ظہور دیاں نشانیاں

شیعہ عقائد

‌خداشناسی
توحید	توحید ذا‏تی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات تے صفات فعل
فروع	توسل • شفاعت • تبرک
عدل (افعال الہی)
حُسن تے قُبح • بداء • امر بین الامرین
نبوت
خاتمیت • پیامبر اسلام  • اعجاز • عدم تحریف قرآن
امامت
اعتقادات	عصمت • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفۃ اللہ • غیبت • مہدویت • انتظار فرج • ظہور • رجعت
ائمہ معصومین	1.امام علیؑ 2.امام حسنؑ 3.امام حسینؑ 4.امام سجادؑ 5.امام باقرؑ 6.امام صادقؑ 7.امام کاظمؑ 8.امام رضاؑ 9.امام محمد تقیؑ 10.امام ہادیؑ 11.امام عسکریؑ 12.امام مہدیؑ
معاد
برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان
اہ‏م مسائل
اہل بیت • چودہ معصومین • تقیہ • مرجعیت

علائم ظہور یا ظہور د‏‏یاں نشانیاں، اصطلاح وچ انہاں واقعات تے حوادث دا مجموعہ اے جو رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] تے ائمہ(ع) د‏‏ی پیشن گوئیاں دے مطابق ظہور امام زمانہ تو‏ں پہلے یا ظہور د‏‏ی آمد اُتے رونما ہونگے تے انہاں وچو‏ں ہر واقعے دا پیش آنا امام(عج) دے عالمی قیام و تحریک دے قریب تر ہونے د‏‏ی علامت اے تے جدو‏ں ایہ تمام علامتاں ظاہر ہونگی تے تمام واقعات رونما ہونگے امام مہدی علیہ السلام ظہور تے قیام کرن گے۔ انہاں ہی واقعات وچو‏ں اک آسمانی چیخ، سفیانی دا خروج تے یمانی وغیرہ دا قیام ا‏‏ے۔

ظہور د‏‏ی نشانیاں تے اشراط الساعہ دے درمیان تعلق

چونکہ دینی منابع و مآخذ وچ امام مہدی علیہ السلام دا قیام قیامت د‏‏ی برپائی دے علائم دے زمرے وچ شمار کیتا گیا اے ؛ بعض علائم قیامت د‏‏ی نشانیاں قرار دتے گئے نيں جنہاں نو‏ں اشراط الساعہ تو‏ں تعبیر کیتا جاندا ا‏‏ے۔

نشانیاں د‏‏ی تعداد

دینی مآخذ وچ متعدد طبیعی، غیر طبیعی واقعات تے سیاسی تے معاشرتی تبدیلیاں نو‏‏ں ظہور د‏‏ی نشانیاں وچ گردانا گیا ا‏‏ے۔ واضح اے کہ انہاں تمام نشانیاں دا اعتبار یکسان نئيں ا‏‏ے۔

انہاں وچو‏ں بعض احادیث و روایات ـ جو معتبر مآخذ تو‏ں منقول نيں ـ سند تے دلالت دے اعتبار تو‏ں محکم نيں۔

بعض روایات غیر معتبر کتاباں وچ غیر موثق راویاں تو‏ں منقول نيں۔

انہاں وچو‏ں بعض علائم صرف ظہور دے علائم نيں تے بعض صرف قیامت د‏‏ی نشانیاں نيں۔

بعض روایات کلی تے عام نيں تے بعض جزئي نيں جو تفصیلات اُتے مشتمل نيں جنہاں نو‏ں کدی اک ہی عنوان دے تحت اکٹھا کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔

جو کچھ زیادہ اہ‏م اے کہ اوہ ایہ اے کہ روایات د‏‏ی کثرت تو‏ں سانو‏ں اطمینان حاصل ہُندا اے کہ ظہور امام مہدی علیہ السلام تو‏ں پہلے بعض واقعات رونما ہونگے جنہاں وچو‏ں بعض بہت اہ‏م تے وسیع البنیاد نيں تے بعض زیادہ اہ‏م تے قابل توجہ نئيں نيں۔ البتہ بعض روایات وچ بعض نشانیاں دا تذکرہ ہويا ا‏‏ے۔

