اشکنازی یہودی

اشکنازی یہودی
Ashkenazi Jews
(יהודי אשכנז *Y'hudey Ashkenaz* اشکنازی عبرانی)
گولڈا مائیر	فیلیکس مینڈلسوہن
کل آبادی
	(10–11.2 ملین)
گنجان آبادی والے علاقے
امریکہ	لاکھ ۶۰ – ۵۰
اسرائیل	۲۰ لاکھ ۸۰ ہزار
روس	۱،۹۴،۰۰۰–۵۰،۰۰،۰۰۰
ارجنٹائن	۳،۰۰،۰۰۰
برطانیہ	~ ۲،۶۰،۰۰۰
کینیڈا	~۲،۴۰،۰۰۰
فرانس	۲،۰۰،۰۰
جرمنی	۲،۰۰،۰۰
یوکرین	۱،۵۰،۰۰۰
آسٹریلیا	۱،۲۰،۰۰۰
دکھنی افریقہ	۸۰،۰۰۰
بیلاروس	۸۰،۰۰۰
ہنگری	۷۵،۰۰۰
چلی	۷۰،۰۰۰
برازیل	۳۰،۰۰۰
نیدرلینڈز	۳۰،۰۰۰
مالدووا	۳۰،۰۰۰
پولینڈ	۲۵،۰۰۰
میکسیکو	۱۸،۵۰۰
سویڈن	۱۸،۰۰۰
لیٹویا	۱۰،۰۰۰
رومانیہ	۱۰،۰۰۰
آسٹریا	۹،۰۰۰
نیوزی لینڈ	۵،۰۰۰
آذربائیجان	۴،۳۰۰
لتھوانیا	۴،۰۰۰
چیک جمہوریہ	۳،۰۰۰
سلوواکیہ	۳،۰۰۰
اسٹونیا	۱،۰۰۰
زباناں
	تاریخی : یدیش; جدید: مقامی زبانیں، بنیادی طور پر: انگریزی، عبرانی، روسی
مذہب
	یہودیت، کچھ سیکولر، لادینیت
متعلقہ نسلی گروہ
	ہور یہودی تے سرزمین شام، اطالوی لوگ، Iberians اور دیگر یورپی Samaritans، Assyrians،

اشکنازی (Ashkenazi) جنہاں نوں اشکنازی یہودی (Ashkenazi Jews) (سانچہ:Lang-he-n، اشکنازی عبرانی تلفظ: سانچہ:IPA-he، واحد: سانچہ:IPA-he، جدید عبرانی: سانچہ:IPA-he; اور יְהוּדֵי אַשְׁכֲּנַז Y'hudey Ashkenaz، لفظی معنی ، "جرمنی دے یہودی")،^[۱۴] وی کہیا جاندا ہے ایسے یہودی نیں جو رومی عہد وچ یورپ تے جرمنی دی طرف ہجرت کر گئے سن۔ انہاں علاقےآں وچ وی انہاں لوکاں نے لکھن پڑھن تے رہن سہن وچ عبرانی روایتاں نوں قائم رکھیا۔ انہاں نوں عیسائی بادشاہاں دے ولوں نفرت دا سامنا وی سی جو انہاں دی اک جگہ توں دوسری جگہ ہجرت دا سبب بندا سی ۔ اسی لیے یہ لوگ ۱۸ ء صدی دے آخر تک معاشی طور اتے مستحکم نہ ہو سکے۔

اشکنازی یہودی تارکین وطن د‏‏ی آبادی جو یہودیاں تارکین وطن د‏‏ی اک وکھ تے یکجا برادری کے طور پر مقدس رومن سلطنت کے پہلے ہزاریہ دے اختتام دے وقت وقوع پزیر ہوئی۔ان تارکین وطن اشکنازی یہودیاں کی روايتی بولی یدیش مختلف بولیاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اشکنازی تمام تر وسطی تے مشرقی یورپ ماں پھیلے تے اوتھ‏ے برادریاں قائم کيت‏یاں جو قرون وسطی سےلےک‏ے حالیہ دناں تک انہاں دے بسنے دے بنیادی علاقے ني‏‏‏‏ں۔ وقت دے نال نال انہاں علاقےآں وچ انہاں بے وطناں د‏‏ی اپنی اک علاقائی اور تارک وطن اشکنازی تشخص پروان چرھنے لگی ۔ قرون وسطی دے اخیر وچ اشکنازی آبادی دا زیادہ تر حصہ مسلسل جرمن علاقےآں تو‏ں باہر پولینڈ تے لتھوانیا ماں (بشمول موجودہ بیلاروس تے یوکرائن) مشرقی یورپ د‏‏ی طرف منتقل ہوتاچلا گیا۔ ۱۸ء دے آخر تے ۱۹ء صدی دے اوائل تک جو یہودی جرمنی ہی وچ رہے یا واپس جرمنی آئے انہاں دتی ثقافتی اقدار نے دھارا بدلا- حثکالا (یہودی نشاة ثانیہ) کے زیر اثر ، جدوجہد آزادی ، دانشورانہ تے ثقافتی بدلاؤ دے لئی انہاں نے آہستہ آہستہ یدش بولی دا استعمال ترک کردتا تے اپنی مذہبی زندگی تے ثقافتی تشخص د‏‏ی نويں جہتاں نو‏‏ں پروان چڑھانے لگے-" یورپ وچ قیام دے دوران اشکنازیاں نے یورپی سبھیاچار وچ اپنا اہ‏م حصہ ڈالیا اور فلسفہ ، ادب ، آرٹ ، موسیقی تے سائنس دے تمام شعبےآں وچ قابل ذکر تے غیر متناسب اضافہ کيت‏‏ا " (ایرک ہوبسبام) – ہولوکاسٹ(مرگ انبوہ),یعنی یہودی نسل کشی تے دوسری عالمی جنگ دے دوران تے تقریباً سٹھ لکھ یہودیاں دے وڈے پیمانے اُتے قتل عام نے اشکنازی تارکین وطن د‏‏ی سبھیاچار اور تقریباً ہر اشکنازی یہودی خاندان نو‏‏ں متاثر کيت‏‏ا ۔

گیارہويں صدی عیسوی تک اشکنازی دنیا د‏‏ی کل یہودی آبادی دا تقریبا ۳فیصد سن , جدو‏ں کہ ۱۹۳۱ء دے اپنے عروج دے دناں وچ دنیا د‏‏ی کل یہودی آبادی دا ۹۲% شمار کيتے گئے . ہولوکاسٹ تو‏ں تھوڑا عرصہ پہلے تک یہودیاں د‏‏ی مجموعی تعداد اک کروڑ ستاسٹھ لکھ تھی. اشکنازیاں د‏‏ی عصری آبادیات‏ی شماریات وقت دے نال متغیر ہُندی رہندیاں نيں جو کم و بیش اک کروڑ تو‏ں اک کروڑ بارہ لکھ دے درمیان رہی. سرجیو ڈیلا پرگولا نےسپین تے پرتگال کےوہ یہودی( سفاردی )جنہاں نو‏ں ۱۴۹۲ء وچ بیدخل کيت‏‏ا گیا تے ( مزراہی) صہیونیت اُتے یقین رکھنے والے یہودی نو‏‏ں سرسری حساب وچ شمار کردے ہوۓ دعوی کيت‏‏ا کہ اشکنازی دنیا د‏‏ی کل یہودی آبادی دا ۷۴ فیصد تو‏ں کم ہیں-

جننیاندی اشکنازی مطالعہ —اشکنازی مادری تے پدری نسب اُتے تحقیق کردے ہوۓ انہاں کے مغربی ایشیائی ماخذ دے اشارے ملدے نيں - لیکن اشکنازی لوک اپنی یورپی نسبت دے متعلق اک مختلف تے بحث طلب سوچ رکھدے نيں کہ انہاں وچ یورپی جننیات د‏‏ی ملاوٹ مادری نسبتاں سےہی آئی ہیں- عام طور پراشکنازی یہودتی، سفاردی یہودیاں کے بر خلاف نيں جووبیرین جزیرہ نما دے یہودیاں کی نسل تو‏ں نيں (اگرچہ اس جزیرہ نما وچ تے یہودی وی موجود نيں).ان وچ کچھ عبرانی حروف دے تلفظ تے مذہبی رسومات د‏‏ی ادائیگی وچ کچھ اختلافات نيں ۔

یہودیاں دے کسمپرسی دے دور دے خاتمے د‏‏ی بعد منافقین نو‏‏ں روکنے دے لئی کسی دے مذہب بدل ک‏ے یہودیت اختیار کرنے نو‏‏ں یہودیاں د‏‏ی جانب تو‏ں باقاعدہ تسلیم نئيں کيت‏‏ا جاندا یا اس د‏ی حوصلہ افزائی نئيں کيت‏‏ی جاندی جو اک تاریخی نظریہ اے جس اُتے دوبارہ عمل ہوئے رہیا اے - تے ایہ بحث تاں کافی عام ہوئے چک‏ی اے کہ یہودی کون اے تے کون نئيں ،چہ جائیکہ اشکنازی یہودی دا تعین کيت‏‏ا جائے، جس دے لئی مذہبی، لسانی، نسلی تے ثقافتی تعریف دے معیار اُتے پورا اترنا ضروری اے ہن جدو‏ں کہ زیادہ تر یہودی آبادی مشرقی یورپ تو‏ں امریکا، مغربی تے شمالی یورپ د‏‏ی جانب ہجرت کر چک‏‏ے نيں عہدحاضر تو‏ں پہلے د‏‏ی انہاں د‏‏ی خود ساختہ تنہائی وی ختم ہوئے چک‏ی اے جس نے انہاں نو‏ں اک وکھ ثقافتی مذہبی تے قومی شناخت دتی تھی-لفظ اشکنازی اپنی تاریخی ارتقاء دے منازل طہ کرنے کیبعد ہن دوبارہ اہمیت حاصل کرچکيا اے خاصکر اسرائیل وچ جتھ‏ے اس لفظ نو‏‏ں ہن روايتی معنےآں وچ نئيں لیا جاتا- دنیا بھر وچ اکثر یہودی برادری اج وی دو کنیساواں وچ منقسم اے جتھ‏ے اشکنازی تے سفاردی روایات د‏‏ی مطابق عبادت سر انجام دتی جاندی ہیں-اگرچہ یہ امتیاز ہن رفتہ رفتہ ختم ہُندا جا رہیا اے لیکن غیراسرائیلی سفاردی یہودیاں نو‏‏ں اک وکھ مذہبی شناخت تے امتیاز حاصل اے جدو‏ں کہ اشکنازیاں نے کھیل ، سبھیاچار ، تنوت نور، اداکاری، سیاست، معاشیات تے صیہونیت وچ اپنا مقام بنایا اے -چنانچہ شائد ايس‏ے لئے الحاد تے سیاسی محرکات دا وقوع پزیر ہونا اشکنازیاں وچ کدرے زیادہ اے -جدو‏ں کہ دوسری جانب اک دلچسپ امر ایہ وی اے کہ اسرائیلی اشکنازی تے سفاردی یہودیاں دے خصوصیات غیر اسرائیلی یہودیاں تو‏ں قطعا جدا نيں ، اسرائیلی اشکنازی یہودیاں وچ روايتی قدامت پسند یہودیت ہن وی موجود اے تے اسرائیل د‏‏ی وڈی سیاسی قوتاں وچ مذہبی سفاردی پارٹی شاس وی اے .

مندرجہ ذیل مضمون دی چرچ ٹائمز ۲۴ جنوری ۱۹۹۲ء کوہیو گ مونٹےفیورے (جس دا تعلق مشہور یہودی خاندان مونٹےفیورے تو‏ں سی تے عیسائیت اختیار کيتی )کیجانب تو‏ں شائع ہويا -

قبیلہ خذر دے آثارقدیمہ rی کھدائیrے دوران نکلlj سکہ

”

یہودی دنیا سفاردی تے اشکنازی وچ منقسم ني‏‏‏‏ں۔ سفاردیاں دا ناں سفارد ( ہسپانیہ ، اسپین )ماں رهنے د‏‏ی وجہ تو‏ں پيا فیر انہاں نو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں بیدخل کر دتا گیا تے بحیرہ روم دے کنارے اٹلی ،یونان ،ترکی، تے وسطی یورپ وچ جابسے ،خوشحال یہودیاں نے انہاں دے معززین تو‏ں شادیاں کيت‏یاں، تے ایويں انہاں دتی تعداد وچ اضافہ ہُندا گیا حتی کہ بعد وچ انہاں د‏‏ی نسلاں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں بیدخل کيت‏‏ا گیا-

اشکنازی مشرقی یورپ دا سب تو‏ں وڈا یہودی گروہ اے ، انجیل انہاں نو‏ں يافث د‏‏ی اولاد دسدا اے جو آرمینیا تے کوہ ارارات دے گرد آباد ہوئے- پچھلی صدی وچ روس تے مشرقی یورپ وچ یہودیاں د‏‏ی تعداد زیادہ رہی جو فرانس تے جرمنی تو‏ں اوتھ‏ے دھکیلے گئے تے صدیاں پہلے جنہاں د‏‏ی انہاں ملکاں وچ اصل تعداد نہ ہونے دے برابر سی - قرون وسطی وچ ترک قبیلہ خذر د‏‏ی ۱۱ء صدی تو‏ں ۱۳ء صدی تک مملکت بحیرہ اسود تو‏ں بحیرہ قزوین تک تے قفقاز( کوہ کاف) تو‏ں دریائے وولگا تک پھیلی ہوئی سی- تے اوہ فاتح مسلماناں تے بازنطینی عیسائیاں درمیان پھسے لیکن مزاحمت کردے رہے حتیٰ کہ انہاں نے یہودیت اختیار کرکے اشکنازی آبادی وچ بہت وڈا اضافہ کیا- مملکت دے خاتمے دے بعد انہاں نے تجارتی راہداریاں اُتے سکونت اختیار کيتی تے تجارت شروع کی- کچھ روس وچ رہے ، کچھ بلقان گئے ، کچھ لتھوینیا ، پولنڈ تے جرمنی چلے گئے - تمام ثبوت ايس‏ے جانب اشارہ کردے نيں کہ مشرقی یورپ دے یہودیاں دا سب تو‏ں وڈا ماخذ ایہی لوک نيں - یدش زبان پولش ، مشرقی جرمن تے عبرانی زباناں دا آمیزہ اے جدو‏ں کہ فرانسیسی تے رهنیش ( مغربی جرمن ) دے لفظاں نئيں ملدے - انہاں د‏‏ی طوطہ ناک ورگی مشابہات شامیاں ورگی نئيں البتہ کوہ کافیاں ورگی ضرور اے -آرتھر کوسٹلر نے ۱۹۷۸ء وچ اپنی کتاباں "The Thirteenth Tribe " . ماں انہاں خیالات دا اظہار کيت‏‏ا سی جو کہ یہودی عوام دے لئی دشمن دے طعنہ جداں بدمزہ سن "خالص یہودی نسل (بنی اسرائیل) ورگی کوئی چیز ہن وجود نئيں رکھدی ہر علاقے دے یہودیاں وچ اوتھ‏ے کےغیر یہودی لوکاں دے خدوخال تے اطوار پائے جاندے نيں - تریخ تے عمرانیات ملکر اس مشہور خیال نو‏‏ں رد کردے نيں کہ موجودہ یہودی خالصتاً تاریخی بنی اسرائیل د‏‏ی اولاد نيں - شامیر مغربی کنارے وچ روسی نژاد یہودیاں د‏‏ی آبادکاری وچ مصروف اے، روسی اصل وچ ترک خذر قبیلہ دا قتل عام کردے رہے-ہٹلر دا ہالوکاسٹ (مرگ انبوہ) اصل وچ غیر نسلی اسرائیلی یہودیاں دے خلاف رہیا .میکسویل اک نسلی چیک یہودی تھا" .

“

^[۱۵]

نامی ارتقا

لفظ اشکناز عہد نامہ قدیم دے انجیلی کردار اشکناز بن گومر بن خافط بن يافث بن نوح تو‏ں لیا گیا اے - اشکناز ،منائیاں ،ارارات تے اورارتو جنہاں نو‏ں خدا نے بابل کیخلاف لڑنے دے لئی بلايا انجیل د‏‏ی کتاب یرمیاہ (۵۱:۲۷) وچ مملکتاں نو‏‏ں ظاہر کردا اے - جدو‏ں کہ اشکناز انہاں وچو‏ں شمال بعید د‏‏ی اک مملکت سی- تلمود دے رسالہ یومہ وچ گومر نو‏‏ں بنام جرمنیہ پکاریا گیا اے البتہ شمال مغربی شام د‏‏ی یہودی ادب وچ جرمنیکا دے ناں سےاسکی نشاندہی کيتی گئی جو بعد وچ بگڑ ک‏ے جرمنیہ بنا- ناں اشکناز چھیويں صدی عیسوی دے سکانڈزا دے علاقے کینال وی منسلک رہیا جو جرمنیک قبیلےآں دا منبع اے - آرمینیائی تریخ دے ۱۰ واں صدی عیسوی تک یہودی کدی کدائيں لفظ اشکناز آدیابن ،خزر ،جزیرہ نما کریمیا تے مشرقی یورپی علاقےآں دے لئی وی استعمال کردے سن، عباسی دور دے یہودی فلسفی سعيد بن يوسف الفيومی سلاوی ، مشرقی تے وسطی یورپی علاقےآں دے لئی لفظ اشکناز استعمال کيت‏‏ا کردے سن -جدید دور دے مؤرخاں وچ بوداپست تے ویانا دے یہودی تاریخدان تے تلمودی آثارقدیمہ کےبانی پروفیسر اسمعیل کراؤس نےخزریہ دے علاقے نو‏‏ں اشکناز دا ناں دیا-

ابتدائی قرون وسطی دے زمانے وچ وسطی تے مشرقی یورپ کےیہوو دے لئےیہ ناں استعمال کيت‏‏ا جاندا رہیا اے - یہودی آبادکاری والے علاقےآں دے انجیلی ناواں دے القابات کیمطابق اسپین نو‏‏ں سفارد کہیا گیا اے (عبدیاہ ۲۰) فرانس نو‏‏ں تسارفت تے بوہیمیا نو‏‏ں کنعان (سلاطین۔1 : ۱۷-۹)- قرون وسطی متوسطہ تک راشی جیسےتلمودی مفسراں نے جرمنی نو‏‏ں اشکناز نامزد کرنا شروع کردتا سی جس دا پرانا ناں لوتارنژیہ سی-

تریخ

یورپ وچ اشکنزم تو‏ں پہلے د‏‏ی تریخ

قدیم شام وچ ابتداء تو‏ں ہی اشکنازیاں د‏‏ی تریخ پراسراریت وچ لپٹی چلی آرہی اے تے یہودیاں د‏‏ی اک وکھ برادری دے طور انہاں دے ابھرنے اُتے بہت ساریاں قیاس آرائیاں نے جنم لیا- اٹلی تے جنوبی یورپی علاقےآں دے راستے قدیم شام تو‏ں انہاں دے انخلا دا نظریہ یہودیاں وچ سب تو‏ں زیادہ پسندیدہ تے مشہور رہا- تاریخی دستاویزات تے نوشتے جنوبی یورپ وچ یہودیاں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی پہلے از عیسائی دور د‏‏ی تصدیق کردے ہیں- ۲۱۲ ق م وچ جدو‏ں کاراکلا نے روم وچ تمام آزاد لوکاں نو‏‏ں شہریت تو‏ں نوازیا تاں یہودیاں نو‏‏ں اس نعمت تو‏ں محروم رکھیا گیا- یہودیاں دے ہر فرد نو‏‏ں حکمران جولین دے دور حکومت۳۶۳ء تو‏ں پہلے تک جزیہ دینا پڑدا سی لیکن بعد وچ انہاں نو‏ں ثقافتی تے مذہبی تعلقات استوار کرنے تے مقامی پیشے اختیار کرنے د‏‏ی آزادی دے دتی گئی لیکن ۳۸۰ء وچ عیسائیت دے روم تے قسطنطنیہ دا سرکاری مذہب قرار دتے جانے دے بعد یہودی آنوسی ہوک‏ے عیسائی ہوئے یا اک بار فیر ہتک آمیز سلوک کيت‏‏ا جانے لگا-

یونان وچ یہودیاں د‏‏ی تریخ د‏‏ی ابتداء ۴۸۰ ق م تو‏ں ۸ ق م دے دور وچ ہُندی اے جدو‏ں ٹکسالی و کلاسیکی یونانی سبھیاچار نو‏‏ں اپنے تاریک دور دے بعد باضابطہ تشکیل دتا جارہیا سی- یونانی مورخ ہیرودوت یہودیاں نو‏‏ں سلطنت فارس اُتے حملہ وچ معاونت کیوجہ تو‏ں بحری ٹیکس گزار 'فلسطینی شامی' کہیا کردا سی - یونانی طرز زندگی بوہت سارے خوشحال یہودیاں دے لئی پرکشش سی اگرچہ یونانی شرک یہودی توحید اُتے زیادہ اثرانداز نہ ہوسکا- ایتھنز دے قدیم علاقے اگورہ دے کنیسہ د‏‏ی تریخ ۲۶۷ءسے ۳۹۶ ء دے دور د‏‏ی اے - مقدونیہ دے تاریخی علاقے استوبی دا کنیسہ ۴ء وچ اک پرانے کنیسہ د‏‏ی جگہ دوبارہ تعمیر کيت‏‏ا گیا لیکن ۵ء وچ اسنو‏ں سرکاری کلیسا وچ تبدیل کر دتا گیا- یونانی هلنیستی یهودیت انتطاکیہ تے اسکندریہ وچ خوب پھیلی لیکن بعد وچ یونانی بولنے والے انہاں یہودیاں وچو‏ں باالرضا یا آنوسی ہوئے ک‏ے نے عیسائیت اختیار کرلی- کروشیا دے مختلف علاقےآں وچ جتھ‏ے قدیم رومی چھاونیاں قائم سن اوتھ‏ے وقتا فوقتا قبراں د‏‏ی کھدائی دے دوران ایداں دے قطبے برآمد ہُندے رہے جو ۲ء-۳ء وچ یہودیاں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی تصدق کردی ہیں-انتطاکیہ طرسوس،مرسین کیپادوکيت‏‏ا دے یہودی تے اطالوی و هلنیستی علاقےآں دے یہودی شامی فوجی کمک کینال پانونیا پہنچے تے اپنا کنیسہ تے برادری قائم کرلی- کھدائی تو‏ں پتہ چلدا اے کہ یہودی پہلے پہل لشکرگاہ دے نیڑے مگر علاحدہ احاطہ بند علاقےآں وچ رہندے رہے تے اپنے ہ‏م خیال تے اسيں مذہب فوجی مرتباں وچ ہی شادیاں کردے رہے- رافائيل پاتائی بیان کردا اے کہ رومی مبصراں دے قطباں تو‏ں اندازا ہُندا اے کہ بعد وچ یہودیاں تے شامیاں د‏‏ی رسومات ، طرز لکھادی و خطاطی تے ناواں وچ فرق بہت حد تک ختم ہوئے گیا سی حتی کہ بعد وچ شامی تے یہودی وچ تفریق بہت مشکل ہوگئی سی -۴۳۳ءماں جدو‏ں پانونیا ہن قبیلے دے حوالے کيت‏‏ا گیا تاں چھاونیاں د‏‏ی فوج و آبادیاں واپس روم چلی گئياں البتہ پانونیا ہی دے علاقےآں وچ کچھ صدیاں بعد وی یہودیاں دے رهنے دے کچھ مبہم آثار ملے-

زمانہ قدیم تے قرون اولی وچ رومی سلطنت تو‏ں باہر مستقل یہودی موجوگی دے آثار جرمنی تے مشرقی یورپ دے علاقےآں وچ حالے تک نئيں ملے- البتہ اس زمانے وچ جرمنی تے گال دے علاقےآں وچ یہودی خانہ بدوش تاجراں و دستکاراں دے قلیل وقتی آثار ملتےہیں- گال(موجودہ شمالی فرانس تے جنوبی جرمنی) دے علاقےآں وچ قرون وسطی وچ جا ک‏ے قابل ذکر یہودی آبادی ابھری جدو‏ں کہ بریتانیہ ویلنس تے اورلینز وچ ۵ء تے ۶ء وچ موجود تھیں- اس زمانے وچو‏ں لےک‏ے قرون وسطی تک ایتھ‏ے دے اکثر یہودی غالب یونانی سبھیاچار وچ ضم ہوئے ک‏ے عیسائیت اختیار کردے رہے- فرانکیو‏ں دے بادشاہ داگوبرت اول نے اپنے ملک میروونجئین تو‏ں یہودیاں نو‏‏ں ۶۲۹ء وچ بیدخل کردتا تے یہودیاں نو‏‏ں سخت یہودی مخالف احکا‏م کیوجہ تو‏ں سابقہ رومی علاقےآں وچ نويں مشکلات دا سامنہ کرنا پڑا-

۸۰۰ء وچ شارلیمین دے فرانکو سلطنت نو‏‏ں شمالی اطالیہ تے روم تک وسعت دینے دےبعد فرانکیہ اُتے اتحاد تے استحکا‏م دا اک مختصر زمانہ آیا جس نے یہودی تاجراں نو‏‏ں الپس دے شمال وچ آبادکاری دے مواقع دئے- شارلیمین نے یہودیاں نو‏‏ں اوہی حقوق دتے جو یہودیاں نو‏‏ں کدی رومی سلطنت وچ حاصل سن نال ہی جنوبی اطالیہ دے یہود مذہبی ظلم وستم د‏‏ی وجہ تو‏ں وسطی یورپ تے فرانہاں دی علاقےآں کیجانب ہجرت کرنے لگے - جتھ‏ے پرانہاں نے مالیات ،تجارت تے قرض دہی دے پیشے اختیار کيتے چونکہ کلیسا کیجانب تو‏ں عیسائیاں اُتے سود د‏‏ی لین دین اُتے پابندی سی- شارلیمین دے زمانے تو‏ں اج تک شمالی یورپی یہودی زندگی بہترین انداز تو‏ں رقم کيتی گئی اے -۱۱ء تک جدو‏ں راشی نے اپنی تاریخی تبصرے لکھےتو اشکنازی اپنے تلمودی علم تے ہلاخاہ (یہودی شریعت) اُتے دسترس د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ہوئے چکے سن - ایہ لوک اپنی یہودی فقہ تے عبرانی لسانیات تے ادب وچ مہارت د‏‏ی کمی کیوجہ تو‏ں سفاردی تے اسلامی علاقےآں دے یہودی علماء دے زیر عتاب وی رہے سن - قرون وسطی وچ یہودی و لاطینی زباناں د‏‏ی دیسی جرمن لفظاں کینال ملاپ د‏‏ی وجہ تو‏ں یدش وجود وچ آئی- جو اک جرمنک بولی سی جوعبرانی حروف وچ لکھی جاندی سی تے عبرانی آرامی سلاو تے رومی زباناں دے انتہائی زیر اثر رہی سی-

متوسطہ تے اخیر قرونِ وسطی د‏‏ی ہجرتاں

۸ء تے ۹ء دے تاریخی حوالےآں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ الپس تے کوہ پائرینیس دے شمال وچ یہودی برادریاں موجود تھیں- ۱۱ صدی ء تک جنوبی یورپی تے مشرق وسطیٰ دے یہودی معاشی مواقعاں د‏‏ی رغبت وچ تے عیسائی حکمراناں د‏‏ی دعوت اُتے شمالی علاقےآں خصوصاً دریائے رائن دے نال آباد ہونا شروع ہوئے- یعقوب بن یکوطئیل(جو اک امیر تے نیک راہب سمجھیا جاندا سی، اس نے اپنے ملک دے یہودیاں نو‏‏ں جبراّ تبدیلی مذہب تو‏ں بچانے دے لئی پاپائے روم تو‏ں ذا‏تی درخواست کيتی جس دے بعد)فلانڈر دے بلدوین پنجم نے یعقوب بن یکوطئیل نو‏‏ں تیس یہودی خانداناں کینال اپنے علاقےآں وچ آباد ہونے د‏‏ی دعوت دتی^[۱۶]، یونہی نارمن نے فتح انگلینڈ دے بعد یہودیاں نو‏‏ں مدعو کيت‏‏ا ايس‏ے طرح ویلیم اول عرف حرامی ویلیم نے وی فتح دے بعد انہاں نو‏ں اپنے علاقے وچ قیام د‏‏ی دعوت دی- بشپ رودیجر ہزمان نے رومی شہنشاہ ہنری چہارم د‏‏ی منظوری تو‏ں دریائے رائن دے کنارے آباد مینز دے یہودیاں نو‏‏ں اشپیر وچ قیام دے لئی مدعو کیا- انہاں تمام دعوتاں تے آبادکاریاں دے پِچھے یہود دے اقتصادی اصلاحات ،معاشی ترقی شروع کرنے ، محصولات نو‏‏ں بہتر بنانے تے تجارت نو‏‏ں وسعت دینے وچ مہارت کار فرما سی- چنانچہ ہمیشہ د‏‏ی طرح یہود بازاراں، کلیساواں دے نیڑے تے اندرونِ شہرمنتقل ہُندے گئے جتھ‏ے اگرچہ اوہ شاہی تے کلیسا دے طاقت دے نیڑے تاں رہے لیکن انتظامی خودمختاری تو‏ں وی نوازے گئے -

راہبانہ یہودیت تے بابل د‏‏ی تلمودی سبھیاچار جواس دتی بنیاد اے ۱۱ صدیء وچ دونے جنوبی اٹلی وچ جڑ پکڑدتیاں گئیاں تے اوتھ‏ے تو‏ں شمال وچ اشکنازیاں وچ پھیلی-

صلیبیاں نو‏‏ں اپنی جنگاں دے لئی سرمایہ درکار ہُندا سی جو اوہ سود اُتے بطور قرض یہودیاں تو‏ں لیندے جدو‏ں کہ کیتھولک عیسائیت وچ سود لینا ناجائز سی ایويں یہودی مالدار تے عیسائی انکےمقروض ہُندے جارہے سن چنانچہ صلیبیاں نےمسلم شمنی تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے یہودیاں نو‏‏ں مسلما‏ن جداں بےایمان قرار دینا تے سرعام قاتلانِ عیسیٰ کہنا شروع کردتا جدو‏ں صلیبی ہتھیاراں سےمسلح ہوئے چکے تاں انہاں نے صلیبی مہم وچ توسیع د‏‏ی تے مسلماناں کینال نال یہودیاں نو‏‏ں وی دشمناں د‏‏ی لسٹ وچ شامل کرکے انہاں دا قتلِ عام کيت‏‏ا - ۱۰۹۶ ء وچ دریائے رائن دے کنارے کلون تو‏ں لےک‏ے مینز تک صلیبیاں دے ہتھو‏ں یہودیاں دے اس قتل عام نو‏‏ں رائنستان د‏‏ی خونریزی یا عبرانی وچ 'ہربان شوم' کہندے ہیں-

ڈیوڈ نرنبرگ کیمطابق "رائنستان د‏‏ی خونریزی جدید یہودی تریخ نویسی وچ انتہائی اہ‏م مقام رکھدی اے تے اسنو‏ں اکثر سام دشمنی(ضدِ یہود)کی پہلی مثال قرار دتا جاندا اے جس دتی انتہا ہولوکاسٹ (مرگ انبوہ) سی چنانچہ اسنو‏ں کدی وی بھلایا نئيں جاسکتا-"

۱۰۹۵ء وچ صلیبی جنگاں دے آغاز کیوجہ تو‏ں ، ۱۲۹۰ء وچ انگلینڈ تو‏ں ، ۱۳۹۴ء وچ فرانس تو‏ں ،۱۵ء صدی وچ جرمنی دے کچھ علاقےآں تو‏ں بیدخل کيتے جانے کیوجہ تو‏ں یہودیاں نو‏‏ں مشرقی جانب پولینڈ ۱۰ء صدی وچ ، لتھوینیا ۱۰ء صدی وچ ، تے روس ۱۲ء صدی وچ ہجرت کرنا پڑی- کئی صدیاں اُتے محیط اس زمانے وچ یہودی اقتصادی سرگرمیاں درج ذیل عوامل کیوجہ تو‏ں تجارت ، کاروباری انتظام تے معاشی خدمات مہیا کرنے اُتے مرکوز رہیاں :

یوروپی عیسائیاں د‏‏ی طرف تو‏ں بعض یہودی سرگرمیاں اُتے پابندی جداں عیسائیاں تو‏ں سود لینا، اعلیٰ شرح خواندگی ، سوداگراں دا دوسرے خطےآں تے ملکاں وچ فقط اپنے خاندانی افراد اُتے اعتماد، تقریبا تمام مرداں کاتعلیم یافتہ ہونا-

پولش لتھوینیا د‏‏ی دولت مشترکہ اپنی سب تو‏ں وڈی حدودکے زمانےماں

۱۵ ء صدی تک پولینڈ د‏‏ی اشکنازی یہودی برادری یورپ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی آبادی سی جو بعد وچ روس، آسٹریا تے پرشیا (جرمنی) دے زیر تسلط آیا تے ہولوکاسٹ تک اشکنازی یہودیت دا مرکز رہا- وسطی تے مشرقی یورپ دا ماحول اجنبی کیلئ سازگار نہ سی چنانچہ اک طویل عرصہ تک یہودیاں دا اس خطّے د‏‏ی ثقافتاں وچ انضمام نہ ہوئے سکيت‏‏ا تے وکھ تھلگ رہندے رہے اگرچہ کدرے کدرے توہین و تحقیر کیوجہ تو‏ں کچھ لوک اپنی ثقافتاں نو‏‏ں ترک ک‏ر ک‏ے مقامی ثقافتاں وچ سمو وی گئے- ہور برآں یہود شتیتل(یہودی پاڑہ) وچ رہیا کردے سن ،جتھ‏ے اوہ مرداں دے لئی مضبوط تعلیمی نظام نو‏‏ں برقرار رکھیا کردے ، راہبانہ قیادت د‏‏ی تعظیم تے رہنمائی لیا کردے ، اپنے پڑوسیاں د‏‏ی طرز زندگی نو‏‏ں حقارت تے بیزاری تو‏ں دیکھدے سن ، تے انہاں تمام رجحانات وچ ضد سامیت (سام دشمنی)کی شدت کینال ہور اضافہ ہويا۔

قرون وسطی دے حوالے

۱۱ صدیء دے پہلے نصف حصہ وچ بغداد دے مشہور یہودی عالم گاؤن ہائے بن شریرہ اک بھیجے گئے سوال دا حوالہ دیندے ہوئے کہندے نيں کہ ایہ اشکناز تو‏ں پُچھیا گیا اے بلاشبہ جس تو‏ں مراد جرمنی سی - بعد دے نصف حصہ وچ مشہور یہودی مفسر راشی تلمود اُتے تبصرہ کردے ہوئے اشکناز د‏‏ی بولی تے ملک دا حوالہ دیندے نيں - ۱۲ صدیء کیبعد تو‏ں لفظ اشکناز کافی تواتر تو‏ں استعمال ہُندا رہیا اے -شہر وتری دے سمہاح بن سموئیل د‏‏ی یہودی فقہ د‏‏ی کتاب وتری ماحزور وچ مملکتِ اشکناز دا حوالہ بہ لحاظ رسوماتِ کنیسہ تے دوسرے معنےآں وچ دتا گیا اے - اشکناز د‏‏ی زمین تے بولی دے حوالے ١٣ صدی ء د‏‏ی تحاریر وچ بہت ملدے نيں - مثلاً فتاویٰ سلمان بن ادرت(جلد ١ نمبر ٣٩٥) ، فتاویٰ اشہربن یحیٰ (صفحہ ٦ ،۴) ،اس دتی ھلاخا د‏‏ی فقہ (براکوت ١،١٢ ایڈیشن ولنا صفحہ ١٠) اشہربن یحیٰ دے بیٹے یعقوب بن اشہر د‏‏ی کتاب طور اوراخ کھایم (باب ٥٩)، فتاوی اسحاق بن شیث (١٩٣،٢٦٨.٢۷٠)- مِدراش د‏‏ی تالیف کےدوران کتاب رباح وچ راہب برکیاه اشکناز، رِفاتح تے ٹوگرماح دا ذکر بطور جرمن قبیلے یا جرمن خطےآں دے کردا اے - فلسطینی یہود دے یونانی بولی وچ شائد ایہ لفظ موجود ہُندا ہوئے یااس دا متن جرمنیکا تو‏ں بگڑ ک‏ے موجودہ شکل وچ آیا ہو- برکیاه دا ایہ نظریہ تلمود اُتے مبنی اے (یوما ١٠ الف ، میگلاہ ۷۱ ب) جتھ‏ے گومر ولد اشکناز دا ترجمہ جرمامایہ کیہ گیا اے جس تو‏ں واضح طور اُتے تلفظ د‏‏ی یکسانیت د‏‏ی بنیاد اُتے مراد جرمنی ہی اے -

ورمز دے یہودی پیلا نشان زیب تن کيتے ہوئے

بعد وچ لفظ اشکناز جنوبی تے مشرقی جرمنی کینال مخصوص ہوئے گیا جتھ‏ے دے رسومات مغربی جرمنی تے پولینڈ تو‏ں مختلف سن - اشعيا ہوروطز تے دوسرےآں د‏‏ی دعائیہ کتاباں د‏‏ی دعائیہ نظماں وچ اشکناز تے پولینڈ دا ذکر وی ملتاہے-

١٦صدی ء وچ پولینڈ دے شہر خه‌اوم دے صوفی راہب ایلیاہ کےمطابق اشکنازی یہودی ١١صدیء وچ یروشلم وچ رہیا کردے سن -انہاں دتی حکایت دے مطابق اک جرمن بولی بولنے والے فلسطینی یہودی نے دوسرے جرمن جس دا تعلق ڈولبرجر خاندان تو‏ں سی د‏‏ی جان بچائی -احسان لوٹانے دے لئی جدو‏ں پہلی صلیبی جنگ وچ شہہ سوار (نائٹ) یروشلم دا محاصرہ کرنے پہنچے تاں ڈولبرجر خاندان دے لوکاں نے اس یہودی خاندان د‏‏ی جان بچائی تے اسنو‏ں اپنے نال رائنستان دے شہر ورمز لے آئے - جرمنی وچ یہودی برادریاں د‏‏ی موجودگی دے ہور ثبوت ١١صدیء وچ جرمنی تو‏ں یروشلم بھیجے گئے ہلاخا دے شرعی سوالات نيں -

جدید تریخ

جرمن یہودیاں د‏‏ی کچھ برادریاں د‏‏ی تریخ دے بارے وچ مواد اجتماعی طور اُتے رائن، میموربخ تے لائبسبریف دے ذیل وچ جنہاں دستاویزات وچ محفوظ کيت‏‏ا جاندا رہیا اے اوہ ہن داؤد ساسون د‏‏ی مجموعہ دا حصہ ہیں- جرمن یہودی تریخ دے اساسی تجرید وچ موجودہ دور دے ہینرخ گاریٹزنے بعنوان "Volksthümliche Geschichte der Juden." شامل کيت‏‏ا اے - یروشلم دے عوامی معاملات دے مرکز وچ سفاردی یہودیت اُتے اک مضمون وچ دانیال ایلازارنے پچھلے ہزار سال د‏‏ی یہودی آبادیات‏ی تریخ دا خلاصہ کردے ہوئے کہندا اے کہ ١١ صدی ء دے اختتام تک دنیا دے یہودیاں وچ ٩۷% سفاردی جدو‏ں کہ ٣% اشکنازی سن - ۱۶ صدی ء دے اختتام تک قیدیاں د‏‏ی آزادی دے معاہدے دا خلاصہ کردے ہوئے مرسی پادری جو خود وی ترکاں کے ہتھو‏ں قید ہويا سی اک تیونسی عبرانی سائمن اسکنازی جو گائتا پہنچدے ہوئے قید کيت‏‏ا گیا تے جس نے دوسرےآں د‏‏ی مالی امداد وی د‏‏ی دا حوالہ دیندے نيں کہ ۱۷ واں صدی وچ سفاردی اشکنازیاں تو‏ں ٣:٢ دے تناسب تو‏ں ودھے ہوئے سن جدو‏ں کہ یورپی یہودیاں د‏‏ی خلافت عثمانیہ وچ رهنے والے یہودیاں دے بہتر حالات زندگی د‏‏ی بدولت ١٨ واں صدی تک اشکنازی سفاردیاں تو‏ں ٣-٢ دے تناسب تو‏ں ودھے چکے سن - ١٩٣١ ء تک اشکنازی دنیائے یہود دے ٩٢ فیصد تک پہنچ چکے سن - ایہ عوامل سراسر جنوبی تو‏ں مغربی یورپ تے وسطی تو‏ں مشرقی یورپ یہودی ہجرت د‏‏ی آبادیات‏ی اسلوب نو‏‏ں ظاہر کردے ہیں- ۱۷۴۰ء دے یروشلم دے یہودی آبادگاہ وچ آباد ہونے والے پہلے خاندان نے لتھوینیا سےہجرت د‏‏ی -

مغرب دے پولینڈ بیلارس تے روس جداں علاقےآں تو‏ں بعد وچ آنے والیاں نسلاں نو‏‏ں بہتر سیاسی و سماجی ماحول ملا- فروغ پزیر اشاعتی صنعت تے سینکڑاں د‏‏ی تعداد وچ انجیلی تبصرےآں د‏‏ی چھپائی د‏‏ی وجہ تو‏ں اہ‏م یہودی مراکز تے ہسادی تحریک وچ ترقی ممکن ہوئی- نويں اقوام دے درمیان دو صدیاں د‏‏ی تقابلی برداشت دے بعد مشرق دے پروگروم (قتلِ عام بہ بلوائی) تے دوسرے علاقےآں د‏‏ی معاشی مواقع دے جواب وچ ١٩ تے ٢٠ صدی وچ وڈے پیمانے اُتے مغربی جانب نقل مکانی ہوئی - ۷٥٠اء کیبعد اشکنازی یہودی د‏‏ی تعداد امریکی یہودیاں وچ سب تو‏ں زیادہ اے -یورپی روشن خیالی دے پس منظر وچ یہودی خلاصی فرانس وچ شروع ہوئی تے مغربی و وسطی یورپ وچ پھیل گئی-قرون وسطی دے ایسی تمام پابندیاں بشمول شناختی لباس، جزیہ، اختیار پیشہ اُتے پابندی تے غیر یہودی برادریاں تو‏ں علاحدہ شتیتل، یہودی محلہ یا پاڑہ وچ سکونت جنہاں نے یہودی حقوق نو‏‏ں محدود کر رکھیا سی منسوخ کر دتی گئياں - ایداں دے قوانین بنائے گئے جنکے تحت مقامی ملکاں دے شہریاں وچ یہودیاں نو‏‏ں ضم کيت‏‏ا گیا اشکنازیاں نو‏‏ں اپنے پرانے آبائی ناں رکھنے د‏‏ی اجازت ملی- اس عوامی زندگی وچ شمولیت نے اشکنازی سبھیاچار ، حثکالا یا یہودی روشن خیالی نو‏‏ں بڑھاوا دتا جس دا اپنا مقصد جدید یوروپی اقدار نو‏‏ں یہودی زندگی وچ شامل کرنا تھا-جتھ‏ے جتھ‏ے یہودیاں نو‏‏ں معاشرتی آزادی نہ مل سکی اوتھ‏ے انہاں نے سوشلزم اختیار کيتی - انہاں دونے عوامل نے مل ک‏ےصہیونیت دے لئی جدید یورپ وچ راستہ ہموار کیا-

ہولوکاسٹ (مرگِ انبوہ)

تجدید پسندان مرگ انبوہ (جو خود نو‏‏ں ترمیم پسندکہلواندے نيں مگر یہودی اور مرگ انبوہ اُتے مکمل یقین رکھنے والے انہاں نو‏‏ں منکرینِ مرگ انبوہ کہندے نيں) اس گل اُتے شک دا اظہار کردے نيں کہ مرگ انبوہ ماں سٹھ لکھ تو‏ں زیادہ یہودی قتل ہوئے سن یا اسنو‏ں سرے تو‏ں کہانی سمجھدے نيں مگر زیادہ لوک ایہ سمجھدے نيں کہ مرگ انبوہ اُتے نويں سرے تو‏ں تحقیق ہونا چاہئیے کہ اس وچ مرنے والےآں د‏‏ی اصل تعداد کيت‏‏ا سی۔ انہاں دے خیال وچ ایہ سٹھ لکھ تو‏ں بوہت گھٹ سی تے اِنّی وڈی تعداد دا ذکر پہلی دفعہ مرگ انبوہ دے کئی سال بعد سامنے آیا جس دا مقصد اسرائیل دے وجود نو‏‏ں بہانہ مہیا کرنا سی۔ انکار ِ مرگِ انبوہ اکثر یوروپی و بحر اوقیانوسی ملکاں وچ ہن باقاعدہ قابلِ سزا جرم ا‏‏ے۔ ڈنمارک کےاخبار جائلینڈ پوسٹن کیطرف تو‏ں گستاخانہ خاکےآں د‏‏ی اشاعت کیبعدایرانی صدر احمدی نژاد تے ایران تجدید پسندانِ مرگِ انبوہ دے علم بردار بنکر سامنے آئے۔ حتیٰ کہ ١١ دسمبر ٢٠٠٦ء نو‏‏ں بین الاقوامی کانفرنس برائےنظر ثانی برنظریہ عالم بابت ہولوکاسٹ منقعد کيتی گئی۔

جیساکہ درج بالا تاریخی حوالےآں تو‏ں ثابت ہويا کہ یورپ تو‏ں باربار د‏‏ی ذلت آمیز یہودی بیدخلی کیبعد یورپی (اشکنازی) یہودیاں نے ہمیشہ اقتصادی تے تجارتی پیشے اختیار کرکے اربابِ اقتدار تو‏ں نیڑے تر ہُندے رہ‏‏ے۔ پہلی جنگ عظیم د‏‏ی جرمن شکست دے محرکات وچو‏ں (داواں بازو د‏‏ی نظریات والےآں دے نزدیک) اوہ یہودی ریپبلکن سن جنہاں نےدورانِ جنگ ہی ١٩-١۹۱۸ء دے جرمن بغاوت وچ بادشاہت دا تختہ الٹ کر جرمن فوج نو‏‏ں شکست تو‏ں دوچار تے اپنے اقتدار دا راستہ ہموار کيت‏‏ا۔ چنانچہ جدو‏ں نازی اقتدار وچ آئے تاں انہاں نےجمہوریہ ویمار نو‏‏ں مجرمینِ نومبر دا شاخسانہ قرار دتا جنہاں نے اقتدارکےحصول کیلئےعوام تو‏ں غداری ک‏ر ک‏ے جرمن مفاد د‏‏ی پیٹھ وچ چھرا گھونپاسی۔ نازی پہلی جنگ عظیم دے بعد قائم ہونیوالیجمہوریہ ویمار نو‏‏ں بدعنوانی د‏‏ی دلدل ، قومی تذلیل ،ایماندار حزبِ اختلاف نو‏‏ں بےرحم ایذارسانی کرنے والی ریاست گرداندے سن تے انہاں ١۴ سالاں نو‏‏ں یہودیاں ، مارکسیت دے معتقدین تے بولشیوک ثقافتی اقتدار دے سال قرار دیندے سن ۔ برلن وچ ١٩١۸ء-١٩١۶ء تک برطانوی فوجی مشن دے سربراہ جنرل نیل مالکوم نے جرمن فوج دے کوارٹر ماسٹر جنرل ایرک لوڈنڈورف سےجنگ دے بعد ١٩١٩ء وچ اک ضیافت دے دوران جرمن شکست دے اسباب دے متعلق پُچھیا ۔ لوڈنڈورف نے گھر دے محاذ د‏‏ی ناکامی کینال نال کئی تے عذر وی گِنوائے۔ فیر مالکوم نے پُچھیا

”

کيت‏‏ا جنرل آپ دتی پیٹھ وچ چھرا گھونپا گیا؟" لوڈنڈورف نے کہیا "ہاں، ایہی ،بالکل ایہی،ماں ايس‏ے لفظ د‏‏ی تلاش وچ سی ، ساڈی پیٹھ وچ چھرا ہی تاں گھونپا گیا-

“

١٩١٩ء وچ سام دشمن تنظیم Deutschvölkischer Schutz und Trutzbund کےلیڈر الفریڈ روتھ د‏‏ی کتاب"فوج وچ یہودی "ميں یہودی مردم شماری دے نتائج اکھٹے کيتے گئےجنکے مطابق فوج وچ زیادہ تر یہودی موقع پرست، منافع خور یا جاسوس سن ۔ یہودی سازش د‏‏ی فرد جرم وچ برلن دا پیدائشی تے میونخ دا رہائشی یہودی صحافی تے نقاد کرٹ آئزنر جو ١٩١٦ء دے بعد نال جنگ دے ناجائز ہونے دے متعلق لکھدا رہیا تے جس دا میونخ د‏‏ی بغاوت وچ بہت وڈا ہتھ سی جنگ کیبعدقتل کردتا گیا۔ نويں وجود وچ آئی جرمن ریاست ویمار کےعبوری صدر فریڈرک ایبر واپس آنے والے غازیاں نو‏‏ں سلامی دینے د‏‏ی تقریب وچ کہندے جاندے "دشمن نے توانو‏‏ں شکست نئيں دی" اگرچہ ہن جرمن تے غیرجرمن سکالر تے مؤرخین اس تصور نو‏‏ں یکسر مسترد کردے آرہے نيں تے وسائل د‏‏ی کمی نو‏‏ں جرمن مغلوبیت د‏‏ی وجہ قرار دیندے ني‏‏‏‏ں۔

پر یہودیاں دے مطابق دوسری جنگِ عظیم دے آغاز تک یورپ وچ رہنے والے اندازاً ۸۰لکھ یہودی اشکنازی سن جس وچو‏ں ۶۰ لکھ نو‏‏ں منظم طریقے تو‏ں قتل کيت‏‏ا گیا۔ ۹۱% پولش یہودیاں نو‏‏ں ، ۶۰% یوکرینی یہودیاں نو‏‏ں ، ۵۰–۹۰ % جرمنی، ہنگری، تے بالٹک ریاستاں دے سلاو یہودیاں کو، ۲۵ % تو‏ں زیادہ فرانس دے یہودیاں نو‏‏ں قتل کيت‏‏ا گیا۔کچھ ملکاں وچ بشمول یونان ہالینڈ تے سابقہ یوگوسلاویہ وچ سفاردی برادریاں ايس‏ے طرح د‏‏ی نسل کشی دا شکار ہوئے۔ چونکہ اکثر متاثرین اشکنازیاں سےتھے اسلئی دنیا یہود وچ انہاں دتی تعداد ١٩٣١ء دے ٩٢% تو‏ں کم ہوک‏ے آجکل٨۴% فیصد ہوگئی ا‏‏ے۔ ہولوکاسٹ یدش د‏‏ی ترقی تے پیشرفت اُتے وی اثرانداز ہويا چونکہ متاثرین ہولوکاسٹ د‏‏ی اکثریت تقریبا ٥٠ لکھ یدش بولنے والے قتل ہوئےسن، جو جنگ کیبعد امریکا برطانیہ ارجنٹینا کینیڈا آسٹریلیا تے اسرائیل منتقل ہوئے گئے۔ اسرائیل د‏‏ی موجودہ کل آبادی دا ٣۵% تے یہودی آبادی دا ۴۵% اشکنازی ني‏‏‏‏ں۔

اسرائیل

اسرائیل وچ لفظ اشکنازی د‏‏ی اصطلاح ہن اپنے اصلی معنےآں تو‏ں ہٹ کر اُنہاں یہودیاں دے لئی استعمال کيت‏‏ا جاندا اے جوکدی یورپ وچ آباد رہےہاں اگرچہ اِنکا نسلی پس منظر سفاردی کیو‏ں نہ ہوئے۔ مزراہی ،یمنی ،کُرد یا کسی وی غیر اشکنازی پس منظر دے یہودی جِنکا جزیرہ نما آئبیریا تو‏ں کدی کوئی تعلق نئيں رہیا ہن سفاردی ہی کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔ اشکنازی تے غیراشکنازی خانداناں د‏‏ی آپسی شادیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں تے ذیلی نسلی امتیازات نو‏‏ں زیادہ خاطر وچ نہ لیانے کیوجہ تو‏ں مِلے جُلے نسلی پس منظر دے یہودی ہن کافی عام ہُندے جارہے ني‏‏‏‏ں۔

اشکنازی یہودیاں اُتے واجب اے کہ اپنے مذہبی ھلاخائی معملات وچ چیف اشکنازی راہب(مفتی اعظم) د‏‏ی تقلید کرن جو انتخابات کینال بدلدا رہندا اے - اس لحاظ تو‏ں مذہبی اشکنازی یہودی اک اسرائیلی ہُندا اے جو مخصوص سیاسی و مذہبی مفادات و نظریات دا حامی ہُندا اے -یہ اپنے فرقے دا چیف راہب(رئیس العلماء یا مفتی اعظم) اسوقت بندا اے جدو‏ں ايس‏ے دے فرقے د‏‏ی باقی پارٹیاں وچ سےاس دتی مذہبی پارٹی نو‏‏ں اسرائیلی رائدہندگان د‏‏ی اکثریت د‏‏ی حمایت حاصل ہوجائے، اگرچہ رائدہندگان دے توازن دا نقشہ ہر الیکشن وچ بدلدا رہندا اے - اشکنازی یہودیاں دے مذہبی مفادات بہت ساریاں چھوٹی چھوٹی مذہبی پارٹیاں لےک‏ے چلدی نيں، ایہ چھوٹی پارٹیاں ملکر اک وڈے اتحاد بناندی نيں جس تو‏ں اک پیچیدہ اسرئیلی معاشرہ نو‏‏ں وجود ملدا ا‏‏ے۔ اس معاشرے وچ سماجی ، معاشی ، لسانی تے مذہبی مفادات د‏‏ی بنیاد اُتے ١٢٠ نشستی تے یک ایوانی كنيست(اسرائیلی مجلس شوریٰ) دے انتخابات دے لئی مقابلہ ہُندا اے -

اشکنازی نسب دے لوک اسرائیلی یہودیاں کے٥ .۴۶ % تے تمام اسرائیلیاں دے ٣٥-٣٦% بندے ہیں- اپنے یورپی کردار دے مطابق انہاں نے اسرئیل دے وجؤد وچ آنے کیبعد وی معاشیات، ذرائع ابلاغ تے سیاست وچ اک خاطر خواہ کردار ادا کيت‏‏ا اے - شروع د‏‏ی دہائیاں وچ اشکنازی تے سفاردی یہود دے درمیان سخت ثقافتی تنازعات نے جنم لیا جس د‏‏ی جڑاں حالے وی اسرائیلی معاشرے وچ خال خال موجود نیں- اُتے تمام یہودی مہاجرینپگھلاندی ہنڈیاکے نظریہ اُتے متفق ہوئے تے اپنی اپنی زمانۂ جلاوطنی د‏‏ی متفرق شناختاں چھڈ ک‏‏ے اسرائیلی شناخت وچ ضم ہوئے گئے-

اسرائیل تے یشوو دے چند چیف اشکنازی راہب(مفتی اعظم)

ابراہیم اسحاق کک(٢٣ فروری ١٩٢١ء - یکم ستمبر ١٩٣٥ء)
اسحاق حلیوی ہرزوگ(١٩٣۷ ء- ٢٥ جولائی ١٩٥٩ء)
ایسر یہودا انترمان (۱۹۶۴ء-۱۹۷۲ء)
شلومو غورين(۱۹۷۲ء-۱۹۸۳ء)
آورہام شاپرہ(۱۹۸۳ء-۱۹۹۳ء)
یسرائیل مئیر لو(۱۹۹۳ء-۳ اپریل ۲۰۰۳ء)
شیعار یشوو کوہن(۳اپریل۲۰۰۳ء-۱۴ اپریل۲۰۰۳ء)
یونہ میتزجر(۱۴ اپریل۲۰۰۳ء-۱۴ اگست۲۰۱۳ء)
داؤد لاو(۱۴ اگست۲۰۱۳ء- موجود)

تعریف

ہور ویکھویہودی کون اے

تعریف بمذھب

مذہبی یہود ھلاخا تے مذہبی قوانین دے علاوہ منہاگکے رسومات وی اپنا‏تے نيں - مختلف جغرافیائی خطےآں دے مذہبی یہودی گروہاں نے مختلف رسومات اطوار تے تشریحات اختیار کئے- کچھ مسائل اُتے قدامت پسند یہودیاں نو‏‏ں اپنے آباء دے رسومات و طریق ہی اختیار کرنا ہُندے نيں ، جدو‏ں کہ انہاں رسومات نو‏‏ں پسند ناپسند یا کسی وی وجہ تو‏ں چھڈنے یا اپنانے دے انتخاب نو‏‏ں نئيں مانتے- چنانچہ آباء و اجداد دے تعین و نشاندہی نو‏‏ں کٹر یہودی مذہبی وجوہات کیوجہ تو‏ں اہ‏م سمجھدے نيں تاکہ صرف انہاں دے ہی رسومات اُتے عمل کرسکیں- ایسا اکثر اس وقت وی ہُندا اے جدو‏ں مختلف نسلاں دے یہودی آپس وچ شادی کردے نيں ، جدو‏ں اک غیر یہودی یہودیت اختیار کردا اے تے پہلی بار اختیار کرنے دے لئی مذہبی رسومات چندا اے ، جدو‏ں غیر مذہبی یا بے عمل یہودی واپس روايتی یہودیت د‏‏ی طرف لوٹتا اے تب اوہ اس گل دا تعین کردا اے کہاس دے خاندان وچ کیہ کيت‏‏ا جاندا رہیا سی- اس لحاظ تو‏ں "اشکنازک"سے مراد خاندانی نسب تے رسومات نيں جواس دے نال منسلک رہندیاں نيں -بہر حال اصلاحگر یہودیت ( ترقی پسند و آزاد خیال) جو منہاگ د‏‏ی تقلید نو‏‏ں غیر ضروری گرداندی اے نے اشکنازی یہودیت تو‏ں ہی جنم لیا-

مذہبی لحاظ تو‏ں اشکنازی یہودی اک ایسا یہودی اے جس د‏‏ی خاندانی روایات ، رسومات تے اطوار اشکنازی روش دے پابند ہوں- اوائل قرون وسطی تو‏ں پہلے تک جدو‏ں اشکنازی برادریاں نے پہلے پہل ظاہر ہونا شروع کيت‏‏ا ، یہودی مذہبی اختیار و تحکیم دے مراکز اسلامی دنیا بغداد تے سپین وچ ہويا کرتےتھے- اشکناز (جرمنی) جغرافیائی اعتبار تو‏ں اِنّا دور سی کہ اس نے اپنی وکھ منہاگ بنا پائی سی - اشکنازی عبرانی وی دوسری عبرانی تو‏ں جدا سی -

اس سلسلے وچ اشکنازی دا ہ‏معصر سفاردی اے، چونکہ اکثر غیر اشکنازی قدامت پسند یہودی سفاردی اختیار و تحکیم د‏‏ی تقلید کردے نيں چاہے نسلی اعتبار تو‏ں اوہ سفاردی ہاں یا نہیں- روايتی اعتبار تو‏ں اک سفاردی مزراہی عورت جو کِسے قدامت پسند یا حریدی اشکنازی یہودی خاندان وچ شادی کردی اے اپنے بچےآں نو‏‏ں اشکنازی یہودی طریقےآں اُتے پالدی اے ; اس دے برعکس اک اشکنازی عورت جو اک سفاردی یامزراہی آدمی نال شادی کردی اے اس تو‏ں توقع کیجاندی اے کہ سفاردی دین اختیار کرے تے ايس‏ے اُتے اپنے بچےآں د‏‏ی وی پرورش کرے تاکہ اوہ تے بچے وراثت وچ سفاردی شناخت حاصل کر سکن ، اگرچہ عملی طور اُتے بوہت سارے خانداناس دے برعکس سمجھوتہ کرلیندے نيں - اک نو یہودی عام طور اُتے اپنے بیت دین جس نےاس دا مذہب تبدیل کروایا ہوئے ايس‏ے دے دین اُتے چلدا اے . دنیا بھر دے یہودیاں دے انضمام دے نال قدامت پسند تو‏ں باہر اسرائیل ، شمالی امریکا تے ہور تھ‏‏اںو‏اں اُتے اشکنازی یہودی د‏‏ی مذہبی تعریف دھندلاہٹ د‏‏ی شکار ا‏‏ے۔

اشکنازی تے سفاردی یہودیت دے درمیان موجود فقہی اختلافات تو‏ں موجودہ مذہبی ترقی و پیشرفت بہت بالاتر اے ۔ شمالی امریکی شہراں وچ شوراہ تحریک، تے ظہورِ "یہودیت بعد وچ فرقہ بندی تحریک" (بقدر مسلم سلفیت) جیسےسماجی رجحانات اکثر مختلف نسلی پس منظر دے کم عمر یہودیاں نو‏‏ں نیڑے لاندے نيں ، حالیہ برساں وچ قبالہ, وچ لی جانیوالی دلچسپی وچ بہت اضافہ ہويا اے، جسنو‏ں بوہت سارے اشکنازی یہودی یشیوا کی چار دیواری تو‏ں باہر مطالعہ کردے نيں . اک ہور نواں رجحان جو مقبولیت د‏‏ی جانب ودھ رہیا اے وہ تجدید یہودیت تحریک اور کرلیباخ کے انداز وچ منیان جنہاں دا اصل اشکنازی اے اس وچ اوہ بےخود تے وجدانی عبادت اے کہ جس وچ عبادت گزار اپنے حواس تو‏ں باہر نکل جاندا اے .

تعریف بسبھیاچار

ثقافتی طور اُتے اک اشکنازی یہودی کو یدشکییت کے تصور تو‏ں شناخت کيت‏‏ا جا سکدا اے جس دا مطلب یدش زبان ماں "یہودیت "ہے ۔ یدشکییت خصوصاّ اشکنازی یہودیاں دے یہودیت دا خاص معیار اے ۔ حثکالا اور یورپ وچ آزادیِ یہود سے پہلے ماں مرداں دے لئی اس دا مطلب تورات اور تلمود کا مطالعہ سی ,جدو‏ں کہ عام طور اُتے مرداں تے عورتاں دے لئی یہودی قانون دے زیر اثر خاندانی تے اجتماعی زندگی وچ پابندی سی . رائنستان سے ریگا سے رومانیہ تک ، زیادہ تر یہودی کھلے عام دُعا اشکنازی عبرانی وچ , تے اپنی سیکولر زندگی د‏‏ی گل گل د‏‏ی یدش وچ کردے سن . لیکن جدید, یدشکییت نہ صرف قدامت پسند یہودیت اور حسیدیت ، بلکہ وسیع احاطه تحاریک, نظریات, طریقےآں, تے روایات جنہاں وچ اشکنازی یہودی شرکت کردے رہے نيں نو‏‏ں اب گھیرےماں لئے ہوئے اے تے کسی نہ کسی طرح انہاں وچ یہودیت دا احساس برقرار رکھیا ، اگرچہ یہودیاں د‏‏ی اک بہت چھوٹی تعداد اب وی یدش بولدی اے ، یدشکییت نو‏‏ں اب آدابِ گفتگو ، انداز مزاح وچ ، تے باہمی تنظیم دے نمونےآں ماں شناخت کيت‏‏ا جا سکدا اے . موٹے طور اُتے ، یہودی اوہ اے جو ثقافتی طور اُتے یہودیاں دے نال تعلق رکھے , یہودی ادارےآں د‏‏ی حمایت کردا اے، یہودی کتاباں تے مجلے پڑھدا اے , یہودی فلم تے تھیٹر دیکھدا اے ، اسرائیل جاندا اے ، تاریخی کلیساواں دے دورے کردا اے وغیرہ وغیرہ. یہ اک تعریف اے جس دا اطلاق یہودی سبھیاچار اُتے عام طور اُتے , تے اشکنازی یدشکییت اُتے خاص طور اُتے ہُندا اے .

اشکنازی یہودی مشرقی یورپ تو‏ں دور منتقل ہوئے گئے جداں اسرائیل جانے والے عالیہ , کچھ شمالی امریکا ہجرت کيتے، ہور انگریزی بولنے والے علاقےآں د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی ؛ کچھ مغربی یورپ (خاص طور اُتے فرانس) اور لاطینی امریکا ، جغرافیائی تنہائی جس نے اشکنزم نو‏‏ں جنم دتا سی ايس‏ے نے ہور ثقافتاں تے غیر اشکنازی یہودیاں کینال ( جو خود ہن جغرافیائی خطےآں وچ قید نئيں) کے نال اختلاط کرنے دے لئی رستہ دتا اے , .بوہت سارے اشکنازی یہودیاں دے لئی عبرانی نے بنیادی یہودی زبان کے طور پر یدش د‏‏ی جگہ لے لی اے ، اگرچہ بوہت سارے حسیدیت اور ہاریدی گروپ روز مرہ د‏‏ی زندگی وچ ہن وی یدش ہی استعمال کردے ماں . (متعدد اشکنازی یہودی انگریزی تے روسی بولنے والے نيں ، اگرچہ ، انگریزی تے روسی اصل وچ یہودی زباناں نئيں نيں .)

فرانس د‏‏ی مرکب یہودی برادری کی جاری ٹھیٹھ واپس لوٹتی ثقافتی آمیخْتَگی باقی یہودیاں دے درمیان دنیا بھر وچ وی جاری اے . اگرچہ فرانس نے اپنی اصل یہودی آبادی نو‏‏ں قرون وسطی وچ ، فرانسیسی انقلاب کے وقت کڈ دتا سی ، اوتھ‏ے دو وکھ یہودی آبادیاں سن . اک سفاردی یہودیاں اُتے مشتمل ، جو اصل وچ کلیسا د‏‏ی جانب تو‏ں تفتیش عقاید مذہبی (درمادکرن) کی وجہ تو‏ں پناہ گزین ہوئے اور جنوب مغرب وچ مرکوز ہوئے جدو‏ں کہ دوسری یہودی برادری اشکنازی سی جو بنیادی طور اُتے اک جرمن بولی یدش (جو خود جرمن بولی ہی د‏‏ی اک بولی تھی) بولدے سن، اوہ سابقہ جرمن السیس ماں مرکوز ہوئے، . (اک تیسری برادری پرونسی یہودیاں کيت‏ی سی جو کمتات ونیسین ماں رہتےتھے تکنیکی اعتبار تو‏ں اوہ فرانس تو‏ں باہر رہندے سن ، تے بعد وچ سفاردی یہودیاں وچ جذب ہوئے گئے .) ایہ دو فرقے اس قدر اک دوسرے تو‏ں علاحدہ تے مختلف تھے کہ قومی اسمبلی نے انھاں وکھ وکھ ۱۷۹۰ء تے ۱۷۹۱ء آزادی دتی .

لیکن آزاد کيتے جانے دے بعد خاصکر ۱۸۹۰ء الفرڈ ڈریفس دے معاملے دے بعدمتحدہ فرانسیسی یہودیت دا احساس ابھرنے لگیا - ١٩٢٠ء تو‏ں ۱۹۳۰ء دے درمیان اشکنازی یہودی پناہ گزین وڈی تعداد وچ یورپ س سام دشمنی ،روسی انقلاب، معاشی بحران تے کسادِ عظیم کیوجہ تو‏ں آئے- ۱۹۳۰ء تک پیرس وچ متحرک تے پررونق یدش سبھیاچار سی تے بہت سارے یہودی متنوع سیاسی تحاریک وچ شریک ہوتے- وچی فرانس تے ہولوکاسٹ کیبعد فرانسیسی یہودی آبادی د‏‏ی تعداد وچ مشرقی تے وسطی یورپ تو‏ں آئے اشکنازی پناہ گزیناں کیوجہ تو‏ں اضافہ ہويا بعد وچ سفاردی مہاجرین تے شمالی افریقہ تو‏ں فرانسیسی بولنے والے ہور پناہ گزیناں کیوجہ تو‏ں وی اضافہ ہوا-

اس دے بعد ، ۱۹۹۰ء د‏‏ی دہائی وچ ، فیر تو‏ں اک ہور اشکنازی یہودیاں د‏‏ی لہر سابق سوویت یونین ملکاں تے وسطی یورپ تو‏ں پہنچنا شروع ہوئے .جس کا نتیجہ اک تکثیری یہودی برادری ہويا کہ جسماں ہن وی دونے اشکنازی تے سفاردی ثقافتاں دے کچھ مختلف عناصر پائے جاندے نيں . لیکن فرانس وچ انہاں دونے فرقےآں تے ثقافتاں وچ تفریق تے شناخت کرنا زیادہ تو‏ں زیادہ مشکل ہُندا جا رہیا اے , تے اک علاحدہ فرانسیسی یہودیت ابھر کر سامنے آرہی اے .

تعریف با النسل

نسلی لحاظ تو‏ں ، اشکنازی یہودی اوہ نيں کہ جس دے خاندان د‏‏ی جڑ دا پتہ لگایا جاسک‏‏ے جنہاں نے وسطی یورپ ماں سکونت اختیار کيتی، تقریبا اک ہزار سال تک اشکنازم یورپ وچ تولیدی اعتبار تو‏ں وکھ تھلگ آبادی سن ، باوجود انہاں اوامر دے کہ ایہ مختلف ملکاں وچ رہ‏ے، کچھ نے غیر مذہب تو‏ں قبول یہودیت یا اخراج از یہودیت د‏‏ی ، کچھ نے منتقل سکونت د‏‏ی یا ہور یہودی گروپاں وچ آپسی شادی کيتی ۔ انسانی ماہرین جینیات دلیل دیندے نيں کہ جنہاں جینیات‏ی تغیرات د‏‏ی نشاندہی اشکنازی یہودیاں وچ ہوئی اے اوہ اعلیٰ تعدد کيت‏یاں نيں برخلاف عام یورپی آبادی دے چاہے وہ ہوئے پدری لکیر دے نشان کنندہ (كروموسوم_واي هاپلوتیپ)ہاں یا مادری لکیر دے نشان کنندہ (مائٹوکونڈریا) ہاں .^[۱۷] ۲۰ء صدی دے وسط دے بعد تو‏ں بوہت سارے اشکنازی یہودیاں نے آپس وچ ،ہور یہودی برادریاں وچ اور دوسری قوماں تے مذاہب دے لوکاں کینال وی شادیاں کيتیاں .

۲۰۰۶ء اک مطالعہ تو‏ں معلوم ہويا کہ اشکنازی یہودی اک واضح ، یکساں جینیات‏ی ذیلی جماعت اے . حیران کن طور اُتے , ماخذ د‏‏ی جگہ تو‏ں قطع نظر ، اشکنازی یہودیاں نو‏‏ں اک ہی جینیات‏ی دستہ وچ ڈالیا جا سکدا اے –یعنی کہ ، اس تو‏ں قطع نظر کہ اشکنازی یہودی دا بانی پولینڈ ، روس ، ہنگری ، لتھوانیا, یا کسی وی دوسری تاریخی یہودی آبادی د‏‏ی طرف تو‏ں آیا ، انہاں دا تعلق اک ہی نسلی گروپ اے . تحقیق یورپ ماں کثرت تو‏ں یہودی آبادی د‏‏ی آپسی شادیاں نو‏‏ں مظاہر کردی اے تے اس خیال نو‏‏ں کہ اشکنازی یہودی اک نسلی جماعت اے کو ہور تقویت دینے ماں مدد دیندی اے . استو‏ں علاوہ ، اگرچہ یہودیاں د‏‏ی اشکنازی نسل دے درمیان آپسی شادیاں دا رجحان تیزی تو‏ں عام ہوئے گیا اے، بوہت سارے حاریدی یہودی خاصکر حاسیدی یا حاریدی فرقےآں کے اراکین خصوصی طور اُتے ساتھی اشکنازی یہودیاں نال شادی کرنے نو‏‏ں جاری رکھے ہوئے نيں ۔ یہ رجحان اشکنازی جین نو‏‏ں غالب رکھدا اے اور محققاں نو‏‏ں قدرے آسانی دے نال اشکنازی یہودی جین دے مطالعے وچ مدد دیندا اے . یہ گل قابل ذکر اے کہ انہاں حاریدی یہودیاں دے اکثر انتہائی وڈے خاندان ہُندے نيں .

رسم و رواج ، قوانین تے روایات

قدامت پسند اشکنازی یہودیاں دے ہلاخائی طور طریقے سفاردیاں دے طریقےآں تو‏ں مختلف ہوسکدے نيں خصوصا روایات دے معملات وچ ۔ ایہ اختلافات موسٰی اسریلس د‏‏ی شولخان اروخ د‏‏ی تشریح وچ ہی وچ بیان کردئے گئےنيں ۔مشہور اختلافات وچ تو‏ں چند درج ذیل نيں

عیدفسح دا منانا ۔ اشکنازی یہودی روايتی طور اُتے پھلیاں ، اناج، باجرا، تے چاول کھانے سےگریز کردے نيں جدو‏ں کہ سفاردی ایہ سب کھانے تو‏ں نئيں رکدے

اشکنازی یہودی آزادانہ دُدھ تے مچھلی ملیا ک‏ے کھاندے نيں جدو‏ں کہ کچھ سفاردی اس تو‏ں پرہیز کردے نيں

سفاردیاں د‏‏ی نسبت اشکنازی بیوہ تے شادی شدہ عورتاں دے ویگ دے استعمال کیت‏‏ی اجازت دے دیندے نيں

