بقیۃ اللہ
بقیۃ اللہ دا لفظ شیعہ اثناعشری دے آخری امام حضرت مہدی دے القاب وچوں اک لقب اے جو اس وقت غیب دے پردے وچ نيں۔ بقیۃ اللہ اک قرآنی لفظ اے جس دی بعض روایات وچ ائمہ معصومین توں تاؤیل ہوئی اے جدوں کہ بعض نے اسنوں امام مہدی دے القاب وچوں اک لقب قرار دتا اے۔ عربی لغت تے تفاسیر وچ بقیۃ اللہ دا معنی اس چیز توں کیا اے جو اللہ تعالی انسان دے لئی محفوظ رکھدا اے ہور فضل تے خیر دا معنی وی کیا گیا اے . تے ائمہ توں معنی کرنے دی وجہ ایہ اے کہ ائمہؑ اللہ دی طرف توں لوکاں اُتے فضل تے نعمت نيں۔
اہل بیت دے بارے وچ
[سودھو]بقیۃ اللہ دا لفظ شیعہ احادیث وچ ائمہ معصومین توں تفسیر ہويا اے۔ مثال دے طور اُتے ابن شہر آشوب دا کہنا اے کہ «بَقیّةُ اللّہِ خَیرٌ لکُم اِنہاں کُنتم مُؤمِنین»[۱] والی آیت ائمہؑ دے بارے وچ نازل ہوئی اے۔[۲] علامہ مجلسی نے بقیۃ اللہ نوں «من ابقاہ اللہ»(جسنوں اللہ نے باقی رکھیا اے ) دے معنی وچ لیندے ہوئے کہیا اے کہ «بقیۃ اللہ توں مراد انبیا تے انہاں دے اوصیاء وچوں اوہ لوک مراد نيں جنہاں نوں اللہ تعالی نے لوکاں دی ہدایت دے لئی زمین اُتے باقی رکھیا اے، یا اوہ ائمہ مراد نيں جو انبیاء دی امت وچ انہاں دے وارث نيں۔»[۳]اسی طرح اک روایت دے مطابق جدوں لوکاں نے امام محمد باقرؑ اُتے شہر دا دروازہ بند کیا تاں آپؑ نے اپنا تعارف بقیۃ اللہ دے عنوان توں کرایا۔[۴] زیارت جامعہ کبیرہ وچ وی شیعہ ائمہؑ نوں بقیت اللہ دے ناں توں یاد کیا گیا اے۔[۵]
مفسراں دے مختلف نظریات
[سودھو]مفسرین نے آیہ بَقِيَّةُ اللّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ(ترجمہ: جو کچھ ذخیرہ خدا دی طرف دا باقی اے اوہ تواڈے حق وچ بہتر اے جے تسيں با ایمان ہوئے۔) "" دے ذیل وچ حضرت شعیب نوں اپنی قوم دے لئی دی جانے والی نصیحتاں دے ضمن وچ بقیۃ اللہ دے مختلف معانی بیان کیا اے۔ جدوں کہ بعض نے بقیۃ اللہ نوں معاملے توں حاصل ہونے والی اس حلال منفعت توں تفسیر کیا اے جو انسان دے پاس باقی رہندی اے۔[۶] بعض نے پیمانہ بھریا رکھنے یا ناپ تول دے آلے (مکیال تے میزان یا ترازو) دے عدالت دے مطابق رکھنے[۷] توں جوڑ دتا اے تے کہیا اے کہ بقیۃ اللہ یعنی اوہ جو صحیح طور اُتے پیمانہ کرنے، تولنے تے ناپنے دے بعد تواڈے لئے باقی رہے یا جو کچھ خداوند متعال اس دے بعد تواڈے لئے باقی رکھے اوہ اس توں کدرے بہتر اے کہ تسيں کم فروشی توں کم لو۔[۸]
اہل سنت دے مفسر زمخشری نے ایہ احتمال وی دتا اے کہ بقیۃ اللہ توں مراد شاید اللہ دی اوہ اطاعت ہوئے جو اللہ دے ہاں محفوظ نيں۔[۹] علامہ مجلسی دے بقول مفسرین نے بقیۃ اللہ نوں اس نعمت تے ثواب دے معنی وچ لیا اے جو آخرت دے لئی باقی رہندے نيں۔[۱۰]
