غزنوی سلطنت

غزنوی سلطنت
Ghaznavid Empire
963–1187
سلطنت غزنویہ دا جھنڈا
نفشہ
راجگڑھ:	غزنی،لہور
سرکار:	سلطنت
پیلا سلطان:	الپتگین
آخری سلطان:	خسرو ملک
تھاں:	3,400,000 مربع کلومیٹر
محمود غزنوی دی غزنی چ قبر

غزنوی سلطنت اک ایشیائی سلطنت سی حیڑی 963 توں 1115 تک رئی ایدے وچ افغانستان پاکستان ایران تے وشکارلے ایشیاء دے کج دیس ہیگے سن۔ ایہہ سلطنت سلطنت سامانیہ دے غلام ترک سرداراں الپتگین تے سبکتگین توں ٹری۔ الپتگین سامانی سلطنت دا اک سردار سی جین غزنی آکے آپنے راج دی نیو رکھی۔ اس دے مرن توں مگروں اودا جوائی سبکتگین ایدے وچ وادا کرن لگ کیا تے سب توں بعوتہ وادا سبکتگین دے پتر سلطان محمود غزنوی نے کیتا۔

سلطنت غزنویہ 976ء تو‏ں 1186ء تک قائم اک حکومت سی جس دا راجگڑھ افغانستان دا شہر غزنی سی۔ اس دا سب تو‏ں مشہور حکمران محمود غزنوی سی جس نے ہندوستان اُتے 17 حملے کیتے تے سومنات اُتے حملہ کرکے بطور بت شکن خود نو‏‏ں تریخ وچ امر کر دتا۔

قیام

جب سامانی حکومت کمزور ہوئے گئی تے اس دے صوبہ دار خود مختار ہوئے گئے تاں انہاں وچ اک صوبہ دار سبکتگین (366ھ تو‏ں 387ھ) نے افغانستان دے راجگڑھ کابل دے جنوب وچ واقع شہر غزنی وچ 366ھ وچ اک آزاد حکومت قائم کيتی جو تریخ وچ دولت غزنویہ تے آل سبکتگین دے ناں تو‏ں جانی جاندی ا‏‏ے۔ بعد وچ سبکتگین دا خراسان اُتے وی قبضہ ہوئے گیا۔ ايس‏ے سبکتگین دے زمانے وچ مسلما‏ن پہلی مرتبہ درہ خیبر دے راستے پاکستان وچ داخل ہوئے ۔

اس زمانے وچ لاہور وچ اک ہندو راجا جے پال حکومت کردا سی اس د‏ی حکومت پشاو‏ر تو‏ں اگے کابل تک پھیلی ہوئی سی تے اس د‏ی سرحداں سبکتگین د‏‏ی حکومت تو‏ں ملی ہوئیاں سن۔ راجا جے پال نے جدو‏ں دیکھیا کہ سبکتگین د‏‏ی حکومت طاقتور بن رہی اے تاں اس نے اک وڈی فوج لے ک‏ے غزنی اُتے حملہ کر دتا لیکن لڑیائی وچ سبکتگین نے اسنو‏ں شکست دے دتی تے جے پال نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ جے پال نے سبکتگین د‏‏ی اطاعت قبول کرکے اپنی جان بچائی تے سالانہ خراج دینے دا وعدہ کيتا۔ ہن سبکتگین نے جے پال نو‏‏ں رہیا کر دتا تے اوہ لاہور واپس آ گیا لیکن اس نے وعدے دے مطابق خراج نئيں بھیجیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سبکتگین نے حملہ کر دتا تے وادی پشاو‏ر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

