مخدوم عبدالرشید حقانی

مخدوم عبد الرشید حقانی
ذاتی
پیدائش	(669 ھ) (مدت حیات 114 سال قمری) کوٹ کروڑ (کروڑ لعل عیسن)، لیہ، پنجاب
وفات	(773ھ) مخدوم رشید، ملتان، پاکستان
مذہب	اسلام
سلسلہ	سہروردی
مرتبہ
مقام	مخدوم رشید، ملتان ، پاکستان
دور	بارہویں/ تیرہویں صدی
پیشرو	میر سید علی ہمدانی
جانشین	•مخدوم سلطان ایوب قتالؒ •مخدوم صدر الدین قتالؒ •مخدوم حسن قتالؒ شیخ مخدوم سعید الدین المعروف شیخ سادن شہیدؒ، مخدوم فقیر علی شاہ المعروف ملا فقیرؒ (و دیگر)۔

سلطان العارفین حضرت مخدوم عبد الرشید حقانی برصغیر وچ سلسلہ سہروردی دے عظیم روحانی بزرگ نیں ۔ تساں دا مزار ملتان، پاکستان دے قریب تساں دے ناں توں منسوب قصبے مخدوم رشید وچ مرجع خلائق اے۔ اس قصبے دا پرانا ناں "ماڑی پور" سی۔ تساں علوم ظاہری و باطنی توں مالا مال سن، بیک وقت حافظ قرآن، قاری، مفسر، عالم، محدث، عارف، ولی، غوث زماں سن۔ پورے برصغیر وچ نہ صرف تساں دا شہرہ سی بلکہ صدق و عدل دی صفات دی وجہ توں تساں دا لقب حقانی مشہور ہو گیا سی۔ تساں دا شمار انہاں ہستیاں وچ ہُندا اے جنہاں نے ساری زندگی اسلام دی سربلندی تے عشق مصطفٰی دی شمع روشن کر دے ہوئے گزاری، جنہاں دی کوششاں توں لکھاں مسلمان علم دین دی دولت توں سرفراز ہوئے، تساں نے جودو سخا دی اوہ ارفع مثال قائم کیتی کہ معاشرے اُتے سماجی، معاشرتی تے معاشی مثبت تبدیلیاں رونماں ہونے لگیاں۔ توکل علی اللہ، عشق رسول پاک، عدل، تکریم انسانیت، تساں دی تعلیمات دی اصل متاع نیں ۔ تساں دا زمانہ اولیائے کرام دا زمانہ مشہور اے۔ مشہور بزرگ شیخ بہاؤ الدین زکریا ملتانی، شیخ فرید الدین گنج شکر، شاہ شمس تبریزی،لال شہباز قلندر، جلال الدین رومی تے جلال الدین سرخ بخاری، بو علی شاہ قلندر،پیر موسی نواب انہاں دے ہمعصر اولیاء سن۔ تساں نسباً سادات ہاشمی ولحسنی نیں ۔

ولادت

تساں 15 ربیع الاول 669 ھ نوں ملتان دے قریب کوٹ کروڑ ، لیہ وچ اک کامل بزرگ مخدوم سید وحید الدین احمد غوث تے سیدہ جنت بی بی (دختر سید شرف الدین عیسیٰ جیلانی بن سید عبد القادر جیلانی) دے ہاں پیدا ہوئے۔ تساں دے والدین نے تساں دا ناں اللہ دے صفاندی ناماں وچوں اک محمد عبد الرشید رکھیا۔

نسب

تساں والد ول توں سادات ہاشمی تے والدہ دی جانب توں سادات حسنی نیں ۔

ابتدائی تعلیم و تربیت

حضرت مخدوم عبد الرشید حقانی نے خالص علمی و روحانی تے صوفیانہ ماحول وچ اکھ کھولی تے بوہت کم عمری وچ مروجہ علوم دے مراحل طے کیتے۔ تساں نے ابتدائی تعلیم اپنے دادا مخدوم کمال الدین علی شاہ خوارزمی دے قائم کردہ مدرسہ وچ اپنے دادا تے والد حضرت مخدوم سید وحید الدین احمد غوث دے زیر سایہ کوٹ کروڑ وچ ای حاصل دی تے 15 سال دی عمر وچ قرآن پاک دا حفظ مکمل کر لیا۔ بعد ازاں تساں نے ملتان دا رخ کیتا جو اس وقت عالم اسلام دا اک عظیم گڑھ بن چکیا سی۔ مزید حصول علم دے لئی تساں نے اپنے ست خدمت گاراں دے ہمراہ ملتان توں مکہ، مدینہ، خراسان، بغداد،بخارا، ہمدان، بلخ دا سفر کیتا۔ مکہ پہنچنے دے بعد بیت اللہ دی سعادت حاصل کیتی تے مدینہ وچ روضہ رسول ﷺ دی زیارت دی تے پنج سال تک مدینہ وچ ای رہے تے اوتھے موجود جید علما توں علم حاصل کرنے دے بعد مختلف وفود نوں حدیث، فقہ توں متعلق وی درس دیندے رہے۔ پنج سال مدینہ وچ رہنے دے بعد تساں واپس مکہ تشریف لے گئے تے حج دی سعادت حاصل کرنے دے بعد بیت المقدس دا رخ کیتا تے اوتھے انبیا کرام دے مزارات اُتے حاضری دی تے اس وقت دے وڈے وڈے علما مشائخ نال ملاقاتاں کیتیاں تے فیض پایا،تے قبلہ اول وچ کچھ عرصہ قیام کیتا۔

