خیبر پختونخوا
خیبر | |
---|---|
صوبا | |
عرفیت: سرحد | |
متناسقات (پشاور): خیبر پختونخوا 34°00′N 71°19′E / 34.00°N 71.32°Eمتناسقات: خیبر پختونخوا 34°00′N 71°19′E / 34.00°N 71.32°E | |
ملک | پاکستان |
قیام | 14 اگست 1947ء |
پایہ تخت | پشاور |
سبھ توں وڈا شہر | پشاور |
حکومت | |
• قسم | صوبا |
• مجلس | صوبائی اسمبلی |
• گورنر | شاہ فرمان (پاکستان تحریک انصاف) |
• وزیر اعلیٰ | محمود خان (پاکستان تحریک انصاف) |
• چیف سیکریٹری | نوید کامران بلوچ |
• صوبائی اسمبلی | صوبائی اسمبلی خیبر پختونخوا (124 نشستاں) |
• عدالت عدلیہ | پشاور عدالت عالیہ |
رقبہ | |
• کل | ۱۰۱,۷۴۱ مربع کلومیٹر (لکھت غلطی:اچانک < اوپریٹر مربع میل) |
آبادی (2017) | |
• کل | ۳۵,۵۲۵,۰۴۷ |
منطقۂ وقت | پاکستان دا معیاری وقت (UTC+5) |
ٹیلی فون کوڈ | 9291 |
آیزو 3166 رمز | PK-KP |
بولیاں |
|
کھیلاں ویاں اہم ٹیماں | پشاور زلمی پشاور پینتھرز ایبٹ آباد فالکنز |
اسمبلی دیاں سیٹاں | 124 |
ضلع | 34 |
ویب سائٹ | www |
خیبر پختونخوا یا مختصر طور اُتے کے پی کے، پاکستان دا اک صوبہ اے جیہڑا پاکستان دے شمالی مغربی حصے وچ واقع اے ۔ رقبے دے لحاظ نال پاکستان دے چار صوبےآں وچ سبھ توں چھوٹا تے آبادی دے لحاظ نال تیسرا وڈا صوبہ اے۔ ایہدا شمالی حصہ سرسبز و شاداب علاقےآں تے مشتمل اے جتھے لوگ مختلف علاقےآں توں سیر و تفریح دے لئی آندے نیں۔ تے جنوبی حصّہ شہراں اُتے مشتمل اے جتھے پاکستان دے بہت سارے اہم ادارے تے صنعتاں موجود نیں۔ صوبے وچ پشتو ہندکو تے ہور زباناں وی بولیاں جاندیاں نیں ۔ ایہدا راجگڑھ پشاور اے ۔
صوبائی جانور | ||
---|---|---|
صوبائی پنچھی | ||
صوبائی درخت | ||
صوبائی پھُل | ||
صوبائی کھیل |
لوک تے سماج
[سودھو]صوبہ خیبرپختونخوا دی آبادی اندازہً 21 ملین اے۔ سب توں وڈا نسلی گروہ پختوناں دا اے جنہاں دی آبادی صوبے دی کل آبادی دا تقریباً 66 فیصد اے۔ سب توں وڈی بولی پشتو جدوں کہ ہندکو دوسری وڈی عام بولی جانے والی مقامی بولی اے۔ پشتو مغربی تے جنوبی سرحد وچ غالب بولی اے تے ایہ کئی شہراں تے قصبےآں دی اصل بولی وی اے جنہاں وچ پشاور وی شامل اے۔ ہندکو بولنے والے مغربی سرحد مثلاً ہزارہ ڈویژن وچ خصوصاً ایبٹ آباد، مانسہرا تے ہری پور شہراں وچ عام نيں جدوں کہ ضلع بٹگرام وچ پشتو باقی دوضلعاں ضلع اپرکوہستان اورضلع لوئرکوہستان وچ کوہستانی بولی بولی جاندی اے ۔جدوں کہ صوبے دے شمالی حصے ہزارہ تے مالاکنڈ ڈویژن دے وسیع علاقے وچ گوجری بولی بولی جاندی اے۔سرائیکی تے بلوچی بولنے والے صوبے دے جنوب مشرق وچ خصوصاً ڈیرہ اسماعیل خان وچ رہندے نيں۔
صوبہ خیبر پختونخوا دے مرکز تے جنوب دے دیہاتی علاقےآں وچ کئی پختون قبیلے آباد نيں جنہاں وچ بنگش، میاں خیل 'یوسفزئی، تنولی، دلازاک، خٹک، مروت، آفریدی، شنواری، اورکزئی، صوابی حاض بارکزہی حاندان آباد اے سانچہ:صوابی حاض بارکزہی حاندان آباد اےمحسود، مھمند، ۔بنوسی تے وزیر قبائیل شامل نيں۔ شمال دی طرف سلیمانخیل سلیمانی سواندی، ترین، جدون تے مشوانی وڈے پشتون قبیلے نيں۔ کئی غیر پشتون قبیلے وی نيں مثلاً اعوان، گجر وغیرہ۔ اعوان قبیلے دے بارے وچ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ اصل وچ عرب نيں تے اس قبیلے دے لوک باقی پشتوناں تے غیر پشتوناں توں مختلف نيں۔