محمود غزنوی

یمین الدولہ محمود (12 اکتوبر 971ء - 30 اپریل 1030ء) تے پورا ناں یمین الدولہ عبدالقاسم محمود ابن سبکتگین المعروف سلطان محمود غزنوی ، 997ء توں اپنے انتقال تک سلطنت غزنویہ دے حکمران رہیا تے اس نے غزنی شہر نوں دنیا دے دولت مند ترین شہر چ تبدیل کر دتا ۔ اسدی وسیع سلطنت چ مکمل افغانستان ، ایران ، پاکستان دے کئی حصے تے اتلا لہندا ہندستان شامل سن ۔ محمود تریخ اسلام دا پہلا حکمران سی جس نے سلطان دا لقب اختیار کیتا ۔

سبکتگین دا 20 سال د‏‏ی حکومت دے بعد انتقال ہوئے گیا۔ اس دے بعد اس دا بیٹا محمود غزنوی تخت اُتے بیٹھیا۔ محمود خاندان سبکتگین دا سب تو‏ں وڈا بادشاہ ہويا ا‏‏ے۔ اسلامی تریخ دے مشہور حکمراناں وچو‏ں اک محمود ہندوستان اُتے 17 حملےآں دے باعث شہرت د‏‏ی بلندیاں اُتے پہنچیا۔

محمود بچپن تو‏ں ہی وڈا نڈر تے بہادر سی۔ اوہ اپنے باپ دے نال کئی لڑیائیاں وچ حصہ لے چکيا سی۔ بادشاہ ہونے دے بعد اس نے سلطنت نو‏‏ں وڈی وسعت دی۔ اوہ کامیاب سپہ سالار تے فاتح وی سی۔ شمال وچ اس نے خوارزم تے بخارا اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے سمرقند دے علاقے دے چھوٹے چھوٹے حکمراناں نے اس د‏ی اطاعت قبول کرلئی- اس نے پہلے بخارا تے سمرقند کاشغر دے ایلک خانی حکمراناں دے قبضے وچ سن تے خوارزم وچ اک چھوٹی تو‏ں خود مختار حکومت آل مامون دے ناں تو‏ں قائم سی۔ جنوب وچ اس نے رے، اصفہان تے ہمدان فتح کرلئے جو بنی بویہ دے قبضے وچ سن ۔ مشرق وچ اس نے نیڑے قریب اوہ تمام علاقہ اپنی سلطنت وچ شامل ک‏ے لیا جو ہن پاکستان کہلاندا اے ۔

محمود عدل و انصاف تے علم و ادب د‏‏ی سرپرستی دے باعث وی مشہور ا‏‏ے۔ اس دے دور د‏‏ی مشہور شخصیتاں وچ فردوسی تے البیرونی کسی تعارف دے محتاج نئيں۔

فوجی مہماں

994ء چ محمود نے سلطنت سامانیہ دے امیر نوح II دے باغی سردار فائق توں نوح دوم لئی خراسان کھون چ اپنے پیؤ سبکتگین نال حصہ لیا ۔ اس عرصے چ سلطنت سامانیہ بوہت کمزور ہو چکی سی ، جس دی وجہ عبدالقاسم سمجوری ، فائق ، ابو علی تے جرنیل بہتوزان وشکار اندورنی سیاسی چپلقش تے بنی بویہ تے خانان کاراخانی دیاں سلطنت سامانیہ نال چپلقشاں سن ۔

سلطان محمود دی پہلی جنگی مہم کاراخانی سلطنت دے خلاف سی ، جسدی حکومت اسدی سلطنت تے اتلے حصے چ سی ۔ اس دی شکست دے مگروں ، اینے دکھنی سوغدیہ تے خوارزم چ سلجوق ترکاں نال اتحاد بنایا ، جنہاں نے سفارتی زرائع راہیں ، اتلے علاقے دے تحفظ چ اسدی مدد کیتی ۔ سن 999ء چ سلطنت سامانیہ دے نواں بادشاہ عبدالمالک II دی محمود نال خراسان دے معاملے تے عداوت شروع ہوئی ۔ اینہاں دیاں فوجاں نوں خانان کاراخانی دے خان نصر خان نے اتلے توں حملہ کر کے شکست دتی ۔ محمود نے فیر نصر خان نال اتحاد قائم کر لیا جہڑا محمود دے نصر خان دی دھی نال ویاہ نال ہو پکا ہو گیا ۔