خاندانی پس و منظر

مخدوم عبد الرشید حقانی کے آبا ؤ اجداد کا تعلق سادات بنو ہاشم سے تھا، آپ کے خاندان کے ایک بزرگ حضرت امیر تاج الدین المطرف کو بنو امیہ کے حکمران مروان الحکم نے زبردستی اپنی بیعت پر مجبور کیا ۔ مروان کے زبردستی بیعت پر مجبور کرنے کی وجہ سے آپ کو اپنے وطن سے ترک سکونت اختیار کرنا پڑی۔ اور آپ ہجرت کر کے مع اہل و عیال الجبال آباد آباد ہو گئے، جو بعد میں خوارزم اور اب ترکمانستان کے نام سے مشہور ہے۔ خاندانی عزت و شرف و سیادت بنو ہاشم کی بنا پر یہ گھرانہ ہمیشہ معزز و مقتدر رہا، لہذا یہاں بھی آپکی اولاد فضل و کمال میں یکتا ٹھہری۔ اور سلاطین وقت کے ممدو معاون رہے اور اور خاندانی پس منظر کی بنا پر باقاعدہ جاگیر اور منصب حاصل ہوئے۔ لہذا اسی وجہ سے امیر تاج الدین المطرف سے لے کر سلطان ابی بکر تک کی ہستیاں والیاں ریاست میں شمار ہوتی ہیں۔ اپ کے خاندان نے باقاعدہ خوارزم کے اس علاقے میں حکومت قائم کی اور عدل و انصاف سے عوام کے دلوں پر بھی حکمرانی کی۔ امیر تاج الدین المطرف کی اولاد میں سے ایک بزرگ ہستی جو سلطان شاہ حسین کے نام سے موسوم ہے، رفقا سلطان سبکتگین و محمود غزنوی میں شامل تھی، جنھیں ان بادشاہوں کے دربار میں ایک مقام حاصل تھا، سلطان محمود غزنوی کے تیسرے حملے کے وقت اس کے ہمراہ ہند میں وارد ہوئی۔ سلطان محمود غزنوی نے جا بجا اپنے قلعے اور چھاؤنیاں قائم تو ایک قلعہ کوٹ کروڑ میں بھی قائم کیا۔ قلعہ کوٹ کروڑ کی وجہ تسمیہ اس میں ایک کروڑ بار سورہ مزمل کی تلاوت کرنا ہے اور اب یہ جگہ حضرت کی اولاد میں سے ایک معروف روحانی بزرگ سید صدر الدین محمد یوسف المعروف لعل عیسن کروڑ کے نام سے مشہور ہے۔ سلطان محمود غزنوی نے یہ قلعہ سلطان شاہ حسین سے عقیدت و احترام رکھتے ہوئے آپ کے سپرد کیا اور ایک کروڑ کے علاقے میں ایک بڑی جاگیر آپ کے حوالے کی اور یہیں پر بعد میں مخدوم عبد الرشید حقانی کے دادا مخدوم کمال الدین علی شاہ کی عدل و انصاف سے بھرپور حکومت قائم ہوئی۔ آپ بڑے صاحب کمال اور بزرگ ہستی تھے، غریبوں کی خدمت کرتے اور ظالم کے ساتھ سختی سے پیش آتے۔ کروڑ کے علاقے میں آپ کے خاندان کو بڑی عزت و تقریم حاصل تھی۔ مخدوم کمال الدین علی شاہ نے دختر شیخ عبد القادر جيلانی سیدہ خیر النساء سے عقد کیا اور جن سے آپ کو اللہ نے دو فرزند عطا کیے: مخدوم سید وحید الدین احمد غوث اور مخدوم سید وجیہ الدین محمد غوث۔

مخدوم کمال الدین علی شاہ کو تاریخ میں وہ کمال حاصل ہے جو پوری تاریخ میں شاید ہی کسی حاصل ہو کیونکہ آپکے فرزند اکبر سے سلسلہ ۔کبروی کو برصغیر پاک و ہند میں بنیاد کی فضیلت حاصل ہوئی اور فرزند اصغر سے سلسلہ سہروردیہ کو دوام حاصل ہوا۔

