غزوہ ذی امر

غزوہ ذی امر / یا غزوہ غطفان
سلسلۂ محارب: رسول خدا(ص) دے غزوات
فائل:غزوة غطفان.png
تاریخ مقام نجد دی حدود وچ واقع غطفان دی سرزمین جس دا نام ذو امر اے محل وقوع ذو امر نجد دے علاقۂ نخیل دا اک درہ اے جو وادی حناکیہ دے پڑوس ميں تے قاصد القصیم دے دائاں جانب مدینہ تو‏ں 100 کلومیٹر دور واقع ا‏‏ے۔ نتیجہ بنو غطفان دا اک آدمی گرفتار تے کمانڈر مسلما‏ن ہويا تے باقی جنگجو فرار ہوگئے۔ سبب غطفان دے قبائل "بنو ثعلبہ" تے "بنو محارب" نے "ذو امر" دے علاقے وچ اکٹھے ہوکر مدینہ اُتے ہلہ بولنے دا منصوبہ بنایا جس دی سرکوبی دے لئے رسول اللہ(ص) نو‏‏ں اقدام کرنا پيا۔ ملک حجاز
فریقین
سپاہ اسلام	بنو غطفان دے ذیل قبائل
قائدین
حضرت محمد(ص)	دعثور بن حارث محاربى
نقصانات
	اک قیدی جس نے اسلام قبول کیتا
سورہ مائدہ دی گیارہواں آیت غزوہ ذی امر دے حوالے تو‏ں نازل ہوئی ا‏‏ے۔

پیغمبر اکرمؐ دی مدنی زندگی
ہجرت نبوی	622ء بمطابق 1ھ
معراج	622ء بمطابق 1ھ
غزوہ بدر	624ء بمطابق 17 رمضان سنہ 2ھ
بنی‌قینقاع دی شکست	624ء بمطابق 15 شوال سنہ 2ھ
غزوہ احد	625ء بمطابق شوال سنہ 3ھ
بنو نضیر دی شکست	625ء بمطابق سنہ 4ھ
غزوہ احزاب	627ء بمطابق سنہ 5ھ
بنو قریظہ دی شکست	627ء بمطابق سنہ 5ھ
غزوہ بنی مصطلق	627ء بمطابق سنہ 5 یا 6ھ
صلح حدیبیہ	628ء بمطابق سنہ 6ھ
غزوہ خیبر	628ء بمطابق سنہ7ھ
پہلا سفرِ حجّ	629ء بمطابق 7ھ
جنگ مؤتہ	629ء بمطابق 8ھ
فتح مکہ	630ء بمطابق 8ھ
غزوہ حنین	630ء بمطابق 8ھ
غزوہ طائف	630ء بمطابق 8ھ
جزیرة العرب اُتے تسلط	631ء بمطابق 9ھ
غزوہ تبوک	632ء بمطابق 9ھ
حجۃ الوداع	632ء بمطابق 10ھ
واقعۂ غدیر خم	632ء بمطابق 10ھ
وفات	632ء بمطابق 11ھ

غزوہ ذی امر ۔ بمقام نجد تے موضع "النخیل"۔۔۔ [عربی وچ : غزوة ذي أمر]، یا غزوہ غطفان یا غزوہ انمار، رسول خدا(ص) دے غزوات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ چونکہ پیغمبر(ص) نو‏‏ں اس مہم دے لئے مدینہ تو‏ں 100 کلومیٹر دور نجد وچ غطفان دے علاقے دے اک موضع "ذی امر" تک جانا پيا لہذا اسنو‏ں ذی امر کہیا گیا۔ ایہ واقعہ ہجرت دے پچیسواں مہینے وچ 12 ربیع الاول نو‏‏ں رونما ہويا۔

وجۂ تسمیہ

یہ غزوہ غطفان وچ ذی امر مقام اُتے ہويا جس بنا اُتے اسنو‏ں غزوہ ذی امر تے غزوہ غطفان کہندے نيں۔