شمال وچ ضلع چترال اے جتھے چھوٹے نسلی گروہ جداں کوہستانی، خوار، شینا، توروالی، کالاشا تے کالامی آباد نيں۔
اِس دے علاوہ صوبہ خیبر پختونخوا وچ 1.5 ملین افغان مہاجرین وی قیام پزیر نيں جنہاں وچ اکثریت پشتوناں دی اے۔
صوبہ خیبر پختونخوا دی زیادہ تر آبادی مذہب اسلام نال تعلق رکھدی اے البتہ بہت تھوڑی تعداد وچ سکھ مذہب دے پیروکار وی آباد نيں
جغرافیا
[سودھو]صوبہ خیبر زیادہ تر پہاڑی تھاں اے۔
صوبہ خیبر پختونخوا دا علاقہ ارضیاتی طور اُتے حساس جگہ اُتے واقع اے تے ایہی وجہ اے کہ ماضی وچ ایتھے کئی زلزلے آچکے نيں مثلاً زلزلۂ کشمیر۔ مشہور درّۂ خیبر صوبے نوں افغانستان توں ملاندا اے۔ صوبہ خیبر پختونخوا دا رقبہ 28,773 مربع میل یا 74,521 مربع کلومیٹر اے۔
صوبہ خیبر پختونخوا دا سب توں وڈا شہر پشاور اے جو صوبے دا راجگڑھ وی اے۔ دوسرے وڈے شہراں وچ نوشہرہ، مردان، چارسدہ، مانسہرا، ایوبیہ، نتھیاگلی تے ایبٹ آباد شامل نيں۔ ڈیرہ اسماعیل خان، کوہاٹ، اپرکوہستان، بناں، پشاور، ایبٹ آباد تے مانسہرا وڈے ضلعے نيں۔
صوبہ خیبر پختونخوا دا خطہ جنوب وچ خشک پتھریلی علاقےآں جدوں کہ شمال وچ سبز میداناں اُتے مشتمل اے۔ آب و ہوا شدید اے، سردیاں وچ یخ ٹھنڈ تے گرمیاں وچ نہایت گرمی پڑدی اے۔ شدید موسم دے باوجود زراعت زیادہ اے۔ کندتا، سوات، کالام، دیر بالا، ناران تے کاغان دی پہاڑی زمین حسین وادیاں دے لئی مشہور اے۔ ہر سال کئی ملکی و غیر ملکی سیاح ایتھے سیر و تفریح دے لئی آندے نيں۔ سوات-کالام نوں ‘‘سوٹزرلینڈ دا ٹکڑا’’ کہاجاندا اے کیونجے ایتھے دے کئی مناظر سوٹزرلینڈ دے پہاڑی خطے توں مشابہت رکھدے نيں۔
1998ء دی مردم شماری دی مطابق صوبہ خیبر پختونخوا دی آبادی 17 ملین سی جس وچوں 52 فیصد مرد تے 48 فیصد خواتین سن۔ آبادی دی کثافت 187 فرد فی کلومیٹر اے۔
جغرافیائی لحاظ توں صوبہ خیبر پختونخوا نوں دو خطّاں وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے: شمالی خطہ تے جنوبی خطہ۔ شمالی خطہ ہندوکش دے پہاڑی سلسلےآں توں شروع ہوکے پشاور دے سرحد، جدوں کہ جنوبی خطہ پشاور توں شروع ہوکے دراجت تک اے۔ شمالی خطہ سردیاں وچ ٹھنڈی، برفیلی تے زیادہ بارشاں والی جدوں کہ گرمیاں وچ موسم خوشگوار ہُندا اے ما سوائے پشاور دے جتھے گرمیاں وچ سخت گرمی تے سردیاں وچ سخت سردی پڑدی اے۔ جنوبی خطہ خشک تے بنجر اے، موسمِ گرما بہت گرم تے موسمِ سرما قدرے سرد ہُندا اے، بارشاں کم ہُندیاں نيں۔
صوبہ خیبرپختنونخواہ دے دریاؤ وچ دریائے کابل، دریائے سوات، دریائے چترال، دریائے پنجگوڑہ، دریائے باڑہ، دریائے کرم، دریائے گومل تے دریائے ژوب شامل نيں۔
