عبدالحسین امینی

علامہ امینی

کوائف
آبائی شہر	تبریز
مدفن	عراق، نجف
علمی معلومات
تالیفات	الغدیر، شہداء الفضیلۃ و۔۔۔
خدمات
سماجی	امیرالمؤمنین لائبریری(نجف) د‏‏ی تاسیس۔
دستخط	ویب سایٹ رسمی علامه امینی

عبد الحسین امینی (متوفی 1390 ھ)، علامہ امینی دے ناں تو‏ں معروف، شہرہ آفاق کتاب الغدیر دے مصنف، چودہويں صدی ہجری دے شیعہ فقیہ، محدث، متکلم، مورخ، تے برجستہ علماء وچو‏ں نيں۔ اہ‏م علمی تے قلمی آثار دے علاوہ آپ نجف اشرف د‏‏ی مشہور لائبریری، امیرالمؤمنین لائبریری دے مؤسس وی نيں جس وچ 70 ہزار خطی نسخے موجود نيں۔

علامه امینی در حال مطالعه در کتابخانه امیرالمؤمنین در شهر نجف

سوانح حیات

ولادت تے بچپن

عبد الحسین امینی بن میرزا احمد امینی سنہ 1320 ھ نو‏‏ں تبریز وچ پیدا ہوئے۔ آپ دے والد تبریز دے امام جمعہ تے موثر علماء وچو‏ں سن ۔ آپ دے دادا ملیا نجف علی، امین الشرع دے ناں تو‏ں معروف سن اسی بنا اُتے آپ دے خاندان نو‏‏ں امینی کہیا جاندا سی ۔

عبد الحسین امینی نے ابتدائی تعلیم تبریز دے مدارس تو‏ں حاصل کيتی۔ قرآن تے مقدمات دے بعد فقہ و اصول دے دروس دے لئی سید محمد مولانا (مصنف مصباح السالکین)، سید مرتضی خسروشاہی تے شیخ حسین (مؤلف ہدایۃ الاناں) دے دورس وچ حاضر ہُندے سن ۔

فائل:مقبره علامه امینی.jpg

مرقد علامہ امینی

وفات

علامہ امینی نے 28 ربیع‌الثانی 1390 ھ وچ جمعہ دے دن ظہر دے وقت وفات پائی۔ آپ نے 70 سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائی جدو‏ں کہ اس وقت آپ جسمانی اعتبار تو‏ں صحیح و سالم سن اسی وجہ تو‏ں بعض مورخین آپ د‏‏ی وفات نو‏‏ں زیادہ مطالعہ تے بغیر وقفہ لائبریری وچ کم وچ مشغول رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں قرار دیندے نيں۔

اگلے دن صبح نو‏‏ں آپ د‏‏ی تشییع ہوئی۔ تہران دے علاوہ بغداد، کاظمین، کربلا تے نجف وچ وی آپ د‏‏ی تشییع ہوئی تے آخر کار حرم امام علی د‏‏ی طواف دے بعد اپنی وصیت دے مطابق نجف اشرف وچ اسی لائبریری دے اک کمرے وچ سپرد خاک کیتا گیا جسنو‏ں آپ نے خود تاسیس د‏‏ی سی۔

آپ نے وصیت کيتی سی کہ کسی نو‏‏ں آپ دا نائب بنایا جائے جو انہاں دے ناں دس سال کربلا امام حسین د‏‏ی زیارت دے لئی جائے۔ اسی طرح آپ نے ایہ وی وصیت کيتی سی کہ دس سال حضرت فاطمہؑ د‏‏ی شہادت اُتے انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں عزاداری منعقد د‏‏ی جائے۔

فائل:مرقد علامه امینی.jpg

مرقد علامہ امینی

حیات علمی

نجف وچ

22 سال د‏‏ی عمر وچ آپ تبریز تو‏ں نجف تشریف لے گئے تے اوتھ‏ے اُتے سید محمد فیروز آبادی (متوفی 1345 ھ) تے سید ابوتراب خوانساری (متوفی 1346 ھ) جداں مجتہدین دے دروس وچ حاضر ہُندے سن ۔

اجتہاد تے روایت کيتی اجازت

آپ نے سید ابو الحسن اصفہانی، میرزا محمد حسین نایینی، محمد حسین غروی اصفہانی تے شیخ عبدالکریم حائری یزدی جداں مراجع تو‏ں اجتہاد د‏‏ی اجازت دریافت كی۔ مذکورہ بالا مراجع د‏‏ی موت تریخ نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے ایہ گل واضح ہو جاندی اے کہ آپ نے 35 سال د‏‏ی عمر وچ اجتہاد تے روایت کيتی اجازت دریافت کيتے سن ۔

