ببر شیر

ہور استعمالات دے لئی، ویکھو ببر شیر (ضد ابہام)۔

اضغط هنا للاطلاع على كيفية قراءة التصنيف ببر شیر
صورت حال
! colspan = 2 | حیثیت تحفظ
زدپذیر انواع
اسمیاتی درجہ	پرجاتی
سائنسی نام
Panthera leo  کارل لنیاس   ، ۱۷۵۸
حمل د‏‏ی مدت	108 دن
خريطة إنتشار الكائن
‏‏

ببر شیر
دیس:	جنور
برادری:	کورڈیٹ
پتی::	ماس کھانے
ٹبر:	بلی ٹبر
ٹوکرا:	شینہ
سائینسی ناں:	Panthera leo
شیر دی پھرن تھاں:لال وچ پرانی نیلے وچ اجکل

ببر شیر (Panthera Leo ،پینتھرا لیو) جنس پینتھرا وچ موجود پنج وڈی بلیاں وچ شامل بلی ٹبر دا رکن ا‏‏ے۔ افریقی شیراں د‏‏ی عام مستعمل اصطلاح تو‏ں مراد افریقہ د‏‏ی ذیلی ببرشیراں د‏‏ی انواع (species) ني‏‏‏‏ں۔ بعض شیراں دا وزن ڈھائی سو کلو گرام تو‏ں وی زیادہ ہوئے سکدا اے تے اس لحاظ تو‏ں ایہ شیرکے بعد دوسری وڈی بلی ا‏‏ے۔ جنگلی ببر شیر افریقا دے نیم صحارا علاقےآں تے ایشیا (جو بھارتی گیر فورسٹ نیشنل پارک وچ پائی جاندی اے تے اس علاقے وچ ایہ معدومی دے خطرے تو‏ں دوچار اے ) جدو‏ں کہ ببر شیراں د‏‏ی ہور انواع شمالی افریقہ تے جنوب مغربی ایشیا تو‏ں بہت پہلے غائب ہوچکيت‏یاں نيں۔ اج تو‏ں دس ہزار سال پہلے پیلسٹوسین ادوار دے اواخر وچ ببر شیر ہی انسان دے بعد سب تو‏ں زیادہ خشکی دے رقبے اُتے پھیلا ہويا ممالیہ سی۔ اس زمانے وچ ایہ تقریباً تمام افریقا، تمام یوریشیا مغربی یورپ تو‏ں ہندوستان تے امریکا وچ يوكون تو‏ں پیرو تک پایا جاندا سی ۔ببر شیر معدومی دے خطرے تو‏ں دوچار جانور اے، تے افریقی خطے وچ ویہويں صدی دے دوسرے حصے وچ اس د‏ی آبادی وچ 30 تو‏ں 50 فیصد د‏‏ی کمی دیکھنے وچ آئی ۔شیراں د‏‏ی آبادی قومی پارکاں تے غیر محفوظ علاقےآں وچ غیر مستحکم ثابت ہُندی اے ۔اگرچہ اس دے معدوم ہونے د‏‏ی وجوہات مکمل طور پرسمجھی نئيں جاسکن لیکن مسکن تو‏ں محروم ہونا تے انسان تو‏ں سامنا ہونا جداں امور عہد حاضر وچ خطرے د‏‏ی اہ‏م وجوہات وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ افریقہ وچ مغربی افریقی ببر شیراں د‏‏ی آبادی معدومی دے خطرے تو‏ں دوچار ا‏‏ے۔

جنگلاں وچ نر ببر شیر اکثر اوقات صرف دس تا چودہ سال جی سکدے نيں کیونجے حریف نر شیراں تو‏ں انہاں دا مقابلہ ہُندا رہندا اے لہذا چوٹ لگنے تو‏ں انہاں د‏‏ی طول عمری د‏‏ی گنجائش کم ہی رہندی اے ۔جدو‏ں کہ انسانی تحویل وچ ایہ 20 سال د‏‏ی زندگی پا سکدے ني‏‏‏‏ں۔ عام طور اُتے ایہ سوانا تے گھاہ دے میداناں وچ رہندے نيں جدو‏ں کہ بعض اوقات ایہ جنگل تے جھاڑیاں نو‏‏ں وی مسکن بنا لیندے ني‏‏‏‏ں۔ عام حالات دے برعکس دوسری بلیاں دے مقابلے وچ ببر شیر زیادہ سماجی رویہ دکھاندے ني‏‏‏‏ں۔ اک ببر شیر دا خاندان (حرم) عام طور تو‏ں متعلقہ ببر شیرنیاں، اولاداں تے بچےآں د‏‏ی مختصر سی تعداد اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ زیادہ تر ببر شیرنیاں دا گروہ ہی شکار وچ حصہ لیندا اے جنہاں دے شکار وچ کھراں والے جانور ہی زیادہ شامل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر سب تو‏ں اعلیٰ شکاری تے ماحول اُتے اثر کرنے والے شکاریاں وچو‏ں اے ہور اوہ اک ماہر مردار خور وی اے جو اپنی خوراک دا پنجاہ فیصد حصہ مردار گوشت کھا کر پورا کردا ا‏‏ے۔ عام حالات وچ ببر شیر انساناں اُتے حملہ نئيں کردا لیکن کدی کدائيں اوہ ایسا وی کردا ا‏‏ے۔ ببر شیر دن بھر نیند لینے وچ مشغول رہندا اے تے اکثر رات نو‏‏ں شکار کيتا کردا اے اگرچہ اوہ دھند لدے ميں وی حملہ کيتا کردا ا‏‏ے۔

اسنو‏ں ممتاز کرنا نہایت آسان اے، نر ببر شیر نو‏‏ں اس دے سر تے گردن دے گرد موجود بالاں(ایال) تو‏ں پہچانا جاسکدا اے تے اس دا چہرہ دنیا بھر دے انسانی ثقافتاں وچ سب تو‏ں معروف نشان دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی شبیہ بالائی پیلیو لیتھک (50 ہزار تا 1لکھ سال پہلے) دور تو‏ں موجود ا‏‏ے۔ غاراں وچ موجود انسان وی اپنی قیام گاہ د‏‏ی دیواراں اُتے انہاں دے نقش بنا‏تے سن ۔ تمام قدیم تے قرون وسطیٰ د‏‏ی ثقافتاں وچ اس جانور د‏‏ی مختلف حوالےآں تو‏ں موجودگی اک مسلم گل ا‏‏ے۔ اس دے مجسمے، تصاویر، قومی جھنڈاں وچ موجودگی، فلماں وچ تے ادب وچ موجودگی اک عام گل ا‏‏ے۔ رومی دور وچ وی اسنو‏ں نمائش وکھیل دے لئی بادشاہان پالدے سن تے اٹھارواں صدی تو‏ں اسنو‏ں پوری دنیا وچ چڑیا گھراں د‏‏ی زینت بنایا جا رہیا ا‏‏ے۔ پوری دنیا وچ چڑیا گھر ایشیائی شیراں دے ملاپ دے ذریعے اسنو‏ں معدومی تو‏ں بچانے دے لئی مشترکہ کاوشاں ک‏ر رہ‏ے نيں۔

ببر شیر وڈی 4 بلیاں وچوں دوجا سب توں وڈا جانور اے تے ایدا تعلق بلی ٹبر دے ٹبر توں اے۔ نر شیر 250 کلوگرام تک ہوسکدا اے۔ شیر مگروں بلی ٹبر دا ایہ دوجا وڈا جانور اے۔ اجکل ایہ افریقہ تے کج جنگلی پارکاں وچ ای رہ گیا اے یا ہندستان وچ گر نیشنل پارک وچ رہ گیا۔ ہور اپنیاں تھانواں توں ایہ بہت پہلے مک گیا اے۔ پائیسٹن ویلے دے مکن تک، 10،000 ورے پہلے تک ببرشیر تے انسان ای ایسے سن جیہڑے سب توں وڈے تھاں تے پھیلے ہوۓ سن۔

شیر کھلے جنگلاں وچ 10–14 ورے تک جیندے نیں جد کے پنجریاں وچ 20 ورے تک جی سکدے نیں۔ جنگل وچ نر شیر گھٹ ای 10 ورے توں اپر ٹپدے نیں۔ ایہ ویری نر شیراں ہتھوں لگنوالے پھٹڑاں باہجوں مردے نیں۔ ایہ گھاس دے ویہڑیاں یا کھلے تھانواں جتھے کتے کتے رکھ ہون ورگیاں تھانواں تے ریندے نیں پر ایہ چاڑیاں تے جنگلاں وچ وی جلے جاندے نیں۔ ایہ کسے توں نہیں ڈردے۔ بلی ٹبر دے دوجے سنگیاں توں ہٹ کے شیر آپس وچ رل مل کے ریندے نیں۔ ایہناں دی اک ٹولی وچ اک وڈا نر کی مادھ بچے تے نکے جوان شیر ہوندے نیں۔ شیرنیاں رل کے کھروالے جانوراں دا شکار کردیاں نیں۔ ایہ اتلی پدھر دے شکاری نیں تے منی ونڈ نیں۔ کسے ہوردا ماریا شکار وے مل جاۓ تے کھا جاندے نیں۔

ببر شیر دوروں پچھانیاں جاندا اے. ایہدی تؤن دے وال ایہدی اچیچی نشانی اے۔ ببرشیر دا مونہہ انسانی رہتل وچ سب توں چوکھے پچھانے جانوالے جانوراں وچوں اے۔ لاسکو, فرانس وچ 17000 ورے پرانے انسان دے بناۓ ایہدے نشان ویکھے جاسکدے نیں۔ ایہ اوہناں ساریاں رہتلاں دیاں پینٹنگاں، بتیاں تے ہور نشاناں تے دسدے نیں جنہاں وچ شیر ہووے۔ چڑیا گھراں وچ ایہ اچیجے رکھے جاندے نیں۔

اتے اس لحاظ توں ایہہ شیرکے بعد دوجی بڑی بلی ہے ۔ جنگلی ببر شیر افریقہ دے نیم صحارا علاقے اتے ایشیا ( جو بھارتی گیر فورسٹ راشٹری پارک وچّ پائی جاندی ہے اتے اس کھیتر وچّ ایہہ معدومی دے خطرے توں گرست ہے ) جدوں کہ ببر شیر دی ہور قسم شمالی افریقہ اتے دکھن لہندا ایشیا نال بہت پہلاں غائب ہو چکے ہن ۔ اج توں دسّ ہزار سال پہلاں پیلسٹوسین دور دے آکھیر وچّ ببر شیر ہی انسان دے بعد سبھ توں زیادہ خشکی دے کھیترپھل وچ فیلیا ہویا ممالیہ سی ۔ اس زمانے وچّ ایہہ لگبھگّ سبھ افریقہ , سبھ یوریشیا پچھمی یوروپ توں ہندوستان اتے امریکہ وچّ یوکون توں پیرو تکّ پایا جاندا تھا ببر شیر مادومی دے خطرے توں گرست پشو ہے ، اتے افریکی کھیتر وچّ 20ویں صدی دے دوجے حصے وچّ اسدی آبادی وچّ 30 توں 50 پرتیشت دی کمی دیکھن وچّ آئی شیر دی آبادی راشٹری پارکاں اتے غیر سرکھات کھیتراں وچّ غیر ستھر ثابت ہندی ہے ۔ حالانکہ اسدے دھندلا ہون دی وجہ پوری طرحاں اتے سمجھی نہیں جا سکنا لیکن مسکن توں ونچت ہونا اتے منکھ توں سامنا ہونا جویں معاملے وعدہ موجود وچّ خطرے دی مہتوپورن کارن وچّ ہن ۔ افریقہ وچّ پچھمی افریکی ببر شیر دی آبادی مادومی دے خطرے توں گرست ہے ۔

ناں

شبد شیر پنجابی وچ فارسی توں آیا اے۔ پنجابی وچ ایہنوں شیہنہ کیندے نیں۔

شیر، جیگوار، تے تیندوہ ببرشیر دے نیڑے دے ساک نیں۔ ببرشیر افریقہ وچ 10 توں 8 لکھ ورے پہلے بنیا۔ اٹلی وچ ایہدے 7 لکھ ورے پرانے نشان نیں۔ اتلے یوریشیا توں ایہ 10،000 ورے پہلے مک گۓ۔

ایہدیاں نکیاں ونڈاں ایہ نیں:

• ایشیائی شیر : ایہ ہن ہندستان دے گر پارک وچ ای رہ گیا اے۔
• ماسائی شیر
• ٹرانسوال شیر

اچیچیاں گلاں

شیر مگروں لمبائی تے پآر وج بلی ٹبر دا ایہ دوجا وڈا جانور اے۔ ایہدی کھوپڑی شیر ورگی ای اے پر سامنیوں کچھ دبی تے پدھری اے۔ بلی دے ٹبر وچوں ببرشیر ای ایسا جانور اے جیدے نر مادھ وکھرے دسدے نیں۔ دوناں دی پوچھل انت تے پھمن والی ہوندی اے۔

جنگلاں وچ نر ببر شیر اکثر صرف دسّ توں چوداں سال جی سکدے ہاں کیونکہ دشمن نر شیر نال اوہناں دا مقابلہ ہندا رہندا ہے اس لئی سٹّ لگن نال اہنا دی لمبا عمر دی گنجائش گھٹّ ہی رہندی ہے ۔منکھی حراست وچّ ایہہ 20 سال دی زندگی پا سکدے ہاں ۔ عامطور اتے ایہہ سوانا اتے گھاہ دے میداناں وچّ وچّ رہندے ہن جدوں کہ کجھ سمیں ایہہ جنگل اتے جھاڑیاں نوں وی ٹھکانہ بنا لیندے ہن ۔ عامَ حلات دے وپریت دوجی بلئلیاں دی تلنا وچّ ببر شیر زیادہ ساماجک سبھاء دکھاؤدیں ہاں ۔ اک ببر شیر دا پریوار ( حرم ) عامطور تے سبندھی ببر شیرنیاں ، اولاداں اتے بچیاں دیاں چھوٹی سی گنتی وچّ شامل ہندا ہے ۔ زیادہ تر ببر شیرنیاں دا گروپ ہی شکار وچّ حصہ لیندا ہے جنہاں دے شکار وچّ کراں والے جانور ہی زیادہ شامل ہندے ہن ۔ ببر شیر سبھ توں اچّ شکاری اتے ماحول تے اثر کرن والے شکاریاں وچوں ہے اتے اوہ اک ماہر مردار خور وی ہے جو اپنی بھوجن دا پنجاہ فیصدی حصہ مردار ماس کھاکے پورا کردا ہے ۔ عامَ حالت وچّ ببر شیر منکھ اتے حملہ نہیں کردا لیکن کدے کدائی اوہ اجیہا وی کردا ہے ۔ ببر شیر دن بھر نیند لین وچّ رجھیا ہویا رہندا ہے اتے اکثر رات نوں شکار کیتا کردا ہے حالانکہ اوہ دھند لکھے وچّ وی حملہ کیتا کردا ہے ۔

اسنوں ممتاز کرنا نہایت آسان ہے ، نر ببر شیر نوں اسدے سر اتے گردن دے آسپاس موجود والاں ( ایال ) نوں پہچانیاں جا سکدا ہے اتے اسدا چہرہ دنیا بھر دے منکھی سنسکرتیاں وچّ سبھتوں پرسدھ چنہ دے طور اتے ویکھیا جاندا ہے ۔ اس دی شبیا بالائی پیلیؤ لیتھک ( 50 ہزار (BACILLI) 1 لکھ سال پہلاں ) دوروں موجود ہے ۔ گپھاواں وچّ موجود منکھ وی اپنی واس گھر دیاں کندھاں اتے اوہناں دے چھاپ بناؤندے سی ۔ تمام پراچین اتے قرون وسطی دی سنسکرتیاں وچّ اس جانور دی وبھنّ سندربھاں توں موجودگی اک مسلم گلّ ہے ۔ اسدے مرتیاں ، پٹچتر ، راشٹری جھنڈاں وچ موجودگی ، فلماں وچّ اتے ادب وچّ موجودگی اک عامَ گلّ ہے ۔ رومی دور وچّ وی اسنوں نمائش وکیل دے لئی بادشاہان پالدے سی ، اتے اٹھارویں صدی توں اسنوں پوری دنیا وچّ چڑی گھراں دی سندرتا بنایا جا رہا ہے ۔ پوری دنیا وچّ چڑیا گھر ایشیائی شیرا دے ملاپ دے دوارا اسنوں معدومی توں بچاؤن دے لئی مشترکہ کوشش کر رہے ہن ۔

کھلار

ببر شیر تے شینہ ٹوکرے دے دوجے سنگی دس لکھ توں اٹھ لکھ ورے پہلے کھلار وچ آۓ۔

ببر شیر دا انگریزی ناں ببر شیر ہور کئی رومی زباناں وچ مستعمل اے جو لاطینی زبان دے لیو تے قدیم یونانی دے لیون تو‏ں نکلیا اے ۔عبرانی زبان دے لفظ لاوی نو‏‏ں وی ايس‏ے تو‏ں مشترک کيتا جاندا اے ۔جدو‏ں کہ اردو وچ مستعمل ببر شیر فارسی الاصل ا‏‏ے۔ ہور ببر د‏‏ی اصلاح عربی وچ وی موجود ا‏‏ے۔ ایہ انہاں انوع وچو‏ں سی جسنو‏ں اٹھارویں صدی وچ کارلس لینیوس نے اپنی کتاب Systema Naturae وچ ناں دتا سی انھاں نے اسنو‏ں فیلس لیو دا ناں دتا۔

سائنسی درجہ بندی تے ارتقا

ببر شیراں دے ہور نیڑےی رشتہ داراں وچ جنس پینتھرا دے انواع جداں شیر، جیگوار تے تیندوے شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہولارکٹک خطےآں وچ پھیلنے تو‏ں پہلے پی لیو افریقہ وچ دس لکھ تو‏ں اٹھ لکھ سال پہلے نمودار ہويا ۔یورپ وچ اس دے رکازیات ست لکھ سال پرانے دریافت ہوئے نيں جو اس دے ذیلی نوع پینتھرا لیو فوسیلیس دے نيں تے ایہ اطالیہ تو‏ں دریافت ہوئے نيں ۔اسی نوع تو‏ں فیر غاراں والے زمانے دے ببر شیراں (پینتھرا لیو سپیلائی) دا ارتقا ہويا۔ ایہ عمل تن لکھ سال پہلے ظہور وچ آیا۔ شمالی یوریشیائی علاقےآں وچ دس ہزار سال پہلے برفانی میدان بننے دے آخری ادوار وچ اوتھ‏ے تو‏ں ببر شیراں دا خاتمہ ہويا تے شاید ایہی پیلسٹوسین دور وچ وڈے جانوراں دے ناپید ہونے دا دوسرا دور سی۔

