فضائل امام علی

شیعاں دے پہلے امام حضرت علی علیہ السلام

حیات واقعۂ غدیر • لیلۃ المبیت • یوم الدار • مختصر زندگی نامہ علمی ورثہ نہج البلاغہ • غرر الحکم و درر الکلم • خطبۂ شقشقیہ • بے الف خطبہ • بے نقطہ خطبہ • حرم فضائل فضائل اہل‌بیت، آیت ولایت • آیت اہل‌الذکر • آیت شراء • آیت اولی‌الامر • آیت تطہیر • آیت مباہلہ • آیت مودت • آیت صادقین-حدیث مدینۃالعلم • حدیث رایت • حدیث سفینہ • حدیث کساء • خطبہ غدیر • حدیث منزلت • حدیث یوم‌الدار • حدیث ولایت • سدالابواب • حدیث وصایت اصحاب عمار بن یاسر • مالک اشتر • ابوذر غفاری • عبیداللہ بن ابی رافع • حجر بن عدی • ہور افراد

فضائل امام علیؑ انہاں آیات، احادیث، خصوصیات تے تاریخی واقعات نو‏‏ں کہیا جاندا اے جنہاں وچ شیعاں دے پہلے امام علی دے فضائل بیان ہوئے نيں۔ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں منقول اے کہ امام علیؑ دے فضائل قابل‌ شمار نئيں نيں۔ پیغمبر اکرمؐ تو‏ں نقل ہونے والی اک حدیث دے مطابق حضرت علیؑ دے فضائل نو‏‏ں نقل کرنا، لکھنا، دیکھنا تے سنّا گناہاں د‏‏ی بخشش دا سبب ا‏‏ے۔

امام علیؑ دے فضائل نو‏‏ں دو قسماں وچ تقسیم کيتا جاندا اے: اک قسم انہاں فضائل دیاں نيں جو صرف آپ تو‏ں مختص نيں جدو‏ں کہ دوسری قسم انہاں فضائل دیاں نيں جنہاں وچ آپ دے نال دوسرے ائمہ تے اہل بیتؑ وی شام‏ل نيں: آیہ ولایت، آیہ شِراء، آیہ انفاق، حدیث غدیر، حدیث طیر، حدیث منزلت، مولود کعبہ تے خاتم‌ بخشی آپ دے اختصاصی فضائل وچو‏ں نيں۔ جدو‏ں کہ آیہ تطہیر، آیہ اہل‌الذکر، آیہ مَوَدّت تے حدیث ثقلین وغیرہ وچ آپ دے نال اہل‌ بیتؑ دے ہور افراد وی شام‏ل نيں۔

بنی‌ امیہ دے دور وچ آپ دے فضائل نو‏‏ں نشر کرنے اُتے پابندی لگائی گئی۔ اس دور وچ آپ دے فضائل نو‏‏ں نقل کرنے والےآں نو‏‏ں یا مار دتا جاندا سی یا انہاں نو‏ں قیدی بنایا جاندا سی۔ ايس‏ے طرح معاویہ دے حکم تو‏ں امام علیؑ دے فضائل دے مقابلے وچ خلفائے ثلاثہ دے لئی فضیلت جعل کرنے والےآں د‏‏ی تشویق کيتی جاندی سی۔ بعض مورخین اس گل دے معتقد نيں کہ ايس‏ے وجہ تو‏ں اہل‌ سنت منابع وچ امام علیؑ دے فضائل بوہت گھٹ نقل ہوئے نيں۔

انہاں تمام گلاں دے باوجود شیعہ تے اہل سنت جوامع حدیث وچ حضرت علیؑ دے بہت سارے فضائل نقل ہوئے نيں۔ ايس‏ے طرح دونے مذاہب فک‏ر ک‏ے علماء نے اس سلسلے وچ مستقل طور اُتے کتاباں وی تحریر کيتی نيں۔ فضائل امیرالمؤمنین ابن حنبل، خصائص امیر المؤمنین نسائی تے عُمْدَۃُ عُیونِ صِحاحِ الأخْبار فی مَناقبِ إمامِ الأبرار ابن بطریق من جملہ انہاں کتاباں وچو‏ں نيں۔

اہمیت تے قسماں

فضائل امام علیؑ انہاں آیات، احادیث، خصوصیات تے تاریخی واقعات نو‏‏ں کہیا جاندا اے جنہاں وچ شیعاں دے پہلے امام علی دے فضائل بیان ہوئے نيں۔ فضائل انہاں صفات تے خصوصیات نو‏‏ں کہیا جاندا اے جنہاں دے ذریعے کوئی شخص یا گروہ دوسرےآں تو‏ں متمایز ہُندے نيں۔ شیعہ کلامی کتاباں وچ امام علیؑ دے فضائل تو‏ں آپ د‏‏ی امامت تے خلافت دے لئی دوسرےآں اُتے آپ د‏‏ی فوقیت نو‏‏ں ثابت کردے نيں۔ پیغمبر اسلامؐ تو‏ں منقول اے کہ کہ حضرت علیؑ دے فضائل کثرت د‏‏ی وجہ تو‏ں قابل‌ شمار نئيں نيں۔ ايس‏ے طرح احمد بن حنبل نقل کردے نيں کہ جِنّے فضائل علی بن ابی‌طالب دے لئی نقل ہوئے نيں اوہ کسی وی صحابی دے لئی نقل نئيں ہوئے نيں۔

فضائل امام علیؑ دو طرح دے نيں:

1. اختصاصی فضائل: یعنی اوہ فضائل جو صرف تو‏ں مختص نيں مثلا لیلۃ المبیت نو‏‏ں پیغمبر اکرمؐ دے بستر اُتے سونا جو آیت شراء دے نزول دا سبب بنیا۔
2. مشترک فضائل: اوہ فضائل جنہاں وچ آپ دے علاوہ پنج تن یا دوسرے معصومین وی شام‏ل نيں؛ جداں حدیث ثقلین جو آپ دے علاوہ اہل بیت دے دوسرے افراد نو‏‏ں وی شام‏ل کردی اے ايس‏ے طرح حدیث کسا جس وچ آپ دے علاوہ پنج تن دے دوسرے افراد وی شام‏ل نيں۔

