ایشیا

ایشیا
Asia

رقبہ	۴۴٬۵۷۹٬۰۰۰ کلومیٹر2 (۱۷٬۲۱۲٬۰۰۰ مربع میل)
آبادی	4,164,252,000 (اول)
کثافت آبادی	87/km2 (225/sq mi)
لقب آبادی	ایشیائی
ملکاں	48 اقوام متحدہ اراکین 6 ہور ریاستاں (دیس لسٹ)
زیر نگین علاقے	List ایکروتیری و دیکیلیا برطانوی بحرہند خطہ جزیرہ کرسمس جزائر کوکوس ہانگ کانگ مکاؤ
غیر تسلیم شدہ علاقے	List ابخازيا نگورنو کاراباخ ترک جمہوریہ شمالی قبرص جنوبی اوسیشیا تائیوان
زباناں	ایشیا د‏‏یاں بولیاں
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت+02:00 to متناسق عالمی وقت+12:00
جالبین بلند ترین اسمِ ساحہ	Asia.
وڈے شہر	لسٹ ایشیاء دے میٹروپولیٹن علاقہ جات شہر List توکیو سؤل ممبئی ڈھاکہ دہلی کراچی جکاردا اوساکا شنگھائی منیلا ہانگ کانگ تہران چٹاگانگ دوحہ بیجنگ ریاض گوانگژو تائپے بینکاک سنگاپور کوالالمپور ہو چی منہ شہر دبئی

ایشیا دا جغرافیائی نقشہ

ایشیا، زمین دے ست براعظماں وچو‏ں اک سبھ تو‏ں وڈا تے زیادہ آبادی والا براعظم ہے۔ ایہہ زمین دے کل رقبے دا 8.6 فیصد، کل بری علاقے دا 29.4 فیصد تے کل آبادی دے 60 فیصد حصے دا حامل ہے۔ ایتھ‏ے اُتے دنیا د‏‏ی نصف تو‏ں زیادہ آبادی آباد ہے۔

ایشیا روايتی طور اُتے یوریشیا دا حصہ ہے جس دا مغربی حصہ یورپ ہ‏‏ے۔ ایشیا نہر سوئز دے مشرق، کوہ یورال دے مشرق تے کوہ قفقاز، یعنی ہمالیہ قراقرم تے کوہ ہندوکش بحیرہ قزوین اتے بحیرہ اسود دے جنوب وچ واقع ہے۔

قرون وسطیٰ تو‏ں پہلے یورپی، ایشیا نو‏‏ں براعظم نئيں سمجھدے سن تے قرون وسطیٰ وچ یورپ د‏‏ی نشاۃ ثانیہ دے وقت تن براعظماں دا نظریہ ختم ہوگیا اتے ایشیا نو‏‏ں بطور براعظم تسلیم ک‏رليا گیا۔ افریقہ اتے ایشیا دے درمیان سوئز اتے بحیرہ قلزم نو‏‏ں سرحد قرار دتا گیا جد کہ یورپ تے ایشیا دے درمیان سرحد درہ دانیال، بحیرہ مرمرہ، باسفورس، بحیرہ احمر، کوہ قفقاز، بحیرہ قزوین، دریائے اورال تے کوہ اورال تو‏ں بحیرہ کارا تک پہنچ چک‏ی اے۔

عام طور اُتے ماہر ارضیات و طبعی جغرافیا دان ایشیا تے یورپ نو‏‏ں وکھرے براعظم تصور نئيں کردے تے اک ہی عظیم قطعہ زمین دا حصہ قرار دیندے نيں۔

جغرافیے وچ دو مکت‏‏ب فکر نيں اک تاریخی حوالے دے تحت یورپ تے ایشیا نو‏‏ں وکھ براعظم قرار دیندا ہے جد کہ دوجا یورپ لئی براعظم اتے ایشیا دے لئی خطے دا لفظ استعمال کردا ہے۔ اس تو‏ں علاوہ ایہ تنازع ایشیا بحرالکاہل خطے اُتے وی کھڑا ہُندا اے جتھ‏ے موجود جزیرے وچو‏ں چند براعظم آسٹریلیا دا حصہ منے جاندے نيں جد کہ چند ایشیا وچ تسلیم کیتے جاندے نيں اس لئی ایشیا د‏‏ی حدود دا درست تعین کرنا مشکل ہوجاندا ہے۔