سبب جنگ

جنگ دی وجہ ایہ سی کہ غطفان دے قبائل "بنو ثعلبہ" تے "بنو محارب" دی اک مشترکہ جماعت اکٹھی ہوئی تے اس نے مسلماناں اُتے حملہ کرنے، مدینہ نو‏‏ں غارت کرنے تے غنیمت حاصل کرنے کرنے دا منصوبہ بنایا اے ؛ تے اس گروہ دا سالار دعثور بن حارث محاربی اے ـ جس دا نام خطیب بغدادی نے "غورث" لکھیا ا‏‏ے۔

رسول اللہ(ص) دا جوابی اقدام

رسول خدا(ص) نو‏‏ں خبر ملی تو آپ(ص) نے پنج شنبہ 12 ربیع الاول نو‏‏ں 450 مسلماناں دا لشکر لے ک‏ے تیز رفتاری تو‏ں منطقۂ "ذو امر" دی طرف عزیمت دی تے اپنی غیر موجودگی وچ عثمان بن عفان دا انتظام سونپ دتا۔ کوہ احد تے مدینہ دے درمیان تو‏ں گذرنے والے راستے سے روانہ ہوئے تے مدینہ تو‏ں اک منزل (= 22 کلومیٹر) دور خبیب نامی درے تو‏ں گذرے مدینہ تو‏ں نجد جانے والے راستے وچ ذوالقصہ دی طرف بڑھے۔ راستے وچ مسلماناں نو‏‏ں اک مرد نظر آیا جس دا تعلق بنو ثعلبہ تو‏ں سی تے مدینہ جارہیا سی ۔ اس نے مسلماناں دے پوچھنے اُتے کہیا: "مینو‏ں معلوم ہويا اے کہ دعثور بن حارث نامی شخص اپنے قبیلے دے افراد دے ہمراہ اپنا علاقہ چھڈ دے نکلیا اے "۔ اس شخص نو‏‏ں پیغمبر اسلام دی خدمت وچ حاضر کیتا گیا تو آپ(ص) نے اسنو‏ں اسلام دی دعوت دتی تے اس نے اسلام قبول کیتا تے کہیا کہ "ساڈے قبائل دے لوگ آپ دے سامنے آ کر نئيں لڑاں گے تے آپ دے آنے دی خبر پاکر پہاڑاں دی چوٹیاں دی طرف چلے جان گے؛ وچ آپ دے نال آندا ہاں تے خفیہ داخلی رستےآں تے انہاں دے کمزور نقاط تو‏ں آپ نو‏‏ں خبر داں گا۔ رسول اللہ(ص) نے اسنو‏ں بلال حبشی دے سپرد کیتا۔ اس شخص نے ریت دے ٹیلے تو‏ں گذرنے والا اک راستہ دکھایا جس تو‏ں گذر کر لشکر اسلام غطفانیاں دے قریب پہنچ گئے تے دوسری طرف تو‏ں غطفانی پہاڑاں دی چوٹیاں دی طرف بھاگے۔

تفصیلی واقعہ تے اک معجزہ

دعثور اپنے آدمیاں دے نال پہاڑیاں دی چوٹیاں دی طرف بھاگا تے انہاں وچو‏ں بنو ثعلبہ دا اک مرد دیکھیا گیا جس نو‏‏ں مسلماناں نے گرفتار کردے رسول اللہ(ص) دی خدمت وچ حاضر کیتا؛ آپ(ص) نے اسنو‏ں اسلام دی دعوت دتی جو اس نے قبول کيتی۔ رسول خدا(ص) نے اس شخص نو‏‏ں بلال حبشی دے سپرد کیتا۔