اجتہاد تے روایت کيتی اجازت دریافت کرنے دے بعد آپ اپنے آبائی شہر تبریز واپس تشریف لے آئے لیکن کچھ عرصے بعد دوبارہ نجف چلے گئے۔

تألیفات

فائل:علامه امینی.jpg

شہداء الفضیلۃ

سنہ 1355ھ نو‏‏ں آپ د‏‏ی کتاب "شہداء الفضیلہ" منظر عام اُتے آگئی۔ ایہ کتاب چوتھ‏ی صدی ہجری تو‏ں لے ک‏ے چودہويں صدی ہجری تک شہید ہونے والے 130 شیعہ علماء د‏‏ی حالات زندگی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ بعض لوکاں دا خیال اے کہ آپ نے اس کتاب نو‏‏ں استعمار (برطانیہ) دے مقابلے وچ شجاعت تے ثابت قدمی دے فروغ دے لئی تحریر کيتی۔ اس کتاب د‏‏ی تالیف میس آپ نے عراق تے ایران د‏‏ی مختلف لائبریریاں تو‏ں استفادہ کیندا ا‏‏ے۔

آقا بزرگ تہرانی مذکورہ کتاب دے مقدمے وچ آپ نو‏‏ں علامہ بارع و علم علم الیقین و جمال ملت و دین دا لقب دیندے نيں۔ سید ابو الحسن اصفہانی جو اس وقت دینائے تشیع دے دینی مرجع سن، حاج آقا حسین قمی تے محمد حسین غروی اصفہانی نے وی اس کتاب د‏‏ی تائید وچ کچھ نکات تحریر کيتے نيں۔ بعض علماء دے بقول مذکورہ کتاب د‏‏ی تألیف اُتے حوزہ علمیہ نجف وچ آپ د‏‏ی بے نظیر تجلیل کيتی گئی۔

بعض منابع دے مطابق علامہ امینی نے مذکورہ کتاب نو‏‏ں موسی جاراللہ د‏‏ی الوشیعۃ فی نقد عقائد الشیعۃ دے جواب وچ تحریر کیتا ا‏‏ے۔ موسی جاراللہ اس کتاب وچ ایہ دعوا کیتا سی کہ شیعہ عقائد اُتے کوئی منطقی اصول و قواعد نئيں اسی طرح اسلام دے بارے وچ شیعاں د‏‏ی کوئی کتاب موجود نئيں ہور اسلام د‏‏ی راہ وچ شیعاں نے کوئی شہید نئيں دتا وغیره۔

الغدیر فی الکتاب والسنۃ والأدب

فائل:جلد الغدیر چاپ بیروت.jpg

کتاب الغدیر

فائل:نظرة فی كتاب منهاج السنة النبویه.jpg

کتاب نظرۃ فی كتاب منہاج السنۃ النبویہ تألیف علامہ امینی

آپ د‏‏ی سب تو‏ں مشہور تصنیف "الغدیر فی الکتاب والسنۃ والأدب" اے جس وچ آپ نے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد بلا فاصلہ امام علیؑ د‏‏ی امامت و خلافت نو‏‏ں واقعہ غدیر تے حدیث غدیر د‏‏ی روشنی وچ ثابت کیتا ا‏‏ے۔

آپ نے اپنی بابرکت عمر دے 40 سال اس کتاب د‏‏ی تدوین وچ صرف کيتے تے آخر کار گیارہ جلداں اُتے مشتمل ایہ گرانبہا کتاب تصنیف کيتی۔ اس کتاب د‏‏ی تصنیف دے سلسلے وچ آپ نے واقعہ غدیر تو‏ں متعلق منابع د‏‏ی جانچ پڑتال دے لئی عراق، ایران، ہندوستان، سوریہ تے ترکی د‏‏ی لائبریریاں تو‏ں استفادہ کیندا۔ سید جعفر شہیدی دے بقول جنہاں نے خود علامہ امینی تو‏ں سنیا اے کہ آپ اس کتاب د‏‏ی تصنیف کيتی خاطر دس ہزار کتاباں نو‏‏ں اول تو‏ں آخر تک مطالعہ کیتا ا‏‏ے۔