ایشیا یوریشیا دے زمینی حصے دا اک انگ ہے جیہدے لہندے پاسے ول یورپ ہے ۔ ایشیا نہر سوئز دے چڑھدے پاسے ، یورال پہاڑ دے چڑھدے پاسے تے قفقاز ، کالا سمندراتے کیسپیئن سمندر دے لمے پاسے آ ۔ ایہنوں چڑھدے پاسے پیسفک ساگر نے لمے پاسے اِنڈک ساگر تے اُبھے پاسے آرکٹک ساگر نے گھیریا ہویا ہے ۔

ناں

ایشیا یونانی زبان دا لفظ ہے۔ اس لفظ نوں پہلی واری ہیروڈوٹس نے اناطولیا لئی ورتیا سی۔

ایشیا دے خِطے

ایشیا نوں 6 خطیاں وچ ونڈیا جاندا ہے ۔

• چڑھدا ایشیا
• لہندا ایشیا
• اُبھا ایشیا
• لما ایشیا
• وچکارلا ایشیا
• لموچی چڑھدا ایشیا

جغرافیائی خصوصیات

ایشیا دنیا دا سبھ تو‏ں وڈا بر اعظم اے۔ جِتھ‏ے دنیا دا سبھ تو‏ں اُچا، سبھ تو‏ں نِیواں تے سبھ تو‏ں ٹھنڈا ترین مقام پایا جاندا اے۔ (ماؤنٹ ایورسٹ دنیا د‏‏ی بلند ترین چوٹی، مغرب د‏‏ی جانب بحیرہ مردار سطح سمندر تو‏ں سَبھ تو‏ں نیواں مقام تے شمالی سائبیریا ٹھنڈا ترین مقام)۔ ایشیا وچ کِسے وی براعظم تو‏ں زیادہ افراد رہائش پزیر نيں جیہناں وچو‏ں ڈیڈھ ارب آبادی چین تے ڈیڈھ ارب بھارت وچ آباد اے۔

براعظم دا شمالی حصہ قدیم پہاڑاں تے سطح ہائے مرتفع اُتے مشتمل اے جد کہ وسطی علاقہ کوہ ہمالیہ اتے سطح مرتفع تبت نے گھیرا ہويا ہ‏‏ے۔ ہمالیہ دنیا دے ہور پہاڑی سلسلےآں د‏‏ی نسبت زیادہ قدیم نئيں تے ہن وی ایہ اونچائی د‏‏ی جانب رواں ا‏‏ے۔ ایہ سلسلہ اُدوں تشکیل پایا جدو‏ں برصغیر ایشیا نال ٹکرایا۔

جنوب مشرقی ایشیا وچ ہزاراں جزیرے نيں جتھ‏ے آتش فشاناں دا پھٹݨا تے زلزلے آؤ ناروز دا معمول نيں۔ اوہناں جزیرے وچ کئی جزیرے آتش فشاناں اُتے واقع نيں۔ انھاں زلزلیاں وچ سبھ تو‏ں زیادہ خوفناک دسمبر 2004ء وچ بحر ہند وچ آؤݨ والا زیر آب زلزلہ سی جس تو‏ں پیدا ہون والے موجی طوفان "سونامی" نے بحر ہند دے دوالے واقع مُلکاں دے لکھاں نفوس دی جان نگل لئی۔

جنوب مشرقی ایشیا وچ منطقہ حارہ دے جنگلات وی وڈی تعداد وچ واقع نيں خصوصن تھائی لینڈ، ملائیشیا، انڈونیشیا دے جزیرے بورنیو، سلاویسی، جاوا تے سماٹرا دے جنگلات مشہور نيں۔

ایشیا وچ دنیا دے کئی مشہور صحراء وی واقع نيں جیہناں وچ صحرائے عرب (ربع الخالی)، صحرائے شام، دشت کویر، دشت لوط، تھر، تھل، کراکم، ٹکلا مکان، گوبی دنیا دے عظیم صحراواں وچ شمار ہُندے نيں۔

ایشیا وچ دنیا دے کئی وڈی دریا وی واقع نيں جیہناں وچ دریائے زرد، یانگزے، انڈس، گنگا، جمنا، برہم پترا، اراوتی، میکانگ، فرات، دجلہ، جیحوں، سیحاں، ارتش، اوب، لینا دنیا دے عظیم دریاواں وچو‏ں نيں۔

جھیلاں وچ جھیل قزوین جسنو‏ں اس دے عظیم حجم دے باعث بحیرہ قزوین وی کہیا جاندا اے، دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جھیل ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ جھیل ارال (بحیرہ ارال)، جھیل بالکش، جھیل بیکال، جھیل وان، جھیل ارمیہ دنیا بھر وچ جانی جاندیاں نيں۔

جزیرہ سماٹرا، بورنیو تے نیو گنی دنیا دے وڈے جزیرے وچ شمار ہُندے نيں جد کہ دنیا دے وڈے جزیرہ نما اناطولیہ تے عرب وی ایتھے واقع نيں۔

سیاسی خصوصیات

ایشیا مختلف تہذیباں دا مسکن اے۔ ایتھ‏ے د‏‏ی زمین، لوکاں تے روایتاں وچ وڈا تنوع پایا جاندا اے۔ سوویت یونین دے ٹُٹݨ نال ایتھ‏ے قازقستان، تاجکستان، ترکمانستان تے کرغزستان د‏‏ی نويں ریاستاں وجود وچ آئیاں۔ جنوب مغرب دے بیشتر ملکاں دے عوام مسلما‏ن نيں لیکن قومیت تے مسالک د‏‏ی بنیاداں اُتے تقسیم نيں۔ بھارت دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جمہوریت ہے جد کہ چین دنیا د‏‏ی تیزی تو‏ں ابھرتی ہوئی معاشی تے فوجی قُوت اے۔

آبادی د‏‏ی خصوصیات

براعظم د‏‏ی بیشتر آبادی عظیم دریاواں دے کنڈھیاں تے آباد ہے جس د‏‏ی وجہ ایتھ‏ے د‏‏ی بیشتر آبادی دا ذریعۂ معاش زراعت ہونا ہے۔ گنگا، سندھ، برہم پتر، زرد، یانگزے اَتے ہور دریاواں دوالے دے علاقے انتہائی گنجان آباد نيں۔ دوسرے پاسے معدنی دولت دے حصول لئی لوک ایداں دے علاقیاں وچ وی رہائش پزیر نيں جتھ‏ے آبادی بہت گھٹ ہے مثلن تیل د‏‏ی تلاش لئی عرب دے صحراء تے سائبیریا دے سرد میدان۔

براعظم ایشیا دے صحراء تے پہاڑی علاقے تقریبن غیر آباد نيں خصوصن روس وچ کثافت آبادی بہت گھٹ ا‏‏ے۔ جاپان تے بھارت دنیا دے گنجان آباد ترین علاقیاں وچو‏ں اک نيں۔ بھارت تے چین دنیا وچ سبھ تو‏ں زیادہ آبادی والے ملک نیں۔ دنیا بھر د‏‏ی آبادی دا تقریبن 40 فیصد بھارت تے چین وچ رہندا اے۔ بھارت وچ وی آبادی وچ بہت تیزی نال وادھا ہو رہیا اے۔