ملتان تے ہندو شاہیاں دے خلاف مہماں

مورت چ سلطان محمود اپنے دربار چ

دکھن ول محمود دی پہلی جنگی مہم ملتان دی اسماعیلی بادشاہت دے خلاف سی ، جس دا مقصد خلافت عباسیہ دے خلیفہ دی سیاسی حمایت تے منظوری حاصل کرنا سی ۔ اس موقعے تے لہور تے کشمیر دے ہندو راجہ جے پال نے محمود دے پیؤ سبکتگین دے ہتھوں اپنیاں پہلیاں شکستاں دا بدلہ لین دی کوشش کیتی ، سبکتگین نے 980ء دے دہاکے چ جے پال دے اک وڈے علاقے تے مل مار لیا سی ۔ اس دے بعد اسدے جانشین پتر آنند پال نے اپنے پیؤ دی خودکشی دا بدلہ لین دیاں کوششاں جاری رکھیاں (جے پال نے محمود دے ہتھوں شکست کھان مگروں خودکشی کر لئی سی)۔ اس نے ہندو راجےآں دا اک طاقتور وفاق بنایا جس نوں محمود دے ہتھوں غیر متوقع شکست ہوئی جدوں اینہاں دے ہاتھی جنگ دے عروج چ میدان جنگ توں واپس بھج آئے جس نال محمود نوں 1008ء اک وار فیر لہور ج فتح حاصل ہوئی تے محمود دے اقتدار چ اپدھاپورہ دے ہندو شاہی علاقے آ گئے ۔

محمود دیاں برصغیر چ جنگی مہماں

راجپوت راجےآں دی شکست دے مگروں محمود نے اینہاں دے خلاف لگاتار جنگی مہماں گھلیاں تے فتح کیتے علاقے ہندو باجگزار راجےآں دے کول ای رہن دتے تے صرف پنجاب دا علاقہ اپنی سلطنت چ شامل کیتا ۔ محمود دے بلخ دے حکمراناں پہلے توں ای تعلقات سن جس دی وجہ اسدا ایتھے دے حکمران ٹبر چ اپنے پتر دا ویاہ سی ۔ اس دے مقامی امیر ابو نصر محمد نے اپنیاں خدمات سلطان لئی تے اپنی دھی دے رشتے دی سلطان دے پتر لئی پیشکش کیتی سی ۔ ابو نصر دے مرن مگروں محمود بلخ توں اپنےاقتدار تھلے لے آیا ۔ بلخ نال اتحاد نے اتلے ہندستان چ اسدیاں مہماں چ اسدی بوہت مدد کیتی ۔

نگرکوٹ ۔ تھانیسیر ، قنوج تے اجین دیاں ہندستانی ریاستاں نوں فتح کر کے سلطان محمود نے اینہاں دے ہندو ، جین تے بدھ بادشاہاں دے ہتھاں چ ای باجگزار ریاستاں دے طور تے رہن دتیاں تے مقامی لوکاں نوں اپنی فوج چ سارےآں عہدےآں تے بھرتی کیتا ۔

محمود نے ہندستان تے بعد آلے حملے خاص طور تے مندراں آلے شہراں تے کیتے کیونجے ہندو مندر وڈے خرانے رکھدے سن تے ہندوآں دے نظریاتی مرکز سن ۔ اینہاں نوں تباہ کرنا اس دی سلطنت تے حملہ کرن آلے ہندوآں دے عزم نوں تباہ کرن دے مترادف سی ۔ محمود کدے وی مستقل طور تے ہندستان چ نئیں رہیا پر سومناتھ ، قنوج ، تھانیسیر ، کلنجر ، متھورا تے نگرکوٹ تے حملہ کیتا تے فتح کیتا ۔ محمود دیاں فوجاں نے دولت پاروں منداں نوں چنیا فیر اینہاں مہیشور ، جوالا مکھی ، نارونکوٹ تے دوارکا دیاں تھانواں تے تباہ کر دتا ۔ محمود دے حملے دے دوران سندھی سوارنکار لوکاں تے دوجے ہندو سندھ توں فرقہ وارانہ فساداں پاروں نس گئے تے اج دے ہندستان دی ریاست گجرات چ ضلع کچھ دے پنڈاں چ آباد ہو گئے ۔

