اشکنازی یہودی
کل آبادی | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
(10[۱]–11.2[۲] ملین) | ||||||||||||||
گنجان آبادی والے علاقے | ||||||||||||||
امریکہ | لاکھ ۶۰ – ۵۰ [۳] | |||||||||||||
اسرائیل | ۲۰ لاکھ ۸۰ ہزار[۱][۴] | |||||||||||||
روس | ۱،۹۴،۰۰۰–۵۰،۰۰،۰۰۰ | |||||||||||||
ارجنٹائن | ۳،۰۰،۰۰۰ | |||||||||||||
برطانیہ | ~ ۲،۶۰،۰۰۰ | |||||||||||||
کینیڈا | ~۲،۴۰،۰۰۰ | |||||||||||||
فرانس | ۲،۰۰،۰۰ | |||||||||||||
جرمنی | ۲،۰۰،۰۰ | |||||||||||||
یوکرین | ۱،۵۰،۰۰۰ | |||||||||||||
آسٹریلیا | ۱،۲۰،۰۰۰ | |||||||||||||
دکھنی افریقہ | ۸۰،۰۰۰ | |||||||||||||
بیلاروس | ۸۰،۰۰۰ | |||||||||||||
ہنگری | ۷۵،۰۰۰ | |||||||||||||
چلی | ۷۰،۰۰۰ | |||||||||||||
برازیل | ۳۰،۰۰۰ | |||||||||||||
نیدرلینڈز | ۳۰،۰۰۰ | |||||||||||||
مالدووا | ۳۰،۰۰۰ | |||||||||||||
پولینڈ | ۲۵،۰۰۰ | |||||||||||||
میکسیکو | ۱۸،۵۰۰ | |||||||||||||
سویڈن | ۱۸،۰۰۰ | |||||||||||||
لیٹویا | ۱۰،۰۰۰ | |||||||||||||
رومانیہ | ۱۰،۰۰۰ | |||||||||||||
آسٹریا | ۹،۰۰۰ | |||||||||||||
نیوزی لینڈ | ۵،۰۰۰ | |||||||||||||
آذربائیجان | ۴،۳۰۰ | |||||||||||||
لتھوانیا | ۴،۰۰۰ | |||||||||||||
چیک جمہوریہ | ۳،۰۰۰ | |||||||||||||
سلوواکیہ | ۳،۰۰۰ | |||||||||||||
اسٹونیا | ۱،۰۰۰ | |||||||||||||
زباناں | ||||||||||||||
تاریخی : یدیش جدید: مقامی زبانیں، بنیادی طور پر: انگریزی، عبرانی، روسی | ||||||||||||||
مذہب | ||||||||||||||
یہودیت، کچھ سیکولر، لادینیت | ||||||||||||||
متعلقہ نسلی گروہ | ||||||||||||||
ہور یہودی تے سرزمین شام،[۵][۶][۷][۸] اطالوی لوگ، Iberians اور دیگر یورپی[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳] Samaritans،[۷] Assyrians،[۷][۸] |
اشکنازی (Ashkenazi) جنہاں نوں اشکنازی یہودی (Ashkenazi Jews) (سانچہ:Lang-he-n، اشکنازی عبرانی تلفظ: سانچہ:IPA-he، واحد: سانچہ:IPA-he، جدید عبرانی: سانچہ:IPA-he; اور יְהוּדֵי אַשְׁכֲּנַז Y'hudey Ashkenaz، لفظی معنی ، "جرمنی دے یہودی")،[۱۴] وی کہیا جاندا ہے ایسے یہودی نیں جو رومی عہد وچ یورپ تے جرمنی دی طرف ہجرت کر گئے سن۔ انہاں علاقےآں وچ وی انہاں لوکاں نے لکھن پڑھن تے رہن سہن وچ عبرانی روایتاں نوں قائم رکھیا۔ انہاں نوں عیسائی بادشاہاں دے ولوں نفرت دا سامنا وی سی جو انہاں دی اک جگہ توں دوسری جگہ ہجرت دا سبب بندا سی ۔ اسی لیے یہ لوگ ۱۸ ء صدی دے آخر تک معاشی طور اتے مستحکم نہ ہو سکے۔
اشکنازی یہودی تارکین وطن دی آبادی جو یہودیاں تارکین وطن دی اک وکھ تے یکجا برادری کے طور پر مقدس رومن سلطنت کے پہلے ہزاریہ دے اختتام دے وقت وقوع پزیر ہوئی۔ان تارکین وطن اشکنازی یہودیاں کی روايتی بولی یدیش مختلف بولیاں اُتے مشتمل اے۔ اشکنازی تمام تر وسطی تے مشرقی یورپ ماں پھیلے تے اوتھے برادریاں قائم کيتیاں جو قرون وسطی سےلےکے حالیہ دناں تک انہاں دے بسنے دے بنیادی علاقے نيں۔ وقت دے نال نال انہاں علاقےآں وچ انہاں بے وطناں دی اپنی اک علاقائی اور تارک وطن اشکنازی تشخص پروان چرھنے لگی ۔ قرون وسطی دے اخیر وچ اشکنازی آبادی دا زیادہ تر حصہ مسلسل جرمن علاقےآں توں باہر پولینڈ تے لتھوانیا ماں (بشمول موجودہ بیلاروس تے یوکرائن) مشرقی یورپ دی طرف منتقل ہوتاچلا گیا۔ ۱۸ء دے آخر تے ۱۹ء صدی دے اوائل تک جو یہودی جرمنی ہی وچ رہے یا واپس جرمنی آئے انہاں دتی ثقافتی اقدار نے دھارا بدلا- حثکالا (یہودی نشاة ثانیہ) کے زیر اثر ، جدوجہد آزادی ، دانشورانہ تے ثقافتی بدلاؤ دے لئی انہاں نے آہستہ آہستہ یدش بولی دا استعمال ترک کردتا تے اپنی مذہبی زندگی تے ثقافتی تشخص دی نويں جہتاں نوں پروان چڑھانے لگے-" یورپ وچ قیام دے دوران اشکنازیاں نے یورپی سبھیاچار وچ اپنا اہم حصہ ڈالیا اور فلسفہ ، ادب ، آرٹ ، موسیقی تے سائنس دے تمام شعبےآں وچ قابل ذکر تے غیر متناسب اضافہ کيتا " (ایرک ہوبسبام) – ہولوکاسٹ(مرگ انبوہ),یعنی یہودی نسل کشی تے دوسری عالمی جنگ دے دوران تے تقریباً سٹھ لکھ یہودیاں دے وڈے پیمانے اُتے قتل عام نے اشکنازی تارکین وطن دی سبھیاچار اور تقریباً ہر اشکنازی یہودی خاندان نوں متاثر کيتا ۔
گیارہويں صدی عیسوی تک اشکنازی دنیا دی کل یہودی آبادی دا تقریبا ۳فیصد سن , جدوں کہ ۱۹۳۱ء دے اپنے عروج دے دناں وچ دنیا دی کل یہودی آبادی دا ۹۲% شمار کيتے گئے . ہولوکاسٹ توں تھوڑا عرصہ پہلے تک یہودیاں دی مجموعی تعداد اک کروڑ ستاسٹھ لکھ تھی. اشکنازیاں دی عصری آبادیاتی شماریات وقت دے نال متغیر ہُندی رہندیاں نيں جو کم و بیش اک کروڑ توں اک کروڑ بارہ لکھ دے درمیان رہی. سرجیو ڈیلا پرگولا نےسپین تے پرتگال کےوہ یہودی( سفاردی )جنہاں نوں ۱۴۹۲ء وچ بیدخل کيتا گیا تے ( مزراہی) صہیونیت اُتے یقین رکھنے والے یہودی نوں سرسری حساب وچ شمار کردے ہوۓ دعوی کيتا کہ اشکنازی دنیا دی کل یہودی آبادی دا ۷۴ فیصد توں کم ہیں-
جننیاندی اشکنازی مطالعہ —اشکنازی مادری تے پدری نسب اُتے تحقیق کردے ہوۓ انہاں کے مغربی ایشیائی ماخذ دے اشارے ملدے نيں - لیکن اشکنازی لوک اپنی یورپی نسبت دے متعلق اک مختلف تے بحث طلب سوچ رکھدے نيں کہ انہاں وچ یورپی جننیات دی ملاوٹ مادری نسبتاں سےہی آئی ہیں- عام طور پراشکنازی یہودتی، سفاردی یہودیاں کے بر خلاف نيں جووبیرین جزیرہ نما دے یہودیاں کی نسل توں نيں (اگرچہ اس جزیرہ نما وچ تے یہودی وی موجود نيں).ان وچ کچھ عبرانی حروف دے تلفظ تے مذہبی رسومات دی ادائیگی وچ کچھ اختلافات نيں ۔
یہودیاں دے کسمپرسی دے دور دے خاتمے دی بعد منافقین نوں روکنے دے لئی کسی دے مذہب بدل کے یہودیت اختیار کرنے نوں یہودیاں دی جانب توں باقاعدہ تسلیم نئيں کيتا جاندا یا اس دی حوصلہ افزائی نئيں کيتی جاندی جو اک تاریخی نظریہ اے جس اُتے دوبارہ عمل ہوئے رہیا اے - تے ایہ بحث تاں کافی عام ہوئے چکی اے کہ یہودی کون اے تے کون نئيں ،چہ جائیکہ اشکنازی یہودی دا تعین کيتا جائے، جس دے لئی مذہبی، لسانی، نسلی تے ثقافتی تعریف دے معیار اُتے پورا اترنا ضروری اے ہن جدوں کہ زیادہ تر یہودی آبادی مشرقی یورپ توں امریکا، مغربی تے شمالی یورپ دی جانب ہجرت کر چکے نيں عہدحاضر توں پہلے دی انہاں دی خود ساختہ تنہائی وی ختم ہوئے چکی اے جس نے انہاں نوں اک وکھ ثقافتی مذہبی تے قومی شناخت دتی تھی-لفظ اشکنازی اپنی تاریخی ارتقاء دے منازل طہ کرنے کیبعد ہن دوبارہ اہمیت حاصل کرچکيا اے خاصکر اسرائیل وچ جتھے اس لفظ نوں ہن روايتی معنےآں وچ نئيں لیا جاتا- دنیا بھر وچ اکثر یہودی برادری اج وی دو کنیساواں وچ منقسم اے جتھے اشکنازی تے سفاردی روایات دی مطابق عبادت سر انجام دتی جاندی ہیں-اگرچہ یہ امتیاز ہن رفتہ رفتہ ختم ہُندا جا رہیا اے لیکن غیراسرائیلی سفاردی یہودیاں نوں اک وکھ مذہبی شناخت تے امتیاز حاصل اے جدوں کہ اشکنازیاں نے کھیل ، سبھیاچار ، تنوت نور، اداکاری، سیاست، معاشیات تے صیہونیت وچ اپنا مقام بنایا اے -چنانچہ شائد ايسے لئے الحاد تے سیاسی محرکات دا وقوع پزیر ہونا اشکنازیاں وچ کدرے زیادہ اے -جدوں کہ دوسری جانب اک دلچسپ امر ایہ وی اے کہ اسرائیلی اشکنازی تے سفاردی یہودیاں دے خصوصیات غیر اسرائیلی یہودیاں توں قطعا جدا نيں ، اسرائیلی اشکنازی یہودیاں وچ روايتی قدامت پسند یہودیت ہن وی موجود اے تے اسرائیل دی وڈی سیاسی قوتاں وچ مذہبی سفاردی پارٹی شاس وی اے .
