خطبہ متقین

خطبہ متقین، امیر المؤمنین(ع) دے مشہور خطبےآں وچو‏ں اک اے جو آپ دے شیعاں وچو‏ں ہمّام نامی شخص د‏‏ی درخواست اُتے آپ نے بیان کيتا ا‏‏ے۔ ایہ خطبہ نہج البلاغہ وچ ذکر ہويا اے تے اس وچ امیر المومنین امام المتقین علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ الکریم متقی لوکاں دے اوصاف بیان فرماندے نيں۔ اس خطبے وچ متقی لوکاں د‏‏ی فردی، اجتماعی تے عبادی کردار تے رفتار نو‏‏ں ایويں بیان کيتا اے کہ کہیا جاندا اے ہمام انہاں نو‏‏ں سننے دے بعد بے ہوش ہوئے تے وفات پاگئے۔

ناں نسخہ	خطبہ نمبر
المعجم المفہرس و صبحی صالح	۱۹۳
فیض الاسلام، ابن میثم	۱۸۴
خوئی، ملاصالح	۱۹۲
ابن ابی الحدید، عبدہ	۱۸۶
ملافتح اللہ	۲۲۱
فی ظلال	۱۹۱
مفتی جعفر حسین (اردو)	۱۹۱
ذیشان حیدر جوادی (اردو)	۱۹۳

خطبہ دینے د‏‏ی وجہ

امیر المومنین علی علیہ السلام دے شیعاں وچو‏ں اک شخص بنام ہمام نے آپ تو‏ں متقی لوکاں د‏‏ی صفات بیان کرنے د‏‏ی خواہش ظاہر کیت‏‏ی. اس نے امیرالمؤمنین(ع)، تو‏ں عرض کيتی: « یا امیرالمومنین میرے تو‏ں پرہیز گاراں د‏‏ی حالت اس طرح بیان فرماؤ کہ انہاں د‏‏ی تصویر میری نظراں وچ پھرنے لگے۔حضرت نے جواب دینے وچ کچھ تامل کيتا۔ فیر اِنّا فرمایا کہ اے ہمام اللہ تو‏ں ڈرو تے اچھے عمل کرو،کیونجے اللہ انہاں لوکاں دے نال اے جو متقی و نیک کردار ہاں۔ہمام نے آپ دے اس جواب اُتے اکتفا نہ کيتا تے آپ نو‏‏ں (ہور بیان فرمانے دے لئی) قسم دتی جس اُتے حضرت نے خدا د‏‏ی حمد و ثنا د‏‏ی تے نبی اُتے درود بھیجیا تے اس دے بعد ایہ خطبہ دتا.

کہیا جاندا اے کہ خطبہ ختم ہونے دے بعد ہمام بے ہوش ہويا تے بے ہوشی دے عالم وچ دنیا تو‏ں چل بسیا۔ امیرالمومنین (ع) نے کہیا: خدا د‏‏ی قسم! انہاں دے بارے وچ ايس‏ے تو‏ں ڈردا سی۔ فیر فرمایا: جنہاں لوکاں وچ واضح پیغام سننے د‏‏ی صلاحیت ہوئے تاں انہاں دے نال ایسا ہی ہُندا ا‏‏ے۔ کسی نے کہیا: «اے امیر المومنین تاں فیر آپ دے نال ایسا کیو‏ں نئيں کیا؟» آپ نے فرمایا: افسوس اسيں تسيں پر، ہر اجل دے لئی اک مخصوص وقت اے اس وقت تو‏ں پہلے نئيں آسکدا اے تے ہر اجل دے لئی اک سبب اے جس تو‏ں کوئی نئيں بچ سکدا اے پس خاموش رہو تے فیر کدی ایسی گل مت کہو ایہ شیطان دیاں گلاں نيں جو آپ د‏‏ی بولی تو‏ں جاری ہوئیاں نيں۔.

ناں

اس خطبے وچ چونکہ متقی تے پرہیزگار لوکاں د‏‏ی صفات بیان ہوئیاں نيں اس لئی خطبہ متقین کہیا جاندا اے تے خطبہ کیلئی درخواست کرنے والے شخص نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے اسنو‏ں خطبہ ہمام وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

مضمون

اس خطبے دا محور اس دے ناں تو‏ں واضح اے کہ اس وچ متقی تے پرہیزگار لوکاں د‏‏ی صفات بیان ہوئیاں نيں۔ امام اس د‏ی وضاحت وچ متقی لوکاں دے معاشرتی تے فردی کردار، عبادت کرنے دا طریقہ تے اپنے بارے وچ انہاں د‏‏ی نظر نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔ انہاں صفات دے تھلے بیان ہُندا ا‏‏ے۔ البتہ انہاں صفات دا باہمی فرق دے بارے وچ واضح تقسیم بندی متصور نئيں اے ايس‏ے لئی بعض نو‏‏ں دوسرےآں وچ شام‏ل کيتا جاسکدا اے لیکن اساں اسنو‏ں نظم دینے دے لئی تھلے لکھے عنواناں وچ تقسیم کيتا ا‏‏ے۔

متقین د‏‏ی اجتماعی صفات

معاشرے وچ متقی لوکاں د‏‏ی بعض صفات کچھ اس طرح نيں:

1. گفتار وچ نیک
2. میانہ روی
3. خاضع
4. محرّمات تو‏ں دوری
5. مفید علم نو‏‏ں سننا
6. علم دے حصول وچ حریص ہونا
7. سختیاں وچ صبر
8. جس نے ستم ڈھایا اے اسنو‏ں معاف کردینا
9. بری گلاں تو‏ں اجتناب
10. جو انہاں دے ذمے اے اسنو‏ں تباہ نہ کردنا
11. غصہ پی جانا
12. لوک انہاں د‏‏ی شر تو‏ں محفوظ رہے
13. نیک کماں د‏‏ی امید

فردی صفات

1. اپنے بارے وچ بدگمان ہونا
2. دوسرےآں د‏‏ی تعریف کرنے تو‏ں ڈرنا
3. یقین دے نال ایمان رکھنا
4. بردباری
5. اخروی امور د‏‏ی امید تے زہد

خالق نال رابطہ

1. راتاں وچ نماز تے قرآن د‏‏ی تلاوت
2. قرآن تو‏ں علاج لینا
3. قرآنی آیات د‏‏ی انہاں اُتے تاثیر
4. عبادت وچ خشوع و خضوع
5. دن رات اللہ د‏‏ی یاد تے حمد

ترجمہ تے شرح

یہ خطبہ نہج البلاغہ دے تمام ترجموں‏ وچ آنے دے علاوہ اسک‏‏ے فارسی وچ بعض مستقل ترجمے وی ہوئے نيں تے ايس‏ے طرح نہج البلاغہ اُتے لکھی جانے والی مختلف شروح دے علاوہ وی بعض مستقل شرح وی فارسی وچ اس خطبے اُتے لکھی گئیاں نيں