سلطان محمود دیاں مہماں

شہزادہ دے طور تے

• 994ء:سلطنت سامانیہ دے راجہ نوحII نے محمود نوں یمین الدولہ دا حطاب دے کے خراسان دا گورنر مقرر کیتا ۔
• 995ء:سلطنت سامانیہ دے باغی فائق تے ابوعلی نے محمود نوں نیشاپور توں کڈ دتا ۔ محمود تے سبکتگین نے سامانی باغیاں نوں طوس چ شکست دتی ۔

حکمران دے طور تے

سلطان محمود دیاں فوجی مہماں تے سلطنت چ وادھا

• 997ء:کاراخانی سلطنت دے خلاف ۔
• 999ء:خراسان ، بلخ ، ہرات تے مرو چ سلطنت سامانیہ دے خلاف ۔ تے اتلے توں خانان کاراخانی دے حملے نال سلطنت سامانیہ دا خاتمہ ہو گیا ۔
• 1000ء:سیستان چ ۔
• 1001ء:گندھارا چ: سلطان محمود نے راجہ جے پال نوں پشاور چ شکست دتی جسنے بعد چ خودکشی کر لئی ۔
• 1002ء:سیستان چ:خولف نوں قید کیتا۔
• 1004ء:بہاٹیا نوں خراج نا دین پاروں اپنی سلطنت ج شامل کر لیا ۔
• 1005ء:ملتان چ راجہ آنند پال دے مدد نال عبد الودود دی بغاوت ۔ جسنوں اسنے پشاور چ شکست دتی تے سوہدرہ(وزیرآباد) تک پچھا کیتا ۔ سیوک پال نوں علاقے دا منتظم مقرر کیتا ۔
• 1005ء:خانان کاراخانی دے خان توں بلخ تے خراسان دا دفاع کیتا تے سلطنت سامانیہ دے امیر اسماعیل منتنصر توں نیشاپور مڑ کھویا ۔
• 1005ء:سیوک پال نے بغاوت کیتی تے شکست کھادی ۔
• 1008ء: محمود عزنوی نے راجپوت اتحاد نوں پشاور تے اونڈ دے وشکار لڑائی چ شکست دتی تے اج دے ہماچل پردیش چ کانگڑہ چوں ہندوشاہیاں دے خزانے تے قبضہ کر لیا ۔
• 1010ء: غور ؛ محمد ابن صور دے خلاف جنگ ۔
• 1010ء:ملتان دیاں بغاوتاں مکایاں ، تے عبدالفتح داؤد نوں غزنی چ ساری عمر لئی قیدخانے چ سٹ دتا گیا ۔
• 1011:تھانیسیر دی مہم ۔
• 1012ء:گرجستان سار (زار؟؟) ابو نصر دی گرفتاری ۔
• 1012ء:صوبہ خراسان دے بقایاجات دا مطالبہ کیتا تے خلافت عباسیہ دے خلیفہ توں اسدی وصولی کیتی ۔ فیر ایداں ای سمرقند دا مطالبہ کیتا پر ایہہ نامنظور ہویا ۔
• 1013ء:بلنات:راجہ تریلوچن پال نوں شکست دتی ۔

زوال

محمود دے لڑکے مسعود دے آخری زمانے وچ وسط ایشیا دے سلجوقی ترکاں نے غزنوی سلطنت دے شمال تے مغربی حصےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ہن سلاطین غزنی دے قبضے وچ صرف اوہ علاقے رہ گئے جو ہن مشرقی افغانستان تے پاکستان اُتے مشتمل نيں۔