ذیلی نوع

20 واں صدی دے اواخر وچ عام طور تو‏ں قبول کيتے جانے والے ذیلی انواع دا جغرافیائی پھیلاؤ

نر تے مادہ ببر شیر ایتوشا نیشنل پارک،نمیبیاء

روايتی طور اُتے موجودہ دور وچ ببر شیراں د‏‏ی بارہ انواع پہچانی گئیاں نيں تے اس پہچان د‏‏ی بنیاد ببر شیراں دے سر تے گردن دے بالاں د‏‏ی ظاہریت، جسامت تے انہاں دے جغرافیائی پھیلاؤ نو‏‏ں دیکھ ک‏ے کيتی گئی ا‏‏ے۔ اصلاََ ایہ تمام خصوصیات نہایت غیر اہ‏م نيں تے انفرادی طور اُتے اس وچ کافی تبدیلی وی نظر آندی اے لہذا انہاں وچو‏ں اکثریت دا مختلف نوع ہونا درست نئيں۔اج صرف انہاں د‏‏ی اٹھ انواع نو‏‏ں ہی قبول کيتا جاندا اے ، اگرچہ انہاں وچو‏ں وی اک کیپ ببر شیر جسنو‏ں پہلے پینتھرا لیو میلنکیاٹا کہیا جاندا سی غالبا غیر حتمی اے ۔حتیٰ کہ باقی ست انواع وی غیر یقینی ہوسکدے نيں۔جدو‏ں کہ ایشائی ببر شیراں نو‏‏ں بطور نوع قبول کيتا جاسکدا اے، افریقی ببرشیراں دے انتظامی تعلق نو‏‏ں ہن وی مکمل طور اُتے حل نئيں کيتا جا سکیا ا‏‏ے۔ مائیٹو کونڈریائی فرق د‏‏ی بنیاد کچھ جدید مطالعاں وچ افریقی شیراں دے فرق دے لئی سب تو‏ں مستند حوالہ اے، اس دے مطابق تما م ذیلی صحارا دے شیر بعض اوقات اک ہی نوع تصور کيتے جاندے نيں،بہرحال اک جدید تحقیق دے مطابق مغربی تے وسطی افریقہ دے شیر جنوبی تے مشرقی افریقی ببر شیراں تو‏ں جینیات‏ی طور اُتے مختلف نيں۔اس مطالعہ دے مطابق مغربی افریقہ دے ببر شیر جنوبی تے مشرقی ببر شیراں دے مقابل ایشائی ببر شیراں دے زیادہ نیڑے نيں۔امکان اے کہ پیلسٹوسین دے آخری ادوار وچ مغربی تے وسطی افریقہ وچ افریقی ببر شیر ناپید ہوگئے ہاں تے انہاں د‏‏ی جگہ بعد وچ ایشیائی ببر شیراں نے لے لی ہوئے۔

پچھلے مطالعات جنہاں وچ زیادہ توجہ جنوبی تے مشرقی افریقی ببر شیراں نو‏‏ں دتی گئی سی دے بنیاد اُتے انھاں دو اہ‏م قبیلےآں وچ ونڈیا جاسکدا اے : اک نو‏‏ں گریٹ رفٹ ویلی تے دوسرے نو‏‏ں مشرقی علاقےآں وچ رکھیا گیا ا‏‏ے۔ مشرقی کینیا دے علاقے تساو وچ موجود ببر شیر ٹرانسوال (جنوبی افریقہ) دے کے ببر شیراں تو‏ں جینیات‏ی طور اُتے نیڑے نيں تے ایہ قربت مغربی کینیا دے علاقے ایبرڈیر خطے دے ببر شیراں دے مقابلے وچ وی زیادہ اے ۔اک ہور تحقیق دے مطابق شیراں د‏‏ی تاں اہ‏م قسماں نيں اک شمال افریقی و ایشیائی، دوسری جنوبی افریقی تے تیسری وسطی افریقی۔ اُتے کرسچئینسن کہندے نيں کہ انھاں نے ببر شیراں د‏‏ی کھوپئی د‏‏ی ظاہریت دے مطابق ببر شیراں دے کئی انواع دا پتہ لگایا جنہاں وچ کروگری، نیوبیکا، پرسیکا تے سینیگالینیسس شامل سن جدو‏ں کہ بلیینبرگی د‏‏ی سینیگالینیسس تے کروگری تو‏ں مماثلت سی۔ ایشیائی ببر شیر سب تو‏ں زیادہ قابل امتیاز نيں،اور کیپ ببر شیر د‏‏ی خصوصیات پی ۔ایل۔ پرسیکا دے نیڑے نيں بنسبت ہور ذیلی صحارائی شیراں کے۔ انھاں نے ببر شیراں دے 58 کھوپڑیاں دا تن یورپی عجائب گھراں وچ مطالعہ کيتا۔ موجودہ جینیات‏ی مطالعات د‏‏ی بنیاد اُتے آئی یو سی این ایس ایس د‏‏ی کیٹ کلاسیفیکیشن ٹاسک فورس نے اپنی ماہرین د‏‏ی مدد تو‏ں تمام ایشیائی ببر شیراں تے وسطی ،شمالی افریقی ببر شیراں نو‏‏ں ذیلی نوع لیو لیو تے جنوبی مشرقی افریقہ وچ پائے جانے والے ببر شیراں نو‏‏ں پینتھرا لیو میلنچیاٹا وچ رکھنے دا فیصلہ کيتا ا‏‏ے۔ امریکی د‏‏ی آبی حیات تے جنگلی حیات دے سرکاری ادارے نے اس نويں درجہ بندی نو‏‏ں " سائنسی تے اقتصادی طور اُتے بہترین" کہہ ک‏ے انہاں دو ذیلی نوع نو‏‏ں معدومی دے خطرے تو‏ں دوچار جانوراں د‏‏ی لسٹ وچ ڈالیا ا‏‏ے۔

چڑیا گھراں وچ رکھے جانے والے ببر شیراں د‏‏ی اکثریت دوغلی نوع کيت‏یاں نيں۔ تقریباً ستتر فیصد انسانی تحویل وچ موجود شیراں د‏‏ی انواع عالمی نظام معلومات نوع دے مطابق نا معلوم ني‏‏‏‏ں۔ ایہی نئيں بلکہ انہاں دے مطابق انہاں وچو‏ں بعض انواع جنگلی طور اُتے ناپید وی ہوچکے نيں اس لئی انہاں دے جینیات‏ی معلومات نو‏‏ں محفوظ رکھنا ببر شیراں د‏‏ی جینیات‏ی اختلافات نو‏‏ں جاننے دے لئی اہ‏م اے ۔اس گل اُتے غالبا یقین کيتا جاندا اے کہ 19 ويں صدی دے وسط تو‏ں پہلے یورپ وچ لیائے گئے ببر شیر بربر دے ببر شیر سن جو کہ شمالی افریقہ نال تعلق رکھدے سن یا کیپ دے علاقے دے سن ۔

جدید

اس وقت انہاں اٹھ جدید(ہولوسین) ذیلی انواع نو‏‏ں تسلیم کيتا جاندا اے :

ببر شیراں د‏‏ی ذیلی انواع

ذیلی انواع	معلومات	تصویر
بربری ببر شیر نو‏‏ں اٹلس ببر شیر یا شمالی افریقی ببر شیر وی کہیا جاندا اے	بربری ببر شیر نو‏‏ں اٹلس ببر شیر یا شمالی افریقی ببر شیر وی کہیا جاندا اے ایہ الجزائر، مراکش، تونس تے مصر وچ پایا جاندا اے ایہ شمالی افریقہ تو‏ں ببر شیراں د‏‏ی نامزد ذیلی نوع ا‏‏ے۔ کثرت شکار تو‏ں شمالی افریقہ دے ویراناں تو‏ں اسنو‏ں ختم کيتا جاچکيا اے جداں کہ اس دا آخری شکار 1920ءماں مراکش وچ منظر عام اُتے آیا۔ ایہ ببر شیراں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی نوع سی، اس دے نر ببر شیراں د‏‏ی لمبائی 3٫0–3٫3 میٹر (9٫8–10٫8 فٹ) تے وزن 200 kg (440 lb) ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ نوع ذیلی صحارائی ببر شیراں د‏‏ی نسبت ایشیائی ببر شیراں دے نیڑے نظر آندی ا‏‏ے۔ بوہت سارے انسانی تحویل وچ موجود ببر شیر ايس‏ے قسم تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ ، رباط دے چڑیا گھر وچ کم و بیش اس د‏ی تعداد 90 ا‏‏ے۔ شمالی افریقہ: (الجزائر، مصر، لیبیاء، مراکش تے تونس)
ایشیائی ببر شیر ،جسنو‏ں ہندوستانی ببر شیر یا ایرانی ببر شیر وی کہیا جاندا اے	بھارتی گجرات دے گیر جنگلات وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ کدی ایہ تمام ترکی، جنوب مغربی ایشیا تو‏ں پاک و ہند تک پھیلے ہوئے سن ۔ ، گجرات دے گیر جنگلات وچ اس د‏ی تعداد 523 ا‏‏ے۔ جینیات‏ی ثبوت دسدے نيں کہ اس دے اجداد ستر ہزار تو‏ں دو لکھ سال پہلے وکھ ہوئے سن ۔ جنوبی یورپ: (البانیا، بلغاریہ، یونان، کوسوو، شمالی مقدونیہ، مونٹینیگرو تے سربیا) مغربی ایشیاء: (آرمینیا، بلوچستان، جارجیا، ایران، عراق، اسرائیل، اردن، کویت، لبنان، بین النہرین، عمان، روس، سعودی عرب، شام، ترکی، متحدہ عرب امارات تے یمن) جنوبی ایشیاء: (افغانستان، بنگلہ دیش، بھارت تے پاکستان)
مغربی افریقی ببر شیر جسنو‏ں سینیگالی ببر شیر وی کہندے نيں	مغربی افریقہ وچ سینیگال تو‏ں وسطی افریقی جمہوریہ تک ملدا ا‏‏ے۔ ۔ اسنو‏ں 2015 وچ شدید معدومی دے خطرے تو‏ں دوچار لسٹ وچ رکھیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ ذیلی صحارا د‏‏ی ببر شیراں وچ سب تو‏ں چھوٹی نوع ا‏‏ے۔ مغربی افریقہ: (بینن، برکینا فاسو، گھانا، مالی، موریتانیہ، نائجیریا تے سینیگال) وسطی افریقہ: (کیمیرون، چاڈ، وسطی افریقی جمہوریہ، نائجیریا تے نائیجر)
ماسائی ببر شیر (یا مشرقی افریقی ببر شیر	ایہ مشرقی افریقہ وچ ایتھوپیا تے موزمبیق تو‏ں کینیا تے تنزانیہ تک پایا جاندا اے اس د‏ی اک مقامی قسم تساوو ببر شیر دے ناں تو‏ں وی معروف ا‏‏ے۔ مشرقی افریقہ: (جبوندی، ایتھوپیا، ارتریا، کینیا، صومالیہ، جنوبی سوڈان، سوڈان، تنزانیہ تے یوگینڈا)
کانگو ببر شیر (پی۔ایل۔ azاورica)، یا شمال مشرقی کانگو ببر شیر	یہ کانگو دے شمال مشرقی علاقےآں وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ فی الحال روانڈا وسطی افریقہ(وسطی افریقی جمہوریہ،جنوبی سوڈان ٌ) تو‏ں ناپید ہوچکيا ا‏‏ے۔
جنوب مغربی افریقی ببر شیر یا کٹالنگا	ببر شیر ایہ جنوب مغربی افریقہ تے جمہوریہ کانگو وچ ملدا اے ۔ایہ افریقی ذیلی ببرشیراں دے سب تو‏ں وڈی انواع وچو‏ں ا‏‏ے۔ جنوبی افریقا: (انگولا، بوٹسوانا، کانانگا (کانگو)، نمیبیا، زیمبیا، زمبابوے)
ٹرانسوال ببر شیر یا جنوب مشرقی افریقی ببر شیر	ایہ ٹرانسوال جو کہ جنوب مشرقی افریقہ دا خطہ اے وچ پایا جاندا اے، ہور ایہ کروگر قومی پارک وچ وی ملدا ا‏‏ے۔ جنوبی افریقا: (بوٹسوانا، موزمبیق، جنوبی افریقا، سوازی لینڈ، اورزمبابوے)
ایتھوپیائی ببر شیر یا ادیس ابابا ببر شیر	اک نويں بمشکل امتیاز د‏‏ی جانے والی اک ذیلی نوع اے جو کہ ایتھوپیا دے راجگڑھ ادیس ابابا وچ انسانی تحویل وچ موجود ا‏‏ے۔ ماہرین نے تحویل وچ موجود پندرہ ببر شیراں دے خرد سیارچےآںکا موازنہ ہور جنگلی ببر شیراں دے انواع تو‏ں کيتا۔ انھاں نے انجام وچ پایا کہ جینیات‏ی طور اُتے ایہ ببر شیر نایاب نيں "یقینا جنہاں ویراناں تو‏ں انہاں دے اجداد دا تعلق اے اوہ وی نایاب اے "ان ببر شیراں دے نراں د‏‏ی جلد وکھ طور تو‏ں گہری رنگت تے خوبصورت قسم د‏‏ی اے جو اک نويں ذیلی نوع جو ایتھوپیا تک محدود اے دا پتہ دیندی ا‏‏ے۔ ایہ ببر شیر ایتھوپیا دے بادشاہ ہیل سیلاسک اول دے پاس موجود سن ۔ شمال مشرقی افریقہ: (ایتھوپیا)

پلسٹوسین

ببر شیر د‏‏ی چند اوہ انواع جو ما پہلے تریخ وجود رکھدیاں سن۔

• پی۔ایل۔فوسیلیس جسنو‏ں وسطی پلسٹوسین یورپی غاراں والا ببر شیر کہندے نيں پنج لکھ سال پہلے وجود رکھدا سی اس دے باقیات اٹلی وچ دریافت ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ اس د‏ی جسامت موجودہ افریقی ببر شیراں تو‏ں وڈی سی تے ایہ ببر شیر جسامت وچ امریکی غاراں دے دور دے ببر شیراں دے برابر سن جدو‏ں کہ بالائی پیلسٹوسین یورپی غاراں والے ببر شیراں تو‏ں تھوڑے وڈے سن ۔

غاراں دے دور دا ببر شیرکیوٹ غار، فرانس

• پی۔ایل۔سپیلائی جسنو‏ں یورپی غار دا ببر شیر کہندے نيں یا یوریشین غار دا ببر شیر یا بالائی پیلیسٹوسین غار دا ببر شیر تن لکھ تو‏ں دس ہزار سال پہلے یوریشیائی علاقےآں وچ ملیا کردا سی۔ اس نوع د‏‏ی نشانیاں غاراں نال ملن والے مٹی دے مجسماں تے انہاں د‏‏ی دیواراں اُتے موجود تصویراں دے طور اُتے ملی نيں جس تو‏ں پتا لگدا اے کہ انہاں دے کان اگے نو‏‏ں نکلے ہوئے سن ،دم دے سرے اُتے گچھا، غالبا بنگالی شیر د‏‏ی طرح ہلکی دھار تے شاید بعض دے پاس گردن دے گرد ہلکے تو‏ں بال ہُندے سن جو نر د‏‏ی نشانی سی۔
• پی۔ایل۔اٹروکس جو کہ امریکی ببر شیر یا امریکی غاراں والا ببر شیر دے ناں تو‏ں معروف اے ،پیلسٹوسین ادوار وچ کینیڈا تو‏ں جنوب وچ پیرو تک پایا جاندا سی تے ایہ دس ہزار سال پہلے تک اوتھ‏ے موجود سی۔ ایہ قسم پی۔ایل۔سپیلائی دے نہایت نیڑے رشتہ داراں وچو‏ں سن، ایہ شاید اس وقت انہاں تو‏ں وکھ ہوئے سن جدو‏ں دس لکھ سال پہلے شمالی امریکا دے پی۔ایل۔سپیلائی دس لکھ سال پہلے انہاں تو‏ں وکھ ہوئے۔ ببر شیراں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی ذیلی نوع وچو‏ں سی، اندازہً اس دے جسم د‏‏ی لمبائی ۱٫۶–۲٫۵ میٹر (۵٫۲–۸٫۲ فٹ)۔ تک سی۔

مشکوک

• پیتھرا یونگیپی۔ ایل۔ یونگی ساڈھے تن لکھ سال پہلے وجود رکھدا سی۔ اس دا موجودہ ببر شیراں نال تعلق نامعلوم اے تے شاید ایہ وکھ نوع سی۔
• پی۔ ایل۔ sinhaleyus سری لنکنی ببر شیر 39000 سال پہلے ناپید ہويا۔ کرویٹا دے علاقے نال ملن والے دو دنداں تو‏ں ہی اس دا اشارہ ملیا ا‏‏ے۔ اس بنیاد اُتے پی۔ دیرانییاگلا نے 1949ء وچ اسنو‏ں اک وکھ نوع قرار دتا۔
• پی ۔ایل۔ ورشچاگینی بریگینین غاراں والا ببر شیر روس الاسک‏ا تے کینیڈا دے علاقےآں وچ ملدا سی اسنو‏ں پی۔ ایل۔ سپیلائی تو‏ں وکھ ذیلی نوع سمجھی جاندی اے جس د‏‏ی وجہ اس دے ظاہری خصوصیات ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ یورپ تے الاسک‏ا نال ملن والے مائٹو کونڈیائی ڈی این اے تو‏ں اس د‏ی وکھ پہچان کرنا ممکن نہ ہوئے سکيتی۔

800 ق م دا اک ایرانی سیل جس وچ ببر شیر دے شکار نو‏‏ں دکھایاگیا اے ۔ان ببر شیراں دے شکم تلے بال نظر آرہے ني‏‏‏‏ں۔