مندرجہ ذیل مضمون دی چرچ ٹائمز ۲۴ جنوری ۱۹۹۲ء کوہیو گ مونٹےفیورے (جس دا تعلق مشہور یہودی خاندان مونٹےفیورے توں سی تے عیسائیت اختیار کيتی )کیجانب توں شائع ہويا -
” | یہودی دنیا سفاردی تے اشکنازی وچ منقسم نيں۔ سفاردیاں دا ناں سفارد ( ہسپانیہ ، اسپین )ماں رهنے دی وجہ توں پيا فیر انہاں نوں اوتھے توں بیدخل کر دتا گیا تے بحیرہ روم دے کنارے اٹلی ،یونان ،ترکی، تے وسطی یورپ وچ جابسے ،خوشحال یہودیاں نے انہاں دے معززین توں شادیاں کيتیاں، تے ایويں انہاں دتی تعداد وچ اضافہ ہُندا گیا حتی کہ بعد وچ انہاں دی نسلاں نوں اوتھے توں بیدخل کيتا گیا-
اشکنازی مشرقی یورپ دا سب توں وڈا یہودی گروہ اے ، انجیل انہاں نوں يافث دی اولاد دسدا اے جو آرمینیا تے کوہ ارارات دے گرد آباد ہوئے- پچھلی صدی وچ روس تے مشرقی یورپ وچ یہودیاں دی تعداد زیادہ رہی جو فرانس تے جرمنی توں اوتھے دھکیلے گئے تے صدیاں پہلے جنہاں دی انہاں ملکاں وچ اصل تعداد نہ ہونے دے برابر سی - قرون وسطی وچ ترک قبیلہ خذر دی ۱۱ء صدی توں ۱۳ء صدی تک مملکت بحیرہ اسود توں بحیرہ قزوین تک تے قفقاز( کوہ کاف) توں دریائے وولگا تک پھیلی ہوئی سی- تے اوہ فاتح مسلماناں تے بازنطینی عیسائیاں درمیان پھسے لیکن مزاحمت کردے رہے حتیٰ کہ انہاں نے یہودیت اختیار کرکے اشکنازی آبادی وچ بہت وڈا اضافہ کیا- مملکت دے خاتمے دے بعد انہاں نے تجارتی راہداریاں اُتے سکونت اختیار کيتی تے تجارت شروع کی- کچھ روس وچ رہے ، کچھ بلقان گئے ، کچھ لتھوینیا ، پولنڈ تے جرمنی چلے گئے - تمام ثبوت ايسے جانب اشارہ کردے نيں کہ مشرقی یورپ دے یہودیاں دا سب توں وڈا ماخذ ایہی لوک نيں - یدش زبان پولش ، مشرقی جرمن تے عبرانی زباناں دا آمیزہ اے جدوں کہ فرانسیسی تے رهنیش ( مغربی جرمن ) دے لفظاں نئيں ملدے - انہاں دی طوطہ ناک ورگی مشابہات شامیاں ورگی نئيں البتہ کوہ کافیاں ورگی ضرور اے -آرتھر کوسٹلر نے ۱۹۷۸ء وچ اپنی کتاباں "The Thirteenth Tribe " . ماں انہاں خیالات دا اظہار کيتا سی جو کہ یہودی عوام دے لئی دشمن دے طعنہ جداں بدمزہ سن "خالص یہودی نسل (بنی اسرائیل) ورگی کوئی چیز ہن وجود نئيں رکھدی ہر علاقے دے یہودیاں وچ اوتھے کےغیر یہودی لوکاں دے خدوخال تے اطوار پائے جاندے نيں - تریخ تے عمرانیات ملکر اس مشہور خیال نوں رد کردے نيں کہ موجودہ یہودی خالصتاً تاریخی بنی اسرائیل دی اولاد نيں - شامیر مغربی کنارے وچ روسی نژاد یہودیاں دی آبادکاری وچ مصروف اے، روسی اصل وچ ترک خذر قبیلہ دا قتل عام کردے رہے-ہٹلر دا ہالوکاسٹ (مرگ انبوہ) اصل وچ غیر نسلی اسرائیلی یہودیاں دے خلاف رہیا .میکسویل اک نسلی چیک یہودی تھا" . |
“ |
نامی ارتقا
[سودھو]لفظ اشکناز عہد نامہ قدیم دے انجیلی کردار اشکناز بن گومر بن خافط بن يافث بن نوح توں لیا گیا اے - اشکناز ،منائیاں ،ارارات تے اورارتو جنہاں نوں خدا نے بابل کیخلاف لڑنے دے لئی بلايا انجیل دی کتاب یرمیاہ (۵۱:۲۷) وچ مملکتاں نوں ظاہر کردا اے - جدوں کہ اشکناز انہاں وچوں شمال بعید دی اک مملکت سی- تلمود دے رسالہ یومہ وچ گومر نوں بنام جرمنیہ پکاریا گیا اے البتہ شمال مغربی شام دی یہودی ادب وچ جرمنیکا دے ناں سےاسکی نشاندہی کيتی گئی جو بعد وچ بگڑ کے جرمنیہ بنا- ناں اشکناز چھیويں صدی عیسوی دے سکانڈزا دے علاقے کینال وی منسلک رہیا جو جرمنیک قبیلےآں دا منبع اے - آرمینیائی تریخ دے ۱۰ واں صدی عیسوی تک یہودی کدی کدائيں لفظ اشکناز آدیابن،خزر ،جزیرہ نما کریمیا تے مشرقی یورپی علاقےآں دے لئی وی استعمال کردے سن، عباسی دور دے یہودی فلسفی سعيد بن يوسف الفيومی سلاوی ، مشرقی تے وسطی یورپی علاقےآں دے لئی لفظ اشکناز استعمال کيتا کردے سن -جدید دور دے مؤرخاں وچ بوداپست تے ویانا دے یہودی تاریخدان تے تلمودی آثارقدیمہ کےبانی پروفیسر اسمعیل کراؤس نےخزریہ دے علاقے نوں اشکناز دا ناں دیا-
ابتدائی قرون وسطی دے زمانے وچ وسطی تے مشرقی یورپ کےیہوو دے لئےیہ ناں استعمال کيتا جاندا رہیا اے - یہودی آبادکاری والے علاقےآں دے انجیلی ناواں دے القابات کیمطابق اسپین نوں سفارد کہیا گیا اے (عبدیاہ ۲۰) فرانس نوں تسارفت تے بوہیمیا نوں کنعان (سلاطین۔1 : ۱۷-۹)- قرون وسطی متوسطہ تک راشی جیسےتلمودی مفسراں نے جرمنی نوں اشکناز نامزد کرنا شروع کردتا سی جس دا پرانا ناں لوتارنژیہ سی-
تریخ
[سودھو]یورپ وچ اشکنزم توں پہلے دی تریخ
[سودھو]قدیم شام وچ ابتداء توں ہی اشکنازیاں دی تریخ پراسراریت وچ لپٹی چلی آرہی اے تے یہودیاں دی اک وکھ برادری دے طور انہاں دے ابھرنے اُتے بہت ساریاں قیاس آرائیاں نے جنم لیا- اٹلی تے جنوبی یورپی علاقےآں دے راستے قدیم شام توں انہاں دے انخلا دا نظریہ یہودیاں وچ سب توں زیادہ پسندیدہ تے مشہور رہا- تاریخی دستاویزات تے نوشتے جنوبی یورپ وچ یہودیاں دی موجودگی دی پہلے از عیسائی دور دی تصدیق کردے ہیں- ۲۱۲ ق م وچ جدوں کاراکلا نے روم وچ تمام آزاد لوکاں نوں شہریت توں نوازیا تاں یہودیاں نوں اس نعمت توں محروم رکھیا گیا- یہودیاں دے ہر فرد نوں حکمران جولین دے دور حکومت۳۶۳ء توں پہلے تک جزیہ دینا پڑدا سی لیکن بعد وچ انہاں نوں ثقافتی تے مذہبی تعلقات استوار کرنے تے مقامی پیشے اختیار کرنے دی آزادی دے دتی گئی لیکن ۳۸۰ء وچ عیسائیت دے روم تے قسطنطنیہ دا سرکاری مذہب قرار دتے جانے دے بعد یہودی آنوسی ہوکے عیسائی ہوئے یا اک بار فیر ہتک آمیز سلوک کيتا جانے لگا-