بیعت و خلافت

بیت المقدس میں علما مشائخ کی صحبت میں رہنے کے بعد آپ جب ہمدان پہنچے تو آپ بے مثل عالم کی حثیت حاصل کر چکے تھے۔ اس وقت ہمدان شریف کے اندر میر سید علی ہمدانی الملقب علی ثانی (دوم علی ) کا طوطی بول رہا تھا، مخدوم عبد الرشید حقانی جب آپ کی بارگاہ عالیہ میں حاضر ہوئے تو انہوں نے دور سے دیکھ کر فرمایا "اے سیدی آپ نے اتنی دیر لگادی، میں کئی دنوں سے آپ کا منتظر ہوں"۔ آپ نے ادب سے گردن جھکا لی اور شیخ کامل نے حلقہ ارادت میں شامل کر لیا۔ آپ تین سال تک بطور خلیفہ اپنے مرشد کامل کی خدمات میں رہے اور بعد ازاں اپنے مرشد کامل کے حکم پر ملتان سے جانب مشرق آکر قیام کیا۔ یہاں آپ نے ایک عالی شان مدرسہ کی بنیاد ڈالی، جہاں حصول علم کی خاطر لوگ دور دور سے یہاں آتے اور اپنی پیاس بجھاتے۔ آپ تا دم مرگ درس قران پاک اور حدیث مبارکہ کی تعلیم دیتے رہے۔ آپکے مرشد حضرت سید علی ہمدانی نے آپ کو دنیاوی شہرت سے دور رہنے کی ہدایت فرمائی اور ساتھ ہی کہا کہ اپنا کوئی گدی نشین مخصوص نہیں کرنا، یہی وجہ ہے کہ آج تک آپ کی درگاہ پر باقاعدہ کوئی گدی نشین موجود نہیں اور آپ کی آل اولاد ہی تمام امور سر انجام دیتی ہے ۔

سید علی ہمدانی نے آپ کے متعلق فرمایا " یہ میرے سلسلے کا مہتاب ہو گا اور سلسلہ بھی وسعت پزیر ہوگا"

اتفاق

چار کا عدد حضرت مخدوم عبدالرشید حقانیؒ پر فدا نظر آتا ہے، کیوں کہ آپ کی ازواج مطہرات بھی چار ہیں۔ آپ کے صاحبزادے بھی چار ہیں۔ مزید اتفاق کہ آپ کے ہر ایک فرزند کے چار چار فرزند ہیں۔

ازواج و اولاد

مخدوم عبدالرشید حقانی کے چار حرم تھے۔ اللہ نے آپ کو صالح اولاد عطا فرمائی اور آپکی اولاد کو بھی ولایت کے عظیم مرتبہ پر پہنچایا۔ صاحب منبع البرکات نے حضرت مخدو م کی اولاد کا شجرہ اس طرح سے دیا ہے۔

• مخدوم محمّد سلطان شاہؒ ۔

( آپ کی والدہحضرت مخدوم بہاؤ الدین زکریا ملتانیؒ کی ہمشیرہ "مخدومہ کمال خاتون" تھیں۔

• مخدوم محمد ابو بکر شاہؒ(والد ماجد معروف روحانی بزرگ مخدوم سلطان ایوب قتالؒ)۔

( آپ کی والدہحضرت مخدوم بہاؤ الدین زکریا ملتانیؒ کی ہمشیرہ "مخدومہ کمال خاتون" تھیں۔)

• مخدوم حسن قتالؒ۔

(آپ کی والدہ ماجدہ بادشاہ محمد شاہ تغلق کی دختر "بی بی معظم خاتون تھیں"۔ "منبع البرکت "میں ہے کہ یہ شادی بھی سرور کائنات حضرت محمد مصطفیٰﷺ کے حضرت حقانی کو حکم سے ہوئی۔ )

• مخدوم صدر الدین قتال ؒ(المعروف نواب سائیں شاہ صدر قتال)۔

(آپ کی والدہ ماجدہ راجگڑھ کے رائے الونہ کھچی کی دختر "بی بی راج کنول" تھیں۔ حضرت حقانی کو خواب میں سرور کائنات حضرت محمد مصطفیٰﷺ کی اس عقد سے متعلق بشارت ہوئی کہ اس بی بی سے جو فرزند پیدا ہو گا وہ "قطب ثانی" ہوگا۔ اور بعد میں حضرت حقانی کی نسل کثیر تعداد میں انہی بزرگ سے پھیلی۔)

بہن بھائی

جامع الکرامات ( ترجمہ منبع البرکات) میں آپ کے برادران و خواہران کا تذکرہ اس طرح موجود ہے:

• مخدوم عبد الرشید حقانی رَضِیَ اللہُ تَعَالٰی عَنْہ۔
• مخدوم محمد عبد الرحمن شاہ رَضِیَ اللہُ تَعَالٰی عَنْہ۔
• مخدوم محمد موسیٰ شاہ رَضِیَ اللہُ تَعَالٰی عَنْہ(المعروف پیر موسی نواب، نواب الاولیاء، خلیفہ شیخ السلام مخدوم بہاؤ الدین زکریاؒ)۔
• مخدوم محمد راول دریا رَضِیَ اللہُ تَعَالٰی عَنْہ(المعروف حاجی شاہ، ڈیڈھا لعل)۔
• مخدوم محمد طاہر شاہ رَضِیَ اللہُ تَعَالٰی عَنْہ(المعروف ظاہر بگا شیر)۔
• مخدوم محمد سعید الدین رَضِیَ اللہُ تَعَالٰی عَنْہ (المعروف شیخ سادھن شہید)۔
• مخدوم محمد فقیر علی شاہ رَضِیَ اللہُ تَعَالٰی عَنْہ(المعروف پیر ملا فقیر)۔
• بی بی مخدومہ رشیدہ خاتونؒ (زوجہ شیخ السلام مخدوم بہاؤالدین زکریاؒ، والدہ ماجدہ مخدوم صدر الدین عارفؒ، دادی شاہ رکن الدین عالمؒ نوری حضوری)۔