صوبہ خیبر پختونخوا جو کدی گندھارا رہتل دا گہوارا رہیا اے، ہن ایہ علاقہ پرہیزگار، پُرخلوص تے مہمان نواز مسلماناں دے لئی مشہور اے، جو اپنے مذہب، اقدار، سبھیاچار، رہتل و تمدن، روایات تے طریقہ ہائے زندگی دی نہایت جوش و جذبے توں حفاظت کردے نيں۔
تریخ
[سودھو]4000 توں 3500 ورے پہلاں ایتھے آریا آۓ صوبہ سرحد گندھارہ رہتل دا گڑھ ریا اے۔ ایرانی یونانی عرب ترک وی ایتھے اپڑے۔ مغل سلطنت دے ماڑا ہون توں مگروں سکھاں نے مل مار لیا تے اے پنجاب نال جڑیا ریا۔ پنجاپ وچ انگریزاں دے آن نال سرحد وی برطانوی سلطنت دا پاسہ بن گیا۔
قدیم تریخ
[سودھو]خطۂ صوبہ خیبر پختونخوا وچ قدیم زمانے توں کئی حملہ آور گروہ آندے رہے نيں جنہاں وچ فارسی، یونانی، کُشن، ہُنز، عرب، تُرک، منگول، مُغل، سکھ تے برطانیہ شامل نيں۔ 1500 تے 2000 پہلے از مسیح دے درمیان، آریائی قوم دی اک ایرانی شاخ بنی جس دی نمائندگی پشتون کر رہے سن اُنہاں نے صوبہ خیبر پختنونخواہ دے زیادہ تر علاقے اُتے قبضہ کر ليا۔
6 صدی عیسیوی توں وادئ پشاور مملکتِ گندھارا دا مرکز سی۔ بعد وچ ایہ شہر کُشن دورِ سلطنت دا راجگڑھ وی بنیا۔ اس خطے اُتے کئی معروف تاریخی لوک دے قدم پئے مثلاً دیریس دوم، سکندر اعظم، ہیون سنگ، فا ہین، مارکوپولو، ماؤنٹسٹارٹ ایلفنسٹائن تے ونسٹن چرچل۔
خطّے اُتے موریائی قبضے دے بعد، بدھ مت ایتھے دا وڈا مذہب بنا، خصوصاً شہری علاقےآں وچ جداں کہ حالیہ آثاریاندی تے تشریحی شواہد توں پتا چلدا اے۔ اک وڈا کُشن فرماں روا کنیشکا وی بُدھ مت دے عظیم بادشاہاں وچوں اک سی۔
جدوں کہ پینڈو علاقےآں نے کئی شمنیندی عقائد برقرار رکھے مثلاً کالاش گروہ تے دوسرے۔ پشتونولی یا روايتی ضابطۂ وقار جس دی پشتون قوم پاسداری کردی اے، خیال کيتا جاندا اے کہ اِس دی جڑاں وی اسلام توں پہلے کيتیاں نيں۔
شاہی دور
[سودھو]صدی عیسوی دے اوائل وچ ، اسلام دی آمد توں پہلے، صوبہ خیبر پختونخوا اُتے بادشاہ حکومت کردے سن ۔ پہلے حکمران تُرک سن تے انہاں نے اِس خطے اُتے 870 صدی عیسوی تک حکومت کیتی۔ اُنہاں دے بعد دے حکمراناں دا شاید ہمسایہ کشمیر تے پنجاب دے حکمراناں توں روابط سن ۔ جداں دے آثار و تریخ مثلاً سکّاں تے دوسری بنائی ہوئی چیزاں اُنہاں دے کثیر ثقافتی دا ثبوت دیندی نيں۔ انہاں آخری حکمراناں نوں اپنے برادرانہ قبیلےآں نے آخر کار ختم کر دتا جنہاں دی کمان محمودِ غزنوی کر رہے سن ۔(محمودغزنوی دے دورحکومت وچ پشتون قبیلہ دلازاک وادی پشاورماں آبادھوچکاسی۔ دلازاکاں نے خیبرکے ناں توں اک قلعہ بنایا- جوبابرکے دورحکومت وچ یوسف زئ دے ہتھوں بے دخل ھوگئے)
اِسلام دی آمد
[سودھو]بدھ مت تے شمن پرستی اُس وقت تک وڈے مذاہب رہے جدوں تک مسلماناں تے ترکاں نے 1000 صدی عیسوی دے آواخر وچ قبضہ کر ليا۔ رفتہ رفتہ پشتون تے دوسرے قبیلے اسلام وچ داخل ہُندے رہے۔ اِس دوران وچ انہاں نے اپنے کچھ روایات برقرار رکھے جداں کہ پشتوناں دی روایت پشتونولی یا ضابطۂ وقار و عزت۔ صوبہ خیبر پختونخوا عظیم اِسلامی مملکت یعنی "غزنوید مملکت" تے مملکتِ محمد غور دا حصہ وی رہیا۔ اس زمانے وچ باقی ماندہ مسلمان ملکاں توں مسلمان تاجر، استاداں، سائنس دان، فوجی، شاعر، طبیب تے صوفی وغیرہ ایتھے جوق در جوق آندے رہے۔
