خطیب بغدادی

خطیب بغدادی
(عربی وچ: الخطيب البغدادي)


پیدائشی نام	(عربی وچ: أحمد بن علي بن ثابت البغدادي)
جم	7 مئی 1002 ^[۱]^[۲]^[۳]
وفات	5 ستمبر 1071 (69 سال)^[۱]^[۲]^[۳] بغداد
عملی زندگی
استاذ	ابو نعیم اصفہانی ، ابن شہاب عکبری ، ابو حسن بن رزقویہ ، برقانی ، ابو حامد اسفرائینی ، صاعد بن محمد الاستوائی ، ابو سعد سمان
تلمیذ خاص	الماوردی ، کامل بن ثابت صوری
پیشہ	محدث ، مورخ ، استاد ، لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	عربی ^[۴]
شعبۂ عمل	علم حدیث
کارہائے نمایاں	تاریخ بغداد (کتاب)


باب اسلام
ترمیم

علامہ خطب بغدادی (پیدائش 7 مئی 1002ء– وفات: 5 ستمبر 1071ء) مؤرخ تریخ اسلام سن۔ اُنہاں دی وجہ شہرت تاریخ بغداد (کتاب)اے۔

نسب

خطیب بغدادی دا اصل ناں احمد بن علی، کُنیت ابوبکر اے۔ ابن خلکان (متوفی 681ھ/1282ء) نے خطیب دا نسب ایوی‏‏ں‏ لکھیا اے: ابوبکر احمد بن علی بن ثابت بن احمد بن مہدی بن ثابت البَغدادِی۔ الصفدی (متوفی 764ھ/ 1363ء) نے نسب ایوی‏‏ں‏ بیان کیتا اے: ابوبکر احمد بن علی بن ثابت بن احمد بن مہدی۔ ایہی نسب علامہ ابن الجوزی (متوفی 597ھ/ 1201ء) نے اپنی تصنیف المنتظم فی تاریخ الملوک والامم وچ بیان کیتا اے۔

القابات

خطیب عموماً الخَطِیْبُ الْبَغْدَادِیْ دے ناں توں جانے جاندے نیں جدونکہ محدثین کرام نے اِنہاں نوں حافظ المشرق تے خطیب دے ناں توں وی پکاریا اے۔ امام ابن الاثیر الجزری (متوفی 630ھ/1233ء) نے خطیب بغدادی نوں اِمامُ الدنیا فی زَمانہ دے لقب توں یاد کیتا اے۔ مورخ اِسلام الامام الذہبی متوفی (748ھ/1373ء) نے خطیب بغدادی نوں اِنہاں القابات توں یاد فرمایا اے : الاِمام الاَوْحَد، العَلاَّمۃ المفتی، الحَافظ الناقد، محدث الوقت۔

ولادت تے ابتدائی احوال

ہور دیکھو: بغداد، دریائے دجلہ، یاقوت الحموی

خطیب بغدادی دی وِلادت بروز جمعرات 21 جمادی الثانی 392ھ مطابق 7 مئی 1002ء نوں ہوئی۔ آپ دا مقامِ وِلادت دَرْزِیْجَان اے جو بغداد دے مغرب وچ واقع دریائے دجلہدے کنارے اک پنڈ اے۔ یاقوت الحموی (متوفی 626ھ/ 1228ء) نے معجم البلدان وچ لکھیا اے کہ دَرْزِیْجَان اصلاً دَرْزِیْندَان اے جو عربی وچ دَرْزِیْجَان مستعمل ہویا اے۔ ایہ قریہ بغداد دے مغربی جانب دریائے دجلہ دے کنارے آباد بغداد دے تحت وڈے دیہاتاں وچوں اک سی تے خطیب بغدادی دے والد علی بن ثابت ایتھے خطیب دے عہدہ اُتے فائز سن۔ خطیب بغدادی دی ولادت خلیفہ عباسی القادِر بِاللہ العباسی دے عہدِ خلافت دے 10 سال 10 مہینے گزرنے اُتے ہوئی۔ صاحبِ نجوم زاہرہ نے سنہ ولادت 391ھ لکھیا اے مگر مورخاں دا اِتفاق اِسی اُتے اے کہ ولادت 392ھ وچ ہوئی۔ خطیب بغدادی نے بغداد وچ ای نشو و نما پائی تے عمر دا اک طویل حصہ بغداد وچ ای بسر کیتا۔

