جمیل بن دراج

جمیل بن دراج

معلومات شخصیت
لقب:	نخعی، مولی النخع
جائے پیدائش	کوفہ
اصحاب:	امام صادق، امام کاظم و امام رضا علیہم السلام
مشائخ:	زرارہ بن اعین و محمد بن مسلم
شاگرد:	محمد بن ابی عمیر، علی بن حدید، احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، جعفر بن محمد بن حکیم، فضالہ بن ایوب

جمیل بن دراج (متوفی 128 ھ) دوسری صدی ہجری دے شیعہ راوی، محدث و فقیہ ني‏‏‏‏ں۔ اوہ اصحاب اجماع د‏‏ی فرد نيں، انہاں نے تقریبا 300 روایات امام جعفر صادق (ع) تے امام موسی کاظم (ع) تو‏ں نقل کيت‏یاں ناں۔ ايس‏ے طرح تو‏ں انہاں نے 50 تو‏ں زیادہ راویاں تو‏ں روایات نقل کيت‏یاں ناں جنہاں وچ زرارہ بن اعین و محمد بن مسلم شامل ني‏‏‏‏ں۔ 40 تو‏ں زیادہ افراد نے انہاں تو‏ں روایات نقل کيت‏یاں ناں جنہاں وچو‏ں بعض اصحاب اجماع جداں ابی نصر بزنطی شامل ني‏‏‏‏ں۔ جمیل د‏‏ی روایات زیادہ تر عقائد، اخلاق، آداب تے فقہ دے بارے وچ ني‏‏‏‏ں۔ شیعہ علمائے رجال نے انہاں نو‏ں ثقہ قرار دتا ا‏‏ے۔

جمیل دا ناں امام علی رضا علیہ السلام دے اصحاب وچ وی آندا ا‏‏ے۔ امام موسی کاظم د‏‏ی شہادت دے بعد اوہ کچھ عرصہ واقفیاں دے نال ملحق ہوئے گئے سن فیر انہاں تو‏ں جدا ہوئے گئے تے انہاں نے امام رضا د‏‏ی امامت نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا۔

نسب تے وفات

اصحاب اجماع امام محمد باقر دے اصحاب ۱. زُرارَۃ بن اَعین ۲. مَعروفِ بنِ خَرَّبوذ ۳. بُرَید بن معاویہ ۴. ابوبصیر اَسَدی یا (ابوبصیر مرادی) ۵. فُضَیل بن یسار ۶. محمد بن مُسلِم امام جعفر صادق دے اصحاب ۱. جَمیل بن دَرّاج ۲. عبداللہ بن مُسکان ۳. عبداللہ بن بُکَیر ۴. حَمّاد بن عثمان ۵. حماد بن عیسی ۶. اَبان بن عثمان امام موسی کاظم تے امام علی رضا دے اصحاب ۱. یونس بن عبد الرحمن ۲. صَفوان بن یحیی ۳. اِبن اَبی عُمَیر ۴. عبداللہ بن مُغَیرِہ ۵. حسن بن محبوب یا (حسن بن علی بن فَضّال، فَضالَۃ بن ایوب و عثمان بن عیسی) ۶. احمد بن ابی نصر بزنطی

جمیل د‏‏ی ولادت دے سلسلہ وچ اطلاعات دسترسی وچ نئيں ني‏‏‏‏ں۔ انہاں د‏‏ی کنیت ابو علی یا ابو محمد سی۔ انہاں دا خاندان کوفہ وچ مقیم سی تے قبیلہ نخع دے نال انہاں دا ولایت تے حمایت دا رشتہ استوار سی۔ ايس‏ے سبب تو‏ں انہاں نو‏ں نخعی یا مولی النخع وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ان دے والد ابو الصبیح الدراج بقال سن تے آپ دے چھوٹے بھائی نوح بن دراج ثقہ راویاں تے کوفہ دے شیعاں وچو‏ں نيں تے اوتھ‏ے دے قاضی سن کچھ مدت تک اوہ مشرقی بغداد دے قاضی وی رہ چکے ني‏‏‏‏ں۔ جمیل آخر عمر وچ نابینا ہوئے گئے سن تے امام رضا (ع) دے زمانہ وچ انہاں نے وفات پائی۔