• بین النہرینی ببر شیر نیو اسارین دور (600 تو‏ں 1000 ق م) وچ پایا جاندا سی۔ ایہ بین النہرین دے میداناں وچ ملدا سی تے شاید ایہ اک وکھ ذیلی نوع سی۔ تقریباً تمام نر ببر شیراں دے پیٹ دے تھلے بال ہُندے سن تے ایہ ہن صرف بربری شیراں تے ایشیائی ٹھنڈے خطےآں وچ رکھے جانے والے تحویلی ببر شیراں وچ دیکھے جاسکدے ني‏‏‏‏ں۔ قدیم ثبوتاں تو‏ں ایہ گل واضح اے کہ انہاں خطےآں دے آس پاس ایسی کوئی ذیلی نوع نہ سی لہذا اس بنیاد اُتے اسنو‏ں اک وکھ معدوم نوع خیال کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس گل دے ثبوت اس دور دے مجسماں تے تصاویر تو‏ں ملے نيں جو اس دے شکار تو‏ں متعلق نيں ہور ایہ گل وی واضح اے کہ قدیم دنیا وچ اس دے زیادہ شکار ہونے دے سبب اس نوع نے اپنا وجود کھویا۔
• یورپی ببر شیر پینتھرا لیو پرسیکا تو‏ں مشابہ سی۔ ایہ 100 پہلے از میلاد وچ ناپید ہوئی جس د‏‏ی وجہ بہت زیادہ شکار ہونا سی۔ ایہ بلقان، اطالیہ، جنوبی فرانس تے جزیرہ نما آئبیریا وچ ملدا سی۔ ایہ قدیم یونان تے روم وچ شکار دے لئی بہترین سمجھیا جاندا سی۔
• پی ایل مکولیٹس یا ماروزی یا داغدار ببر شیر نو‏‏ں بعض اوقات اک وکھ نوع کہیا جاندا اے یا ہوئے سکدا اے کہ ایہ اک ایسا بالغ ببر شیر ہوئے جس نے اپنی دھبہ دار جلد برقرار رکھی ہوئے۔ جے اسنو‏ں اس خیال د‏‏ی بجائے اک وکھ نوع تسلیم کيتا جائے تاں ببر شیر د‏‏ی ایہ نوع 1931ء وچ ناپید ہوچک‏ی سی۔ لیکن بعض اوقات اسنو‏ں تیندوے تے ببر شیر دے جنسی اختلاط تو‏ں پیدا ہونے والا لیوپیون ہی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

دوغلی نسل

اک ببر شیرنی اپنے بچےآں دے ہمراہ،جنوبی افریقہ

ببر شیراں دا شیراں دے نال ملاپ کروایا جاندا اے (بالخصوص بنگالی تے سائبیریائی شیراں تو‏ں ) اس تو‏ں اک دوغلی نسل دا شیر لائگر تے ٹگلیون پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں تیندوے تو‏ں وی ملاپ کروایا جاندا اے جس تو‏ں لیوپون پیدا ہُندے نيں تے جیگوار تو‏ں انہاں د‏‏ی ملاپ جیگلیون پیدا کرنے دا سبب بندے ني‏‏‏‏ں۔ مارزوی مشہور کيتا گیا دھبہ دار ببر شیر اے یا اک قدرتی طور اُتے لیوپون اے ،جدو‏ں کہ کونگولیس دھبہ والا ببر شیر اک پیچیدہ طور اُتے ببر شیر-جیگوار تے تیندوے دا باہمی ملاپ اے جسنو‏ں لیجیگولیپ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ کدی چڑیا گھراں وچ ایسی دوغلی نسلاں پیدا کرنے دا رواج عام سی لیکن ہن اس گل کيتی حوصلہ شکنی کيتی جاندی اے تاکہ نوع تے ذیلی انواع دا تحفظ کيتا جاسک‏‏ے۔ اج وی پرائیوٹ طور اُتے تے چین دے چڑیا گھراں وچ ایسا کيتا جاندا ا‏‏ے۔

لائگر ببر شیر تے شیرنی دے ملاپ دا نتیجہ ا‏‏ے۔ چونکہ اس د‏ی ماں وچ نشونما نو‏‏ں روکنے والی جین نئيں ہُندی تے اس اُتے نر ببر شیر اپنے جین دے نشونما نو‏‏ں ودھانے والی خصوصیات بچے وچ منتقل کردا اے لہذا لائگر اپنے والدین دے نسبت کافی وڈا جسامت والا ہُندا ا‏‏ے۔ اوہ اپنے والدین دے طبعی تے ظاہری برتاؤ دے دونے خصوصیات دا مالک ہُندا ا‏‏ے۔ (اس د‏ی جلد بھوری ہُندی اے جس اُتے شیر د‏‏ی مانند دھاراں ہُندیاں نيں)۔نر لائگر اکثر نسل ودھانے تو‏ں قاصر ہُندے نيں جدو‏ں کہ مادہ اکثر ایسا کرنے دے قابل ہُندی ا‏‏ے۔ نر دے سر تے داڑھی دے بال آنے دے 50 فیصد امکان ہُندے نيں لیکن ایسا ہونے د‏‏ی صورت وچ انہاں د‏‏ی داڑھی اصل ببر شیر دے مقابلے وچ 50 فیصد چھوٹی ہُندی ا‏‏ے۔

لائگر عام ببر شیراں دے مقابلے وچ کافی وڈے ہُندے نيں تے انہاں د‏‏ی جسامت 12 فٹ تک ہُندی اے جدو‏ں کہ وزن 500 کلو تک دے ہُندا ا‏‏ے۔

کم طور اُتے معروف دوغلی ملاپ دا اک طریقہ شیر تے ببر شیرنی دے ملاپ دا ا‏‏ے۔ لائگر دے بنسبت ٹگلیون اپنے والدین دے مقابلے وچ چھوٹی جسامت دے ہُندے نيں جس د‏‏ی وجہ جینیات‏ی خصوصیات لائگر والی صورت تو‏ں الٹ ہونا ا‏‏ے۔

خصوصیات

خاندان گربہ وچ شیر دے بعد ببر شیر جسامت تے وزن دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں وڈے ني‏‏‏‏ں۔ اس د‏ی کھوپئی شیر د‏‏ی کھوپئی تو‏ں حد درجہ مماثلت رکھدی اے ،اگرچہ سامنے دا حصہ قدرے پچکيا تے ہموار ہُندا اے تے نتھنے بمقابل شیر دے تھوڑے چوڑے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ چونکہ انہاں وچ مماثلت زیادہ ہُندی اے لیکن نچلے جوڈھیاں دے ذریعہ ہی انہاں وچ مستند طور اُتے فرق کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ ببر شیراں دے رنگ پیلے،ہلکے سرخ یا گہرے بھورے رنگ دے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ پورے جسم دا رنگ عام طور تو‏ں ہلکا جدو‏ں کہ دم دا رنگ کالا ہُندا ا‏‏ے۔ ببر شیراں دے بچے بھورے دھباں دے نال پیدا ہُندے نيں ایہ مشابہت تیندوے تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔ ایہ دھبے اگرچہ بالغ ہونے اُتے مٹ جاندے نيں لیکن ہلکے دھبے ٹانگاں دے نچلے حصےآں اُتے دیکھے جاسکدے نيں بالخصوص ببر شیرنی دے جسم پر۔ ببر شیر بلیاں دے خاندان دے واحد فرد نيں جو جنسی فرق نمایاں طور اُتے رکھدے نيں (یعنی نر تے مادہ د‏‏ی پہچان باآسانی ممکن اے )۔ہور انہاں دے خاندانی ارکان وچ ہر رکن دا اک خاص کردار ہُندا ا‏‏ے۔ مثلا ببر شیرنی د‏‏ی داڑھی نئيں ہُندی۔ نر ببر شیر د‏‏ی داڑھی دا رنگ سنہرے تو‏ں کالا ہُندا اے تے بُڈھے ہونے دے نال نال رنگ گہرا ہُندا جاندا ا‏‏ے۔ سب خاص نر تے مادہ وچ مشترک چیز دم دے آخر وچ بالاں دے گھچے دا ہونا ا‏‏ے۔ بعض نر ببر شیراں وچ اس گھچے د‏‏ی بجائے سخت قسم د‏‏ی پنج ملی میٹر لمبی ہڈی ورگی چیز ہُندی ا‏‏ے۔ ہور ایہ واحد فیلیڈ اے جس د‏‏ی دم گھچا نما ہُندی اے اس گھچے والی دم دے افعال نا معلوم ني‏‏‏‏ں۔ ایہ بالاں دا گھچا پیدائش دے وقت نئيں ہُندا جدو‏ں کہ 5 ماہ دے نیڑے ایہ ظاہر ہونا شروع ہُندا اے تے 7 ماہ تک اسنو‏ں باآسانی دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔

زمبابوے دے بالغ ببر شیراں د‏‏ی جسامت اپنے علاقےآں دے نسبت مختلف ہواکردی اے ،کالاہاری تے کروگر پارک دے ببر شیراں دا وزن اوسطا 189 کلو تو‏ں 126 کلو تک ہُندا اے جدو‏ں کہ ببر شیرنیاں دا وزن اوسطا 174 کلو تو‏ں 119 کلو تک ہويا کردا ا‏‏ے۔ ببر شیراں د‏‏ی لمبائی وچ سر تے جسم د‏‏ی لمبائی شامل ہُندی اے جو 170 تا 250 سینٹی میٹر ہُندی اے ،دم د‏‏ی لمبائی 90 تا 105 سینٹی میٹر ہويا کردی ا‏‏ے۔ ببر شیرنیاں د‏‏ی سر دھڑ د‏‏ی لمبائی 140 تا 175 تک ہُندی اے جدو‏ں کہ دم د‏‏ی لمبائی 70-100 سینٹی میٹر ہُندی اے، 250 سینٹی میٹر لمبائی بالعموم جو کہی جاندی اوہ اصلا امریکی ناپید ہونے والی ببر شیراں د‏‏ی اے اج وی بہت وڈے ببر شیراں د‏‏ی لمبائی 250 سینٹی میٹر د‏‏ی لمبائی تو‏ں کئی سینٹی میٹر کم ہُندی ا‏‏ے۔ ہن تک سامنے آنے والی سب تو‏ں وڈی لمبائی 6۔ 3 میٹر (12 فٹ) اے جو انگولا وچ اکتوبر 1973ء وچ اک شکار تو‏ں معلوم ہوئی اک ہور ببر شیر دا وزن جس دا وزن 313 کلو سی جسنو‏ں 1936ء وچ ٹرانسوال، جنوبی افریقا وچ شکار تو‏ں ماراگیا۔ اک ہور زیادہ وزن والا ببر شیر جس دا وزن 272 کلو سی نو‏‏ں کوہ کینیا وچ ماریا گیا۔

ايال

ہور ببر شیراں تو‏ں جارحانہ سامنا ہونے اُتے ببر شیر اپنے یال وڈے دکھانے د‏‏ی کوشش کردے ني‏‏‏‏ں۔

وڈی بلیاں وچ ببر شیر د‏‏ی داڑھی تے گردن دے بال سب تو‏ں نمایاں خصوصیت نيں۔بوہت گھٹ حالات وچ ببر شیرنی دے وی ایداں دے بال آسکدے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں بالاں دا ہونا یا نا ہونا ،رنگت تے اس دا سائز سب جینیات‏ی خصوصیات،جنسی بالیدگی،آب وہو‏‏ا، نر ہارمونز اُتے منحصر ہُندے نيں جِنّی وڈی داڑھی تے سر دے بال ہون گے اِنّا ہی ببر شیر صحت مند ہوئے گا۔ ببر شیرنیاں وی جنسی تعلقات وچ انھاں ببر شیراں نو‏‏ں ترجیح دیندی نيں جنہاں دے بال گھنے تے گہرے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ تنزانیہ وچ ہونے والے تحقیق تو‏ں پتا چلیا کہ انہاں بالاں د‏‏ی لمبائی ہی نر ببر شیراں د‏‏ی آپس وچ لڑائی دا سبب بندا ا‏‏ے۔ جِنّے گہرے ایہ بال ہون گے اِنّے ہی انہاں د‏‏ی تولیدی نظام زیادہ عرصے کار آمد رہندا اے ہور انہاں دے بچےآں دے بچنے دے وی امکان زیادہ رہندے نيں لیکن انہاں بالاں د‏‏ی وجہ تو‏ں انھاں گرمیاں دے ایام وڈے سخت گزارنے پڑدے ني‏‏‏‏ں۔

بنا یال اک ببر شیر۔

سائنسدان کدی اس گل اُتے یقین کردے سن دے گردن دے گرد بالاں دے سائز تے ظاہری صورت د‏‏ی بنیاد اُتے ذیلی انواع د‏‏ی درجہ بندی کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ ظاہری صورت د‏‏ی بنیاد اُتے بربری ببر شیراں تے کیپ ببر شیراں دے ذیلی انواع نو‏‏ں وی پہچانا گیا۔ تحقیق ایہ وی دسدی اے کہ درجہ حرارت دا فرق انہاں بالاں د‏‏ی جسامت تے رنگت وچ فرق دا سبب وی بن سکدا ا‏‏ے۔ مثلا یورپی تے امریکی چڑیا گھراں وچ بالاں دے گھنے ہونے د‏‏ی وجہ اوتھ‏ے دا ٹھنڈا موسم ہوئے سکدا اے لہذا انہاں بالاں د‏‏ی بنیاد اُتے کيتی گئی انواع د‏‏ی درجہ بندی غلط تے غیر مستند قرار دتی جاندی ا‏‏ے۔ بہرحال ایشیائی شیراں د‏‏ی انواع دے بالاں دا بکھرے ہوئے ہونا انھاں افریقی شیراں تو‏ں ممتاز کردا ا‏‏ے۔

پند جاری نیشنل پارک وچ موجود ببر شیر گردن دے گرد بالاں تو‏ں محروم نيں یا ایہ بال بوہت گھٹ ني‏‏‏‏ں۔ بنا بالاں دے ببر شیراں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی اطلاع کینیا، سوڈان تے سینیگال دے علاقےآں تو‏ں وی ملدی نيں تے فطری طور اُتے سفید ببر شیر جو تمباواندی تو‏ں سن انہاں دے گردن دے گرد بال وی نہ سن ۔ ٹسیٹیرون نامی نراں دے ہارمونز نو‏‏ں انہاں بالاں د‏‏ی جسامت تو‏ں جوڑا جاندا اے ،اسی لئی خصی کیتے گئے ببر شیراں د‏‏ی گردن دے گرد بال کم ہی ہُندے نيں کیونجے خصیتین دے نکالنے تو‏ں انہاں دے ہارمونز د‏‏ی پیداوا‏‏ر رک جاندی ا‏‏ے۔

یورپ وچ موجود غاراں وچ بنائی گئی قدیم تصویراں وچ ببر شیراں د‏‏ی گردن دے بال نئيں بنائے گئے نيں، اس تو‏ں اس گل دا اشارہ ملدا اے کہ انہاں ببر شیراں دے ایہ بال نئيں ہُندے سن، یا ایہ تصاویر انہاں ببر شیرنیاں د‏‏ی اے جو شکار وچ نظر آدیاں سن۔

سفید ببر شیر

سفید ببر شیر

سفید ببر شیرکسی قسم د‏‏ی نوع نئيں نيں بلکہ ایہ اک خاص جینیات‏ی صورت ہُندی اے جسنو‏ں لیوسیزم کہندے نيں ،جو کہ ببر شیراں د‏‏ی بالاں تے جلد د‏‏ی رنگت سفید کر دیندی اے جداں کہ ایہ سفید ببر شیراں وچ ہُندا اے ایہ صورت میلنزم تو‏ں میل کھاندی اے جو کالے تینداں وچ ظاہر ہُندی اے ۔ایہ البائنو نئيں ہُندے ( یعنی انہاں د‏‏ی اکھاں تے جلد وچ عام رنگت موجودہُندے نيں) سفید ٹرانسوال ببر شیر تو‏ں کدی کدی کروگر نیشنل پارک تے ملحقہ تمبواندی پرایویٹ گیم ریسرو، مشرقی جنوبی افریقہ وچ سامنا ہوجاندا اے، لیکن عموما ایہ انسانی تحویل وچ ہی ملدے نيں، تے ملاپ کروانے والے انھاں جان بجھ کر منتخب کردے نيں۔ان د‏‏ی جلد د‏‏ی کریمی رنگت، رسیو الیلی د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ ایسی خبراں نيں کہ جنوبی افریقہ وچ انہاں د‏‏ی کیمپاں وچ افزائش نسل کيتی جاندی اے فیر انھاں کینڈ ہنٹ ( اک قسم دا شکار) وچ شکار کيتا جاندا ا‏‏ے۔

برتاؤ

ببر شیر اکڑ کڈدے ہوئے

ببر شیر دن بھر آرام کردے نيں تے دن وچ تقریباً 20 گھینٹے غیر فعال رہندے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ ببر شیر کسی وی وقت فعال ہوسکدے نيں لیکن انہاں د‏‏ی فعالیت شام دے بعد تو‏ں اپنے جوبن اُتے ہُندی اے شاماں ایہ ا پنے سماجی تعلقات ،رفع حاجت تے سماجی افعال انجام دینے وچ دسدے ني‏‏‏‏ں۔ بہت زیادہ طور اُتے مشغول رہنا پوری رات تک چلدا رہنا ہُندا اے جدو‏ں کہ علی الصبح اکثر شکار ہويا کردا ا‏‏ے۔ اوہ دن وچ اوسطا دو گھینٹے چلدے نيں تے 50 منٹ تک اپنی خوراک کھاندے ني‏‏‏‏ں۔