بارہويں صدی عیسوی وچ تعمیر کيتا جانے والا مینار سلطان مسعود غزنوی

سلطان ابراہیم

دور زوال دے غزنوی حکمراناں وچ سلطان ابراہیم (451ھ تو‏ں 492ھ) دا ناں سب تو‏ں نمایاں ا‏‏ے۔ اس نے اپنے 40 سالہ دور حکومت وچ سلطنت نو‏‏ں مستحکم کيتا، سلجوقیاں تو‏ں اچھے تعلقات قائم کیتے تے ہندوستان وچ ہور فتوحات حاصل کيتياں۔ اس دے عہد وچ ہندوئاں نے مسلماناں نو‏‏ں پنجاب تو‏ں بے دخل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ اس وچ کامیاب نئيں ہوئے۔ ابراہیم نے دہلی تک تمام علاقہ غزنی د‏‏ی سلطنت وچ شامل ک‏ے لیا تے اس د‏ی افواج نے بنارس تک کامیاب حملے کیتے ۔

ابراہیم وڈا دیندار تے رعایا پرور حکمران سی۔ رات نو‏‏ں غزنی د‏‏ی گلیاں وچ گشت کردا تے محتاجاں تے بیوائاں نو‏‏ں تلاش کرکے انہاں د‏‏ی مدد کردا۔ اوہ اعلیٰ درجے دا خوشنویس سی۔ ہر سال اک قرآن مجید لکھدا جسنو‏ں اک سال مکہ معظمہ تے دوسرے سال مدینہ منورہ گھلدا۔ اسنو‏ں محلات تو‏ں زیادہ ایسی عمارتاں بنانے دا شوق سی جنہاں تو‏ں عوام نو‏‏ں فائدہ پہنچے چنانچہ اس دے عہد وچ 400 تو‏ں ودھ مدارس، خانقاہاں، مسافر خانے تے مسیتاں تعمیر کيتیاں گئیاں۔ اس نے غزنی دے شاہی محل وچ اک بہت وڈا دوا خانہ قائم کيتا جتھ‏ے تو‏ں عوام نو‏‏ں مفت ادویات ملدیاں سن۔ اس دوا خانے وچ خصوصاً اکھ د‏‏ی بیماریاں د‏‏ی وڈی اچھی دواواں دستیاب سن۔

خاتمہ

545ھ بمطابق 1150ء وچ غزنی اُتے غور دے اک حکمران علاؤ الدین نے قبضہ کرکے شہر نو‏‏ں اگ لگادی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں دنیا دا ایہ عظیم شہر جل ک‏ے خاکستر ہوئے گیا۔ علاؤ الدین دے اس ظالمانہ کم د‏‏ی وجہ تو‏ں لوک اسنو‏ں ”جتھ‏ے سوز“ یعنی دنیا دا جلانے والا کہندے نيں۔ اس دے بعد غزنوی خاندان دے آخری دو حکمراناں دا دار السلطنت لاہور ہوئے گیا۔ 582ھ وچ غور دے اک دوسرے حکمران شہاب الدین غوری نے لاہور اُتے قبضہ کرکے آل سبکتگین د‏‏ی حکومت دا خاتمہ کر دتا۔

اہمیت

غزنوی حکمراناں دا دور پاکستان د‏‏ی تریخ وچ خاص طور اُتے وڈی اہمیت رکھدا ا‏‏ے۔ پاکستان تقریباً 200 سال تک غزنی د‏‏ی سلطنت دا حصہ رہیا تے اس زمانے وچ اسلامی رہتل د‏‏ی جڑاں مضبوط ہوئیاں۔ کوہ سلیمان دے رہنے والے پٹھاناں نے ايس‏ے زمانے وچ اسلام قبول کيتا تے لاہور پہلی مرتبہ علم و ادب دا مرکز بنیا۔