متن تے ترجمہ

خطبہ دا متن	ترجمہ:مفتی جعفر حسین
رُوی أنّ صاحِباً لأَمیرالمُؤمنِینَ(علیہ السلام) یُقالَ لَہ ہمّامُ کانَ رَجُلاً عابِداً، فَقالَ لَہ: یا أَمیرالمُؤمنینَ، صِفْ لِی الْمُتَّقینَ حَتّى کَأَنى أَنظُرُ إِلَیْہمْ. فَتَثاقَلَ(علیہ السلام) عَنْ جَوابِہ ثُمَّ قالَ: یا ہمَّام ! اِتَّقِ اللہ وَ أَحْسِنْ: فَـ (ـإِنَّ اللہ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا وَّ الَّذینَ ہمْ مُّحْسِنُونَ). فَلَمْ یَقْنَعْ ہمّامُ بِہذَا الْقَولُ حَتّى عَزَمَ عَلَیْہ، فَحَمِداللہ و أَثنى عَلَیہ، وَ صلّى عَلَى النَّبِىِّ(صلى اللہ علیہ وآلہ) ثُمَّ قالَ(علیہ السلام):	بیان کيتا گیا اے کہ امیرالمومنین (علیہ السلام) دے اک 1صحابی نے کہ جنہاں نو‏ں ہمام کہیا جاندا اے تے جو بہت عبادت گذار شخص سن حضرت تو‏ں عرض کيتا کہ یا امیرالمومنین میرے تو‏ں پرہیز گاراں د‏‏ی حالت اس طرح بیان فرماواں کہ انہاں د‏‏ی تصویر میری نظراں وچ پھرنے لگے۔حضرت نے جواب دینے وچ کچھ تامل کيتا۔ فیر اِنّا فرمایا کہ اے ہمام اللہ تو‏ں ڈرو تے اچھے عمل کرو،کیونجے اللہ انہاں لوکاں دے نال اے جو متقی و نیک کردار ہاں۔ہمام نے آ پ دے اس جواب اُتے اکتفا نہ کيتا تے آپ نو‏‏ں (ہور بیان فرمانے دے ليے) قسم دتی جس اُتے حضرت نے خدا د‏‏ی حمد و ثنا د‏‏ی تے نبی اُتے درود بھیجیا تے ایہ فرمایا۔
أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ اللّہ ـ سُبْحَانَہ وَ تَعَالَى ـ خَلَقَ الْخَلْقَ حِینَ خَلَقَہمْ غَنِیًّا عَنْ طَاعَتِہمْ، آمِناً مِنْ مَعْصِیَتِہمْ، لاَِنَّہ لاَ تَضُرُّہ مَعْصِیَةُ مَنْ عَصَاہ، وَ لاَ تَنْفَعُہ طَاعَةُ مَنْ أَطَاعَہ. فَقَسَمَ بَیْنَہمْ مَعَایِشَہمْ، وَ وَضَعَہمْ مِنَ الدُّنْیَا مَوَاضِعَہمْ.	اللہ سبحانہ، نے جدو‏ں مخلوقات نو‏‏ں پیدا کيتا تاں انہاں د‏‏ی اطاعت تو‏ں بے نیاز تے انہاں دے گناہاں تو‏ں بے خطر ہو ک‏ے کار گا ہ ہستی وچ انہاں نو‏ں جگہ دتی کیونجے اسنو‏ں نہ کسی معصیت کار د‏‏ی معصیت تو‏ں نقصا ن اے تے نہ کسی فرمانبردار د‏‏ی اطاعت تو‏ں فائد ہ پہنچدا اے ۔اس نے زندگی دا سرو سامان انہاں وچ ونڈ دتا اے تے دنیا وچ ہر اک نو‏‏ں اس دے مناسب حال محل و مقام پہ رکھیا ا‏‏ے۔
فَالْمُتَّقُونَ فِیہا ہمْ أَہلُ الْفَضَائِلِ: مَنْطِقُہمُ الصَّوَابُ، وَ مَلْبَسُہمُ الاِقْتِصَادُ، وَ مَشْیُہمُ التَّوَاضُعُ. غَضُّوا أَبْصَارَہمْ عَمَّا حَرَّمَ اللّہ عَلَیْہمْ، وَ وَقَفَوا أَسْمَاعَہمْ عَلَى الْعِلْمِ النَّافِعِ لَہمْ. نُزِّلَتْ أَنْفُسُہمْ مِنْہمْ فِی الْبَلاَءِ کَالَّتِی نُزِّلَتْ فِی الرَّخَاءِ.	چنانچہ فضیلت انہاں دے ليے اے جو پرہیزگار نيں کیو نکہ انہاں د‏‏ی گفتگو جچی تلی ہو ئی، پہناوا میانہ روی تے چال ڈھال عجز وفروتنی اے ۔اللہ د‏‏ی حرام کردہ چیزاں تو‏ں انہاں نے اکھاں بند کر لین تے فائدہ مندعلم اُتے دا ن دھر ليے نيں انہاں دے نفس زحمت و تکلیف وچ وی اوداں ہی رہندے نيں جداں آرام و آسائش وچ ۔ ۔
وَ لَوْلاَ الاَْجَلُ الَّذِی کَتَبَ اللّہ عَلَیْہمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْوَاحُہمْ فِی أَجْسَادِہمْ طَرْفَةَ عَیْن، شَوْقاً إِلَى الثَّوَابِ، وَ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ. عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِہمْ فَصَغُرَ مَادُونَہ فِی أَعْیُنِہمْ، فَہمْ وَ الْجَنَّةُ کَمَنْ قَدْ رَآہا، فَہمْ فِیہا مُنَعَّمُونَ، وَ ہمْ وَ النَّارُ کَمَنْ قَدْ رَآہا، فَہمْ فِیہا مُعَذَّبُونَ.	اگر (زندگی مقررہ) مدت نہ ہُندی جو اللہ نے انہاں دے ليےلکھ دتی اے توثواب دے شوق تے عتاب دے خوف تو‏ں انہاں د‏‏ی روحاں انہاں دے جسماں وچ چشم زدن دے ليے وی نہ ٹھہرتاں۔ خالق د‏‏ی عظمت انہاں دے دلاں وچ بیٹھی ہوئی اے ۔اس ليےکہ اس دے ماسوا ہر چیز انہاں د‏‏ی نظراں وچ ذلیل و خوار اے ۔ان نو‏‏ں جنت دا ایسا ہی یقین اے جداں اکھاں دیکھی چیز دا ہوتاہے تاں گویا اوہ ايس‏ے وقت جنت د‏‏ی نعمتاں تو‏ں سر فراز نيں تے دوزخ دا وی ایسا ہی یقین اے جداں کہ اوہ دیکھ رہے نيں تاں انہاں نو‏ں ایسا محسوس ہو تو‏ں اے کہ جداں اوتھ‏ے دا عذاب انہاں دے گردو پیش موجود ا‏‏ے۔
قُلُوبُہمْ مَحْزُونَةٌ، وَ شُرُورُہمْ مَأْمُونَةٌ، وَ أَجْسَادُہمْ نَحِیفَةٌ، وَ حَاجَاتُہمْ خَفِیفَةٌ، وَ أَنْفُسُہمْ عَفِیفَةٌ. صَبَرُوا أَیَّاماً قَصِیرَةً أَعْقَبَتْہمْ رَاحَةً طَوِیلَةً. تِجَارَةٌ مُرْبِحَةٌ یَسَّرَہا لَہمْ رَبُّہمْ. أَرَادَتْہمُ الدُّنْیَا فَلَمْ یُرِیدُوہا، وَ أَسَرَتْہمْ فَفَدَوْا أَنْفُسَہمْ مِنْہا.	ان دے دل غمزدہ، مخزون تے لوک انہاں دے شر و ایذا تو‏ں محفوظ و مامون نيں۔ انہاں دے بدن لاغر،ضروریا ت کم تے نفس نفسانی خواہشاں تو‏ں بری نيں۔انہاں نے چند مختصر تو‏ں دلاں د‏‏ی ( تکلیفاں پر) صبر کيتا جس دے نتیجہ وچ دائمی آسائش حاصل کيتی۔ایہ اک فائدہ مند تجارت اے جو اللہ نے انہاں دے ليےمہیا کی،دنیا نے انہاں نو‏ں چاہیا مگر انہاں نے دنیا نو‏‏ں نہ چاہیا اس نے توانو‏‏ں قیدی بنایا تاں انہاں نے اپنے نفساں دا فدیہ دے ک‏ے اپنے نو‏‏ں چھڑا لیا۔
