Jump to content

ترکی دی تریخ

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
جدید ریاست د‏‏ی تریخ دے لئی جمہوریہ ترکی د‏‏ی تریخ دیکھو۔

ترکی د‏‏ی تریخ اس سرزمین د‏‏ی تریخ اے جو اج جمہوریہ ترکی دی تشکیل کردی اے تے اس وچ اناطولیہ، مشرقی تھریس تے گریٹر کردستان تے آرمینیا دے کچھ حصے شامل ني‏‏‏‏ں۔

سانچہ:تریخ ترکی ترکی د‏‏ی تریخ، جمیل کببا د‏‏ی تریخ دے طور اُتے سمجھی جاندی اے جس خطے وچ ہن جمہوریہ ترکی دا علاقہ تشکیل پاندا ہے، اناطولیہ (ترکی دا ایشیائی حصہ) تے مشرقی تھریس (ترکی دا یورپی حصہ) دونے د‏‏ی تریخ وی شامل ا‏‏ے۔

عثمانی دور د‏‏ی پیش گوئی کرنے والے اوقات دے لئی، ترک عوام د‏‏ی تریخ، تے ہن جمہوریہ ترکی د‏‏ی تشکیل کرنے والے علاقےآں د‏‏ی تریخ، بنیادی طور اُتے قدیم اناطولیہ تے تھریس دی تریخ، دے وچکار اک فرق ہونا ضروری ا‏‏ے۔ [۱][۲]

تیرہويں صدی دا منگول تیرانداز

ترکی وچ انسانی آباد کاری دے شواہد لگ بھگ 7،500 سال پہلے دے ني‏‏‏‏ں۔ حتی سلطنت د‏‏ی بنیاد 1900 تو‏ں 1300 ق م دے درمیان وچ رکھی گئی سی۔ 1250 ق م وچ ٹرائے د‏‏ی جنگ وچ ، یونانیاں نے ٹرائے شہر نو‏‏ں نیست و نابود کردتا تے آس پاس دے علاقے نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ کرلیا۔ ساحلی علاقےآں وچ یاواں د‏‏ی آمد دا آغاز 1200 ق م تو‏ں ہويا۔ چھیويں صدی ق م وچ ، فارس دے شاہ سائرس نے اناطولیہ دا کنٹرول حاصل کرلیا۔ تقریباً 200 سال بعد، 334 ق م وچ ، سکندر نے فارس نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اس اُتے فتح حاصل کيتی۔ سکندر بعد وچ افغانستان دے راستے ہندوستان پہنچیا۔ 130 ق م وچ ، اناطولیا رومن سلطنت دا حصہ بن گئے۔ پنجاہ سال بعد، سینٹ پال نے عیسائیت د‏‏ی تبلیغ کی، تے 3 313 وچ ، رومی سلطنت نے عیسائیت اختیار کرلئی- کچھ ہی سالاں وچ ، قسطنطنیہ دا اقتدار ختم ہوگیا تے قسطنطنیہ اس دا راجگڑھ بن گیا۔ بازنطینی سلطنت چھیويں صدی وچ اپنے عروج اُتے سی، لیکن 100 سال دے اندر ہی، مسلم عرباں نے اس اُتے قبضہ کرلیا۔ بازنطینی سلطنت صلیبی جنگاں وچ پھنس جانے دے بعد بارہويں صدی وچ زوال شروع ہوگئی۔ 1288 وچ سلطنت عثمانیہ دا عروج تے 1453 وچ قسطنطنیہ دا زوال۔ اس واقعہ نے یورپ وچ نشاۃ ثانیہ لیانے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

ناں

[سودھو]

ترکی دا نام مڈل لاطینی تورکیا تو‏ں ماخوذ اے، یعنی " ترکاں دی سرزمین"، تاریخی اعتبار تو‏ں مشرقی یورپ تے وسطی ایشیاء دے بالکل مختلف علاقے دا حوالہ دیندا اے، جو قرون وسطی دے ابتدائی دور وچ ترک عوام دے زیر قبضہ سی۔

اس وقت تو‏ں جدو‏ں اج دے دور دے کچھ حصےآں نو‏‏ں ترکاںنے فتح کيتا سی، ترکی د‏‏ی تریخ سلجوق سلطنت د‏‏ی قرون وسطی د‏‏ی تریخ، سلطنت عثمانیہ د‏‏ی قرون وسطی تو‏ں لے ک‏ے جدید تریخ، تے سن 1920 د‏‏ی دہائی تو‏ں جمہوریہ ترکی د‏‏ی تریخ اُتے محیط ا‏‏ے۔ [۱][۲]

قدیم زمانے

[سودھو]
ٹرائے وال؛ 1200 ق م
الاس وچ کلاؤس لائبریری؛ سن 135 ء

جزیرہ نما اناطولیہ، جو موجودہ دور دے بیشتر حصےآں اُتے محیط اے، ہمیشہ تو‏ں دنیا دے قدیم ترین آباد علاقےآں وچو‏ں اک رہیا اے، جو نو ابتدائی دور دے ابتدائی دور دا ا‏‏ے۔

اج، وچ قدیم دور، ترکی جداں کئی شہراں د‏‏ی حکمرانی کيت‏ی طرف تو‏ں فیصلہ دتا گیا سی Ludia تے ااونیا۔ تقریباً 500 500 ق م تک، ایہ ریاستاں سائرس عظیم اچیمینیڈ دے ذریعہ معدوم ہوگئياں تے ترکی اچیمینیڈ حکمرانی وچ رہیا۔ 333 ق م وچ سکندر اُتے حملے دے بعد۔ ایشیائے کوچک تک گر گئی Seleucids ؛ تے تھوڑی دیر بعد رومیاں نے انہاں د‏‏ی جگہ لے لی۔

ترک ہجرت

[سودھو]

موجودہ ترک پہلے یورلز تے الٹائی پہاڑاں دے وچکار آباد سن ۔ آب و ہو‏‏ا د‏‏ی خرابی تے ہور وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں، ایہ لوک آس پاس دے علاقےآں وچ منتقل ہوگئے۔ تقریباً اک ہزار سال پہلے، اوہ لوک ایشیائے کوچک وچ آباد ہوئے سن ۔ 1071 وچ ، انہاں نے بازنطینیاں نو‏‏ں شکست دتی تے ایشیا مائنر اُتے اپنا تسلط قائم کيتا۔ انہاں نے وسطی ترکی وچ راجگڑھ کونیا دے نال مسلم سبھیاچار نو‏‏ں اپنایا۔ انہاں د‏‏ی تنظیم نو‏‏ں 1243 وچ منگول حملے تو‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ جداں ہی منگولاں دا اثر و رسوخ کم ہويا، سابق بادشاہ عثمان دے نال سلطنت عثمانیہ قائم ہوگئی۔ اس وقت، ترکی د‏‏ی سرحداں نو‏‏ں بہت وسیع کيتا گیا سی۔ بالترتیب 1516 تے 1517 : شام تے مصر نے فتح حاصل کيتی۔ سلطان سلیمان دے دور وچ ، ترکی نے ایشیائے کوچک کچھ عرب علاقےآں، شمالی افریقہ، مشرقی بحیرہ روم دے جزیرے، بلقان، کاکیشس تے کریمیا اُتے غلبہ حاصل کيتا۔ اٹھارہويں تے انیہويں صدی وچ قوم پرستی دے عروج دے نال ہی، ترکی د‏‏ی سرحداں تنگ ہُندی چلی گئياں تے اس دے زیر قبضہ علاقے اک اک کرکے آزاد ہوئے گئے۔

قدیم دور وچ اناطولیہ تے تھریس

[سودھو]

اناطولیہ

[سودھو]

قدیم تریخ اناطولیہ (ایشیائے کوچک) نو‏‏ں زمانہ تریخ تاں پہلے، قدیم مشرق نیڑے (کانسی دور تے ابتدائی آہنی دور)، کلاسیکل اناطولیہ، یونانی اناطولیہ دے نال بازنطینی اناطولیہ دے دور نو‏‏ں ابتدائی قرون وسطی مدت اُتے محیط صلیبی جنگاں تے 15 ويں صدی تک بالآخر ترکی (سلجوق / عثمانی) اناطولیہ اُتے فتح، وچ تقسیم کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

اناطولیہ وچ سبھیاچار د‏‏ی ابتدائی نمائندگی پتھر دے دور دی نمونے سن۔کانسی دور د‏‏ی تہذیباں د‏‏ی باقیات جداں حتی سلطنت، اکادی، اشوری، تے حتی لوک اپنے شہریاں تے انہاں د‏‏ی تجارت د‏‏ی روز مرہ زندگی دے بوہت سارے مثالاں دے نال سانو‏ں فراہ‏م کردے نيں۔حتیاں دے زوال دے بعد، یونان دی رہتل پھلنے پھُلن دے نال ہی فریگیا تے لیڈیا د‏‏ی نويں ریاستاں مغربی ساحل اُتے مضبوط کھڑی ہوگئياں۔ وہ، تے اناطولیہ دے بقیہ حصہ ہخامنشی فارسی سلطنت وچ شامل ہونے دے بعد نسبتا جلد ہی سن ۔