پشتون قبائیل دے مغربی علاقےآں وچ تاں اسلام رسول اللہ دی دور وچ آیا سی، اس گل دا اندازہ اس گل توں لگایا جاسکدا اے کہ حضرت خالد بن ولید نے پشتون صحابی قیس عبدالراشد نوں رسول اللہ توں مسجد نبوی وچ ملاقات کرائی۔
اسلام دی بنیاد سب توں پہلے برصغیر وچ اس وقت رکھی گئی جدوں محمد بن قاسم سمندری راستے توں سندھ وچ آئے تے راجہ داہر نوں شکست دے کے چلے گئے، ایويں صرف بنیاد سندھ توں رکھی گئی لیکن اس دے بعد محمد بن قاسم چلے گئے۔ اس دے بعد افغان، ترک، منگول تے عرب حکمران تے تاجردرہ خیبر دے ذریعے ہندوستان آندے سن تے اس سرحدی صوبے (موجودہ خیبر پختونخوا تے قبائلی علاقہ جات ) دے ذریعے پورے ہندوستان وچ اسلام تیزی توں پھیلدا گیا۔
پشتون قوم پرستی
[سودھو]یہ صوبہ اک اہم سرحدی علاقہ سی جس اُتے مُغل تے فارس دے سفویاں دے درمیان وچ اکثر اوقات تنازع رہندا سی۔ مُغل حکمران اورنگزیب دے دَور وچ ، پشتون قوم پرست شاعر خوشحال خان خٹک نے اپنی شاعری دے ذریعے کئی پشتون قبیلے نوں حکمراناں دے خلاف بیدار کيتا، جس دی وجہ توں اِس خطے نوں قابو وچ رکھنے دے لئی بہت وڈی طاقت دی ضرورت سی اوراسی بنا اُتے مغل تے پشتون قبیلے وچ جنگاں وی ہوئی، اک وڈی لڑیائی مغلاں تے یوسفزئی قبیلے وچ لڑی گئی جس وچ بادشاہ اکبر دا وزیر راجا بیربل سوات دے مقام اُتے ماریا گیا۔ خطہ بعد وچ دُرّانی حکومت دے ذریعے یکجا ہويا جس دی بنیاد احمد شاہ دُرّانی نے 1747ء وچ رکھی سی۔
برطانوی دور
[سودھو]برطانیہ تے روس دے درمیان وچ جنوبی ایشیا اُتے اپنی اجارہ داری قائم رکھنے دے لئی کئی تصادم ہوئے۔ جس دے نتیجے وچ افغانستان دی تقسیم واقع ہوئی۔ افغاناں توں دو جنگاں دے بعد برطانیہ 1893ء وچ ڈیورنڈ لائن نافذ کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ ڈیورنڈ لائن نے افغانستان دا کچھ حصہ برطانوی ہندوستان وچ شامل کے دتا۔ ڈیورنڈ لائن، سر مورتیمر ڈیورنڈ دے ناں توں اے جو برطانوی نوآبادیاتی حکومت دے معتمدِ خارجہ سن ۔ افغان ڈیورنڈ لائن نوں اک عارضی خط جدوں کہ برطانیہ اِس نوں اک مستقل سرحد سمجھدے سن ۔ ایہ سرحدی خط قصداً ایداں دے کھینچی گئی کہ پختون قبیلے دو حصےآں وچ بٹ گئے۔
برطانیہ جس نے جنوبی ایشیا دا باقی حصہ بغیر کسی مزاحمت دے قبضہ کر ليا سی، ایتھے اُتے اُسنوں سخت مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ پشتوناں دے نال پہلی لڑیائی دا نتیجہ بہت بُرا نکلیا تے برطانوی فوج دا صرف اک سپاہی جنگِ میدان توں واپس آنے وچ کامیاب ہويا (جدوں کہ برطانوی فوجیاں دی کل تعداد 14,800 سی)۔ خطے وچ اپنی رِٹ قائم رکھنے وچ ناکامی دے بعد برطانیہ نے تقسیم کرو تے حکمرانی کرو دا کھیل شروع کيتا۔ برطانیہ نے اِس کھیل وچ کٹھ پتلی پشتون حکمران صوبہ خیبر پختونخوا وچ بھیجے۔ تاکہ پشتوناں دے درمیان وچ اختلاف پیدا ہوئے سکے۔ باوجود اِس کے، موقعی پشتون حملے ہُندے رہے مثلاً محاصرۂ مالاکنڈ۔