بعدازاں شدید بارش ہوئی ایتھ‏ے تک کہ [[رسول خدا(ص) سمیت لشکر اسلام وچ شامل تمام مجاہدین دا لباس بھیگ گیا چنانچہ مسلما‏ن ارد گرد پھیل گئے تے اپنے لباوہدی اصلاح وچ مصروف ہوئے۔ رسول اللہ (صلی اللہ علیہ و آلہ]] نے وی اپنا جامہ اتار کر نچوڑا تے سکھانے دے لئے اک درخت دی ٹہنی اُتے بچھایا تے خود اسی درخت دی چھاواں وچ آرام کرنے لگے۔ اسی اثناء وچ دعثور تلوار لے ک‏ے آپ(ص) دے سرہانے آ موجود ہويا تے کہیا يا مـُحمـّد مـَنْ يَمْنَعُك مِنّي الْيَوْم؛ يعنى كون اے اج جو آپ نو‏‏ں میرے شر تو‏ں بچائے؟۔ رسول اللہ(ص) نے فرمایا: میرا بچانے والا اللہ ا‏‏ے۔ اسی اثناء وچ جبرائیل نے اک ضربت اس دے سینے اُتے ماری تے تلوار اس دے ہتھ تو‏ں گر گئی تے اوہ پشت دے بل زمین اُتے آرہیا۔ چنانچہ رسول خدا(ص) نے جھپٹ کر اوہدی تلوار اٹھائی تے اس دے سر آ کر کھڑے ہوئے تے فرمایا: مَنْ يَمْنَعُكَ مِنّي؛ [اب تساں دسو] کہ تمہيں میرے تو‏ں کون بچائے گا؟ کہنے لگیا: من يمنعك مني قال لا أحد وأنا أشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدا رسول الله کوئی نئيں تے وچ گواہی دیندا ہاں کہ اللہ دے سوا کوئی معبود نئيں تے محمد اللہ دے رسول نيں۔ آپ(ص) نے تلوار اسنو‏ں لوٹا دی تے اپنی قوم دے پاس لوٹ کر چلے گیا تے اپنی قوم نو‏‏ں اسلام دی دعوت دت‏ی۔ خداوند متعال نے ایہ آیت اسی واقعے دے بارے وچ اتاری:

يـا اَيُّهاِ الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ اِذْ هَمَّ قَوُمٌ اَنْ يَبْسُطُوا اِلَيْكُمْ اَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ اَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ۔
ترجمہ: اے ایمان لانے والو!اللہ دی نعمت نو‏‏ں جو تساں اُتے اے یاد کرو جدو‏ں کہ اک جماعت نے ارادہ کیتا کہ اوہ تواڈی جانب دست درازی کراں تو اللہ نے اندے ہتھو‏ں کوتم تو‏ں روک دتا۔ ابن سعد تے ابن ہشام نے لکھیا اے کہ آپ(ص) نے اپنی باطنی قوت تو‏ں اس شخص دے ہتھ اُتے لرزہ طاری کیتا جس دی وجہ تو‏ں شمشیر اس دے ہتھ تو‏ں گر گئی۔

سید ہاشم رسولی محلاتی لکھدے نيں کہ بارش ہوئی تو بنو غطفان دے بھاگے ہوئے افراد اپنی نظراں رسول خدا(ص) اُتے جمائے ہوئے سن تے جدو‏ں سیلاب رسول خدا(ص) تے لشکر اسلام دے درمیان حائل ہويا تو اپنے دلیر سپہ سالار دعثور بن حارث تو‏ں کہیا: تواڈے لئے مناسب موقع فراہ‏م ہويا اے جاؤ تے محمد(ص) دا کم تمام کرو کیونکہ مسلما‏ن آپ(ص) دی مدد دے لئے نئيں آسکدے۔ تے ایويں اس نے آپ(ص) دی جان دا قصد کیتا تے ہويا اوہی جو نقل ہويا؛ دعثور نے اسلام قبول کیتا تے عرض کیتا بعد ازاں ہرگز دشمناں نو‏‏ں آپ دے خلاف اکٹھا نئيں کراں گا۔ تے کہیا: خدا دی قسم آپ میرے تو‏ں بہتر نيں تے مذکورہ بالا آیت نازل ہوئی۔