چونکہ فارس د‏‏ی طاقت وچ اضافہ ہويا، اناطولیہ وچ انہاں دے مقامی حکومت دے نظام نے بوہت سارے بندرگاہی شہراں نو‏‏ں ترقی دینے تے مالدار ہونے د‏‏ی اجازت دی۔ اناطولیہ دے تمام حصےآں نو‏‏ں مختلف ساتراپیاں وچ تقسیم کيتا گیا، جس اُتے حکومت مرکزی پارسی حکمراناں دے ذریعہ مقرر کردہ سٹرپس (گورنرز) دے ذریعہ سی۔ کہیا جاندا سی کہ سب تو‏ں پہلے ریاست آرمینیا ہمسایہ قوماں د‏‏ی طرف د‏‏ی حالت سی آرمینیائی اوروندی خاندان، 6واں صدی ق م، بن گیا اے جس وچ شروع مشرقی ترکی دے کچھ حصےآں جنہاں وچ آرمینیا د‏‏ی ساتراپی ہخامنشی حکومت دے تحت سی۔ کچھ ساتراپاں نے وقفے وقفے تو‏ں بغاوت د‏‏ی لیکن اسنو‏ں کوئی سنگین خطرہ لاحق نئيں سی۔ پنجويں صدی ق م وچ ، دارا اول نے شاہی روڈ تعمیر کيتا، جس دا شہر سوسا دے اصل شہر نو‏‏ں مغربی اناطولیائی شہر سردیس تو‏ں ملاندا سی۔ [۳] اناطولیہ نے ہخامنشی سلطنت د‏‏ی تریخ وچ اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔ ابتدائی پنجويں صدی ق م وچ ، فارسی حکمرانی دے تحت آئن شہراں وچو‏ں کچھ نے بغاوت کيت‏ی سی، جو آئیونی انقلاب وچ اختتام پزیر ہوگئی۔ اس بغاوت نے، فارسی اتھارٹی دے آسانی تو‏ں دب جانے دے بعد، گریکو-فارسی جنگاں دی براہ راست بغاوت کی، جو یورپی تریخ د‏‏ی اک انتہائی اہ‏م جنگ ثابت ہوئی۔ ہخامنشی فارسی حکمرانی دے بعد، یونانی سکندر اعظم نے آخر کار پوری جنگ تو‏ں فارس تو‏ں پورے خطے دا کنٹرول حاصل کرلیا، تے فارسی دارا سوم اُتے فتح حاصل کرلئی۔سکندر د‏‏ی موت دے بعد، اس د‏ی فتوحات اس دے متعدد قابل اعتماد جرنیلاں وچ تقسیم ہوگئياں، لیکن انہاں نو‏ں پرگیمن، پینٹس تے مصر وچ گاؤلاں تے دوسرے طاقتور حکمراناں د‏‏ی طرف تو‏ں یلغار دا مستقل خطرہ سی۔

سلوقی سلطنت، سکندر دے سب تو‏ں وڈے علاقےآں وچ ، تے جس وچ اناطولیہ وی شامل سی، روم اک [[تھرموپیلا د‏‏ی جنگ (191 ق م)|تھرموپیلا]] تے میگنیشیا دی لڑائیاں دے نال اختتام پزیر ہونے والی تباہ کن جنگ وچ شامل ہوگیا۔ (188 ق م) وچ آپامیہ دے نتیجے وچ ہوئے معاہدے وچ انیٹولیا تو‏ں سیلیوسیڈس پسپائی دیکھنے نو‏‏ں ملے۔ جنگ وچ روم دے اتحادیاں، بادشاہت پرگامم تے جمہوریہ روڈس، اناطولیہ وچ سابق سلوقی اراضی عطا کيتیاں گئیاں۔

اناطولیہ اُتے روم دے کنٹرول نو‏‏ں روم دے 'ہینڈ آف' نقطہ نظر تو‏ں تقویت ملی، جس تو‏ں مقامی کنٹرول نو‏‏ں موثر انداز وچ حکومت کرنے تے فوجی تحفظ فراہ‏م کرنے دا موقع ملا۔ جلد 4واں صدی وچ کانسٹنٹائن اعظم وچ اک نواں انتظامی مرکز قائم قسطنطنیہ، تے نال 4واں صدی دے اختتام تک دو حصےآں وچ رومی سلطنت د‏‏ی تقسیم، مشرقی حصہ (رومانیہ) د‏‏ی طرف تو‏ں قسطنطنیہ اُتے مورخین د‏‏ی طرف تو‏ں کہیا جاندا اس دے راجگڑھ دے طور اُتے بازنطینی سلطنت دا اصل ناں بازنطیم تو‏ں اے ۔ [۴]

تھریس

[سودھو]

تھریسی ( سانچہ:Lang-grc، لاطینی: Thraci ) وسطی تے جنوب مشرقی یورپ وچ اک وسیع و عریض علاقے وچ آباد ہند یورپی قبیلے دا اک گروہ سی۔ [۵] انہاں د‏‏ی سرحداں شمال وچ سیتھیاں، مغرب وچ کیلٹ تے ایلیرین، جنوب وچ قدیم یونانیاں تے مشرق وچ بحیرہ اسود تو‏ں ملدیاں سن۔وہ تھریسی بولی بولدے سن ۔ ایہ ہند یوروپی بولی د‏‏ی فیملی دی کدی کدائيں ہی تصدیق شدہ شاخ ا‏‏ے۔ تھریسیاں تے تھریسی سبھیاچار دا مطالعہ تھراکولوجی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

تھریس تے تھریسیئن اوڈریشین بادشاہت اپنی زیادہ تو‏ں زیادہ حدود وچ سیٹسلیس (4311--424 BC ق م) دے تحت

1200 ق م دے آغاز تو‏ں، اناطولیہ دے مغربی ساحلی علاقے نو‏‏ں اییلیئن تے آئینی یونانیاں نے بہت زیادہ آباد کيتا۔ انہاں نوآبادیات دے ذریعہ متعدد اہ‏م شہراں د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی، جداں ملیٹس، افیسس، سمیرنا تے بزنطیم، جو بعد وچ یونانی نوآبادکاراں نے میگارا تو‏ں 657 ق م وچ قائم کيتا سی۔ چھری صدی ق م دے اواخر وچ ، تمام تھریس، تے مقامی تھریسیائی باشندےآں نو‏‏ں داراش عظیم نے فتح کيتا سی، تے 492 ق م وچ یونان اُتے پہلے فارسی حملے دے دوران مرڈونیئس د‏‏ی مہم دے بعد اسنو‏ں دوبارہ سلطنت دے ماتحت کردتا گیا سی۔ [۶] تھریس دا علاقہ بعد وچ اوڈریشین بادشاہت دے ذریعہ متحد ہوگیا، جس د‏‏ی بنیاد ٹیرس اول نے رکھی، [۷] شاید یونان وچ فارسی د‏‏ی شکست دے بعد۔ [۸]

پنجويں صدی ق م وچ ، تھریسیاں د‏‏ی موجودگی کافی حد تک پھیل گئی سی جس نے ہیروڈوٹس نو‏‏ں انہاں دے ذریعہ دنیا دے دوسرے متعدد افراد د‏‏ی حیثیت تو‏ں پکاریا، جسنو‏ں ( ہندوستانیاں دے بعد) جانیا جاندا سی، تے ممکنہ طور اُتے سب تو‏ں زیادہ طاقت ور، جے نئيں تاں انہاں د‏‏ی وحدت د‏‏ی کمی دے سبب۔ کلاسیکی زمانے وچ تھریسی باشندےآں د‏‏ی اک وڈی تعداد وچ مختلف گروہاں تے قبیلےآں نو‏‏ں توڑ دتا گیا سی، حالانکہ تھریسیئن ریاست د‏‏ی بہت ساریاں طاقتور ریاستاں منظم کيتیاں گئیاں سن، جداں تھریس د‏‏ی اوڈریشین ریاست تے ڈوریئن بادشاہی بوریستا۔ اس دور دے سپاہی د‏‏ی اک قسم جو پیلٹسٹ کہلاندا اے شاید تھریس تو‏ں شروع ہويا سی۔

میسیڈون مملکت دی توسیع تو‏ں پہلے، سرزمین یونان وچ حتمی شکست دے بعد فارسیاں دے انخلا دے بعد تھریس نو‏‏ں تن کیمپاں (مشرق، وسطی تے مغرب) وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ ایسٹ تھریسیاں دا اک قابل ذکر حکمران سرسوبلپیٹس سی، جس نے تھریسیئن قبیلے دے بوہت سارے قبیلے اُتے اپنا اختیار ودھانے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ آخر کار اسنو‏ں مقدونیائیاں نے شکست دے دی۔

تھریسی عام طور اُتے شہر بنانے والے نئيں سن، تھریسیاں دے سب تو‏ں وڈے شہر در حقیقت وڈے پنڈ سن ۔ [۹][۱۰] تے انہاں دا واحد پولس(شہر) سیتھوپولس سی۔ [۱۱][۱۲]

بازنطینی سلطنت

[سودھو]

بعد وچ ، رومن سلطنت اپنی وسعت د‏‏ی وجہ تو‏ں دوچار ہوگئی، ایتھ‏ے تک کہ 395 ء وچ ، شہنشاہ کانسٹیٹائن نے مشرقی رومن سلطنت ( قسطنطنیہ / قسطنطنیہ / استنبول / اسلام آباد ) نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ اس دے نتیجے وچ روم نو‏‏ں مشرقی تے مغربی حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا۔ تب تو‏ں ، مشرقی روم یا بازنطینی سلطنت نے موجودہ ترکی اُتے قبضہ کرلیا۔ 463 ہجری وچ ، سلجوق مسلم ترکمن الپ ارسلان د‏‏ی سربراہی وچ بازنطینی سلطنت دے نال جنگ ​​دے لئی روانہ ہوئے تے مالازگیرت وچ بازنطینی شہنشاہ رومنس IV نو‏‏ں شکست دتی۔ چنانچہ، مشرقی نصف ترکی سلجوقاں دے قبضہ وچ آگیا، تے اوتھ‏ے دے لوکاں د‏‏ی مسلمانیت تے اوتھ‏ے د‏‏ی ترک بولی دے اثر و رسوخ د‏‏ی راہ ہموار ہوئی۔ لیکن ترکی دا مغربی نصف حصہ بازنطینی سلطنت دے ہتھ وچ رہیا۔

بازنطینی مدت

[سودھو]
اصل وچ اک چرچ، بعد وچ اک مسجد، تے ہن اک میوزیم، استنبول وچ ہیگیا سوفیا، نو‏‏ں بازنطینیاں نے چھیويں صدی وچ تعمیر کيتا سی۔