یونان وچ یہودیاں دی تریخ دی ابتداء ۴۸۰ ق م توں ۸ ق م دے دور وچ ہُندی اے جدوں ٹکسالی و کلاسیکی یونانی سبھیاچار نوں اپنے تاریک دور دے بعد باضابطہ تشکیل دتا جارہیا سی- یونانی مورخ ہیرودوت یہودیاں نوں سلطنت فارس اُتے حملہ وچ معاونت کیوجہ توں بحری ٹیکس گزار 'فلسطینی شامی' کہیا کردا سی - یونانی طرز زندگی بوہت سارے خوشحال یہودیاں دے لئی پرکشش سی اگرچہ یونانی شرک یہودی توحید اُتے زیادہ اثرانداز نہ ہوسکا- ایتھنز دے قدیم علاقے اگورہ دے کنیسہ دی تریخ ۲۶۷ءسے ۳۹۶ ء دے دور دی اے - مقدونیہ دے تاریخی علاقے استوبی دا کنیسہ ۴ء وچ اک پرانے کنیسہ دی جگہ دوبارہ تعمیر کيتا گیا لیکن ۵ء وچ اسنوں سرکاری کلیسا وچ تبدیل کر دتا گیا- یونانی هلنیستی یهودیت انتطاکیہ تے اسکندریہ وچ خوب پھیلی لیکن بعد وچ یونانی بولنے والے انہاں یہودیاں وچوں باالرضا یا آنوسی ہوئے کے نے عیسائیت اختیار کرلی- کروشیا دے مختلف علاقےآں وچ جتھے قدیم رومی چھاونیاں قائم سن اوتھے وقتا فوقتا قبراں دی کھدائی دے دوران ایداں دے قطبے برآمد ہُندے رہے جو ۲ء-۳ء وچ یہودیاں دی موجودگی دی تصدق کردی ہیں-انتطاکیہ طرسوس،مرسین کیپادوکيتا دے یہودی تے اطالوی و هلنیستی علاقےآں دے یہودی شامی فوجی کمک کینال پانونیا پہنچے تے اپنا کنیسہ تے برادری قائم کرلی- کھدائی توں پتہ چلدا اے کہ یہودی پہلے پہل لشکرگاہ دے نیڑے مگر علاحدہ احاطہ بند علاقےآں وچ رہندے رہے تے اپنے ہم خیال تے اسيں مذہب فوجی مرتباں وچ ہی شادیاں کردے رہے- رافائيل پاتائی بیان کردا اے کہ رومی مبصراں دے قطباں توں اندازا ہُندا اے کہ بعد وچ یہودیاں تے شامیاں دی رسومات ، طرز لکھادی و خطاطی تے ناواں وچ فرق بہت حد تک ختم ہوئے گیا سی حتی کہ بعد وچ شامی تے یہودی وچ تفریق بہت مشکل ہوگئی سی -۴۳۳ءماں جدوں پانونیا ہن قبیلے دے حوالے کيتا گیا تاں چھاونیاں دی فوج و آبادیاں واپس روم چلی گئياں البتہ پانونیا ہی دے علاقےآں وچ کچھ صدیاں بعد وی یہودیاں دے رهنے دے کچھ مبہم آثار ملے-
زمانہ قدیم تے قرون اولی وچ رومی سلطنت توں باہر مستقل یہودی موجوگی دے آثار جرمنی تے مشرقی یورپ دے علاقےآں وچ حالے تک نئيں ملے- البتہ اس زمانے وچ جرمنی تے گال دے علاقےآں وچ یہودی خانہ بدوش تاجراں و دستکاراں دے قلیل وقتی آثار ملتےہیں- گال(موجودہ شمالی فرانس تے جنوبی جرمنی) دے علاقےآں وچ قرون وسطی وچ جا کے قابل ذکر یہودی آبادی ابھری جدوں کہ بریتانیہ ویلنس تے اورلینز وچ ۵ء تے ۶ء وچ موجود تھیں- اس زمانے وچوں لےکے قرون وسطی تک ایتھے دے اکثر یہودی غالب یونانی سبھیاچار وچ ضم ہوئے کے عیسائیت اختیار کردے رہے- فرانکیوں دے بادشاہ داگوبرت اول نے اپنے ملک میروونجئین توں یہودیاں نوں ۶۲۹ء وچ بیدخل کردتا تے یہودیاں نوں سخت یہودی مخالف احکام کیوجہ توں سابقہ رومی علاقےآں وچ نويں مشکلات دا سامنہ کرنا پڑا-
۸۰۰ء وچ شارلیمین دے فرانکو سلطنت نوں شمالی اطالیہ تے روم تک وسعت دینے دےبعد فرانکیہ اُتے اتحاد تے استحکام دا اک مختصر زمانہ آیا جس نے یہودی تاجراں نوں الپس دے شمال وچ آبادکاری دے مواقع دئے- شارلیمین نے یہودیاں نوں اوہی حقوق دتے جو یہودیاں نوں کدی رومی سلطنت وچ حاصل سن نال ہی جنوبی اطالیہ دے یہود مذہبی ظلم وستم دی وجہ توں وسطی یورپ تے فرانہاں دی علاقےآں کیجانب ہجرت کرنے لگے - جتھے پرانہاں نے مالیات ،تجارت تے قرض دہی دے پیشے اختیار کيتے چونکہ کلیسا کیجانب توں عیسائیاں اُتے سود دی لین دین اُتے پابندی سی- شارلیمین دے زمانے توں اج تک شمالی یورپی یہودی زندگی بہترین انداز توں رقم کيتی گئی اے -۱۱ء تک جدوں راشی نے اپنی تاریخی تبصرے لکھےتو اشکنازی اپنے تلمودی علم تے ہلاخاہ (یہودی شریعت) اُتے دسترس دی وجہ توں مشہور ہوئے چکے سن - ایہ لوک اپنی یہودی فقہ تے عبرانی لسانیات تے ادب وچ مہارت دی کمی کیوجہ توں سفاردی تے اسلامی علاقےآں دے یہودی علماء دے زیر عتاب وی رہے سن - قرون وسطی وچ یہودی و لاطینی زباناں دی دیسی جرمن لفظاں کینال ملاپ دی وجہ توں یدش وجود وچ آئی- جو اک جرمنک بولی سی جوعبرانی حروف وچ لکھی جاندی سی تے عبرانی آرامی سلاو تے رومی زباناں دے انتہائی زیر اثر رہی سی-
متوسطہ تے اخیر قرونِ وسطی دی ہجرتاں
[سودھو]۸ء تے ۹ء دے تاریخی حوالےآں توں پتہ چلدا اے کہ الپس تے کوہ پائرینیس دے شمال وچ یہودی برادریاں موجود تھیں- ۱۱ صدی ء تک جنوبی یورپی تے مشرق وسطیٰ دے یہودی معاشی مواقعاں دی رغبت وچ تے عیسائی حکمراناں دی دعوت اُتے شمالی علاقےآں خصوصاً دریائے رائن دے نال آباد ہونا شروع ہوئے- یعقوب بن یکوطئیل(جو اک امیر تے نیک راہب سمجھیا جاندا سی، اس نے اپنے ملک دے یہودیاں نوں جبراّ تبدیلی مذہب توں بچانے دے لئی پاپائے روم توں ذاتی درخواست کيتی جس دے بعد)فلانڈر دے بلدوین پنجم نے یعقوب بن یکوطئیل نوں تیس یہودی خانداناں کینال اپنے علاقےآں وچ آباد ہونے دی دعوت دتی[۱۶]، یونہی نارمن نے فتح انگلینڈ دے بعد یہودیاں نوں مدعو کيتا ايسے طرح ویلیم اول عرف حرامی ویلیم نے وی فتح دے بعد انہاں نوں اپنے علاقے وچ قیام دی دعوت دی- بشپ رودیجر ہزمان نے رومی شہنشاہ ہنری چہارم دی منظوری توں دریائے رائن دے کنارے آباد مینز دے یہودیاں نوں اشپیر وچ قیام دے لئی مدعو کیا- انہاں تمام دعوتاں تے آبادکاریاں دے پِچھے یہود دے اقتصادی اصلاحات ،معاشی ترقی شروع کرنے ، محصولات نوں بہتر بنانے تے تجارت نوں وسعت دینے وچ مہارت کار فرما سی- چنانچہ ہمیشہ دی طرح یہود بازاراں، کلیساواں دے نیڑے تے اندرونِ شہرمنتقل ہُندے گئے جتھے اگرچہ اوہ شاہی تے کلیسا دے طاقت دے نیڑے تاں رہے لیکن انتظامی خودمختاری توں وی نوازے گئے -
راہبانہ یہودیت تے بابل دی تلمودی سبھیاچار جواس دتی بنیاد اے ۱۱ صدیء وچ دونے جنوبی اٹلی وچ جڑ پکڑدتیاں گئیاں تے اوتھے توں شمال وچ اشکنازیاں وچ پھیلی-
صلیبیاں نوں اپنی جنگاں دے لئی سرمایہ درکار ہُندا سی جو اوہ سود اُتے بطور قرض یہودیاں توں لیندے جدوں کہ کیتھولک عیسائیت وچ سود لینا ناجائز سی ایويں یہودی مالدار تے عیسائی انکےمقروض ہُندے جارہے سن چنانچہ صلیبیاں نےمسلم شمنی توں فائدہ اٹھاندے ہوئے یہودیاں نوں مسلمان جداں بےایمان قرار دینا تے سرعام قاتلانِ عیسیٰ کہنا شروع کردتا جدوں صلیبی ہتھیاراں سےمسلح ہوئے چکے تاں انہاں نے صلیبی مہم وچ توسیع دی تے مسلماناں کینال نال یہودیاں نوں وی دشمناں دی لسٹ وچ شامل کرکے انہاں دا قتلِ عام کيتا - ۱۰۹۶ ء وچ دریائے رائن دے کنارے کلون توں لےکے مینز تک صلیبیاں دے ہتھوں یہودیاں دے اس قتل عام نوں رائنستان دی خونریزی یا عبرانی وچ 'ہربان شوم' کہندے ہیں-۱۰۹۵ء وچ صلیبی جنگاں دے آغاز کیوجہ توں ، ۱۲۹۰ء وچ انگلینڈ توں ، ۱۳۹۴ء وچ فرانس توں ،۱۵ء صدی وچ جرمنی دے کچھ علاقےآں توں بیدخل کيتے جانے کیوجہ توں یہودیاں نوں مشرقی جانب پولینڈ ۱۰ء صدی وچ ، لتھوینیا ۱۰ء صدی وچ ، تے روس ۱۲ء صدی وچ ہجرت کرنا پڑی- کئی صدیاں اُتے محیط اس زمانے وچ یہودی اقتصادی سرگرمیاں درج ذیل عوامل کیوجہ توں تجارت ، کاروباری انتظام تے معاشی خدمات مہیا کرنے اُتے مرکوز رہیاں :ڈیوڈ نرنبرگ کیمطابق "رائنستان دی خونریزی جدید یہودی تریخ نویسی وچ انتہائی اہم مقام رکھدی اے تے اسنوں اکثر سام دشمنی(ضدِ یہود)کی پہلی مثال قرار دتا جاندا اے جس دتی انتہا ہولوکاسٹ (مرگ انبوہ) سی چنانچہ اسنوں کدی وی بھلایا نئيں جاسکتا-"