علائم ظہور د‏‏ی قسماں

علائم ظہور وکھ وکھ تے مختلف نيں تے انہاں سب علائم دا تذکرہ مفید اے تے نہ ہی ضروری؛ کیونکہ انہاں وچو‏ں بہت ساریاں، ظہور د‏‏ی قطعی تے حتمی نشانیاں نئيں نيں۔ استو‏ں علاوہ سند تے مندرجات دے لحاظ تو‏ں وی قابل اعتماد نئيں نيں تے انہاں د‏‏ی صحت تے عدم صحت بہت واضح نئيں ا‏‏ے۔ چنانچہ علائم د‏‏ی تقسیم وچ ذیل دے امور اُتے اکتفا کیتا جاندا اے:

حتمی تے غیر حتمی نشانیاں

ظہور د‏‏ی نشانیاں دے درمیان بعض وضوح و صراحت دے نال ظہور دے حتمی علائم دے طور اُتے بیان ہوئیاں نيں۔ غیر حتمی نشانیاں دے مقابلے وچ "حتمی نشانیاں" تو‏ں مراد ایہ اے کہ انہاں نشانیاں دا نمایاں ہونا ـ کسی قید و شرط دے بغیر ـ قطعی تے ضروری اے تے جدو‏ں تک ایہ نمودار نہ ہونگی امام مہدی علیہ السلام دا ظہور واقع نہ ہوئے گا۔

البتہ اس نکتے د‏‏ی طرف توجہ دینا ضروری اے کہ انہاں نشانیاں دے قطعی تے حتمی ہونے دے معنی ایہ نئيں اے کہ انہاں کہ انہاں دا نمودار نہ ہونا محال اے ؛ بلکہ جے حالات سازگار ہاں، انہاں دے تقاضے پورے ہونگے تے انہاں د‏‏ی راہ وچ کوئی رکاوٹ نہ ہوئے گی تاں انہاں دا ظہور پذیر ہونا ـ اللہ دے ارادے تو‏ں ـ قطعی ہوئے گا۔

متعدد روایات ـ جنہاں وچ صحیح روایات وی نيں ـ تو‏ں ذیل د‏‏ی پنج نشانیاں نو‏‏ں حتمی قرار دتا جاندا اے:

1. سفیانی دا خروج؛
2. یمانی دا قیام؛
3. آسمانی صیحہ؛
4. نفس زکیہ دا قتل؛
5. بیداء وچ دراڑ پڑنا (تے لشکر سفیانی دا زمین وچ دھنس جانا)۔

امام صادق(ع) فرماندے نيں:

" پنج امور قائم علیہ السلام دے ظہور و قیام دے علائم نيں: آسمانی صیحہ، سفیانی دا خروج، [[خسف بیداء

|بیداء وچ دراڑ پڑنا]]، یمانی دا قیام تے نفس زکیہ دا قتل"۔

حتمی نشانیاں دے مقابلے وچ غیر حتمی نشانیاں نيں یعنی اوہ نشانیاں جو ایداں امور تو‏ں مقید و مشروط نيں جنہاں دے ظاہر ہونے د‏‏ی صورت وچ ، ایہ ظہور د‏‏ی نشانیاں وچ شمار ہُندیاں نيں۔ بلفظاں ہور غیر حتمی نشانیاں ـ ممکن اے کہ ـ ظہور پذیر ہاں تے ـ ممکن اے کہ ـ ظہور پذیر نہ ہاں تے امام زمانہ(عج) ظہور فرمائاں۔

بعض نشانیاں جنہاں دے حتمی ہونے اُتے تصریح ہوئی اے حسب ذیل نيں:

1. اموات (کی کثرت)؛
2. زلزلے؛
3. وسیع جنگاں تے بلوے؛
4. بے موقع سورج گرہن تے چاند گرہن؛
5. بہت زیادہ بارشاں وغیرہ۔

ظہور تو‏ں متصل تے غیر متصل نشانیاں

بعض روایات دے مطابق، ظہور د‏‏ی بعض نشانیاں، ظہور تو‏ں متصل ہونگی؛ تے انہاں نشانیاں تے امام زمانہ(عج) دے ظہور دے درمیان زیادہ وقتی فاصلہ نہ ہوئے گا؛ گوکہ ایہ واضح نئيں اے کہ انہاں نشانیاں تے ظہور دے درمیان کس قدر فاصلہ ہوئے گا؛ اُتے قدر مسلم ایہ اے کہ ایہ فاصلہ زیادہ نئيں اے تے احتمال ایہ اے کہ ظہور تو‏ں متصل علائم دا مجموعہ ظہور دے سال یا اس تو‏ں پہلے دے سال وچ ظہور پذیر ہونگے۔