صوبہ خیبر پختونخوا 9 نومبر 1901 نوں بطورِ منتظمِ اعلیٰ صوبہ بنیا۔ تے اس دا ناں صوبہ سرحد رکھیا گیا۔ ناظمِ اعلیٰ صوبے دا مختارِ اعلیٰ سی۔ اوہ انتظامیہ نوں مشیراں دی مدد توں چلایا کردا سی۔
صوبے دا باضابطہ افتتاح 26 اپریل 1902ء نوں شاہی باغ پشاور وچ تاریخی ‘‘دربار’’ دے دوران وچ ہويا جس دی صدارت لارڈ کرزن کر رہے سن ۔ اُس وقت صوبہ خیبر پختونخوا دے صرف پنج ضلعے سن جنہاں دے ناں ایہ نيں: پشاور، ہزارہ، کوہاٹ، بناں تے ڈیرہ اسماعیل خان۔ مالاکنڈ دی تن ریاستاں دیر، سوات تے چترال وی اس وچ شامل ہوگئياں۔ صوبہ خیبرپختونخوا وچ قبیلے دے زیرِ انتظام ایجنسیاں خیبر، کرم، شمالی وزیرستان تے جنوبی وزیرستان وی شامل سن۔ صوبہ خیبر پختونخوا دے پہلے ناظمِ اعلیٰ ہرولڈ ڈین سن ۔
صوبہ خیبر پختونخوا اک مکمل حاکمی صوبہ 1935ء وچ بنیا۔ ایہ فیصلہ اصل وچ 1931ء وچ گول میز اجلاس وچ کیہ گیا سی۔ اجلاس وچ اِس گل اُتے اتفاقِ رائے ہويا سی کہ صوبہ سرحد دا اپنا اک قانون ساز انجمن ہوئے گا۔ اِس لئی، 25 جنوری 1932ء نوں وائسرائے نے قانونساز انجمن دا افتتاح کيتا۔ پہلے صوبائی انتخابات 1937ء وچ ہوئے۔ آزاد اُمیدوار تے جانے پہچانے جاگیردار صاحبزادہ عبد القیوم خان صوبے دے پہلے وزیرِ اعلیٰ منتخب ہوئے۔
آزادی دے بعد
[سودھو]برطانیہ توں آزادی دے بعد، 1947ء دے اِستصوابِ رائے وچ صوبہ سرحد نے پاکستان وچ شمولیت اختیار کيتی۔ پر، افغانستان دے 1949ء دے لویہ جرگہ نے ڈیورنڈ لائن نوں غلط قرار دتا۔ جس دی وجہ توں پاکستان تے افغانستان دے درمیان وچ تنازعات ابھرے۔ 1950ء وچ افغانستان نے علٰیحدگی پسند تحریک دی حمایت دی لیکن اِس تحریک نوں قبیلے وچ پزیرائی حاصل نہ ہوئی۔ صدر ایوب خان دے پاکستانی صوبےآں دے احذاف دے بعد، صدر یحیٰی خان نے 1969ء وچ اِس ‘‘اک اِکائی’’ منصوبے نوں منسوخ کر دتا تے سوات، دیر، چترال، اپرکوہستان، لوئرکوہستانکو نويں سرحدات وچ شامل کر دتا۔
1979ء وچ افغانستان اُتے سوویت یونین دے حملے تک پختونستان دا مسئلہ پاکستان تے افغانستان دے درمیان وچ کئی دہائیاں تک تنازعات دا مؤجب بنیا۔ حملے دے سبب پنجاہ لکھ افغان مہاجرین نے پاکستان دی طرف ہجرت کی، جو زیادہ تر صوبہ سرحد وچ قیام پزیر ہوئے (2007ء دے شمار دے مطابق نیڑےاً تیس لکھ حالے وی رہندے نيں)۔ افغانستان اُتے سوویت دے قبضے دے دوران، 1980ء دی دہائی وچ صوبہ خیبر پختونخوا مجاہدین دا بہت وڈا مرکز سی جو سوویت یونین دے خلاف لڑ رہے سن ۔
موسم
[سودھو]دیر | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Climate chart (explanation) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ڈیرہ اسماعیل خان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Climate chart (explanation) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
خیبر پختونخوا پاکستان دا اوہ حصہ اے چاراں موسم پائے جاندے نيں۔ ڈیرہ اسماعیل خان پاکستان دے گرم ترین علاقےآں وچ شمار ہُندا اے جو خیبرپختونخوا دے جنوبی حصے وچ واقع اے اس دے برعکس سوات، دیر، چترال جداں علاقے اکثر پاکستان دے سرد علاقےآں وچ شمار ہُندے نيں۔