یوروپی عیسائیاں دی طرف توں بعض یہودی سرگرمیاں اُتے پابندی جداں عیسائیاں توں سود لینا، اعلیٰ شرح خواندگی ، سوداگراں دا دوسرے خطےآں تے ملکاں وچ فقط اپنے خاندانی افراد اُتے اعتماد، تقریبا تمام مرداں کاتعلیم یافتہ ہونا-
۱۵ ء صدی تک پولینڈ دی اشکنازی یہودی برادری یورپ دی سب توں وڈی آبادی سی جو بعد وچ روس، آسٹریا تے پرشیا (جرمنی) دے زیر تسلط آیا تے ہولوکاسٹ تک اشکنازی یہودیت دا مرکز رہا- وسطی تے مشرقی یورپ دا ماحول اجنبی کیلئ سازگار نہ سی چنانچہ اک طویل عرصہ تک یہودیاں دا اس خطّے دی ثقافتاں وچ انضمام نہ ہوئے سکيتا تے وکھ تھلگ رہندے رہے اگرچہ کدرے کدرے توہین و تحقیر کیوجہ توں کچھ لوک اپنی ثقافتاں نوں ترک کر کے مقامی ثقافتاں وچ سمو وی گئے- ہور برآں یہود شتیتل(یہودی پاڑہ) وچ رہیا کردے سن ،جتھے اوہ مرداں دے لئی مضبوط تعلیمی نظام نوں برقرار رکھیا کردے ، راہبانہ قیادت دی تعظیم تے رہنمائی لیا کردے ، اپنے پڑوسیاں دی طرز زندگی نوں حقارت تے بیزاری توں دیکھدے سن ، تے انہاں تمام رجحانات وچ ضد سامیت (سام دشمنی)کی شدت کینال ہور اضافہ ہويا۔
قرون وسطی دے حوالے
[سودھو]۱۱ صدیء دے پہلے نصف حصہ وچ بغداد دے مشہور یہودی عالم گاؤن ہائے بن شریرہ اک بھیجے گئے سوال دا حوالہ دیندے ہوئے کہندے نيں کہ ایہ اشکناز توں پُچھیا گیا اے بلاشبہ جس توں مراد جرمنی سی - بعد دے نصف حصہ وچ مشہور یہودی مفسر راشی تلمود اُتے تبصرہ کردے ہوئے اشکناز دی بولی تے ملک دا حوالہ دیندے نيں - ۱۲ صدیء کیبعد توں لفظ اشکناز کافی تواتر توں استعمال ہُندا رہیا اے -شہر وتری دے سمہاح بن سموئیل دی یہودی فقہ دی کتاب وتری ماحزور وچ مملکتِ اشکناز دا حوالہ بہ لحاظ رسوماتِ کنیسہ تے دوسرے معنےآں وچ دتا گیا اے - اشکناز دی زمین تے بولی دے حوالے ١٣ صدی ء دی تحاریر وچ بہت ملدے نيں - مثلاً فتاویٰ سلمان بن ادرت(جلد ١ نمبر ٣٩٥) ، فتاویٰ اشہربن یحیٰ (صفحہ ٦ ،۴) ،اس دتی ھلاخا دی فقہ (براکوت ١،١٢ ایڈیشن ولنا صفحہ ١٠) اشہربن یحیٰ دے بیٹے یعقوب بن اشہر دی کتاب طور اوراخ کھایم (باب ٥٩)، فتاوی اسحاق بن شیث (١٩٣،٢٦٨.٢۷٠)- مِدراش دی تالیف کےدوران کتاب رباح وچ راہب برکیاه اشکناز، رِفاتح تے ٹوگرماح دا ذکر بطور جرمن قبیلے یا جرمن خطےآں دے کردا اے - فلسطینی یہود دے یونانی بولی وچ شائد ایہ لفظ موجود ہُندا ہوئے یااس دا متن جرمنیکا توں بگڑ کے موجودہ شکل وچ آیا ہو- برکیاه دا ایہ نظریہ تلمود اُتے مبنی اے (یوما ١٠ الف ، میگلاہ ۷۱ ب) جتھے گومر ولد اشکناز دا ترجمہ جرمامایہ کیہ گیا اے جس توں واضح طور اُتے تلفظ دی یکسانیت دی بنیاد اُتے مراد جرمنی ہی اے -
بعد وچ لفظ اشکناز جنوبی تے مشرقی جرمنی کینال مخصوص ہوئے گیا جتھے دے رسومات مغربی جرمنی تے پولینڈ توں مختلف سن - اشعيا ہوروطز تے دوسرےآں دی دعائیہ کتاباں دی دعائیہ نظماں وچ اشکناز تے پولینڈ دا ذکر وی ملتاہے-
١٦صدی ء وچ پولینڈ دے شہر خهاوم دے صوفی راہب ایلیاہ کےمطابق اشکنازی یہودی ١١صدیء وچ یروشلم وچ رہیا کردے سن -انہاں دتی حکایت دے مطابق اک جرمن بولی بولنے والے فلسطینی یہودی نے دوسرے جرمن جس دا تعلق ڈولبرجر خاندان توں سی دی جان بچائی -احسان لوٹانے دے لئی جدوں پہلی صلیبی جنگ وچ شہہ سوار (نائٹ) یروشلم دا محاصرہ کرنے پہنچے تاں ڈولبرجر خاندان دے لوکاں نے اس یہودی خاندان دی جان بچائی تے اسنوں اپنے نال رائنستان دے شہر ورمز لے آئے - جرمنی وچ یہودی برادریاں دی موجودگی دے ہور ثبوت ١١صدیء وچ جرمنی توں یروشلم بھیجے گئے ہلاخا دے شرعی سوالات نيں -
جدید تریخ
[سودھو]جرمن یہودیاں دی کچھ برادریاں دی تریخ دے بارے وچ مواد اجتماعی طور اُتے رائن، میموربخ تے لائبسبریف دے ذیل وچ جنہاں دستاویزات وچ محفوظ کيتا جاندا رہیا اے اوہ ہن داؤد ساسون دی مجموعہ دا حصہ ہیں- جرمن یہودی تریخ دے اساسی تجرید وچ موجودہ دور دے ہینرخ گاریٹزنے بعنوان "Volksthümliche Geschichte der Juden." شامل کيتا اے - یروشلم دے عوامی معاملات دے مرکز وچ سفاردی یہودیت اُتے اک مضمون وچ دانیال ایلازارنے پچھلے ہزار سال دی یہودی آبادیاتی تریخ دا خلاصہ کردے ہوئے کہندا اے کہ ١١ صدی ء دے اختتام تک دنیا دے یہودیاں وچ ٩۷% سفاردی جدوں کہ ٣% اشکنازی سن - ۱۶ صدی ء دے اختتام تک قیدیاں دی آزادی دے معاہدے دا خلاصہ کردے ہوئے مرسی پادری جو خود وی ترکاں کے ہتھوں قید ہويا سی اک تیونسی عبرانی سائمن اسکنازی جو گائتا پہنچدے ہوئے قید کيتا گیا تے جس نے دوسرےآں دی مالی امداد وی دی دا حوالہ دیندے نيں کہ ۱۷ واں صدی وچ سفاردی اشکنازیاں توں ٣:٢ دے تناسب توں ودھے ہوئے سن جدوں کہ یورپی یہودیاں دی خلافت عثمانیہ وچ رهنے والے یہودیاں دے بہتر حالات زندگی دی بدولت ١٨ واں صدی تک اشکنازی سفاردیاں توں ٣-٢ دے تناسب توں ودھے چکے سن - ١٩٣١ ء تک اشکنازی دنیائے یہود دے ٩٢ فیصد تک پہنچ چکے سن - ایہ عوامل سراسر جنوبی توں مغربی یورپ تے وسطی توں مشرقی یورپ یہودی ہجرت دی آبادیاتی اسلوب نوں ظاہر کردے ہیں- ۱۷۴۰ء دے یروشلم دے یہودی آبادگاہ وچ آباد ہونے والے پہلے خاندان نے لتھوینیا سےہجرت دی -