خاندانی پس و منظر

مخدوم عبد الرشید حقانی دے آبا ؤ اجداد دا تعلق سادات بنو ہاشم توں سی، تساں دے خاندان دے اک بزرگ حضرت امیر تاج الدین المطرف نوں بنو امیہ دے حکمران مروان الحکم نے زبردستی اپنی بیعت اُتے مجبور کیتا ۔ مروان دے زبردستی بیعت اُتے مجبور کرنے دی وجہ توں تہاناں اپنے وطن توں ترک سکونت اختیار کرنا پئی۔ تے تساں ہجرت کر دے مع اہل و عیال الجبال آباد آباد ہو گئے، جو بعد وچ خوارزم تے ہن ترکمانستان دے ناں توں مشہور اے۔ خاندانی عزت و شرف و سیادت بنو ہاشم دی بنا اُتے ایہ گھرانہ ہمیشہ معزز و مقتدر رہیا، لہذا ایتھے وی آپکی اولاد فضل و کمال وچ یکتا ٹھہری۔ تے سلاطین وقت دے ممدو معاون رہے تے تے خاندانی پس منظر دی بنا اُتے باقاعدہ جاگیر تے منصب حاصل ہوئے۔ لہذا اسی وجہ توں امیر تاج الدین المطرف توں لے کر سلطان ابی بکر تک دی ہستیاں والیاں ریاست وچ شمار ہُندی نیں ۔ اپ دے خاندان نے باقاعدہ خوارزم دے اس علاقے وچ حکومت قائم دی تے عدل و انصاف توں عوام دے دلاں اُتے وی حکمرانی دی۔ امیر تاج الدین المطرف دی اولاد وچوں اک بزرگ ہستی جو سلطان شاہ حسین دے ناں توں موسوم اے، رفقا سلطان سبکتگین و محمود غزنوی وچ شامل سی، جنھاں انہاں بادشاہاں دے دربار وچ اک مقام حاصل سی، سلطان محمود غزنوی دے تیسرے حملے دے وقت اس دے ہمراہ ہند وچ وارد ہوئی۔ سلطان محمود غزنوی نے جا بجا اپنے قلعے تے چھاؤنیاں قائم تو اک قلعہ کوٹ کروڑ وچ وی قائم کیتا۔ قلعہ کوٹ کروڑ دی وجہ تسمیہ اس وچ اک کروڑ بار سورہ مزمل دی تلاوت کرنا اے تے ہن ایہ جگہ حضرت دی اولاد وچوں اک معروف روحانی بزرگ سید صدر الدین محمد یوسف المعروف لعل عیسن کروڑ دے ناں توں مشہور اے۔ سلطان محمود غزنوی نے ایہ قلعہ سلطان شاہ حسین توں عقیدت و احترام رکھدے ہوئے تساں دے سپرد کیتا تے اک کروڑ دے علاقے وچ اک وڈی جاگیر تساں دے حوالے دی تے ایتھے ای اُتے بعد وچ مخدوم عبد الرشید حقانی دے دادا مخدوم کمال الدین علی شاہ دی عدل و انصاف توں بھرپور حکومت قائم ہوئی۔ تساں وڈے صاحب کمال تے بزرگ ہستی سن، غریباں دی خدمت کر دے تے ظالم دے نال سختی توں پیش آندے۔ کروڑ دے علاقے وچ تساں دے خاندان نوں وڈی عزت و تقریم حاصل سی۔ مخدوم کمال الدین علی شاہ نے دختر شیخ عبد القادر جيلانی سیدہ خیر النساء توں عقد کیتا تے جن توں تہاناں اللہ نے دو فرزند عطا کیتے: مخدوم سید وحید الدین احمد غوث تے مخدوم سید وجیہ الدین محمد غوث۔

مخدوم کمال الدین علی شاہ نوں تریخ وچ اوہ کمال حاصل اے جو پوری تریخ وچ شاید ای کسے حاصل ہو کیونجے آپکے فرزند اکبر توں سلسلہ قادریہ نوں برصغیر پاک و ہند وچ بنیاد دی فضیلت حاصل ہوئی تے فرزند اصغر توں سلسلہ سہروردیہ نوں دوام حاصل ہویا۔

بیعت و خلافت

بیت المقدس وچ علما مشائخ دی صحبت وچ رہنے دے بعد تساں جدوں ہمدان پہنچے تو تساں بے مثل عالم دی حثیت حاصل کر چکے سن۔ اس وقت ہمدان شریف دے اندر میر سید علی ہمدانی الملقب علی ثانی (دوم علی ) دا طوطی بول رہیا سی، مخدوم عبد الرشید حقانی جدوں تساں دی بارگاہ عالیہ وچ حاضر ہوئے تو انہاں نے دور توں دیکھ کر فرمایا "اے سیدی تساں نے اِنی دیر لگادی، وچ کئی دناں توں تساں دا منتظر ہوں"۔ تساں نے ادب توں دھون جھکا لی تے شیخ کامل نے حلقہ ارادت وچ شامل کر لیا۔ تساں تن سال تک بطور خلیفہ اپنے مرشد کامل دی خدمات وچ رہے تے بعد ازاں اپنے مرشد کامل دے حکم اُتے ملتان توں جانب مشرق آکر قیام کیتا۔ ایتھے تساں نے اک عالی شان مدرسہ دی بنیاد ڈالی، جتھے حصول علم دی خاطر لوک دور دور توں ایتھے آندے تے اپنی پیاس بجھاندے ۔ تساں تا دم مرگ درس قران پاک تے حدیث مبارکہ دی تعلیم دیندے رہے۔ آپکے مرشد حضرت سید علی ہمدانی نے تہاناں دنیاوی شہرت توں دور رہنے دی ہدایت فرمائی تے نال ای کہیا کہ اپنا کوئی گدی نشین مخصوص نئيں کرنا، ایہی وجہ اے کہ اج تک تساں دی درگاہ اُتے باقاعدہ کوئی گدی نشین موجود نئيں تے تساں دی آل اولاد ای تمام امور سر انجام دیتی اے ۔