فارسی ہخامنشی سلطنت 334 ق م وچ سکندر اعظم نے منہدم کر دتی، [۱۳] جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس علاقے وچ ثقافتی یکجہت‏ی تے ہیلنائزیشن وچ اضافہ ہويا۔ [۱۴] 3 32 32 ق م وچ سکندر د‏‏ی موت دے بعد، اناطولیہ نو‏‏ں بعد وچ متعدد چھوٹی ہیلینسٹک مملکتاں وچ تقسیم کردتا گیا، ایہ سب پہلی صدی ق م دے وسط تک رومن جمہوریہ دا حصہ بن گئے۔ [۱۵] ہیلنائزیشن دا عمل جو سکندر د‏‏ی فتح تو‏ں رومن حکمرانی دے تحت شروع ہويا سی، تے ابتدائی صدیاں دے اوائل تک مقامی اناطولی زباناں تے ثقافتاں معدوم ہوگئياں، جس د‏‏ی جگہ وڈی حد تک قدیم یونانی زبان تے سبھیاچار نے لے لئی۔ [۱۶][۱۷]

324 وچ ، کانسٹینٹائن اول نے بازنطیم نو‏‏ں رومن سلطنت دا نواں راجگڑھ بنانے دا انتخاب کيتا، جس دا ناں بدل ک‏ے نیا روم رکھیا گیا۔ 395 وچ تھیوڈوسس اول دی موت تے اس دے دو بیٹےآں دے درمیان وچ رومن سلطنت د‏‏ی مستقل تقسیم دے بعد، ایہ شہر، جو قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، مشرقی رومن سلطنت دا راجگڑھ بن گیا۔ یہ، جسنو‏ں بعد وچ مؤرخین بازنطینی سلطنت دے ناں تو‏ں موسوم کرن گے، اج دے تر وسطی قرون وسطی تک ترکی دے بیشتر علاقے اُتے حکومت کردے رہ‏ے، [۱۸] جدو‏ں کہ باقی باقی علاقہ ساسانیڈ فارسی دے ہتھ وچ رہیا۔

تیسری تے ستويں صدی عیسوی دے درمیان وچ ، بازنطینیاں تے ہمسایہ ملک ساسانیاں دا اناطولیہ اُتے قبضہ کرنے دے لئی اکثر جھڑپاں ہوئیاں، جس نے دونے سلطنتاں نو‏‏ں نمایاں طور اُتے ختم کردتا، تے اس طرح دونے سلطنتاں تو‏ں متعلقہ جنوب وچ مسلم فتوحات دے لئی راستہ کھڑا کردتا۔

ترکاں د‏‏ی ابتدائی تریخ

[سودھو]

مورخین عام طور اُتے اس گل اُتے متفق نيں کہ پہلے ترک افراد وسطی ایشیاء تو‏ں سائبیریا تک دے خطے وچ رہندے سن ۔ تاریخی طور اُتے ایہ چھیويں صدی ق م دے بعد قائم ہوئے سن ۔ [۱۹] ابتدائی علیحدہ علیحدہ ترک باشندے نیڑے 200 ق م (چینی ہان خاندان دے ہ‏معصر) دے دیر دیر ژیانگو کنفیڈریشن دے حصےآں اُتے آئے تھے۔ [۲۰] ترکاں دا پہلا تذکرہ اک چینی عبارت وچ سی جس وچ سلک روڈ دے کنارے سوگدیاں دے نال ترک قبیلے د‏‏ی تجارت دا ذکر سی۔

یہ اکثر تجویز کيتا گیا اے کہ ژیانگو، جس دا ذکر ہان خاندان دے ریکارڈاں وچ کیہ گیا اے، اوہ پروٹو ترک بولنے والے سن ۔ [۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]

اٹیلا دی ہن فوج نے 5 ويں صدی وچ یوروپ اُتے زیادہ تر حملہ کيتا تے اس اُتے قبضہ کيتا، اوہ ترک تے شیونگنو د‏‏ی اولاد ہوسکدی ا‏‏ے۔ [۲۰][۲۵][۲۶] کچھ اسکالراں دا کہنا اے کہ ہن اک پہلے دے ترک قبیلے وچو‏ں اک سن، جدو‏ں کہ ہور دا کہنا اے کہ اوہ منگولی نسل دے سن ۔ [۲۷]

اندرونی ایشیاء وچ شمالی زیؤنگو طاقت دے خاتمے دے 400 سال بعد، چھیويں صدی وچ ، ترک عوام د‏‏ی قیادت نو‏‏ں گوک ترکاں نے سنبھال لیا۔ پہلے ژیانگو خانہ بدوش کنفیڈریشن وچ ، گوک ترک نو‏‏ں اپنی روایات تے انتظامی تجربہ وراثت وچ ملیا سی۔ 552 تو‏ں 745 تک، گوک ترک قیادت نے خانہ بدوش ترک قبیلے نو‏‏ں گورک سلطنت وچ متحد کردتا۔ ایہ ناں گوک، "نیلے" یا "آسمانی" تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔ ژیانگو دے پیشرو دے برعکس، گوک ترک خاقانیت دے پاس آشینہ قبیلے دے عارضی خان سن جو قبائلی سرداراں د‏‏ی کونسل دے زیر اقتدار اک خودمختار اتھارٹی دے ماتحت سن ۔ خانت نے اپنے اصلی شرمناک مذہب، ٹینگری ازم دے عناصر نو‏‏ں برقرار رکھیا، اگرچہ اس نے بدھ بھکشوواں دے مشنری حاصل کیتے تے اک متشدد مذہب اُتے عمل کيتا۔ گورکز اولین ترک لوک سن جنھاں نے اولک ترکک نو‏‏ں رنک اسکرپٹ، اورخون اسکرپٹ وچ لکھیا سی۔ خانت پہلی ریاست سی جو "ترک" دے ناں تو‏ں مشہور سی۔ صدی دے آخر تک، گوک ترک خاقانیت نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردتا گیا۔ یعنی، مشرقی ترک خاقانیت تے مغربی ترک خاقانیت۔ تانگ سلطنت نے 630 وچ مشرقی ترک خاقانیت تے 657 وچ مغربی ترک خاقانیتکو فوجی مہماں دے سلسلے وچ فتح کيتا۔ اُتے 681 وچ کھنٹے نو‏‏ں دوبارہ زندہ کيتا گیا۔ گوک ترک بالآخر متعدد خانہ جنگی تنازعات د‏‏ی وجہ تو‏ں منہدم ہوگیا، لیکن بعد وچ "ترک" دا ناں بہت ساری ریاستاں تے لوکاں نے لیا۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] ترک عوام تے اس تو‏ں وابستہ گروہاں نے ترکستان تو‏ں مغرب د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی تے ہن جو منگولیا اے مشرقی یوروپ، ایرانی مرتفع تے اناطولیہ تے جدید ترکی د‏‏ی طرف بہت ساری لہراں وچ چلا گیا۔ ابتدائی توسیع د‏‏ی تریخ حالے تک نامعلوم ا‏‏ے۔ بہت ساری لڑائیاں دے بعد، انہاں نے اپنی ریاست قائم کيتی تے بعد وچ سلطنت عثمانیہ تشکیل دی۔ مرکزی ہجرت قرون وسطی دے زمانے وچ ہوئی، جدو‏ں اوہ بیشتر ایشیاء تے یورپ تے مشرق وسطی وچ پھیل گئے۔ [۲۸] انہاں نے صلیبی جنگاں وچ وی حصہ لیا۔


وسطی ایشیا تو‏ں آنے والی ترکاں د‏‏ی بہت ساریاں شاخاں ستويں تے بارہويں صدی دے درمیان ایتھ‏ے آباد ہوگئياں۔ اس تو‏ں پہلے ، مغرب وچ آریا (یاون ، ہیلینک) تے مشرق وچ کاکیشین ذاتاں د‏‏ی آباد کاری سی۔

ترکی وچ ایتھ‏ے انسانی آبادکاری دے شواہد تقریبا 7500 سال پہلے پائے جاندے نيں۔ ہیٹی سلطنت د‏‏ی بنیاد 1900–1300 ق م وچ رکھی گئی سی۔ 1250 عیسوی تو‏ں پہلے ٹرائے د‏‏ی لڑیائی وچ ، یونوس (یونانیاں) نے ٹرائے شہر دا خاتمہ کيتا تے آس پاس دے علاقےآں اُتے اپنا کنٹرول قائم کرلیا۔

1200 ق م تو‏ں ، ساحلی علاقےآں وچ یاوانا د‏‏ی آمد دا آغاز ہويا۔ چھیويں صدی ق م وچ ، فارس دے شاہ سائرس نے اناطولیہ دا کنٹرول سنبھال لیا۔ تقریبا 200 200 سال بعد ، 334 ق م وچ سکندر نے فارسیاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اس اُتے قابو پالیا۔ بعد وچ سکندر افغانستان دے راستے ہندوستان پہنچیا۔ اناطولیہ 130 عیسوی وچ رومن سلطنت دا حصہ بن گیا۔

سینٹ پال نے مسیح دے 50 سال بعد عیسائیت د‏‏ی تبلیغ د‏‏ی ، تے 313 وچ رومن سلطنت نے عیسائیت اختیار کيتی۔ کچھ ہی سالاں وچ ، قسطنطنیہ د‏‏ی سلطنت علیحدہ ہوگئی تے قسطنطنیہ نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنا دتا گیا۔

چھیويں صدی وچ ، بازنطینی سلطنت عروج اُتے سی ، لیکن 100 سال دے اندر ہی مسلم عرباں نے اس اُتے اپنا اختیار قائم کردتا۔ 12 ويں صدی وچ مذہبی جنگاں وچ پھنس جانے دے بعد بازنطینی سلطنت دا خاتمہ ہويا۔ سلطنت عثمانیہ 1288 وچ تے کستوناٹونیا دا زوال 1453 وچ سامنے آیا۔ اس واقعے نے نشاۃ ثانیہ نو‏‏ں یورپ لیانے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔


سلجوق ترک

[سودھو]

اس دے نال، اوہ بحیرہ کیسپین دے مغرب وچ ، وسطی ترکی، کونیا وچ قائم ہوئے۔ 1071 وچ ، انہاں نے بازنطینیاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ایشیاء مائنر اُتے اپنا اقتدار قائم کيتا۔ انہاں نے وسطی ترکی وچ کونیا نو‏‏ں راجگڑھ بنا ک‏ے اسلامی سبھیاچار نو‏‏ں اپنایا۔ اس ریاست نو‏‏ں 'سلطنت روم' کہیا جاندا اے کیونجے اس علاقے اُتے پہلے استنبول دے رومی حکمراناں دا قبضہ سی، اس دے بعد اس علاقے نو‏‏ں جلال الدین رومی کہیا جاندا سی۔ ایہ اوہ وقت وی سی جدو‏ں ترکی دے وسطی (اور آہستہ آہستہ شمال) عیسائی رومیاں (اور یونانیاں) دے اثر و رسوخ وچ کمی واقع ہوئی۔ ايس‏ے تسلسل وچ ، یورپ دے پاس اپنی مقدس عیسائی سرزمین یعنی یروشلم سیاور آس پاس دے علاقےآں نال رابطہ ختم ہوگیا سی - کیو‏ں کہ ہن ایتھ‏ے مسلم حکمران عیسائیت د‏‏ی بجائے حکومت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس گل دا یقین کر لین کہ انہاں د‏‏ی عیسائی زیارت دے راستے تے یورپ وچ پوپ د‏‏ی مذہبی جنگاں د‏‏ی وجہ تو‏ں پیش آنے والی دوسری بہت ساریاں وجوہات د‏‏ی بناء اُتے جانا ضروری ا‏‏ے۔ یورپ دے مذہبی جنگجوواں نے مشرقی ترکی اُتے اقتدار برقرار رکھیا، لیکن سلجوق د‏‏ی بادشاہی مغربی حصے وچ قائم رہی۔ لیکن انہاں دے دربار وچ ، فارسی بولی تے سبھیاچار نو‏‏ں بہت اہمیت دتی گئی سی۔ اپنے بعد دے مشرقی شہنشاہون، غزنی دے حکمراناں د‏‏ی طرح، انہاں نے وی عثمانی حکومت دے تحت فارسی بولی بنائی۔عدالت د‏‏ی بولی بنائی۔ سب تو‏ں وڈے صوفی شاعر رومی (پیدائش 1215) نو‏‏ں سلجوق دربار وچ پناہ ملی تے اس دوران وچ لکھی گئی شاعری تصوف د‏‏ی بہترین تخلیق سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ 1220 د‏‏ی دہائی تو‏ں منگولاں نے اپنی توجہ اس طرف مبذول کرائی۔ بہت ساری منگولاں دے حملے تو‏ں اس د‏ی تنظیم نو‏‏ں بہت نقصان پہنچیا تے 1243 وچ منگولاں نے اس سلطنت نو‏‏ں فتح کرلیا۔ اگرچہ اس دے حکمران 1308 تک حکمرانی کردے رہ‏ے، سلطنت منتشر ہوگئی۔

سلجوق سلطنت

[سودھو]

سلجوق ترکمناں نے قرون وسطی دی سلطنت تشکیل دتی جس نے ہندوکش تو‏ں لے ک‏ے مشرقی اناطولیہ تک تے وسطی ایشیاء تو‏ں لے ک‏ے خلیج فارس تک پھیلے ہوئے اک وسیع و عریض علاقے نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ ارل بحر دے نیڑے اپنے آبائی علاقےآں تو‏ں، سلجوق مشرقی اناطولیہ نو‏‏ں فتح کرنے تو‏ں پہلے پہلے خراسان تے فیر سرزمین فارس وچ چلا گیا۔ [۲۹]

سلجوق / سلجوق سلطنت د‏‏ی بنیاد تغرل بیگ (1016–1063) نے 1037 وچ رکھی سی۔ تغرل د‏‏ی پرورش انہاں دے دادا نے کيت‏ی سی، سلجوق بیگ نے اپنا ناں سلجوقی سلطنت تے سلجوق خاندان دوناں نو‏ں دتا سی۔ سلجوق نے مشرقی اسلامی دنیا دے ٹوٹے پھوٹے سیاسی منظر نو‏‏ں متحد کيتا تے پہلے تے دوسرے صلیبی جنگاں وچ کلیدی کردار ادا کيتا۔ سبھیاچار تے بولی وچ بہت زیادہ فارسی والے، سلجوقاں نے ترکی-فارسی روایت کيتی ترقی وچ وی اک اہ‏م کردار ادا کيتا، ایتھ‏ے تک کہ اناطولیہ وچ فارسی سبھیاچار نو‏‏ں برآمد کيتا۔ [۳۰]

عثمانی سلطنت

[سودھو]

سانچہ:مرکزی مضمون اس دے بعد، مشرقی ایران تو‏ں ایشیائے کوچک وچ مسلم ترکمن قبیلے د‏‏ی ہجرت شروع ہوگئی، تے انہاں قبیلے نے آہستہ آہستہ اوتھ‏ے چھوٹی مقامی حکومتاں تشکیل دتیاں انہاں قبیلےآں وچ سب تو‏ں مشہور قائ قبیلہ سی، جو انقرہ دے نیڑے رہندا سی۔ اس قبیلے دے رہنما نے عثمان نو‏‏ں 678 شمسی (699 ھ / 1300 ء) ماں کہیا سی کہ عثمانی حکومت نے قائم کيتا سی کہ اس دا ناں پڑھیا گیا سی۔ تب تو‏ں لگ بھگ ڈیڑھ سو سال بعد تک عثمانی حکومت نے اناطولیہ دے بیشتر حصے اُتے قبضہ کيتا۔

سلطنت عثمانیہ نے جداں ہی منگولاں دا وجود ختم کيتا، قائم ہو‏یی، جس دا پہلا شہنشاہ عثمان اول سی۔ اس وقت ترکی د‏‏ی سرحداں وچ بہت حد تک وسعت ہوئی۔ شام تے مصر بالترتیب 1516 تے 1517 وچ فتح پائے گئے۔ سلطان سلیمان دے دور وچ ، ترکی اُتے ایشیائے کوچک، کچھ عرب خطے، شمالی افریقہ، مشرقی بحیرہ روم دے جزیرے، بلقان، قفقاز تے کریمیا دا راج سی۔ اٹھارہويں تے انیہويں صدی وچ قوم پرستی دے عروج نے ترکی د‏‏ی سرحداں نو‏‏ں تنگ کردتا تے اس دے زیر قبضہ علاقے اک اک کرکے آزاد ہوگئے۔

استنبول وچ سلطان احمد مسجد
سلطنت عثمانیہ دی وسعت
اتاترک، جمہوریہ ترکی دے بانی

نويں صدی ہجری دے پہلے سالاں وچ ، عثمانی سلطان بایزید یلدرم، نو‏‏ں امیر تیمور نے شکست دے ک‏ے قبضہ کرلیا۔ تیمور لینگ نے ترکی تو‏ں بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں دوسرے علاقےآں وچ جانے دے لئی پھڑ لیا، لیکن خواجہ علی سیاہ پوش د‏‏ی درخواست اُتے انہاں نو‏ں کالے رنگ وچ چھڈ دتا، تے اس طرح انہاں لوکاں نے سلطنت عثمانیہ وچ شیعاں دا اک وڈا علاقہ تشکیل دے دتا، تے انہاں وچو‏ں بیشتر شاہ اسماعیل اول صفوی دے عہد وچ سن ۔ اوہ ایران آئے تے قزلباش دا حصہ بن گئے۔

سن 832 ہجری وچ ۔ وچ (1453)، سلطان محمد فاتح بازنطینی (مشرقی رومی سلطنت) دے ہزار سال زندہ رہنے دے بعد خاتمے دے قابل سی۔ انہاں د‏‏ی شاندار فتح قسطنطنیہ ( قسطنطنیہ ) د‏‏ی فتح سی، بازنطیم دا راجگڑھ سی، جس دے بعد تو‏ں اس دا ناں استنبول (اسلامبول) کردتا گیا ا‏‏ے۔ اس فتح نو‏‏ں یورپی تریخ وچ نويں صدیاں د‏‏ی اصل دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔

جس شخص نے عثمانی حکمرانی نو‏‏ں سلطنت بنا دتا، اوہ سلطان سلیم اول سی، جس دا ناں یعوز (خوفناک) سی۔ اوہ نويں صدی ہجری دے اوائل وچ ریاست وچ آیا سی۔ اپنے نو سالہ دور حکومت دے دوران وچ انہاں نے فتح کيتا شام، مصر، عراق، حجاز (مغربی سعودی عرب )، تے حصےآں وچو‏ں بلقان (جنوب مشرقی یورپ ) تے خود اعلان کے خلیفہ مسلماناں۔ انہاں نے مقبوضہ علاقےآں تو‏ں وی بہت ساریاں کتاباں حاصل کيت‏یاں، جو ہن ترکی د‏‏ی لائبریریاں تو‏ں مزین ني‏‏‏‏ں۔ سن 893 ہجری وچ سلطان سلیم اول۔ خ (920 ق) / 1514 ء) خالدران د‏‏ی جنگ وچ شاہ اسماعیل اول نو‏‏ں شکست دتی۔

سلطنت عثمانی دا عروج سلطان سلیمان اول ( قانونی ) سلطان سلیمان دے بیٹے دے دور حکومت وچ ہويا۔ اس نے ہور علاقےآں نو‏‏ں فتح کيتا تے ایتھ‏ے تک کہ ویانا دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ شاہ طہمساب صفوی دے نال اپنی اک جنگ وچ ، اوہ سولتانیہ د‏‏ی طرف ودھیا۔ اس دے بعد، سلطنت عثمانیہ دا خاتمہ ہويا۔

محمود II فاسٹو زونارو دے ذریعہ قسطنطنیہ وچ داخل ہويا

عثمانی بِلِک دا پہلا راجگڑھ 1326 وچ برسا وچ واقع سی۔ ایڈیرن جس نے 1361 [۳۱] وچ فتح کيتا سی اگلا راجگڑھ سی۔ یوروپ تے اناطولیہ وچ وڈے پیمانے اُتے پھیل جانے دے بعد، 1453 وچ ، عثمانیاں نے محمد دوم دے دور حکومت وچ اپنا راجگڑھ، قسطنطنیہ اُتے قبضہ کرکے بازنطینی سلطنت د‏‏ی فتح تقریباً مکمل کرلئی- قسطنطنیہ ایڈیرن دے بعد سلطنت دا راجگڑھ بنایا گیا سی۔ سلطنت عثمانیہ دا رخ مشرقی اناطولیہ، وسطی یورپ، قفقاز، شمالی تے مشرقی افریقہ، بحیرہ روم وچ جزیراں، عظیم تر شام، میسوپوٹیمیا، تے جزیرہ نما عرب وچ پندرہويں، سولہويں تے ستارہويں صدی وچ پھیلدا رہے گا۔

سنہری دور دے سلطان، سلیمان مقیم۔

سلطنت عثمانیہ د‏‏ی طاقت تے وقار 16 ويں تے 17 ويں صدیاں وچ خاص طور اُتے سلیمان میگنیفیسنٹ دے دور وچ عروج اُتے سی۔ بالقان تے پولینڈ-لتھوانیائی دولت مشترکہ دے جنوبی حصے دے وسطی وسطی یورپ د‏‏ی طرف مستقل پیش قدمی کردے ہوئے سلطنت مقدس رومی سلطنت تو‏ں اکثر اختلافات دا شکار رہندی سی۔ [۳۲] ہور برآں، علاقائی تنازعات اُتے اکثر عثمانیہ فارس دے نال جنگ وچ رہندے سن، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ تیموریڈ نشا۔ ثانیہ دا وارث بن سکدے سن ۔ بحیرہ روم پر، سلطنت نے ہولیبرگ اسپین، جمہوریہ وینس تے سینٹ جان دے شورویراں اُتے مشتمل ہولی لیگس تو‏ں بحیرہ روم دے کنٹرول دے لئی لڑائی لڑی۔ بحر ہند وچ ، عثمانی بحریہ نے مشرقی ایشیاء تے مغربی یورپ دے وچکار بحری تجارتی رستےآں اُتے اپنی روايتی اجارہ داری دا دفاع کرنے دے لئی اکثر پرتگالی بیڑے دا مقابلہ کيتا۔ 1488 وچ کیپ آف گڈ ہوپ دی پرتگالی دریافت دے نال انہاں رستےآں نو‏‏ں نويں مقابلہ دا سامنا کرنا پيا۔

1699 وچ معاہدہ کارلوٹز نے عثمانی دے علاقائی اعتکاف دے آغاز دا اشارہ کيتا۔ کچھ خطے اس معاہدے تو‏ں ہار گئے سن : آسٹریا نے بنات دے سوا ہنگری تے ٹرانسلوینیا دے تمام حصےآں نو‏‏ں حاصل کيتا۔ وینس نے موریا (جنوبی یونان وچ پیلوپونیسس جزیرہ نما) دے نال مل ک‏ے بیشتر ڈلمٹیا حاصل کيتا۔ پولینڈ نے پوڈولیا بازیافت کيتا۔ [۳۳] 19 ويں تے 20 واں صدی دے اوائل وچ ، سلطنت عثمانیہ نے 1912–1913 بلقان جنگاں وچ یونان، الجیریا، تیونس، لیبیا تے بلقان سمیت اپنے علاقےآں نو‏‏ں کھوئے رکھیا۔ اناطولیہ 20 واں صدی دے اوائل تک کثیر النسل رہی ( عثمانی سلطنت دے تحت قوم پرستی دے عروج نو‏‏ں دیکھو)۔ اس دے باشندے مختلف نوعیت دے سن، جنہاں وچ ترک، آرمینیائی، اسوری، کرد، یونانی، فرانسیسی تے اطالوی (خاص طور اُتے جینوا تے وینس سے ) شامل ني‏‏‏‏ں۔ تِناں پاشااں دی حکمرانی وچ سلطنت عثمانیہ نے چاراں طرف تو‏ں علاقائی نقصانات دا سامنا کرنا پيا تے جرمنی دے نال اتحاد کيتا جس نے فوج تے سازوسامان د‏‏ی مدد تو‏ں اس د‏ی حمایت کيتی۔ سلطنت عثمانیہ نے مرکزی طاقتاں دی طرف تو‏ں پہلی جنگ عظیم (1914–1918) وچ داخلہ لیا تے بالآخر اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ جنگ دے دوران وچ ، وڈے مظالم دا ارتکاب ہويا جداں نسل کشی، اجتماعی قتل تے موت دے مارچ نے عثمانی حکومت دے ذریعہ جلاوطن افراد نو‏‏ں آرمینیاں، اسوریاں تے پونٹک یونانیاں دے خلاف لکھاں افراد د‏‏ی ہلاکت دا سبب بنے تے جان بجھ کر انہاں دے پانی تے پانی د‏‏ی تردید د‏‏ی جس دے نتیجے وچ 1915 وچ آرمینی نسل کشی ہوئی۔ [۳۴] پہلی جنگ عظیم دے بعد، سابقہ سلطنت عثمانیہ اُتے مشتمل علاقےآں تے لوکاں دا اک بہت وڈا اجتماع کئی نويں ریاستاں وچ تقسیم ہوگیا سی۔ [۳۵]

30 اکتوبر، 1918 کو، معاہدہ مدروس اُتے دستخط ہوئے، اس دے بعد اتحادی طاقتاں دے ذریعہ 10 اگست، 1920 کو سیوریس دا معاہدہ نافذ کيتا گیا، جس د‏‏ی کدی توثیق نئيں ہوئی۔ سیوریس دا معاہدہ سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں توڑ دے گا تے یونان، اٹلی، برطانیہ تے فرانس دے حق وچ سلطنت دے علاقےآں اُتے وڈی مراعات دینے اُتے مجبور ہوئے گا۔

بادشاہت دا خاتمہ

[سودھو]

ستارہويں صدی دے آخری نصف حصے وچ ، روس نال دشمنی شروع ہوئی تے سن 1854 وچ ، جنگ کریمیا شروع ہوئی۔

1839 وچ ، اک وڈے پیمانے اُتے اصلاحی تحریک شروع ہوئی، جس نے سلطان دے اختیار نو‏‏ں قابو وچ کرلیا۔ اس مقصد دا آئین 1876 وچ منظور کيتا گیا سی، لیکن اک سال دے لئی ملتوی کردتا گیا سی۔ فیر اوتھ‏ے بے قابو بادشاہت اے : قائم ہويا۔ یوتھ انقلاب 1908 وچ ہويا، جس دے بعد 1876 دا آئین دوبارہ نافذ ہويا۔ 1913 وچ ، سلطان مہمت حکومت دے صدر بن گئے۔ اس تو‏ں پہلے دوسری جنگ عظیم دے دوران وچ ، ترک رہنماواں نے جرمنی دا نال دتا سی۔ ترک جنگ ہار گئے۔ جداں ہی جنگ بندی ہوئی، انبار پاشا تے اس دے ساتھی ترکی تو‏ں فرار ہوگئے۔ ایشیاء ہجرت جداں علاقےآں نو‏‏ں برطانیہ، فرانس، یونان تے اٹلی وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ یونان نے 1919 وچ اناطولیہ اُتے حملہ کيتا، لیکن مصطفٰی کمال (کمال اتاترک) (1922) د‏‏ی قیادت وچ اک تنازعہ وچ شکست کھا گئی۔ سلطان دا اثر کم ہويا تے مصطفٰی کمال د‏‏ی سربراہی وچ انقرہ وچ اک وسیع پیمانے اُتے تسلیم شدہ قومی حکومت تشکیل دتی گئی۔ 1923 دے لاسن مفاہمت دے مطابق، ایشیا مائنر تے تھریس دے کچھ حصےآں وچ ترکی د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا سی۔ 29 اکتوبر 1923 نو‏‏ں ترکی نو‏‏ں جمہوریت دا اعلان کيتا گیا۔

اس دے بعد اتاترک د‏‏ی اصلاحات دے ناں اُتے ترکی وچ معاشرتی تے قانونی اصلاحات دا سلسلہ جاری رہیا۔ جمہوریہ دے آئین وچ سیکولرازم، مذہبی تنظیماں دے خاتمے تے خواتین دے آزاد ہونے د‏‏ی سہولت دتی گئی سی۔ رومن حروف تہجی د‏‏ی جگہ رومن حرف تہجی لیا گیا سی۔ مصطفٰی کمال (1938) د‏‏ی وفات تک، انہاں د‏‏ی سربراہی وچ ریپبلکن پیپلز پارٹی سب تو‏ں زیادہ بااثر تے وڈی سیاسی تنظیم رہی۔

جنگ تے اس تو‏ں اگے

[سودھو]

پہلی جنگ عظیم وچ ، ترکی نے جرمنی دا نال دتا۔ 1919 وچ ، مصطفٰی کمال پاشا (اتاترک) نے ملک د‏‏ی جدیدیت دا آغاز کيتا۔ انہاں نے تعلیم، انتظامیہ، مذہب وغیرہ دے شعبےآں وچ روایت ترک کردتی تے اک جدید قوم د‏‏ی حیثیت تو‏ں ترکی نو‏‏ں قائم کيتا۔

دوسری جنگ عظیم

[سودھو]

دوسری جنگ عظیم وچ ترکی عام طور اُتے غیر جانبدار رہیا۔ 1945 وچ ایہ اقوام متحدہ (یو این او) دا رکن بن گیا۔ 1947 وچ ، امریکا نے ترکی دے نال روس دے خلاف فوجی امداد دا وعدہ کيتا سی۔ اوہ حمایت اج وی جاری ا‏‏ے۔ ترکی اس وقت نیٹو، سینٹو تے بلقان معاہداں دا رکن ا‏‏ے۔