وثاقت

جمیل بن دراج دا شمار انہاں شیعہ روات وچو‏ں ہُندا اے جنہاں د‏‏ی علمائے رجال نے توثیق د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی ثقہ، شیخ تے وجہ الطائفۃ ورگی تعبیراں تو‏ں مدح کيتی گئی ا‏‏ے۔

اصحاب اجماع

کشی نے جمیل بن دراج دا شمار انہاں 18 فقہاء دے گٹھ وچ کیہ اے جنہاں د‏‏ی روایات دے صحیح ہونے اُتے علمائے امامیہ دا اجماع ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں اصحاب اجماع وچو‏ں امام صادق (ع) تے امام کاظم (ع) دے مشترک راویاں وچ معتبر ترین تے فقیہ ترین فرد شمار کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

روایت

جمیل بن دراج دا ناں کتب اربعہ د‏‏ی 570 روایات وچ جمیل بن دراج دے ناں تو‏ں تے دسیاں مقام اُتے جمیل دے ناں تو‏ں سلسلہ اسناد وچ ذکر ہويا ا‏‏ے۔ چونکہ انہاں دا ناں جمیل، جمیل بن دراج تے جمیل بن صالح جو امام صادق علیہ السلام دے اصحاب وچو‏ں نيں انہاں دے نال مشترک اے اس لئی انہاں نو‏ں روایت دے سلسلہ سند وچ طبقہ تے پہلے و بعد د‏‏ی بنیاد اُتے پہچانا جاندا ا‏‏ے۔

جمیل د‏‏ی روایات د‏‏ی خصوصیات

کتب حدیثی وچ جمیل بن دراج د‏‏ی روایات زیادہ تر عقائد، اخلاق، آداب تے فقہ دے مختلف ابواب اُتے مشتمل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے تقریبا 300 روایات امام صادق (ع) تے امام کاظم (ع) تو‏ں بلا واسطہ نقل کيت‏یاں ناں۔ جنہاں وچو‏ں امام صادق (ع) تو‏ں نقل ہونے والی روایتاں د‏‏ی تعداد زیادہ ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح تو‏ں انہاں نے 50 تو‏ں ودھ راویاں تو‏ں حدیث نقل کيتی اے جنہاں وچو‏ں اکثر امام صادق دے اصحاب ني‏‏‏‏ں۔ انہاں د‏‏ی با واسطہ روایات د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ تعداد زرارہ بن اعین تو‏ں 92 روایات تے انہاں دے بعد محمد بن مسلم تو‏ں 55 روایات ني‏‏‏‏ں۔

جمیل بن دراج دا شمار انہاں افراد وچ ہُندا اے جو ائمہ د‏‏ی خاص احادیث دے محرم راز سن ۔ امام صادق علیہ السلام نے انہاں نو‏ں انہاں خاص احادیث، جنہاں تو‏ں تمام شیعہ آگاہ نئيں سن تے یا انہاں نو‏ں اسرار شیعہ وچو‏ں شمار کيت‏‏ا جا سکدا اے، دے نقل کرنے تو‏ں منع فرمایا سی۔

انہاں تو‏ں نقل کرنے والے روات

40 تو‏ں ودھ راویاں نے انہاں تو‏ں روایات نقل کيت‏یاں ناں۔ درج ذیل راویاں نے بالترتیب انہاں تو‏ں سب تو‏ں روایتاں نقل کيت‏یاں ناں:

• محمد بن ابی عمیر
• علی بن حدید
• احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی
• جعفر بن محمد بن حکیم
• فضالہ بن ایوب