امام مہدی دا لقب
[سودھو]بعض روایات دے مطابق بقیت اللہ توں مراد امام زمانہ نيں؛ جداں کہ حضرت علی علیہ السلام توں منقول اے کہ بَقِيَّۃ اللّهِ توں مراد امام مہدی نيں[۱۱] ايسے طرح اک ہور روایت دے مطابق امام صادقؑ توں جدوں سوال ہويا کہ کیہ لوک امام مہدیؑ نوں امیرالمومنین توں پکار سکدے نيں؟ تاں امامؑ نے فرمایا: امیرالمومنین دا لقب علی بن ابی طالب توں خاص اے تے آپ نے لوکاں توں کہیا کہ امام زمانہ نوں بقیۃ اللہ توں پکاراں۔[۱۲] س عبارت دی دوسری تفسیر دا تعلق شیعہ اثنا عشریہ دے بارہويں امام(عج) دی طرف پلٹدی اے: یعنی امام مہدی عجل اللہ تعالی فَرَجَہُ الشریف۔
نہج البلاغہ دے بعض شیعہ شارحین نے نہج البلاغہ وچ استعمال ہونے والی عبارت «بقیة من بقایا حجته: اوہ اللہ دی حجتاں وچوں باقی ماندہ حجت ہیں»[۱۳] دی تفسیر بارہويں امام توں کیا اے۔[۱۴] ابن ابیالحدید معتزلی دا کہنا اے کہ شیعاں نے اس کلام توں مراد مہدتی، صوفیاں نے عرفا تے اہل سنت نے انہاں علما توں تفسیر کیا اے جو بندےآں اُتے اللہ دی حجت نيں۔[۱۵] ايسے طرح دعائے ندبہ وچ وی امام مہدی نوں بقیۃ اللہ توں یاد کیا گیا اے۔[۱۶]
شیعہ روایات وچ منقول اے کہ حضرت مہدی عجّل اللہُ تعالی فَرَجَہُ الشریف ظہور دے وقت آیت بقیة اللّهِ خَیرٌلَکُم … دی تلاوت کرن گے تے کدرے گے: "انا بَقِيَّةُ اللّهِ وحُجّّتُهَُ" (ماں اللہ دا محفوظ کیہ ہویا ذخیرہ تے حجت ہاں)۔ تے مسلمان آپ نوں «السلام علیک یا بقیه اللّهِ فی ارضه.» کہہ کے سلام دین گے۔[۱۷] ايسے طرح اک ہور روایت وچ مروی اے کہ حضرت مہدی علیہ السلام نے خود فرمایا اے کہ "انا بَقِيَّةُ اللّهِ فی ارضه" (ماں ہی زمین وچ اللہ دا ذخیرہ ہاں)۔[۱۸]
بقیہ؛ خیر تے فضل دے معنی وچ
[سودھو]بعض مفسرین نے «بقیۃ» نوں خیر تے فضل دے معنی وچ تفسیر کیا اے ؛ زمخشری نے سورہ ہود دی آیت 116 جس وچ أُوْلُواْ بَقِيَّةٍ آیا اے اس وچ "بقیہ" توں مراد فضل و خیر لیا اے۔[۱۹] جرمنی بولی وچ قرآن دا ترجمہ کرنے والے مستشرق رودی پارٹ (Rudi Paret) اس بارے وچ کہندا اے کہ فضل حقیقت وچ «بقیہ» تے زیادہ دے معنی وچ اے تے معنی دے تبدل تے تحول وچ خیر دا مفہوم وی اپنے نال لے لیا اے۔ ايسے طرح «بقیہ» وی «خیر»، «فضل»، «برتری» تے «منتخب» دے معنی وچ متحول ہويا اے۔[۲۰] «بقیۃ» دا لفظ سورہ بقرہ دی آیت 248 وچ وی فضل تے خیر دے معنی وچ استعمال ہويا اے۔[۲۱] بقیۃ اللہ نوں ائمہؑ دے معنی وچ لینے دی وجہ وی ایہ دسی گئی اے کہ ائمہؑ لوکاں اُتے اللہ تعالی دی طرف توں فضل تے نعمت نيں۔[۲۲]
متعلقہ مضامین
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ سورہ ہود، آیہ ۸۶.