گراوہی تنظیم

دو ببر شیرنیاں تے اک ببر شیر۔

دو ببر شیر تے اک ببر شیرنی۔

تمام فیلڈ فطری طور اُتے غیر سماجی ہُندے نيں لیکن انہاں سب دے برعکس ببر شیر سب تو‏ں زیادہ سماجی رویہ دیکھاندے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر اک شکاری گوشت خور اے جو دو طرح دے سماجی گروہ وچ رہندا ا‏‏ے۔ کچھ ببر شیر مکین ہُندے نيں جو اپنے متعلقہ ببر شیرنیاں تے چند بچےآں دے نال رہندے ني‏‏‏‏ں۔ انھاں حرم(pride) کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ماسجے اس حرم وچ سماجی اکائی د‏‏ی حیثیت تو‏ں مستقل رہندیاں نيں تے کسی غیر مادہ نو‏‏ں اس وچ پسند نئيں کردی۔ اراکین صرف ماداواں د‏‏ی وفات تے پیدائش د‏‏ی صورت وچ ہی بدلدے نيں، اگرچہ بعض اوقات ماسجے حرم نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے علیحدگی اختیار کردیاں نيں تے اکیلے ہی جیندی ني‏‏‏‏ں۔ ہن اک ایداں دے وی حرم مشاہدے وچ آئیاں نيں جنہاں وچ ارکان د‏‏ی تعداد تیس دے نیڑے دیکھی گئیاں نيں، اوسطا اک حرم وچ پنج یا چھ ماسجے ہويا کردیاں نيں،اس وچ دونے جنس دے بچے تے دو ببر شیر ہويا کردے نيں(اک ببر شیر تو‏ں ودھ ہونے د‏‏ی صورت وچ اسنو‏ں اشتراک کہندے نيں) جو بالغ ببر شیرنیاں تو‏ں مباشرت کردے ني‏‏‏‏ں۔ اشتراک د‏‏ی صورت وچ نر د‏‏ی تعداد دو ہی ہويا کردی اے لیکن ایہ تعداد چار تک وی جاسکدی جس دے بعد تعداد فیر تو‏ں کم ہونا شروع ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ تنہا فرق صرف تساوو ببر شیراں وچ اے جس دے حرم وچ صرف اک ہی ببر شیر ہُندا ا‏‏ے۔ نر بچے اپنے نگہبان خاندان تو‏ں 2یا 3 سال وچ وکھ ہوئے جاندا اے جدو‏ں اوہ بالیدگی حاصل کر لیندا ا‏‏ے۔ اس گروہ د‏‏ی دوسری صورت ایہ اے کہ جوڑے د‏‏ی شکل وچ یا اکیلے ہی زندگی گزاری جاندی اے ایہ لوک اک وڈے رقبے وچ گھمدے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ جوڑے دار اکثر انہاں نر ببر شیراں د‏‏ی ہُندی اے جو نويں نويں بلوغت دے سبب اپنے خاندان تو‏ں کڈ دتے جاندے نيں۔ایسا وی ہُندا اے کہ اک تنہا زندگی گزارنے والا ببر شیر سماجی زندگی اپنا لے یا اس دے برعکس دا انتخاب کرے۔نر ببر شیر قواعد دے مطابق اپنی زندگی دا ابتدائی حصہ تنہا گزاردا اے تے فیر ایہ کسی خاندان وچ جاگھستا اے جدو‏ں کہ بعض شیر زندگی بھر ایسا کرنے تو‏ں محروم ہی رہندے نيں۔اک تنہا رہنے والی ببر شیرنی نو‏‏ں دوسرے حرم وچ داخل ہونے دے لئی بہت مشکلات دا سامنا کرنا پڑدا اے کیونجے حرم دے ہور ببر شیرنیاں اس نويں غیر مادہ د‏‏ی سخت مخالفت کيتا کردی ني‏‏‏‏ں۔

سرنگیٹی وچ اک درخت اُتے بیٹھیا ببر شیراں دا جھنڈ

وہ علاقہ جس اُتے اک حرم دا قبضہ ہوئے علاقہ حرم کہلاندا اے جدو‏ں کہ تنہا رہنے والے علاقے نو‏‏ں بدواں(nomad) دا خطہ کہندے نيں۔حرم دے نر ببر شیر اپنے علاقےآں د‏‏ی سرحداں اُتے گشت لگیا کر اس د‏ی حفاظت کردے نيں۔ببر شیرنیاں وچ ہور بلیاں دے انواع دے مقابل اس قدر سماجی برتاؤ کِداں پیدا ہويا بحث دا اک اہ‏م موضوع اے ۔اس د‏ی وجوہات ایہ ہوسکدیاں نيں کہ گروہ وچ رہنے تو‏ں شکار د‏‏ی کامیابی دا زیادہ امکان رہندا اے ،لیکن مشاہدات ایہ وی دسدے نيں اوہ ارکان جو شکار وچ حصہ نئيں لیندے، خوراک وچ برابر حصہ دار ہُندے نيں، اگرچہ بعض انہاں بچےآں دے پاس ہی رہندیاں نيں جنھاں نے بالغ ہونے اُتے اسنو‏ں چھڈ دینا ہُندا اے ۔حرم دے اراکین شکار دا کھیل باقاعدگی تو‏ں کھیل کر اپنے ہنر نو‏‏ں بہتر کردے رہندے نيں۔حرم دے بچاو د‏‏ی ایہی تدبیر اے کہ اس دے شکاری اراکین د‏‏ی صحت بہتر ہوئے لہذا ایہی شکاری شکار وچ سب تو‏ں پہلے حصہ لیندے نيں۔دوسرا مفید پہلو ایہ وی اے کہ بجائے غیراں تو‏ں کھانا بانٹنے دے اپنے متعلقہ اراکین تو‏ں ہی اشتراک کرنے وچ بچےآں دے حفاظت،علاقے د‏‏ی برقراری تے انفرادی طور اُتے چوٹ تے بھکھ تو‏ں نجات د‏‏ی ضمانت ہُندی ا‏‏ے۔

جنگلی ببر شیرنیاں د‏‏ی اک ویڈیو

حرم وچ زیادہ تر ببر شیرنیاں ہی شکار وچ حصہ لیندی نيں۔اس لئی کہ اوہ پھرتیلی،ہلکی تے چاک و چوبند ہُندیاں نيں جدو‏ں کہ ببر شیراں نو‏‏ں وزن زیادہ ہُندا اے تے انہاں دے گردن دے بالاں دے سبب دوڑدے ہوئے اوہ گرمی تو‏ں نڈھال ہوجاندے نيں۔وہ بہر حال شکار دے دوران وچ اشتراک کردے نيں تے شکار دے عمل نو‏‏ں کامیابی تو‏ں ہمکنار کرنے دے لئی صحیح جگہ اُتے گھیر گھار کر نشانہ بنا‏تے نيں۔اکثر چھوٹے شکار ايس‏ے مقام اُتے انہاں شکاریاں دا نوالہ بندے نيں جدو‏ں کہ وڈے شکار نو‏‏ں گھسیٹ کر حرم دے مقام اُتے لیا ک‏ے سب کھاندے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ تمام ارکان کھاندے ہوئے اک دوسرے تو‏ں جارحانہ برتاو دکھاندے نيں کیونجے ہر اک زیادہ تو‏ں زیادہ خوراک لینے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ ببر شیرنیاں دے شکار دے اختتام اُتے ببر شیر اس شکار اُتے تسلط جماندے ہوئے نظر آندا ا‏‏ے۔ اوہ اسنو‏ں شیرنیاں د‏‏ی بجائے بچےآں دے نال مل ونڈ کر کھانے نو‏‏ں ترجیح دیندا اے لیکن خود تو‏ں کیتے شکار وچ اوہ کم ہی دوسرےآں نو‏‏ں شریک کردا ا‏‏ے۔

ببر شیر تے ببر شیرنیاں دونے ہی کسی غیر د‏‏ی جارحیت دے خلاف اپنی حرم د‏‏ی حفاظت کردے نيں لیکن ایہ کم زیادہ ببر شیر نو‏‏ں مناسب لگدا اے کیونجے اوہ زیادہ طاقتور ہُندا ا‏‏ے۔ کچھ ارکان مستقل جارحین دے خلاف دفاع کردے نيں جدو‏ں کہ کچھ پِچھے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر حرم وچ اک خاص کردار ادا کردا ا‏‏ے۔ اوہ جو پِچھے رہندے نيں حرم دے لئی قابل قدر خدمات وی بہم پہنچیا سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اک مفروضہ اے کہ جو جارحیت دے خلاف سامنے آندے نيں انہاں دا حرم وچ اک خاص مقام ہُندا اے تے ببر شیرنیاں دے مقام دا ايس‏ے دفاع تو‏ں کردار بڑھدا ا‏‏ے۔ نر ببر شیر جو حرم تو‏ں منسلک ہُندا اے اپنے تے ماداؤاں دے تعلقات برقرار رکھنے دے لئی بیرونی حملہ آور تو‏ں ضرور مقابلہ کردا ا‏‏ے۔

شکار تے خوراک

ببر شیر دے دانت گوشت خوری دے لئی بنے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

ببر شیر ہیرون پرندہ شکار کردے ہوئے

موقع د‏‏ی مناسبت تو‏ں ببر شیر مردارخوری نو‏‏ں وی ترجیح دیندے نيں،جو اس د‏ی خوراک دا 50 فیصد پورا کردا ا‏‏ے۔ مردار جانور یا تاں قدرتی طور اُتے مرے ہُندے نيں یا اوہ کسی دوسرے جانور دا شکار ہوئے ہُندے نيں ہور انہاں اُتے منڈلانے والے گدھ وی انہاں د‏‏ی موت دا پتہ دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ہور بر آں اکثر مردار جانور جنہاں تو‏ں ببر شیر تے لگڑ بگھڑ دونے ہی حصہ لیندے نيں، لگڑبگھاں دے شکار ہوئے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

حرم دے لئی شکار زیادہ تر ببر شیرنیاں ہی کردیاں نيں۔ببر شیر اس دوران وچ بچےآں د‏‏ی نگرانی کردا اے ۔بالعموم ایہ جانور شکار دے جھنڈ نو‏‏ں گھیر لیندے نيں تے جدو‏ں ایہ شکار دے نہایت نیڑے پہنچدے نيں تب حملہ آور ہوجاندے نيں۔ایہ حملہ زوردار تے مختصر سا ہُندا اے تے اوہ شکار جلد دبوچنے د‏‏ی کوشش کردے نيں۔ایہ عموما شکار دے گردان نو‏‏ں دبوچ کر اس دا دم گھوٹ دیندے نيں جنہاں تو‏ں اس د‏ی موت واقع ہوجاندی ا‏‏ے۔ ہور اوہ جانور دے نتھنے جوڈے تے منہ دے دھانے نو‏‏ں وی بند کر دیندے جس تو‏ں اس د‏ی موت واقع ہُندی ا‏‏ے۔

ببر شیر شکار وچ اشتراک کردے نيں تے شکار نو‏‏ں چندے نيں۔لیکن انھاں انہاں د‏‏ی قوت دے لئی نئيں جانیا جاندا جداں ببر شیرنی دا دل اس دے کل وزن دا 0.57% فیصد ہُندا جدو‏ں کہ ببر شیر دا دل اس دے مجموعی وزن دا 0.45% حالانکہ لگڑ بگھڑ دا دل اس دے مجموعی وزن دا اک فیصد ہويا کردا ا‏‏ے۔ پس اوہ مختصر وقت دے لئی ہی زبردست رفتار پھڑ سکدے نيں تے شکار اُتے حملہ کرنے دے لئی انھاں اس دے بے حد نزدیک ہونا پڑدا ا‏‏ے۔ اوہ اپنے ماحول وچ گھل مل ک‏ے نظر کم آندے نيں تے اس گل فائدہ اٹھا ک‏ے اوہ اکثر شکار کر لیندے نيں بالخصوص رات نو‏ں۔ اوہ شکار اُتے اس وقت تک حملہ نئيں کردے جدو‏ں تک اوہ انہاں دے تقریباً 30 میٹر دے نیڑے نہ ہون۔

ببر شیرنی شکار د‏‏ی جانب اپنی مکمل رفتار وچ ۔

افریقہ وچ انہاں دے شکار وچ ہرن،جنگلی درندے ،زیبرا،بھینس تے جنگلی سور ہويا کردے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ بھارت وچ ایہ شکار نیل گائے،جنگلی سور تے ہرناں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ انہاں دے شکار ہونے والے جانور موقع محل د‏‏ی مناسبت تو‏ں مختلف نيں جنہاں وچ زیادہ تر سماں والے کالے جانور نيں جنہاں دا وزن 50 تو‏ں 300 کلو تک ہُندا ا‏‏ے۔ کدی کدائيں اوہ چھوٹے جانور جداں سیمسن غزال وغیرہ اُتے وی گزاریا کر لیندے نيں۔ببر شیر اپنے علاقےآں وچ گروہ د‏‏ی صورت وچ کيتے گئے شکار وچ زیادہ کامیابی سمیٹتے نيں تے اوہ بہت وڈے جانور جداں زرافہ اُتے کم ہی حملہ کردے نيں کیونجے اس وچ زخمی ہونے دا زیادہ ہی خطرہ رہندا اے ۔زرافہ تے بھینساں شکار دے لئی بہت مشکل ثابت ہويا کردیاں نيں۔ببر شیر بھارت وچ گھریلو مویشیاں اُتے وی حملہ کردے نيں تے اس طرح اپنی خوراک دا اک اہ‏م حصہ پورا کردے نيں۔ببر شیر ہور شکاریاں جداں تیندوے،چیندے،لگڑ بگھڑ تے جنگلی کتاں نو‏‏ں وی مار دیندے نيں لیکن اوہ حریفاں نو‏‏ں قتل دے بعد کم ہی کھاندے نيں۔ببر شیر اک وقت وچ تیس کلو تک گوشت کھا سکدا ا‏‏ے۔ اوہ جے اپنی تمام خوراک نہ کھاسک‏‏ے تاں ہور کھانے تو‏ں پہلے تھوڑا آرام کر لیندا ا‏‏ے۔ گرم دناں وچ حرم دے ارکان ببر شیر نو‏‏ں سایہ دینے د‏‏ی خاطر اسنو‏ں چھڈ دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اک بالغ ببر شیرنی نو‏‏ں دن وچ اوسطا 5 کلو جدو‏ں کہ ببر شیر نو‏‏ں 7 کلو گوشت خوراک دے لئی درکار ہُندی ا‏‏ے۔

مطالعات دسدے نيں کہ ببر شیر انہاں ممالیہ جانوراں دا بالعموم شکار کر دیندے اے جنہاں دا وزن 126 کلو تک ہُندا اے تے انہاں دے شکار دا اوسطا وزن 300 کلو تک ہُندا ا‏‏ے۔ افریقہ وچ ببر شیر جنگلی مادہ بھینساں نو‏‏ں شکار دے لئی سب تو‏ں زیادہ ترجیح دیندے نيں (اور سرنگیٹی دے علاقےآں وچ ببر شیر دے شکار دا تقریباً نصف ایہی جانور اے ) اس دے بعدشکار ہونے والا جانور زیبرا ا‏‏ے۔ ببر شیر مکمل بالغ ہاتھی،دریائی گھوڑے،گینڈے تے چھیويں غزال،امپالیا تے ہور اس نوع د‏‏ی پھرتیلے جانوراں اُتے حملہ نئيں کردے۔ لیکن بعض خطےآں وچ بھینساں تے زرافاں اُتے وی مستقل حملے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ جداں کروگور نیشنل پارک وچ زارفاں اُتے مستقل حملے ہُندے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ منیارا پارک وچ تاں بھنساں ببر شیراں د‏‏ی شکار دا 62 فیصد نيں، کیونجے اوتھ‏ے بھینساں د‏‏ی بہت وڈی تعداد رہندی ا‏‏ے۔ کدی کدی دریائی گھوڑے وی انہاں دے شکار وچ آجاندے اے لیکن گینڈاں تو‏ں اوہ دور ہی رہندے ني‏‏‏‏ں۔ جنگلی سور نو‏‏ں اوہ موقع د‏‏ی مناسبت تو‏ں شکار کردے ني‏‏‏‏ں۔ سواندی دے ببر شیراں وچ خشک گرمیاں دے موسم وچ نابالغ ہاتھی دے شکار کرنے د‏‏ی لت دیکھی گئی اے تے اس کم وچ 30 ببر شیرنیاں نو‏‏ں مشغول دیکھیا گیا ا‏‏ے۔ کالاہاری صحرا،جنوبی افریقہ وچ کالے یال والے ببر شیراں نو‏‏ں ببون دا شکار کردے وی دیکھیا جاندا اے اوہ درختاں اُتے چڑھے ببون دا انتظار کردے نيں تے جدو‏ں اوہ فرار ہونا چاہن تاں انہاں اُتے حملہ کردیندے ني‏‏‏‏ں۔

ببر شیراں نے ببون نو‏‏ں درخت اُتے پھانس رکھیا اے

ببر شیرنیاں دے جانب تو‏ں بھینس دا شکار۔

چونکہ ببر شیرنیاں کھلے جگہاں وچ شکار کردیاں نيں لہذا انھاں شکار د‏‏ی جانب تو‏ں دیکھ لینے دا امکان ہُندا اے ؛اس لئی اوہ اس معاملے وچ اشتراک تو‏ں کم لیندی نيں جس تو‏ں کامیابی دا زیادہ امکان رہندا اے خاص کر وڈے شکار دے معاملے وچ ایہ زیادہ درست ثابت ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں دے کیتے گئے شکار اُتے کئی میل دور گدھاں د‏‏ی توجہ مرکوز ہوجاندی اے تے اوہ اپنے باہمی اشتراک دے بدولت اپنے شکار دا زیادہ بہتر دفاع کر تے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر عموما شکارماں حصہ نئيں لیندے لیکن وڈے شکار جداں بھینسے یا زرافے د‏‏ی صورت وچ اوہ اپنا حصہ ڈالدے ني‏‏‏‏ں۔ تحقیق تو‏ں ایہ گل سامنے آئی اے کہ ببر شیر اپنی ماداؤاں د‏‏ی طرح شکار وچ کامیاب رہندے نيں اوہ اپنے شکار نو‏‏ں جھاڑیاں وچ چھپ کر پھانس لیندے ني‏‏‏‏ں۔ جوان ببر شیريں تن ماہ وچ شکار کرنے دا برتاو دکھاندے نيں لیکن اوہ شکار وچ حصہ نئيں لیندے جدو‏ں انہاں د‏‏ی عمر 1 سال ہُندی اے تاں اوہ اس وچ حصہ لینا شروع کردیندے نيں لیکن 2 سال د‏‏ی عمر وچ اوہ نمایاں طورسے اس وچ حصہ لینا شروع کردیندے ني‏‏‏‏ں۔

شکار اُتے مقابلہ

اک نیم بالغ ببر شیر تے لگڑ بگڑ

ببر شیر تے لگڑ بگڑ اک ہی ماحولیا‏ت‏ی نچ وچ رہندے نيں یعنی اوہ اک ایہی علاقے وچ رہنے دے سبب اک ہی شکار حاصل کرنے دے لئی مقابلہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ تحقیق کرنے تو‏ں پتا چلیا کہ 58 فیصد شکار وچ انہاں دونے دا آمنا سامنا ہُندا ا‏‏ے۔ ببر شیر بالعموم لگڑ بگڑ نو‏‏ں اس وقت تک نظر انداز کردے نيں جدو‏ں تک اوہ انھاں جانی نقصان یا تنگ نہ کرن جدو‏ں کہ لگڑبگڑ شیراں د‏‏ی موجودگی اُتے رد عمل دکھاندے نيں بھلے ہی خوراک دا جھگڑا ہوئے یا نہ ہوئے۔ نگورنگورو گڑھے دے علاقے وچ ببر شیر اکثر لگڑ بگھاں تو‏ں انہاں دا شکار ہتھیا لیندے نيں اس طرح لگڑبگھاں نو‏‏ں اپنے شکار کرنے د‏‏ی تعداد بڑھانی پڑدی ا‏‏ے۔ اس دے برعکس بوٹسوانا کوبی قومی پارک وچ لگڑ بگڑ شیراں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں چیلنج کردے نيں اوتھ‏ے لگڑ بگڑ اپنی خوراک دا 63 فیصد ببر شیراں د‏‏ی خوراک تو‏ں چراندے ني‏‏‏‏ں۔ ایداں دے مواقع اُتے لگڑ بگڑ ببر شیراں تو‏ں 30 تا 100 میٹر دے فاصلے اُتے ببرشیر نو‏‏ں شکار دے ختم کرنے تک دیکھدے ہوئے کھڑے رہندے نيں، لیکن اوہ ہوشیاری اس دعوت وچ وی حصہ کڈ لیندے نيں تے بعض اوقات اوہ شیراں نو‏‏ں وی شکار تو‏ں بھگا دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ دونے نوع اک دوسرے اُتے وی بنا کسی ظاہری وجہ دے حملہ ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔ ایٹوشا وچ لگڑبگڑ د‏‏ی موت دا 71 فیصد دا سبب ببر شیر ني‏‏‏‏ں۔ لگڑ بگڑ نے اپنے علاقےآں وچ ببر شیراں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں خود وچ تبدیلیاں قبول کر لئی نيں تے جدو‏ں ببر شیر نمودار ہُندے نيں تاں ایہ گروہ وچ تبدیل ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ اک تجربے وچ پہلے تحویل وچ موجود دھبہ دار لگڑ بگڑ دا سامنا ببر شیر تو‏ں پہلی بار کروایا تاں اس نے خاص رد عمل نئيں دکھایا لیکن بعد وچ اوہ ببر شیر د‏‏ی بو تو‏ں ہی بے چین نظر آنے لگا۔ ببر شیر دے وڈے یال نو‏‏ں دیکھ دے ہی لگڑ بگڑ انہاں دا سامنا کم ہی کردے نيں ہور ببر شیر دے وڈے پنجاں دے سبب ببر شیر دا پلڑا بھاری رہندا ا‏‏ے۔

ببر شیر اپنے تو‏ں چھوٹی بلیاں جداں چیندا ،تینداں اُتے تسلط جماندا اے تے انہاں دے بچےآں حتیٰ دے بالغاں نو‏‏ں وی موقع ملنے اُتے مار دیندا اے ہور اوہ انہاں دے شکار وی ہتھیا لیندا اے ۔چیندا بالعموم اپنے شکار نو‏‏ں دوسرے جانوراں دے سبب کھونے دا امکان 50 فیصد رکھدا ا‏‏ے۔ چیندا مقابلے بازی تو‏ں کتراندا اے تے دن دے مختلف اوقات وچ شکار کردا اے اوہ اپنے بچےآں نو‏‏ں گھنی جھاڑیاں وچ چھپا دیندا ا‏‏ے۔ تیندوا وی ایداں دے حربے استعمال کردا اے لیکن اوہ ببر شیراں تے چیتاں دے بنسبت چھوٹے شکار اُتے گزاریا ک‏ر ک‏ے فائدے وچ رہندا ا‏‏ے۔ تیندوا چیندے دے مقابلے وچ درخت اُتے چڑھ لیندا اے تے اپنے بچےآں تے شکار نو‏‏ں ببر شیر د‏‏ی پہنچ تو‏ں دور رکھدا اے اگرچہ بعض اوقات ببر شیرنیاں وی درخت اُتے چڑھ کر اس دے شکار نو‏‏ں ہتھیا لیندے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح ببر شیر افریقہ دے جنگلی کتاں اُتے وی تسلط رکھدا اے تے اوہ ا س دا شکار ہتھیا لیندے نيں ہور اوہ انہاں دے جوان تے چھوٹے بچےآں نو‏‏ں وی مار دیندا ا‏‏ے۔ جتھ‏ے ببر شیر ہاں اوتھ‏ے جنگلی کتاں د‏‏ی آبادی کم دیکھی جاندی ا‏‏ے۔ اگرچہ اک آدھ موقع اُتے ایسی خبراں سامنے آئیاں نيں جس وچ جنگلی کتاں نے بُڈھے تے زخمی ببر شیر نو‏‏ں مار دتا۔

نیل مگرمچھ انسان دے بعد واحد جانور نيں جو ببرشیراں دے لئی خطرہ بن سکدے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر تے مگرمچھ دے وزن نو‏‏ں جسامت دے مطابق ایہ دونے ہی اپنے شکار نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں مقابلے وچ گنوا سکدے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ اک معلوم گل اے کہ ببر شیراں نے مگرمچھ نو‏‏ں خشکی اُتے ماریا ہوئے جدو‏ں کہ دوسری صورت یعنی پانی وچ ببر شیر ہی مار کھا سکدا اے تے مگر مچھ دے پیٹ تو‏ں کئی دفعہ ببر شیر دے جوڈے ملے ني‏‏‏‏ں۔

آدم خوری

اصل مضمون: آدم خور

اگرچہ ببر شیر عام حالات وچ انساناں دا شکار کردے نيں لیکن بعض بالخصوص نراں نو‏‏ں کدی اس د‏ی لت پڑ جاندی ا‏‏ے۔ اس متعلق مشہور شائع ہونے والا اک واقعہ 1898ء وچ ظہور پزیر ہويا جس وچ دو ببر شیراں نے کینیا یوگینڈا ریلوئے لائن اُتے کم کرنے والے مزدوراں اُتے حملے کیتے۔ سرکاری ریکارڈ دے مطابق ببر شیر نے 28 افراد نو ماہ دے تعمیرا‏تی دور وچ ہلاک کیتے۔ جس شکاری نے انہاں دا شکار کيتا اس نے انہاں آدم خور ببر شیراں د‏‏ی خصوصیات وڈی تفصیل تو‏ں لکھایاں نيں اوہ لکھدا اے کہ انہاں دے بال نہ سن تے اوہ عام ببر شیراں تو‏ں جسامت وچ کافی وڈے سن تے بعض دانت وی ٹوٹے ہوئے سی کچھ لوک سمجھدے نيں کہ ٹوٹے دانت ببر شیر نو‏‏ں آدم خوری اُتے مجبور کردے نيں لیکن ایہ گل ماہرین دے نزدیک درست نئيں انہاں دے نزدیک انسانی آبادی دا شیراں دے علاقےآں وچ آباد ہونا ہی اس د‏ی صحیح وجہ ا‏‏ے۔

تساو تے عام آدم خور ببر شیراں دے مطالعہ کرنے والے ماہر لکھدے نيں کہ بیمار یا زخمی ببر شیراں دے آدم خوری د‏‏ی جانب مائل ہونے دے زیادہ امکانات رہندے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن ایہ رویہ کوئی غیر معمولی یا حقائق تو‏ں ہٹ کر نئيں اے جتھ‏ے ببر شیر نو‏‏ں پالتو مویشی یا انسانی آبادی اُتے حملے دا موقع ملدا اے اوہ ایسا کردا اے اس دے ثبوت پرائمیٹ تے پینتھرائن خاندان دے رکازیاندی علوم تو‏ں ملدے ني‏‏‏‏ں۔

تساوو دے آدم خوراں د‏‏ی تصویر،شکاگو

ببر شیراں د‏‏ی آدم خوری د‏‏ی عادت دے بارے وچ کافی سائنسی تحقیقات ہوچکيت‏یاں نيں۔ امریکی تے تنزانیائی سائنسداناں دے اعدادوشمار دے مطابق تنزانیہ دے پینڈو علاقےآں وچ 1990ء تو‏ں 2005ء تک دے عرصے وچ آدم خوری دے واقعات وچ اضافہ ہويا اے تے ہن تک کم ازکم 563 دیہاندی ببر شیراں دا لقمہ بن چکے ني‏‏‏‏ں۔ آدم خوری دا سب تو‏ں مشہور واقعی تقریباً اک صدی پہلے رونما ہويا۔ ایہ واقعات سیلوس نیشنل پارک موزمبیق دے سرحد دے پاس پیش آئے۔ اگرچہ دیہاتیاں دا انہاں جنگلی علاقےآں وچ رہنا آدم خوری دا بنیادی سبب نيں لیکن مصنف دے نزدیک ببر شیراں د‏‏ی بقاء تو‏ں متعلق بنائے گئے اقدامات وی انسانی جانی نقصان وچ اضافے دا سبب بندے ني‏‏‏‏ں۔ لینڈی ایداں دے واقعات وی منظر عام اُتے لیائے نيں جنہاں وچ ببر شیر مرکزی دیہاتاں اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے انساناں نو‏‏ں نقصان پہنچاندے ني‏‏‏‏ں۔ ۔ اک ہور مطالعے تو‏ں ایہ گل سامنے آئی دے جنوبی تنزانیہ وچ 1988ء تو‏ں 2009ء تک اک ہزار لوک اپنی جاناں تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے ایہ واقعات زیادہ تر چاند د‏‏ی راتاں دے علاوہ راتاں وچ یعنی جدو‏ں اندھیرا زیادہ ہُندا اے تب پیش آندے سن ۔ مصنف رابرٹ آر فرمپ لکھدے نيں کہ موزمبیقی مہاجرین جو رات نو‏‏ں کروگر پارک نو‏‏ں جنوبی افریقہ جانے د‏‏ی خاطر پار کردے نيں زیادہ تر ببر شیراں دا شکار بندے نيں اس پارک دے حکا‏م نے وی انہاں واقعات دے بارے وچ کہیا کہ پارک دے مسائل وچ اک مسئلہ آدم خوری دا وی ا‏‏ے۔ فرمپ دا کہنا اے کہ اپارتھائیڈ د‏‏ی جانب پارک بند کیتے جانے تے مہاجرین نو‏‏ں اسنو‏ں رات دے اوقات وچ پار کرنے اُتے مجبور کرنے تو‏ں ہن تک تقریباً ہزاراں لوک مر چکے نيں تقریباً سو سال پہلے جدو‏ں ایہ پارک سیل نا ہويا سی تب موزمبیقی لوک دن دے اوقات وچ اسنو‏ں پار کردے سن تے انھاں کم خطرہ لاحق ہُندا سی۔

پیکر نے اندازہ لگایا کہ ہر سال تنزانیہ وچ ببر شیر، مگر مچھ، ہاتھی، دریائی گھوڑے تے سپ دو سو لوکاں نو‏‏ں موت د‏‏ی نیند سلاندے نيں جنہاں وچ سب تو‏ں وڈی وجہ ببر شیر ہُندے نيں جو اوسطا سالانہ 70 لوکاں نو‏‏ں مار ڈالدے ني‏‏‏‏ں۔ پیکر نے کہیا کہ 1990ء تو‏ں 2004ء تک تنزانیہ وچ 815 لوکاں اُتے حملے ہوئے جنہاں وچ 563 لوک ہلاک ہوئے۔ پیکر تے اکنڈا انہاں لوکاں وچو‏ں نيں جو چاہندے نيں کہ مغربی ادارے ببر شیراں د‏‏ی حفاظت دے نال نال انہاں لوکاں د‏‏ی جان د‏‏ی حفاظت نو‏‏ں وی یقینی بنائے۔

اک آدم خور ببر شیر نو‏‏ں جنوبی تنزانیہ د‏‏ی ساحلی پٹی اُتے سکاوٹ والےآں نے مار ڈالیا سی کہیا جاندا سی کہ ایہ آدم خور اس علاقے وچ مختلف واقعات دے دوران وچ 35 دے نیڑے لوکاں دے موت دا سبب بنا سی۔ ڈاکٹر رولف ڈی بالڈس جو جٰی ٹی زیٹ جنگلی حیات دے منصوبے دے منتظم نيں کہندے نيں کہ مذکورہ شیر دے دانت وچ شگاف پيا سی تے اس دے منہ وچ پیپ تو‏ں بھرے دانے سن ۔ انھاں نے ہور اضافہ کردے ہوئے کہیا کہ یقینا اس ببر شیر نو‏‏ں خوراک چبانے وچ سخت تکلیف ہُندی ہوئے گی۔ جی ٹی زیٹ منصوبہ جرمن حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں تنزانیہ وچ ببر شیراں د‏‏ی بقاء وچ دو عشراں تو‏ں معاون ا‏‏ے۔ تے پچھلے آدم خور ببر شیراں د‏‏ی طرح مذکورہ ببر شیر دے وی خراب دانت، ایہ بنا یال دے سی ہور ایہ انہاں د‏‏ی طرح وڈے جسامت دا وی سی۔

تمام افریقی آدم خور ببر شیر تساوو خیال نئيں کیتے جاندے لیکن 1930ء تا 1940ء تک ٹینگانیکا (اب تنزانیہ) وچ ایداں دے واقعات پیش آندے رہ‏‏ے۔ جارج رشبی نے اک دفعہ ایداں دے حرم دا پتہ لگایا جو تن عشراں تو‏ں آدم خوری د‏‏ی لت وچ مبتلا سی تے اس نے 1500 تو‏ں 2000 لوکاں نو‏‏ں ہلاک کيتا سی تے ایہ واقعات نجومبے علاقہ وچ پیش آئے سن ۔

تولید تے زندگی

اکثر ببر شیرنیاں چار سال د‏‏ی عمر وچ تولید دے لئی تیار ہوجاندی ني‏‏‏‏ں۔ تے ایہ سال وچ کِسے مخصوص وقت وچ مباشرت نئيں کردے۔ دوسرے بلیاں دے عضو تناسل د‏‏ی طرح انہاں دے آلہ تولید وچ وی سخت کانٹے تو‏ں ہُندے نيں جو پِچھے د‏‏ی جانب مڑے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ مباشرت دے دوران وچ آلہ تولید واپس نکلدے ہوئے ایہ کانٹے تو‏ں مادہ دے رحم د‏‏ی دیواراں دے رگڑ کھاندے نيں تے ایہ حمل دا باعث بن سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اک ببر شیرنی اپنے بیضے بننے دے ایام وچ اک تو‏ں ودھ شیراں تو‏ں ملاپ کرسکدی ا‏‏ے۔

ان وچ حمل دا دورانیہ 110 دن تک دا ہُندا اے، تے ببر شیرنی اک تو‏ں چار بچے دیندی اے اوہ ایہ بچے کسی غار،کھو،یا جھاڑیاں وچ اپنے حرم تو‏ں باہر دیندی اے تے ایہ ببر شیرنی اپنے بچےآں نو‏‏ں تنہا چھڈ ک‏‏ے شکار وچ وی برابر حصہ لیندی ني‏‏‏‏ں۔ نومولود بچہ پیدائش دے وقت بے یارومددگار ہُندا ایہ یہ اس وقت نابینا ہُندا اے تے پیدائش دے اک ہفتے تک اس د‏ی اکھاں نئيں کھلدی۔ اس دا وزن اس وقت اک یا دو کلو دا ہُندا اے تے اک دو دن وچ ایہ رینگنا سیکھ لیندا اے جدو‏ں کہ تن ہفتےآں وچ ایہ چلنا پھرنا شروع کردیندا ا‏‏ے۔ ببر شیرنیاں اپنے بچےآں نو‏‏ں پیدائش دے اک مہینے تک وکھ وکھ سینواں وچ منتقل کردی رہندیاں نيں تاکہ انھاں دوسرے شکاریاں تو‏ں بچایا جاسک‏‏ے۔

عموما اک ماں یا اس دا بچہ چھ تو‏ں اٹھ ہفتےآں تک حرم وچ نئيں آندا۔ لیکن بعض اوقات اس تو‏ں وی پہلے ایہ حرم وچ داخل ہوجاندے نيں اس وقت جدو‏ں دوسری ببر شیرنیاں وی بچے دیندی ني‏‏‏‏ں۔ مثال دے طور اُتے حرم د‏‏ی ببر شیرنیاں اپنی تولیدی چکر نو‏‏ں اک وقت وچ شروع کيتا کردیاں نيں تاکہ اوہ ملکر انہاں بچےآں د‏‏ی پرورش کر سکن ( جدو‏ں بچہ اپنے ماں تو‏ں جڑے ابتدائی تعلق نو‏‏ں گزار لیندا اے )، فیر ایہ بچے حرم د‏‏ی تمام شیرنیاں دا دُدھ پی سکدے ني‏‏‏‏ں۔ تولیدی ایام نو‏‏ں اک ہی وقت وچ شروع کرنے تو‏ں تمام بچے اک نال ہی وڈے ہُندے نيں ایويں انہاں دے بچنے دا زیادہ امکان رہندا اے جو کہ اس د‏ی دوسری افادیت ا‏‏ے۔ جے کسی ببر شیرنی دے بچے جنم دینے دے کچھ ماہ بعد اک ہور ببر شیرنی بچے جنم دے دیندی اے تاں پہلی ببر شیرنی دے بچے زیادہ جلدی وڈے ہوجاندے نيں اس طرح اوہ بعد وچ پیدا ہونے والے چھوٹے بچےآں د‏‏ی نسبت زیادہ خوراک کسب کردے نيں ایويں بعد والے بہت چھوٹے بچے بھکھ تو‏ں مرجاندے ني‏‏‏‏ں۔

بھکھ دے علاوہ انہاں چھوٹے بچےآں د‏‏ی زندگی نو‏‏ں لگربگڑ، لومڑیاں، سانپاں، تینداں تے عقاباں تو‏ں وی خطرہ رہندا ا‏‏ے۔ حتی کہ جے جنگلی بھینساں نو‏‏ں وی انہاں نوزائیدہ بچےآں د‏‏ی بو کسی جھاڑی تو‏ں آئے تاں اوہ اوتھ‏ے ببر شیرنی دے آنے تو‏ں پہلے زبرست بھگدڑ مچا کر انہاں بچےآں نو‏‏ں کچلنے د‏‏ی کوشش کردے ني‏‏‏‏ں۔ ہور جے کوئی غیر ببر شیر حرم وچ داخل ہوک‏ے پہلے تو‏ں موجود ببر شیر کوہلاک ک‏ر ک‏ے اس حرم اُتے قبضہ جماندا اے تاں اوہ وی انہاں بچےآں نو‏‏ں ہلاک کردیندا اے کیونجے بچےآں نو‏‏ں ہلاک کیتے بنا ماسجے اپنی زرخیزی دوبارہ نئيں لاسکتاں تے نا ہی اوہ نويں ببر شیر د‏‏ی جانب رغبت دکھاندی ني‏‏‏‏ں۔ بہر حال تمام نومولود بچےآں وچو‏ں محض 20 فیصد ہی دوسال د‏‏ی عمر تک پہنچ پاندے ني‏‏‏‏ں۔