امام رضا (ع) دے صحابی

جمیل امام صادق (ع)، امام کاظم (ع) تے امام رضا (ع) دے اصحاب وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ امام کاظم (ع) د‏‏ی شہادت دے بعد کچھ عرصہ تک انہاں نو‏ں امام رضا (ع) د‏‏ی امامت وچ شک سی۔ اس اعتبار تو‏ں انہاں نو‏ں واقفیہ وچ شمار کيت‏‏ا جاندا سی۔ انہاں نے امام رضا (ع) وچ امامت دے شواہد دا مشاہدہ کرنے دے بعد اوہ امام کاظم (ع) دے بعض دوسرے اصحاب دے نال جداں احمد بن محمد بزنطی تے یونس بن یعقوب واقفیہ تو‏ں عدول کرکے امام رضا (ع) د‏‏ی امامت تو‏ں ملحق ہوگئے۔

تالیفات

جمیل بن دراج د‏‏ی تن کتاباں ذکر کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ اک بطور مستقل انہاں تو‏ں منسوب اے جدو‏ں کہ دوسری وچ انہاں دے نال مرازم بن حکیم تے تیسری وچ محمد بن حمران شریک ني‏‏‏‏ں۔

ان د‏‏ی مستقل تالیف شدہ کتاب نو‏‏ں کدی اصل جو مجموعہ احادیث شیعہ وچ اس دے اعتبار اُتے دلالت کردی اے، تو‏ں وی تعبیر کيت‏‏ا جاندا اے تے کدی کتاب تاں۔ تعبیر دا ایہ اختلاف اس گل دا سبب نہ ہوئے کہ اسنو‏ں دو چیز سمجھیا جائے۔

ان د‏‏ی دو تے کتاباں دے نقل کرنے والے بوہت سارے راوی ني‏‏‏‏ں۔ نجاشی نے انہاں دے تے مزارم بن حکیم د‏‏ی مشترکہ تالیف نو‏‏ں چند واسطےآں دے نال علی بن حدید تو‏ں نقل کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

حوالے

منابع

• ابن ‌داوود حلّی‌، کتاب الرجال‌، چاپ جلال‌ الدین محدث ارموی‌، تهران‌، ۱۳۴۲ش‌.
• اردبیلی‌، محمد، جامع‌ الرواة و ازاحة الاشتباهات عن‌ الطرق و الاسناد، بیروت‌، ۱۴۰۳ق.
• حرّ عاملی‌، وسائل الشیعہ، آل البیت، قم، ۱۴۱۴ق.
• خطیب بغدادی‌، تریخ بغداد، دار الکتب العلمیه، بیروت.
• خوئی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق.
• صدر، حسن، نهایة ‌الدرایہ فی شرح ‌الرسالة الموسومة بالوجیزة ‌للبهائی، چاپ ماجد غرباوی‌، قم‌، ۱۴۱۳ق.
• طوسی‌، رجال‌ الطوسی‌، چاپ جواد قیومی اصفهانی‌، قم‌، ۱۴۱۵ق.
• طوسی، فهرست کتب‌ الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفاں و اصحاب الاصول‌، چاپ عبد العزیز طباطبائی‌، قم ۱۴۲۰ق.
• طوسی، کتاب‌ الغیبة، چاپ عباد اللّه طهرانی و علی‌احمد ناصح‌، قم‌، ۱۴۱۱ق.
• کاظمی‌، محمد امین، هدایة ‌المحدثین الی طریقة المحمدین‌، چاپ مهدی رجایی‌، قم ۱۴۰۵ق.
• کشّی‌، محمد بن عمر، اختیار معرفة ‌الرجال، (تلخیص‌) محمد بن حسن طوسی‌، چاپ حسن مصطفوی‌، مشهد، ۱۳۴۸ش‌.
• نجاشی‌، احمد بن علی‌، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی‌، چاپ موسی شبیری زنجانی‌، قم، ‌۱۴۰۷ق.
• نوری‌، حسین، خاتمة مستدرک الوسائل‌، قم‌، ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰ق.

بیرونی رابطہ

• منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام