مسلماناں دے حملے دے خلاف راجپوتاں دی مزاحمت

مسلماناں دے حملے دے خلاف راجپوتاں دی مزاحمت
الخسائر

برصغیر دے شمال مغربی ہند وچ ہندو راجپوت سلطنتاں نے ہندوستان اُتے مسلماناں دے حملےآں دے خلاف مزاحمت کی، جس دا آغاز مشرق وسطیٰ تو‏ں اموی مہمات تے وسطی ایشیا تو‏ں غزنوی ترکاں تو‏ں ہويا۔ انہاں نے بعد وچ آنے والی مسلم سلطنتاں دے خلاف مزاحمت جاری رکھی جنہاں وچ عرباں ، غزنویاں ، غوریاں ، دہلی دے سلطاناں تے مغلاں شام‏ل سن ۔

پس منظر

گُرجارا-پرتیہار سلطنت ستويں صدی وچ شمالی ہندوستان اُتے ہنی حملےآں تے ہرشا د‏‏ی موت دے بعد جدید دور دے راجستھان وچ گُرجارڈیسا نامی خطے وچ قائم ہوئی۔ اس د‏ی اصلیت اُتے بحث کيتی جاندی اے لیکن ایہ ہناں تے مقامی ہندوستانی قبیلے دے امتزاج تو‏ں بن سکدا سی۔ پرتیہارا دور گیارہويں صدی دے وسط تک جاری رہیا تے غزنویاں نے اس دا خاتمہ کيتا۔ پرتیہاراں تے اس تو‏ں اگے، راجپوت سیاسی اہمیت د‏‏ی طرف ودھے کیونجے قدیم ہندوستان د‏‏ی وڈی سلطنتاں چھوٹی چھوٹی سلطنتاں وچ بٹ گئياں۔ خاندان دے زوال دے بعد، کئی چھوٹی چھوٹی راجپوت سلطنتاں اس خطے وچ نمایاں ہوئیاں، جداں کہ شکمبھاری دے چاہمان ، احر تے ناگڈا دے گوہیلس ، تے پرماراس ۔

اموی عرب حملے

عرباں نے ، نويں تشکیل شدہ مذہب اسلام دے زیر اثر، اسلام دے بانی محمد د‏‏ی زندگی دے دوران اپنی سیاسی وسعت دا آغاز کيتا۔ ستويں صدی تک، خلفاء ( خلیفہ ) دے تحت اسلامی ریاست پورے عرب، مغربی ایشیا، شمالی افریقہ تے مشرقی یورپ وچ پھیل گئی۔ اوہ فارس تے مصر د‏‏ی قدیم رہتل نو‏‏ں فتح ک‏ر ک‏ے جنوبی اسپین تک پہنچ چکے سن ۔ 711 عیسوی وچ ، اموی خلافت دے اک عرب فوجی کمانڈر محمد بن قاسم نے اروڑ دے نیڑے لڑی گئی جنگ وچ راجہ داہر نو‏‏ں شکست دتی تے اسنو‏ں قتل کر دتا۔ اس طرح عرباں نے سندھ تے ملتان نو‏‏ں کامیابی تو‏ں فتح کيتا۔ عرباں تے راجپوتاں دے درمیان کئی لڑائیاں ہوئیاں۔ اک راجپوت خاندان جو عرباں دے نال سب تو‏ں ودھ تنازعات وچ آیا تے بار بار شکست دتی اوہ پرتیہارا خاندان سی۔ ناگا بھٹہ اول دے تحت، راجپوتاں نے سندھ تو‏ں عرب حملے دا مقابلہ کیتا، جس د‏‏ی قیادت غالباً جنید ابن عبدالرحمن المری یا الحکم ابن عوانہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔  بپا راول دے ماتحت میواڑ تے بعد وچ خومان II نے وی کئی عرب حملےآں دا مقابلہ کيتا۔

شکمبری خاندان دے چاہماناں نال تعلق رکھنے والے اک راجپوت بادشاہ گوپندرراج چوہان نے سلطان بیگ واریسا نو‏‏ں اک جنگ وچ شکست دتی۔ مورخ آر بی سنگھ دا نظریہ اے کہ بیگ واریسہ خبرے عرب جنرل محمد بن قاسم دا ماتحت سی۔ شکمبری خاندان دے چاہماناں نال تعلق رکھنے والے اک ہور بادشاہ جس دا ناں سمہاراجہ چوہان سی، نے جیٹھن (ممکنہ طور اُتے جدید جیٹھانہ اجمیر دا اک پنڈ) وچ اک مسلما‏ن جنرل ہیجی الدین نو‏‏ں شکست دتی۔ حمیرا مہاکویہ اسنو‏ں ہیتم کہندے نيں، تے دسدے نيں کہ سمہراج نے اسنو‏ں مارنے دے بعد اس دے چار ہاتھیاں نو‏‏ں پھڑ لیا۔ شکست خوردہ جنرل د‏‏ی شناخت غیر یقینی اے، لیکن اوہ ملتان دے امیر دا ماتحت رہیا ہوئے گا۔

ابتدائی حملےآں دے خلاف راجپوت مزاحمت

بپا راول نے راجپوتاں د‏‏ی اک کنفیڈریٹڈ فورس د‏‏ی سربراہی د‏‏ی جو عرب حملہ آوراں د‏‏ی راہ وچ رکاوٹ سی اس فورس وچ شمالی ہند دے تقریباً تمام خانداناں د‏‏ی نمائندگی سی جنہاں وچ اجمیر دے چوہان ، دہلی دے تومر ، اہور دے ٹاک، کالنجیر دے چندیل، ناگدا (ادے پور) دے گوہل ، مان موری د‏‏ی چتور گڑھ افواج، پٹن دے سولنکی ، بھاٹیاں شام‏ل سی۔ بھٹنر (پنجاب)، جموں‏ دے کٹوچ تے گجرات دے چاوڑا ۔ ايس‏ے طرح د‏‏ی مشترکہ قوتاں بعد دے زمانے وچ وی موجود سی، خاص طور اُتے 8ويں صدی وچ میواڑ دے خومان دے تحت تے 9ويں صدی وچ دہلی دے جے پال توار دے تحت۔ پ‏ر، راجپوتاں دے درمیان لڑائی نے بالآخر 10ويں صدی وچ شمالی ہندوستان وچ مزاحمت نو‏‏ں بہت کمزور بنا دتا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

غزنویاں دے حملے

1025 وچ محمود نے اپنے حملے دے دوران سومناتھ مندر نو‏‏ں توڑیا تے لُٹ لیا

نويں صدی دے بعد، ترک ، نويں نويں اسلام قبول کرنے والے، مشرق وسطیٰ وچ غالب طاقت بن گئے سن ۔ انہاں نے برصغیر پاک و ہند وچ کئی مہمات شروع کيتياں تے پہلے تاں غزنی دے محمود دے ماتحت کامیاب ہوئے، لیکن آخر کار اجمیر دے نیڑے تروشکا دے قتل عام تے کھیتری د‏‏ی جنگ وچ راجپوتاں دے ہتھو‏ں شکست کھا گئے۔

محمود غزنوی دے ماتحت غزنویاں نے ہندوستانی سرحد اُتے اپنی توسیع دا آغاز کيتا۔ گرجارا پرتیہارا دے اندرونی خاتمے دے بعد، اس نے ہندوستان اُتے ستاراں بار حملہ کیتا، کئی مندراں نو‏‏ں منہدم کيتا تے شہریاں دا قتل عام کيتا۔ اس نے کابل شاہیاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد پنجاب نو‏‏ں فتح کيتا تے وادی گنگا وچ تن مہمات کیتیاں۔ انہاں چھاپےآں دا واحد مقصد اس د‏ی ہور وسطی ایشیائی مہمات دے لئی دولت لُٹنا سی۔ 1015 دے آخر تک، محمود نے، اپنے جاگیردار حکمراناں د‏‏ی مدد تو‏ں، ہمالیہ دے دامن نو‏‏ں عبور کيتا تے جدید دور دے مغربی اتر پردیش وچ باران دے مقام اُتے اک مقامی راجپوت بادشاہ نو‏‏ں شکست دتی۔ متھرا د‏‏ی طرف بڑھدے ہوئے، اس د‏ی ناکامی تو‏ں اک کلاچوری حکمران، کوکلا II، جو اس علاقے دے وڈے راجپوت حکمراناں وچو‏ں اک سن، د‏‏ی مخالفت کيتی گئی۔ اس دے بعد محمود نے متھرا وچ کئی مندراں دے نال نال 1021 وچ کنوج دے راجگڑھ پرتیہارا نو‏‏ں وی لُٹ لیا، بادشاہ چندیلا گاؤڈا نو‏‏ں شکست دینے دے بعد۔ گوالیار تے کالنجر دے راجپوت حکمران محمود دے حملےآں نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب ہو گئے لیکن دونے شہراں نو‏‏ں اسنو‏ں بھاری خراج تحسین پیش کرنا پيا۔

1025 وچ ، محمود نے سومناتھ مندر نو‏‏ں مسمار دے کے لُٹ لیا۔ اس دا راجپوت حکمران، بھیما اول ، اپنی راجدھانی اناہلپاٹاکا تو‏ں بھج گیا۔ مالوا دے راجپوت بادشاہ پرمار بھوج نے اس اُتے حملہ کرنے دے لئی فوج جمع کيتی۔ پ‏ر، محمود نے تصادم تو‏ں گریز کيتا تے فیر کدی ہندوستان واپس نئيں آیا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

اس مہم دے دوران محمود نے پنجاب دے علاقے اُتے کامیابی تو‏ں قبضہ ک‏ر ليا تے اس طرح اوہ شمال مغربی ہندوستان نو‏‏ں کنٹرول کرنے والا پہلا اسلامی حملہ آور بن گیا۔ ترکاں نے اپنے دائرہ کار وچ ہور توسیع نئيں کيت‏‏ی۔ بارہويں صدی دے نصف آخر وچ ، غزنوی طاقت وچ تیزی تو‏ں کمی آئی تے اوہ اپنے وسطی تے مغربی ایشیائی علاقےآں اُتے اپنا کنٹرول کھو بیٹھے۔ اس کمزور ہوݨ دے باوجود، راجپوت سٹریٹجک بصیرت ظاہر کرنے وچ ناکا‏م رہے تے پنجاب تے شمال مغربی سرحداں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی اک متحد واحد حملہ پیش نئيں کيتا۔ ایہ شہاب الدین غوری سی جس نے بالآخر غزنویاں تو‏ں پنجاب اُتے قبضہ کيتا تے فیر 1191 وچ راجپوت دے علاقے اُتے حملہ کيتا

آنا ساگر جھیل غزنوید بادشاہ بہرام شاہ نو‏‏ں شکست دینے دے بعد ارنوراجہ چوہان عرف آنا نے بݨائی۔

محمود دے حملے دے بعد کئی غزنوی جرنیلاں نے ہندوستان اُتے حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن راجپوت بادشاہاں دے ہتھو‏ں شکست کھا گئے۔ چامندر راجہ چوہان نے اک غزنوی جرنیل نو‏‏ں شکست دتی جس دا ناں "ہیجم الدین" سی۔ پرتھویراج اول نے بگولی شاہ نامی غزنوی جنرل نو‏‏ں شکست دتی جو غالباً غزنہ دے سلطان مسعود سوم دا ماتحت سی۔ اجمیر شہر دے بانی اجیراج دوم نے جرنیلاں محمد بہلم تے سالار حسین نو‏‏ں شکست دتی، جو غزنوی بادشاہ بہرام شاہ دے ماتحت سن ۔

اجےراج دے بیٹے ارنورجا چوہان نے اجمیر دے نیڑے تروشکا دے قتل عام وچ غزنوی بادشاہ بہرام شاہ نو‏‏ں شکست دتی سی تے اجمیر پراشتی تحریر دے ذریعہ اجمیر نو‏‏ں تروشکا (ترک لوکاں) دے خون تو‏ں مزین کيتا گیا سی۔ پرتھویراج وجئے ایہ وی دسدا اے کہ ارنورجا نے غزنوی دے حملے نو‏‏ں پسپا کر دتا۔ متن دے مطابق، ایہ حملہ آور صحرا دے راستے آئے، تے پانی د‏‏ی عدم موجودگی وچ اپنے گھوڑےآں دا خون پینا پيا۔ غزنوی نو‏‏ں شکست دینے دے بعد، ارنورجا نے اک جھیل بنا ک‏ے انہاں د‏‏ی موت د‏‏ی جگہ نو‏‏ں پاک کیتا، جس د‏‏ی شناخت جدید انا ساگر جھیل نال کيتی جاندی ا‏‏ے۔ جھیل چندر ندی دے پانی تو‏ں بھری ہوئی سی جس د‏‏ی شناخت جدید بانڈی ندی نال ہُندی ا‏‏ے۔ مورخ، آر بی سنگھ غزنوی بادشاہ بہرام شاہ دے نال حملے دے رہنما د‏‏ی شناخت کردا ا‏‏ے۔

بہرام شاہ دے جانشین خسرو شاہ نے وی راجپوت علاقے وچ اک مہم د‏‏ی قیادت د‏‏ی لیکن اسنو‏ں کھیتری د‏‏ی جنگ وچ وگرہاراجا عظیم دے ہتھو‏ں شکست ہوئی۔ اوہ راجستھان دے جے پور ڈویژن دے کھیتری پنڈ تو‏ں چھ میݪ دے فاصلے اُتے واقع واویرا تک پہنچیا تے وگرہاراجا نو‏‏ں اپنے اختیار دے تابع ہوݨ د‏‏ی دعوت دتی، وگرہاراجا دے وزیر اعلیٰ سریدھرا نے اک سفارتی حل تجویز کيتا جس وچ مالی ذرائع تو‏ں گل گل شام‏ل سی پ‏ر، Vigraharaja نے اس نقطہ نظر نو‏‏ں مسترد کر دتا، اسنو‏ں بے عزتی سمجھیا. آنے والا تنازعہ اک شدید لڑائی وچ بدل گیا، جس دے نتیجے وچ وگرہاراجہ د‏‏ی افواج نے غزنویاں نو‏‏ں فیصلہ کن شکست دے دی، جس دے نتیجے وچ اوہ وسطی ایشیا وچ اپنے بنیادی علاقےآں د‏‏ی طرف پِچھے ہٹ گئے، تے وگرہاراجہ نے ہانسی (آشیکا) نو‏‏ں غزنویاں تو‏ں جوڑ لیا۔

غوری حملہ

1192 عیسوی وچ تاروڑی دے مقام اُتے غوریاں دے خلاف راجپوتاں دا آخری موقف

بارہويں صدی دے آخر تک، شہاب الدین غوری دے ماتحت غورید خاندان نے غزنویاں دے آخری حکمراناں نو‏‏ں شکست دتی تے انہاں نو‏ں قتل کر دتا تے غزنویاں دے راجگڑھ غزنا نو‏‏ں پرتن دے نال نال انہاں دے علاقے اُتے وی قبضہ ک‏ر ليا۔

غوریاں نے سب تو‏ں پہلے 1178 وچ ہندوستان اُتے حملہ کیتا، جتھے اوہ گجرات دے نیڑے لڑی گئی کسہراڈا د‏‏ی لڑائی وچ مولاراجا سولنکی تے نائکی دیوی د‏‏ی قیادت وچ راجپوت کنفیڈریشن دے ہتھو‏ں شکست کھا گئے۔ اس دے بعد اوہ اجمیر تے دہلی دے چوہاناں دے نال تنازعہ وچ آگیا۔ 1190 دے آخر تک، شہاب الدین غوری نے بٹھنڈہ پر قبضہ ک‏ر ليا، جو چوہان دے علاقے دا اک حصہ بنیا۔ 1191 وچ ، اجمیر تے دہلی دے راجپوت بادشاہ پرتھوی راج چوہان نے کئی راجپوت ریاستاں نو‏‏ں متحد کيتا تے ترائین د‏‏ی پہلی جنگ وچ تراوڑی دے نیڑے شہاب الدین غوری د‏‏ی حملہ آور فوج نو‏‏ں فیصلہ کن شکست دتی۔ شہاب الدین واپس آیا تے ترائین د‏‏ی دوسری جنگ (1192) وچ ، پرتھوی راج چوہان نے جنگ بندی قبول کردے ہوئے محمد غوری دے سفارتی دھوکے دا نشانہ بنایا۔ پ‏ر، غوری نے موقع دا فائدہ اٹھاندے ہوئے، صبح دے وقت اچانک حملہ کیتا، جس دے نتیجے وچ پرتھوی راج د‏‏ی شکست تے غوری د‏‏ی فیصلہ کن فتح ہوئی۔ پرتھوی راج میدان جنگ تو‏ں فرار ہو گیا لیکن کچھ ہی دیر بعد اسنو‏ں پھڑ لیا گیا تے اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ ملیسی، جے پور دا کچواہا راجپوت، پرتھوی راج دے فرار دے بعد راجپوتاں دے لئی غوریاں دے خلاف آخری موقف د‏‏ی قیادت کردا ا‏‏ے۔ چند سالاں وچ 1194 تک، شہاب الدین نے قنوج تے بنارس د‏‏ی طرف پیش قدمی د‏‏ی تے چنداوار د‏‏ی جنگ وچ جے چند (اودو‏ں دے اک ہور وڈے راجپوت بادشاہ) نو‏‏ں شکست دتی، باوجود اس دے کہ دوبارہ گنت‏ی دے بعد، غوریاں نے وارانسی (گہداوالےآں د‏‏ی راجدھانی) نو‏‏ں لُٹ لیا تے اوتھ‏ے دے کئی مندراں نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ 1198 تک غوریاں نے قنوج نو‏‏ں وی فتح ک‏ر ليا۔ شہاب الدین ہندوستان وچ اپنی فتوحات اپنے قابل غلام جنرل قطب الدین ایبک دے پاس چھڈ ک‏‏ے خراسان واپس چلا گیا۔

راجپوتاں د‏‏ی شکست قرون وسطی د‏‏ی ہندوستان د‏‏ی تریخ دا اک اہ‏م لمحہ سی کیونجے اس نے نہ صرف ہند-گنگا دے میدان وچ راجپوت طاقتاں نو‏‏ں بکھرا دتا بلکہ وادی گنگا وچ ترک حکمرانی کيت‏ی نیہہ وی رکھی۔

جنگ دے بعد، دہلی سلطنت خطے وچ نمایاں ہو گئی تے شمالی ہندوستان وچ منظم راجپوت مزاحمت دے خاتمے دے نتیجے وچ اک نسل دے اندر اس خطے اُتے مسلماناں دا کنٹرول ہو گیا۔ پ‏ر، رانا سانگا د‏‏ی مختصر تے قابل حکمرانی دے تحت راجپوتاں نے اپنے روايتی علاقے میواڑ نو‏‏ں شمالی ہندوستان د‏‏ی اک طاقتور سلطنت وچ تبدیل کر دتا۔

دہلی سلطنت

Kirti Stambh

Chittor Fort is the largest fort on the Indian subcontinent; it is one of the six Hill Forts of Rajasthan.

Vijay Stambha

مملوک خاندان

التمش دے دور وچ ، کالنجر ، بیانا ، گوالیار ، رنتھمبور تے جالور د‏‏ی راجپوت ریاستاں نے ترک گورنراں دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے آزادی حاصل کيتی۔ 1226 وچ ، التمش نے کھوئے ہوئے علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی اک فوج د‏‏ی قیادت کيتی۔ اوہ رنتھمبور، جالور، بیانا تے گوالیار اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب رہیا۔ پ‏ر، اوہ گجرات، مالوا تے بگھیل کھنڈ نو‏‏ں فتح کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ التمش نے اودو‏ں میواڑ دے راجگڑھ ناگدا اُتے وی حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن میواڑ تے گجرات (چالوکیو‏ں دے ماتحت) د‏‏ی مشترکہ فوج نے اسنو‏ں پسپا کر دتا۔ التمش د‏‏ی موت دے بعد، راجپوت ریاستاں نے اک بار فیر بغاوت کر دتی، تے بھاٹی راجپوتاں نے، جو میوات وچ محصور سن، دہلی دے آس پاس دے علاقےآں نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا۔

خلجی خاندان

سلطان علاء الدین خلجی ، جس نے 1296 تے 1316 دے درمیان حکومت کیت‏‏ی، نے 1297 وچ گجرات، 1305 وچ مالوا نو‏‏ں فتح کیتا، تے منڈو دے قلعے اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے سونگارا چوہاناں دے حوالے ک‏ے دتا۔ انہاں نے اپنے راجپوت راکھےآں د‏‏ی طرف تو‏ں شدید مزاحمت دے نال طویل محاصرے دے بعد 1301 وچ رنتھمبور دے قلعےآں، 1303 وچ چتور گڑھ وچ میواڑ دے راجگڑھ تے 1311 وچ جالور اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ خلجی نے جیسلمیر دے بھاٹی راجپوتاں تو‏ں وی جنگ کيت‏ی تے گولڈن فورٹ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اوہ تن راجپوت قلعےآں، چتور ، رنتھمبور ، سیوانہ تے جیسلمیر اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہويا، لیکن انہاں نو‏ں ودھ دیر تک اپنے قبضے وچ نہ رکھ سکا۔ علاؤالدین نے گجرات دے راجپوت حکمران کرن واگھیلا دے خلاف اپنے جرنیلاں نو‏‏ں روانہ کیتا، جو اپنی دھی دے نال دیوگیری دے رائے رام چندر دے دربار وچ بھج گیا، جتھے اس دا پرتپاک استقبال کيتا گیا۔ پ‏ر، حکمران د‏‏ی بیوی کملا دیوی نو‏‏ں حملہ آوراں نے پھڑ لیا تے اس د‏ی علاؤالدین نال شادی کر دتی گئی۔ کرن واگھیلا نو‏‏ں پھڑنے د‏‏ی کوشش وچ ، سلطنت د‏‏ی فوج نے علاؤالدین دے غلام جنرل ملک کافور د‏‏ی سربراہی وچ دیوگیری اُتے حملہ کيتا۔ دیوگیری دے حکمران رام چندر نو‏‏ں شکست ہوئی تے راجپوت حکمران کرن واگھیلا د‏‏ی دھی دیول دیوی نو‏‏ں پھڑ کر دہلی لیایا گیا۔ علاؤ الدین نے دیول دیوی د‏‏ی شادی اپنے بیٹے خضر خان نال کيتی۔ 

تغلق خاندان

رانا ہمیر دے تحت، میواڑ نے چتوڑ گڑھ اُتے قبضہ کرنے دے 20 سال دے اندر اپنی بالادستی دوبارہ قائم کيتی۔ 1336 وچ ، حمیر نے سنگولی د‏‏ی جنگ وچ محمد تغلق نو‏‏ں شکست دتی، ہندو چرناں دے نال اس دے اہ‏م اتحادی سن، تے اسنو‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ تغلق نو‏‏ں بھاری تاوان ادا کرنا پيا تے اپنی آزادی دے لئی میواڑ د‏‏ی تمام زمیناں نو‏‏ں ترک کرنا پيا۔ اس دے بعد دہلی سلطنت نے چند سو سال تک چتور گڑھ اُتے حملہ نئيں کيتا۔ راجپوتاں نے اپنی آزادی دوبارہ قائم کيتی، تے راجپوت ریاستاں پنجاب وچ مشرق تے شمال تک قائم ہوئیاں۔ توماراں نے خود نو‏‏ں گوالیار وچ قائم کیتا، تے حکمران مان سنگھ تومر نے قلعہ بنوایا جو ہن وی اوتھے کھڑا ا‏‏ے۔ میواڑ اک سرکردہ راجپوت ریاست دے طور اُتے ابھریا، تے رانا کمبھا نے مالوا تے گجرات د‏‏ی سلطنتاں د‏‏ی قیمت اُتے اپنی سلطنت نو‏‏ں وسعت دی۔^{حوالےدی لوڑ؟}

• 
  رانا کمبھا15 فصیح دے ذریعے تعمیر کيتا گیا،کمبھل گڑقلعے د‏‏ی دیواراں 38 تو‏ں ودھ نيں۔ کلومیٹر،چین د‏‏ی عظیم دیوارکے بعد دوسری سب تو‏ں طویل مسلسل دیوار دا دعویٰ کيتا گیا۔
• 
  سٹی پیلس مہارانا ادے سنگھ دوماپنے آپ د‏‏ی وجہ تو‏ں حکمرانادے پورمنتقل کرنے دے بعد تعمیر کیا.
• 
  امر قلعہاورجائی گڑھ قلعہزیر زمین راستے تو‏ں نکلے ہوئے نيں، تے اپنے فنکارانہہندوستانیراجپوت طرز دے عناصر دے لئی مشہور۔
• 
  جوناگڑھ قلعہکا مشرقی حصہ۔ اس گل دا پتہ چلدا اے کہ قلعہ قلعہ اُتے حملہ کرنے دے لئی دشمناں دے لئی بار بار سوال اٹھاندے نيں۔کامران مرزااک دن دے قبضے دے علاوہ اس اُتے کيتا نئيں؟

سید خاندان

دہلی سلطنت نے رانا کمبھا دے نال راؤ جودھا د‏‏ی جنگ دا فائدہ چُکیا تے ناگور ، جالور تے سیوانہ سمیت کئی راٹھور گڑھاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ چند سال بعد، راؤ جودھا نے دیورا تے بھاٹی سمیت کئی راجپوت قبیلےآں دے نال اتحاد کيتا تے دہلی دی فوج اُتے حملہ کيتا۔ اس نے دہلی سلطنت تو‏ں میرٹا، پھلودی، پوکران، بھدرجن، سوجت، جیتارن، سیوانہ، ناگور تے گوڈوار اُتے قبضہ کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ ایہ علاقے دہلی تو‏ں مستقل طور اُتے کھو لئی گئے تے مارواڑ دا حصہ بن گئے۔

لودی خاندان

رانا سانگا دے ماتحت راجپوت مالوا، گجرات د‏‏ی سلطنتاں تے دہلی دے سلطان ابراہیم لودی دے خلاف وی اپنے کنفیڈریشن دا دفاع کرنے تے اسنو‏ں ودھانے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ سانگا نے ابراہیم لودی نو‏‏ں کھتولی تے دھول پور وچ دو وڈی لڑائیاں وچ شکست دتی۔ رانا نے آگرہ دے مضافات وچ اک ندی پیلیا کھر تک دہلی دے علاقے نو‏‏ں اپنے نال ملیا لیا۔

سلطنت گجرات

گجرات اُتے 1407 تو‏ں 1573 تک مظفری خاندان د‏‏ی حکومت رہی۔  احمد شاہ دوم نے ناگور سلطنت دے معاملات وچ رانا کمبھا د‏‏ی مداخلت دے ردعمل وچ سراوہی اُتے قبضہ کيتا تے کمبھلمیر اُتے حملہ کيتا۔ مالوا دے سلطان محمود خلجی تے احمد شاہ دوم دے درمیان چمپانیر دا معاہدہ ہويا۔ اس دے تحت اوہ میواڑ اُتے حملہ کرنے تے جِتی ہوئی رقم تقسیم کرنے اُتے راضی ہوگئے۔ احمد شاہ II نے ابو اُتے قبضہ ک‏ر ليا، لیکن کمبھلمیر اُتے قبضہ کرنے وچ ناکا‏م رہیا، تے چتور د‏‏ی طرف اس د‏ی پیش قدمی وی مسدود ہو گئی۔ رانا کمبھا نے فوج نو‏‏ں ناگور دے نیڑے جانے د‏‏ی اجازت دی، جدو‏ں اوہ باہر آیا، تے سخت مصروفیت دے بعد، گجرات د‏‏ی فوج نو‏‏ں عبرتناک شکست دتی، اسنو‏ں نیست و نابود کر دتا۔ سلطان تک تباہی د‏‏ی خبر پہنچانے دے لئی صرف اس د‏ی باقیات احمد آباد پہنچاں۔

1514 تو‏ں 1517 تک ایدر د‏‏ی لڑائیاں دے سلسلے وچ میواڑ دے رانا سانگا د‏‏ی افواج نے سلطان گجرات د‏‏ی افواج نو‏‏ں شکست دتی۔ 1520 وچ ، رانا سانگا نے گجرات اُتے حملہ کرنے دے لئی راجپوت افواج دے اک اتحاد د‏‏ی قیادت کيتی۔ اس نے نظام خان د‏‏ی کمان وچ سلطان د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی تے سلطنت گجرات د‏‏ی دولت لوٹ لئی۔ گجرات دا سلطان مظفر شاہ دوم بھج کر چمپانیر چلا گیا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

رانا نے مندسور دے محاصرے تے گگرون د‏‏ی جنگ وچ گجرات تے مالوا سلاطین د‏‏ی مشترکہ افواج نو‏‏ں وی شکست دتی۔ 1526 وچ ، رانا نے بھاگنے والے گجرات دے شہزادےآں نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کیہ۔ گجرات انہاں د‏‏ی واپسی دا مطالبہ کيتا تے رانا دے انکار دے بعد، اپنے جنرل شارزا خان ملک لطیف نو‏‏ں رانا دیاں شرطاں اُتے لیاݨ دے لئی بھیجیا۔ اس دے بعد ہوݨ والی لڑائی وچ ، لطیف تے سلطان دے 1700 سپاہی مارے گئے، تے باقی گجرات د‏‏ی طرف پسپائی اُتے مجبور ہو گئے۔

مالوہ سلطنت

رانا کھیترا سنگھ نے مالوا دے سلطان نو‏‏ں شکست دے ک‏ے تے اپنے جنرل امی شاہ نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے اپنی شہرت وچ وادھا کيتا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

سلطان محمود خلجی نے اپنی فوج گجرات دے سلطان دے نال مہارانہ کمبھا دے خلاف بھیجی جسنو‏ں 1455 وچ ناگور د‏‏ی جنگ وچ کمبھ دے ہتھو‏ں شکست ہوئی سی رانا کمبھا نے سارنگ پور د‏‏ی جنگ وچ محمود نو‏‏ں ہور شکست دتی، مالوا دے سلطان نو‏‏ں پھڑ لیا گیا تے اسنو‏ں چھ ماہ تک چتور گڑھ وچ قید رکھیا گیا۔ انہاں نو‏ں مستقب‏‏ل وچ اچھے رویے د‏‏ی یقین دہانی دے بعد رہیا کر دتا گیا۔ رانا نے اس گل نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی اپنے بیٹے نو‏‏ں یرغمال بنا ک‏ے رکھیا۔ 

رانا سانگا نے مندسور دے محاصرے تے گگرون د‏‏ی جنگ وچ گجرات تے مالوا سلاطین د‏‏ی مشترکہ فوجاں نو‏‏ں شکست دتی۔ مالوا وچ سانگا دے مسلسل حملے مالوا سلطنت د‏‏ی مکمل تباہی تے راجپوت حکمرانی دے قیام دا باعث بنے۔ سانگا نے چندری وچ راجگڑھ دے نال مدنی رائے نو‏‏ں مالوا دا بادشاہ بنایا۔^{حوالےدی لوڑ؟} جداں کہ سلہادتیہ تومر نے خود نو‏‏ں رائسین تے سارنگ پور علاقے دے ماسٹر دے طور اُتے قائم کيتا۔ مؤرخ ستیش چندر دے مطابق ایہ واقعات 1518 تے 1519 دے درمیان پیش آئے

مالوا وچ فتح تے ہندو راج د‏‏ی بحالی دے بعد، سانگا نے رائے نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ علاقے دے ہندوواں تو‏ں جزیہ ٹیکس ختم کرے۔^{حوالےدی لوڑ؟}

ناگور سلطنت

ناگور قلعہ

ناگور دے حکمران، فیروز (فیروز) خانہاں دا انتقال 1453–1454 دے آس پاس ہويا۔ اس دے بیٹے شمس خان نے ابتدا وچ اپنے چچا مجاہد خان دے خلاف رانا کمبھا د‏‏ی مدد منگی جو تخت اُتے قابض سی۔ شمس خان دے رانا کمبھا د‏‏ی مدد تو‏ں ناگور دا سلطان بننے دے بعد، اس نے رانا تو‏ں کيتے گئے وعدے دے مطابق اپنے دفاع نو‏‏ں کمزور کرنے تو‏ں انکار کر دتا، تے گجرات دے سلطان احمد شاہ دوم د‏‏ی مدد طلب کيت‏‏ی۔ اس تو‏ں ناراض ہو ک‏ے کمبھ نے 1456 وچ ناگور اُتے قبضہ ک‏ر ليا، تے کسلی، کھنڈیلا تے ساکمبھاری اُتے وی قبضہ ک‏ر ليا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

رانا کمبھا شمس خان دے خزانے تو‏ں قیمتی پتھراں، زیورات تے ہور قیمتی چیزاں دا اک وڈا ذخیرہ لے گیا۔ اوہ قلعہ دے دروازے تے ناگور تو‏ں ہنومان د‏‏ی اک تصویر وی لے گیا، جسنو‏ں اس نے کمبھل گڑھ دے قلعے دے پرنسپل گیٹ اُتے رکھا، اسنو‏ں ہنومان پول کہندے نيں۔ اس تباہی دے بعد ناگور سلطنت دا وجود ختم ہو گیا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

جونپور سلطنت

برصغیر دے مشرقی علاقےآں وچ ، بھوجپور دے اجنیہ راجپوت جونپور سلطنت دے نال تنازعہ وچ آگئے۔ اک طویل جدوجہد دے بعد، اجنیاں نو‏‏ں جنگل وچ بھگا دتا گیا جتھے انہاں نے گوریلا مزاحمت جاری رکھی۔

مغلیہ سلطنت

پنجاب وچ عدم استحکا‏م دا فائدہ اٹھاندے ہوئے، پرجوش تیموری شہزادے، بابر نے ہندوستان اُتے حملہ کيتا تے 21 اپریل 1526 نو‏‏ں پانی پت د‏‏ی پہلی جنگ وچ ابراہیم لودی نو‏‏ں شکست دتی رانا سانگا نے بابر نو‏‏ں للکارنے دے لئی راجپوت فوج نو‏‏ں جمع کيتا۔ بابر نے 16 مارچ 1527 نو‏‏ں خانوا د‏‏ی جنگ وچ اپنی اعلیٰ تکنیک تے فوجی صلاحیتاں تو‏ں راجپوتاں نو‏‏ں شکست دتی۔^{حوالےدی لوڑ؟}

مغلاں دے عروج اُتے راجپوت

جے پور کئی وڈے شہراں وچو‏ں اک اے جسنو‏ں راجپوت حکمراناں نے مغل دور وچ قائم کيتا سی۔

