نہرو رپورٹ
1927ء وچ حکومت برطانیہ نے شاہی فرمان دے تحت ہندوستان دے لئی سائمن کمیشن دا تقرر کیتا گیا۔ جس دا مقصد آئینی اصلاحات دا جائزہ لینا سی ۔ ہندوستان بھر وچ اس کمیشن دا بائیکٹ کیتا گیا تے جلسے جلوس ہوئے۔ اس کمیشن دی سفارشات نوں وی یکسر مسترد کر دتا گیا۔
نہرو رپورٹ
[سودھو]سائمن کمیشن دے بائیکٹ دے بعد 19 مئی 1928ء نوں مقامی سیاسی پارٹیاں دی اک کانفرنس منعقد کيتی گئی۔ اس آل پارٹیز کانفرنس وچ موندی لعل نہرو دی سربراہی وچ اک نو رکنی کمیٹی دا قیام عمل وچ لیایا گیا۔ ہور اراکین وچ سر علی امام، شعیب قریشی، ایم۔ ایس۔ این ۔، ایم۔ آر۔ جے کار، جی۔ آر۔ پرتان، سردار مینگل سنگھ، سرتارج بہادر سپرو تے ایم جوشی دے ناں شامل نيں۔ کمیٹی دا مقصد ہندوستان دے لئی ہندوستانیاں دے ذریعے اک ایداں دے آئینی ڈھانچے نوں تشکیل دینا سی جو ہندوستان وچ آباد تمام قومیتاں دے لئی قابل قبول ہوئے یا جس نوں گھٹ توں گھٹ کانفرنس وچ شریک تمام پارٹیاں دی حمایت حاصل ہوئے۔ اس کمیٹی نے جو آئینی رپورٹ تیار کيتی اے۔ ہندوستان دی تریخ وچ اسنوں نہرو رپورٹ دے ناں توں یاد کیتا جاندا اے۔ ایہ رپورٹ اگست 1928ء وچ شائع ہوئی ۔
نکات
[سودھو]نہرو رپورٹ وچ مسلماناں دا کوئی لحاظ نئيں رکھیا گیا۔ جنہاں شقاں توں مسلماناں دے حقوق اُتے ڈاکہ ڈالنے دی کوشش کيتی گئی۔ اوہ مندرجہ ذیل نيں
1۔ جداگانہ طریقہ انتخابات نوں منسوخ کرنے دے لئی کہیا گیا ۔
2۔ ہندوستان دے لئی وفاقی طرز حکومت کیتی بجائے وحدانی طرز حکومت کیتی سفارش کيتی گئی
3۔ مکمل آزادی دی بجائے نوآبادیاتی طرز آزادی دے لئی کہیا گیا
4۔ ہندی نوں ہندوستان دی سرکاری بولی بنانے دا مطالبہ کیتا گیا۔
ان سفارشات نوں دیکھدے ہوئے کمیٹی دے جانبدارانہ رویے دا بخوبی اندازہ ہُندا اے۔ کیونجے معاہدہ لکھنؤ 1916ء وچ کانگریس نے مسلم لیگ دے جنہاں مطالبات نوں منظور کیتا سی، نہرو رپورٹ وچ انہاں ہی توں انحراف کیتا گیا۔
دسمبر 1928ء وچ نہرو رپورٹ دے باقاعدہ تے باضابطہ منظوری حاصل کرنے دے لئی اک آل پارٹیز کنونشن دہلی وچ طلب کیتا گیا۔ مسلم لیگ نے 23 اراکین اُتے مشتمل اک نمائندہ کمیٹی قائداعظم دی سربراہی وچ اس مقصد دے لئی قائم کر دتی۔ تاکہ مجوزہ کنونشن وچ شامل سیاسی جماعتاں نوں مسلم لیگ دے مؤقف توں آگاہ کیتا جائے۔ قائد اعظم نے مذکورہ کنونشن وچ نہرو رپورٹ نوں مسلم لیگ دے لئی قابل قبول بنانے دے لئی اک تن نکاندی فارمولہ پیش کیتا۔ جسنوں کنونشن وچ شامل تمام سیاسی پارٹیاں نے یکسر مسترد کیتا۔ اس اُتے تبصرہ کردے ہوئےقائداعظم نے فرمایا
“ This is nothing but parting of the ways”
بعد وچ آل پارٹیز کانفرنس جو 31 دسمبر 1928ء نوں سر آغا خان دی زیر صدارت دہلی وچ شروع ہوئی۔ نے نہرو رپورٹ نوں باضابطہ طور اُتے مسترد کر دتا ۔
نتائج
[سودھو]ہندوستان دی سیاسی تریخ وچ نہرو رپورٹ نوں خصوصی اہمیت اس لئی حاصل اے کہ اس دے بہت وڈے تے تاریخی نتائج برآمد ہوئے۔ اس رپورٹ دے ذریعے ہندوواں نے اپنے عزائم دا برملا اظہار کیتا۔ انہاں دی ذہنیت کھل دے سامنے آئی تے اس دے ذریعے مسلماناں دے سیاسی تے آئینی حقوق نوں پامال کرنے دی حتی الامکان کوشش کيتی گئی۔ ایہی وجہ سی کہ اس رپورٹ نے مسلماناں وچ متعدد خدشےآں نوں جنم دتا۔ کئی اک سوال انہاں دے ذہناں وچ ابھرنے لگے۔ مولانا محمد علی جوہر تے مولانا شوکت علی نے سخت لفظاں وچ نہرو رپورٹ دی مذمت کردے ہوئے کانگریس توں ہمیشہ ہمیشہ دے لئی اپنا رشتہ توڑ دتا۔
ڈاکٹر محمد علامہ اقبال نے ہندوواں دی ذہنیت، سوچ تے سیاست دے جواب وچ خطبہ الہ آباد صادر فرمایا تے مسلم لیگ دے پلیٹ فارم توں پہلی بار آپ نے ہندوستان دی تقسیم دی پیش گوئی کر دتی۔ آپ نے فرمایا
’’ ہندوستان دے مسلماناں دا آخری مقدر ایہ ہوئے گا کہ اوہ اپنے لئی اک علاحدہ مملکت دا قیام عمل وچ لائاں گے۔‘‘
قائد اعظم محمد علی جناح نے نہرو رپورٹ دے جواب وچ مشہور زمانہ چودہ نکات پیش کیتے، جنہاں دے ذریعے مسلماناں دے مطالبات دا احاطہ احسن طریقے توں کیتا گیا۔ ایہی اوہ وقت سی جدوں مسلم لیگ تے کانگریس دے درمیان اک آئینی تعطل پیدا ہويا۔ ایہ تعطل 1947ء تک برقرار رہیا، جس دے نتیجے وچ بالآخر ہندوستان تقسیم ہويا۔
حقیقت ایہ اے کہ ہندوستان دی سیاسی پیش رفت وچ جداں جداں کانگریسی پنڈت تے ہندو مہا سبا دے انتہا پسند ہندو تنگ نظر ہُندے گئے، بالکل ايسے مناسبت تے رفتار توں مسلم لیگی لیڈر شپ دی سیاسی بصرت وچ وسعت پیدا ہُندتی گئی۔ تے ایويں کانگریس تے مسلم لیگ دے درمیان لڑا جانے والا سیاسی کھیل Actionتے Reactionکے مختلف مراحل توں گزردا ہويا اپنے منطقی انجام Logical Consequenceکی طرف گامزن دکھادی دیندا اے۔ اس رپورٹ نے ہندو مسلم اتحاد دے تابوت وچ آخری کیل دا کردار ادا کیتا۔
|