چترال
[سودھو]چترال اوہ علاقہ اے جو درحقیقت وچ شمالی پاکستان دے موسم دا بنیاد اے ایتھے نیڑےی اُچے پہاڑاں دی وجہ توں سردی وچ چترال وچ سخت سردی ہُندی اے تے کدرے کدرے فُٹ تک برف باری ہُندی اے۔ تے گرمی وچ اکثر شدید گرمی دا وی کدی کدی سامنا کرنا پڑدا اے کدرے مرتبہ چترال وچ درجہ حرارت 40 ڈگری وی ریکارڈ کيتی گئی اے۔
وسطی پختونخوا
[سودھو]جنوبی خیبر پختونخوا
[سودھو]قومی پارک
[سودھو]نام | تصویر | مقام | تاریخِ قیام | رقبہ (Hec) | اہم جانور |
---|---|---|---|---|---|
ایوبیہ نیشنل پارک | ضلع ایبٹ آباد | 1984 | 3,122 | منال، Kalij pheasant، چکور، نیولا، عام تیندوا، بندر، گلہری۔ | |
چترال گول نیشنل پارک | ضلع چترال | 1984 | 7,750 | مارخور، Urial، برفانی چیندا، بھیڑیا، بٹیر، چکور، کبوتر | |
بروغل نیشنل پارک | ضلع چترال | 2010 | 134,744 | Ibex ، نیلا بھیڑ، برفانی چیندا، بھورا ریچھ، تبتی بھیڑیا، مارموط، بٹیر، چکور | |
شیخ بدین نیشنل پارک | ضلع ڈیرہ اسماعیل خان | 1999 | 15,540 | کالا تیتر، سیاہ تیتر، چکور، چٹان فاختہ، بلبل، گھیدڑ، خرگوش، گیڈر، جنگلی بلی، سیہہ، جنگلی بوئر | |
سیف الملوک نیشنل پارک | ضلع مانسہرا | 2003 | 12,026 | ایشیائی کالا ریچھ، نیولا، رام چکور، برف تیتر، ہمالی طاوس | |
لالوسار۔دودیپاتسار نیشنل پارک | ضلع مانسہرا | 2003 | 75,058 | Common تیندوا، ایشیائی کالا ریچھ، جنگلی بکری، نیولا، ہمالی طاوس، Koklass pheasant، رام چکور |
نواں ناں
[سودھو]2010ء وچ پاکستان دی پارلیمنٹ وچ پیش کيتی جانے والے اٹھارويں ترمیم وچ صوبے دا ناں صوبہ سرحد توں تبدیل کرکے خیبر پختونخوا رکھیا گیا، جو ایتھے دے عوام دا اک دیرینہ مطالبہ سی۔ ہن اس صوبے نوں ايسے ناں توں یاد کيتا جاندا اے۔
حکومت
[سودھو]قانون ساز شاخ
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خیبر پختونخوا دی صوبائی اسمبلی
صوبہ خیبر پختنونخواہ دی صوبائی اسمبلی یک ایوانی اے تے ایہ 124 نشستاں اُتے مشتمل اے جس وچ دو فیصد اقلیتاں تے ستاراں فیصد خواتین دے لئی مخصوص نيں۔
ایگزیکٹو شاخ
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: حکومت خیبر پختونخوا
خیبر پختونخوا دا ایگزیکٹو برانچ گورنر خیبر پختونخوا (جنہاں نوں صدر پاکستان منتخب کردے نيں)، وزیر اعلیٰ خیبر پختونخوا (جنہاں نوں صوبائی اسمبلی منتخب کردی اے ) تے صوبائی کابینہ (جنہاں نوں گورنر خیبر پختونخوا وزیر اعلیٰ دے مشورے اُتے منتخب کردے نيں) اُتے مشتمل اے۔
عدلیہ
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پشاور عدالت عالیہ
ضلعے
[سودھو]صوبہ خیبر پختونخوا وچ 33 ضلعے نيں:
- ضلع ایبٹ آباد
- ضلع باجوڑ
- ضلع بناں
- ضلع بٹگرام
- ضلع بونیر
- ضلع چارسدہ
- Upper Chitral
- ضلع چترال
- ضلع ڈیرہ اسماعیل خان
- ضلع دیر بالا
- ضلع دیر زیريں
- ضلع ہنگو
- ضلع ہری پور
- ضلع کرک
- ضلع خیبر
- ضلع کوہاٹ
- ضلع کرم
- ضلع بالائی کوہستان
- ضلع زیريں کوہستان
- ضلع کولئی-پالس