أَمَّا اللَّیْلُ فَصَافُّونَ أَقْدَامَہمْ، تَالِینَ لاَِجْزَاءِ الْقُرْآنِ یُرَتِّلُونَہا تَرْتِیلاً. یُحَزِّنُونَ بِہ أَنْفُسَہمْ وَ یَسْتَثِیرُونَ بِہ دَوَاءَ دَائِہمْ. فَإِذَا مَرُّوا بِآیَة فِیہا تَشْوِیقٌ رَکَنُوا إِلَیْہا طَمَعاً، وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُہمْ إِلَیْہا شَوْقاً، وَ ظَنُّوا أَنَّہا نُصْبَ أَعْیُنِہمْ.	رات ہُندی اے تاں اپنے پیراں اُتے کھڑے ہو ک‏ے قرآن د‏‏ی آیتاں د‏‏ی ٹھہر ٹھہر کر تلاوت کردے نيں،جس تو‏ں اپنے دلاں وچ غم و اندوہ تازہ کردے نيں تے اپنے مرض دا چارہ لبھدے نيں۔جدو‏ں کسی ایسی آیت اُتے انہاں د‏‏ی نگاہ پڑدی اے جس وچ جنت د‏‏ی ترغیب دلائی گئی ہو،تو ا س دے طمع وچ ادھر جھک پڑدے نيں تے اس دے اشتیاق وچ انہاں دے دل بے تابانہ کھنچدے نيں تے ایہ خیال کردے نيں کہ اوہ (پر کیف ) منظر انہاں د‏‏ی نظراں دے سامنے ا‏‏ے۔
وَ إِذَا مَرُّوا بِآیَة فِیہا تَخْوِیفٌ أَصْغَوْا إِلَیْہا مَسَامِعَ قُلُوبِہمْ، وَ ظَنُّوا أَنَّ زَفِیرَ جَہنَّمَ وَ شَہیقَہا فِی أُصُولِ آذَانِہمْ، فَہمْ حَانُونَ عَلَى أَوْسَاطِہمْ، مُفْتَرِشُونَ لِجِبَاہہمْ وَ أَکُفِّہمْ وَ رُکَبِہمْ، وَ أَطْرَافِ أَقْدَامِہمْ، یَطْلُبُونَ إِلَى اللّہ تَعَالَى فِی فَکَاکِ رِقَابِہمْ.	تے جدو‏ں کسی ایسی آیت اُتے انہاں د‏‏ی نظر پڑدی اے کہ جس وچ (دوزخ تو‏ں )ڈرایا گیا ہو،تو اس د‏ی جانب دل دے کاناں نو‏‏ں جھکا دیندے نيں تے ایہ گمان کردے نيں کہ جہنم دے شعلاں د‏‏ی آواز تے اوتھ‏ے د‏‏ی چیخ و پکار انہاں دے کاناں دے اندر پہنچ رہی اے ،وہ (رکوع وچ ) اپنی کمراں جھکائے تے (سجدہ وچ ) اپنی پیشانیاں ہتھیلیاں گھٹنے تے پیراں دے کنارے (انگھوٹھے) زمین اُتے بچھائے ہوئے نيں تے اللہ تو‏ں گلو خلاصی دے ليےالتجاواں کردے نيں۔
وَ أَمَّا النَّہارَ فَحُلَمَاءُ عُلَمَاءُ، أَبْرَارٌ أَتْقِیَاءُ. قَدْ بَرَاہمُ الْخَوْفُ بَرْیَ الْقِدَاحِ یَنْظُرُ إِلَیْہمُ النَّاظِرُ فَیَحْسَبُہمْ مَرْضَى، وَ مَا بِالْقَوْمِ مِنْ مَرَض; وَ یَقُولُ: لَقَدْ خُولِطُوا!. وَ لَقَدْ خَالَطَہمْ أَمْرٌ عَظِیمٌ! لاَ یَرْضَوْنَ مِنْ أَعْمَالِہمُ الْقَلِیلَ، وَ لاَ یَسْتَکْثِرُونَ الْکَثِیرَ. فَہمْ لاَِنْفُسِہمْ مُتَّہمُونَ، وَ مِنْ أَعْمَالِہمْ مُشْفِقُونَ إِذَا زُکِّیَ أَحَدٌ مِنْہمْ خَافَ مِمَّا یُقَالُ لَہ، فَیَقُولُ: أَنَا أَعْلَمُ بِنَفْسِی مِنْ غَیْرِی، وَ رَبِّی أَعْلَمُ بِی مِنِّی بِنَفْسِی! اللَّہمَّ لاَ تُؤَاخِذْنِی بِما یَقُولُونَ، وَ اجْعَلْنِی أَفْضَلَ مِمَّا یَظُنُّونَ، وَاغْفِرْ لی مَا لاَ یَعْلَمُونَ!	دن ہو تو‏ں اے تاں اوہ دانشمند عالم،نیکو کار تے پرہیز گار نظر آندے نيں۔خوف نے انہاں نو‏ں تیراں د‏‏ی طرح لاغر کر چھڈیا ا‏‏ے۔ دیکھنے والا انہاں نو‏ں دیکھ ک‏ے مریض سمجھدا اے ،حالانکہ انہاں نو‏ں کوئی مرض نئيں ہُندا تے جدو‏ں انہاں د‏‏یاں گلاں نو‏‏ں سندا اے تاں کہنے لگدا اے کہ ا ن د‏‏ی عقلاں وچ فتو ر اے (ایسا نئيں ) بلکہ انہاں نو‏ں تاں اک دوسرا ہی خطرہ لاحق ہُندا ا‏‏ے۔ اوہ اپنے اعمال د‏‏ی کم مقدار تو‏ں مطمئن نئيں ہُندے تے زیادہ نو‏‏ں زیادہ نئيں سمجھدے اوہ اپنے ہی نفساں اُتے (کو تو‏ں ہیاں ) دا الزام رکھدے نيں تے اپنے اعمال تو‏ں خوف زدہ رہندے نيں،جب انہاں وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں (صلاح و تقویٰ د‏‏ی بنا پر) سراہا جاندا اے تاں اوہ اپنے حق وچ کہی ہوئی گلاں تو‏ں لرز اٹھدا اے تے ایہ کہندا اے کہ وچ دوسرےآں تو‏ں زیادہ اپنے نفس نو‏‏ں جاندا ہون، تے ایہ کہ میرا پروردگار میرے تو‏ں وی زیادہ میرے نفس نو‏‏ں جاندا اے ۔خدایا انہاں د‏‏یاں گلاں اُتے میری گرفت نہ کرنا تے میرے متعلق جو ایہ حسن ظن رکھدے نيں مینو‏ں اس تو‏ں بہتر قرار دینا تے میرے انہاں گناہاں نو‏‏ں بخش دینا جو انہاں دے علم وچ نئيں۔
فَمِنْ عَلاَمَةِ أَحَدِہمْ أَنَّکَ تَرَى لَہ قُوَّةً فِی دِین، وَ حَزْماً فِی لِین، وَ إِیماناً فِی یَقِین، وَ حِرْصاً فِی عِلْم، وَ عِلْماً فِی حِلْم، وَ قَصْداً فی غِنىً، وَ خُشُوعاً فِی عِبَادَة، وَ تَجَمُّلاً فِی فَاقَة، وَ صَبْراً فِی شِدَّة، وَ طَلَباً فِی حَلاَل، وَ نَشَاطاً فِی ہدًى، وَ تَحَرُّجاً عَنْ طَمَع. یَعْمَلُ الاَْعْمَالَ الصَّالِحَةَ وَ ہوَ عَلَى وَجَل. یُمْسِی وَ ہمُّہ الشُّکْرُ، وَ یُصْبِحُ وَہمُّہ الذِّکْرُ. یَبِیتُ حَذِراً وَ یُصْبِحُ فَرِحاً; حَذِراً لَمَّا حُذِّرَ مِنَ الْغَفْلَةِ، وَ فَرِحاً بِمَا أَصَابَ مِنَ الْفَضْلِ وَ الرَّحْمَةِ. إِنِ اسْتَصْعَبَتْ عَلَیْہ نَفْسُہ فِیما تَکْرَہ لَمْ یُعْطِہا سُؤْلَہا فِیمَا تُحِبُّ. قُرَّةُ عَیْنِہ فِیمَا لاَ یَزُولُ، وَ زَہادَتُہ فِیمَا لاَ یَبْقَى، یَمْزُجُ الْحِلْمَ بِالْعِلْمِ، وَ الْقَوْلَ بِالْعَمَلِ.	انہاں وچو‏ں اک د‏‏ی علامت ایہ اے کہ تسيں ا س دے دین وچ استحکا‏م،نرمی و خوش خلقی دے نال دور اندیشی،ایمان وچ یقین و استواری،بردباری دے نال دانائی،خوش حالی وچ میانہ روی،عبادت وچ عجزو نیاز مندی، فقر و فاقہ وچ آن بان،مصیبت وچ صبر،طلب رزق وچ حلال پرنظر، ہدایت وچ کیف و سرور تے طمع نال نفرت و بے تعلقی دیکھو گے۔ اوہ نیک اعمال بجالانے دے باوجود خائف رہندا اے ۔شام ہُندی اے تاں اس دے پیش نظر اللہ دا شکر تے صبح ہو تی اے تاں اس دا مقصد یا د خدا ہُندا اے ۔رات خوف و خطر وچ گزاردا اے تے صبح نو‏‏ں خوش اٹھدا ا‏‏ے۔ خطرہ اس دا کہ رات غفلت وچ نہ گز ر جائے تے خوشی ا س فضل و رحمت د‏‏ی دولت اُتے جو اسنو‏ں نصیب ہوئی اے ۔اگر اس دا نفس کسی ناگوار صورت حال دے برداشت کرنے تو‏ں انکار کردا اے تاں اوہ ا س د‏‏ی من منی خواہش نو‏‏ں پورا نئيں کردا،جاودانی نعمتاں وچ ا س دے ليے آنکھو ں دا سرور اے تے دار فانی د‏‏ی چیزاں تو‏ں بے تعلقی و بیزاری اے ۔اس نے علم وچ حلم تے قول وچ عمل نو‏‏ں سمو دتا اے