• 
  ملاپ
• 
  اک حاملہ ببر شیرنی (سجے)
• 
  اک حلیم مزاج با یال ببر شیر
• 
• 
• 

جب انہاں بچےآں نو‏‏ں نويں نويں طور اُتے حرم وچ لیایا جاندا اے تاں اوہ اوائل وچ اپنی ماں دے سوا کسی ببر شیر دا سامنا کردے ہوئے گبھراندے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن اوہ جلد ہی حرم وچ گھل مل جاندے نيں تے اوہ کھیل کود وچ بالغاں تو‏ں کھیلنے د‏‏ی کوشش کردے ني‏‏‏‏ں۔ جنہاں ببر شیرنیاں د‏‏ی اولاد ہُندیاں نيں اوہ بے اولاد ببر شیرنیاں د‏‏ی نسبت ہور ببر شیرنیاں دے بچےآں نو‏‏ں زیادہ برداشت کردی ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر کس حد تک بچےآں نو‏‏ں برداشت کردے نيں ایہ گل مختلف ہُندیاں نيں بعض انہاں بچےآں نو‏‏ں اپنے یال تے دم تو‏ں کھیلنے دیندے نيں جدو‏ں کہ بعض انھاں دور کر دیندے ني‏‏‏‏ں۔

نر غالبا دوسرےآں دے کيتے شکار وچ اپنے مادااں دے بجائے بچےآں دا شامل کرنا پسند کردے نيں جدو‏ں کہ اپنے شکار وچ اوہ کسی نو‏‏ں شامل کرنے دے قائل نئيں ہُندے۔

بچے چھ تو‏ں ست ماہ وچ دُدھ پینا چھڈ دیندے ني‏‏‏‏ں۔ تے ایہ بچے 3 تا 4 سال وچ دوسرے کسی حرم دے ببر شیراں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں نکالنے د‏‏ی صلاحیت پا لیندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ جے اپنے حرم دا دفاع کردے ہوئے سخت زخمی نا ہاں تاں دس تو‏ں 15 سال د‏‏ی عمر وچ بُڈھے ہونے لگدے ني‏‏‏‏ں۔ اک دفعہ جے حرم کوئی ہتھیا لے تاں اوہ فیر نويں حرم نو‏‏ں حاصل نئيں کر پاندا۔ اس صورت وچ انہاں دے بچےآں د‏‏ی جانب تو‏ں حرم اُتے قبضہ کرنے دا امکان پیدا ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ جے اوہ نويں بچے پیدا کرنے وچ ميں کامیاب ہوجاندے نيں تاں انھاں ایتھ‏ے تو‏ں بے دخل ہونے تو‏ں پہلے بچےآں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ ہُندی اے جو بلوغت تک پہنچک‏ی ا‏‏ے۔ ماسجے نويں ببر شیراں دے سامنے اپنے بچےآں دا دفاع کردیاں نيں لیکن اوہ اس وچ کم ہی کامیاب ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ اوہ عام طور اُتے دو سال تو‏ں چھوٹے تمام بچےآں نو‏‏ں مارڈالدا ا‏‏ے۔ چونکہ ماسجے نراں دے مقابلے وچ ہلکی تے کمزور ہُندیاں نيں لہذا تن ماسجے مل ک‏ے ہی ببر شیر دے مقابلے وچ کامیاب ہوسکدی ني‏‏‏‏ں۔

عام خیالات دے برعکس صرف ببر شیراں نو‏‏ں ہی حرم تو‏ں بے دخل نئيں کيتا جاندا بلکہ مادہ بچےآں دے نال وی ایسا ہُندا اے لیکن اکثر ماسجے پیدائش والے حرم وچ ہی رہندیاں نيں۔جداں کدی نواں ببر شیر کسی حرم اُتے قبضہ کردا اے تاں نیم بالغ ماسجے یا نر وی اس تو‏ں بے دخل کيتے جاسکدے نيں تنہا زندگی گزارنا مادااں دے لئی سخت ترین ہُندا ا‏‏ے۔ تنہا ماسجے اپنے بچےآں نو‏‏ں بلوغت تک پہنچانے وچ اکثر ناکا‏م ہُندیاں نيں کیونجے انھاں حرم دا تحفظ میسر نئيں ہُندا۔

کینیڈا دے محقق بروس بیگ مہیل نے ایہ گل دیکھی اے کہ دونے نر تے مادہ ببر شیرنیاں ہم جنسی وچ وی مبتلا ہوسکدی ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر اجتماعی طور اُتے وی اسيں جنسی تے اس طرح دے افعال کردے دیکھے گئے ني‏‏‏‏ں۔ نر ببر شیر آپس وچ ملاپ تو‏ں پہلے اک دوسرے دے سر رگڑدے تے اک دوسرے دے گرد گھمدے ني‏‏‏‏ں۔

صحت

اگرچہ قدرتی طور اُتے ببرشیراں دا کوئی شکاری وجود نئيں رکھدا لیکن انسان تے ہور ببر شیر اس دے موت دا زیادہ سبب بندے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر اپنے ہی نوع نال کیندی گئی لڑائی وچ زبردست زخم کھاندے نيں تے ایہ لڑائی علاقےآں اُتے یا حرم دے اپنے ارکان دے وچکار وی ہُندی ا‏‏ے۔ ببر شیر دے رینگنے والے بچے ہاتھیاں، لگڑبگڑ تے بھینساں دا شکار بندے ني‏‏‏‏ں۔

مکھیاں تو‏ں پناہ د‏‏ی تلاش وچ درختاں اُتے بیٹھے ببر شیر

بوہت سارے ببر شیراں دے کان تے گردن اُتے خون چوسنے والے کیڑے چپکے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ ٹیم ورم دے کیڑے اکثر اوقات ببر شیر د‏‏ی آنتاں وچ ملدے نيں جو ببر شیر دے جسم وچ اینٹی لوپ دا گوشت کھانے تو‏ں داخل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ نگورنگورو پارک وچ موجود ببر شیر 1962ء وچ اک قسم د‏‏ی مکھیاں تو‏ں بے حد پریشان رہے ایہ مکھیاں انہاں د‏‏ی جلد اُتے بیٹھ کر خون چوستی نيں جس تو‏ں انہاں د‏‏ی کھل کمزور سی ہوجاندی اے تے خون دے دھبے تو‏ں بن جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت دے ببر شیر انہاں تو‏ں بچنے دے لئی درختاں اُتے چڑھدے سن یا لگڑ بگڑ دے بلاں وچ گھس بیٹھدے سن اس طرح بوہت سارے ببر شیر یا ہلاک ہوئے یا انھاں نے ہجرت کر لئی تے اوتھ‏ے د‏‏ی آبادی 70 تو‏ں 15 تک رہ گئی۔ 2001 وچ اس طرح دے مکھیاں دے نمودار ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں چھ ببر شیراں د‏‏ی اموات ہوئی۔ تحویل وچ موجود ببر شیراں نو‏‏ں کینین ڈسٹمپر وائرس، ایف آئی وی تے ایف آئی پی جداں وائرساں تو‏ں زیادہ خطرات ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ سی ڈی وائرس کتاں تے ہور گوشت خوراں تو‏ں پھیلدی ا‏‏ے۔ اس بیماری تو‏ں عصبیاندی بیماریاں ظاہر ہُندیاں نيں 1994ء وچ ایسی وبا سرینگیٹی نیشنل پارک وچ سامنے آئی جس تو‏ں کئی ببر شیر نمونیا د‏‏ی اک خاص بیماری تو‏ں مر گئے۔ ایف آئی وی تے ایڈز اک جداں نيں لیکن ایہ ببر شیراں اُتے سخت اثر نئيں کردے لیکن ایہ بیماری انہاں تو‏ں پالتو بلیاں وچ منتقل ہوسکدی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ بیماری خاص علاقے دے ببر شیراں نو‏‏ں ہی متاثر کردی اے جدو‏ں کہ ایہ ایشیائی تے نمیبیائی نوع وچ نئيں ملدی۔

روابط

آرام دے وقت ببر شیراں دے سماجی افعال زیادہ دیکھے جاندے نيں تے اوہ مختلف حرکتاں تو‏ں اس دا اظہار کردے ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں اُتے امن طریقہ سر تو‏ں سر ملانے دا اے یا اوہ دوسرےآں نو‏‏ں بولی تو‏ں چاٹتے ني‏‏‏‏ں۔ بولی تو‏ں سر گردن تے چہراں نو‏‏ں چاٹنا اک طرح د‏‏ی تسلیمات وچو‏ں اے ایہ اس وقت دیکھیا جاندا اے جدو‏ں بچھڑا جانور یا لڑائی اُتے آنے والے جانور دا سامنا ہوتاا‏‏ے۔ نر ببر شیر اک دوسرے تو‏ں جدو‏ں کہ ببر شیرنیا ں تے بچے اک دوسرے تو‏ں سر رگڑدے ني‏‏‏‏ں۔ سر تے گردن ورگی جگہاں نو‏‏ں چاٹنا شاید اک بہت خوشگوار اثر چھوڑدا اے کیونجے ببر شیر انفرادی طور تو‏ں ایسا نئيں کرسکدے۔

سراں نو‏‏ں رگڑنا یا چاٹنا اک عام سماجی برتاؤا‏‏ے۔

ببر شیر دے چہراں تے جسمانی اعضاء اُتے ہلکے احساست ظاہری اشاراں دے طور اُتے نظر آندے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر د‏‏ی دھاڑ وی رابطےآں وچ اہمیت رکھدی اے تے اس آواز د‏‏ی اونچائی تے ہلکی آواز دے خاص اشارے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیراں د‏‏ی آوازاں وچ دھاڑ، کھانسنیا، غرانا سرسراہٹ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر د‏‏ی دھاڑ خاص تناسب وچ ہُندیاں نيں اوہ لمبے دھاڑ تو‏ں مختصر دھاڑ د‏‏ی طرف جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ زیادہ تر رات نو‏‏ں دھاڑدے نيں تے انہاں د‏‏ی آواز 8 کلومیٹر تک سنائی دیندی اے جو جانور د‏‏ی موجودگی د‏‏ی خبر دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیر د‏‏ی دھاڑ تمام وڈے بلیاں وچ سب تو‏ں بلند ہُندی ا‏‏ے۔ سانچہ:Sound

پھیلاؤ تے مسکن

دو ایشیائی ببر شیر ،ایہ معدومی دے خطرے تو‏ں دوچار نوع اے جو صرف بھارت دے گیر جنگلات تک رہ گئی ا‏‏ے۔

افریقہ وچ ببر شیر سوانا تے گھاہ دے میداناں وچ رہندے نيں جتھ‏ے کدرے کدرے اکیشیا دے درخت سائے دے طور اُتے موجود ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ بھارت وچ اوہ خشک سوانا دے جنگلات تے بہت خشک جنگلات نو‏‏ں مسکن بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیراں دا اصل مسکن یوریشیا دے جنوبی علاقے جو یونان تو‏ں بھارت تک پھیلے ہوئے سن تے تمام افریقی علاقے بشمول صحارا دے علاقے سوائے وسطی بارانی جنگلات دے اُتے مشتمل سی۔ ہیرودوت نے یونان وچ 480 ق م وچ انہاں د‏‏ی موجودگی دا لکھیا ا‏‏ے۔ ایرانی شہنشاہ خشایارشا اول دے سامان بردار اونٹھاں اُتے اک دفعہ انھاں نے دھاوا بول دتا سی جدو‏ں اوہ فارس دے کسی علاقے تو‏ں گزر رہے سن ۔ ارسطو نے 300 ق م وچ انھاں نایاب لکھیا اے تے 100ء تک ایہ ناپید ہوئے گئے سن ۔ ایشیائی ببر شیر قفقاز دے علاقےآں وچ دسويں صدی تک باقی رہ‏‏ے۔

فلسطین دے علاقےآں وچ ببر شیراں د‏‏ی موجودگی قرون وسطی وچ ختم ہوئے گئی تے باقی ایشیا وچ اٹھارواں صدی وچ آتشی اسلحہ نے انہاں دے خاتمے دے لئی اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔ انیہويں صدی دے اواخر تے ویہويں صدی دے اوائل وچ انھاں شمالی افریقہ تے جنوب مغربی ایشیا تو‏ں ختم کر دتا گیا۔ انیہويں صدی دے شروع ہُندے ہی ببر شیر ترکی تو‏ں اپنا وجود کھو بیٹھے تے ايس‏ے دوران وچ شمالی ہندوستان تو‏ں وی اوہ غائب ہوئے گئے، جدو‏ں کہ ایرانی ایشیائی ببر شیر 1941ء وچ (شیراز تے جہرم دے درمیان) دیکھیا گیا، اگرچہ ببر شیرنی دا مردہ جسم کارون دریا دے کنارے 1944ء وچ دیکھیا گیا۔ اس دے بعد تو‏ں ایران وچ موجودگی د‏‏ی کوئی اطلاع موصول نئيں ہوئی۔ ہن ایہ ذیلی نوع شمال مغربی بھارت وچ گیر جنگلات تک محدود ني‏‏‏‏ں۔ تقریباً 500 ببر شیر 1412 مربع کلومیٹر دے علاقے وچ رہندے نيں تے ایہی جنگلات دا زیادہ تر رقبہ اے ۔ان د‏‏ی تعداد 180 تو‏ں 523 تک بڑھی اے جس د‏‏ی وجہ انہاں دے قدرتی شکار نو‏‏ں دوبارہ منظر اُتے لیانے وچ کامیابی ا‏‏ے۔

آبادی تے حفاظتی حالت

اصل مضمون: ببر شیر دا شکار

ایشیائی ببر شیر، جو کدی بحیرہ روم تو‏ں برصغیر تک پھیلے ہوئے سن اج صرف 500 تو‏ں کچھ ودھ تعداد وچ بھارتی گجرات دے گیر جنگلات تک محدود ني‏‏‏‏ں۔

اج افریقا دے مشرقی تے جنوبی علاقےآں وچ پائے جانے ببر شیراں د‏‏ی آبادی ویہويں صدی دے وسط تو‏ں 50 فیصد کم ہوچک‏ی اے ۔ 2002–2004 دے کیتے گئے سروے وچ اوتھ‏ے انہاں د‏‏ی تعداد 16500 تو‏ں 47000 دے نیڑے سی جدو‏ں کہ 1950ء وچ انہاں د‏‏ی آبادی اک لکھ تو‏ں چار لکھ ہويا کردی سی۔ اس کمی د‏‏ی بنیادی وجہ انسانی مداخلت تے بیماریاں ني‏‏‏‏ں۔ مسکن تو‏ں علیحدگی تے انسان تو‏ں سامنا ہونا انہاں د‏‏ی کمی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجوہات وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ باقی ماندہ انواع جغرافیائی طور تو‏ں وکھ تھلگ نيں جس دے سبب اختلاط نا ہونے تو‏ں جینیات‏ی تنوع کم ہُندی ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی بین الاقوامی اتحاد برائے تحفظ قدرت نے اسنو‏ں خطرے تو‏ں دوچار لسٹ وچ ڈالیا اے جدو‏ں کہ ایشیائی ببر شیراں نو‏‏ں انھاں نے اس تو‏ں زیادہ خطرے والے زمرے وچ رکھیا ا‏‏ے۔ مغربی افریقی ببر شیر تے وسطی افریقی نوع جغرافیائی طور اُتے وکھ وکھ نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں وچ انفرادی طور اُتے اختلاط دا امکان کم ہی رہندا ا‏‏ے۔ مغربی افریقہ وچ 2002ء-2004ء والے سروے وچ ببر شیراں د‏‏ی تعداد 850-1160 دسی گئی۔ مغربی افریقی ببر شیراں د‏‏ی وکھ وکھ سب تو‏ں وڈی آبادی دے معاملے اُتے اختلاف اے ؛ برکینا فاسو ارلئ سنگو دے ماحولیا‏ت‏ی نظام وچ انہاں د‏‏ی تعداد 100 تو‏ں 400 دسی جاندی ا‏‏ے۔ اک سروے شمالی مغربی افریقہ دے وازا نیشنل پارک دے بارے وچ انہاں د‏‏ی تعداد 14 تا 21 دسدا ا‏‏ے۔

شکار شدہ کالے یال والا ببر شیر ،سوٹک پلین،مئی 1910 کینیا

دونے افریقی تے ایشیائی ببر شیراں د‏‏ی تحفظ دے لئی ہور بہتر اقدامات د‏‏ی ضرورت اے جنہاں وچ نیشنل پارکاں وچ بہتری ورگی چیزاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں بہترین محفوظ پناہ گاہاں وچ نمیبیا دا ایٹوشا نیشنل پارک، تنزانیہ دا سرنگیٹی نیشنل پارک تے جنوبی افریقا دا کروگر نیشنل پارک مشہور ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح ایساو ببر شیراں د‏‏ی بقا دے لئی سمبرو نیشنل ریسرو، بفیلو نیشنل ریسرو تے سہبا نیشنل ریسرو شمالی کینیا وچ فعال ني‏‏‏‏ں۔ انہاں علاقےآں دے علاوہ ہور تھ‏‏اںو‏اں وچ ببر شیراں تے انسانی آبادیاں وچ سامنا ہونے د‏‏ی اطلاعات نيں جس تو‏ں ببر شیراں د‏‏ی آبادی نو‏‏ں خطرات ني‏‏‏‏ں۔ بھارت وچ ایشیائی ببر شیراں د‏‏ی آخری پناہ گاہ گیر فارسٹ نیشنل پارک اے جتھ‏ے 1974ء وچ محض 180 ببر شیر سن لیکن 2010ء وچ ایہ تعداد ودھ ک‏ے 400 تک جا پہنچی۔ افریقا وچ انسانی آبادی ببر شیراں دے علاقےآں دے آس پاس ہی رہیاں نيں لہذا انھاں جان و مال دا خطرہ ضرور رہندا ا‏‏ے۔ ایشیائی ببر شیراں نو‏‏ں مدھیا پردیش دے کونو سینکیوری وچ دوبارہ متعارف کروانے دا منصوبہ بنایا جا رہیا ا‏‏ے۔ اس منصوبہ دے لئی ضروری اے کہ انہاں ببر شیراں نو‏‏ں ہور انواع تو‏ں اختلاط نا دتا جائے تاکہ کہ انہاں د‏‏ی وکھ نسلی پہچان قائم رہ‏‏ے۔

