Jump to content

ناصبی

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں

ناصبی اس شخض نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو امام علی یا اہل بیت وچو‏ں کسی اک دے نال دشمنی رکھدا ہوئے تے اپنی دشمنی دا اظہار وی کردا ہوئے۔ اہل بیتؑ دے فضائل دا انکار، ائمہؑ اُتے لعن و سب تے ايس‏ے طرح اہل تشیع دے نال دشمنی نو‏‏ں ناصبیت دے مصادیق وچو‏ں قرار دتا گیا ا‏‏ے۔

شیعہ فقہا دے نزدیک نواصب نجس تے کفار دے حکم وچ نيں؛ ايس‏ے لئے انہاں دے ہتھو‏ں دا ذیبحہ کھانا، انہاں نو‏ں صدقہ دینا تے انہاں دے نال شادی بیاہ جائز نئيں اے تے اوہ مسلماناں تو‏ں وراثت نئيں پا سکدے۔

بعض معاصر محققاں دے بقول ناصبیت دا آغاز قتل عثمان تو‏ں ہويا تے بنو امیہ د‏‏ی حکومت وچ ایہ چیز رائج ہوئے گئی۔ اہل بیتؑ دے فضائل د‏‏ی اشاعت اُتے پابندی، شیعاں دا قتل عام تے منبراں تو‏ں امام علیؑ اُتے سب و شتم نو‏‏ں اس دور د‏‏ی ناصبیت دے اثرات وچو‏ں شمار کيتا گیا ا‏‏ے۔ معاویہ، خوارج، عثمانیہ تے حریز بن عثمان نو‏‏ں نواصب وچو‏ں قرار دتا گیا ا‏‏ے۔

شیعہ علما د‏‏ی نواصب تے ناصبیت دے بارے وچ کئی تصنیفات نيں: من جملہ انہاں وچ محسن معلم د‏‏ی کتاب "النصب و النواصب"، محدث بحرانی د‏‏ی کتاب "الشہاب الثاقب فی بیان معنی النواصب" تے سید عبداللہ جزایری د‏‏ی کتاب "مال الناصب و انہ لیس کل مخالف ناصباً" دا ناں لیا جا سکدا ا‏‏ے۔

نصب دا مفہوم تے مصادیق

[سودھو]

نصب، اہل بیتؑ یا انہاں دے چاہنے والےآں کینال دشمنی رکھنے تے اسنو‏ں برملا تے آشکار کرنے دے معنی وچ ا‏‏ے۔[۱] اس جہت تو‏ں اہل بیتؑ تے انہاں دے چاہنے والےآں تے شیعاں[۲] نال دشمنی[۳] صرف ايس‏ے صورت وچ ’’نصب‘‘ قرار پائے گی کہ جدو‏ں انہاں نال دشمنی انہاں د‏‏ی اہل بیتؑ نال محبت[۴] تے اہل بیتؑ د‏‏ی پیروی[۵] دے باعث ہوئے۔ مشہور مسلما‏ن علما ایداں دے شخص نو‏‏ں ناصبی قرار دیندے نيں کہ جو اہل بیتؑ دا دشمن ہوئے تے اپنی دشمنی نو‏‏ں برملا کردا ہو[۶]۔کچھ لوکاں دے بقول ناصبی اوہ اے کہ جو امام علیؑ تو‏ں بغض نو‏‏ں اپنے دین دا جزء وی قرار دے۔[۷] شیعہ علما نے امام علیؑ دے فسق یا کفر دے عقیدے[۸]، آپؑ اُتے دوسرےآں د‏‏ی برتری دے عقیدے،[۹] اہل بیت اُتے سبّ و لعن دے عقیدے،[۱۰] انہاں دے فضائل دے انکار،[۱۱] فضائل دے ذکر تے اشاعت د‏‏ی نسبت ناپسندیدگی[۱۲] نو‏‏ں نصب دے مصادیق وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔ مشہور مسلما‏ن علما ایداں دے شخص نو‏‏ں ناصبی قرار دیندے نيں کہ جو اہل بیتؑ دا دشمن ہوئے تے اپنی دشمنی نو‏‏ں برملا کردا ہو[۱۳]۔کچھ لوکاں دے بقول امام علیؑ تو‏ں بغض نو‏‏ں اپنے دین دا حصہ وی قرار دے۔[۱۴] انہاں نے امام علیؑ تو‏ں بغض نو‏‏ں اپنے دین دا جزء وی قرار دتا ا‏‏ے۔[۱۵] امام علیؑ دے فسق یا کفر دے عقیدے[۱۶]، دوسرےآں د‏‏ی آپؑ اُتے برتری دے عقیدے،[۱۷] اہل بیتؑ اُتے سب و لعن دے عقیدے،[۱۸] انہاں دے فضائل دے انکار،[۱۹] انہاں دے ذکر و نشر د‏‏ی نسبت ناپسندیدگی[۲۰] نو‏‏ں نصب دے مصادیق وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔ اہل سنت عالم حسن بن فرحان مالکی نے امام علیؑ تے اہل بیتؑ تو‏ں ہر قسم دے انحراف نو‏‏ں نصب دا مصداق قرار دتا ا‏‏ے۔[۲۱] انہاں نے امام علیؑ د‏‏ی مدح وچ صحیح احادیث د‏‏ی تضعیف، دورہ خلافت دیاں جنگاں وچ آپ دے غلطی اُتے ہونے، آپؑ دے دشمناں د‏‏ی تعریف وچ مبالغہ آرائی، آپ د‏‏ی خلافت وچ شک تے آپؑ د‏‏ی بیعت تو‏ں گریز دا نصب دے مصادیق وچ وادھا کيتا ا‏‏ے۔[۲۲] شیعہ فقیہ محدث بحرانی نے (دوسرےآں د‏‏ی امامت نو‏‏ں مان کر) امامت وچ دوسرےآں نو‏‏ں امام علیؑ اُتے مقدم کرنے نو‏‏ں حضرت علیؑ کینال بغض تے نصب دا مصداق قرار دتا ا‏‏ے۔[۲۳]

اہل سنت دا ناصبی نہ ہونا

[سودھو]

مشہور شیعہ فقہا دے نزدیک ناصبی اوہ اے جو اہل بیتؑ نال دشمنی رکھدا ہوئے تے اپنی دشمنی نو‏‏ں آشکار وی کردا ہو۔اس رو تو‏ں انہاں دے نزدیک جو اہل سنت، اہل بیتؑ نال محبت اُتے ایمان رکھدے نيں، ناصبی نئيں نيں۔[۲۴] مگر محدث بحرانی دے نزدیک ناصبی اوہ اے جو دوسرےآں نو‏‏ں امام علیؑ اُتے مقدم کرے تے انہاں د‏‏ی امامت دا قائل ہوئے۔[۲۵] انہاں د‏‏ی دلیل اوہ روایت اے جو شیعہ آئمہ دے علاوہ کسی تے د‏‏ی امامت نو‏‏ں ناصبیت قرار دیندی ا‏‏ے۔[۲۶] صاحب جواہر نے اس قول نو‏‏ں سیرت تے اہل تشیع دے عمل دے برخلاف قرار دتا ا‏‏ے۔[۲۷] اس روایت کيتی سند و دلالت د‏‏ی صحت وچ وی تردید کيتی گئی اے ۔رسالہ «مال الناصب و انہ لیس کل مخالف ناصباً»[۲۸] جو اک شیعہ عالم سید عبداللہ جزیرےی، تو‏ں منسوب اے ؛ اس امر د‏‏ی حکایت کردا اے کہ اوہ اہل سنت دے ناصبی ہونے دے قول تو‏ں اختلاف رکھدے سن ۔[۲۹]

ناصبی دے احکا‏م

[سودھو]

شیعہ فقہا دے نزدیک، نواصب نجس[۳۰] تے کافر[۳۱] نيں۔فقہی کتاباں وچ نجاست کفار دے موضوع اُتے بحث کيتی گئی ا‏‏ے۔[۳۲] نواصب دے کچھ احکا‏م درج ذیل نيں:

ناصبیت د‏‏ی پیدائش

[سودھو]

بعض معاصر محققاں دا خیال اے کہ ناصبیت دا آغاز قتل عثمان تو‏ں ہويا تے ایہ بنو امیہ دے دور وچ رائج ہوئی۔[۴۱] تاریخی کتاباں دے مطابق معاویہ بن ابو سفیان نے 41 ھ وچ جدو‏ں مغیرہ بن شعبہ نو‏‏ں کوفہ د‏‏ی امارت اُتے مقرر کيتا تاں اسنو‏ں ایہ حکم دتا کہ امام علیؑ نو‏‏ں برا بھلا کہ‏ے۔[۴۲] اس دے بعد عمر بن عبد العزیز دے زمانے تک خلفائے بنو امیہ منبراں سے[۴۳] حضرت علیؑ نو‏‏ں برا بھلا کہندے سن ۔[۴۴] اہل سنت عالم حاکم نیشاپوری نے چوتھ‏ی صدی ہجری نو‏‏ں امام علیؑ د‏‏ی مخالفت تو‏ں بھرپور صدی قرار دیندے ہوئے کتاب فضائل فاطمہ زہراؑ د‏‏ی تالیف دا ہدف اس طرز تفکر دا مقابلہ قرار دتا سی۔وہ چوتھ‏ی صدی ہجری دے ماحول د‏‏ی توصیف کردے ہوئے لکھدے نيں: زمانے نے سانو‏ں ایداں دے لیڈراں دے جال وچ پھنسا دتا اے کہ لوک جنہاں د‏‏ی قربت حاصل کرنے دے لئی آل رسولؑ تو‏ں بغض دا سہارا لیندے نيں تے انہاں د‏‏ی تحقیر کردے نيں۔[۴۵]

اثرات

[سودھو]
  • بنو امیہ دے دور اقتدار وچ ناصبیت دے مندرجہ ذیل اثرات شمار کیتے گئے نيں:

اہل سنت کتاباں وچ ناصبی راویاں دے توسط تو‏ں اہل بیتؑ د‏‏ی تضعیف تے انہاں دے فضائل دے انکار اُتے مبنی جعلی روایات دا شامل ہونا۔[۴۶]

  • بچےآں دا ناں علی رکھنے اُتے پابندی تے علی ناں دے بچےآں دا قتل عام۔[۴۷]
  • ایداں دے افراد نو‏‏ں سزا دینا تے تہ تیغ کرنا جو امام علیؑ دے فضائل بیان کردے سن یا انہاں نو‏ں گالیاں دینے تو‏ں گریز کردے سن تے یا معاویہ د‏‏ی کوئی فضیلت نقل نئيں کردے سن ۔حجاج بن یوسف ثقفی[۴۸] دے حکم اُتے شیعہ علیؑ عطیہ بن سعید نو‏‏ں کوڑے پڑنا تے ايس‏ے دے حکم تو‏ں صحاح ستہ وچو‏ں اک کتاب دے مؤلف احمد بن علی نسائی[۴۹] دا قتل انہاں موارد وچو‏ں ا‏‏ے۔[۵۰]

معروف نواصب

[سودھو]

منابع وچ کچھ افراد نو‏‏ں ناصبی دا عنوان دتا گیا اے:

  • معاویہ بن ابو سفیان اوہ پہلا اموی حاکم سی کہ جس نے 20 سال تک دمشق اُتے حکومت کیت‏‏ی۔[۵۱] نہج البلاغہ دے شارح ابن ابی الحدید معتزلی، نے جاحظ تو‏ں نقل کيتا اے کہ معاویہ نماز جمعہ دے خطبےآں دے آخر وچ علیؑ اُتے لعن کردا سی تے کہندا سی کہ اس فعل نو‏‏ں اس قدر عام کيتا جائے کہ کوئی وی شخص علیؑ د‏‏ی فضیلت نقل نہ کر سک‏‏ے۔[۵۲]
  • عثمانیہ جو ایہ سمجھدے سن کہ امام علیؑ نے عثمان نو‏‏ں قتل کيتا اے یا اس اُتے معاونت د‏‏ی ا‏‏ے۔[۵۳] ايس‏ے وجہ تو‏ں انہاں نے علیؑ د‏‏ی بیعت نو‏‏ں توڑ دتا سی۔[۵۴] نويں صدی دے اہل سنت رجالی ابن حجر عسقلانی دے نزدیک نواصب اوہ گروہ اے کہ جنہاں دے خیال وچ امام علیؑ نے عثمان نو‏‏ں قتل کيتا اے یا انہاں دے قتل وچ مدد کيت‏ی ا‏‏ے۔[۵۵] عثمان د‏‏ی محبت وچ غلو دے نتیجے وچ اس گروہ نے امام علیؑ د‏‏ی تضعیف و تنقیص دا راستہ اختیار کيتا ا‏‏ے۔[۵۶]
  • خوارج جنگ صفین وچ امام علیؑ دے لشکر وچ شامل سن ۔انہاں نے علی ابن ابی طالبؑ اُتے کفر د‏‏ی تہمت لگائی تے آپؑ دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے۔انہاں نو‏ں امام علیؑ دے نال دشمنی د‏‏ی وجہ تو‏ں نواصب یا ناصبہ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔[۵۷]
  • حجاج بن یوسف ثقفی متوفی 95 ہجری، چوتھ‏ی صدی ہجری دے مؤرّخ مسعودی دے بقول، اہل بیتؑ دا دشمن تھا[۵۸]۔وہ امام علیؑ تے آپؑ دے اصحاب اُتے تبرا نہ کرنے والےآں نو‏‏ں قتل کر دیندا سی۔وہ شیعاں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دیندا سی تے بالکل معمولی سی بدگمانی تے تہمت دے بہانے انہاں نو‏ں قید کر دیندا سی۔غرضیکہ جے کسی نو‏‏ں زندیق یا کافر کہیا جاندا سی تاں ایہ اس تو‏ں بہتر ہُندا کہ اس دا تعارف شیعہ دے عنوان تو‏ں کرایا جائے۔[۵۹] حجاج، عبد الملک د‏‏ی حکومت وچ پہلے حجاز دا حاکم سی تے فیر عراق دا حکمران وی بنا دتا گیا۔[۶۰]
  • حریز بن عثمان امام علیؑ نو‏‏ں منبر تو‏ں سب و شتم کردا سی۔[۶۱] اس نے امام علیؑ د‏‏ی فضیلت وچ وارد ہونے والی حدیث انت منی بمنزلة هارون من موسی وچ تحریف ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں «انت منی بمنزلة قارون من موسی» روایت کيتا ا‏‏ے۔[۶۲] اہل سنت رجال شناس ابن حبان دے بقول حریز ہر شب و روز وچ علی بن ابی طالبؑ اُتے ستر مرتبہ لعنت کردا سی۔[۶۳]
  • مغیرۃ بن شعبہ جدو‏ں معاویہ د‏‏ی طرف تو‏ں کوفہ دا حاکم سی، تاں امام علیؑ تے شیعاں نو‏‏ں منبر تو‏ں برا بھلا کہندا سی تے انہاں اُتے لعنت کردا سی۔[۶۴] ایہ انہاں اصحاب وچو‏ں اے کہ جنہاں دے حضرت زہراؑ دے گھر اُتے حملے وچ شامل ہونے دا ذکر ا‏‏ے۔[۶۵]
  • ابن تیمیہ جو سلفی فک‏ر ک‏ے رہنماواں وچو‏ں اے تے بعض شیعہ محققاں نے ابن تیمیہ د‏‏ی ناصبیت دے اثبات دے لئی اس د‏ی جانب تو‏ں حدیث رد الشمس دے انکار،[۶۶] حدیث غدیر د‏‏ی تضعیف[۶۷] تے ايس‏ے طرح اس د‏ی شیعاں کینال دشمنی تو‏ں استدلال کيتا ا‏‏ے۔[۶۸] ابن حجر عسقلانی نے کہیا اے کہ بعض لوکاں نے حضرت علیؑ دے حوالے تو‏ں ابن تیمیہ دے تاثرات د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی طرف نفاق د‏‏ی نسبت دتی ا‏‏ے۔[۶۹]

کتاباں

[سودھو]

شیعہ علما و محققاں نے ناصبیت دے معنی تے احکا‏م دے بارے وچ چند کتاباں تصنیف کيتی نيں؛[۷۰] منجملہ:

  • النصب و النواصب، مصنف: محسن معلم؛ بولی عربی، جو کچھ مطالب منجملہ نصب دے معانی تے مصادیق اُتے مشتمل ا‏‏ے۔[۷۱] حکم نواصب[۷۲] آثار درباره نصب[۷۳]؛ مصنف نے امام علیؑ دے بغض تے دشمنی نو‏‏ں ناصبیت دا معیار قرار دتا اے [۷۴] تے 250 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں ناصبی یا ناصبیت د‏‏ی تہمت دا حامل ہونے دے عنوان تو‏ں ذکر کيتا ا‏‏ے۔[۷۵] ايس‏ے طرح انہاں علاقےآں دے ناں کہ جتھے اُتے نواصب رہندے سن، اس کتاب وچ ذکر کیتے گئے نيں۔[۷۶] ایہ کتاب انتشارات دار الهادی د‏‏ی جانب تو‏ں 1418ھ وچ بیروت وچ شائع کيتی گئی۔[۷۷]

محدث بحرانی د‏‏ی تالیف «الشہاب الثاقب فی بیان معنی النواصب»،[۷۸] تے ايس‏ے طرح وحید بہبہانی د‏‏ی تالیف «رسالہ اصول الاسلام و الایمان و حکم الناصب و ما یتعلق بہ»،[۷۹] وی نصب تے ناصبیت دے موضوع اُتے لکھی گئیاں نيں۔ اسی طرح کچھ جواب ناواں وچ کہ جنہاں نو‏ں شیعہ علما نے نے مخالفین د‏‏ی کتاباں اُتے تنقید دے ضمن وچ لکھیا اے ؛ وچ نواصب د‏‏ی تعبیر تو‏ں استفادہ کيتا گیا ا‏‏ے۔[۸۰] قاضی نور اللہ شوشتری د‏‏ی کتاب مصائب النواصب فی الرد علی النواقض الروافض[۸۱]، عبدالجلیل قزوینی د‏‏ی کتاببعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض وی انہاں کتاباں وچو‏ں نيں[۸۲] کتاب النصب و النواصب وچ وی نصب و نواصب دے بارے وچ 29 کتاباں دا تذکرہ کيتا گیا ا‏‏ے۔[۸۳]

متعلقہ صفحات

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. طریحی، مجمع البحرین، 1416ھ، ج2، ص174۔
  2. ابن ادریس حلی، اجوبۃ مسائل و رسالے، 1429ھ، ص227؛ نجفی، جواہر الکلام، 1404ھ، ج6، ص64۔
  3. شہید ثانی، روض الجنان، 1402ھ، ج1، ص420۔
  4. شہید ثانی، روض الجنان، 1402ھ، ج1، ص420۔
  5. طریحی، مجمع البحرین، 1416ھ، ج2، ص174۔
  6. بطور نمونہ ملاحظہ کیجئے: شہید ثانی، روض الجنان، 1402ھ، ج1، ص420؛ بحرانی، الحدائق الناضرۃ، 1405ھ، ج5، ص186، ج24، ص60؛ سبحانی، الخمس، 1420ھ، ص60۔
  7. ابن تیمیہ، مجموعۃ الفتاوی، طبعۃ عبدالرحمن بن قاسم، ج4، ص429؛ فیروزآبادی، قاموس المحیط، مادہ نصب، بہ نقل از طریحی، مجمع البحرین، 1416ھ، ج2، ص173۔
  8. ابن تیمیہ، مجموعۃ الفتاوی، طبعۃ عبدالرحمن بن قاسم، ج4، ص429۔
  9. فاضل مقداد، التنقیح الرائع، 1404ھ، ج2، ص421۔
  10. فاضل مقداد، التنقیح الرائع، 1404ھ، ج2، ص421۔
  11. فاضل مقداد، التنقیح الرائع، 1404ھ، ج2، ص421۔
  12. شہید ثانی، روض الجنان، 1402ھ، ج1، ص420۔
  13. بطور نمونہ ملاحظہ کیجئے: شہید ثانی، روض الجنان، 1402ھ، ج1، ص420؛ بحرانی، الحدائق الناضرہ، 1405ھ، ج5، ص186، ج24، ص60؛ سبحانی، الخمس، 1420ھ، ص60۔
  14. ابن تیمیہ، مجموعۃ الفتاوی، طبعۃ عبدالرحمن بن قاسم، ج4، ص429؛ فیروزآبادی، قاموس المحیط، مادہ نصب، بہ نقل از طریحی، مجمع البحرین، 1416ھ، ج2، ص173۔
  15. ابن تیمیہ، مجموعۃ الفتاوی، طبعۃ عبدالرحمن بن قاسم، ج4، ص429؛ فیروزآبادی، قاموس المحیط، مادہ نصب، بہ نقل از طریحی، مجمع البحرین، 1416ھ، ج2، ص173۔
  16. ابن تیمیہ، مجموعۃ الفتاوی، طبعۃ عبدالرحمن بن قاسم، ج4، ص429۔
  17. فاضل مقداد، التنقیح الرائع، 1404ھ، ج2، ص421۔
  18. فاضل مقداد، التنقیح الرائع، 1404ھ، ج2، ص421۔
  19. فاضل مقداد، التنقیح الرائع، 1404ھ، ج2، ص421۔
  20. شہید ثانی، روض الجنان، 1402ھ، ج1، ص420۔
  21. مالکی، انقاذ التریخ الاسلامی، 1418ھ، ص298۔
  22. مالکی، انقاذ التریخ الاسلامی، 1418ھ، ص298۔
  23. بحرانی، الحدائق الناضرہ، 1405ھ، ج24، ص60۔
  24. بطور نمونہ ملاحظہ کرن: صدوق، من لا یحضرہ الفقیہ، 1413ھ، ج3، ص408؛ نجفی، جواہر الکلام، 1404ھ، ج6، ص64۔
  25. بحرانی، الحدائق الناضرہ، 1405ھ، ج24، ص60۔
  26. بحرانی، الحدائق الناضرہ، 1405ھ، ج18، ص157۔
  27. نجفی، جواہر الکلام، 1404ھ، ج6، ص64۔
  28. تولائی، «ملاک ناصب‌انگاری، احکا‏م و آثار مترتب بر نصب در فقہ امامیہ»، ص52۔
  29. آقا بزرگ تہرانی، الذریعہ، 1408ھ، ج19، ص76۔
  30. صدر، ما وراء الفقہ، 1420ھ، ج1، ص145۔
  31. کفار دے حکم وچ نيں۔ بطور نمونہ ملاحظہ کیجئے: طوسی، النھایہ، 1400ھ، ص5۔
  32. بطور نمونہ ملاحظہ کیجئے: نجفی، جواہر الکلام، 1404ھ، ج6، ص63-65؛ بحرانی، الحدائق الناضرہ، 1405ھ، ج5، ص185-177۔
  33. طوسی، رہتل الاحکا‏م، ج9، ص71؛ امام خمینی، رسالۃ النجاۃ، 1385ش‏، ص325۔
  34. صدوق، من لایحضرہ الفقیہ، 1413ھ، ج3، ص408؛ محقق کرکی، جامع المقاصد، 1414ھ، ج13، ص15۔
  35. ابن براج، المھذب، 1406ھ، ج1، ص129۔
  36. طوسی، النھایہ، 1400ھ، ص112۔
  37. محقق حلی، المعتبر، 1407ھ، ج2، ص766۔
  38. بہجت، جامع المسائل، 1426ھ، ج6، ص156۔
  39. امام خمینی، رسالۃ النجاۃ، 1385ش‏، ص309۔
  40. طوسی، النھایہ، 1400ھ، ص570۔
  41. کوثری، «بررسی ریشه‌های تاریخی ناصبی‌گری»، ص99۔
  42. بلاذری، انساب الاشراف، ج5، ص243؛ طبری، تریخ الامم و الملوک،1387ھ، ج5، ص254۔
  43. زمخشری، ربیع الابرار، 1412ھ، ج2، ص335۔
  44. ابن اثیر، الکامل، 1385ھ، ج5، ص42۔
  45. حاکم نیشابوری، فضائل فاطمۃ الزهراء، 1429ھ، ص30۔
  46. کوثری، «بررسی ریشه‌های تاریخی ناصبی‌گری»، ص104۔
  47. مزی، تهذیب الکمال، 1413ھ، ج20، ص429۔
  48. ابن سعد، الطبقات الکبری، 1410ھ، ج6، ص305۔
  49. ابن کثیر، البدایہ و النهایہ، 1407ھ، ج11، ص124۔
  50. کوثری، «بررسی ریشه‌های تاریخی ناصبی‌گری»، ص104-105۔
  51. ابن عبدالبر، الاستیعاب، 1412ھ، ج3، ص1418۔
  52. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، 1404ھ، ج4، ص56-57۔
  53. معلم، النصب و النواصب، 1418ھ، ص591۔
  54. طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ھ، ج4، ص430۔
  55. ابن حجر، تهذیب التهذیب، دار صادر، ج8، ص458۔
  56. ابن حجر، فتح الباری، 1408ھ، ج7، ص13۔
  57. مقریزی، المواعظ و الاعتبار، 1422-1425ھ، ج4، قسم 1، ص428۔
  58. ملاحظہ کیجئے: مسعودی، مروج الذهب، 1409ھ، ج3، ص144۔
  59. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، 1404ھ، ج11، ص44۔
  60. ابن کثیر، البدایہ و النهایہ، 1407ھ، ج9، ص117۔
  61. سمعانی، الانساب، 1382ھ، ج6، ص95۔
  62. ابن حجر، تهذیب التهذیب، دار صادر، ج2، ص239۔
  63. ابن حجر، تهذیب التهذیب، دار صادر، ج2، ص240۔
  64. ابن کثیر، البدایۃ و النهایۃ، 1407ھ، ج8، ص50۔
  65. مفید، الجمل، 1413ھ، ص117۔
  66. ابن تیمیہ، منهاج السنه، 1406ھ، ج8، ص165، به نقل از آل مجدد، «نشانه‌های ناصبی‌گری ابن تیمیہ»، ص17۔
  67. ابن تیمیہ، منهاج السنه، 1406ھ، ج7، ص319-320، به نقل از «نشانه‌های ناصبی‌گری ابن تیمیہ»، ص19۔
  68. آل مجدد، «نشانه‌های ناصبی‌گری ابن تیمیہ»، ص17-25۔
  69. ابن حجر، الدرر الکامنه، دار الجیل، ج1، ص155۔
  70. معلم، النصب و النواصب، 1418ھ، ص588-590۔
  71. معلم، النصب و النواصب، 1418ھ، ص31-38۔
  72. معلم، النصب و النواصب، 1418ھ، ص605-624۔
  73. معلم، النصب و النواصب، 1418ھ، ص588-590۔
  74. معلم، النصب و النواصب، 1418ھ، ص37۔
  75. معلم، النصب و النواصب، 1418ھ، ص261-528۔
  76. معلم، النصب و النواصب، 1418ھ، ص244-229۔
  77. «النصب و النواصب»۔
  78. بحرانی، الحدائق الناضره، 1405ھ، ج3، ص405۔
  79. آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، 1408ھ، ج2، ص176۔
  80. معلم، النصب و الناصبی، 1418ھ، ص588-590۔
  81. آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، 1408ھ، ج19، ص76۔
  82. آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، 1408ھ، ج3، ص130۔
  83. معلم، النصب و الناصبی، 1418ھ، ص588-590۔