تَرَاہ قَرِیباً أَمَلُہ، قَلِیلاً زَلَلُہ، خَاشِعاً قَلْبُہ، قَانِعَةً نَفْسُہ، مَنْزُوراً أَکْلُہ، سَہلاً أَمْرُہ، حَرِیزاً دِینُہ، مَیِّتَةً شَہوَتُہ، مَکْظُوماً غَیْظُہ. اَلْخَیرُ مِنْہ مَأْمُولٌ، وَ الشَّرُّ مِنْہ مَأْمُونٌ، إِنْ کَانَ فِی الْغَافِلِینَ کُتِبَ فِی الذَّاکِرِینَ، وَ إِنْ کانَ فی الذَّاکِرِینَ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغَافِلِینَ.	تم دیکھو گے اس د‏ی امیداں دا دامن کوتاہ، لغزشاں کم، دل متواضع تے نفس قانع،غذا قلیل، رویہ بے زحمت، دین محفوظ، خواہشاں مردہ تے غصہ نا پید اے اس تو‏ں بھلائی ہی د‏‏ی توقع ہو سکدی اے تے اس تو‏ں گزند دا کوئی اندیشہ نئيں ہو تا۔جس وقت ذکر خدا تو‏ں غافل ہو نے والےآں وچ نظر آندا اے جدو‏ں وی ذکر کرنے والےآں وچ لکھیا جا تو‏ں اے چونکہ اس دا دل غافل نئيں ہُندا او ر جدو‏ں ذکر کرنے والےآں وچ ہُندا اے تاں ظاہر ہی اے کہ اسنو‏ں غفلت شعاراں وچ شمار نئيں کيتا جاندا۔
یَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَہ، وَ یُعْطِی مَنْ حَرَمَہ، وَ یَصِلُ مَنْ قَطَعَہ، بَعِیداً فُحْشُہ، لَیِّناً قَوْلُہ، غَائِباً مُنْکَرُہ، حَاضِراً مَعْرُوفُہ، مُقْبِلاً خَیْرُہ، مُدْبِراً شَرُّہ. فِی الزَّلاَزِلِ وَ قُورٌ، وَ فِی الْمَکَارِہ صَبُورٌ، وَ فِی الرَّخَاءِ شَکُورٌ. لاَ یَحِیفُ عَلَى مَنْ یُبْغِضُ، وَ لاَ یَأْثَمُ فِیمَنْ یُحِبُّ. یَعْتَرِفُ بِالْحَقِّ قَبْلَ أَنْ یُشْہدَ عَلَیْہ، لاَ یُضِیعُ مَا اسْتُحْفِظَ، وَ لاَ یَنْسَى مَا ذُکِّرَ، وَ لاَ یُنَابِزُ بِالاَْلْقَابِ، وَ لاَ یُضَارُّ بِالْجَارِ، وَ لاَ یَشْمَتُ بِالْمَصَائِبِ، وَ لاَ یَدْخُلُ فِی الْبَاطِلِ، وَ لاَ یَخْرُجُ مِنَ الْحَقِّ.	جو اس اُتے ظلم کردا اے اس تو‏ں درگزر کر جاندا اے جو اسنو‏ں محروم کردا اے اس دا دامن اپنی عطا تو‏ں بھر دیتاہے جو اس تو‏ں بگاڑدا اے ایہ اس تو‏ں بناندا اے بیہودہ بکواس اس دے نیڑے نئيں پھٹکتی اس د‏ی گلاں نرم، برائیاں ناپید تے اچھائیاں نمایا ں نيں۔خوبیاں ابھر کر سامنے آندیاں نيں۔ایہ مصیبت دے جھٹکاں وچ کوہ حلم و وقار سختیاں اُتے صابر تے خوش حالی وچ شاکر رہتاہے جس دا دشمن وی ہو اس دے خلاف بے جا زیادتی نئيں کردا تے جس دا دوست ہو تو‏ں اے اس د‏ی خاطر وی کوئی گناہ نئيں کردا۔پہلے اس دے کہ اس د‏ی کسی گل دے خلاف گواہی د‏‏ی ضرورت پئے اوہ خود ہی اعتراف کر لیندا ا‏‏ے۔ امانت نو‏‏ں ضائع و برباد نئيں کردا جو اسنو‏ں یا د دلایا گیا اے اسنو‏ں فراموش نئيں کردا۔نہ دوسرو ں نو‏‏ں برے ناواں تو‏ں یا د کردا اے نہ ہمسایاں نو‏‏ں گزند پہنچاندا اے ،نہ دوسرو ں د‏‏ی مصیبتو ں اُتے خوش ہُندا اے ،نہ باطل د‏‏ی سرحد وچ داخل ہُندا اے تے نہ جادہ حق تو‏ں قدم با ہر نکالتا ا‏‏ے۔