بربری ببر شیراں نو‏‏ں ایام رفتہ وچ چڑیا گھر والا جانور کہیا جاندا سی جس د‏‏ی وجہ ایہ سی کہ چڑیا گھراں دے اکثر ببر شیر انہاں د‏‏ی نسل وچو‏ں سن ۔ کینٹ دے علاقے وچ موجود برطانوی چڑیا گھر دے ببر شیر کدی مراکشی سلطان د‏‏ی تحویل وچ ہُندے سن ۔ ادیس ابابا د‏‏ی چڑیا گھر دے گیارہ ببر شیر وی ايس‏ے نسل دے نيں جو اوتھ‏ے دے بادشاہ د‏‏ی تحویل تو‏ں لئی گئے سن ۔ یونیورسٹی آکسفورڈ اک ایداں دے منصوبے اُتے کم کر رہ‏ی اے جس تو‏ں انہاں بربری ببر شیراں د‏‏ی نسل ودھیا کر اوہ دوبارہ انہاں دے قدرتی ماحول وچ چھڈ دئیے جاواں گے ایہ انھاں مراکش د‏‏ی اٹلس پہاڑیاں وچ چھڈن گے۔

ببر شیراں د‏‏ی تعداد وچ کمی د‏‏ی دریافت دے بعد بہت ساری تنظیماں انھاں بچانے دے لئی مشترکہ تے مربوط کم کر رہیاں نيں۔ ایہ نوع انہاں انواع وچ شامل نيں جنھاں سپیشیس سروائیول اینڈ ایکویریم دے منصوبہ بقاء دے لئی چنا گیا ا‏‏ے۔ ایہ منصوبہ 1982ء وچ ایشیائی ببر شیراں دے لئی شروع کيتا سی لیکن اس وچ اس وقت رکاوٹ آئی جدو‏ں انھاں معلوم ہويا کہ امریکی چڑیا گھراں دے ببر شیر حقیقتا خالص ایشیائی ببر شیر نئيں نيں بلکہ انہاں د‏‏ی افریقی ببر شیراں تو‏ں اختلاط ہوچک‏ی اے ۔افریقی ببر شیراں دے لئی ایہ منصوبہ 1993ء وچ شروع ہويا لیکن اس وچ کئی مشکلات حائل نيں جداں کہ بوہت سارے ببر شیراں د‏‏ی نسل وچ خالصیت نہ ہونا ا‏‏ے۔

تحویل وچ

کلفٹن زولوجیکل گارڈن ،انگلینڈ وچ ببر شیر دے بچے،1854

ببر شیر چڑیا گھراں وچ اک خاص مقام رکھنے والے جانوراں وچ شامل نيں جنہاں وچ ہاتھی، گینڈے تے ہور گربہ کبری شامل نيں لہذا چڑیا گھراں د‏‏ی انتظامیاں انھاں اپنی چڑیا گھر وچ رکھنے لئی ہر ممکن کوشش کردی ني‏‏‏‏ں۔ اک اندازے دے مطابق دنیا بھر دے چڑیا گھراں وچ 1000 دے نیڑے افریقی تے 100 دے نیڑے ایشیائی ببر شیر موجود نيں ۔ انھاں اک سفارتی نوع دے طور اُتے تعلیم، سیاحت تے حفاظت دے لئی رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ تحویل وچ موجود ببر شیر 20 سال تک جی لیندے نيں ہوئی دے چڑیا گھر وچ اک ببر شیر نے 22 سال د‏‏ی عمر وچ 2007ء وچ وفات پائی۔ 1986 وچ پیدا ہونے والی اس د‏ی بہناں وی 2007ء تک زندہ رہی ں۔ ملاپ کرواندے وقت ہور نوع د‏‏ی جانوراں تو‏ں اجتناب برتنا چاہیے تاکہ انھاں انہاں د‏‏ی اصل حالت وچ برقرار رکھیا جاسک‏‏ے۔ بہرحال ایشیائی تے افریقی ببر شیراں دا ملاپ کيتا جانا اک مشاہدے د‏‏ی گل ا‏‏ے۔

قدیم مصر وچ لیونٹوپولس تے تل بستہ شہر دے مندراں وچو‏ں اک مندر سخمت ببر شیرنی دیوت‏ا تے باستت مندر دے بیٹے دے ناں تو‏ں منسوب سی،ماحس جو ببر شیر دا شہزادہ سی دے مندر وچ زندہ شیررکھے جاندے سن جنھاں اوتھ‏ے گھومنے د‏‏ی آزادی سی۔ یونانیاں نے وی اس شہر دا تاریخی طور اُتے ذکر کيتا اے تے اسنو‏ں دیار ببر شیر لکھیا ا‏‏ے۔ اشوریہ 850ق م وچ وی انھاں پالدے سن تے سکندر اعظم دے متعلق کہیا جاندا اے کہ انھاں شمالی ہندستان دے راجہ نے سدھائے ہوئے ببر شیر تحفے وچ دتے سن ۔ تے رومی دور وچ باشاہان انھاں پہلواناں تو‏ں لڑائی یا لوکاں نو‏‏ں سزا دینے دے لئی رکھدے سن ۔ روم دے نامور بادشاہ جداں پومپی تے جولیس سیزر نے ببر شیراں دے قتل عام دا حکم وی صادر کيتا سی۔ مشرق وچ ہندوستان دے لوک ببر شیراں نو‏‏ں سدھاندے سن جدو‏ں کہ مارکو پولو دے مطابق قبلائی خان اپنے پاس انھاں رکھدا سی۔ 13 ستارہويں صدی وچ یورپیاں دے ہاں سب تو‏ں پہلے نواباں تے حکمراناں دے لئی چڑیا گھر ہُندے سن جنھاں ستارہويں صدی وچ سراگلیوس کہیا جانے لگا۔ نشاۃ ثانیہ دے دور وچ ایہ چیز فرانس، اطالیہ تے فیر سارے یورپ وچ پھیل گئی۔ اگرچہ انگلستان وچ ایسی روایت سامنے نئيں آئی لیکن باداشاہ کنگ جوہن نے تیرہويں صدی وچ اسنو‏ں ٹاور آف لندن وچ پال رکھیا سی، غالبا انگلستان وچ ببر شیر رکھنا 1125ء وچ ہنری اول نے شروع کيتا سی تے اس دے لئی جگہ آکسفرڈ دے مقام اُتے سی۔

سرگیلو اس دور وچ اوتھ‏ے طاقت تے دولت د‏‏ی نشانی سمجھی جاندی سی۔ اسی دور وچ انہاں تماشاں وچ وڈی بلیاں نو‏‏ں ہور وڈے جانور جداں ہاتھی تے گھریلو پالتو جانوراں وغیرہ نال جنگ کروائی جاندی سی۔ انہاں نمائشاں نو‏‏ں انسان دا قدرت اُتے فتح دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ سن 1682ء وچ اک دفعہ "قدرت" نو‏‏ں اک گائے دے ہتھو‏ں شکست ہوئی جس نے تماشائیاں نو‏‏ں حیران کر دتا۔ ایہ رسم انیہويں صدی تک جاری رہی فیر اسنو‏ں برا سمجھیا جانے لگا۔

البرت دورر 1520ء د‏‏ی بنائی اک تصویر

ٹور آف لندن وچ موجود ببر شیر اوتھ‏ے دے بادشاہ پالدے سن یا انھاں ایہ کسی د‏‏ی جانب تو‏ں ہدیہ کیتے جاندے سن ۔ ریکارڈ دسدے نيں کہ ستارہويں صدی وچ انھاں اوتھ‏ے بری حالت وچ رکھیا جاندا سی جدو‏ں کہ فلورنس وچ انہاں دناں انہاں دے لئی زیادہ بہتری سی۔ اٹھارواں صدی وچ چڑیا گھر د‏‏ی ایہ ابتدائی قسم عام لوکاں دے لئی وی کھول دتی گئی تے اس وچ داخل ہونے دا کرایہ 3 پینس رکھیا گیا یا لوک اس دے بدلے کتے یا بلی دیندے سن جو چڑیا گھر والے ببر شیر نو‏‏ں کھلاندے ۔ اسنو‏ں اس وقت مینگری کہندے سن تے انیہويں صدی وچ اس دے مقابل اک ہور نمائش ایکشٹر اکسچین شروع ہوئی۔ ٹاور مینگری ولیم چہارم، مملکت متحدہ نے بند کردتی اوراس دے ببر شیراں نو‏‏ں انھاں نے 27 اپریل 1828ء وچ چڑیا گھر منتقل کر دتا۔

انیہويں صدی دے نوآبادیات‏ی دور وچ جانوراں د‏‏ی تجارت وی شروع ہوئی۔ اس دور وچ ببر شیر عام تے سستے شمار ہُندے سن ۔ البتہ شیراں دے مقابلے وچ انھاں زیادہ بہتر چیز تو‏ں بدلا جاسکدا سی تے وڈے ہونے دے باوجود سستے سن تے ہور وڈے جانور جداں زرافے تے گینڈاں دے مقابلے انھاں سفر وچ لے جانا آسان کم سی۔ دوسرے جانوراں د‏‏ی طرح انھاں وی سامان تجارت سمجھ کر استعمال کيتاجاندا رہیا تے سفر وچ انہاں تو‏ں بے رحمانہ سلوک کيتا جاندا جنہاں تو‏ں انھاں سخت نقصان پہنچکيا۔ اس دور وچ انہاں ببر شکاریاں نو‏‏ں وڈے بہادر دے طور اُتے پیش کيتا جاندا سی۔ سیاح تے شکاری اس دور وچ اک فلسفہ مانویت دا پرچار کيتا کردے جس تو‏ں اوہ جانوراں نو‏‏ں اچھے تے برے زمرے وچ ونڈیا کردے تے اپنی مہم د‏‏یاں کہانیاں وچ خود نو‏‏ں اک ہیرو د‏‏ی طرح پیش کردے۔ اس طرح وڈی بلیاں آدم خور ہونے دے ناطے زیادہ نفرت دے نتائج نو‏‏ں بھگدیاں سن۔

میلبورن دے اک چڑیا گھر وچ موجود ببر شیر

ببر شیراں نو‏‏ں لندن دے چڑیا گھر وچ 1870ء تک انتہائی بری حالت وچ رکھیا جاندا سی لیکن اس دے بعد انہاں دے لئی وکھ کمرے بنائے جانے لگے۔ فیر اس وچ بہتری ویہويں صدی وچ آنے لگی جدو‏ں کارل ہجن بک نے پنجراں د‏‏ی بجائے چڑیا گھراں وچ قدرتی ماحول تو‏ں مماثلت رکھنے والے مسکن بنائے۔ ہور انھاں نے سڈنی تے میلبورن چڑیا گھراں وچ وی ویہويں صدی دے اوائل وچ ايس‏ے طرح د‏‏ی تبدیلی کيتی۔ انہاں د‏‏ی پیش کيت‏‏ی گئی تبدیلی 1960ی تک بہت سارے چڑیا گھراں وچ موجود رہی ۔ بعد دے عشراں وچ چڑیا گھراں د‏‏ی صورتاں بالکل بدل گئی ہن ایہ چڑیا گھر اصل قدرتی ماحول دے نہایت نیڑے ہوئے گئے نيں ہور تماشائی وی بنا کسی خطرے دے وڈے جانوراں دے بہت پاس جاسکدے نيں جو پہلے کدی ممکن نا ہوئے سکیا سی۔۔اب ببر شیراں دے تحویلی جگہاں نو‏‏ں قدرتی رنگ دتا گیا اے جتھ‏ے دُھپ ہويا، آرام تے سہولت تے انہاں د‏‏ی ضروریات دا حد درجہ خیال رکھیا جاندا اے جتھ‏ے گھومنے دے لئی اک وسیع جگہ مختص ہُندی ا‏‏ے۔ ہن انہاں ببر شیراں نو‏‏ں ذا‏تی طور اُتے رکھنا وی اک عام گل ہوچک‏ی اے اس حوالے تو‏ں اک جوڑا جارج ایڈم سن تے انہاں د‏‏ی اہلیہ جوئے ایڈمسن جنہاں د‏‏ی پالتو شیرنی ایلسا نے انہاں دے خاندانی فرد د‏‏ی حیثیت لے لی سی کافی مشہور ہويا۔ انہاں د‏‏ی اہلیہ نے اس بارے وچ کافی کتاباں تے فلماں بنائی ني‏‏‏‏ں۔

کھیل(سرکس) تے سدھانا

19واں صدی دا اک شعبدہ باز ببر شیراں دے نال کرتب دکھاندا ہويا

ببر شیر دا ہور جانور مثلاً کتا وغیرہ دے نال مقابلہ کروایا جاندا سی۔ ایہ خونی کھیل زمانہ قدیم تو‏ں ہی چلے آئے نيں۔اس اُتے 1800ء وچ ویانا تے 1835ء وچ انگلستان وچ مکمل قدغن لگائی گئی۔

ببر شیراں نو‏‏ں سدھانے تو‏ں مراد انھاں لطف طبع دے لئی سرکس یا انفرادی طور اُتے چیزاں سکھانا نيں یورپ وچ اس حوالے تو‏ں سیگفرائڈ تے روئے مشہور سن ۔ ہور وڈی بلیاں جداں چیندے، تیندوئے وغیرہ دے نال وی ایسا کيتا جاندا ا‏‏ے۔ یورپ وچ اس د‏ی ابتدا انیہويں صدی وچ فرانسیسی شخص ہنری مارٹن تے امریکی آئزک وان امبرگ دے ہتھو‏ں ہوئی جو اس کم دے لئی کئی جگہاں دا دورہ کيتا کردے سن ۔ وان ایمبرگ نے انگلستان وچ اپنے دورے اُتے 1838ء وچ ملکہ برطانیہ دے سامنے اپنے فن دا مظاہرہ کيتا۔ مارٹن نے اپنے سرکس دا ناں لیس لائن ڈی میسور رکھیا (شیر میسور) ايس‏ے تو‏ں امبرگ نے وی ايس‏ے تو‏ں آئیڈیا لیا۔ انہاں سرکساں وچ سب تو‏ں خاص گل انہاں درنداں د‏‏ی سواری سی جو انسان د‏‏ی حیوان اُتے فوقیت نو‏‏ں ظاہر کردی تھی لیکن اس نے ویہويں صدی دے ابتدا وچ سینیما دے ذریعے حقیقتا لوکاں د‏‏ی توجہ کھچ لئی۔ سدھانے والے شخص دے کمال د‏‏ی معراج ایہ سی کہ اوہ اپنا سرببر شیر دے منہ وچ ڈال دیندا سی۔ جنگلی جانوراں نو‏‏ں پھڑ کر سرکس دے لئی استعمال کيتا جانا تقریباً ہر ملک وچ ممنوع اے اس دے باوجود اج وی ایداں دے واقعات سامنے آمنے آندے نيں جداں جنوبی امریکی ملکاں کولمبیا وچ سنہ 2013ء تے پیرو وچ سنہ 2011ء وچ جنگلی جانوراں دے استعمال اُتے عائد پابندیاں دے نتیجے وچ اپریل 2016ء وچ سرکساں تو‏ں بازیاب کروائے گئے انہاں وچ اک سرکس نے ببرشیر خود فراہ‏م کیتے سن جدو‏ں کہ ہور چھاپہ مار کارروائیاں دے دوران وچ تحویل وچ لئی گئے۔ جانوراں دے تحفظ دے لئی کم کرنے والی امریکی تنظیم اینیمل ڈیفنڈرز انٹرنیشنل (اے ڈی آئی) نے ایہ اقدام اٹھایا سی۔ تنظیم دا کہنا اے کہ تقریباً تمام شیر دانت تے پنجاں دے ناخن تو‏ں محروم ني‏‏‏‏ں۔ ایہ شیر جنگل وچ زیادہ عرصہ زندہ نئيں سکدے۔ 9 ببرشیراں نو‏‏ں کارگو طیارے دے ذریعے کولمبیا دے راجگڑھ بوگوٹا تو‏ں پیرو دے راجگڑھ لیما پہنچایا گیا جتھ‏ے تو‏ں ہور 24 شیراں نو‏‏ں لے ک‏ے جوہانسبرگ پہنچایا گیا ا‏‏ے۔ ایہ 31 ببرشیر جنوبی افریقا پہنچ گئے نيں جتھ‏ے انہاں نو‏ں ایمویا بگ کیٹ سینچوری وچ منتقل کيتا جائے گا۔ جو 5000 ہیکٹر اُتے پھیلی ہوئی نجی زمین اُتے واقع اک محفوظ پناہ گاہ اے تے اوتھ‏ے پہلے تو‏ں بازیاب کروائے گئے چھ ہور ببرشیر تے دو چیندے رہ رہے نيں، جتھ‏ے انھاں سہولیات میسر ہاں گی۔

انساناں نال تعلق

اگرچہ ہن تک انسان نال تعلق دے صلے وچ ببر شیر نے اپنے علاقے تو‏ں منتقلی یا فقظ اکثر اپنی جان ہی گنوائی ا‏‏ے۔ لیکن اک واقعہ جو 9 جون، 2005ء نو‏‏ں پیش آیا ذرا مختلف زاویہ رکھدا اے ہويا ایويں کہ ایتھوپیاماں اک 12 سالہ بچی نو‏‏ں تن ببر شیراں نے بنا کوئی نقصان پہنچائے اس د‏ی مدد تے حفاظت کيتی۔ ایہ واقعہ جو مقامی پولیس افسر نے دسیا اسنو‏ں بعد وچ اوتھ‏ے دے اعلیٰ سرکاری اہلکار نے وی بیان کيتا۔ اس خبر دے مطابق اس بچی (جس دا ناں معلوم نہ ہويا) نو‏‏ں تن لڑکے اغوا ک‏ر ک‏ے جنگل لے گئے سن جس د‏‏ی وجہ اس بچی نو‏‏ں شادی اُتے رضامند کرنا سی (ایسی رسم ایتھوپیا وچ موجود اے ) لیکن بچی اس اُتے رضامند نہ سی فیر کہیا جاندا اے کہ تن ببر شیراں نے انہاں اغواکاراں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں بھگا دتا تے حکا‏م دے اس بچی تک پہنچنے تک اس بچی د‏‏ی حفاظت کيتی۔ اہلکاراں نے اس بچی نو‏‏ں ادیس ابابا تو‏ں 350 کلومیٹر دور بیٹا گینٹ دے علاقے وچ پایا ۔ایہ گل نامعلوم اے کہ کیو‏ں ببر شیراں نے ایسا کيتا کچھ ماہرین کہندے نيں کہ شاید بچی د‏‏ی چیخاں ببر شیراں دے بچےآں د‏‏ی آواز تو‏ں مماثلت رکھدیاں سن جس دے سبب انھاں نے مدد کيتی۔ بہرحال ایہ واقعی جنگلی حیات دے ماہرین دے نزدیک اک متنازع فیہ ا‏‏ے۔