تحصیل علم و حدیث

خطیب بغدادی دے والد ابو الحسن الخطیب علی بن ثابت بن مہدی قریہ دَرْزِیْجَان وچ خطیب سن۔ سمعانی کہندے نیں کہ خطیب دے والد ابوالحسن علی بن ثابت قریہ دَرْزِیْجَان وچ 20 سال توں ودھ دی مدت تک خطیب دے عہدے اُتے فائز رہے۔ خطیب بغدادی نے قرات دا درس ھِلال بن عبد اللہ بن محمد الطیبِیّ، ابو عبد اللہ الطِیْبِی تے مودِّبی توں حاصل کیتا۔ مودِّبِی دی وفات 422ھ/ 1031ء وچ بغداد وچ ہوئی۔ خطیب دے حدیث دے سماع دی اِبتداء محرم الحرام 403ھ/ جولائی اگست 1012ء توں ہوئی اُس وقت خطیب بغدادی دی عمر 10 سال 7 مہینے سی۔ اولاً کتابتِ حدیث و اِملاءِ حدیث دا درس محمد بن احمد بن محمد بن احمد بن رَزق المعروف ابن رزقویہ توں حاصل کیتا۔ ابن رزقویہ دی وفات 412ھ (1021ء- 1022ء) وچ ہوئی۔ خطیب نے ابن رزقویہ توں حدیث دا سماع 406ھ (1015ء-1016ء) وچ شروع کیتا جو ابن رزقویہ دی وفات یعنی 412 ہجری تک جاری رہیا۔ غالباً قیاس کیتا جاسکدا اے کہ ایہ ابتدائی 6 سال خطیب دی تعلیم وچ ابتدائی زِینے ثابت ہوئے تے ایہ بات وی حیران کن اے کہ ایہ تمام سال ابن رزقویہ دی حیات دے اواخر پیرانہ سالی دے سال نیں یعنی 406ھ تا 412 ہجری ( 81 تا 87 سال دی عمر)۔

حنابلہ تے خطیب بغدادی

خطیب اولاً امام احمد بن حنبل متوفی (241ھ/ 855ء) دے مذہب اُتے گفتگو کیتا کر دے سن، بعد ازاں امام شافعی متوفی (204ھ/ 820ء) دے مذہب ول منتقل ہو گئے، اِسی لئی خطیب دا شمار کبار شافعیہ وچ کیتا جاندا اے۔ علوم حدیث وچ متبحرانہ دسترس رکھنے دی وجہ توں خطیب بغدادی نوں بغداد وچ کافی شہرت حاصل ہوئی۔ خطیب دے تذکرہ نویساں وچوں اک دا ذِکر اے کہ واعظین تے مبلغین حدیث ایہ ضروری سمجھدے سن کہ اپنی جمع کیتیاں ہوئیاں احادیث نوں اپنے واعظاں تے تقریراں وچ روایت کرنے توں پہلے اُنہاں دی صحت دے متعلق اُنہاں دی متخصصانہ رائے معلوم کر لین، لیکن اِس دے برعکس ایہ وی معلوم ہُندا اے کہ حنابلہ دی مخالفانہ روِش توں جنہاں دا اُس زمانے وچ بغداد وچ بوہت غلبہ و ہجوم سی، خطیب نوں تکالیف دا سامنا کرنا پیا۔

شروع وچ حنبلی المذہب رہنے دے بعد اُنہاں دا شافعی مذہب نوں ترجیح دینا، ہور اُنہاں دے فقیہانہ نظریات جن اُتے اَشعریت دا اثر غالب سی، اِنہاں سب عوامل نے امام احمد بن حنبل دے شاگرداں نوں جو اُمورِ فقہ وچ قیاس دے سخت مخالف سن، خطیب توں متنفر کر دتا۔ حنابلہ دی مخالفت دی تلخی خطیب دے دِل وچ جاگزاں ہو گئی سی جس دا اِظہار اِنہاں باتاں توں ہُندا اے کہ خطیب اپنی تحاریر، تقریراں وچ حنابلہ اُتے اشارہ تنقید کرنے دا کوئی موقع ہتھ توں نہ جان دیندے سن، اِسی وجہ توں بعد دیاں نسلاں نے خطیب بغدادی اُتے فقہی تعصب تے مذہبی جنبہ دارِی دا اِلزام عائد کیتا اے جسنوں حاجی خلیفہ نے بیان کیتا اے۔ خطیب بغدادی عقائد وچ مذہبِ ابوالحسن الاشعری (متوفی 324ھ/ 936ء) دے پیرو سن جو بقول امام تاج الدین السُّبکی (متوفی 756ھ/ 1355ء)، محدثین دا مذہبِ قدیماً و حدیثًا رہیا اے۔