مغرب دے پولینڈ بیلارس تے روس جداں علاقےآں توں بعد وچ آنے والیاں نسلاں نوں بہتر سیاسی و سماجی ماحول ملا- فروغ پزیر اشاعتی صنعت تے سینکڑاں دی تعداد وچ انجیلی تبصرےآں دی چھپائی دی وجہ توں اہم یہودی مراکز تے ہسادی تحریک وچ ترقی ممکن ہوئی- نويں اقوام دے درمیان دو صدیاں دی تقابلی برداشت دے بعد مشرق دے پروگروم (قتلِ عام بہ بلوائی) تے دوسرے علاقےآں دی معاشی مواقع دے جواب وچ ١٩ تے ٢٠ صدی وچ وڈے پیمانے اُتے مغربی جانب نقل مکانی ہوئی - ۷٥٠اء کیبعد اشکنازی یہودی دی تعداد امریکی یہودیاں وچ سب توں زیادہ اے -یورپی روشن خیالی دے پس منظر وچ یہودی خلاصی فرانس وچ شروع ہوئی تے مغربی و وسطی یورپ وچ پھیل گئی-قرون وسطی دے ایسی تمام پابندیاں بشمول شناختی لباس، جزیہ، اختیار پیشہ اُتے پابندی تے غیر یہودی برادریاں توں علاحدہ شتیتل، یہودی محلہ یا پاڑہ وچ سکونت جنہاں نے یہودی حقوق نوں محدود کر رکھیا سی منسوخ کر دتی گئياں - ایداں دے قوانین بنائے گئے جنکے تحت مقامی ملکاں دے شہریاں وچ یہودیاں نوں ضم کيتا گیا اشکنازیاں نوں اپنے پرانے آبائی ناں رکھنے دی اجازت ملی- اس عوامی زندگی وچ شمولیت نے اشکنازی سبھیاچار ، حثکالا یا یہودی روشن خیالی نوں بڑھاوا دتا جس دا اپنا مقصد جدید یوروپی اقدار نوں یہودی زندگی وچ شامل کرنا تھا-جتھے جتھے یہودیاں نوں معاشرتی آزادی نہ مل سکی اوتھے انہاں نے سوشلزم اختیار کيتی - انہاں دونے عوامل نے مل کےصہیونیت دے لئی جدید یورپ وچ راستہ ہموار کیا-
ہولوکاسٹ (مرگِ انبوہ)
[سودھو]تجدید پسندان مرگ انبوہ (جو خود نوں ترمیم پسندکہلواندے نيں مگر یہودی اور مرگ انبوہ اُتے مکمل یقین رکھنے والے انہاں نوں منکرینِ مرگ انبوہ کہندے نيں) اس گل اُتے شک دا اظہار کردے نيں کہ مرگ انبوہ ماں سٹھ لکھ توں زیادہ یہودی قتل ہوئے سن یا اسنوں سرے توں کہانی سمجھدے نيں مگر زیادہ لوک ایہ سمجھدے نيں کہ مرگ انبوہ اُتے نويں سرے توں تحقیق ہونا چاہئیے کہ اس وچ مرنے والےآں دی اصل تعداد کيتا سی۔ انہاں دے خیال وچ ایہ سٹھ لکھ توں بوہت گھٹ سی تے اِنّی وڈی تعداد دا ذکر پہلی دفعہ مرگ انبوہ دے کئی سال بعد سامنے آیا جس دا مقصد اسرائیل دے وجود نوں بہانہ مہیا کرنا سی۔ انکار ِ مرگِ انبوہ اکثر یوروپی و بحر اوقیانوسی ملکاں وچ ہن باقاعدہ قابلِ سزا جرم اے۔ ڈنمارک کےاخبار جائلینڈ پوسٹن کیطرف توں گستاخانہ خاکےآں دی اشاعت کیبعدایرانی صدر احمدی نژاد تے ایران تجدید پسندانِ مرگِ انبوہ دے علم بردار بنکر سامنے آئے۔ حتیٰ کہ ١١ دسمبر ٢٠٠٦ء نوں بین الاقوامی کانفرنس برائےنظر ثانی برنظریہ عالم بابت ہولوکاسٹ منقعد کيتی گئی۔
جیساکہ درج بالا تاریخی حوالےآں توں ثابت ہويا کہ یورپ توں باربار دی ذلت آمیز یہودی بیدخلی کیبعد یورپی (اشکنازی) یہودیاں نے ہمیشہ اقتصادی تے تجارتی پیشے اختیار کرکے اربابِ اقتدار توں نیڑے تر ہُندے رہے۔ پہلی جنگ عظیم دی جرمن شکست دے محرکات وچوں (داواں بازو دی نظریات والےآں دے نزدیک) اوہ یہودی ریپبلکن سن جنہاں نےدورانِ جنگ ہی ١٩-١۹۱۸ء دے جرمن بغاوت وچ بادشاہت دا تختہ الٹ کر جرمن فوج نوں شکست توں دوچار تے اپنے اقتدار دا راستہ ہموار کيتا۔ چنانچہ جدوں نازی اقتدار وچ آئے تاں انہاں نےجمہوریہ ویمار نوں مجرمینِ نومبر دا شاخسانہ قرار دتا جنہاں نے اقتدارکےحصول کیلئےعوام توں غداری کر کے جرمن مفاد دی پیٹھ وچ چھرا گھونپاسی۔ نازی پہلی جنگ عظیم دے بعد قائم ہونیوالیجمہوریہ ویمار نوں بدعنوانی دی دلدل ، قومی تذلیل ،ایماندار حزبِ اختلاف نوں بےرحم ایذارسانی کرنے والی ریاست گرداندے سن تے انہاں ١۴ سالاں نوں یہودیاں ، مارکسیت دے معتقدین تے بولشیوک ثقافتی اقتدار دے سال قرار دیندے سن ۔ برلن وچ ١٩١۸ء-١٩١۶ء تک برطانوی فوجی مشن دے سربراہ جنرل نیل مالکوم نے جرمن فوج دے کوارٹر ماسٹر جنرل ایرک لوڈنڈورف سےجنگ دے بعد ١٩١٩ء وچ اک ضیافت دے دوران جرمن شکست دے اسباب دے متعلق پُچھیا ۔ لوڈنڈورف نے گھر دے محاذ دی ناکامی کینال نال کئی تے عذر وی گِنوائے۔ فیر مالکوم نے پُچھیا
” | کيتا جنرل آپ دتی پیٹھ وچ چھرا گھونپا گیا؟" لوڈنڈورف نے کہیا "ہاں، ایہی ،بالکل ایہی،ماں ايسے لفظ دی تلاش وچ سی ، ساڈی پیٹھ وچ چھرا ہی تاں گھونپا گیا- | “ |
١٩١٩ء وچ سام دشمن تنظیم Deutschvölkischer Schutz und Trutzbund کےلیڈر الفریڈ روتھ دی کتاب"فوج وچ یہودی "ميں یہودی مردم شماری دے نتائج اکھٹے کيتے گئےجنکے مطابق فوج وچ زیادہ تر یہودی موقع پرست، منافع خور یا جاسوس سن ۔ یہودی سازش دی فرد جرم وچ برلن دا پیدائشی تے میونخ دا رہائشی یہودی صحافی تے نقاد کرٹ آئزنر جو ١٩١٦ء دے بعد نال جنگ دے ناجائز ہونے دے متعلق لکھدا رہیا تے جس دا میونخ دی بغاوت وچ بہت وڈا ہتھ سی جنگ کیبعدقتل کردتا گیا۔ نويں وجود وچ آئی جرمن ریاست ویمار کےعبوری صدر فریڈرک ایبر واپس آنے والے غازیاں نوں سلامی دینے دی تقریب وچ کہندے جاندے "دشمن نے توانوں شکست نئيں دی" اگرچہ ہن جرمن تے غیرجرمن سکالر تے مؤرخین اس تصور نوں یکسر مسترد کردے آرہے نيں تے وسائل دی کمی نوں جرمن مغلوبیت دی وجہ قرار دیندے نيں۔
پر یہودیاں دے مطابق دوسری جنگِ عظیم دے آغاز تک یورپ وچ رہنے والے اندازاً ۸۰لکھ یہودی اشکنازی سن جس وچوں ۶۰ لکھ نوں منظم طریقے توں قتل کيتا گیا۔ ۹۱% پولش یہودیاں نوں ، ۶۰% یوکرینی یہودیاں نوں ، ۵۰–۹۰ % جرمنی، ہنگری، تے بالٹک ریاستاں دے سلاو یہودیاں کو، ۲۵ % توں زیادہ فرانس دے یہودیاں نوں قتل کيتا گیا۔کچھ ملکاں وچ بشمول یونان ہالینڈ تے سابقہ یوگوسلاویہ وچ سفاردی برادریاں ايسے طرح دی نسل کشی دا شکار ہوئے۔ چونکہ اکثر متاثرین اشکنازیاں سےتھے اسلئی دنیا یہود وچ انہاں دتی تعداد ١٩٣١ء دے ٩٢% توں کم ہوکے آجکل٨۴% فیصد ہوگئی اے۔ ہولوکاسٹ یدش دی ترقی تے پیشرفت اُتے وی اثرانداز ہويا چونکہ متاثرین ہولوکاسٹ دی اکثریت تقریبا ٥٠ لکھ یدش بولنے والے قتل ہوئےسن، جو جنگ کیبعد امریکا برطانیہ ارجنٹینا کینیڈا آسٹریلیا تے اسرائیل منتقل ہوئے گئے۔ اسرائیل دی موجودہ کل آبادی دا ٣۵% تے یہودی آبادی دا ۴۵% اشکنازی نيں۔
اسرائیل