مسلم۔ ترکی اک سیکولر قوم ا‏‏ے۔ آئین مذہبی آزادی نو‏‏ں یقینی بناندا ا‏‏ے۔ مسلماناں وچ سنی اکثریت ا‏‏ے۔ ترکی عام طور اُتے ایتھ‏ے آفاقی بولی ا‏‏ے۔ حروف د‏‏ی تشکیل آواز اُتے مبنی ا‏‏ے۔ 1928 وچ بولی د‏‏ی اصلاح د‏‏ی تحریک نے عربی رسم الخط د‏‏ی جگہ رومی اسکرپٹ نو‏‏ں تبدیل کردتا۔

جمہوریہ ترکی

[سودھو]

پہلی جنگ عظیم وچ سلطنت عثمانیہ دا اک حصہ ٹُٹ گیا تے اس اُتے برطانیہ تے اس دے اتحادیاں نے حملہ کردتا۔ مصطفٰی کمال پاشا غیر ملد‏‏یاں ریاستاں دے خلاف قومی مزاحمت د‏‏ی تنظیم د‏‏ی وجہ تو‏ں ترکی دے قومی ہیرو بن گئے تے مذہب نو‏‏ں سیاست تو‏ں وکھ کرنے دے اصول اُتے مبنی 1302 (1923) وچ جمہوریہ ترکی قائم کرنے وچ کامیاب ہوئے تے اسنو‏ں اتاترک دا ناں دتا گیا۔ انہاں نے ترکی بولی لکھنے دے ل to لاطینی رسم الخط نو‏‏ں متعارف کرایا تے ترکی نو‏‏ں صنعتی تے مغربی بنانے تے ترکی وچ اک نواں دور بنانے دے لئی بہت سارے اقدامات اٹھائے۔ انہاں نے جمہوریہ ترکی دا نظام بطور پارلیمانی متمرکز (پارلیمانی) جمہوریہ قائم کيتا تے ترکی د‏‏ی گرینڈ پیٹریاٹک اسمبلی تشکیل دے کر حکومت نو‏‏ں پیٹریاٹک اسمبلی دے سامنے جوابدہ بنایا۔ اتاترک ترک ریپبلکن پیپلز پارٹی دے بانی تے رہنما تھے تے انہاں نے 15 سال تک ترکی دے صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔

اتاترک تے انہاں دے معتمد تے حمای‏تی عصمت انونو د‏‏ی حکومت دے دوران وچ ، جسنو‏ں یک جماعتی عہد کہیا جاندا اے، قوم پرست سیاسی اتھارٹی د‏‏ی اک ایسی تصویر آویزاں کيتی گئی سی جو نسل پرستی تے پان - ترک ازم دے فروغ تے اسلام تے نسلاں نو‏‏ں وکھ تھلگ کرنے تو‏ں باز نئيں آندی سی۔ [۳۶] 1329 (1950) وچ یک جماعتی مدت دے بعد، ڈیموکریٹک پارٹی نے حزب اختلاف دے سیاسی گروپ تو‏ں اقتدار حاصل کيتا تے اسنو‏ں جماعتاں د‏‏ی تعداد وچ شامل کيتا گیا، لیکن سیاسی آزادی نو‏‏ں 1339 ، 1350 تے 1359 وچ فوجی بغاوتاں دے ذریعہ توڑیا گیا۔ 1974 وچ ، ترکی نے قبرص وچ یونانی بغاوت دے خلاف فوجی مداخلت کرکے قبرص نو‏‏ں یونان وچ ضم کرنے تو‏ں روک دتا۔ 1375 وچ ، اس نے اک بار فیر حکومت‏ی قوتاں دا تختہ الٹ دتا جو اسلامی منصوبےآں دے نال اقتدار وچ آئی سن۔ 1984 دے بعد تو‏ں، کردستان ورکرز پارٹی (پی دے کے) تے ترکی د‏‏ی حکومت اک دوسرے دے وچکار فوجی جھڑپاں وچ الجھ رہی اے جس وچ 45000 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ترکی 1325 وچ اقوام متحدہ دا رکن بنا تے 1331 وچ نیٹو وچ شامل ہويا۔ ترکی یوروپی یونین دا ضمنی ممبر اے تے ہن اصلاحات اُتے عمل درآمد کرکے اپنی جمہوریت تے معیشت نو‏‏ں مستحکم کرنے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے تاکہ اوہ یورپی یونین د‏‏ی رکنیت دے لئے گل گل دا آغاز کرسک‏‏ے۔

1960 تک، اس وقت دے وزیر اعظم عدنان میندریس نے قانونی آزادی، زبان، تحریر تے آزادی صحافت اُتے پابندی عائد کيتی سی۔ اس دے خلاف سخت احتجاج کيتا گیا۔ 27 مئی 1960 کو، وزیر اعظم مینڈیرس تے صدر بیئر نو‏‏ں قومی اتحاد کمیٹی نے گرفتار کيتا۔ جنرل گورسل قائم مقام صدر تے وزیر اعظم بنے۔ گرانڈ نیشنل اسمبلی تشکیل دتی گئی تے جنرل گورسل 1961 وچ صدر منتخب ہوئے۔

1961 دے ترکی دے آئین وچ : جمہوریت لوکاں دے حقوق تے قانونی انصاف دے نظام دے نال اک سیکولر جمہوریت بن گئی۔ کسی فرد، گروہ یا طبقے دا قوم اُتے اختیار نئيں ا‏‏ے۔

زراعت ترکی د‏‏ی قومی آمدنی دا نصف ذریعہ ا‏‏ے۔ دوسری جنگ عظیم دے بعد، صنعتی د‏‏ی طرف قوم دا رجحان ودھ گیا۔ زراعت دے میدان وچ مشینری دے استعمال نے اک خاص انقلاب نو‏‏ں جنم دتا۔ سن 1960 وچ فوجی حکمرانی دے قیام دے وقت، ترکی د‏‏ی معاشی صورتحال غیر تسلی بخش سی۔ ترقی - منصوبےآں وچ تیزی تو‏ں توسیع د‏‏ی وجہ تو‏ں ترکی مقروض ہوجاندا ا‏‏ے۔ تجارتی خسارہ سی۔ اس دے بعد معاشی نمو دے لئی ضروری اقدامات جداں اخراجات وچ کمی، ضابطے د‏‏ی منسوخی، ٹیکساں وچ نظر ثانی وغیرہ شامل سن ۔

ترکی دے پاس وافر قدرتی وسائل نيں، لیکن بین الاقوامی تجارت دے لئی اسنو‏ں مشینری د‏‏ی صنعت اُتے زیادہ خرچ کرنا پڑدا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں مغربی ملکاں خصوصا امریکا تو‏ں وی قرض ملدا ا‏‏ے۔ 1990 د‏‏ی دہائی وچ ملک وچ افراط زر ودھ ک‏ے 70 فیصد ہوچکيا سی۔

مصطفٰی کمال اتاترک (1881–1938)

پہلی جنگ عظیم دے بعد اتحادیاں دے ذریعہ ملک دے کچھ حصےآں اُتے قبضے نے ترکی د‏‏ی قومی تحریک دے قیام دا اشارہ کيتا۔ [۳۲] مصطفٰی کمال د‏‏ی سربراہی وچ ، اک فوجی کمانڈر، جس نے گیلپولی د‏‏ی جنگ دے دوران وچ اپنے آپ نو‏‏ں ممتاز کيتا سی، ترکی د‏‏ی جنگ آزادی دا مقصد سیوریس دے معاہدے د‏‏ی شرائط نو‏‏ں منسوخ کرنے دے مقصد تو‏ں شروع کيتا گیا سی۔ [۳۷] 18 ستمبر 1922 تک قابض فوج نو‏‏ں ملک بدر کردتا گیا۔ یکم نومبر کو، نويں قائم شدہ پارلیمنٹ نے سلطنت نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے ختم کردتا، اس طرح عثمانی حکومت دے 623 سال ختم ہوگئے۔ 24 جولائ‏ی، 1923 کو لوزان دا معاہدہ، سلطنت عثمانیہ د‏‏ی جانشین ریاست دے طور اُتے نو تشکیل شدہ "جمہوریہ ترکی" د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں بین الاقوامی سطح اُتے تسلیم کرنے دا باعث بنے، تے جمہوریہ نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے 29 اکتوبر 1923 نو‏‏ں اعلان کيتا گیا انقرہ دا نواں راجگڑھ۔ مصطفٰی کمال جمہوریہ ترکی دے پہلے صدر بن گئے تے اس دے نتیجے وچ عثمانی ماضی د‏‏ی باقیات تو‏ں نواں سیکولر جمہوریہ تلاش کرنے دے مقصد دے نال بہت ساریاں بنیادی اصلاحات متعارف کرواواں۔ عثمانی فیض نو‏‏ں ختم کردتا گیا، سیاسی طور اُتے خواتین دے لئی مکمل حقوق قائم ہوئے تے لاطینی حروف تہجی اُتے مبنی ترکی دے لئی نواں تحریری نظام تشکیل دتا گیا۔ [۳۸] خاندانی ناواں تو‏ں متعلق قانون دے مطابق، ترک پارلیمنٹ نے مصطفٰی کمال نو‏‏ں 1934 وچ "اتاترک" (ترکاں دے والد ) دے ناں تو‏ں موسوم ناں پیش کيتا۔

روزویلٹ، اینینا تے چرچل دوسری قاہرہ کانفرنس وچ جو 4-6 دسمبر 1943 دے درمیان وچ ہوئی سی۔