مناقب

ہور دیکھو: بشر حافی

خطیب چنگے قاری، فصیح الالفاظ تے ماہر ادب سن، بعض اوقات شعر وی کہیا کر دے سن۔ چلتے چلتے کتاب دا مطالعہ کر دے جاندے۔ دولت و ثروت مند سن۔ اہل علم تے علم دی خدمت وچ وڈی وڈی رقوم خرچ کیتیاں۔ سفر حج وچ قریبِ غروب آفتاب اک قرآن ترتیل دے نال ختم کر لیا کر دے سن، اِس دے بعد لوک جمع ہوکر روایتِ حدیث دی اِلتجاء کیتا کر دے۔ خطیب سوارِی وچ بیٹھ کر روایتِ حدیث کر دے کیونجے عرب وچ سفر شب نوں ای ہُندا اے۔ اک بار کسے نے تہانو‏‏ں دیکھ کر کہیا " تو حافظ ابوبکر خطیب ہو؟ " تو کسر نفی وچ فرمایا " وچ ابوبکر خطیب ہوں"۔ حاضری حرم دے وقت زمزم نوش فرمانے دے بعد تن دعاواں کیتیاں: بغداد وچ اپنی تریخ روایت کراں، جامع المنصور وچ روایتِ حدیث کراں تے حضرت بشر حافی دے پہلو وچ دفن ہواں۔ تے ایہ تنوں دعاواں قبول ہوئیاں۔ محدثین دا اِس اُتے اِتفاق اے کہ امام دارِقُطنی دے بعد عُلوم حدیث دا ماہر اِنہاں توں ودھ کے نئی‏‏ں ہویا، حفاظ دا اِنہاں اُتے خاتمہ ہو گیا۔علامہ ابن کثیر الدمشقی (متوفی 773ھ / 1373ء) نے خطیب دے لئی اپنی تریخ وچ ایہ شعر نقل کیتا اے " تو ہمیشہ ای تریخ وچ مجاہدانہ طور اُتے مشقت اُٹھاندا رہیا اے، حتٰی کہ میں تینو‏‏ں تریخ وچ لکھیا ہویا دیکھیا۔"

وفات

خطیب بغدادی دا انتقال بروز پیر 7 ذوالحجہ 463ھ مطابق 5 ستمبر 1071ء نوں ہویا۔ اُس وقت عمر 71 سال قمری سی۔ تدفین بغداد وچ کیتی گئی۔

لکھتاں

ہور دیکھو: ابن خلکان، شمس الدین الذہبی، ابو الفرج ابن جوزی، ابن کثیر

خطیب بغدادی دی کل لکھتاں دی تعداد 56 اے۔ ابن خلکان نے ایہ تعداد 60 کہی اے مگر مورخ اسلام الامام الذہبی نے خود تذکرۃ الحفاظ وچ خطیب دی لکھتاں دی تعداد 56 لکھی اے تے ابوسعد سمعانی نے وی اِس توں اِتفاق کیتا اے۔ صور شہر وچ اقامت (459ھ تا 462ھ/1067ء-1070ء) دے دوران خطیب نے ابوعبداللہ الصوری دی لکھتاں نوں نقل کیتا، خطیب اِنہاں لکھتاں نوں ابوعبداللہ الصوری دی زنانی توں عاریتًا لے لیا کر دے سن۔ علامہ ابو الفرج ابن جوزی(متوفی 597ھ/1201ء) کہندے نیں کہ اِنہاں لکھتاں دا اک وڈا حصہ ابوعبداللہ الصوری دا اے جاں اِنہاں دی ابتدا اُنہاں دی اے تے خطیب نے اِنہاں لکھتاں نوں مکمل کیتا اے جاں اِنہاں نوں اپنی ای لکھتاں بنا لیا اے۔ علامہ ابو الفرج ابن جوزی دا خیال درست ہو سکدا اے، مگر تریخ بغداد دے متعلق ایہ قول درست معلوم نئی‏‏ں ہُندا کیونجے تریخ بغداد دا اَسلوب تمام تواریخی کتب توں جداگانہ حیثیت رکھدا اے تے اوہ کسے ہور دی طرزِ تحریر معلوم نئی‏‏ں ہُندا، ایہ خود خطیب دا شاہکار اے۔ علامہ ابن کثیرنے تریخ ابن کثیر وچ تے علامہ ابو الفرج ابن جوزی نے المنتظم فی تاریخ الملوک والامم وچ اِنہاں لکھتاں دا ذِکر کیتا اے۔

فہرست لکھتاں

تاریخ بغداد (کتاب)-
کتاب الکفایۃ فی معرفۃ اُصول علم الروایۃ
کتاب الجامع لاخلاق الراوی و آداب السامع : ایہ کتاب دارالکتب العلمیۃ بیروت لبنان توں 1417ھ/ 1996ء وچ شائع ہوئی۔
شرف الصحاب الحدیث
کتاب المتفق و المفترق
السابق واللاحق
تلخیص المتشابہ فی الرسم تلخیص کتاب السابق واللاحق : ایہ کتاب دارالصمیعی، الریاض سعودی عرب توں پہلی بار 1417ھ/ 1997ء وچ شائع ہوئی۔
الفصل للوصل المدرج فی النقل : ایہ کتاب دارالہجرۃ الریاض سعودی عرب توں 1418ھ/ 1997ء وچ پہلی بار شائع ہوئی۔
روایۃ الآباءِ عن الانباءِ
الفقیھہ والمتفقۃ
المکمل فی بیان المُھمل
کتاب غنیۃ المقتبس فی تمییز الملتبس : ایہ کتاب غنیۃ الملتمس اِیضاح الملتبس دے ناں توں مکتبۃ الرشد الریاض توں 1422ھ/ 2001ء وچ شائع ہوئی۔
کتاب الاسماءِ المبھمۃ والانباءِ المحکمۃ
کتاب الموضع اوھام الجمع والتفریق : ایہ کتاب دارالفکر الاسلامی توں 1405ھ/ 1985ء وچ شائع ہوئی۔
کتاب الموتنف بکملۃ المُختلف والموتلف
کتاب لھج الصواب فی انہاں التسمیۃ من فاتحۃ الکتاب
کتاب الجھر بِا البسملۃ
کتاب رافع الارتیاب فی المقلوب من الاسماءِ والاَلقاب
کتاب القنوت
کتاب التبیین لاسماءِ المُدلسین
کتاب تمییز المزید فی متصل الاَسانید
کتاب مَنْ وافق کنیۃ اسم ابیہ
کتاب مَنْ حدَّث فنسی
کتاب روایۃ الآباءِ عنِ الانباءِ
کتاب الرحلۃ
کتاب الرواۃ عن مالک
کتاب الاحتجاج عن الشَّافعی فیما اسند الیہ و الرَّد علی الطاعنین بجحایم علیہ : ایہ کتاب وی شائع ہوچکی اے۔
کتاب التفصیل لمبھم المراسیل
اقتضاءِ العِلم العَمَلِ : ایہ کتاب علامہ ناصر الدین الالبانی دی تحقیق دے نال پہلی بار 1422ھ/ 2002ء وچ مکتبۃ المعارف للنشر والتوزِیع، الریاض سعودی عرب توں شائع ہوئی۔
کتاب تقیید العلم
کتاب القول فی علم النجوم
کتاب روایات الصحابۃ عن التابعین
کتاب صلاۃ التسبیح
کتاب مسند نُعَیم بن حَمَّاد
کتاب النَای عن صَوم یوم الشَّکْ
کتاب الاِجازۃ للمَعدُوم والمَجھول۔
کتاب روایات السنۃ من التابعین۔
کتاب البُخَلَاءِ : ایہ کتاب دارِ ابن حزم بیروت، لبنان توں پہلی بار 1421ھ/ 2000ء وچ شائع ہوئی۔

ہور ویکھو

تاریخ بغداد (کتاب)

حوالے

↑ ^۱.۰ ^۱.۱ وصلة : https://d-nb.info/gnd/102412804 — اخذ شدہ بتاریخ: ۵ اپریل ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
↑ ^۲.۰ ^۲.۱ فیسٹ آئی ڈی: https://id.worldcat.org/fast/162789 — subject named as: Abū Bakr Aḥmad ibn ʻAlī Khaṭīb al-Baghdādī — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
↑ ^۳.۰ ^۳.۱ subject named as: 1002-1071 Abū Bakr Aḥmad ibn ʻAlī al-Khaṭīb al-Baghdādī — SELIBR ID: https://libris.kb.se/auth/34577 — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — ناشر: National Library of Sweden
↑ فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb15083328f — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License

وفیات الاعیان: جلد 1، صفحہ 92، الرقم الترجمہ 34۔
الوافی بالوفیات : جلد7، صفحہ 190، الرقم الترجمہ 3137۔
المنتظم فی تاریخ الملوک والامم : جلد 16، صفحہ 129، الرقم الترجمہ 3407۔
سیراعلام النبلاء : جلد18، صفحہ270، الرقم الترجمہ 137۔

[8a571fe87f482439bc477dcd74b774b80cef7cfe-1] ۱.۰ ^۱.۱ وصلة : https://d-nb.info/gnd/102412804 — اخذ شدہ بتاریخ: ۵ اپریل ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License

[eaa4ab25d4a425168c3224952b3a8e734e3dbe25-2] ۲.۰ ^۲.۱ فیسٹ آئی ڈی: https://id.worldcat.org/fast/162789 — subject named as: Abū Bakr Aḥmad ibn ʻAlī Khaṭīb al-Baghdādī — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷

[dbccf8a2137afd68e59f63dec8e19c2c7ddba9d6-3] ۳.۰ ^۳.۱ subject named as: 1002-1071 Abū Bakr Aḥmad ibn ʻAlī al-Khaṭīb al-Baghdādī — SELIBR ID: https://libris.kb.se/auth/34577 — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — ناشر: National Library of Sweden

[4843edc770dc6635c611b06eecd51ef322562c1a-4] فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb15083328f — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]