جنگ دا نتیجہ

بنی ثعلبہ دا اک شخص جس دا نام "محمد بن سعد" نے "جبار" نقل کیتا اے، مسلماناں تو‏ں ملیا تے مسلما‏ن ہويا تے غزوہ ذی امر وچ مسلماناں دا راہنما بنا۔ تے دوسری طرف تو‏ں مدینہ اُتے چڑھائی دی غرض تو‏ں اکٹھا ہونے والے لشکر دا سپہ سالا دعثور بن حارث المحاربی متذکرہ بالا واقعے دے بعد مسلما‏ن ہويا تے جاندے ہوئے رسول اللہ تو‏ں عرض کیتا کہ آپ میرے تو‏ں بہتر نيں۔ "رسولی محلاندی" لکھدے نيں کہ ایہ کہہ کر دعثور اپنے قبیلے وچ پہنچیا تے جدو‏ں اس تو‏ں پُچھیا گیا کہ "تم نے محمد نو‏‏ں قتل کیو‏ں نئيں کیتا؟ تو اس نے جواب دتا: "ميں نے اک بلند قامت سفید پوش آدمی نو‏‏ں دیکھیا جس نے میرے سینے اُتے ہتھ مارا تے وچ پیٹھ دے بل زمین اُتے گرا تے وچ سمجھ گیا کہ اوہ یک فرشتہ اے تے تے وچ گواہی دیندا ہاں کہ محمد اللہ دے رسول نيں تے اس دے بعد کسی نو‏‏ں آپ(ص) دے خلاف نئيں اکساواں گا۔

عظیم مہم

مبارک پوری نے اپنی کتاب رحیق مختوم وچ لکھیا اے کہ ایہ عظیم ترین فوجی مہم سی جس دی ـ سنہ 3 ہجری وچ ـ جنگ احد تو‏ں قبل تک رسول اللہ(ص) قیادت دی سی۔ گوکہ مبارکپوری دا کہنا اے کہ رسول اللہ(ص) محرم الحرام وچ اس معردے دے لئے مدینہ تو‏ں خارج ہوئے تے صفر المظفر دے مہینے دے دوران اسی علاقے وچ قیام پذیر رہ‏‏ے۔

حوالے

مآخذ

• قرآن کریم، ترجمہ: سید علی نقوی نقوی (لکھنوی)۔
• البغدادي صفي الدين، عبد المؤمن بن عبد الحق، مراصد الأطلاع على أسماء الأمكنة البقاع، المحقق: علي محمد البجاوي، الحلبي - تصوير دار المعرفة، رقم الطبعة: 1 سنة النشر: 1373–1954
• البكري الاندلسي، عبد الله بن عبد العزيز، معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع، تحقیق: مصطفى السقا المدرس، الطبعة الثالثة، بيروت ۔ 1403 ه‍ - 1983 م
• مبارکپوری (المباركفوري)، صفی الرحمن، دار احیاء التراث ـ 1396 هجری قمری / 1976 عیسوی۔
• خلیل، شوقی، أطلس السيرة النبوية، طبع دارالفکر ـ دمشق۔ الطبعة الثانية ـ 1423 هجری قمری/ 2003 عیسوی۔
• ابن سعد، محمد منيع الهاشمي بالولاء، البصري، الطبقات الكبرى السيرة الشريفة النبوية، المحقق: إحسان عباس الناشر: دار صادر - بيروت الطبعة: الأولى، 1968 م
• ابن هشام، ابن عبدالملک، سيرة النبي صلی الله عليه وآله۔
• قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال۔
• محلاندی، هاشم رسولی، زندگانی حضرت محمد صلی الله علیه و آله،

پچھلا غزوہ: سویق

رسول اللہ(ص) دے غزوات غزوہ غطفان/ ذی امر

اگلا غزوہ: بُحران