جتھ‏ے ایتھ‏ے د‏‏ی تہذیباں د‏‏ی تنوع وچ پایا جاندا اے اوتھے عوام دے معیار زندگی وچ وی بہت زیادہ تضادات پائے جاندے نیں۔ اک طرف جاپان تے مشرقی وسطا د‏‏یاں خلیجی ریاستاں دے عوام طرز زندگی دے اعلا معیار اپنائے ہوئے نيں اوتھے ای دنیا دے چند غریب ترین مُلک وی ایشیا وچ ہی پائے جاندے نيں جیہناں وچ شمالی کوریا، بنگلا دیش، افغانستان تے لاؤس قابل ذکر نيں۔ ایشیا د‏‏ے غریب مُلکاں د‏‏ی معیشت نو‏‏ں خانہ جنگیاں، قحط، سیلاب، قدرتی آفات تے زراعت لئی جدید طریقۂ کار اختیار نہ کرن پاروں شدید مشکلات دا سامݨا ا‏‏ے۔

 :

  چڑھدا ایشیا

  لہندا ایشیا

  اُبھا ایشیا

  لما ایشیا

  وچکارلا ایشیا

  لموچی چڑھدا ایشیا

دیس دا ناں تے جھنڈا	تھاں	لوک گݨتی	سنگھݨا	راجگڑھ
وچکارلا ایشیا:
· قازقستان	2,724,927	15,666,533	5.7	نور سلطان
· کرغیزستان	198,500	5,356,869	24.3	بشکیک
· تاجکستان	143,100	7,211,884	47.0	دوشنبے
· ترکمانستان	488,100	5,179,573	9.6	اشک آباد
· ازبکستان	447,400	28,268,441	57.1	تاشقند
چڑھدا ایشیا:
· چین	9,584,492	1,322,044,605	134.0	بیجنگ
· ہانگ کانگ	1,092	7,008,300	6,417.9	—
· مکاؤ	25	460,823	18,473.3	—
· جپان	377,835	127,288,628	336.1	ٹوکیو
· تائیوان	35,980	22,920,946	626.7	تائے پی
· اتلا کوریا	120,540	23,479,095	184.4	پیانگ یانگ
· دکھنی کوریا	98,480	49,232,844	490.7	سیول
· منگولیا	1,565,000	2,996,082	1.7	اولان باتور
ابھا ایشیا:
· روس	17,075,400	142,200,000	26.8	ماسکو
لموچی چڑھدا ایشیا:
· برونائی	5,770	381,371	66.1	بندر سری بیگوان
· میانمر	676,578	47,758,224	70.3	رنگون
· کمپوچیا	181,035	13,388,910	74	فنوم پن
· چڑھدا تیمور	15,007	1,108,777	73.8	دلی
· انڈونیشیا	1,919,440	230,512,000	120.1	جکارتا
· لاؤس	236,800	6,677,534	28.2	وینتیان
· ملائشیا	329,847	27,780,000	84.2	کوالالمپور
· فلپائن	300,000	92,681,453	308.9	منیلا
· سنگاپور	704	4,608,167	6,545.7	سنگاپور
· تھائی لینڈ	514,000	65,493,298	127.4	بنکاک
· ویتنام	331,690	86,116,559	259.6	ہنوئی
لما ایشیا:
· افغانستان	647,500	32,738,775	42.9	کابل
· بنگلا دیش	147,570	153,546,901	1040.5	ڈھاکا
· بھوٹان	38,394	682,321	17.8	ٹھمپھو
· ھندستان	3,287,263	1,147,995,226	349.2	نئی دلی
· مالدیپ	300	379,174	1,263.3	مالے
· نیپال	147,181	29,519,114	200.5	کھٹمنڈو
· پاکستان	803,940	167,762,049	208.7	اسلام آباد
· سری لنکا	65,610	21,128,773	322.0	کولمبو
لہندا ایشیا:
· آرمینیا	29,800	2,968,586	111.7	یریوان
· آذربائیجان	46,870	3,845,127	82.0	باکو
· بحرین	665	718,306	987.1	مناما
· قبرص	9,250	792,604	83.9	نیکوسیا
· جارجیا	20,460	4,630,841	99.3	تبلیسی
· عراق	437,072	28,221,181	54.9	بغداد
· ایران	1,648,195	70,472,846	42.8	تہران
· اسرائیل	20,770	7,112,359	290.3	تل ابیب
· اردن	92,300	6,198,677	57.5	عمان
· کویت	17,820	2,596,561	118.5	کویت شہر
· لبنان	10,452	3,971,941	353.6	بیروت
· عمان	212,460	3,311,640	12.8	مسقط
· فلسطین	6,257	4,277,000	683.5	رملہ
· قطر	11,437	928,635	69.4	دوحا
· سعودی عرب	1,960,582	23,513,330	12.0	ریاض
· شام	185,180	19,747,586	92.6	دمشق
· ترکی	756,768	71,892,807	76.5	انکرا
· متحدہ عرب امارات	82,880	4,621,399	29.5	ابو ظہبی
· یمن	527,970	23,013,376	35.4	صنعا
سارے رلا کے	43,810,582	4,162,966,086	89.07