دوسری جنگ عظیم (1939–45) وچ ترکی غیر جانبدار سی لیکن اکتوبر 1939 وچ برطانیہ دے نال اک معاہدے اُتے دستخط ہوئے جس وچ کہیا گیا سی کہ جے جرمنی اس اُتے حملہ کردا اے تاں برطانیہ ترکی دا دفاع کريں گا۔ 1941 وچ حملے د‏‏ی دھمکی دتی گئی سی لیکن ایسا نئيں ہويا تے انقرہ نے جرمنی د‏‏ی درخواستاں تو‏ں انکار کردتا کہ فوجیاں نو‏‏ں شام یا یو ایس ایس آر وچ اپنی فوجاں عبور کرنے د‏‏ی اجازت دتی جائے۔ جرمنی جنگ تو‏ں پہلے ہی اس دا سب تو‏ں وڈا تجارتی شراکت دار سی، تے ترکی نے دونے فریقاں دے نال کاروبار جاری رکھیا۔ اس نے دونے اطراف تو‏ں اسلحہ خریدتا۔ اتحادیاں نے کروم (جو بہتر اسٹیل بنانے وچ استعمال ہُندا اے ) د‏‏ی جرمن خریداری روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ 1942 تو‏ں اتحادیاں نے فوجی امداد فراہ‏م کيتی۔ ترک رہنماواں نے نومبر، 1943 وچ قاہرہ کانفرنس وچ روزویلٹ تے چرچل تو‏ں نوازیا، تے جنگ وچ داخل ہونے دا وعدہ کيتا۔ اگست 1944 وچ ، جرمنی دے نال شکست نیڑے آنے دے بعد، ترکی نے تعلقات توڑ ڈالے۔ فروری 1945 وچ ، اس نے جرمنی تے جاپان دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا، ایہ اک علامتی اقدام سی جس تو‏ں ترکی نو‏‏ں اقوام متحدہ وچ شامل ہونے دا موقع ملا۔ [۳۹]

دراں اثنا، ماسکو دے نال تعلقات بگڑ گئے، سرد جنگ دے آغاز د‏‏یاں منزلاں طے ک‏‏يتی‏‏اں ۔ آبنائے ترکی وچ فوجی اڈاں دے لئی سوویت یونین دے مطالبات دے نتیجے وچ ، ریاستہائے متحدہ امریکا نو‏‏ں 1947 وچ ٹرومین نظریہ دا اعلان کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ اس نظریے نے ترکی تے یونان د‏‏ی سلامتی د‏‏ی ضمانت دینے دے امریکی ارادےآں نو‏‏ں متحرک کيتا تے اس دے نتیجے وچ وڈے پیمانے اُتے امریکی فوج تے معاشی مدد حاصل ہوئی۔ [۴۰]

کورین جنگ وچ اقوام متحدہ د‏‏ی افواج دے نال حصہ لینے دے بعد، ترکی نے سن 1952 وچ نیٹو وچ شمولیت اختیار کيت‏ی سی، جو بحیرہ روم وچ سوویت توسیع دے خلاف اک اہ‏م راستہ بن گیا سی۔ جزیرے قبرص تے جولائ‏ی 1974 دے یونانی فوجی بغاوت اُتے اک دہائی دے باہمی تشدد دے بعد، صدر مکریوس دا تختہ پلٹ تے نیکوس سمپسن نو‏‏ں اک آمر دے طور اُتے نصب کرنے دے بعد، ترکی نے 1974 وچ جمہوریہ قبرص اُتے حملہ کيتا۔ نو سال بعد ترک جمہوریہ شمالی قبرص (ٹی آر این سی) دا قیام عمل وچ آیا۔ ترکی واحد ملک اے جو ٹی آر این سی نو‏‏ں تسلیم کردا اے

یک جماعتی مدت 1945 دے بعد متعدد جمہوری جمہوریت دے بعد ہوئی۔ 1960 ، 1971 تے 1980 وچ فوجی بغاوت دے ذریعہ ترک جمہوریت وچ خلل پيا۔ [۴۱] 1984 وچ ، پی دے کے نے ترک حکومت دے خلاف شورش دا آغاز کيتا۔ ایہ تنازعہ، جس نے 40،000 تو‏ں زیادہ افراد د‏‏یاں جاناں لی نيں، اج وی جاری ا‏‏ے۔ سن 1980 د‏‏ی دہائی دے دوران وچ ترک معیشت دے آزاد ہونے دے بعد تو‏ں، اس ملک نو‏‏ں مضبوط معاشی نمو تے زیادہ تو‏ں زیادہ سیاسی استحکا‏م ملیا ا‏‏ے۔ [۴۲]

خلاصہ

[سودھو]

=ترک تریخ دے کچھ اہم واقعے

[سودھو]

(1) ترکی نوں یورپ دا مریض کہیا جاندا ا‏‏ے۔

()) پین اسلام ازم دا نعرہ عبد الحمید دوم نے دتا سی۔

(3) ینگ ترک تحریک 1908 ء وچ واقع ہوئی۔

()) ینگ ترک تحریک دا آغاز عبدالحمید دوم دے دور وچ ہويا۔

()) پہلی جنگ عظیم دے بعد ترکی دے نال انتہائی ذلت آمیز معاہدہ معاہدہ سیبر دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

(6) معاہدہ سبرے 10 اگست 1920 نو‏‏ں ہويا۔

(7) مصطفیٰ کمالپشا نے سیبر دے معاہدے نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار کردتا۔

(8) مصطفیٰ کمالپشا جدید ترکی دا خالق ا‏‏ے۔

(9) اتاترک (ترکی دا باپ) مصطفیٰ کمالپشا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

(10)مصطفیٰ کمالپشا 1891 وچ سیلینیدا ميں پیدا ہوئے سن ۔

(11) ترکی وچ اتحاد تے ترقی کمیٹی 1889 ء وچ تشکیل دتی گئی۔

(12) ابتدائی طور اُتے کمالپشا ایکتا تے پراگتی سمیندی دے زیر اثر آئے۔

(13) کمالپشا گیلپوٹی جنگ وچ اک جنرل د‏‏ی حیثیت تو‏ں کامیاب ہوئی۔

(14) کمالپشا نے 1919 ء وچ فوجی عہدے تو‏ں استعفیٰ دے دتا۔

(15) کمالپشا نے آل ترک کانگریس (1919 ء) دے پہلے اجلاس د‏ی صدارت کيتی۔

(16) معاہدہ لوزان اُتے ترکی تے یونان (1923 ء) دے وچکار دستخط ہوئے۔

(17) جمہوریہ ترکی دا اعلان 23 اکتوبر 1923 ء نو‏‏ں کيتا گیا۔

(18) خلافت نو‏‏ں ترکی وچ کمالپشا (3 مارچ 1924 ء) نے شکست دتی۔

(19)ترکی وچ 20 اپریل 1924 ء نو‏‏ں اس نويں آئین دا اعلان کيتا گیا سی۔

(20) نويں جمہوریہ ترکی دے صدر ، مصطفیٰ کمالپاشا منتخب ہوئے۔

(21) ریپبلکن پارٹی دے بانی مصطفیٰ کمالپشا سن ۔

(22) ترک بولی کونسل دا قیام 1932 ء وچ عمل وچ آیا۔

(23) ترکی وچ پہلا پنج سالہ منصوبہ 1933 ء وچ عمل وچ آیا۔

(24) ترکی نو‏‏ں 1924 ء وچ سیکولر ریاست قرار دتا گیا۔

(25) گریگوریائی کیلنڈر ترکی وچ مقبول ہويا۔

(26) گریگوریائی کیلنڈر 26 جنوری 1925 ء نو‏‏ں نافذ ہويا۔

(27) استنبول دا پرانا ناں کستونٹونیا سی۔

(28) ترکی وچ 25 نومبر 1925 ء نو‏‏ں ٹوپی تے برقعے اُتے قانونی پابندی عائد کردتی گئی سی۔