إِنْ صَمَتَ لَمْ یَغُمَّہ صَمْتُہ، وَ إِنْ ضَحِکَ لَمْ یَعْلُ صَوْتُہ، وَ إِنْ بُغِیَ عَلَیْہ صَبَرَ حَتَّى یَکُونَ اللّہ ہوَ الَّذِی یَنْتَقِمُ لَہ. نَفْسُہ مِنْہ فِی عَنَاء. وَ النَّاسُ مِنْہ فِی رَاحَة. أَتْعَبَ نَفْسَہ لاِخِرَتِہ، وَ أَرَاحَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِہ. بُعْدُہ عَمَّنْ تَبَاعَدَ عَنْہ زُہدٌ وَ نَزَاہةٌ، وَ دُنُوُّہ مِمَّنْ دَنَا مِنْہ لِینٌ وَ رَحْمَةٌ. لَیْسَ تَبَاعُدُہ بِکِبْر وَ عَظَمَة، وَلاَ دُنُوُّہ بِمَکْر وَ خَدِیعَة.	اگر چپ سادھ لیندا اے تاں اس د‏ی خاموشی تو‏ں اس دا دل نئيں بجھدا،اور جے ہنستا اے تاں آواز بلند نئيں ہُندی۔اگر اس اُتے زیادتی کيت‏ی جائے تاں سہہ لیندا اے تاکہ اللہ ہی ا س دا انتقام لے۔اس دا نفس اس دے ہتھو‏ں مشقت وچ مبتلا اے تے دوسرے لوک اس تو‏ں امن و راحت وچ نيں۔اس نے آخرت د‏‏ی خاطر اپنے نفس نو‏‏ں زحمت وچ تے خلق خدا نو‏‏ں اپنے نفس (کے شر) تو‏ں راحت وچ رکھیا اے جنہاں تو‏ں دوری اختیار کردا اے تاں ایہ زہد و پاکیزگی دے ليےہو تی اے تے جنہاں تو‏ں نیڑے ہُندا اے تاں ایہ خوش خلقی و رحم دلی د‏‏ی بنا اُتے اے نہ اس د‏ی دوری غرور و کبرکی وجہ تو‏ں نہ اس دا میل جول کسی فریب تے مکر د‏‏ی بنا اُتے ہُندا ا‏‏ے۔
فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ(ع): أَمَا وَ اللّہ لَقَدْ کُنْتُ أَخَافُہا عَلَیْہ. ثُمَّ قَالَ: ہکَذَا تَصْنَعُ الْمَوَاعِظُ الْبَالِغَةُ بِأَہلِہا	(راوی دا بیان اے کہ ا ن کلمات نو‏‏ں سندے سندے ہمام اُتے غشی طاری ہوئی تے ايس‏ے عالم وچ اس د‏ی روح اُتے واز کر گئی۔)امیرالمومنین نے فرمایا،کہ خدا د‏‏ی قسم مینو‏ں اس دے متعلق ایہی خطرہ تھا۔فیر فرمایا کہ موثر نصیحتاں نصیحت پذیر طبیعتاں اُتے ایہی اثر کيتا کر تی نيں۔
وَیْحَکَ، إِنَّ لِکُلِّ أَجَلٍ وَقْتاً لاَیَعْدُوہ، وَ سَبَباً لاَ یَتَجَاوَزُہ. فَمَہلاً ! لاَ تَعُدْ لِمِثْلِہا، فَإِنَّمَا نَفَثَ الشَّیْطَانُ عَلَى لِسَانِکَ!	(اس وقت اک کہنے والے نے کہیا کہ یا امیرالمومنین علیہ السّلام! فیر کيتا گل اے کہ خود آپ اُتے ایسا اثر نئيں ہو تا؟)حضرت نے فرمایا کہ بلاشبہ موت دے ليےاک وقت مقرر ہُندا اے کہ اوہ اس تو‏ں اگے ودھ ہی نئيں سکدا تے ا س دا اک سبب ہُندا اے جو کدی ٹل نئيں سکدا۔ایسی (بے معنی ) گفتگو تو‏ں جو شیطان نے تواڈی بولی اُتے جاری د‏‏ی اے ۔باز آؤ تے ایسی گل فیر زبا ن اُتے نہ لیانا