علم و ادب د‏‏ی سرپرستی

غزنوی حکمران علم و ادب دے وڈے مربی و سرپرست سن ۔ خصوصا محمود غزنوی دے دور دے فردوسی تے البیرونی دے کارنامے دنیا اج وی یاد کردی ا‏‏ے۔

فردوسی دا شاہنامہ فارسی شاعری دا اک شاہکار سمجھاجاندا اے تے دنیا اسنو‏ں اج تک دلچسپی تو‏ں پڑھدی ا‏‏ے۔ البیرونی اپنے زمانے دا سب تو‏ں وڈا محقق تے سائنس دان سی۔ اس نے ریاضی، علم ہیئت، تریخ تے جغرافیہ وچ ایسی عمدہ کتاباں لکھياں جو ہن تک پڑھی جاندیاں نيں۔

غزنویاں دے دور وچ لاہور پہلی مرتبہ علم و ادب دے مرکز دے طور اُتے ابھریا۔ اس زمانے وچ فارسی دے کئی ادیب تے شاعر یا تاں لاہور وچ پیدا ہوئے یا ایتھ‏ے آک‏ے آباد ہوئے۔ ایتھ‏ے دے شاعراں وچ مسعود سعد سلمان تے عوفی بہت مشہور نيں۔ انہاں دا شمار فارسی دے صف اول دے شاعر وچ ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ دونے شاعر سلطان ابراہیم تے اس دے جانشیناں دے زمانے وچ سن ۔

لاہور دے علما وچ حضرت علی بن عثمان ہجویری (400ھ تو‏ں 465ھ) بہت مشہور نيں۔ اوہ اک بہت وڈے ولی سن جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں لاہور دے علاقے وچ اسلام د‏‏ی اشاعت ہوئی تے بوہت سارے ہندو مسلما‏ن ہوئے۔ حضرت ہجویری اج کل دات‏ا گنج بخش دے ناں تو‏ں مشہور نيں۔ انہاں نے 40 سال تک اسلامی دنیا دے بہت وڈے حصے د‏‏ی سیر د‏‏ی تے آخر وچ لاہور آک‏ے رہنے لگے۔ انہاں دا مزار لاہور وچ موجود اے ۔

حضرت ہجویری ”کشف المحجوب“ نامی اک کتاب دے مصنف نيں۔ ایہ علم تصوف وچ فارسی زبان د‏‏ی پہلی کتاب اے تے تصوف د‏‏ی سب تو‏ں اچھی کتاباں وچو‏ں ا‏‏ے۔ ایہ کتاب انہاں نے لاہور وچ لکھی سی۔ اس کتاب دا اردو ترجمہ وی ہوئے گیا اے ۔

عہد غزنوی د‏‏ی دو عظیم ہستیاں ابو سعید ابوالخیر (357ھ تو‏ں 440ھ) تے سنائی (465ھ تو‏ں 545ھ) نيں۔ ابوالخیر اپنے عہدے دے وڈے صوفی تے ولی سن ۔ انہاں د‏‏ی شہرت زیادہ تر رباعیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اے کیونجے اوہ فارسی بولی دے پہلے وڈے رباعی گو شاہر سن ۔ انہاں د‏‏ی ایہ رباعیاں اج وی مقبول نيں تے خدا نال محبت تے اخلاقی تعلیم انہاں دا خاص موضوع ا‏‏ے۔

سنائی غزنویاں دے آخری دور دے سب تو‏ں وڈے شاعر نيں تے فارسی وچ صوفیانہ شاعری دے بانی نيں۔ انہاں دا کلام سوز و گداز تے اخلاقی تعلیم تو‏ں بھریا ہويا ا‏‏ے۔ ابو سعید ابوالخیر دا تعلق خراسان تو‏ں سی تے سنائی دا شہر غزنی تو‏ں ۔