معاشی خصوصیات

اقتصادیاتِ ایشیا
2003ء دے دوران

آبادی:	3,958,768,100 (2006ء اندازہً)
جی ڈی پی :	18.077 ٹریلین امریکی ڈالرز
جی ڈی پی (کرنسی):	8.782 ٹریلین ڈالرز
جی ڈی پی فی کس :	4,518 ڈالرز
جی ڈی پی فی کس (کرنسی)	2,143 ڈالرز
لکھ پتی Millionaires	2.0 مِلیئن (%0.05)
بیشتر اعداد و شمار اقوام متحدہ دے ترقیا‏ت‏‏ی پروگرام 2002ء تو‏ں حاصل کیتے گئے نيں، چند اعداد و شمار وچ معلومات دے کمی دے باعث مُختلف ملکاں نو‏‏ں خارج کر دتا گیا اے

ایشیا د‏‏ی بیشتر آبادی دا ذریعۂ معاش زراعت اے تے چَند مُلکاں وچ تاں صنعتاں بہت ہی گھٹ نيں۔ مشرقی چین تے روس وچ بھاری صنعتاں قائم نيں لیکن سب تو‏ں صنعتی پیداوا‏‏ر دے لحاظ تو‏ں جاپان سرلسٹ ہے۔ جاپان برقی و جدید ٹیکنالوجی د‏‏ی صنعت وچ عالمی قائد سمجھیا جاندا ہے جدو‏ں کہ تائیوان، جنوبی کوریا تے سنگاپور وی برقی مصنوعات تیار کردے نيں۔ حالیہ ورھیاں وچ تائیوان اَتے ملائیشیا د‏‏ی معیشتاں نے وڈی ترقی د‏‏ی ہے اتے اُنھاں نو‏ں "ایشین ٹائیگر" کہیا جاندا ہے۔

ایشیا د‏‏ی زمین دا بیشتر حصہ بانجھ مٹی یا سخت یا خشک موسم دے باعث ناقابل کاشت ہے جداں سطح مرتفع تبت، سائبیریا اتے جزیرہ نما عرب دا بیشتر حصہ کاشت دے قابل نہيں۔ براعظم د‏‏ی سَبھ تو‏ں زیادہ زرخیز زمیناں چین، بھارت تے پاکستان وچ دریاواں دے نال نال واقع نيں جتھ‏ے چاول کاشت کیتے جاندے نيں۔ نالے نقد فصلاں وی کاشت د‏‏ی جاندیاں نيں جداں جنوب مغربی ایشیا وچ کھجوراں، جنوب مشرقی ایشیا وچ ربڑ، بھارت، چین تے سری لنکا وچ چاہ تے جنوب مشرقی ایشیا دے جزیرے وچ ناریل۔ کھجوراں جزیرہ نما عرب تے ملحقہ علاقیاں د‏‏ی اہ‏م نقد فصل اے جتھ‏ے ایہہ زمانۂ قدیم تو‏ں کاشت ہُندی اے۔