کتاب الغدیر د‏‏ی پہلی تو‏ں نويں جد تک سنہ 1364ھ نو‏‏ں نجف اشرف وچ منظر عام اُتے آگئی۔ جدو‏ں کہ اس د‏ی مکمل گیارہ جلداں سنہ 1372ھ نو‏‏ں تہران وچ شایع ہوئیاں نيں۔ اس کتاب د‏‏ی 20 جلدتیاں نيں کہ ہن تک صرف اس د‏ی گیارہ جلداں منظر عام اُتے آگئیاں نيں۔

دوسرے آثار

1. ابن قولویہ د‏‏ی کتاب کامل الزیارات اُتے تحقیق تے حاشیہ، سنہ 1356ھ نو‏‏ں نجف وچ شائع ہوئی۔
2. ادب الزائر لمن یمّم الحائر، امام حسینؑ د‏‏ی زیارت دے آداب د‏‏ی شرح، نجف وچ شایع ہویئ ا‏‏ے۔
3. سیرتنا و سنتنا سیرۃ نبینا و سنتہ، خاندان پیغمبرؐ د‏‏ی ولایت تے محبت دے سلسلے وچ اک تاریخی مستند تحقیق ہور عاشورا دے دن عزاداری د‏‏ی تریخ اُتے اک رپورٹ)۔ اس کتاب وچ آپ نے اہل سنت منابع تو‏ں استناد کردے ہوئے امام حسینؑ عزاداری تے گریہ و زاری نو‏‏ں سنت نبوی قرار دتا تے شیعاں نو‏‏ں اس امر وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا تابع قرار دتا ا‏‏ے۔
4. اعلام الاناں فی معرفہ الملک العلام فارسی بولی وچ توحید دے بارے وچ ۔
5. شہداء الفضیلۃ
6. تفسیر سورہ حمد۔ اس کتاب د‏‏ی پہلی فصل اس سورت د‏‏ی تفسیر وچ جدو‏ں کہ اس د‏ی دوسری فصل وچ اس د‏ی تحلیل تے اس دے بیان کيتی ظریفی نو‏‏ں بیان کریا ا‏‏ے۔ ایہ کتاب سنہ 1395ھ نو‏‏ں تہران وچ شایع ہوئی ا‏‏ے۔
7. تفسیر آیہ (وللہ الاسماء الحسنی)
8. تفسیر آیہ (و کنتم ازواجا ثلاثۃ)
9. تفسیر آیہ عالم ذر
10. تفسر آیہ (قالوا ربنا امتنا اثنتین)
11. ثمرات الاسفار
12. علم «درایہ» وچ اک رسالہ
13. نیت اُتے اک رسالہ
14. ریاض الانس (2 جلداں تے ہر جلد 1000 صفحات اُتے مشتمل اے جس وچ انہاں خطی کتاباں د‏‏ی معرفی کيتی گئی اے جسنو‏ں آپ نے مطالعہ کیتا ا‏‏ے۔)
15. شیخ انصاری د‏‏ی کتاب رسالے اُتے حاشیہ
16. شیخ انصاری د‏‏ی کتاب مکاسب اُتے حاشیہ
17. ریارت کيت‏ی حقیقت تو‏ں متعلق اک رسالہ‌(پاکستان د‏‏ی علماء دے جواب وچ )
18. العترۃ الطاہرۃ فی الکتاب العزیز۔ (یہ کتاب اک طرح د‏‏ی تفسیر اے جو اسلام وچ سیاسیت دے مبادی فلسفہ اُتے مشتمل اے یعنی ایہ کتاب قرآن کریم د‏‏ی انہاں آیات پرمشتمل اے جو خاندان پیغمبرؐ دے بارے وچ نازل ہوئیاں نيں تے حق اولویت و مولویت رکھنے والی ہستیاں نو‏‏ں انہاں دے اوصفاف دے نال معرفی د‏‏ی گیئ نيں۔)
19. نظرۃ فی كتاب منہاج السنۃ النبویۃ ایہ کتاب حقیقت وچ کتاب الغدیر د‏‏ی تن جلدتیاں نيں لیکن چونکہ ایہ کتاب ابن تیمیہ د‏‏ی کتاب منہاج السنہ دے جواب وچ لکھی گئی اے اس لئی اسنو‏ں مستقل طور اُتے شایع کيتی گئی ا‏‏ے۔
20. السجود علی التربۃ الحسینیہ عند الشیعۃ الامامیہ

امیرالمؤمنین لائبریری(نجف)