سید علی ہمدانی نے تساں دے متعلق فرمایا " ایہ میرے سلسلے دا مہتاب ہو گا تے سلسلہ وی وسعت پزیر ہوگا"

اتفاق

چار دا عدد حضرت مخدوم عبدالرشید حقانیؒ اُتے فدا نظر آندا اے، کیاں کہ تساں دی ازواج مطہرات وی چار نیں ۔ تساں دے صاحبزادے وی چار نیں ۔ مزید اتفاق کہ تساں دے ہر اک فرزند دے چار چار فرزند نیں ۔

ازواج و اولاد

مخدوم عبدالرشید حقانی دے چار حرم سن۔ اللہ نے تہاناں صالح اولاد عطا فرمائی تے آپکی اولاد نوں وی ولایت دے عظیم مرتبہ اُتے پہنچایا۔ صاحب منبع البرکات نے حضرت مخدو م دی اولاد دا شجرہ اس طرح توں دتا اے۔

• مخدوم محمّد سلطان شاہؒ ۔

( تساں دی والدہحضرت مخدوم بہاؤ الدین زکریا ملتانیؒ دی ہمشیرہ "مخدومہ کمال خاتون" تھاں۔

• مخدوم محمد ابو بکر شاہؒ(والد ماجد معروف روحانی بزرگ مخدوم سلطان ایوب قتالؒ)۔

( تساں دی والدہحضرت مخدوم بہاؤ الدین زکریا ملتانیؒ دی ہمشیرہ "مخدومہ کمال خاتون" تھاں۔)

• مخدوم حسن قتالؒ۔

(تساں دی والدہ ماجدہ بادشاہ محمد شاہ تغلق دی دختر "بی بی معظم خاتون تھاں"۔ "منبع البرکت "ماں اے کہ ایہ شادی وی سرور کائنات حضرت محمد مصطفیٰﷺ دے حضرت حقانی نوں حکم توں ہوئی۔ )

• مخدوم صدر الدین قتال ؒ(المعروف نواب سائاں شاہ صدر قتال)۔

(تساں دی والدہ ماجدہ راجگڑھ دے رائے الونہ کھچی دی دختر "بی بی راج کنول" تھاں۔ حضرت حقانی نوں خواب وچ سرور کائنات حضرت محمد مصطفیٰﷺ دی اس عقد توں متعلق بشارت ہوئی کہ اس بی بی توں جو فرزند پیدا ہو گا اوہ "قطب ثانی" ہوگا۔ تے بعد وچ حضرت حقانی دی نسل کثیر تعداد وچ انہی بزرگ توں پھیلی۔)

قرامطیاں دے خلاف تحریک

ابو محمد مشتاق عکس و تحریر دے مقالہ مخدوم عبد الرشید حقانی رحمتہ اللہ وچ لکھتے نیں ، ایہ اس دور دی بات اے کہ جدوں مخدوم عبد الرشید حقانی کوٹ کروڑ وچ جتھے فرائض سلطنت نبھا رہے سن اوتھے اپنے آباؤ اجداد وانگعلم و عمل دے ذریعے دین اسلام دی اشاعت و تبلیغ وچ پوری طرح مصروف سن ایہی وجہ اے کہ اس دور وچ کوٹ کروڑ وچ قرامطہ اثرات نہ پھیل سکے۔ ایہ حقیقت اے کہ مخدوم عبد الرشید حقانی دی موجودگی وچ قرامطیاں نوں اپنے عقائد و نظریات دی اشاعت دا موقع نہ مل سکا البتہ ملتان وچ قرامطیاں نے اپنے مذہب دی خوب اشاعت دی اس لئی ملتان دے گرد و نواح تے دیہی علاقہ جات وچ قرامطہ دے نظریاندی اثرات موجود سن۔ اک مرتبہ 1191ء شہاب الدین غوری اک لکھ ستر ہزار فوج لئی غزنی توں روانہ ہویا اس دوران وچ اس دا گزر لیہ توں ہویا اسنوں دسیا گیا اس وقت ایتھے دی سربراہ حکمران شخصیت 18 سال دے نوجوان عالم دین اے جو کوٹ کروڑ لیہ وچ قیام پزیر اے۔ شہاب الدین غور ی نے مخدوم حقانی توں ملاقات دی تے ملتان وچ قرامطی اثرات پھیلنے دے خدشہ دا اظہار کیتا تے نال ای تساں توں ملتان منتقل ہونے دی گزارش دی تے اس اُتے مخدوم حقانی نوں اس نے آمادہ کر لیا۔ سلطان غوری دا مخدوم حقانی نوں ملتان منتقل کرنے دا واحد مقصد قرامطیاں دا قلع قمع کرنا سی۔ مخدوم حقانی سلطان غوری دی درخواست اُتے کوٹ کروڑ دی جاگیرات توں دست بردار ہو کر ملتان قیام پزیر ہو گئے اس نے ملتان وچ کوٹ کروڑ دی سربراہی دے بدلے وچ تہاناں وسیع جاگیر عطا دی۔ ملتان منتقل ہونے دے نال ای کوٹ کروڑ وچ قائم مدرسہ وی ملتان منتقل کر دتا۔ ملتان وچ تساں دے علم و رشد دا شہرہ دور دور تک ہویا تے لوک تساں دے گرد جوق در جوق جمع ہونے لگے۔ تریخ دان نور احمد خان فریدی لکھتا اے کہ خصوصی حالات دی بنا اُتے تساں (مخدوم حقانی)کوٹ کروڑ توں ملتان ہجرت کر آئے تے قلعہ قدیم وچ اس مقام اُتے قیام فرمایا جتھے اس وقت حضرت بہاؤالدین زکریا ملتانی سہروردی دا مزار اے۔ تساں دے ملتان وچ قیام دے دوران وچ قرامطہ تحریک نوں ہمت نہ ہو سکی۔