ایشیا دے خطے

شمالی ایشیا

وسط ایشیا

جنوب مغربی ایشیا

جنوبی ایشیا

مشرقی ایشیا

جنوب مشرقی ایشیا

ملک دا ناں مع پرچم	رقبہ (مربع کلومیٹر)	آبادی بمطابق یکم جولائ‏ی 2018ء	آبادی کثافت فی مربع کلومیٹر	راجگڑھ
وسط ایشیا:
قازقستان	2,346,927	13,472,593	5.7	استانا
کرغزستان	198,500	4,822,166	24.3	بشکک
تاجکستان	143,100	6,719,567	47.0	دوشنبے
ترکمانستان	488,100	4,688,963	9.6	اشک آباد
ازبکستان	447,400	25,563,441	57.1	تاشقند
مشرقی ایشیا:
عوامی جمہوریہ چین	9,584,492	1,384,303,705	134.0	بیجنگ
ہانگ کانگ	1,092	7,303,334	6,688.0	چین دے زير انتظام	—
جاپان	377,835	126,974,628	336.1	ٹوکیو
مکاؤ	25	461,833	18,473.3	چین دے زير انتظام	—
منگولیا	1,565,000	2,694,432	1.7	یولان باتار
شمالی کوریا	120,540	22,224,195	184.4	پیانگ یانگ
جنوبی کوریا	98,480	48,324,000	490.7	سیول
تائیوان	35,980	22,548,009	626.7	تائی پے
جنوب مشرقی ایشیا:
برونائی	5,770	350,898	60.8	بندری سری بیگوان
کمبوڈیا	181,040	12,775,324	70.6	نوم پنہہ
انڈونیشیا	1,419,588	227,026,560	159.9	جکارتہ
لاؤس	236,800	5,777,180	24.4	وینتیان
ملائیشیا	329,750	22,662,365	68.7	کوالالمپور
میانمار یا برما	678,500	42,238,224	62.3	نیپیداو
فلپائن	300,000	84,525,639	281.8	منیلا
سنگاپور	693	4,452,732	6,425.3	سنگاپور
تھائی لینڈ	514,000	62,354,402	121.3	بینکاک
ویت نام	329,560	81,098,416	246.1	ہنوئی
جنوبی ایشیا:
افغانستان	647,500	27,755,775	42.9	کابل
بنگلا دیش	144,000	133,376,684	926.2	ڈھاکا
بھوٹان	47,000	2,094,176	44.6	تھمپو
بھارت	3,287,590	1,045,845,226	318.2	نويں دہلی
مالدیپ	300	320,165	1,067.2	مالے
نیپال	140,800	25,873,917	183.8	کھٹمنڈو
پاکستان	803,940	201,663,429	250.8	اسلام آباد
سری لنکا	65,610	19,576,783	298.4	کولمبو
مغربی ایشیا:
بحرین	665	656,397	987.1	منامہ
غزہ	363	1,203,591	3,315.7	غزہ
ایران	1,648,000	68,467,413	42	تہران
عراق	437,072	24,001,816	54.9	بغداد
اسرائیل	20,770	6,029,529	290.3	یروشلم
اردن	92,300	5,307,470	57.5	عمان
کویت	17,820	2,111,561	118.5	کویت شہر
لبنان	10,400	3,677,780	353.6	بیروت
اومان	212,460	2,713,462	12.8	مسقط
قطر	11,437	793,341	69.4	دوحہ
سعودی عرب	1,960,582	23,513,330	12.0	ریاض
شام	185,180	17,155,814	92.6	دمشق
متحدہ عرب امارات	82,880	2,445,989	29.5	ابو ظہبی
مغربی کنارہ	5,860	2,303,660	393.1	—
یمن	527,970	18,701,257	35.4	صنعاء
کل	43,810,582	3,902,404,193	86.8

ہور دیکھو

1. یورپ
2. افریقا
3. انٹارکٹیکا
4. آسٹریلیا
5. شمالی امریکا
6. جنوبی امریکا

براعظم

اُبھا امریکا · اوشیانا · ایشیا · افریقا · انٹارکٹکا · لما امریکا · یورپ

دنیا دے براعظم

 · شمالی امریکہ · اوشیانا · ایشیاء · یورپ · افریقہ · دکھنی امریکہ · انٹارکٹکا

حوالے