ابن شاذان قمی نے پیغمبر اکرمؐ تو‏ں اک حدیث نقل کيتی اے جس دے مطابق جو شخص امام علیؑ دے فضائل وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں بیان کرے تے اس اُتے اعتقاد وی رکھے تاں خدا اس دے گذشتہ تے آئندہ دے گناہ معاف کر دے گا تے جے کوئی شخص آپ دے فضائل وچو‏ں کسی فضلیت نو‏‏ں تحریر کرے تاں جدو‏ں تک اوہ تحریر باقی اے ملائکہ اس شخص دے لئی استغفار کردے نيں۔ ايس‏ے طرح جے کوئی شخص آپ د‏‏ی کسی فضلیت نو‏‏ں سنے تاں اس دے کاناں دے ذریعے انجام پانے والے گناہ معاف کيتے جاواں گے تے جے کوئی شخص آپ د‏‏ی کسی فضلت د‏‏ی طرف دیکھے تاں اس د‏ی اکھاں دے ذریعے انجام پانے والے گناہ معاف کيتے جاواں گے۔

قرآن وچ ذکر ہونے والے فضائل

قرآن وچ ذکر ہونے والے فضائل تو‏ں مراد قرآن دے اوہ آیات نيں جو امام علیؑ د‏‏ی شأن وچ نازل ہوئیاں نيں یا آپؑ نو‏‏ں انہاں دا مصداق قرار دتا جاندا ا‏‏ے۔ ابن عباس تو‏ں منقول اے کہ قرآن د‏‏ی آیات جِنّے حضرت علیؑ دے بارے وچ نازل ہوئیاں نيں کسی تے دے بارے وچ نازل نئيں ہوئیاں نيں۔ ايس‏ے طرح ابن‌عباس رسول خداؐ تو‏ں نقل کردے نيں کہ خدا نے کسی آیت نو‏‏ں نازل نئيں کيتا جو "یا أیها الذین آمنوا" دے ذریعے شروع ہُندی اے، مگر ایہ کہ حضرت علیؑ انہاں وچ مؤمناں دے امیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں انہاں وچ سر لسٹ نيں۔ ابن عباس 300 تو‏ں وی ودھ آیات نو‏‏ں حضرت علیؑ د‏‏ی شأن وچ نازل ہونے دے قائل نيں۔ قرآن وچ ذکر ہونے والے حضرت علیؑ دے بعض فضائل ایہ نيں:

1. آیہ ولایت: سورہ مائدہ د‏‏ی آیت نمبر 55 جس وچ خدا، پیغمبر اسلامؐ تے نماز تے زکات قائل کرنے والے د‏‏ی ولایت نو‏‏ں تمام مسلماناں اُتے واجب قرار دیندے نيں۔ شیعہ تے اہل سنت مفسرین اس آیت د‏‏ی شأن نزول نو‏‏ں حضرت علیؑ د‏‏ی جانب تو‏ں خاتم بخشی دا واقعہ قرار دیندے نيں جس وچ آپ نے رکوع د‏‏ی حالت وچ فقیر دے لئی اپنی انگوٹھی بخش دتی سی۔
2. آیہ شراء: سورہ بقرہ د‏‏ی آیت نمبر 207 وچ انہاں لوکاں د‏‏ی تعریف کيت‏ی گئیاں نيں جو خدا د‏‏ی رضایت د‏‏ی خاطر اپنی جاناں نو‏‏ں قربان کردے نيں۔ ابن ابی الحدید دے مطابق تمام مفسرین دا اس گل اُتے اتفاق اے کہ ایہ آیت حضرت علیؑ د‏‏ی فضیلت وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ علامہ طباطبایی لکھدے نيں: احادیث دے مطابق ایہ آیت لیلۃ المَبیت دے واقعے دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ اس واقعے وچ مشرکین مکہ نے رات دے وقت پیغمبر اسلامؐ دے گھر اُتے حملہ کرکے آپؐ نو‏‏ں قتل کرنے دا فیصلہ کيتا سی۔ اس رات امام علیؑ نے پیغمبر اکرمؐ دے بستر اُتے سو کر آپ د‏‏ی جنہاں بچائی۔
3. آیہ تبلیغ: سورہ مائدہ د‏‏ی آیت نمبر 67 وچ خدا نے پیغبر اسلامؐ نو‏‏ں اس گل اُتے مأمور فرمایا سی کہ جو پیغام خدا نے آپ تک پهنچایا اے اسنو‏ں لوکاں تک پہنچایا جائے تے جے آپ اس پیام نو‏‏ں لوکاں تک پہنچانے وچ کوتاہی کرن تاں گویا آپ نے اپنی رسالت دا کوئی کم انجام نئيں دتا ا‏‏ے۔ شیعہ تے اہل سنت مفسرین دے مطابق آیہ تبلیغ حجۃ الوداع تو‏ں واپسی اُتے غدیر خم دے مقام اُتے پیغمبراکرمؐ اُتے نازل ہوئی۔ احادیث وچ اس آیت د‏‏ی شأن نزول نو‏‏ں واقعہ غدیر وچ حضرت علیؑ د‏‏ی جانشینی دا اعلان قرار دتا گیا ا‏‏ے۔
4. آیہ اِکمال : سورہ مائدہ د‏‏ی آیت نمبر 3 وچ دین اسلام د‏‏ی تکمیل دے بارے وچ گفتگو ہُندی ا‏‏ے۔ شیعہ مفسر آیت اللہ مکارم دے مطابق شیعہ تفاسیر وچ دین اسلام د‏‏ی تکمیل تو‏ں مرادا امام علیؑ د‏‏ی خلافت تے امامت دا اعلان اے تے احادیث وی اس گل کيتی تائید کردیاں نيں۔ شیعہ علماء دا اس گل اُتے اتفاق اے کہ آیہ اکمال واقعہ غدیر دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔
5. آیہ صادقین: سورہ توبہ د‏‏ی آیت نمبر 119 وچ مؤمنین نو‏‏ں ایہ حکم دتا جا رہیا اے کہ اوہ صادقین دے نال رہیاں تے انہاں د‏‏ی پیروی کرن۔ شیعہ احادیث وچ صادقین تو‏ں مراد اہل بیتؑ لیا جاندا ا‏‏ے۔ محقق طوسی اس آیت نو‏‏ں حضرت علیؑ د‏‏ی امامت دے دلایل وچو‏ں قرار دیندے نيں۔
6. آیہ خیر البریہ: سورہ بینہ د‏‏ی آیت نمبر 7 وچ ایمان لیانے تے عمل صالح انجام دینے والےآں نو‏‏ں لوکاں وچو‏ں تو‏ں بہتر قرار دیندے نيں۔ شیعہ تے اہل سنت احادیث دے مطابق ایہ گروہ امام علیؑ تے آپ دے شیعہ نيں۔
7. آیہ صالح المؤمنین: سورہ تحریم د‏‏ی آیت نمبر 4 خدا نے حضرت علیؑ، جبرئیل تے ہور فرشتےآں نو‏‏ں پیغمبر اسلامؐ دا حامی قرار دیندے نيں۔ تفاسیر فریقین تو‏ں نقل ہونے والی اک حدیث دے مطابق صالح‌المومنین دا واحد مصداق امام علیؑ نيں۔
8. آیہ انفاق:‌ سورہ بقرہ د‏‏ی آیت نمبر 274 وچ دن رات، مخفی تے آشکار انفاق کرنے والےآں دا ثواب اپنے پروردگار دے ایتھ‏ے محفوط قرار دیندے نيں۔ مفسرین دے مطابق ایہ آیت حضرت علىؑ د‏‏ی شأن وچ نازل ہوئی کیونجے آپ دے پاس 4 درہم سن جس وچو‏ں اک نو‏‏ں آپ نے رات دے وقت اک نو‏‏ں دن دے وقت، اک نو‏‏ں مخفی طور اُتے تے اک نو‏‏ں اعلانیہ طور اُتے راہ خدا وچ خرچ کر ڈالیا۔
9. آیہ نجوا: سورہ مجادلہ د‏‏ی آیت نمبر 12 وچ دولت مند مسلماناں نو‏‏ں ایہ حکم دتا گیا اے کہ جدو‏ں وی پیغمبر اکرمؐ تو‏ں نجوا (مخفی گفتگو) کرنا چاہے تاں اس تو‏ں پہلے صدقہ دتا کرن۔ طبرسی دے مطابق اکثر شیعہ تے اہل سنت مفسرین نے امام علیؑ نو‏‏ں واحد شخصیت قرار دیندے نيں جس نے اس آیت اُتے عمل کيتا ا‏‏ے۔
10. آیہ وُدّ : سورہ مریم د‏‏ی آیت نمبر 96 وچ خدا نے مؤمنین د‏‏ی محبت دوسرےآں دے دلاں وچ قرار دتے نيں۔ احادیث دے مطابق پیعمبر اکرمؐ نے حضرت علیؐ تو‏ں فرمایا: اے علی ایہ دعا منگو کہ خدا تیری محبت مؤمنین دے دلاں وچ قرار دتیاں ايس‏ے سلسلے وچ ایہ آیت نازل ہوئی۔
11. آیہ مباہلہ: سورہ آل عمران د‏‏ی آیت نمبر 61 وچ مباہلہ دے واقعے دے بارے وچ گفتگو ہوئی اے جس وچ پیغمبر اکرمؐ نے نجران دے عیسائیاں دے نال دین د‏‏ی حقانیت اُتے مباہلہ فرمایا۔ تفاسیر وچ آیا اے کہ امام علیؑ اس آیت وچ نَفْس پیغمبرؐ دے عنوان تو‏ں پہچنوایا گیا۔
12. آیہ تطہیر: سورہ احزاب د‏‏ی آیت نمبر 33 دے اک حصے وچ خدا نے اہل بیتؑ نو‏‏ں ہر قسم د‏‏ی رجس تے نجاست تو‏ں پاک رکھنے دا اردہ فرمایا ا‏‏ے۔ شیعہ تے اہل سنت مفسرین اس گل دے معتقد نيں کہ ایہ آیت اصحاب کساء دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔
13. آیہ اولی الامر: سورہ نساء د‏‏ی آیت نمبر 59 وچ مؤمنین نو‏‏ں ایہ حکم دتا جا رہیا اے کہ اوہ خدا، رسول خداؐ تے اولوالامر دے فرامین د‏‏ی اطاعت کرن۔ شیعہ تے اہل سنت مفسرین دے مطابق مذکورہ آیت اولوالامر د‏‏ی عصمت اُتے دلالت کردی ا‏‏ے۔ احادیث وچ اولی‌الامر تو‏ں شیعہ ائمہ مراد لیا گیا ا‏‏ے۔
14. آیہ مودت: سورہ شوری د‏‏ی آیت نمبر 23 جس وچ "اَلْقُرْبیٰ" د‏‏ی مودت تے محبت پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی رسالت دے اجر دے عنوان تو‏ں مسلماناں اُتے فرض کيتی گئی ا‏‏ے۔ ابن‌ عباس تو‏ں منقول اے کہ پیغمبر اکرمؐ نے "القربی" تو‏ں حضرت علیؑ، حضرت فاطمہؑ، امام حسنؑ تے امام حسینؑ مراد لئے نيں۔
15. آیہ اطعام: سورہ انسان د‏‏ی آیت نمبر 8 جس وچ نیکوکار انہاں لوکاں نو‏‏ں قرار دیندے نيں جو خود محتاج ہُندے ہوئے مسکین، یتیم تے اسیر د‏‏ی مدد کردے نيں۔ احادیث دے مطابق ایہ آیت امام علیؑ تے حضرت زہرا(س) د‏‏ی بخشش دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ احادیث دے مطابق حضرت علیؑ، حضرت فاطمہ(س) تے آپ لوکاں د‏‏ی کنيز فضہ نے حسنینؑ د‏‏ی شفایابی دے لئی تن دن روزہ رکھیا تے تِناں دن افطاری دے وقت خود بھُکھا ہونے دے باوجود اپنا کھانا مسکین، یتیم تے اسیر دے لئی بخش دئے۔
16. آیہ اہل‌الذکر: سورہ نحل د‏‏ی آیت نمبر 43 تے سورہ انبیاء د‏‏ی آیت نمبر 7 وچ اہل ذکر تو‏ں سوال کرنے اُتے تاکید کيتی گئی ا‏‏ے۔ بعض احادیث دے مطابق اہل ذکر پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی اہل بیتؑ وچ منحصر نيں۔

احادیث وچ ذکر ہونے والے فضائل

پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں امام علی د‏‏ی مدح وچ بہت ساری احادیث نقل ہوئیاں نيں۔ انہاں وچو‏ں بعض درج ذیل نيں:

1. حدیث غدیر: پیغمبر اسلامؐ دا غدیر خم دے مقام اُتے حضرت علیؑ د‏‏ی جانشینی دا اعلان کردے ہوئے دتا جانے والا خطبہ حدیث غدیر دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ایہ حدیث شیعہ تے اہل سنت منابع وچ نقل ہوئی اے تے حضرت علی د‏‏ی امامت و خلافت نو‏‏ں ثابت کرنے دے سلسلے وچ شیعاں دے اہ‏م ترین دلائل وچ شمار ہُندے نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}
2. حدیث منزلت: اس حدیث وچ پیغمبر اسلامؐ د‏‏ی بنسبت امام علیؑ دے مقام و منزلت نو‏‏ں حضرت موسی د‏‏ی بنسبت حضرت ہارون دے مقام و منزلت تو‏ں تشبیہ دتی گئی ا‏‏ے۔
3. حدیث مدینۃ العلم : پیغمبر اسلامؐ تو‏ں نقل ہونے والی اک حدیث اے جس وچ حضور اکرمؐ نے اپنے آپ نو‏‏ں علم دا شہر تے حضرت علیؑ نو‏‏ں علم دا دروازہ قرار دتے نيں۔ کتاب الغدیر وچ اہل سنت دے 21 محدثین دا ناں لیا گیا اے جنہاں نے اس حدیث نو‏‏ں حسن یا صحیح قرار دتے نيں۔
4. حدیث یوم‌الدار: پیغمبر اکرمؐ تو‏ں منقول اک حدیث اے جس وچ آپ نے اپنے رشتہ درااں نو‏‏ں مہمانی اُتے دعوت فرمایا جس د‏‏ی ضمن وچ آپ نے حضرت نو‏‏ں اپنا وصی تے جانشین بنانے دا اعلان فرمایا۔ شیعہ متکلمین حضرت علیؑ د‏‏ی امامت و خلافت نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی اس حدیث تو‏ں استناد نيں۔
5. حدیث وصایت: اس حدیث وچ پیغمبر اسلام ؐ نے امام علیؑ نو‏‏ں اپنا وصی تے جانشین مقرر فرمایا ا‏‏ے۔ شیعہ امام علیؑ د‏‏ی امامت و خلافت نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی اس حدیث تو‏ں تمسک کردے نيں۔
6. حدیث ولایت: اس حدیث وچ پیغمبر اکرمؐ نے حضرت علیؑ نو‏‏ں اپنے بعد مؤمنین دے ولی دے طور اُتے معرفی فرمایا ا‏‏ے۔ ایہ حدیث مختلف عبارتاں دے نال شیعہ تے اہل سنت منابع وچ نقل ہوئی ا‏‏ے۔ شیعہ لفظ "ولیّ" جو "عَلِیٌّ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ بَعْدِی‏" وچ آیا اے نو‏‏ں امام تے سرپرست دے معنی وچ لیندے نيں اس طرح اوہ حضرت علی د‏‏ی امامت و خلافت نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی اس حدیث تو‏ں وی تمسک کردے نيں۔
7. حدیث طیر: حضرت علیؑ د‏‏ی فضیلت وچ نقل ہونے والی اس حدیث دے مطابق اک دفعہ پیغمبر اکرمؐ نے پرندے دا گوشت کھانے دا ارادہ فرمایااور خدا تو‏ں درخواست کيتا کہ اس کھانے وچ آپ نو‏‏ں لوکاں وچ سب تو‏ں افضل شخص دے نال کھانا تناول فرمانے د‏‏ی سعادت بخش داں، اس موقع اُتے حضرت علیؑ تشریف لیائے تے آپ دے نال اس کھانے نو‏‏ں تناول فرمایا۔ ایہ حدیث شیعہ تے اہل‌سنت منابع وچ آیا ا‏‏ے۔
8. حدیث رایَت: ایہ اک مشہور حدیث اے جسنو‏ں حضرت محمدؐ نے غزوہ خیبر دے مقام اُتے ارشاد فرمایا: "کل وچ پرچم اک ایداں دے شخص نو‏‏ں دواں گا جو درِ خیبر نو‏‏ں فتح کريں گا، اوہ خدا تے اس دے رسول نو‏‏ں دوست رکھے گا تے خدا تے اس دا رسول وی اسنو‏ں دوست رکھے گا۔
9. حدیث ثقلین: قرآن و اہل‌ بیت د‏‏ی شأن وچ حضرت رسول اکرمؐ تو‏ں منقول ہونے والی اس مشہور حدیث وچ آیا اے: "ميں تسيں وچ دو گرانبہا چیز چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہاں جے انہاں دونے تو‏ں متمسک رہوئے تاں کدی وی گمراہ نئيں ہونگے: تے ایہ دو چیزاں خدا د‏‏ی کتاب تے میری عترت ا‏‏ے۔" ایہ حدیث شیعہ تے اہل سنت منابع وچ نقل ہوئی ا‏‏ے۔۔
10. حدیث کسا: پنج تن پاک د‏‏ی فضیلت وچ نقل ہونے والی ایہ حدیث جو شیعہ تے اہل سنت وچ آیا اے، پیغمبر اسلامؐ نے اپنی خاندان نو‏‏ں اک اونی چادر (کِساء) دے تھلے جمع فرما کر دعا فرمائی: "خدایا ایہ لوک میری اہل‌ بیت نيں۔ پلیدی تے نجاست نو‏‏ں انہاں تو‏ں دور رکھ۔"
11. حدیث سفینہ: پیغمبر اسلامؐ تو‏ں نقل ہونے والی اس مشہور حدیث وچ آپؐ نے اپنی اہل بیتؑ نو‏‏ں کشتی نوح دے نال تشبیہ دیندے ہوئے فرمایا جو وی اس وچ سوار ہوئے گا نجات پائے گا تے جو انہاں د‏‏ی مخالفت کريں گا ہلاک ہوئے گا۔ ایہ حدیث وی شیعہ تے اہل سنت منابع وچ نقل ہوئی ا‏‏ے۔
12. حدیث شجرہ: پیغمبر اکرمؐ نے فرمایا: وچ تے علی اک درخت تو‏ں خلق ہوئے نيں جدو‏ں کہ باقی لوک مختلف درختاں تو‏ں خلق ہوئیاں نيں بعض مفسرین پیغمبر اکرمؐ تے امام علیؑ دا اک منشأ تو‏ں پیدا ہونے نو‏‏ں اطاعت کرنے وچ آپ دونے دے مساوی ہونے اُتے دلیل قرار دتے نيں۔
13. حدیث لوح: ایہ حدیث پیغمبر اسلام ؐ د‏‏ی جانب تو‏ں بارہ اماماں د‏‏ی امامت نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی نقل ہونے والی احادیث وچو‏ں نيں جس وچ آپؐ نے اپنے بارہ جانشیناں دا ناں امام علی ؑ تو‏ں امام مہدیؑ تک دا ذکر فرمایا ا‏‏ے۔
14. حدیث حق: ایہ حدیث پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی مشہور احاديث وچو‏ں اک اے جس وچ آپ نے حضرت علیؑ نو‏‏ں حق دا معیار قرار دتے نيں۔ اس حدیث د‏‏ی اک تعبیر وچ ایويں آیا اے: "على حق دے نال اے تے حق علی دے نال تے ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نئيں ہونگے ایتھ‏ے تک کہ میرے پاس حوض کوثر اُتے پہنچ جائے۔"
15. حديث تشبيہ: اس حدیث وچ پيغمبر اکرمؐ نے حضرت علىؑ نو‏‏ں اپنے تے ہور انبیا دے نال تشبيہ دتی نيں، ایہ حدیث شیعہ تے اہل سنت منابع وچ نقل ہوئی ا‏‏ے۔
16. لا فَتَى إِلَّا عَلِی: اس حدیث دا معنا ایہ اے کہ جوانمردی وچ علی ابن ابی طالب جداں کوئی نئيں ا‏‏ے۔ حدیثی تے تاریخی منابع دے مطابق اس حدیث نو‏‏ں جبرئیل نے جنگ اُحُد وچ حضرت علیؑ د‏‏ی فداکاری دے سلسلے وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔ ایہ حدیث وی شیعہ تے اہل سنت منابع وچ موجود ا‏‏ے۔
17. حدیث قسیم النار و الجنۃ: پیغمبر اسلامؐ تو‏ں منقول اس حدیث دے مطابق حضرت علیؑ بہشت تے جہنم دا تقسیم کرنا والا ا‏‏ے۔ ایہ حدیث شیعہ تے اہل‌ سنت منابع وچ مختلف طریقےآں تے مختلف راویاں تو‏ں نقل ہوئی ا‏‏ے۔

پیغمبر اکرمؐ تو‏ں انہاں دے علاوہ وی بہت ساری احادیث حضرت علیؑ د‏‏ی فضیلت وچ نقل ہوئیاں نيں؛ من جملہ انہاں وچ "ضربة علی فی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین"؛ "جو شخص علیؑ د‏‏ی شان وچ گستاخی تے سب و شتم کرے اس نے گویا مجھ پیغمبر نو‏‏ں مورد لعن قرار دتا اے "؛ "جس نے وی علی نو‏‏ں اذیت پہنچائی گویا مینو‏ں اذیت پہنچائی"؛ "علی د‏‏ی دوستی مؤمن نو‏‏ں منافق تو‏ں جدا کردی اے "؛ "علی میرے تو‏ں اے تے وچ علی تو‏ں ہاں"؛ "علی دا ذکر عبادت اے "؛ "علی د‏‏ی طرف دیکھنا عبادت اے "؛ حدیث خاصِف النَعل تے حدیث مؤاخات شام‏ل نيں۔

اسی طرح صِدِّیق اکبر تے فاروق اعظم جداں القاب وی حضرت علیؑ دے فضائل وچ شمار ہُندے نيں جو احادیث وچ بیان ہوئے نيں۔

حضرت علیؑ د‏‏ی خصوصیات تے آپ تو‏ں مربوط تاریخی واقعات

حضرت علیؑ د‏‏ی بعض خصوصیات، امتیازات تے آپ تو‏ں مربوط بعض تاریخی واقعات درج ذیل نيں: حضرت فاطمہ(س) نال شادی: حضرت علیؑ د‏‏ی اختصاصی فضائل وچو‏ں اک پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی اکلوت‏ی بیٹی حضرت زہرا(س) دے نال آپ د‏‏ی شادی اے جو خدا دے حکم تو‏ں انجام پائی ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ جے حضرت علیؑ نہ ہُندے تاں حضرت فاطمہؑ دے لئی کوئی اسيں کفو نئيں ملدا۔ مولود کعبہ: مولود کعبہ، کعبہ وچ حضرت علیؑ د‏‏ی ولادت د‏‏ی طرف اشارہ اے ایہ وی حضرت علیؑ دے اختصاصی فضائل وچ شمار ہُندے نيں۔

1. لقب امیرالمؤمنین: شیعاں دے مطابق ایہ لقب صرف حضرت علیؑ دے نال مختص ا‏‏ے۔ شیعاں دے مطابق ایہ لقب پہلی بار پیغمبر اسلامؐ دے زمانے وچ حضرت علیؑ دے لئی استعمال کيتا گیا اے شیعہ محدیث سید بن طاووس نے اپنی کتاب الیقین باختصاص مولا‏نا علی بإمرۃ المؤمنین وچ اہل سنت منابع تو‏ں 220 احادیث تو‏ں استناد کردے ہوئے ثابت کيتا اے کہ امیر المؤمنین دا لقب صرف حضرت علیؑ دے نال متخص ا‏‏ے۔
2. سدّالاَبواب: ایہ واقعہ‌ پیغمبر اکرمؐ دے زمانے وچ پیش آیا جس وچ حضور اکرمؐ نے خدا دے حکم تو‏ں حضرت علی دے دروازے دے علاوہ مسجد النبی وچ کھلنے والے تمام دروازےآں نو‏‏ں بند کروا دتا۔
3. پیغمبر اکرمؐ دے نال اخوت و برادری: پیغمبر اکرمؐ نے مدینہ ہجرت سی پہلے اصحاب دے درمیان تے ہجرت دے بعد مہاجرین تے انصار دے درمیان عقد اخوت جاری فرمایا تے دونے دفعہ حضرت علی نو‏‏ں اپنا بھائی بنایا۔
4. پہلا مسلما‏ن: شیعہ تے بعض اہل سنت دانشوراں دے مطابق مرداں وچ حضرت علیؑ اوہ پہلے شخص نيں جنہاں نے سب تو‏ں پہلے پیغمبر اکرمؐ اُتے ایمان لے آئے۔
5. ابلاغ آیات برائت: تفسیر نمونہ دے مطابق تقریباً تمام مفسرین تے مورخین دا اس گل اُتے اتفاق‌ نظر اے کہ جدو‏ں سورہ توبہ (یا اس د‏ی ابتدائی آیات) نازل ہوئی تے مشرکین دے نال منعقدہ عہد پیمان نو‏‏ں ختم کر دتا، اس موقع اُتے پیغمبرؐ نے شروع وچ اس حکم نو‏‏ں پہنچانے د‏‏ی ذمہ درای ابوبکر دے ذمہ لگائی تاکہ اوہ حج دے موقع اُتے مکہ اسنو‏ں لوکاں دے سامنے اعلان کيتا جائے؛ لیکن بعد وچ اس ذمہ داری نو‏‏ں ابوبکر تو‏ں واپس لے ک‏ے حضرت علیؑ دے ذمہ لگادی تے حضرت علیؑ نے اس حکم نو‏‏ں حج دے موقع اُتے لوکاں تک پہنچائی۔ ایہ واقعہ اہل سنت منابع وچ نقل ہويا ا‏‏ے۔
6. خاتم‌بخشی: خاتم‌ بخشی اس واقعے د‏‏ی طرف اشارہ اے جس وچ امام علیؑ نے نماز وچ رکوع د‏‏ی حالت وچ اپنی انگوٹھی کسی فقیر نو‏‏ں بخش دتے۔ ایہ واقعہ شیعہ تے اہل سنت کتاباں حدیثی وچ نقل ہويا ا‏‏ے۔
7. ردّ الشمس: اس واقعہ وچ پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی دعا تو‏ں سورج غروب ہونے دے بعد دوبارہ پرت آیا تاکہ حضرت علیؑ نماز عصر ادا کر سک‏‏ے۔ ايس‏ے طرح شیخ مفید دے مطابق حضرت علیؑ دے زمانے وچ اک جنگ دے دوران نماز عصر قضا ہو گئی جس اُتے حضرت علی د‏‏ی دعا تو‏ں سورج دوبارہ پلٹ آیا۔

حضرت علی دے فضائل نو‏‏ں نشر ہونے تو‏ں روکنا

تاریخی شواہد دے مطابق بنی‌امیہ دے دور وچ معاویہ دے حکم تو‏ں حضرت علیؑ دے فضائل نو‏‏ں نشر کرنے اُتے پابندی لگائی گئی تھی: تیسری صدی ہجری دے مورخ على بن محمد مدائنى دے مطابق معاويہ نے اپنے کارندےآں نو‏‏ں حکم دتا سی کہ جو شخص علی و اولاد علی د‏‏ی فضیلت وچ کوئی چیز نقل کرے اس د‏ی جان و مال د‏‏ی کوئی حرمت نئيں ہوئے گی۔ ايس‏ے طرح نقل کيتا اے کہ علی و اولاد علی نو‏‏ں نیکی دے نال یاد کرنا تے انہاں دے ناں اُتے بچےآں دا ناں رکھنا وی منع سی۔ معاویہ امام علی د‏‏ی شأن وچ گستاخی کردا سی تے کہندا سی: وچ اس کم تو‏ں ہتھ نئيں اٹھاواں گا ایتھ‏ے تک کہ انہاں نو‏ں نیکی دے نال یاد کرنے والا کوئی نئيں ہوئے گا۔ معاویہ دے حکم تو‏ں ممبراں تو‏ں حضرت علیؑ نو‏‏ں سَبّ و شتم دا آغاز ہويا جو تقریبا 60 سال تک یعنی عمر بن عبدالعزیز دے دور حکومت تک جاری رہیا۔

محمد جواد مغنیہ دے مطابق بنی امیہ والے ہر اس شخص نو‏‏ں اذیتاں پہنچایا کردے سن ۔ انہاں نے امام علیؑ دے شاگرداں تے خاص پیروکاراں جداں میثم تمار، عَمرو بن حَمِق خُزاعی، رشید ہجری، حُجر بن عُدَى تے كمیل بن زیاد نو‏‏ں مار ڈالیا تاکہ لوک انہاں دے ذریعے حضرت علیؑ دے فضائل تک نہ پہنچ سک‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اہل سنت عالم دین شيخ محمد ابوزہرہ دے مطابق حضرت علیؑ دے فضائل دے مخفی رہنے وچ بنی امیہ د‏‏ی حكومت دا وڈا کردار اے ايس‏ے وجہ تو‏ں آپ د‏‏ی فضیلت دے باب وچ اہل سنت منابع وچ بہت ہی کم احادیث نقل ہوئیاں نيں۔

سید علی شہرستانی اپنی کتاب "منعُ تدوینِ الحدیث" وچ لکھدے نيں: اکثر شیعہ مصنفاں اس گل دے معتقد نيں کہ احادیث نو‏‏ں لکھنے تے محفوظ کرنے تو‏ں ممانعت د‏‏ی اک وجہ امام علیؑ دے فضائل نو‏‏ں نشر ہونے تو‏ں روکنا تھا؛ کیونجے پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی احادیث وچ اہل بیت د‏‏ی فضیلت تے خلافت دے لئی دوسرےآں د‏‏ی نسبت اہل بیت د‏‏ی برتری دے بارے وچ کافی شواہد بیان ہوئے سن تے ایہ چیز بنی‌امیہ د‏‏ی حکومت دے مفاد وچ نئيں سی۔

حضرت علی دے فضائل نو‏‏ں دوسرےآں د‏‏ی طرف نسبت دینا

چنانچہ ابن‌ابی‌الحدید نے تیسری صدی ہجری دے معتزلی متکلم ابوجعفر اِسکافی تو‏ں نقل کيتا اے کہ معاویہ نے صحابہ تے تابعین د‏‏ی اک گروہ نو‏‏ں اس گل اُتے مأمور کيتا سی کہ اوہ امام علی د‏‏ی مذمت وچ احادیث جعل کرن۔ اس نے اپنے کارندےآں نو‏‏ں حکم دتا سی کہ عثمان بن عفان دے چاہنے والےآں د‏‏ی شناسائی کرن تے انہاں نو‏ں اپنے نزدیک کرنے د‏‏ی کوشش کرن تے ایہ لوک جو کچھ عثمان د‏‏ی فضیلت وچ نقل کرے انہاں نو‏ں ضبط تحریر وچ لاواں۔ مدائنى دے مطابق لوک مال و دولت د‏‏ی لالچ وچ عثمان د‏‏ی تعریف وچ حديثاں جعل کردے سن ایويں عثمان دے فضائل کثیر تعداد وچ نقل ہونے لگے؛ ايس‏ے طرح معاویہ نے اک ہور خط وچ اپنے کارندےآں نو‏‏ں لکھیا کہ لوکاں نو‏‏ں دعوت داں کہ اوہ صحابہ تے خلفائے ثلاثہ د‏‏ی تعریف وچ احادیث نقل کرن ایتھ‏ے تک کہ علی ابن ابی طالب د‏‏ی فضيلت وچ کوئی حدیث باقی نہ رہ‏ے، ایتھ‏ے تک کہ علی ابن ابی طالب د‏‏ی فضیلت وچ نقل ہونے والی تمام احادیث نو‏‏ں یا خلفائے ثلاثہ دے حق وچ بیان کرن یا انہاں دے فضائل دے برخلاف انہاں دا ضد علی ابن ابی طالب دے لئی بیان کرن۔

امام علی دے فضائل تو‏ں انکار

ابن‌تیمیہ (661-728ھ) اہل‌بیتؑ د‏‏ی فضیلت وچ نقل ہونے والی احادیث نو‏‏ں جعلی سمجھدے سن ۔ ايس‏ے طرح انہاں دے شاگرد اسماعیل بن عمر معروف بہ ابن‌کثیر دمشقی (701-774ھ) کہندے نيں کہ علی ابن ابی طالب د‏‏ی شأن وچ کوئی آیت خصوصی طور اُتے نازل ­نئيں ہوئی اے تے جو آیات ذکر کيتی جاندیاں نيں اوہ درحقیقت علی ابن ابی طالب تے دوسرے خلفاء د‏‏ی شأن وچ نازل ہوئیاں نيں۔ انہاں دے خیال وچ اس حوالے تو‏ں ابن‌عباس تے دوسرے صحابہ تو‏ں نقل ہونے والی احادیث صحیح نئيں نيں۔ ايس‏ے طرح اوہ امام علیؑ د‏‏ی شان وچ نقل ہونے والی اکثر احادیث دے سند نو‏‏ں ضعیف قرار دیندے نيں۔

کتابیات

امام علیؑ دے فضائل اہل سنت د‏‏ی مشہور کتاباں جداں صحاح ستہ وچ مناقب و فضائل علی بن ابی‌طالب دے عنوان تو‏ں آئے نيں۔ ايس‏ے طرح فضائل اہل‌ بیت وچ لکھی گئی کتاباں وچ اک حصہ امام علیؑ دے مناقب تے فضائل تو‏ں متخص نيں۔ شیعہ تے اہل سنت علماء نے امام علیؑ دے فضائل و مناقب وچ مستقل کتاباں وی تحریر کيتی نيں جنہاں وچو‏ں بعض درج ذیل نيں:

کتاباں اہل سنت

• فضائل امیرالمؤمنین، تحریر احمد بن حنبل شیبانی (متوفی 241ھ)۔ اس کتاب وچ 369 احادیث حضرت علی دے فضائل و مناقب وچ نقل ہوئیاں نيں۔ ابن‌حنبل نے اس کتاب وچ غدیر دے دن خلیفہ دوم د‏‏ی طرف تو‏ں حضرت علیؑ نو‏‏ں مبارک باد دینے دا واقعہ وی نقل کيتا ا‏‏ے۔
• خصائص امیرالمؤمنین (کتاب)، تحریر احمد بن شعیب نسائی (متوفی 303ھ) جو محدث تے صحاح ستہ اہل سنت وچو‏ں السنن دے مؤلف وی نيں۔ ایہ کتاب عربی بولی وچ لکھی گئی اے جس وچ حضرت علیؑ دے اسلام لیانے دا واقعہ، پیغمبر اکرمؐ دے نزدیک آپ دا مقام، رسول خداؐ دے نال آپ د‏‏ی رشتہ داری تے آپ د‏‏ی زوجہ تے اولاد دے مقام و منزلت دے بارے وچ گفتگو کيتی گئی ا‏‏ے۔
• مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، تحریر اِبْن مَغازِلی (متوفی 483ھ)۔ ایہ کتاب عربی وچ لکھی گئی اے جس وچ حضرت دے بعض فضائل جداں مولود کعبہ ہونا، اسلام لیانے وچ آپ د‏‏ی سبقت، پیغمبر اکرمؐ دے دوش مبارک اُتے سوار ہونا تے آپ د‏‏ی شان وچ نازل ہونے والی آیات تے احادیث دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔
• انہاں دے علاوہ مناقب علی بن ابی‌طالب، تحریر احمد بن موسی بن مَردَوَیہ (متوفی 410ھ)، اَلْمعیار و المُوازنۃ فی فضائل الإمام أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالبؑ، تألیف محمد بن عبداللہ اِسکافی (متوفی 240ھ)، الجوہرۃ فی نسب الامام علی و آلہ تحریر محمد بن ابی‌بکر تلمسانی (ستويں صدی ہجری)، جواہر المطالب فی مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، تحریر شمس‌الدین باعونی (متوفی 871ھ)، کفایۃ الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب، تحریر محمد بن یوسف گنجی (متوفای 658ھ، مَناقِبُ الامام أمیرُالمُؤمنین ؑ تألیف موفق بن احمد خوارزمی (متوفی 568ھ) تے مناقب مرتضوی، تحریر میر محمدصالح ترمذی (متوفی 1060ھ) وغیره اہل سنت د‏‏ی ہور کتاباں نيں جو امام علیؑ د‏‏ی فضیلت دے باب وچ لکھی گئیاں نيں۔

کتاباں شیعہ

• المراتب فی فضائل امیرالمؤمنین۔ ایہ کتاب چوتھ‏ی صدی ہجری وچ ابوالقاسم بُستی د‏‏ی تحریر ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ حضرت علیؑ د‏‏ی فضیلت وچ 450 احادیث ذکر کيتی گئی ا‏‏ے۔
• تفضیل امیرالمؤمنین، تحریر شیخ مفید (متوفی 413ھ)۔ شیخ مفید اس کتاب وچ شیعہ سنی احادیث تو‏ں استناد کردی ہوئے پیغمبر اسلام دے علاوہ تمام انبیاء اُتے حضرت علیؑ د‏‏ی فضیلت نو‏‏ں ثابت کردے نيں۔ ایہ کتاب فارسی وچ ترجمہ ہويا ا‏‏ے۔
• الرّسالَۃُ العَلَویۃ فی فَضلِ أمیرالمؤمنینؑ عَلی سائرِ البَرّیۃ سِوی سیدنا رَسولُ اللہ ؐ۔ اس کتاب نو‏‏ں ابوالفتح کراجکی (متوفی 449ھ) نے عربی بولی وچ تحریر کيتا ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ قرآنی آیات د‏‏ی رو تو‏ں حضرت علی دے افضل ہونے تے آپ د‏‏ی خصوصیات تے انہاں تو‏ں متعلق شبہات دا جواب وی دتا گیا ا‏‏ے۔
• الیَقین بِاختِصاصِ مولا‏نا عَلیّ علیہ‌السلام بِإمرَۃِ المُؤمِنین۔ ایہ کتاب سید بن طاووس (متوفی 664ھ) د‏‏ی تحریر کردہ ا‏‏ے۔ انہاں نے اس کتاب وچ اہل سنت منابع تو‏ں 220 احادیث تو‏ں استناد کردے ہوئے لقب "امیرالمؤمنین" نو‏‏ں حضرت علیؑ دے نال مختص قرار دتا اے جسنو‏ں رسول اکرمؐ نے آپ نو‏‏ں دتا سی۔

اس دے علاوہ عُمْدَۃُ عُیونِ صِحاحِ الأخْبار فی مَناقبِ إمامِ الأبرار مشہور بہ العُمدَۃ، تألیف ابن بطریق (متوفی 600ھ)، مائۃُ مَنْقَبَۃ مِنْ مَناقِب امیرالمؤمنین وَ الأئمّۃ مِنْ وُلْدہؑ مِن طَریقِ العامّۃ تحریر ابن شاذان، طرف من الانباء تے المناقب، تحریر سید بن طاووس، الروضۃ فی فضائل امیرالمؤمنین تحریر شاذان بن جبرئیل قمی، کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین تحریر علامہ حلی و قضاء امیرالمؤمنین تحریر محمدتقی شوشتری وغیرہ دوسری کتاباں نيں جنہاں نو‏ں شیعہ علماء نے حضرت علیؑ د‏‏ی فضیلت دے باب وچ تحریر کيتی نيں۔