[سودھو]اسرائیل وچ لفظ اشکنازی دی اصطلاح ہن اپنے اصلی معنےآں توں ہٹ کر اُنہاں یہودیاں دے لئی استعمال کيتا جاندا اے جوکدی یورپ وچ آباد رہےہاں اگرچہ اِنکا نسلی پس منظر سفاردی کیوں نہ ہوئے۔ مزراہی ،یمنی ،کُرد یا کسی وی غیر اشکنازی پس منظر دے یہودی جِنکا جزیرہ نما آئبیریا توں کدی کوئی تعلق نئيں رہیا ہن سفاردی ہی کہلاندے نيں۔ اشکنازی تے غیراشکنازی خانداناں دی آپسی شادیاں دی وجہ توں تے ذیلی نسلی امتیازات نوں زیادہ خاطر وچ نہ لیانے کیوجہ توں مِلے جُلے نسلی پس منظر دے یہودی ہن کافی عام ہُندے جارہے نيں۔
اشکنازی یہودیاں اُتے واجب اے کہ اپنے مذہبی ھلاخائی معملات وچ چیف اشکنازی راہب(مفتی اعظم) دی تقلید کرن جو انتخابات کینال بدلدا رہندا اے - اس لحاظ توں مذہبی اشکنازی یہودی اک اسرائیلی ہُندا اے جو مخصوص سیاسی و مذہبی مفادات و نظریات دا حامی ہُندا اے -یہ اپنے فرقے دا چیف راہب(رئیس العلماء یا مفتی اعظم) اسوقت بندا اے جدوں ايسے دے فرقے دی باقی پارٹیاں وچ سےاس دتی مذہبی پارٹی نوں اسرائیلی رائدہندگان دی اکثریت دی حمایت حاصل ہوجائے، اگرچہ رائدہندگان دے توازن دا نقشہ ہر الیکشن وچ بدلدا رہندا اے - اشکنازی یہودیاں دے مذہبی مفادات بہت ساریاں چھوٹی چھوٹی مذہبی پارٹیاں لےکے چلدی نيں، ایہ چھوٹی پارٹیاں ملکر اک وڈے اتحاد بناندی نيں جس توں اک پیچیدہ اسرئیلی معاشرہ نوں وجود ملدا اے۔ اس معاشرے وچ سماجی ، معاشی ، لسانی تے مذہبی مفادات دی بنیاد اُتے ١٢٠ نشستی تے یک ایوانی كنيست(اسرائیلی مجلس شوریٰ) دے انتخابات دے لئی مقابلہ ہُندا اے -
اشکنازی نسب دے لوک اسرائیلی یہودیاں کے٥ .۴۶ % تے تمام اسرائیلیاں دے ٣٥-٣٦% بندے ہیں- اپنے یورپی کردار دے مطابق انہاں نے اسرئیل دے وجؤد وچ آنے کیبعد وی معاشیات، ذرائع ابلاغ تے سیاست وچ اک خاطر خواہ کردار ادا کيتا اے - شروع دی دہائیاں وچ اشکنازی تے سفاردی یہود دے درمیان سخت ثقافتی تنازعات نے جنم لیا جس دی جڑاں حالے وی اسرائیلی معاشرے وچ خال خال موجود نیں- اُتے تمام یہودی مہاجرینپگھلاندی ہنڈیاکے نظریہ اُتے متفق ہوئے تے اپنی اپنی زمانۂ جلاوطنی دی متفرق شناختاں چھڈ کے اسرائیلی شناخت وچ ضم ہوئے گئے-
اسرائیل تے یشوو دے چند چیف اشکنازی راہب(مفتی اعظم)
- ابراہیم اسحاق کک(٢٣ فروری ١٩٢١ء - یکم ستمبر ١٩٣٥ء)
- اسحاق حلیوی ہرزوگ(١٩٣۷ ء- ٢٥ جولائی ١٩٥٩ء)
- ایسر یہودا انترمان (۱۹۶۴ء-۱۹۷۲ء)
- شلومو غورين(۱۹۷۲ء-۱۹۸۳ء)
- آورہام شاپرہ(۱۹۸۳ء-۱۹۹۳ء)
- یسرائیل مئیر لو(۱۹۹۳ء-۳ اپریل ۲۰۰۳ء)
- شیعار یشوو کوہن(۳اپریل۲۰۰۳ء-۱۴ اپریل۲۰۰۳ء)
- یونہ میتزجر(۱۴ اپریل۲۰۰۳ء-۱۴ اگست۲۰۱۳ء)
- داؤد لاو(۱۴ اگست۲۰۱۳ء- موجود)
تعریف
[سودھو]تعریف بمذھب
[سودھو]مذہبی یہود ھلاخا تے مذہبی قوانین دے علاوہ منہاگکے رسومات وی اپناتے نيں - مختلف جغرافیائی خطےآں دے مذہبی یہودی گروہاں نے مختلف رسومات اطوار تے تشریحات اختیار کئے- کچھ مسائل اُتے قدامت پسند یہودیاں نوں اپنے آباء دے رسومات و طریق ہی اختیار کرنا ہُندے نيں ، جدوں کہ انہاں رسومات نوں پسند ناپسند یا کسی وی وجہ توں چھڈنے یا اپنانے دے انتخاب نوں نئيں مانتے- چنانچہ آباء و اجداد دے تعین و نشاندہی نوں کٹر یہودی مذہبی وجوہات کیوجہ توں اہم سمجھدے نيں تاکہ صرف انہاں دے ہی رسومات اُتے عمل کرسکیں- ایسا اکثر اس وقت وی ہُندا اے جدوں مختلف نسلاں دے یہودی آپس وچ شادی کردے نيں ، جدوں اک غیر یہودی یہودیت اختیار کردا اے تے پہلی بار اختیار کرنے دے لئی مذہبی رسومات چندا اے ، جدوں غیر مذہبی یا بے عمل یہودی واپس روايتی یہودیت دی طرف لوٹتا اے تب اوہ اس گل دا تعین کردا اے کہاس دے خاندان وچ کیہ کيتا جاندا رہیا سی- اس لحاظ توں "اشکنازک"سے مراد خاندانی نسب تے رسومات نيں جواس دے نال منسلک رہندیاں نيں -بہر حال اصلاحگر یہودیت ( ترقی پسند و آزاد خیال) جو منہاگ دی تقلید نوں غیر ضروری گرداندی اے نے اشکنازی یہودیت توں ہی جنم لیا-
مذہبی لحاظ توں اشکنازی یہودی اک ایسا یہودی اے جس دی خاندانی روایات ، رسومات تے اطوار اشکنازی روش دے پابند ہوں- اوائل قرون وسطی توں پہلے تک جدوں اشکنازی برادریاں نے پہلے پہل ظاہر ہونا شروع کيتا ، یہودی مذہبی اختیار و تحکیم دے مراکز اسلامی دنیا بغداد تے سپین وچ ہويا کرتےتھے- اشکناز (جرمنی) جغرافیائی اعتبار توں اِنّا دور سی کہ اس نے اپنی وکھ منہاگ بنا پائی سی - اشکنازی عبرانی وی دوسری عبرانی توں جدا سی -
اس سلسلے وچ اشکنازی دا ہمعصر سفاردی اے، چونکہ اکثر غیر اشکنازی قدامت پسند یہودی سفاردی اختیار و تحکیم دی تقلید کردے نيں چاہے نسلی اعتبار توں اوہ سفاردی ہاں یا نہیں- روايتی اعتبار توں اک سفاردی مزراہی عورت جو کِسے قدامت پسند یا حریدی اشکنازی یہودی خاندان وچ شادی کردی اے اپنے بچےآں نوں اشکنازی یہودی طریقےآں اُتے پالدی اے ; اس دے برعکس اک اشکنازی عورت جو اک سفاردی یامزراہی آدمی نال شادی کردی اے اس توں توقع کیجاندی اے کہ سفاردی دین اختیار کرے تے ايسے اُتے اپنے بچےآں دی وی پرورش کرے تاکہ اوہ تے بچے وراثت وچ سفاردی شناخت حاصل کر سکن ، اگرچہ عملی طور اُتے بوہت سارے خانداناس دے برعکس سمجھوتہ کرلیندے نيں - اک نو یہودی عام طور اُتے اپنے بیت دین جس نےاس دا مذہب تبدیل کروایا ہوئے ايسے دے دین اُتے چلدا اے . دنیا بھر دے یہودیاں دے انضمام دے نال قدامت پسند توں باہر اسرائیل ، شمالی امریکا تے ہور تھاںواں اُتے اشکنازی یہودی دی مذہبی تعریف دھندلاہٹ دی شکار اے۔
اشکنازی تے سفاردی یہودیت دے درمیان موجود فقہی اختلافات توں موجودہ مذہبی ترقی و پیشرفت بہت بالاتر اے ۔ شمالی امریکی شہراں وچ شوراہ تحریک، تے ظہورِ "یہودیت بعد وچ فرقہ بندی تحریک" (بقدر مسلم سلفیت) جیسےسماجی رجحانات اکثر مختلف نسلی پس منظر دے کم عمر یہودیاں نوں نیڑے لاندے نيں ، حالیہ برساں وچ قبالہ, وچ لی جانیوالی دلچسپی وچ بہت اضافہ ہويا اے، جسنوں بوہت سارے اشکنازی یہودی یشیوا کی چار دیواری توں باہر مطالعہ کردے نيں . اک ہور نواں رجحان جو مقبولیت دی جانب ودھ رہیا اے وہ تجدید یہودیت تحریک اور کرلیباخ کے انداز وچ منیان جنہاں دا اصل اشکنازی اے اس وچ اوہ بےخود تے وجدانی عبادت اے کہ جس وچ عبادت گزار اپنے حواس توں باہر نکل جاندا اے .