برصغیر دی پہلی اقامتی درس گاہ دا قیام

قرامطیاں توں نمٹنے دے بعد مخدوم حقانی نے ملتان توں جانب مشرق 28 کلومیٹر دے فاصلے اُتے ابو الفتح مڑل توں قطعہ اراضی خرید کر جنگل و بیابان وچ اک مسجد تے دینی و اخلاقی درس گاہ دی بنیاد رکھی جسنوں برصغیر وچ پہلی اقامتی درس گاہ ہونے دا اعزاز و شرف عطا ہویا۔ (پہلے ایتھے نرسنگ پسرایسر دیو دا ستھان سی) اس درس گاہ دا مقصد علمائے حق و مبلغین اسلام تے صوفیائے کرام دی اک ایسی جماعت دی آبیاری کرنا سی جو لوگاں دی اخلاقی و نظریاندی روحانی ودینی تربیت کرنے دی صلاحیت توں بہرہ ور ہو، ایہ درس گاہ چھیندی ای اقامتی یونیورسٹی دی حیثیت اختیار کر گئی۔ اسی درس گاہ وچ علوم دنیاوی دے نال نال علوم دینی فلسفہ و منطق معقولات و منقولات دا علم وی سکھایا تے پڑھایا جادا سی۔ نہایت گھٹ عرصہ وچ مخدوم حقانی دے علم و رشد تے فقر ولایت دا چرچا چہار دانگ عالم وچ پھیل گیا۔ اکناف عالم توں سعید روحاں کھچ کھچا کر ایتھے جمع ہونے لگاں حتیٰ کہ قال ﷲ و قال الرسول ﷲ توں ملتان دے در و کندھ گونجنے لگے۔ تساں دی مجلس وچ علماءمشائخ جمع ہویا کر دے سن۔ اک بار ایسا ہویا تساں دی مجلس وچ علمائے مشائخ دی اک جماعت بحث و مناظرہ وچ سرگرم سی حتیٰ کہ سہ پہر گزر گئی کہاں شام کوجا کر اجلاس برخاست ہویا۔ ایہ معمول بلاتاخیر روزانہ جاری رہدا سی۔ ایتھے توں فارغ التحصیل علما و فضلاء نے اکناف عالم وچ پھیل کر تبلیغ اسلام اشاعتِ دین وچ لازوال کردار ادا کیتا۔ تساں دی تعلیمات دا عکس اج وی انہاں علاقاں دے لوگاں دی تہذیبی و ثقافتی زندگیاں وچ نمایاں دکھائی دیتا اے۔ تساں دی درسگاہ الگ الگ دو شعبہ جات اُتے مشتمل سی۔ اک شعبہ علوم دینیہ واخلاقی و روحانی تربیت دے لئی مخصوص سی جدونکہ دوسرا شعبہ فلسفہ منطق زبان و بیان جداں علوم دے لئی خاص سی۔

روایت گنج شکر

حضرت بابا فرید الدین گنج شکر فرماندے نیں کہ اک مرتبہ برادرم بہاؤالدین تے (ماں)فقیر ملتان وچ اک جگہ اکٹھے بیٹھے سن کہ مجاہدہ و ریاضت دا ذکر شروع ہویا۔ مخدوم حقانی دے بارے وچ ذکر ہویا تو برادرم بہاؤالدین نے فرمایا:

“

"مراتب برادرم مخدوم عبدالرشید حقانی در قرب الہی علو مکان است در رسد مخدوم عبدالرشید حقانی یار امی تعدیل نمی دارد۔ ھو اقْرَبُ الله و أقربه چنانچہ خلعت جسم و جاں برادرم ماسوی الله یک سوئے راغت نمی درد برچہ از جسم ایشاں خروج میشو داز سر فارغ نست۔"

”