- ↑ ابن شہرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۱۰۲.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۲۱۱
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۲۱۲.
- ↑ ابن مشہدتی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۵۲۶.
- ↑ علامہ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۰، ص۳۶۴.
- ↑ سوره ہود، آیہ 85۔
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۱۸.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۱۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۲۱۱.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۱-۴۱۲.
- ↑ نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق، خطبہ۱۸۲، ص۲۶۲.
- ↑ قطب راوندتی، منہاج البراعہ، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۷۲۲، بہ نقل از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل بقیة اللہ؛ خویی، منہاج البراعہ، ۱۴۰۰ق، ج۱۰، ص۳۵۵.
- ↑ ابن ابیالحدید، شرح نہج البلاغہ، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۹۵-۹۶.
- ↑ ابن مشہدتی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۵۷۸.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ مجلسی، اوہی ماخذ، ج24، ص212۔
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۳۶.
- ↑ پارت، Der Koran: Kommentar und Konkordanz، چاپ ۱۹۷۷م، ص۵۲-۵۳؛ بہ نقل از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل بقیة اللہ.
- ↑ پارت، Der Koran: Kommentar und Konkordanz، چاپ۱۹۷۷م، ص۵۲-۵۳: بہ نقل از دانشنامہ جہان اسلام مدخل بقیة اللہ.
- ↑ دانشنامہ جہان اسلام، ج۳، مدخل بقیہ اللہ.
مآخذ
[سودھو]- قرآن کریم.
- ابن ابیالحدید، عبدالحمید بن ہبۃ اللہ، شرح نہج البلاغہ، ابراہیم محمدابوالفضل، قم، مکتبۃ آیت اللہ مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ھ۔
- ابن شہرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامہ، ۱۳۷۹ھ۔
- ابن مشہدتی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، تصحیح: جواد قیومی اصفہانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابستہ بہ جامعہ مدرسین حوزہ علمیہ قم، ۱۴۱۹ھ۔
- خویی، میرزا حبیب اللہ، منہاج البراعۃ فی شرح نہج البلاغہ، تصحیح: ابراہیم میانجی، ترجمہ: حسن حسن زادہ آملی و محمدباقر کمرہ ای، تہران، مکتبة الاسلامیہ، ۱۴۰۰ھ۔
- دانشنامہ جہان اسلام، مدخل بقیۃ اللہ.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ھ۔
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمہ، تصحیح: علیاکبر غفاری، تہران، اسلامیہ، ۱۳۹۵ھ۔
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اہل اللجاج، تحقیق: محمدباقر خرسان، مشہد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ھ۔
- علامہ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابستہ بہ جامعہ مدرسین حوزہ علمیہ قم، ۱۴۱۷ھ۔
- قطب راوندتی، سعید بن ہبہ اللہ، منہاج البراعہ فی شرح نہج البلاغہ، چاپ عزیزاللہ عطاردی خبوشانی، چاپ افست دہلی، ۱۴۰۴ھ۔
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علیاکبر غفاری و محمد آخوندتی، تہران، دار الکتب الاسلامیہ، ۱۴۰۷ھ۔
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ھ۔
- نہج البلاغہ، تحقیق: صبحی صالح، قم، ہجرت، ۱۴۱۴ھ۔
Rudi Paret, Der Koran: Kommentar und Konkordanz, Stuttgart 1977.*
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||