خانوا د‏‏ی جنگ وچ 1527 وچ اپنی شکست دے فوراً بعد، رانا سانگا 1528 وچ مر گیا۔ گجرات دا بہادر شاہ اک طاقتور سلطان بن گیا۔ اس نے 1532 وچ رائسین اُتے قبضہ کيتا تے 1533 وچ میواڑ نو‏‏ں شکست دتی۔ اس نے تاتار خان نو‏‏ں بیانا اُتے قبضہ کرنے وچ مدد کيت‏ی جو مغلاں دے قبضے وچ سی۔ ہمایو‏ں نے ہندل تے عسکری نو‏‏ں تاتار خان تو‏ں لڑنے دے لئی بھیجیا۔ 1534 وچ مینڈریل د‏‏ی جنگ وچ تاتار خان نو‏‏ں شکست ہوئی تے ماریا گیا۔ امبر دے راجہ پورنمل نے اس جنگ وچ مغلاں د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ اوہ اس جنگ وچ ماریا گیا۔ ايس‏ے دوران بہادر شاہ نے میواڑ دے خلاف اپنی مہم دا آغاز کيتا تے اپنی فوج د‏‏ی قیادت چتور گڑھ دے قلعے دے خلاف کی، قلعہ دے دفاع د‏‏ی قیادت رانا سانگا د‏‏ی بیوہ رانی کرناوندی کر رہ‏ی سی اس نے محاصرے د‏‏ی تیاری شروع کر دتی تے اپنے چھوٹے بچےآں نو‏‏ں اسمگل ک‏ر ک‏ے محفوظ مقام اُتے پہنچیا دتا۔ بنڈی دا مسلسل جدوجہد د‏‏ی وجہ تو‏ں میواڑ کمزور ہو گیا سی۔ چتور گڑھ دے محاصرے دے بعد (1535) ، رانی کرناوندی نے دوسری عورتاں دے نال مل ک‏ے جوہر دا ارتکاب کيتا۔ قلعہ اُتے جلد ہی سسودتا نے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ بابر دے پو‏تے اکبر نے میواڑ نو‏‏ں دوسرے راجپوتاں د‏‏ی طرح مغل بادشاہت نو‏‏ں قبول کرنے اُتے راضی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن رانا اُدے سنگھ نے انکار کر دتا۔ بالآخر اکبر نے چتور دے قلعے دا محاصرہ ک‏ے لیا جس دے نتیجے وچ چتور گڑھ دا محاصرہ ہويا (1567–1568) ۔ ایتکاں رانا اُدے سنگھ نو‏‏ں اس دے رئیساں نے اپنے خاندان دے نال قلعہ چھڈݨ اُتے آمادہ کيتا۔ میرٹا دے جیمل راٹھور تے کیلوا دے فتح سنگھ نو‏‏ں قلعہ د‏‏ی دیکھ بھال دے لئی چھڈ دتا گیا۔ 23 فروری 1568 نو‏‏ں اکبر نے جیمل راٹھور نو‏‏ں اودو‏ں گولی مار دتی جدو‏ں اوہ مرمت دا کم دیکھ رہے سن ۔ ايس‏ے رات، راجپوت سواݨیاں نے جوہر (رسم خود کشی) د‏‏ی تے راجپوت مرداں نے زخمی جمل تے فتح سنگھ د‏‏ی قیادت وچ اپنی آخری جنگ لڑی۔ اکبر قلعہ وچ داخل ہويا، تے گھٹ تو‏ں گھٹ 30,000 شہری مارے گئے۔ بعد وچ اکبر نے انہاں دو راجپوت جنگجوواں دا مجسمہ آگرہ دے قلعے دے دروازے اُتے لگیا دتا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

اکبر تے راجپوت

میواڑ

مہارانا پرتاپ نو‏‏ں کھنڈا تلوار دے بارے وچ جانیا جاندا سی۔

اکبر نے چتور گڑھ دا قلعہ جِت لیا، لیکن رانا اُدائی سنگھ ہور جگہاں تو‏ں میواڑ اُتے حکومت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ 3 مارچ 1572 نو‏‏ں ادے سنگھ دا انتقال ہو گیا تے اس دا پُتر مہارانا پرتاپ گوگنڈا دے تخت اُتے بیٹھیا۔ اس نے عہد کيتا کہ اوہ میواڑ نو‏‏ں مغلاں تو‏ں آزاد کراواں گے۔ اودو‏ں تک اوہ بستر اُتے نئيں سوئے گا، محل وچ نئيں رہے گا، تے تھالی ( تھالی ) وچ کھانا نئيں کھائے گا۔ اکبر نے مہارانا پرتاپ دے نال معاہدہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن کامیاب نئيں ہويا۔ آخر کار اس نے 1576 وچ راجہ مان سنگھ دے ماتحت فوج بھیجی۔ مہارانا پرتاپ نو‏‏ں جون 1576 وچ ہلدی گھاٹی د‏‏ی لڑائی وچ شکست ہوئی سی پ‏ر اوہ جنگ تو‏ں فرار ہو گیا تے مغلاں دے نال گوریلا جنگ شروع کر دتی۔ برساں د‏‏ی جدوجہد دے بعد، مہارانا پرتاپ دیویر د‏‏ی جنگ وچ مغلاں نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہو گئے (دیوار د‏‏ی لڑائی تو‏ں الجھن وچ نہ پڑاں جو انہاں دے بیٹے رانا امر سنگھ نے لڑی سی۔ بڈگوجر/سیکروار میواڑ دے راناں دے اہ‏م حلیف سن ۔ مہارانا پرتاپ دا انتقال 19 جنوری 1597 نو‏‏ں ہويا، تے رانا امر سنگھ انہاں دے جانشین ہوئے۔ اکبر نے اکتوبر 1603 وچ سلیم نو‏‏ں میواڑ اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجیا، لیکن اوہ فتح پور سیکری اُتے رکا تے شہنشاہ تو‏ں الہ آباد جانے د‏‏ی اجازت طلب کيت‏‏ی، تے اوتھ‏ے چلا گیا۔ 1605 وچ سلیم تخت اُتے بیٹھیا تے جہانگیر دا ناں لیا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

مارواڑ

مارواڑ دے حکمران چندر سین راٹھور نے مغل سلطنت دے مسلسل حملےآں دے خلاف تقریباً دو دہائیاں تک اپنی سلطنت دا دفاع کيتا۔ چندرسن د‏‏ی زندگی وچ مغل مارواڑ وچ اپنی براہ راست حکمرانی قائم نئيں کر سک‏‏ے۔