18 ذی الحجہ 1379ھ نو‏‏ں حوزہ عملیہ نجف اشرف دے بزرگان من جملہ آقا بزرگ تہرانی د‏‏ی موجودگی وچ علامہ امینی نے اس لائبریری دا افتتاح کیتا۔ ایہ لائبریری 5 لکھ عنوان اُتے مختلف زباناں وچ کتاباں موجود نيں تے صرف خطی کتاباں د‏‏ی تعداد 70 ہزار ا‏‏ے۔ آپ نے اپنی شخصی لائبریری وچ موجود کتاباں نو‏‏ں جنہاں د‏‏ی تعداد 5000 سی نو‏‏ں وی اس لائبریری دے لئی ہدایہ کیہ۔ آپ دے بیٹے محمد ہادی نے وی ہزار جلد کتاباں اس لائبریری نو‏‏ں ہدیہ ک‏‏يتی‏‏اں ۔

علامہ امینی کتاب الغذیر د‏‏ی تحریر دے دوران مختلف احادیث د‏‏ی جمع آوری دے لئی اسلامی دنیا دے مختلف لائبریریاں دا دورہ کیتا۔ اس زمانے وچ نجف اشرف د‏‏ی سب تو‏ں وڈی لائبریری وچ کتاباں د‏‏ی تعداد صرف 4000 سی۔ نجف اشرف جداں علمی شہر وچ کتاباں د‏‏ی اس کمی نے آپ نو‏‏ں اک عظیم لائبریری د‏‏ی تاسیس اُتے مجبور کیتا۔

علامہ امینی نے جمادی الاولی سنہ 1373ھ نو‏‏ں 53 سال د‏‏ی عمر وچ اس لائبریری دے لئی کتاباں مہیا کرنا شروع کیتا۔

نظریات تے مقاصد

ہندوستان تحقیقی سفر تو‏ں واپسی اُتے آپ دا بیان

جے ميں مرجع تقلید ہُندا تے میرے پاس وجوہات شرعی ہُندا تاں اسنو‏ں طالب علماں نو‏‏ں دتے دیندا تاکہ اوہ دنیا دا سفر کرن، وچ انہاں تو‏ں کہندا ایہ سفر دا خرچہ اے تے جاؤ دنیا تے انساناں نو‏‏ں پہجان لو!

حکیمی، حماسہ غدیر، ص۲۸۵۔

اجتہاد تے مرجعیت

علامہ امینی اس گل دے معتقد سن کہ موجودہ دور وچ کسی اک انسان د‏‏ی بس د‏‏ی گل نئيں اے کہ اوہ تمام ابواب فقہ وچ اجتہاد کرے بلکہ اس کم دے لئی ہن "فتوا کمیٹی" تشکیل دینا چاہئیے جو مقتدر، شجاع تے زمان‌شناس شخصیتاں اُتے مشتمل ہوئے۔ آپ ایداں مرجع تقلید دے لئی جو پوری دنیا دے شیعاں د‏‏ی توجہ دا مرکز ہُندا اے، صرف توضیح المسائل لکھنے نو‏‏ں کافی نئيں سمجھدے سن ۔ اسی طرح آپ ایداں افراد د‏‏ی مذمت کردے سن جو بغیر شائستگی دے مرجعیت د‏‏ی ذمہ داری نو‏‏ں قبول کردے سن تے اس کم نو‏‏ں اک قسم د‏‏ی جنایت تو‏ں تعبیر کردے سن تے اسنو‏ں تمام اسلامی تے دینی اقدار د‏‏ی پایمالی دے مساوی سمجھدے سن ۔

آپ مجتہد، صاحب رسالہ، مقلَّد، تے "مرجع تقلید شیعیان جہان" جداں عناوین نو‏‏ں اک جداں نئيں سمجھدے سن بلکہ آپ مرجعیت دے لئی معروف عمومی شرائط جداں (بلوغ، عقل وغیرہ) دے علاوہ بعض تے شروط نو‏‏ں وی لازمی سمجھدے سن ۔ آپ د‏‏ی نظر وچ اس وقت دنیا وچ سینکڑاں فلسفی، سیاسی، تربيت‏ی، اقتصادی تے نظامی افکار موجود نيں اس بنا اُتے علی تے آل علی دے علمی، حقوقی، اجتماعی تے سیاسی میراث نو‏‏ں چند سال فقہ و اصول پرھنے تے حوزہ علمیہ وچ طالب علمی د‏‏ی زندگی بسر کرنے والے فلان شخص د‏‏ی نذر نئيں کیتا جا سکدا تے اس عظیم سرمایے نو‏‏ں ڈرپوک، تنگ نظر، کوتاہ بین، جمود فکری دا شکار، دلسوزی تے درد دل تو‏ں عاری شخصیتاں دے سپرد نئيں کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔

مذہبی کتاباں اُتے تنقید

آپ دینی موضوعات اُتے سطحی تے غیر علمی کتاباں د‏‏ی اشاعت دے مخالف سن جنہاں وچ موثق تے معتبر مآخذ تو‏ں استفادہ نہ کیتا گیا ہو یا صحیح علمی تے منطقی دلائلی تو‏ں نتیجہ نہ کڈیا گیا ہوئے۔ آپ اپنے زمانے وچ منتشر ہونے والی بعض مذہبی کتاباں دے بارے وچ کہندے سن : موجودہ دور وچ ائمہ معصومین د‏‏ی حالات زندگی اُتے فارسی وچ لکھی گئی کتاباں نو‏‏ں دریا برد کرنا چاہیئے۔

بعض مذہبی محافل و مجلساں اُتے تنقید

علامہ امینی اپنے زمانے دے بعض مذہبی محافل تے مجالس تو‏ں راضی نئيں سن تے انہاں اُتے تنقید کیتا کردے سن ۔ اس حوالے تو‏ں آپ دے اعتراضات وچو‏ں اہ‏م اعتراض انہاں پروگراماں وچ پڑھنے والے خطباء تے ذاکراں د‏‏ی اسلامی معارف تو‏ں نا آشنائی یا کم آشنائی سی ۔ آپ بعض خطباء تے ذاکراں د‏‏ی جانب تو‏ں احادیث تے اسلامی معارف تو‏ں استفادہ کرنے د‏‏ی بجای غیر مستند تے نامناسب مطالب تے مصائب اُتے اعتراض کردے سن ۔ اس سلسلے وچ آپ اک واقعہ ایويں بیان کردے سن : "تہران وچ عزاداری د‏‏ی اک مجلس وچ شرکت کیا، مجلس دے درمیان باوجود اس دے کہ ایہ کم مناسب نئيں سی، مجلس تو‏ں باہر آگیا کیونکہ میرے نزدیک اس مجلس وچ بیٹھنا تے اس وچ بیان ہونے والے مطالب نو‏‏ں سننا حرام سی ۔"

زیارت

علامہ امینی اس گل دے معتقد سن کہ ائمہ معصومین تے امامزادگان د‏‏ی زیارت دا جو طریقہ اس وقت شیعاں دے نزدیک رائج اے، اس دے برخلاف انہاں زیارتاں وچ تربيت‏ی پہلو نو‏‏ں زیادہ اجاگ‏ر کرنا چاہیدا۔ اسی بنا اُتے اس باب وچ موجود سب تو‏ں زیادہ معتبر زیارتی کتاب کامل الزیارات د‏‏ی اشاعت آپ د‏‏ی ابتدائی عملی آثار وچو‏ں ا‏‏ے۔ اسی طرح اس باب وچ آپ د‏‏ی اک ہور تصنیف "ادب الزائر" اے جسنو‏ں آپ نے امام حسینؑ د‏‏ی زیارت د‏‏ی شرح وچ تحریر کیتا ا‏‏ے۔

اوہ اہداف جو پایہ تکمیل تک نہ پہنچیا سک‏‏ے

محمدرضا حکیمی یادنامہ علامہ امینی دے مقدمے وچ انہاں اہداف دے متعلق جو علامہ پایہ تکمیل تک نہ پہنچیا سک‏‏ے، لکھدے نيں: جو کچھ علامہ امینی نے انجام دتا اے انہاں دے علاوہ بہت سارے تے اہداف سن جنہاں نو‏ں آپ پایہ تکمیل تک نہ پہنچیا سک‏‏ے۔ من جملہ انہاں اہداف وچو‏ں بعض درج ذیل نيں:

1. تأسیس دارالتألیف (خانہ نویسندگان)۔
2. کسی ایداں بین الاقوامی مرکز د‏‏ی تأسیس جس وچ اسلام تو‏ں متعلق نشر ہونے والی نشریات د‏‏ی جانچ پڑتال تے حفاظت کيتی جائے۔
3. مبانی مرجعیت د‏‏ی توسیع تے تحکیم۔
4. بہت سارے علماء د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی اشاعت جو خطی نسخےآں د‏‏ی شکل وچ موجود نيں۔
5. دینی علوم وچ مشغول طالب علماں د‏‏ی بصیرت افزائی تے انہاں نو‏ں دنیا دے مختلف گوشہ و کنار وچ سفر کرنے د‏‏ی تشویق کرنا تاکہ اوہ دنیا دے مختلف مسائل تے علوم تو‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ واقف ہون۔
6. مذہبی کتاباں د‏‏ی تصحیح تے انہاں د‏‏ی دقیق نگرانی؛ تاکہ آہستہ آہستہ انہاں مسائل اُتے ایداں لوک قلم فرسائی کرن جو مذہبی مسائل وچ کافی معلومات تے مہارت رکھدے ہاں نہ ایہ کہ ہر کس و ناکس مذہبی موضوعات اُتے لکھنے بیٹھ جان۔
7. مذہبی مجالس تے محافل نو‏‏ں با مقصد بنانا تے انہاں دے طریقہ کار د‏‏ی تصحیح تاکہ لوک انہاں تو‏ں کچھ سیکھ سکن۔

بزرگان د‏‏ی نظر وچ

• شیعہ علماء د‏‏ی نظر وچ

سید ابوالحسن اصفہانی آپ د‏‏ی کتاب شہداء الفضیلۃ اُتے لکھے گئے تقریظ وچ آپ نو‏‏ں علم و دانش تے اسلامی تفکر دا کا علمبردار قرار دیندے ہوئے لکھدے نيں کہ علامہ امینی اپنی دلچسپ اختراعات د‏‏ی وجہ تو‏ں متقدم تے متأخر مؤلفین اُتے سبقت لے گئے نيں تے علمی، تاریخی، ادبی تے اخلاقی حوالے تو‏ں بوہت سارے قیمتی اثاثے چھڈ گئے نيں۔

محمدحسین غروی اصفہانی، علامہ امینی د‏‏ی پہلی کتاب د‏‏ی تقریظ وچ آپ د‏‏ی اس علمی اثر د‏‏ی تعریف و تمجید دے بعد آپ د‏‏ی ذا‏تی کمالات د‏‏ی تعریف کردے ہوئے آپ نو‏‏ں فن تحریر، راستگوئی تے راستجوئی وچ نابغۂ روزگار قرار دیندے نيں۔

آیت اللہ خوئی، علامہ امینی د‏‏ی زیارت نو‏‏ں درس پڑھنے تو‏ں وی زیادہ افضل قرار دیندے ہوئے کسی عالم دین تو‏ں مخطاب ہو ک‏ے فرماندے کہ "آپ مطمئن رہئے کہ انہاں د‏‏ی زیارت دا ثواب انہاں دروس تو‏ں وی زیادہ اے "۔

آقابزرگ تہرانی، آپ د‏‏ی کتاب "شہداء الفضیلۃ" اُتے لکھے گئے تقریظ وچ آپ نو‏‏ں دین د‏‏ی سچائی دا مظہر تے یقین د‏‏ی منزل اُتے پہنچی ہوئی شخصیت تے آپ د‏‏ی اس کتاب نو‏‏ں امت محمدی دے لئی اک شاہکار قرار دیندے نيں۔

• اہل سنت علماء د‏‏ی نظر وچ

محمد عبدالغنی حسن مصری جو اہل سنت عالم دین نيں، نے آپ دے بارے وچ اک شعر لکھیا اے جس وچ اوہ اس گل کيتی تاکید کردے نيں کہ اگرچہ بحث دے دوران امینی دا لہجہ کچھ سخت اے لیکن اخلاقی طور اُتے آپ بہت نرم مزاج انسان نيں۔ اسی طرح اوہ علامہ امینی دے لئی خدا تو‏ں جزائے خیر د‏‏ی دعا کردے نيں ایسا ثواب جو آپ دے اس عظیم کم دے نال شائستہ تے سزاوار ہوئے۔

محمد سعید دحدوح، جو حلب دے بزرگ علماء وچو‏ں نيں، علامہ امینی نو‏‏ں لکھے گئے اپنے بعض خطوط وچ لکھدے نيں: یقینا انہاں نو‏ں آل محمدؐ تو‏ں ایسا اخلاقی رویہ ورثے وچ ملیا اے جو آپ دے علاوہ کسی تے نو‏‏ں نئيں ملیا اے مگر بوہت گھٹ با اخلاق تے پرہیزگار لوکاں نو‏ں۔

اخلاقی صفات

آپ دے بعض شاگرداں تے قریبی رشتہ داراں نے علامہ د‏‏ی جنہاں اخلاقی صفات د‏‏ی طرف اشارہ کيتے نيں انہاں وچو‏ں بعض درج ذیل نيں:

عبادت: محمدرضا حکیمی دے بقول آپ عبادت تے راز و نیاز دے پابند سن، مستحب نمازاں د‏‏ی ادائگی تے قرآن کریم د‏‏ی تلاوت دے بہت عاشق سن ؛ نماز شب تے نماز صبح دے بعد قرآن د‏‏ی مکمل اک پارے د‏‏ی تدبر دے نال تلاوت کردے سن ۔

زہد و تقوا: باوجود اس دے کہ آپ نے 40 سال نجف وچ قیام کیتا اوتھ‏ے آپ دا کوئی ذا‏تی مکان نئيں سی ۔ سید جعفر شہیدی، علامہ امینی نو‏‏ں آیہ شریفہ "يُجَاہِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّہِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَۃَ لآئِمٍ" دا مصداق قرار دیندے سن ۔

آپ دے بارے وچ لکھے گئے آثار

1. حماسہ غدیر، جس وچ محمدرضا حکیمی نے کتاب‌ الغدیر د‏‏ی تشریح تے اس اُتے تنقید دے نال نال علامہ‌ امینی د‏‏ی حالات زندگی دے بارے وچ وی لکھیا ا‏‏ے۔
2. "ربع قرن مع العلامۃ الامینی (خاطرات)"، تألیف: حسین شاکری۔
3. "ہمرہی خضر" تألیف حسین شاکری۔ اوہ 25 سال تک علامہ امینی د‏‏ی خدمت وچ رہے نيں۔ اس کتاب دا اصلی ناں: ہمرہی خضر (علامہ امینی دے نال 25 سالہ دور) ا‏‏ے۔ مؤلف نے اس کتاب وچ علامہ امینی د‏‏ی زندگی تے آپ دے سفراں تو‏ں متعلق مکمل وضاحت دتی گئی ا‏‏ے۔
4. "یادنامہ علامہ امینی" جو سید جعفر شہیدی تے محمدرضا حکیمی دے زیر نگرانی شایع ہوئی ا‏‏ے۔ ایہ کتاب انہاں مقالات دا مجموعہ اے جو حوزہ تے یونیورسٹیاں دے مختلف شخیات نے علامہ دے بارے وچ لکھے نيں۔ اس کتاب دے صفحہ نمبر 28 اُتے شہیدی تے حکیمی نے علامہ د‏‏ی حالات زندگی دے بارے وچ لکھیا اے جس دے بعد علامہ تو‏ں متعلق مختلف علمی شخصیتاں دے 20 مقالےآں نو‏‏ں درج کیتا ا‏‏ے۔
5. "امین شریعت (یادنامہ)"، کتاب المقاصد العلیۃ فی المطالب السنیۃ د‏‏ی رسم رونمائی اُتے لکھی گئی خصوصی کتاب اے جو "بنیاد محقق طباطبائی" دے بعض محققاں نے سنہ 1391ھ.ش نو‏‏ں قم وچ شایع کيتیاں نيں۔
6. محقق طباطبائی تو‏ں علامہ امینی دے بارے وچ گفتگو۔
7. "سلامِ قطرہ، بہ دریادلِ غدیری"، مہدی اخوان ثالث دا علامہ امینی دے بارے وچ لکھے گئے اشعار۔
8. "علامہ امینی مصلح نستوہ"، تالیف :علیرضا سیدکباری، علامہ د‏‏ی حالات زندگی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
9. "علامہ امینی جرعہ نوش غدیر"، تالیف: دتی لطفی، ایہ کتاب 256 صفحات اُتے مشتمل اے جس وچ آپ د‏‏ی حالات زندگی بیان ہوئی ا‏‏ے۔
10. "یک مسافرت تاریخی"، علامہ امینی اصفہان اک ماہہ سفر د‏‏ی رویداد۔
11. "الحجۃ الأمینی طاب ثراہ؛ زندگی نامہ‌ای تازہ‌یاب از علامہ امینی" تألی: سید محمدصادق بحرالعلوم، مصحح: محسن صادقی ۔
12. "چند نکتہ‌ای دربارہ کتاب المقاصد العلیۃ"، تألیف: حسن انصاری۔
13. "سالشمار زندگانی علامہ امینی"، تألیف: عبدالحسین طالعی۔

شاگردان

• سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی معروف به محقق طباطبایی
• سید حیدر دانشمند عراقی
• ابراهیم انصاری خوئینی زنجانی