"یعنی میرے بھائی مخدوم عبدالرشید حقانی دا درجہ قرب الہی وچ اتنا بلند اے کہ وچ اس معاملے وچ انہاں دی برابری دا یارا نئيں رکھتا۔اوہ الله دے بوہت قریب نیں ، تے الله انہاں دے بوہت قریب۔ چنانچہ میرے بھائی دے جسم و جاں وچ اک بال وی برابر جگہ وی ماسوی الله دے لئی خالی نئيں "۔ شیخ السلام مخدوم بہاؤ الدین زکریا نے مزید فرماندے ہوئے کہیا کہ: ولایت دے جس مقام اُتے میرے بھائی مخدوم عبد الرشید حقانی پہنچے نیں ، اوتھے تک اساں نئيں پہنچ سکے۔

لعل شہباز توں ملاقات

حضرت لعل شہباز قلندر مجزوبانہ تے قلندرانہ طریقہ اختیار کر دے سن، ملتان دے قاضی کاشانی جو خود وی عالم سن لیکن قلندرانہ طریقے نوں پسند نئيں فرماندے سن نے لعل شہباز قلندر اُتے فتوی جاری کر دتا، لال شہباز قلندر جو اس وقت ملتان دے قریب کسے گاؤں وچ موجود سن، تساں دے کسے مرید نے تہاناں قاضی صاحب دے فتوی توں آگاہ کیتا تو تساں وڈے غضبناک ہوئے تے اپنے مریداں دے نال ملتان ول چل دے۔ شیخ السلام مخدوم بہاؤ الدین زکریا نوں کسے نے اطلاع دی دے لال شہباز قلندر نامی کوئی بزرگ قاضی دے فتوی نوں سن کر غضبناک ہو کر ملتان تشریف لا رہے نیں ، مخدوم بہاؤ الدین زکریا نے کسے توں کہیا دے انھاں ہماری محفل وچ لے آو، اس وقت اس محفل وچ مخدوم عبد الرشید حقانی وی موجود سن۔ تساں نے اپنے بیٹے مخدوم حسن توں کہیا دے جاؤ تے قلندر نوں احترام توں ہمارے کول لے آؤ، جدوں قلندر خانقاہ اُتے پہنچے تو عظیم بزرگ ہستیاں دی موجودگی وچ اپنا غصہ بھول بیٹھے۔ لعل شہباز قلندر تے مخدوم حقانی اک دوسرے توں وڈے اخلاق تے پیار توں پیش آئے۔

وصال

مخدوم حقانی نے عمر دے آخری حصے وچ گوشہ نشینی اختیار کرلی سی تے اساں وقت یاد الٰای وچ مصروف رہتے تے مریدین توں وی صرف خاص اوقات وچ ملاقات فرماندے ۔ اک دن تساں اپنے حجرے وچ یاد الہی وچ مصروف سن، تو اک نورانی چہرے والے اک بزرگ ہتھ وچ اک پھُل لئی تساں دے حجرے دے باہر تشریف لیائے تے حجرے دے باہر تساں دے پوتے مخدوم مخدوم سلطان ایوب قتال توں مخاطب ہو کر کہیا دے ایہ پھُل حضرت دی خدمت وچ پیش کردو، مخدوم سلطان ایوب قتال پہلے تو ہچکچائے تے اس دے بعد اوہ پھُل لے کر اپنے دادا دی خدمات وچ حاضر ہوئے تے سارا ماجرا سنایا۔ مخدوم حقانی نے اس پھُل نوں سونگھا تے اشارہ سمجھ گئے کہ پروردگار دا بلاوا آگیا اے۔ تساں نے دو رکعت نفل پڑھی تے آخری سجدے وچ (بالآخر 773 ھ) آواز دوست اُتے لبیک کہندے ہوئے اپنی جان جان آفرین دے سپرد کر دی تے عالم برززخ دا سفر کیتا۔ تے یوں آسمان تصوف دا حیات آفراں ستارہ اساں توں جدا ہویا۔ تساں دے ناں توں منسوب قصبہ مخدوم رشید وچ قائم کردہ مدرسہ توں ملحقہ تساں دے حجرے وچ مخدوم سلطان ایوب قتال دے ہاتھاں آپکی تدفین ہوئی۔

مزار

تساں دا مزار سردار بہادر خان دریشک (راجن پور) نے تعمیر کروایا سی، جو تساں دے خاص معتقدین وچوں سی۔

جامع مسجد حقانی

تساں دے مزار دے نال ای اک نہایت عالیشان جامع مسجد جو پنج وڈے گنبداں اُتے مشتمل اے، ملک بھر وچ اپنے منفرد طرز تعمیر دی واحد مسجد اے۔ جس اُتے ملتانی کاشی گری دا کم نہایت خوبصورت انداز وچ کیتا گیا اے۔

کراماندی چشمہ/آب شفاء

تساں دے مزار دے نزدیک اک چشمہ اے، جو عرس دے موقع اُتے زائرین دے لئی کھولا جاندا اے۔ روایت اے کہ اک بار جدوں مخدوم حقانی نے کسے مرض توں شفاء حاصل دی تو اس دوا (بعض دے نزدیک ایہ دوا تہاناں تساں دے پیر و مرشد نے دی سی، بعض دے نزدیک اوہ تساں دوا تساں دے خود دے کول سی)نوں اس کنواں وچ پھینک دتا تے اس دے بعد عقیدت منداں نے اس کنواں دے پانی نوں جسمانی بیماریاں توں نجات دے لئی استعمال کرنا شروع کر دتا تے اللہ دے حکم توں شفاء یاب ہوئے۔