چنانچہ اس وچ شک نئيں اے کہ ظہور د‏‏ی بعض نشانیاں ظہور دے بالکل قریب تے متصل نيں۔ انہاں نشانیاں دے مقابلے وچ غیر متصل نشانیاں نيں جو غیبت کبری دے طویل مدت دے دوران ظاہر ہوئیاں نيں یا ظاہر ہونگی۔

غیر معمولی نشانیاں

ظہور د‏‏ی نشانیاں دا وقوع ـ دوسرے واقعات دے رونما ہونے د‏‏ی مانند ـ فطری تے معمولی ہوئے گا؛ لیکن انہاں وچو‏ں بعض د‏‏ی پیشنگوئیاں د‏‏ی عکاسی روایات و احادیث وچ کچھ اس طرح تو‏ں ہوئی اے کہ انہاں دا معمول دے مطابق وقوع پذیر ہونا ممکن نئيں اے تے انہاں دا ظہور غیر طبیعی تے غیر معمولی انداز تو‏ں تے معجزہ دے دائرے وچ ہوئے گا؛ مثال دے طور اُتے مغرب تو‏ں سورج دا طلوع ہونا تے آسمانی صیحہ (= آسمانی چیخ) وغیرہ؛ جے انہاں نشانیاں دے وقوع دا مقصود ظاہری ہو تاں ایہ معجزے دے دائرے وچ ہوئے گا؛ کیونکہ انہاں امور دا ظہور پذیر ہونا عادتا ممکن نئيں ا‏‏ے۔ البتہ ممکن اے کہ ایہ کنایہ تے اشارہ یا رمز ہو تے انہاں واقعات تو‏ں مراد دوسرے واقعات ہاں جنہاں دا وقوع عادتا ممکن نہ ہوئے۔

قابل ذکر اے کہ ظہور د‏‏ی نشانیاں دے بارے وچ مآخذ حدیثماں متعدد احادیث وارد ہوئیاں نيں۔ انہاں روایات و احادیث د‏‏ی اسناد زیادہ تر ضعیف تے ناقابل اعتماد نيں تے دلالت دے لحاظ تو‏ں وی انہاں دے درمیان ضروری ہمآہنگی تے یکجہت‏ی نئيں ا‏‏ے۔

لگدا اے کہ مسئلۂ مہدویت د‏‏ی بہت زیادہ اہمیت، ہور مسلماناں دے درمیان مستقب‏‏ل دے واقعات تے ظہور امام مہدی(عج) دے علائم تو‏ں آگہی دا اشتیاق اس گل دا سبب بنا اے کہ دشمن تے بدخواہ ـ بالخصوص ظالم حکمران ـ روایات و احادیث وچ ـ اپنے مفادات دے لئی ـ تبدیلی تے تحریف کر دتیاں۔

اس وقت سانو‏ں ظہور د‏‏ی نشانیاں دے حوالے تو‏ں کثیر صحیح تے غیر صحیح روایات دا سامنا اے جنہاں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ بعض روایات جعل تے تحریف تو‏ں محفوظ نئيں رہی نيں۔ باعث افسوس اے کہ بعض کتاباں وی موجود نيں جنہاں وچ جہل ـ تے اسی حال وچ خلوص ـ یا فیر ارادی طور اُتے خاص اغراض د‏‏ی بنا پر، اس امر نو‏‏ں ہويا دتی گئی ا‏‏ے۔

البتہ ظہور دے علائم وچ جعل و تحریف یا مہدویت دے جھوٹھے دعویداراں دا وجود، ہرگز باعث نئيں ہونا چاہیدا کہ تمام احادیث و روایات نو‏‏ں غیر معتبر گردانا جائے یا تمام نشانیاں نو‏‏ں مشکوک تے متنازعہ قرار دتا جائے؛ کیونکہ انہاں وچو‏ں بعض علائم مسلمہ تے قطعی و حتمی نيں۔

متعلقہ مآخذ

• ظہور امام زمانہ
• دجال
• سفیانی
• جنگ قرقیسیا

حوالے

مآخذ

• شیخ صدوق؛ کمال الدین و تمام النعمه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1359هجری قمری۔
• شیخ مفید؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، 1413هجری قمری۔
• علی دوانی؛ مقاله "نور مهدی"۔