مآخذ

[سودھو]
  • آقا بزرگ تهرانی، الذریعۃ الی لکھتاں الشیعہ، قم و تهران، اسماعیلیان کتابخانہ اسلامیہ تهران، 1408ھ۔
  • آل مجدد، سید حسن، «نشانه‌هایی از ناصبی‌گری ابن تیمیه»، در فصلنامہ صراط، شمارہ 12، زمستان، 1393شمسی۔
  • ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، اجوبۃ مسائل و رسالے فی مختلف فنون المعرفۃ، تصحیح: سید محمدمهدی بن سید حسن موسوی خرسان، قم، دلیل ما، 1429ھ۔
  • ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبۃ اللہ، شرح نهج البلاغہ، تصحیح: ابراهیم محمد ابوالفضل، قم، مکتبۃ آیت اللہ المرعشی النجفی، 1404ھ۔
  • ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التریخ، بیروت، دار صادر، 1385ھ/1965ء۔
  • ابن براج طرابلسی، عبدالعزیز، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابستہ بہ جامعہ مدرسین حوزہ علمیہ قم، 1406ھ۔
  • ابن تیمیہ، احمد بن عبدالحلیم، مجموعۃ الفتاوی، طبعۃ عبدالرحمن بن قاسم، بی‌تا.
  • ابن تیمیہ، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنۃ النبویۃ فی نقض الکلام الشیعہ القدریہ، تحقیق: محمد رشاد سالم، جامعۃ الامام محمد بن سعود الاسلامیۃ، 1406ھ/1986ء۔
  • ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دار صادر، بی‎تا.
  • ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الدرر الکامنہ فی اعیان المائۃ الثامنہ، بیروت، دار الجیل.
  • ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، احیاء التراث العربی، 1408ھ/1998ء۔
  • ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیہ، 1410ھ/1990ء۔
  • ابن عبدالبر، یوسف بن عبداللہ، الاستیعاب فی معرفۃ الاصحاب، تحقیق: علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجبیل، 1412ھ/1992ء۔
  • ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایہ و النهایہ، بیروت، دار الفکر، 1407ھ/1986ء۔
  • امام خمینی، روح اللہ، رسالہ نجاۃ العباد، تهران، مؤسسہ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ‏1385 شمسی۔
  • بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرہ فی احکا‏م العترۃ الطاهرہ، تصحیح:‌ محمد ایروانی و سید عبدالرزاق مقرم، قم، دفتر نشر اسلامی وابستہ بہ جامعہ مدرسین حوزہ علمیہ قم، 1405ھ۔
  • بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف (ج5)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، جمعیۃ المستشرقین الالمانیہ، 1400ھ/1979ء۔
  • بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، قم، دفتر آیت اللہ بهجت، 1426ھ۔
  • تولایی، رحمت، نقیبی، سید ابوالقاسم، «ملاک ناصب‌انگاری، احکا‏م و آثار مترتب بر نصب در فقہ امامیه»، در مجلہ فقہ و اصول، بهار 1396 شمسی۔
  • حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللہ، فضائل فاطمۃ الزهراء، تحقیق: علیرضا بن عبداللہ، قاهرہ، دار الفرقان، 1429ھ۔
  • زمخشری، محمود بن عمر، ربیع الابرار و نصوص الاخبار، تحقیق: مهنا عبدالامیر، بیروت، مؤسسہ اعلمی للمطبوعات، 1412ھ۔
  • سبحانی، جعفر، الخمس فی الشریعۃ الاسلامیۃ الغراء، قم، مؤسسہ امام صادق، 1420ھ۔
  • سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق: عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد، مجلس انسائیکلوپیڈیا العثمانیہ، 1382ھ/1962ء۔
  • شهید ثانی، زین الدین بن علی، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، دفتر نشر اسلامی وابستہ بہ جامعہ مدرسین حوزہ علمیہ قم، 1402ھ۔
  • صدر، سید محمد، ما وراء الفقہ، تصحیح: جعفر هادی دجیلی، بیروت، دار الاضواء للطباعۃ و النشر و التوزیع، 1420ھ۔
  • صدوق، محمد بن علی، من لایحضرہ الفقیہ، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابستہ بہ جامعہ مدرسین حوزہ علمیہ قم، 1413ھ۔
  • کوثری، احمد، «بررسی ریشه‌های تاریخی ناصبی‌گری»، در مجلہ سراج منیر، شمارہ 16، زمستان 1393 شمسی۔
  • طبری، محمد بن جریر، تریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، 1387ھ/1967ء۔
  • طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تصحیح: سید احمد حسینی، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1416ھ۔
  • طوسی، محمد بن حسن، النهایۃ فی مجرد لفقہ و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ھ۔
  • فاضل مقداد، مقداد بن عبداللہ، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، تصحیح: سید عبداللطیف حسینی کوه‌کمری، قم، انتشارات کتابخانہ آیت اللہ مرعشی نجفی، 1404ھ۔
  • مالکی، انقاذ التریخ الاسلامی، اردن، مؤسسۃ الیمامۃ الحفیہ، 1418ھ۔
  • محقق حلی، جعفر بن حسین، المعتبر فی شرح المختصر، تصحیح: محمدعلی حیدری و دیگران، قم، مؤسسہ سید الشهداء علیہ السلام، 1407ھ۔
  • محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسہ آل البیت، 1414ھ۔
  • مزی، یوسف بن عبدالرحمان، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسہ الرسالہ، 1413ھ/1992ء۔
  • مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم، دار الهجرہ، 1409ھ۔
  • مفید، محمد بن محمد، الجمل و النصرۃ لسید العترۃ فی حرب البصرة، تصحیح: علی میرشریفی، قم، کنگرہ شیخ مفید، 1413ھ۔
  • مغنیہ، محمدجواد، الشیعہ و الحاکمون، بیروت، دار الجواد، 2000ء۔
  • مقریزی، احمد بن علی، المواعظ و الاعتبار فی ذکر الخطط و الآثار، تحقیق: ایمن فؤاد سید، لندن، 1422ـ1425ھ/2002ـ2004ء۔
  • معلم، محسن، النصب و النواصب، بیروت، دار الهادی، 1418ھ/1977ء۔
  • نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تصحیح: عباس قوچانی، علی آخوندی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ھ۔