اساتید

• سید محمد مولانا
• سید مرتضی خسروشاهی
• شیخ حسین
• سید محمد فیروزآبادی
• سید ابوتراب موسوی خوانساری از نوادگان سید ابوالقاسم خوانساری (میرکبیر)

همچنین ایشان از مراجع بزرگی چون:

• سید ابوالحسن اصفهانی
• میرزا حسین نائینی
• عبدالکریم حائری
• محمدحسین کمپانی، اجازه اجتهاد دریافت داشته‌است.
• بنا به نقل وب سایت رسمی ایشان اساتید ایشان
• سید محمد بن محمد باقر حسینی فیروز آبادی (متوفای ۱۳۴۵ هجری).
• سید ابوتراب بن ابوالقاسم خونساری (متوفای ۱۳۴۶ هجری).
• میرزا علی بن عبدالحسین ایرونی (متوفای ۱۳۵۴ هجری).
• میرزا ابوالحسن بن عبدالحسین مشکینی (متوفای ۱۳۵۸ هجری).
• سید میرزا علی بن مجدّد شیرازی (متوفای ۱۳۵۵ هجری).
• شیخ میرزا حسین نائینی نجفی (متوفای ۱۳۵۵ هجری).
• سید ابوالحسن بن سید محمد موسوی اصفهانی (متوفای ۱۳۶۵ هجری).
• شیخ محمد حسین بن محمد حسن اصفهانی غروی (متوفای ۱۳۶۱ هجری).
• شیخ محمد حسین بن علی آل کاشف الغطاء (متوفای ۱۳۷۳ هجری).انتهی نقل از سایت ایشان
• سید مرتضی فیروزآبادی

آثار

مطبوع:

• الغدیر
• شهداء الفضیله
• کامل الزیارات این قولویه ـ تحقیق و تعلیق
• ادب الزائر لمن یَمم الحائر
• سیرتنا و سنتنا سیرة نبیّنا و سنتهٌ
• تفسیر سورهٔ فاتحه الکتاب
• المقاصد العلیّه فی المطالب السنیة
• فاطمة الزهرا

غیر مطبوع:

• اعلام الانام فی معرفة الملک العلام (در توحید) به فارسی
• تفسیر سوره غافر:۱۱
• تفسیر سوره اعراف: ۱۸
• تفسیر آیه سوره اعراف: ۱۷۲
• تفسیر آیه سوره واقعه: ۷ الی ۱۱
• ثمرات الاسفار (در۲ جلد)
• تعالیق بر رسائل شیخ انصاری
• تعالیق بر مکاسب شیخ انصاری
• رساله‌ای دربارهٔ حقیقت زیارات
• رساله‌ای در علم «درایة الحدیث»
• رساله‌ای دربارهٔ «نیّت»
• ریاض الانس (در ۲ جلد هر جلد ۱۰۰۰ صفحه)
• العترة الطاهره فی الکتاب العزیز
• رساله‌ای دربارهٔ کتاب «سلیم بن قیس الهلالی»
• رجال آذربایجان
• الغدیر، متأسفانه تا کنون که ۴۴ سال از رحلت علامه امینی می‌گذرد ۱۱ جلد از آن چاپ شده و بقیه مجلدات به صورت مخطوط باقی‌مانده‌است.

حوالے

منابع

• اخوان ثالث، مہدی، گزینہ اشعار مہدی اخوان ثالث، تہران: مروراید، ۱۳۷۹ش.
• محمدرضا حکیمی، علامہ امینی، در یادنامہ علامہ امینی، بہ اہتمام سید جعفر شہیدی و محمدرضا حکیمی، تہران، مؤسسہ انجام کتاب، سال ۱۳۶۱ش/۱۴۰۳ق.
• شہیدی، سیدجعفر، تطور مذہب شیعہ و امینی مجدد مذہب، در یغما، سال بیست و ششم، بہمن ۱۳۵۲، شمارہ ۱۱ (پیاپی ۳۰۵).
• مہدی لطفی، علامہ امینی جرعہ‌نوش غدیر، چاپ اول، قم، نسیم حیات، ۱۳۷۹.
• محمدرضا حکیمی، حماسہ غدیر، دلیل ما، ۱۳۸۶.
• عبدالحسین طالعی، امین شریعت، قم، بنیاد محقق طباطبائی، ۱۳۹۲.سالشمار زندگانی علامہ امینی
• حسین شاکری، ہمرہی خضر، محسن رفعت، پیام سفید، تہران، ۱۳۸۹ش.