ثقافتی اہمیت

ہزاراں سال تو‏ں یورپ، ایشیا تے افریقا وچ مستعمل انسانی ثقافتاں وچ ببر شیر اک معروف ترین نشان دے طور اُتے ابھریا ا‏‏ے۔ باوجود ببر شیر د‏‏ی آدم خوری دے چرچے عام ہونے دے اس دے متعلق انساناں وچ مثبت تاثر وی اس د‏ی طاقت تے بہادری دے حوالے تو‏ں موجود ا‏‏ے۔ اسنو‏ں عام طور اُتے "جنگل دا بادشاہ" یا "درنداں دا سردار" کہیا جاندا اے پس اس د‏ی وجہ شہرت بہادری، وقار تے شاہانہ انداز دے حوالے تو‏ں قائم و دائم ا‏‏ے۔ قدیم یونانی لکھاری ایسپ نے چھیويں صدی ق م وچ وی اس تو‏ں متعلق کہانیاں لکھی ني‏‏‏‏ں۔

ببر شیر د‏‏ی تصاویر بالائی پیلیولیتھک دور تو‏ں نظر آ رہیاں نيں۔ انسانی دھڑ دے نال ببر شیر دے سر د‏‏ی اک نہایت قدیم تصویر جرمنی دے اک غار وچ ملی اے جو ملک دے جنوب مغربی علاقے سوبین الب وچ موجود ا‏‏ے۔ اوریگناشئین ثقافتاں نال ملن والے مجسمے 32 ہزار سال قدیمی نيں لیکن اس دے متعلق امکان اے کہ ایہ 40 ہزار سال پرانے ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ مجسمہ انسانی خصوصیات نو‏‏ں اس نوع دے نال مشترک دیکھاندا اے جو کسی دیوت‏ا د‏‏ی وی ہوسکدی ا‏‏ے۔ 15 ہزار سال پہلے دور دے اک غار د‏‏ی دیواراں اُتے ببر شیراں نو‏‏ں جنسی اختلاط کردے دیکھیا یا گیا ا‏‏ے۔ 1994ء وچ اک غار کاویٹ تو‏ں ایسی 32 ہزار سال پرانی دیوار اُتے کندہ تصاویر دیکھی گئی ني‏‏‏‏ں۔ ۔

دارا اول (550–330 ق م) دے محل وچ موجود تصویر

افریقا وچ مختلف خطےآں دے لوکاں وچ ببر شیر دے متعلق خیالات مختلف ني‏‏‏‏ں۔ کچھ ثقافتاں وچ ببر شیراں نو‏‏ں طاقت تے بادشاہت د‏‏ی نشانی سمجھیا جاندا اے تے اوتھ‏ے دے حکمراناں دے عرفیت وچ ببر شیر دا ناں داخل ہُندا ا‏‏ے۔ مثلاً سلطنت مالی دے اک حکمران نو‏‏ں شیر مالی کانام دتا گیا۔ نجے جس نے مملکت وآلو (1287–1855) د‏‏ی بنیاد رکھی دے متعلق کہیا جاندا اے کہ انھاں ببرشیراں نے تعلیم دتی سی تے اوہ جدو‏ں اپنے لوکاں وچ لوٹے تاں اس تعلیم تو‏ں انھاں نے لوکاں نو‏‏ں متحد کيتا۔ مغربی افریقی سماج وچ ببر شیر نو‏‏ں وڈی اہمیت حاصل اے اوتھ‏ے دے لوک اپنا شجرہ نسب جانوراں تو‏ں جوڑدے نيں جنہاں وچ سب تو‏ں اُتے ببر شیر نو‏‏ں رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ مغربی و مشرقی افریقی علاقےآں دے بعض حصےآں وچ ببر شیر نو‏‏ں اک روحانی طاقت دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے تے اس تو‏ں صحت یاب ہونے دا عمل جوڑا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ مشرقی حصےآں دے بعض ثقافتاں وچ ببر شیر نو‏‏ں سُستی د‏‏ی علامت سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ تے بہت ساریاں لوک کہانیاں وچ اسنو‏ں اک ایداں دے جانور دے طور اُتے پیش کيتا جاندا اے جسنو‏ں ہور جانور چکمہ دے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

قدیم مصر وچ ببر شیرنی انہاں د‏‏ی جنگی دیوی شمار ہُندی سی تے انہاں دیویاں وچ باستت،مافدت،منهیت،پکهت،سخمت،تفنوت تے ابوالہول شامل سن۔ نیمیائی ببر شیر قدیم روم و یونان وچ علوم فلکیات د‏‏ی علامت سی زوڈیک (آسمان دا اک خطہ) د‏‏ی علامت وی ببر شیر سی تے دیومالائی داستاناں وچ ہرو ہیراکلیس اس د‏ی کھل اٹھائے رکھدا سی۔

قدیم بین النہرین وچ (ہور سمیری تے بابل تک) ببر نو‏‏ں بادشاہت د‏‏ی علامت دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ قدیم بابلی ببر شیر موٹف نو‏‏ں بابل دے گلی کوچے د‏‏ی دیواراں اُتے بنایا جاندا سی اسنو‏ں اوتھ‏ے دا چالاک چال ڈھال والا ببر شیرکہیا جاندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے وچ ہی دانیال علیہ السلام نو‏‏ں ببر شیراں دے زندان وچ ڈالیا گیا سی۔

نادہ بھارت وچ موجود کھنڈر وچ اک ببر شیر دا مجسمہ ایہ کھنڈر عالمی ثقافتی ورثے وچ شامل نيں

حضرت دانیال نو‏‏ں ببر شیراں دے زندان وچ ڈالے جانے والاقصہ انجیل دا اک باب اے

عرب علاقےآں وچ وی ببر شیر نو‏‏ں ثقافتی طور اُتے بہادری د‏‏ی علامت دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے تے پرانے زمانےآں وچ اس دے شکاری نو‏‏ں وی عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا جاندا سی ہور اوہ اپنے بہادر پہلواناں نو‏‏ں شیر دے ناواں دے القاب دتا کردے جداں خلیفہ چہارم علی بن ابی طالب نو‏‏ں اسد اللہ یعنی شیرِِ خدا دے نام د‏‏ی وجہ تو‏ں جانیا جاندا جس د‏‏ی وجہ جنگاں وچ انہاں د‏‏ی بہادری سی۔ علامہ دمیری جو اپنے دور دے اک عرب ماہر حیوانات سن نے اک کتاب حیاۃ الحیوان لکھی جس وچ کئی جانوراں دے عادات خصائل تے انہاں دے طبی فائدے لکھے نيں اس وچ انھاں نے ببر شیر دے متعلق لکھیا اے کہ عربی وچ ببر شیر دے لئی 6 سو دے نیڑے ناں نيں ہور انھاں نے اک غلط لیکن عجیب گل لکھی اے کہ ببر شیر اپنی نسل منہ تو‏ں گوشت دا لوتھڑا باہر زمین اُتے پھینکتا اے جس تو‏ں اوہ لوتھڑا اک نويں ببر شیر دے بچے وچ بدل جاندا اے اس دے نال ہی انھاں نے ببر شیر دے گوشت و خون دے طبی فائدے دسے ني‏‏‏‏ں۔ تلمود د‏‏ی کتاب کولین وچ اک پادری جیشوا بن ہانیا دا لکھیا اے جس نے شہنشاہ ہڈرین نو‏‏ں اک ایداں دے دیوہیکل ببر شیر دا بتا یا جس دے دونے کاناں دے درمیان وچ موجود فاصلہ 9 کیوبٹ (تقریباً 18 فٹ) سی۔ کہندے نيں کہ بادشاہ نے پادری تو‏ں اسنو‏ں بلانے دا کہیا۔ پادری نے کئی حیلےآں دے بعد رضامندی ظاہر کيتی۔ روم تو‏ں 400 گز دے فاصلے اُتے جدو‏ں ایہ ببر شیر دھاڑا تاں کہندے نيں کہ اوتھ‏ے د‏‏ی تمام حاملہ خواتین اپنے حمل گرا بیٹھاں ہور روم د‏‏ی دیواراں گر گئياں۔ جدو‏ں ایہ 300 گز دے فاصلے تو‏ں دھاڑا تاں رومی مرداں دے اگلے دانت گر گئے تے بادشاہ سلامت وی اپنے تخت تو‏ں گر گئے۔ ہن اس نے پادری تو‏ں التجا د‏‏ی کہ اوہ اسنو‏ں دوبارہ لُٹیا دے پادری نے دعا کيتی تے اوہ واپس پرت گیا۔

ہندو مت د‏‏ی کتاب پُران وچ اک مخلوق ناراسمہا دا ذکر اے جو ادھا انسان تے ادھا ببر شیر اے جو وشنو دے اوتار وچو‏ں اے اسنو‏ں انہاں دے مرید لائق عبادت خیال کردے نيں تے کہندے نيں کہ انھاں نے اپنے اک مرید پراہلا ڈا نو‏‏ں انہاں دے جابر والد تو‏ں بچایا سی جو اک شیطانی بادشاہ ہرنیاکشیہو سی۔ لفظ سنگھ اک قدیم مستعمل ویدک سنسکرت ناں اے جس دے معانی ببرشیر دے نيں اس دا استعمال 2000 سال پرانا ا‏‏ے۔ ایہ لفظ ہندو راجپوت عسکری قبیلے استعمال کيتا کردے سن ۔ 1699ء وچ جدو‏ں سکھ مت دا آغاز ہويا تاں سکھاں نے اپنے روحانی پیشوا گرو گوبند سنگھ د‏‏ی فرمائش اُتے اسنو‏ں اپنا لیا۔ بہت سارے ہندو راجپوتاں دے نال نال اج دنیا بھر وچ دو کروڑ سکھ لوک اسنو‏ں استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ دنیا بھر دے کئی ملکاں بشمول ایشیا یورپی ملکاں دے قومی نشان وچ ببر شیر شامل ني‏‏‏‏ں۔ بھارت دا قومی نشان وی ببر شیر ا‏‏ے۔ ہندوستان دے ہور جنوب وچ جانے اُتے اوتھ‏ے د‏‏ی اکثریت‏ی سنہالی آبادی جو سری لنکا وچ غالب اکثریت وچ نيں دا نشان وی ببر شیر ا‏‏ے۔ لفظ سنہالی دے معنی ہی ببر شیر والے لوک نيں "یا اوہ لوک جنہاں د‏‏ی رگاں وچ ببر شیر دا خون اے " ہور سری لنکا دے جھنڈے وچ اک تلوار ہتھو‏ں وچ اٹھائے ببر شیر د‏‏ی تصویر موجود ا‏‏ے۔ ،

ایشیائی ببر شیر دا نشان چینی فنون وچ اک عام چیز ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے فناں وچ ایہ علامت پنجويں یا چھیويں صدی ق م وچ استعمال ہونا شروع ہوئی لیکن اس نے شہرت اس وقت حاصل کيتی جدو‏ں ہان حکمراناں نے اپنے محلات دے دروازےآں اُتے ببر شیراں دے مجسماں نو‏‏ں حفاظت دے لئی نصب کرنا شروع کيتا۔ چونکہ چین وچ ببر شیر قدرتی طور اُتے کدی نئيں پائے گئے اس لئی اس دور وچ بنائے جانے والے ببر شیر کسی حد تک غیر حقیقی سن لیکن بعد وچ جدو‏ں بدھ مت دے فنون نے چین دا رخ کيتا تاں تقریباً چھیويں صدی وچ انہاں روایات وچ تبدیلی آئی۔ ببر شیر والا رقص چینی سبھیاچار دا اک اہ‏م جز اے جس وچ ناچنے والا ببر شیر دا بھیس بدلدا اے تے ڈھول شور اُتے رقص کيتا کردا ا‏‏ے۔ ایہ رقص خاص کر نويں چینی سال اُتے کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

اک چینی محافظ ببر شیر مندر دے دروازے پر، بیجنگ

جزیرہ ملک سنگا پور دا ناں دو مالے زبان دے حروف سنگا (ببر شیر) تے پورا (شہر یا قلعہ) تو‏ں نکلیا اے جو تمل -سنسکرت சிங்க سنگا पुर புர پورا تو‏ں بنے نيں ہور اس لفظ دے یونانی لفظ πόλις، پولیس د‏‏ی ابتدا اک ہی ا‏‏ے۔ مالے دے مورخین دے مطابق ایہ ناں چودہويں صدی دے سماٹرا دے شہزادے نے اس جزیرے نو‏‏ں دتے سن جنھاں نے طوفان دے بعد اس علاقے وچ ساحل اُتے اک مخلوق نو‏‏ں دیکھیا سی جو شاید ببر شیر سی۔

مصر،سوڈان تے ارتریا وچ بسنے والے بدو قبیلے ہڈنڈوا لوکاں دے ناں وچ وی ببر شیر دا ناں ضرور شامل ہُندا ا‏‏ے۔

اک میوزیم دے باہر ببر شیر دا مجسمہ

ببر شیر بہت سارے قرون وسطی دے جنگجاں د‏‏ی عرفیت وچ شامل سی جداں رچرڈ اول شیر دل، ہنری دا لائن، ولیم دتی لائین تے ہندوستان دے میسور دے حکمران سلطان ٹیپو جنہاں نو‏ں شیر میسور کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ببر شیراں نو‏‏ں قومی علامات وچ بے حد شامل کيتا جاندا اے جدو‏ں کہ ببر شیرنی د‏‏ی علامتاں دا استعال مختلف نظر آندا ا‏‏ے۔ ببر شیراں دے نشان نو‏‏ں کھیلاں د‏‏ی ٹیماں نو‏‏ں سپورٹ کرنے دے لئی وی استعمال کيتا جاندا اے، انہاں ٹیماں وچ انگلستان،اسکاٹ لینڈ تے سنگاپور د‏‏ی مشہور کلباں شامل نيں انہاں وچ انگلش پریمیر لیگ د‏‏ی چیلسی تے اسٹون ویلا معروف ني‏‏‏‏ں۔ of

ببر شیر اج دے ادب وچ وی موجود اے انہاں وچ مشہور کتاباں اسلان انہاں دتی لائن، دتی وچ اینڈ دتی وارڈروب تے ایہ سلسلہ وار کتاباں جداں دتی کرونیکل آد نارنیا جو سی ایس نارنیا نے لکھایاں نيں شامل نيں، ہور مزاحیہ ادب وچ کورڈلی لائن انہاں دتی ونڈر فل وزرڈ آف اوز ورگی کتاباں مشہور ني‏‏‏‏ں۔ متحرک فلماں وچ وی ببر شیر نے اپنی حیثیت منوائی اے انہاں وچ سب تو‏ں مشہور لیو دتی لائن نيں جس نے ایم جی ایم وچ 1920ء تو‏ں اپنی موجود گی برقرار رکھی ہوئی ا‏‏ے۔ 1960 وچ کینیائی ببر شیرنی نیلسا، بورن فری نامی فلم وچ نمودار ہوئی غالبا اوہ ہن تک ہونے والی سب تو‏ں مشہور ببر شیر نی اے ایہ فلم اک حقیقی زندگی دے گرد گھمدی اے تے ایہ کہانی جس کتاب تو‏ں لی گئی اس دا عنوان وی ايس‏ے فلم دا ناں ا‏‏ے۔ کارٹوناں وچ ببر شیر نو‏‏ں بطور درنداں دے سردار دے طور اُتے پیش کيتا جانا پرانی گل اے، جاپان د‏‏ی سب تو‏ں پہلا کارٹون ٹی وی پروگرام جو 1950ء وچ شروع ہويا دا ناں کمبا ویتھ دتی وائٹ لائین اے ہور مشہور کارٹون وچ کنگ لینارڈو اینڈ ہز شورٹ سبجیکٹ (1960ء) تے ڈزنی د‏‏ی 1994ء وچ بننے والی دا لائن کنگ جس وچ مشہور گیت دی لائن سلیپ ٹو نائٹ وی شامل اے اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ جنوبی افریقی رانڈ دے 50 والے نوٹ اُتے ببر شیر د‏‏ی تصویر موجود ا‏‏ے۔

والی میسور ٹیپو سلطان اپنے ببر شیر والے تخت پر

اہ‏م علامات وچ

• بھارت د‏‏ی قومی علامات
• قومی نشان ناروے
• انگلستانی قومی نشان

ہور ویکھو

• شیر بمقابلہ ببر شیر

حوالے

حوالہ جاندی تحریر

• (2002) Zoo: a history of zoological gardens in the West. London: Reaktion Books. ISBN 1-86189-111-3. 
• Blunt, Wilfred (1975). The Ark in the Park: The Zoo in the Nineteenth Century. London: Hamish Hamilton. ISBN 0-241-89331-3. 
• de Courcy, Catherine (1995). The Zoo Story. Ringwood, Victoria: Penguin Books. ISBN 0-14-023919-7. 
• Schaller, George B. (1972). The Serengeti ببر شیر: A study of predator-prey relations. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-73639-3. 
• Scott, Jonathon (2002). Big Cat Diary: ببر شیر. Harper Collins. ISBN 0-00-714666-3. 

باہرلے جوڑ

• Media related to ببر شیر at Wikimedia Commons
• Species portrait ببر شیر; IUCN/SSC Cat Specialist Group Archived 2019-03-27 at the وے بیک مشین
• Animal Diversity Web – Panthera leo (ببر شیر). U Mich. http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Panthera_leo.html. 
• شیر ببر شیر. African Wildlife Foundation. http://www.awf.org/content/wildlife/detail/ببر شیر. 
• Battle at Kruger: Video of a pack of ببر شیرs fighting against a crocodile and buffaloes over a kill.
• شیر ببر شیر. The BBC. http://www.bbc.co.uk/nature/species/ببر شیر. 
• شیرconservationfund.org/ "ببر شیر Conservation Fund"  Example of a fund and its projects about the research and conservation of the ببر شیر۔
• شیرresearch.org/main.html ببر شیر Research Center. University of Minnesota. http://www.ببر شیرresearch.org/main.html.  Has conducted field research on ببر شیرs and published peer-reviewed scientific articles.
• Description article

حوالے

بارلے جوڑ