اک دوسری روایت جو "تذکرہ مدینه الاولیاء، مؤلف سید امتیاز حسین قادری" وچ اے کہ حضرت مخدوم نے اک چاہ لگوایا سی ۔ تے اس دے متعلق تساں دی دعا ایہ اے کہ جو شخص اس دا پانی پئے گا الله دے حکم توں اوہ شفاء یاب ہوگا۔ چنانچہ ایہ کنواں سارا سال بند رہتا اے تے ایام عرس وچ اوقا ف دی جانب توں کھولا جاندا اے جتھے ہزاراں افراد آکر اس دے پانی نوں پیتے تے غسل کر دے نیں ۔

عرس

تساں دا عرس ہر سال 15 جون توں شرو ع ہُندا اے تے پورا اک مہینے جاری رہتا اے۔ تساں دی تعلیمات اجاگر کرنے دی خاطر کانفرنس دا وی اہتمام ہُندا اے جس وچ ملک دے مشہور تے معروف علما محققین شریک ہُندے نیں ۔ تساں دے مزار اُتے روزانہ ہزاراں زائرین و عقیدت مند فاتحہ خوانی دے لئی حاضر ہُندے نیں ، تساں دا مزار ہر وقت خاص و عام دے لئی کھلا رہتا اے۔

سوشل میڈیا

• Tv
• [https://www.youtube.com/watch?v=

Hazrat Makhdoom Abdul-Rasheed Haqqaniؒ منظرہ ◅] _{یوٹیوب اتے}

حوالے

• حضرت مخدوم عبد الرشید حقانی رحمتہ اللہ علیہ، جلد اول، حقانی اکیڈمی، مخدوم رشید ملتان۔
• انوار غوثیہ از مخدوم حسن بخش ، جلد اول(1909ء) صفحہ 13 تا 16 ۔
• انوار غوثیہ از مخدوم حسن بخش ، جلد اول(1909ء) صفحہ 163۔
• دختر سید عبدلقادر جیلانی ؒ حوالہ غنیة الطالبین / سیر:20؍447 نیز دیکھئے: فوات الوفیات:2-374۔
• مکاشفتہ الطریقت ملفوظ نوابیہ (شجرہ اولاد حضرت شاہ وحید الدین احمد غوث رحمتہ الله علیہ، پدر گرامی حضرت مخدوم عبدالرشید حقانی رحمتہ الله علیہ)۔
• روزنامہ امروز ، 13 دسمبر 1980 پروفیسر بشیر احمد ملک (خاندانی پس و منظر کوٹ کروڑ، سلطان شاہ حسین رحمتہ الله علیہ)۔
• کتاب حالات مبارکہ "حضرت پیر شاہ موسیٰ نواب رحمتہ اللہ علیہ، جلد اول، صفحہ 2 تا 7۔ (مصنف محمد عبد للہ تونسوی نظامی، رحیم یار خان)۔
• کتاب تذکرہ حالات حضرت مخدوم عبد الرشید حقانی رحمتہ اللہ علیہ، جلد اول، صفحہ 3 تا 5۔ (پبلشر چشتی پرنٹنگ پریس، کراچی)۔
• مقالات مولوی محمد شفیع جلد پنجم صفحہ 138 ، مجلس ترقی ادب لاہور 1981ء (مخدوم کمال الدین علی شاہ خوارزمی رحمتہ الله علیہ)۔
• سید عبدلقادر گیلانی (حیات ۔اثار) تالیف یونس الشیخ ابراہیم السامرانی، (مطبوعہ بغداد) صفحہ 61۔
• سوانح سلطان العارفین ، غوث زماں حضرت مخدوم عبدالرشید حقانی رحمتہ الله علیہ ۔
• جامع الکرامات مؤ لف شرف الدین لاہوری ، صفحہ نمبر 10 ۔ (تذکرہ برادران و خواہران)
• منبع البرکات ملفوظ شیخ شمس الدین (بحوالہ ازواج و اولاد)۔
• مسالک السالکین جلد دوم صفحہ 509 بحوالہ خم خانہ تصوف از ڈاکٹر ظہور الحسن شارب ، صفحہ 43، صابری دارالکتب لاہور1980ء۔
• پنجاب گزیٹیر (ملتان ڈسٹرکٹ) کننگھم رپورٹ۔
• مقالات مولوی محمد شفیع ، جلد پنجم مرتب احمد ربانی صفحہ 194۔علانیہ محمد شاہ (سلطان سلطنت دہلی) ۔
• نور محمد تھند"تاریخ لیہ" صفحہ 135-
• ابو محمد مشتاق عکس و تحریر مقالہ مخدوم عبد الرشید حقانی علیہ رحمة۔
• روزنامہ دنیا، ملتان، 3٠ جون 2٠16 -
• تاریخ ملتان، ڈاکٹر روبینہ ترین، صفحہ 172-
• تاریخ ملتان صفحہ 159باب مخدوم عبدالرشید حقانی، ناشر قصر الادب ، مصنف مولانا نور احمد خاں فریدی۔