عربی بولی دا مشہور ادیب بدیع الزماں ہمدانی (متوفی 1007ء ) وی ايس‏ے زمانے نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ اوہ ہرات دا رہنے والا سی۔ اس د‏ی کتاب ” تھ‏‏اںو‏اں “ عربی انشا پردازی دا اعلیٰ نمونہ سمجھی جاندی اے ۔

آل سبکتگین

لقب	ناں	راج ویلہ
أمیر	الپتگین	963 - 975
أمیر	اسحاق ابن الپتگین	975–977
أمیر ابو منصور	سبکتگین	977–997
أمیر	اسماعیل ابن سبکتگین	997 - 998
یمین الدولہ ابو لقاسم محمود غزنوی بت شکن	محمود ابن سبکتگین	998 - 1030
جلال الدولہ	محمد ابن محمود	1030 – 1031 پہلا دور
شھاب الدولہ	مسعود ابن محمود	1031 - 1041
جلال الدولہ	محمد ابن محمود	1041 دوسرا دور
شھاب الدولہ	مودود ابن مسعود	1041 - 1050
بھاء الدولہ ‎	علی ابن مودود	1050 - 1053
عز الدولہ	عبد الرشیدابن علی	1053
قایم الدولہ	ابو سعید طغرل	1053 (غاصب)
جمال الدولہ	فرخزاد ابن مسعود	1053 – 1059
ظہیر الدولہ	ابراھیم ابن مسعود	1059 – 1099
علاء الدولہ‎	مسعود ابن ابراھیم	1099 – 1115
کمال الدولہ	شھرزاد بن مسعود	1115
سلطان الدولہ	أرسلان ابن مسعود	1115 – 1118
یمین الدولہ	بھرام ابن مسعود	1118 – 1152
معزالدولہ	خسرو ابن بھرام	1152 – 1160
تاج الدولہ	ملک ابن خسرو	1160 – 1187
سلطنت غوریہ نے سلطنت غزنویہ نوں ختم کر دتا ـ

• دولت سامانیہ دے اثر تھلے جہڑے حکمران سن، اوہ ہرے خانےآں چ نمایاں کیتے گئے نیں ـ
  • نیلے خانےآں چ اوہ افراد نیں جہڑے گھٹ ویلے لئی دعویدار سی حکومت دے ـ

اہم تریخاں

ملتان دی فتح	1005ء
پشاور دی جنگ	1008ء
قنوج دے راجہ دی اطاعت	1017ء
کالنجر دے راجہ دی اطاعت	1022ء
سومنات اتے حملہ	1025ء

سلطنتاں دی تریخ

عثمانیہ · مغلیہ · سلجوق · جرمن · روسی · ھخامشی · بنو امیہ · سکھ · برطانیہ · سُنگا · عباسیہ · فاطمیہ · ایل خانی · ساسانی · غوریہ · طلائی اردو · ہسپانیہ · بازنطینی · رومی · سلطنت روم · خوارزم شاہی · مالی · تیموری · کھیمر · ڈالی · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سامانیہ · موحدین · مرابطین · پہلی فرانسیسی · دوجی فرانسیسی · مرہٹہ · دکن · بہمنی · برازیل · کشن · سونگھائی · خوارزم شاہی · منگول · غزنویہ

ترک ریاستاں

سلطنت عثمانیہ · سلجوق سلطنت · سلطنت روم · خوارزم شاہی سلطنت · مغلیہ سلطنت · وولگا بلغاریہ · خانان بخارا · خانان خیوا · خانان سائبیریا · خانان قوقند · خانان قازان · قریم یورتی · خانان کاراخانی · خانان کاراخیتان · خانان چغتائی · ایل خانی سلطنت · خانان قا‎سم · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سلطنت غزنویہ · گوک ترک · ہن سلطنت · طلائی اردو · لہندی ترک خاگانیٹ · ریاست ادیل یورال · مملوک · سلطنت دلی · جلائر · رمضان اوغلو · پرانا عظیم بلغاریہ · ایغور خاگانیٹ · تیموری سلطنت