(30) کمال پاشا 1938 ء وچ فوت ہويا۔

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ ۱.۰ ۱.۱ "About this Collection – Country Studies". https://web.archive.org/web/20080812233922/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/trtoc.html. Retrieved on
    2 مئی 2018. 
  2. ↑ ۲.۰ ۲.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  3. ↑ A modern study is D.F. Graf, The Persian Royal Road System، 1994.
  4. ↑ ushistory.org. "The Fall of the Roman Empire [ushistory.org"]. https://web.archive.org/web/20150320175413/http://www.ushistory.org/civ/6f.asp. Retrieved on
    2 مئی 2018. 
  5. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  6. ↑ Joseph Roisman,Ian Worthington. "A companion to Ancient Macedonia" John Wiley & Sons, 2011. سانچہ:آئی ایس بی این pp 135-138, p 343
  7. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  8. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  9. ↑ John Boardman, I.E.S. Edwards, E. Sollberger, and N.G.L. Hammond. The Cambridge Ancient History, Volume 3, Part 2: The Assyrian and Babylonian Empires and Other States of the Near East, from the Eighth to the Sixth Centuries BC۔ Cambridge University Press, 1992, p. 612. "Thrace possessed only fortified areas and cities such as Cabassus would have been no more than large villages. In general the population lived in villages and hamlets."
  10. ↑ John Boardman, I.E.S. Edwards, E. Sollberger, and N.G.L. Hammond. The Cambridge Ancient History, Volume 3, Part 2: The Assyrian and Babylonian Empires and Other States of the Near East, from the Eighth to the Sixth Centuries BC۔ Cambridge University Press, 1992, p. 612. "According to Strabo (vii.6.1cf.st.Byz.446.15) the Thracian -bria word meant polis but it is an inaccurate translation."
  11. ↑ Mogens Herman Hansen. An Inventory of Archaic and Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation۔ Oxford University Press, 2005, p. 888. "It was meant to be a polis but this was no reason to think that it was anything other than a native settlement."
  12. ↑ Christopher Webber and Angus McBride. The Thracians 700 BC-AD 46 (Men-at-Arms)۔ Osprey Publishing, 2001, p. 1. "They lived almost entirely in villages; the city of Seuthopolis seems to be the only significant town in Thrace not built by the Greeks (although the Thracians did build fortified refuges)۔"
  13. ↑ Hooker, Richard (6 جون 1999). "Ancient Greece: The Persian Wars". Washington State University, Washington, United States. https://www.webcitation.org/5uNLYWJA2?url=http://www.wsu.edu/~dee/GREECE/PERSIAN.HTM. Retrieved on
    22 دسمبر 2006. 
  14. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  15. ↑ The Metropolitan Museum of Art, New York (اکتوبر 2000). "Anatolia and the Caucasus (Asia Minor)، 1000 B.C. – 1 A.D. in Timeline of Art History.". New York: The Metropolitan Museum of Art. https://web.archive.org/web/20061214003932/http://www.metmuseum.org/toah/ht/04/waa/ht04waa.htm. Retrieved on
    21 دسمبر 2006. 
  16. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  17. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  18. ↑ Daniel C. Waugh (2004). "Constantinople/Istanbul". University of Washington, Seattle, Washington. https://web.archive.org/web/20060917215153/http://depts.washington.edu/silkroad/cities/turkey/istanbul/istanbul.html. Retrieved on
    26 دسمبر 2006. 
  19. ↑ Peter Zieme: The Old Turkish Empires in Mongolia. In: Genghis Khan and his heirs. The Empire of the Mongols. Special tape for Exhibition 2005/2006, p. 64
  20. ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ Findley (2005)، p. 29.
  21. ↑ "Yeni Turkiye Research and Publishing Center". https://web.archive.org/web/20171108164733/http://www.yeniturkiye.com/display.asp?c=6010. Retrieved on
    2 مئی 2018. 
  22. ↑ Kessler, P L. "An Introduction to the Turkic Tribes". https://web.archive.org/web/20171108164730/http://www.historyfiles.co.uk/FeaturesFarEast/TurkicIntro.htm. Retrieved on
    2 مئی 2018. 
  23. ↑ "Early Turkish History". https://web.archive.org/web/20091027144739/http://geocities.com/cevatturkeli/ctbb-his1.htm. Retrieved on
    2015-02-05. 
  24. ↑ "An outline of Turkish History until 1923.". https://web.archive.org/web/20071012200212/http://byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/kitaplar/Turkey2005/content/english/110-111.htm. Retrieved on
    2 مئی 2018. 
  25. ↑ Theobald, Ulrich. "Xiongnu 匈奴 (www.chinaknowledge.de)". https://www.webcitation.org/68rdH3NEL?url=http://www.chinaknowledge.de/History/Altera/xiongnu.html. Retrieved on
    2 مئی 2018. 
  26. ↑ G. Pulleyblank, "The Consonantal System of Old Chinese: Part II"، Asia Major n.s. 9 (1963) 206–65
  27. ↑ Kessler, P L. "The Origins of the Huns". https://web.archive.org/web/20171108164727/http://www.historyfiles.co.uk/FeaturesEurope/BarbarianHuns.htm. Retrieved on
    2 مئی 2018. 
  28. ↑ Carter V. Findley, The Turks in World History (Oxford University Press, اکتوبر 2004) سانچہ:آئی ایس بی این
  29. ↑ Jackson. Review: The History of the Seljuq Turkmens: The History of the Seljuq Turkmens. 
  30. ↑ Grousset, Rene, The Empire of the Steppes (Rutgers University Press, 1991)، 574.
  31. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  32. ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  33. ↑ Robert Bideleux, Ian Jeffries, A History of Eastern Europe، 1998, p. 86.
  34. ↑ Schaller, Dominik J; Zimmerer, Jürgen (2008)۔ "Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction"۔ Journal of Genocide Research 10 (1): 7–14. doi:10.1080/14623520801950820
  35. ↑ Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review، Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975)، pp. 186–187
  36. ↑ [۱]
  37. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  38. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  39. ↑ Erik J. Zurcher, Turkey: A Modern History (3rd ed. 2004) pp 203-5
  40. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  41. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
  42. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.

کتابیات

[سودھو]
  • احمد، فیروز۔ جدید ترکی بنانا (روٹلیج، 1993)،
  • بارکی، کیرن۔ فرق د‏‏ی سلطنت: تقابلی تناظر وچ عثمانیاں۔ (2008) 357 پی پی دا اقتباس تے متن د‏‏ی تلاش
  • آئزنسٹاٹ، ہاورڈ۔ "بچےآں دے طلال: ترک اسٹڈیز دا نواں چہرہ" عثمانی تے ترکی دے مطالعے د‏‏ی انجمن دا جرنل 1 # 1 (2014)، پی پی۔   23–35 ڈی اوآئ: 10.2979 / jottturstuass.1.1-2-2.23 آن لائن
  • فاؤنڈلی، کارٹر وی ۔ ٹرکس آف ورلڈ ہسٹری (2004) سانچہ:آئی ایس بی این
  • فاؤنڈلی، کارٹر وی ترکی، اسلام، قوم پرستی، تے جدیدیت: تریخ (2011)
  • فنکل، کیرولین۔ عثمان دا خواب: سلطنت عثمانیہ د‏‏ی تریخ (2006)، معیاری علمی سروے دا اقتباس تے متن د‏‏ی تلاش
  • فری مین، چارلس (1999) مصر، یونان تے روم: قدیم بحیرہ روم د‏‏ی تہذیباں۔ آکسفورڈ یونیورسٹی پریس۔ سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   0198721943۔
  • گوفمین، ڈینیل۔ سلطنت عثمانیہ تے ابتدائی جدید یورپ (2002) آن لائن ایڈیشن Archived 2011-11-23 at the وے بیک مشین
  • گڈون، جیسن لارڈ آف ہورائزنز: عثمانی سلطنت د‏‏ی تریخ (2003) دا اقتباس تے متن د‏‏ی تلاش
  • ہورن بلور، سائمن؛ انٹونی سپاوفورتھ (1996)۔ آکسفورڈ کلاسیکی ڈکشنری۔ آکسفورڈ یونیورسٹی پریس۔
  • ہیل، ولیم۔ ترکی د‏‏ی خارجہ پالیسی، 1774-2000۔ (2000) 375 پی پی۔
  • انالیک، ہلیل تے کواٹارٹ، ڈونلڈ، ایڈی۔ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی اک معاشی تے معاشرتی تریخ، 1300-1914۔ 1995. 1026 پی پی۔
  • کیڈوری، سلویہ، ایڈی۔ جمہوریہ ترک دے پچھتر سال (1999)۔ 237 پی پی۔
  • کیڈوری، سلویہ۔ اتاترک تو‏ں پہلے تے بعد وچ ترکی: اندرونی تے بیرونی امور (1989) 282 پی پی
  • ای خسنوتینوفا، وغیرہ۔ ترکک تے یورلک بولنے والے لوکاں وچ مائٹوکونڈیریل ڈی این اے قسم۔ پوسٹر نمبر: 548 ، ہیومن جینوم آرگنائزیشن 2002
  • کِنروس، پیٹرک)۔ صدیاں عثمانیہ: ترک سلطنت دا عروج تے زوال (1977) سانچہ:آئی ایس بی این۔
  • کوسالبان، حسن۔ ترکی د‏‏ی خارجہ پالیسی: اسلام، قوم پرستی ، تے عالمگیریت (پالگراو میکملن؛ 2011) 240 صفحات؛ 1920 د‏‏ی دہائی تو‏ں خارجہ پالیسی د‏‏ی تشکیل وچ سیکولر ازم قوم پرستی، اسلامی قوم پرستی، سیکولر لبرل ازم، تے اسلامی لبرل ازم دے وچکار تناؤ دا جائزہ لیندے ني‏‏‏‏ں۔ 2003 تو‏ں دور اُتے توجہ مرکوز
  • کنٹ، میٹن تے ووڈہیڈ، کرسٹین، ایڈی۔ سلیمان شاندار تے اس د‏ی عمر: ابتدائی جدید دنیا وچ عثمانی سلطنت۔ 1995. 218 پی پی۔
  • لائیڈ، سیٹن۔ ترکی: اناطولیہ د‏‏ی اک ٹریولر ہسٹری (1989) قدیم دور اُتے محیط ا‏‏ے۔
  • آم، اینڈریو۔ اتاترک: جدید ترکی دے بانی د‏‏ی سیرت (2000) سانچہ:آئی ایس بی این
  • آم، سیرل۔ آکسفورڈ ہسٹری آف بزنطیم (2002) سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   0-19-814098-3
  • مارک، کرسچن (2010)، گیسچیٹ کلیناسینس انہاں ڈیر اینٹیک سی ایچ بیک، میونخ، سانچہ:آئی ایس بی این (جائزہ: ایم ، برائن مائر کلاسیکی جائزہ 2010.08.13 )۔
  • آسٹرگورسکی، جارج بازنطینی ریاست د‏‏ی تریخ (1969)۔ اقتباس تے متن د‏‏ی تلاش
  • کواٹارٹ، ڈونلڈ۔ سلطنت عثمانیہ، 1700–1922 (2005)، معیاری اسکالرشی سروے دا اقتباس تے متن د‏‏ی تلاش
  • شا، اسٹینفورڈ جے، تے ایزل کورال شا۔ سلطنت عثمانیہ تے جدید ترکی د‏‏ی تریخ۔ جلد 2 ، اصلاحات، انقلاب، تے جمہوریہ: جدید ترکی دا عروج، 1808–1975۔ (1977)۔ اقتباس تے متن د‏‏ی تلاش سانچہ:آئی ایس بی این
  • ٹھاکرے، فرینک ڈبلیو، جان ای فائنڈنگ، ڈگلس اے ہاورڈ۔ ترکی د‏‏ی تریخ (2001) 267 صفحات آن لائن Archived 2020-05-29 at the وے بیک مشین
  • ویرونیس، جونیئر، سپیروس۔ ایشیا معمولی وچ قرون وسطی دے ہیلینزم دا زوال تے پندرہويں صدی (1971) دے ذریعہ گیارہويں تو‏ں اسلامائزیشن دے عمل۔
  • زورچر، ایرک جے ترکی: اک جدید تریخ (تیسری سن 2004) دا اقتباس تے متن د‏‏ی تلاش

سانچہ:History of Anatolia سانچہ:Turkey topics سانچہ:History of Europe سانچہ:History of Asia سانچہ:European history by country

"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=ترکی_دی_تریخ&oldid=664031" توں لیا