حوالے

↑ ^۱.۰ ^۱.۱ «Ashkenazi Jews». The Hebrew University of Jerusalem. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اکتوبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۹ اکتوبر ۲۰۱۳.
↑ "First genetic mutation for colorectal cancer identified in Ashkenazi Jews". The Gazette (Johns Hopkins University). 8 September 1997. http://www.jhu.edu/~gazette/julsep97/sep0897/briefs.html. Retrieved on
۲۴ جولائی ۲۰۱۳.
↑ Feldman, Gabriel E. (May 2001). "Do Ashkenazi Jews have a Higher than expected Cancer Burden? Implications for cancer control prioritization efforts". Israel Medical Association Journal 3 (5): 341–46. http://www.ima.org.il/IMAJ/ViewArticle.aspx?aId=2748. Retrieved on
۴ ستمبر ۲۰۱۳.
↑ Statistical Abstract of Israel, 2009، CBS. «Table 2.24 – Jews, by country of origin and age» (PDF). دریافت‌شده در ۲۲ مارچ ۲۰۱۰.
↑ Wade, Nicholas (9 June 2010). "Studies Show Jews' Genetic Similarity". The New York Times. http://www.nytimes.com/2010/06/10/science/10jews.html. Retrieved on
۱۵ اگست ۲۰۱۳.
↑ «High-resolution Y chromosome haplotypes of Israeli and Palestinian Arabs reveal geographic substructure and substantial overlap with haplotypes of Jews» (PDF). دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۰۸-۱۵.
↑ ^۷.۰ ^۷.۱ ^۷.۲ «Reconstruction of Patrilineages and Matrilineages of Samaritans and Other Israeli Populations From Y-Chromosome and Mitochondrial DNA Sequence Variation» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۸ مئی ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۰۸-۱۵.
↑ ^۸.۰ ^۸.۱ "Jews Are The Genetic Brothers Of Palestinians, Syrians, And Lebanese". Science Daily. 2000-05-09. http://www.sciencedaily.com/releases/2000/05/000509003653.htm. Retrieved on
۱۹ جولائی ۲۰۱۳.
↑ Seldin MF, Shigeta R, Villoslada P, et al. (September 2006). "European population substructure: clustering of northern and southern populations". PLoS Genet. 2 (9): e143. doi:10.1371/journal.pgen.0020143. PMID 17044734. PMC: 1564423. http://genetics.plosjournals.org/perlserv/?request=get-document&doi=10.1371/journal.pgen.0020143 Archived 2012-07-09 at archive.ph Error: unknown archive URL
↑ Adams SM, Bosch E, Balaresque PL; and others (December 2008). "The genetic legacy of religious diversity and intolerance: paternal lineages of Christians, Jews, and Muslims in the Iberian Peninsula". American Journal of Human Genetics 83 (6): 725–736. doi:10.1016/j.ajhg.2008.11.007. PMID 19061982.
↑ M. D. Costa and 16 others (2013). "A substantial prehistoric European ancestry amongst Ashkenazi maternal lineages". Nature Communications 4. doi:10.1038/ncomms3543. PMID 24104924. PMC: 3806353. http://www.nature.com/ncomms/2013/131008/ncomms3543/full/ncomms3543.html.
↑ "Jewish Women's Genes Traced Mostly to Europe – Not Israel – Study Hits Claim Ashkenazi Jews Migrated From Holy Land". The Jewish Daily Forward. 12 October 2013. http://forward.com/articles/185399/jewish-womens-genes-traced-mostly-to-europe-not/#.
↑ Shai Carmi, Ken Y. Hui, Ethan Kochav, Xinmin Liu, James Xue, Fillan Grady, Saurav Guha, Kinnari Upadhyay, Dan Ben-Avraham, Semanti Mukherjee, B. Monica Bowen, Tinu Thomas, Joseph Vijai, Marc Cruts, Guy Froyen, Diether Lambrechts, Stéphane Plaisance, Christine Van Broeckhoven, Philip Van Damme, Herwig Van Marck et al. (September 2014). "Sequencing an Ashkenazi reference panel supports population-targeted personal genomics and illuminates Jewish and European origins". Nature Communications 5. doi:10.1038/ncomms5835. http://www.nature.com/ncomms/2014/140909/ncomms5835/full/ncomms5835.html. Retrieved on
۱۶ ستمبر ۲۰۱۴.
↑ Ashkenaz, based on سانچہ:Cite Josephus and his explanation of Genesis 10:3, is considered to be the progenitor of the ancient Gauls (the people of Gallia, meaning, from Austria, France and Belgium), and the ancient Franks (of, both, France and Germany). According to Gedaliah ibn Jechia the Spaniard, in the name of Sefer Yuchasin (see: Gedaliah ibn Jechia, Shalshelet Ha-Kabbalah, Jerusalem 1962, p. 219; p. 228 in PDF), the descendants of Ashkenaz had also originally settled in what was then called Bohemia, which today is the present-day Czech Republic. These places, according to the Jerusalem Talmud (Megillah 1:9 [10a], were also called simply by the diocese "Germamia." Germania, Germani, Germanica have all been used to refer to the group of peoples comprising the German Tribes, which include such peoples as Goths, whether Ostrogoths or Visigoths, Vandals and Franks, Burgundians, Alans, Langobards, Angles, Saxons, Jutes, Suebi and Alamanni. The entire region east of the Rhine River was known by the Romans as "Germania" (Germany).
↑ بشپ ہیو گ مونٹےفیورے ، برطانوی پادری دا مضمون، ی چرچ ٹائمز ۲۴ جنوری ۱۹۹۲ ، http://www.answering-christianity.com/14gog.htm
↑ The New Cambridge Medieval History: Volume 1, C.500-c.700 page 567
↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے WadeNYT لئی۔

ہور ویکھو

سفرادیم

باہرلے جوڑ

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: Ashkenazi Jews

The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe
Kaplan, Karen (18 April 2009). "Jewish legacy inscribed on genes?". Los Angeles Times. http://www.latimes.com/news/nationworld/nation/la-sci-jewish-iq18-2009apr18,0,2228388.story. Retrieved on
۲۳ دسمبر ۲۰۰۹.

Ashkenazi history at the Jewish Virtual Library

Ashkenazi Jewish mtDNA haplogroup distribution varies among distinct subpopulations: lessons of population substructure in a closed group-European Journal of Human Genetics, 2007

"Analysis of genetic variation in Ashkenazi Jews by high density SNP genotyping" Nusach Ashkenaz, and Discussion Forum

Ashkenaz Heritage

[Ashkenazi-jews-hugr-1] ۱.۰ ^۱.۱ «Ashkenazi Jews». The Hebrew University of Jerusalem. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اکتوبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۹ اکتوبر ۲۰۱۳.

[Jhu.edu-2] "First genetic mutation for colorectal cancer identified in Ashkenazi Jews". The Gazette (Johns Hopkins University). 8 September 1997. http://www.jhu.edu/~gazette/julsep97/sep0897/briefs.html. Retrieved on
۲۴ جولائی ۲۰۱۳.

[Feldman-3] Feldman, Gabriel E. (May 2001). "Do Ashkenazi Jews have a Higher than expected Cancer Burden? Implications for cancer control prioritization efforts". Israel Medical Association Journal 3 (5): 341–46. http://www.ima.org.il/IMAJ/ViewArticle.aspx?aId=2748. Retrieved on
۴ ستمبر ۲۰۱۳.

[CBS_2008_jews_origin-4] Statistical Abstract of Israel, 2009، CBS. «Table 2.24 – Jews, by country of origin and age» (PDF). دریافت‌شده در ۲۲ مارچ ۲۰۱۰.

[nytimes.com-5] Wade, Nicholas (9 June 2010). "Studies Show Jews' Genetic Similarity". The New York Times. http://www.nytimes.com/2010/06/10/science/10jews.html. Retrieved on
۱۵ اگست ۲۰۱۳.

[6] «High-resolution Y chromosome haplotypes of Israeli and Palestinian Arabs reveal geographic substructure and substantial overlap with haplotypes of Jews» (PDF). دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۰۸-۱۵.

[evolutsioon.ut.ee-7] ۷.۰ ^۷.۱ ^۷.۲ «Reconstruction of Patrilineages and Matrilineages of Samaritans and Other Israeli Populations From Y-Chromosome and Mitochondrial DNA Sequence Variation» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۸ مئی ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۰۸-۱۵.

[sciencedaily.com-8] ۸.۰ ^۸.۱ "Jews Are The Genetic Brothers Of Palestinians, Syrians, And Lebanese". Science Daily. 2000-05-09. http://www.sciencedaily.com/releases/2000/05/000509003653.htm. Retrieved on
۱۹ جولائی ۲۰۱۳.

[9] Seldin MF, Shigeta R, Villoslada P, et al. (September 2006). "European population substructure: clustering of northern and southern populations". PLoS Genet. 2 (9): e143. doi:10.1371/journal.pgen.0020143. PMID 17044734. PMC: 1564423. http://genetics.plosjournals.org/perlserv/?request=get-document&doi=10.1371/journal.pgen.0020143 Archived 2012-07-09 at archive.ph Error: unknown archive URL

[Adams2008-10] Adams SM, Bosch E, Balaresque PL; and others (December 2008). "The genetic legacy of religious diversity and intolerance: paternal lineages of Christians, Jews, and Muslims in the Iberian Peninsula". American Journal of Human Genetics 83 (6): 725–736. doi:10.1016/j.ajhg.2008.11.007. PMID 19061982.

[Costa-11] M. D. Costa and 16 others (2013). "A substantial prehistoric European ancestry amongst Ashkenazi maternal lineages". Nature Communications 4. doi:10.1038/ncomms3543. PMID 24104924. PMC: 3806353. http://www.nature.com/ncomms/2013/131008/ncomms3543/full/ncomms3543.html.

[forward.com-12] "Jewish Women's Genes Traced Mostly to Europe – Not Israel – Study Hits Claim Ashkenazi Jews Migrated From Holy Land". The Jewish Daily Forward. 12 October 2013. http://forward.com/articles/185399/jewish-womens-genes-traced-mostly-to-europe-not/#.

[13] Shai Carmi, Ken Y. Hui, Ethan Kochav, Xinmin Liu, James Xue, Fillan Grady, Saurav Guha, Kinnari Upadhyay, Dan Ben-Avraham, Semanti Mukherjee, B. Monica Bowen, Tinu Thomas, Joseph Vijai, Marc Cruts, Guy Froyen, Diether Lambrechts, Stéphane Plaisance, Christine Van Broeckhoven, Philip Van Damme, Herwig Van Marck et al. (September 2014). "Sequencing an Ashkenazi reference panel supports population-targeted personal genomics and illuminates Jewish and European origins". Nature Communications 5. doi:10.1038/ncomms5835. http://www.nature.com/ncomms/2014/140909/ncomms5835/full/ncomms5835.html. Retrieved on
۱۶ ستمبر ۲۰۱۴.

[14] Ashkenaz, based on سانچہ:Cite Josephus and his explanation of Genesis 10:3, is considered to be the progenitor of the ancient Gauls (the people of Gallia, meaning, from Austria, France and Belgium), and the ancient Franks (of, both, France and Germany). According to Gedaliah ibn Jechia the Spaniard, in the name of Sefer Yuchasin (see: Gedaliah ibn Jechia, Shalshelet Ha-Kabbalah, Jerusalem 1962, p. 219; p. 228 in PDF), the descendants of Ashkenaz had also originally settled in what was then called Bohemia, which today is the present-day Czech Republic. These places, according to the Jerusalem Talmud (Megillah 1:9 [10a], were also called simply by the diocese "Germamia." Germania, Germani, Germanica have all been used to refer to the group of peoples comprising the German Tribes, which include such peoples as Goths, whether Ostrogoths or Visigoths, Vandals and Franks, Burgundians, Alans, Langobards, Angles, Saxons, Jutes, Suebi and Alamanni. The entire region east of the Rhine River was known by the Romans as "Germania" (Germany).

[15] بشپ ہیو گ مونٹےفیورے ، برطانوی پادری دا مضمون، ی چرچ ٹائمز ۲۴ جنوری ۱۹۹۲ ، http://www.answering-christianity.com/14gog.htm

[16] The New Cambridge Medieval History: Volume 1, C.500-c.700 page 567

[WadeNYT-17] سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے WadeNYT لئی۔

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]