تعریف بسبھیاچار
[سودھو]ثقافتی طور اُتے اک اشکنازی یہودی کو یدشکییت کے تصور توں شناخت کيتا جا سکدا اے جس دا مطلب یدش زبان ماں "یہودیت "ہے ۔ یدشکییت خصوصاّ اشکنازی یہودیاں دے یہودیت دا خاص معیار اے ۔ حثکالا اور یورپ وچ آزادیِ یہود سے پہلے ماں مرداں دے لئی اس دا مطلب تورات اور تلمود کا مطالعہ سی ,جدوں کہ عام طور اُتے مرداں تے عورتاں دے لئی یہودی قانون دے زیر اثر خاندانی تے اجتماعی زندگی وچ پابندی سی . رائنستان سے ریگا سے رومانیہ تک ، زیادہ تر یہودی کھلے عام دُعا اشکنازی عبرانی وچ , تے اپنی سیکولر زندگی دی گل گل دی یدش وچ کردے سن . لیکن جدید, یدشکییت نہ صرف قدامت پسند یہودیت اور حسیدیت ، بلکہ وسیع احاطه تحاریک, نظریات, طریقےآں, تے روایات جنہاں وچ اشکنازی یہودی شرکت کردے رہے نيں نوں اب گھیرےماں لئے ہوئے اے تے کسی نہ کسی طرح انہاں وچ یہودیت دا احساس برقرار رکھیا ، اگرچہ یہودیاں دی اک بہت چھوٹی تعداد اب وی یدش بولدی اے ، یدشکییت نوں اب آدابِ گفتگو ، انداز مزاح وچ ، تے باہمی تنظیم دے نمونےآں ماں شناخت کيتا جا سکدا اے . موٹے طور اُتے ، یہودی اوہ اے جو ثقافتی طور اُتے یہودیاں دے نال تعلق رکھے , یہودی ادارےآں دی حمایت کردا اے، یہودی کتاباں تے مجلے پڑھدا اے , یہودی فلم تے تھیٹر دیکھدا اے ، اسرائیل جاندا اے ، تاریخی کلیساواں دے دورے کردا اے وغیرہ وغیرہ. یہ اک تعریف اے جس دا اطلاق یہودی سبھیاچار اُتے عام طور اُتے , تے اشکنازی یدشکییت اُتے خاص طور اُتے ہُندا اے .
اشکنازی یہودی مشرقی یورپ توں دور منتقل ہوئے گئے جداں اسرائیل جانے والے عالیہ , کچھ شمالی امریکا ہجرت کيتے، ہور انگریزی بولنے والے علاقےآں دی طرف ہجرت دی ؛ کچھ مغربی یورپ (خاص طور اُتے فرانس) اور لاطینی امریکا ، جغرافیائی تنہائی جس نے اشکنزم نوں جنم دتا سی ايسے نے ہور ثقافتاں تے غیر اشکنازی یہودیاں کینال ( جو خود ہن جغرافیائی خطےآں وچ قید نئيں) کے نال اختلاط کرنے دے لئی رستہ دتا اے , .بوہت سارے اشکنازی یہودیاں دے لئی عبرانی نے بنیادی یہودی زبان کے طور پر یدش دی جگہ لے لی اے ، اگرچہ بوہت سارے حسیدیت اور ہاریدی گروپ روز مرہ دی زندگی وچ ہن وی یدش ہی استعمال کردے ماں . (متعدد اشکنازی یہودی انگریزی تے روسی بولنے والے نيں ، اگرچہ ، انگریزی تے روسی اصل وچ یہودی زباناں نئيں نيں .)
فرانس دی مرکب یہودی برادری کی جاری ٹھیٹھ واپس لوٹتی ثقافتی آمیخْتَگی باقی یہودیاں دے درمیان دنیا بھر وچ وی جاری اے . اگرچہ فرانس نے اپنی اصل یہودی آبادی نوں قرون وسطی وچ ، فرانسیسی انقلاب کے وقت کڈ دتا سی ، اوتھے دو وکھ یہودی آبادیاں سن . اک سفاردی یہودیاں اُتے مشتمل ، جو اصل وچ کلیسا دی جانب توں تفتیش عقاید مذہبی (درمادکرن) کی وجہ توں پناہ گزین ہوئے اور جنوب مغرب وچ مرکوز ہوئے جدوں کہ دوسری یہودی برادری اشکنازی سی جو بنیادی طور اُتے اک جرمن بولی یدش (جو خود جرمن بولی ہی دی اک بولی تھی) بولدے سن، اوہ سابقہ جرمن السیس ماں مرکوز ہوئے، . (اک تیسری برادری پرونسی یہودیاں کيتی سی جو کمتات ونیسین ماں رہتےتھے تکنیکی اعتبار توں اوہ فرانس توں باہر رہندے سن ، تے بعد وچ سفاردی یہودیاں وچ جذب ہوئے گئے .) ایہ دو فرقے اس قدر اک دوسرے توں علاحدہ تے مختلف تھے کہ قومی اسمبلی نے انھاں وکھ وکھ ۱۷۹۰ء تے ۱۷۹۱ء آزادی دتی .
لیکن آزاد کيتے جانے دے بعد خاصکر ۱۸۹۰ء الفرڈ ڈریفس دے معاملے دے بعدمتحدہ فرانسیسی یہودیت دا احساس ابھرنے لگیا - ١٩٢٠ء توں ۱۹۳۰ء دے درمیان اشکنازی یہودی پناہ گزین وڈی تعداد وچ یورپ س سام دشمنی ،روسی انقلاب، معاشی بحران تے کسادِ عظیم کیوجہ توں آئے- ۱۹۳۰ء تک پیرس وچ متحرک تے پررونق یدش سبھیاچار سی تے بہت سارے یہودی متنوع سیاسی تحاریک وچ شریک ہوتے- وچی فرانس تے ہولوکاسٹ کیبعد فرانسیسی یہودی آبادی دی تعداد وچ مشرقی تے وسطی یورپ توں آئے اشکنازی پناہ گزیناں کیوجہ توں اضافہ ہويا بعد وچ سفاردی مہاجرین تے شمالی افریقہ توں فرانسیسی بولنے والے ہور پناہ گزیناں کیوجہ توں وی اضافہ ہوا-
اس دے بعد ، ۱۹۹۰ء دی دہائی وچ ، فیر توں اک ہور اشکنازی یہودیاں دی لہر سابق سوویت یونین ملکاں تے وسطی یورپ توں پہنچنا شروع ہوئے .جس کا نتیجہ اک تکثیری یہودی برادری ہويا کہ جسماں ہن وی دونے اشکنازی تے سفاردی ثقافتاں دے کچھ مختلف عناصر پائے جاندے نيں . لیکن فرانس وچ انہاں دونے فرقےآں تے ثقافتاں وچ تفریق تے شناخت کرنا زیادہ توں زیادہ مشکل ہُندا جا رہیا اے , تے اک علاحدہ فرانسیسی یہودیت ابھر کر سامنے آرہی اے .
تعریف با النسل
[سودھو]نسلی لحاظ توں ، اشکنازی یہودی اوہ نيں کہ جس دے خاندان دی جڑ دا پتہ لگایا جاسکے جنہاں نے وسطی یورپ ماں سکونت اختیار کيتی، تقریبا اک ہزار سال تک اشکنازم یورپ وچ تولیدی اعتبار توں وکھ تھلگ آبادی سن ، باوجود انہاں اوامر دے کہ ایہ مختلف ملکاں وچ رہے، کچھ نے غیر مذہب توں قبول یہودیت یا اخراج از یہودیت دی ، کچھ نے منتقل سکونت دی یا ہور یہودی گروپاں وچ آپسی شادی کيتی ۔ انسانی ماہرین جینیات دلیل دیندے نيں کہ جنہاں جینیاتی تغیرات دی نشاندہی اشکنازی یہودیاں وچ ہوئی اے اوہ اعلیٰ تعدد کيتیاں نيں برخلاف عام یورپی آبادی دے چاہے وہ ہوئے پدری لکیر دے نشان کنندہ (كروموسوم_واي هاپلوتیپ)ہاں یا مادری لکیر دے نشان کنندہ (مائٹوکونڈریا) ہاں .[۱۷] ۲۰ء صدی دے وسط دے بعد توں بوہت سارے اشکنازی یہودیاں نے آپس وچ ،ہور یہودی برادریاں وچ اور دوسری قوماں تے مذاہب دے لوکاں کینال وی شادیاں کيتیاں .