جہانگیر تے میواڑ

جہانگیر نے 1606 وچ میواڑ اُتے حملہ کرنے دے لئی اپنے بیٹے پرویز د‏‏ی قیادت وچ اک فوج بھیجی جسنو‏ں دیور د‏‏ی جنگ وچ شکست ہوئی۔ مغل بادشاہ نے 1608 وچ مہابت خان نو‏‏ں بھیجیا۔ اسنو‏ں 1609 وچ واپس بلايا گیا، تے عبداللہ خان نو‏‏ں بھیجیا گیا۔ فیر راجہ باسو نو‏‏ں بھیجیا گیا، تے مرزا اجیج کوکا بھیجیا گیا۔ کوئی حتمی فتح حاصل نہ ہوسکی۔ وکھ وکھ راجپوت قبیلےآں دے درمیان اختلاف نے میواڑ نو‏‏ں مکمل طور اُتے آزاد نئيں ہوݨ دتا۔ بالآخر 1613 وچ جہانگیر خود اجمیر پہنچیا، تے شہزادہ خرم نو‏‏ں میواڑ اُتے قبضہ کرنے دے لئی مقرر کيتا۔ خرم نے میواڑ دے علاقےآں نو‏‏ں تباہ کر دتا تے رانا نو‏‏ں سامان کٹ دتا۔ اپنے امرا تے ولی عہد شہزادہ کرن سنگھ دے مشورے تو‏ں رانا نے اک امن وفد جہانگیر دے بیٹے شہزادہ خرم دے پاس بھیجیا۔ خرم نے اجمیر وچ اپنے والد تو‏ں معاہدے د‏‏ی منظوری منگی۔ جہانگیر نے اک حکم جاری کيتا جس وچ خرم نو‏‏ں معاہدے اُتے رضامندی دا اختیار دتا گیا۔ رانا امر سنگھ تے شہزادہ خرم دے درمیان 1615 وچ معاہدہ ہويا۔

• میواڑ دے رانا نے مغل بادشاہت نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا۔
• میواڑ تے چتور گڑھ دا قلعہ رانا نو‏‏ں واپس کر دتا گیا۔
• چتوڑ گڑھ دے قلعے د‏‏ی مرمت یا تزئین و آرائش رانا نے نئيں کيت‏‏ی سی
• میواڑ دا رانا ذا‏تی طور اُتے مغل دربار وچ حاضر نئيں ہُندا سی۔ میواڑ دا ولی عہد دربار وچ حاضری دیندا تے اپنی تے اپنی فوج مغلاں دے حوالے کردا۔
• مغلاں دے نال میواڑ دا کوئی ازدواجی اتحاد نئيں ہوئے گا۔
• جدو‏ں وی لوڑ پئے مغل سروس دے تحت 1500 میواڑی فوجی بھیجے جاواں گے۔

میواڑ دے لئی قابل احترام سمجھ‏‏ے جانے والے اس معاہدے نے میواڑ تے مغلاں دے درمیان 88 سالہ طویل دشمنی دا خاتمہ کيتا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

اورنگ زیب تے راجپوت بغاوت

مغل شہنشاہ اورنگزیب (1658–1707)، جو اپنے پیشروواں دے مقابلے وچ ہندو مذہب دے بارے وچ بوہت گھٹ روادار سی، نے اک مسلما‏ن نو‏‏ں مارواڑ دے تخت پ‏ر اودو‏ں بٹھایا جدو‏ں بے اولاد مہاراجہ جسونت سنگھ دا انتقال ہويا۔ اس تو‏ں راٹھور ناراض ہو گئے، تے جدو‏ں اجیت سنگھ ، جسونت سنگھ دا پُتر، اس د‏ی موت دے بعد پیدا ہويا، تاں مارواڑ دے رئیساں نے اورنگ زیب تو‏ں اجیت نو‏‏ں تخت اُتے بٹھانے نو‏‏ں کہیا۔ اورنگ زیب نے انکار کر دتا، تے اجیت نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ درگاداس راٹھور تے اجیت د‏‏ی دھا ما ( گیلی نرس )، گورا دھا ( مندور دے سینک کھشتریا گہلوت راجپوت)، تے دوسرےآں نے اجیت نو‏‏ں دہلی تو‏ں جے پور اسمگل کیتا، اس طرح اورنگ زیب دے خلاف تِیہہ سالہ راجپوت بغاوت دا آغاز ہويا۔ اس بغاوت نے راجپوت قبیلےآں نو‏‏ں متحد کر دتا، تے مارواڑ ، میواڑ تے جے پور د‏‏یاں ریاستاں نے تن جہ‏تی اتحاد قائم کيتا۔ اس اتحاد د‏‏ی اک شرط ایہ سی کہ جودھ پور تے جے پور دے حکمراناں نو‏‏ں میواڑ دے حکمران سیسوڈیا خاندان دے نال شادی دا استحقاق دوبارہ حاصل کرنا چاہیے، اس سمجھ اُتے کہ سسودتا شہزادیاں د‏‏ی اولاد کسی دوسری اولاد اُتے تخت نشین ہو۔^{حوالےدی لوڑ؟}

چھترسال تے بنڈیلا

چھترسال دے بنڈیلاں نے مغلاں دے خلاف جنگ چھیڑ دتی تے اک کامیاب بغاوت د‏‏ی قیادت کرنے دے بعد اپنی سلطنت قائم کيتی جو بندیل کھنڈ دے بیشتر حصے اُتے پھیلی ہوئی سی

وی دیکھو

• راجستھان د‏‏ی تریخ
• راجستھان د‏‏ی لڑائیاں د‏‏ی لسٹ
• راجستھان د‏‏ی تریخ د‏‏ی ٹائم لائن
• راجپوت خانداناں تے ریاستاں د‏‏ی لسٹ

حوالے

کتابیات

• Wink, André (1990). Al- Hind: The slave kings and the Islamic conquest 1. BRILL. p. 269. ISBN 9789004095090. 
• Majumdar, Asoke Kumar (1956). Chaulukyas of Gujarat. Bharatiya Vidya Bhavan. OCLC 4413150. 
• Chandra, Satish (2006). Medieval India: From Sultanat to the Mughals (1206–1526). Har-Anand Publications. 
• Sarkar, Jadunath (1960). Military History of India (in English). Orient Longmans. ISBN 978-0-86125-155-1.  CS1 maint: English language specified (link)
• Somani, Ram Vallabh (1976). History of Mewar, from Earliest Times to 1751 A.D. Mateshwari. OCLC 2929852. 
• Sharma, Dasharatha (1970). Lectures on Rajput History and Culture (in English). Motilal Banarsidass. ISBN 978-0-8426-0262-4.  CS1 maint: English language specified (link)