- ضلع لکی مروت
- ضلع مالاکنڈ
- ضلع مانسہرا
- ضلع مردان
- ضلع مہمند
- ضلع شمالی وزیرستان
- ضلع نوشہرہ
- upper orakzai
- ضلع اورکزئی
- ضلع پشاور
- ضلع جنوبی وزیرستان
- ضلع صوابی
- ضلع سوات
- ضلع شانگلہ
- ضلع ٹانک
- ضلع تورغر
اہم شہر
[سودھو]سانچہ:Largest cities of Khyber Pakhtunkhwa و=== ہور چھوٹے وڈے شہر ===
معیشت
[سودھو]سوویت یونین دے افغانستان اُتے حملے دی وجہ توں ایہ خطہ کئی دہائیاں تک مشکلات دا سامنا کردا رہیا۔ اج فیر اِس خطے دے حالات خصوصاً معیشت ناگفتہ بہ اے۔
زراعت دا خیبر پختونخوا دی معیشت وچ اہم کردار اے۔ صوبے دے وڈے پیداوار گندم، مکئی، چاول، گنّا نيں جدوں کہ کئی پھل وی اگائے جاندے نيں۔ پشاور وچ کچھ صنعتی تے اعلیٰ تکنیکی سرمایہ کاری نے علاقے دے لوکاں دے لئی ذرائع آمدن مہیا کرنے وچ بہت مدد کيتی اے۔ صوبے وچ ہر اُس چیز دی تجارت ہُندی اے جس توں پاکستان دے لوک واقف نيں۔ تے ایتھے دے بازار پورے پاکستان وچ مشہور نيں۔ صنعتاں دے قیام توں بے روزگاری وچ نمایاں کمی واقع ہوئی اے۔
تعلیم
[سودھو]صوبے وچ اعلیٰ تعلیم دے طرف رجحان تیزی توں ودھ رہیا اے تے صوبہ پختونخوا وچ پاکستان دی سب توں پہلی جامعۂ انجینئری (غلام اسحٰق خان انسٹیٹیوٹ) وی اے۔ ایہ یونیورسٹی صوابی دے اک قصبہ ٹوپی وچ واقع اے۔ یونیورسٹی پشاور اعلیٰ تعلیم دا اک مشہور اِدارہ اے۔
درج ذیل خریطہ 1998ء وچ حکومت کیتی خیبر پختونخوا دی شرح تعلیم دے اندازےآں دے بارے وچ اے:
تعلیمی قابلیت | شہری | پینڈو | کُل | اندازہً شرح(%) |
---|---|---|---|---|
— | 2,994,084 | 14,749,561 | 17,743,645 | — |
ابتدائی توں پہلے | 413,782 | 3,252,278 | 3,666,060 | 100.00 |
ابتدائی | 741,035 | 4,646,111 | 5,387,146 | 79.33 |
وسطی | 613,188 | 2,911,563 | 3,524,751 | 48.97 |
میٹرک | 647,919 | 2,573,798 | 3,221,717 | 29.11 |
ثانوی | 272,761 | 728,628 | 1,001,389 | 10.95 |
بی۔ اے، بی۔ ایس۔ سی ڈگری | 20,359 | 42,773 | 63,132 | 5.31 |
ایم۔ اے، ایم۔ ایس۔ سی ڈگری | 183,237 | 353,989 | 537,226 | 4.95 |
ڈپلومہ، سرٹیفیکیٹ | 82,037 | 165,195 | 247,232 | 1.92 |
دوسرے | 19,766 | 75,226 | 94,992 | 0.53 |
وڈے یونیورسٹیاں، کالجاں تے ادبی تنظیماں
[سودھو]- زرعی یونیورسٹی پشاور
- ایوب طب کالج، ایبٹ آباد
- کیڈٹ کالج رزمک
- فضائی انجینئری کالج
- کالج آف فلائنگ ٹریننگ
- غلام اسحٰق خان ادارۂ تعلیم برائے انجینئری و سائنسیات، ٹوپی
- یونیورسٹی گومل
- یونیورسٹی ہزارہ
- اسلامیہ کالج پشاور
- خیبر طب کالج پشاور
- یونیورسٹی کوہاٹ برائے سائنس و طرزیات
- فوجی کالج برائے انجینئری
- قومی ادارہ برائے آوا جائی
- قومی ادارۂ تعلیم برائے شمارندیات و ظہور پزیر سائنسیات
- پاکستان فضائیہ اکیڈیمی
- پاکستان فوجی اکیڈیمی
- یونیورسٹی انجینئری و طرزیات پشاور
- یونیورسٹی مالاکنڈ
- یونیورسٹی پشاور
- یونیورسٹی سائنس و طرزیات، بناں
- کھوار اکیڈمی
- پشتو اکیڈمی
- ہندکو ادبی بورڈ
1 جہانزیب کالج سیدو شریف 2 یونیورسٹی سوات
لوک موسیقی
[سودھو]پشتو لوک موسیقی پورے خیبر پختونخوا وچ مقبول اے۔ پشتو لوک موسیقی اپنے اندر کئی سو سالاں دی روایات اپنے اندر سموئے ہوئے اے۔ پشتو موسیقی وچ استعمال ہونے والے وڈے آلات رباب، منگے تے ہارمونیم نيں۔
کھوار لوک موسیقی چترال تے شمالی سوات وچ مقبول اے۔ کھوار موسیقی دے سُر پشتو موسیقی توں مختلف نيں۔ چترالی ستار سب توں زیادہ استعمال ہونے والی آلۂ موسیقی اے۔
بولی
[سودھو]پرانے ویلیاں توں ایتھے ہند-آریائی بولیاں بولی جاندیاں سن۔ سنسکرت دی پہلی گریمر لکھن والا پانینی ایتھے دا واسی سی تے فیر ایتھے ای سنسکرت دی گریمر دی کتاب لکھی گئی۔ سنسکرت دے نال اودیاں پراکرتاں وی ایتھے بولی جاندیاں سن۔ گندھارہ ویلے سنسکرت دی پراکرت گندھاری ایتھے چلدی سی۔ پر ہن اے ہندکو/پنجابی دی مورت چ بولی جاندی اے۔ صوبا خیبر وچ پشتو ایہدے رلے ملے تے لہندے پاسیاں وچ بولی جاندی اے ۔
اردو ورکاری تے ملن ورتن دی بولی اے تے انگریزی وی سرکاری بولی اے ۔
حوالے
[سودھو]- ↑ «World Climate Data: Dir, Pakistan». Weatherbase. 2010. بایگانیشده از اصلی در 2018-12-25. دریافتشده در 1 ستمبر 2010. از پارامتر ناشناخته
|url-status=
صرفنظر شد (کمک); تاریخ وارد شده در|accessdate=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «World Climate Data: Dera Ismail Khan, Pakistan». Weatherbase. 2010. بایگانیشده از اصلی در 2018-12-25. دریافتشده در 1 ستمبر 2010. از پارامتر ناشناخته
|url-status=
صرفنظر شد (کمک); تاریخ وارد شده در|accessdate=
را بررسی کنید (کمک)
باہرلے جوڑ
[سودھو]- حکومتِ خیبر پختونخوا، پاکستان Archived 2009-08-14 at the وے بیک مشین
- خیبر پختونخوا شعبۂ جنگلی حیات Archived 2008-09-18 at the وے بیک مشین
- چترالی تے شمالی زباناں دے فروع دی تنظیم
سانچہ:پاکستان دی سیاسی تقسیم سانچہ:موضوعات خیبر پختونخوا
|
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: خیبر پختونخوا |
سانچہ:پاکستان دے موجودہ وزرائے اعلی
پشاور · نوشہرہ · چارسدا · مردان · صوابی · کوہاٹ · بنوں · بونیر · شانگلا · ہنگو · کرک · ڈیرا اسمعیل خان · ٹانک · لکی مروت · مہمند · باجوڑ · لنڈی کوتل · اورکزئی · کرم · میرانشاہ · وانا · مالاکنڈ · سوات · دیر · تیمرگرا · چترال · اتلا چترال · اتلا کوہستان · تھللا کوہستان · کولئی پالس · تورغر · بٹ گرام · ہری پور · مانسہرا · ایبٹ آباد
· باجوڑ · خیبر · مہمند · کرم · اتلا وزیرستان · تھلواں وزیرستان · اورکزی
بلوچستان · پنجاب · خیبر · سندھ · گلگت بلتستان · ازاد کشمیر
- Pages with non-numeric formatnum arguments
- صفحههای دارای ارجاع با پارامتر پشتیبانینشده
- خطاهای یادکرد: تاریخ
- تصویر دا متروک پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- خیبر پختونخوا
- 1970ء وچ قائم ہونے والے ملک تے علاقے
- پاکستان دے صوبے
- پشتو بولی بولنے والے ملک تے علاقہ جات
- زلزلۂ کشمیر 2005ء
- ڈیورنڈ لائن
- پاکستان دی انتظامی ونڈ