۲۰۰۶ء اک مطالعہ توں معلوم ہويا کہ اشکنازی یہودی اک واضح ، یکساں جینیاتی ذیلی جماعت اے . حیران کن طور اُتے , ماخذ دی جگہ توں قطع نظر ، اشکنازی یہودیاں نوں اک ہی جینیاتی دستہ وچ ڈالیا جا سکدا اے –یعنی کہ ، اس توں قطع نظر کہ اشکنازی یہودی دا بانی پولینڈ ، روس ، ہنگری ، لتھوانیا, یا کسی وی دوسری تاریخی یہودی آبادی دی طرف توں آیا ، انہاں دا تعلق اک ہی نسلی گروپ اے . تحقیق یورپ ماں کثرت توں یہودی آبادی دی آپسی شادیاں نوں مظاہر کردی اے تے اس خیال نوں کہ اشکنازی یہودی اک نسلی جماعت اے کو ہور تقویت دینے ماں مدد دیندی اے . استوں علاوہ ، اگرچہ یہودیاں دی اشکنازی نسل دے درمیان آپسی شادیاں دا رجحان تیزی توں عام ہوئے گیا اے، بوہت سارے حاریدی یہودی خاصکر حاسیدی یا حاریدی فرقےآں کے اراکین خصوصی طور اُتے ساتھی اشکنازی یہودیاں نال شادی کرنے نوں جاری رکھے ہوئے نيں ۔ یہ رجحان اشکنازی جین نوں غالب رکھدا اے اور محققاں نوں قدرے آسانی دے نال اشکنازی یہودی جین دے مطالعے وچ مدد دیندا اے . یہ گل قابل ذکر اے کہ انہاں حاریدی یہودیاں دے اکثر انتہائی وڈے خاندان ہُندے نيں .
رسم و رواج ، قوانین تے روایات
[سودھو]قدامت پسند اشکنازی یہودیاں دے ہلاخائی طور طریقے سفاردیاں دے طریقےآں توں مختلف ہوسکدے نيں خصوصا روایات دے معملات وچ ۔ ایہ اختلافات موسٰی اسریلس دی شولخان اروخ دی تشریح وچ ہی وچ بیان کردئے گئےنيں ۔مشہور اختلافات وچ توں چند درج ذیل نيں
عیدفسح دا منانا ۔ اشکنازی یہودی روايتی طور اُتے پھلیاں ، اناج، باجرا، تے چاول کھانے سےگریز کردے نيں جدوں کہ سفاردی ایہ سب کھانے توں نئيں رکدے
اشکنازی یہودی آزادانہ دُدھ تے مچھلی ملیا کے کھاندے نيں جدوں کہ کچھ سفاردی اس توں پرہیز کردے نيں
سفاردیاں دی نسبت اشکنازی بیوہ تے شادی شدہ عورتاں دے ویگ دے استعمال کیتی اجازت دے دیندے نيں
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "First genetic mutation for colorectal cancer identified in Ashkenazi Jews". The Gazette (Johns Hopkins University). 8 September 1997. http://www.jhu.edu/~gazette/julsep97/sep0897/briefs.html. Retrieved on ۲۴ جولائی ۲۰۱۳.
- ↑ Feldman, Gabriel E. (May 2001). "Do Ashkenazi Jews have a Higher than expected Cancer Burden? Implications for cancer control prioritization efforts". Israel Medical Association Journal 3 (5): 341–46. http://www.ima.org.il/IMAJ/ViewArticle.aspx?aId=2748. Retrieved on ۴ ستمبر ۲۰۱۳.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Wade, Nicholas (9 June 2010). "Studies Show Jews' Genetic Similarity". The New York Times. http://www.nytimes.com/2010/06/10/science/10jews.html. Retrieved on ۱۵ اگست ۲۰۱۳.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ "Jews Are The Genetic Brothers Of Palestinians, Syrians, And Lebanese". Science Daily. 2000-05-09. http://www.sciencedaily.com/releases/2000/05/000509003653.htm. Retrieved on ۱۹ جولائی ۲۰۱۳.
- ↑ Seldin MF, Shigeta R, Villoslada P, et al. (September 2006). "European population substructure: clustering of northern and southern populations". PLoS Genet. 2 (9): e143. doi: . PMID 17044734. PMC: 1564423. http://genetics.plosjournals.org/perlserv/?request=get-document&doi=10.1371/journal.pgen.0020143 Archived 2012-07-09 at archive.ph Error: unknown archive URL
- ↑ Adams SM, Bosch E, Balaresque PL; and others (December 2008). "The genetic legacy of religious diversity and intolerance: paternal lineages of Christians, Jews, and Muslims in the Iberian Peninsula". American Journal of Human Genetics 83 (6): 725–736. doi: . PMID 19061982.
- ↑ M. D. Costa and 16 others (2013). "A substantial prehistoric European ancestry amongst Ashkenazi maternal lineages". Nature Communications 4. doi: . PMID 24104924. PMC: 3806353. http://www.nature.com/ncomms/2013/131008/ncomms3543/full/ncomms3543.html.
- ↑ "Jewish Women's Genes Traced Mostly to Europe – Not Israel – Study Hits Claim Ashkenazi Jews Migrated From Holy Land". The Jewish Daily Forward. 12 October 2013. http://forward.com/articles/185399/jewish-womens-genes-traced-mostly-to-europe-not/#.
- ↑ Shai Carmi, Ken Y. Hui, Ethan Kochav, Xinmin Liu, James Xue, Fillan Grady, Saurav Guha, Kinnari Upadhyay, Dan Ben-Avraham, Semanti Mukherjee, B. Monica Bowen, Tinu Thomas, Joseph Vijai, Marc Cruts, Guy Froyen, Diether Lambrechts, Stéphane Plaisance, Christine Van Broeckhoven, Philip Van Damme, Herwig Van Marck et al. (September 2014). "Sequencing an Ashkenazi reference panel supports population-targeted personal genomics and illuminates Jewish and European origins". Nature Communications 5. doi:. http://www.nature.com/ncomms/2014/140909/ncomms5835/full/ncomms5835.html. Retrieved on ۱۶ ستمبر ۲۰۱۴.
- ↑ Ashkenaz, based on سانچہ:Cite Josephus and his explanation of Genesis 10:3, is considered to be the progenitor of the ancient Gauls (the people of Gallia, meaning, from Austria, France and Belgium), and the ancient Franks (of, both, France and Germany). According to Gedaliah ibn Jechia the Spaniard, in the name of Sefer Yuchasin (see: Gedaliah ibn Jechia, Shalshelet Ha-Kabbalah, Jerusalem 1962, p. 219; p. 228 in PDF), the descendants of Ashkenaz had also originally settled in what was then called Bohemia, which today is the present-day Czech Republic. These places, according to the Jerusalem Talmud (Megillah 1:9 [10a], were also called simply by the diocese "Germamia." Germania, Germani, Germanica have all been used to refer to the group of peoples comprising the German Tribes, which include such peoples as Goths, whether Ostrogoths or Visigoths, Vandals and Franks, Burgundians, Alans, Langobards, Angles, Saxons, Jutes, Suebi and Alamanni. The entire region east of the Rhine River was known by the Romans as "Germania" (Germany).
- ↑ بشپ ہیو گ مونٹےفیورے ، برطانوی پادری دا مضمون، ی چرچ ٹائمز ۲۴ جنوری ۱۹۹۲ ، http://www.answering-christianity.com/14gog.htm
- ↑ The New Cambridge Medieval History: Volume 1, C.500-c.700 page 567
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےWadeNYT
لئی۔
ہور ویکھو
[سودھو]باہرلے جوڑ
[سودھو]وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: Ashkenazi Jews |
- The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe
- Kaplan, Karen (18 April 2009). "Jewish legacy inscribed on genes?". Los Angeles Times. http://www.latimes.com/news/nationworld/nation/la-sci-jewish-iq18-2009apr18,0,2228388.story. Retrieved on ۲۳ دسمبر ۲۰۰۹.
Ashkenazi history at the Jewish Virtual Library
<link rel="mw:PageProp/Category" href="./گٹھ:اشکنازی_یہودی" /> <link rel="mw:PageProp/Category" href="./گٹھ:اشکنازی_یہودی" role="navigation" aria-labelledby="14px.7CStar_of_David.7Clink.3DStar_of_David_.DB.8C.DB.81.D9.88.D8.AF.DB.8C_.D8.A7.D9.88.D8.B1_.DB.8C.DB.81.D9.88.D8.AF.DB.8C.D8.AA" /> <link rel="mw:PageProp/Category" href="./گٹھ:امریکہ دے نسلی گروہ" role="navigation" aria-labelledby="14px.7CStar_of_David.7Clink.3DStar_of_David_.DB.8C.DB.81.D9.88.D8.AF.DB.8C_.D8.A7.D9.88.D8.B1_.DB.8C.DB.81.D9.88.D8.AF.DB.8C.D8.AA" /> <link rel="mw:PageProp/Category" href="./گٹھ:اشکنازی_یہودی" /> <link rel="mw:PageProp/Category" href="./گٹھ:اسرائیل دے نسلی گروہ" /> <link rel="mw:PageProp/Category" href="./گٹھ:امریکہ دے نسلی گروہ" />