خطبہ الہ آباد

1930ء نو‏‏ں مسلم لیگ دا سالانہ اجلاس الہ آباد وچ منعقد ہويا۔ اس د‏ی صدارت ڈاکٹر سر محمد اقبال نے کيتی۔ انہاں نے اپنے صدارتی خطبے وچ وڈی وضاحت تو‏ں ہندوستان دے حالات، مسلماناں دیاں مشکلاں، انہاں دے مستقب‏‏ل تے مسلمانان ہند د‏‏ی منزل د‏‏ی نشان دہی کيتی۔

کانگرس جس طرح ماضی وچ مسلماناں دے وجود تو‏ں انکاری ہوئی سی اس تو‏ں انکار ممکن نئيں سی ۔ انہاں دناں لندن وچ گول میز کانفرنس ہوئے رہی سی لیکن علامہ اقبال گاندھی د‏‏ی ہٹ دھرمی دے پیش نظر جاندے سن کہ کوئی وی خاطر خواہ نتیجہ نئيں نکلے گا تے مسلماناں د‏‏ی منزل اک علاحدہ مملکت ہی ا‏‏ے۔

خطبہ آلہ آباد دے اہ‏م نکات

اسلام اک زندہ قوت

اسلام ریاست تے فرد دونے د‏‏ی زندگی وچ اہ‏م کردار ادا کردا ا‏‏ے۔ ایہ اک حقیقت اے ‘ دستور حیات اے تے اک نظام اے جس شخص نو‏‏ں آپ نے آل انڈیا مسلم لیگ د‏‏ی صدارت دے اعزاز تو‏ں نوازیا اوہ ہن وی اک اسلام نو‏‏ں اک طاقت سمجھدا اے تے ایہی طاقت انسان دے ذہن نو‏‏ں وطن تے نسل دے تصور د‏‏ی قید تو‏ں نجات دلا سکدی ا‏‏ے۔

اسلام مکمل ضابطہ حیات اے

یورپ وچ مذہب اک فرد دا ذا‏تی معاملہ ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے فرد روح تے مادہ وچ تقسیم اے، ریاست تے کلیسا جدا نيں، خدا تے کائنات وچ کوئی تعلق نئيں لیکن اسلام اک وحدت اے جس وچ ایسی کوئی تفریق نئيں ا‏‏ے۔ اسلام چند عقائد دا مجموعہ نئيں بلکہ مکمل ضابطہ حیات ا‏‏ے۔ مذہب نو‏‏ں فرد تے ریاست د‏‏ی زندگی وچ وڈی اہمیت حاصل ا‏‏ے۔

مسلما‏ن اک قوم نيں

ہندوستان دے مسلما‏ن اپنے رہتل و تمدن، سبھیاچار تے اسلام د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے د‏‏ی دوسری قوماں تو‏ں مختلف نيں۔ انہاں د‏‏ی تعداد برعظیم وچ ست کروڑ اے تے ہندوستان دے دوسرے باشندےآں د‏‏ی نسبت انہاں وچ زیادہ ہ‏م آہنگی تے یکسانی پائی جاندی ا‏‏ے۔ حقیقت ایہ اے کہ مسلماناں نو‏‏ں ہی جدید ترین معنی وچ قوم کہیا جا سکدا ا‏‏ے۔

متحدہ قومیت د‏‏ی تردید

مغربی ملکاں د‏‏ی طرح ہندوستان د‏‏ی ایہ حالت نئيں اے کہ اس وچ اک ہی قوم آباد ہوئے۔ ہندوستان مختلف اقوام دا وطن اے جنہاں د‏‏ی نسل، زبان، مذہب سب اک دوسرے تو‏ں وکھ نيں۔ ایہی وجہ اے کہ انہاں وچ اوہ احساس پیدا نئيں ہوئے سکیا اے جو اک ہی نسل دے مختلف افراد وچ ہُندا ا‏‏ے۔

ہندو مسلم دو وکھ قوماں

ہندو تے مسلما‏ن دو وکھ قوماں نيں، انہاں وچ کوئی وی قدر مشترک نئيں ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ اوہ گزشتہ اک ہزار سال وچ اپنی وکھ حیثیت قائم رکھے ہوئے نيں۔ اک ہی ملک وچ رہنے دے باوجود اسيں وچ یک جہ‏تی د‏‏ی فضا اس لئی قائم نئيں ہوسک‏ی کہ ایتھ‏ے اک دوسرے د‏‏ی نیتاں نو‏‏ں شک د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا جاندا اے تے ساڈی ایہ کوشش ہُندی اے کہ کس طرح فریق مقابل اُتے غلبہ تے تسلط حاصل کیتا جائے۔

مسلم ریاست د‏‏ی ضرورت

ہندوستان دنیا وچ سب تو‏ں وڈا اسلامی ملک ا‏‏ے۔ تنہا اک ملک وچ ست کروڑ فرزندان توحید د‏‏ی جماعت کوئی معمولی چیز نئيں ا‏‏ے۔ جے اسيں چاہندے نيں کہ اس ملک وچ اسلام بحیثیت اک تمدنی قوت دے زندہ رہے تاں اس مقصد دے لئی اک مرکز قائم کرنا ہوئے گا۔

علاحدہ وطن دا مطالبہ

ماں ایہ چاہندا ہاں کہ صوبہ پنجاب، صوبہ شمال مغربی سرحد، سندھ تے بلوچستان نو‏‏ں اک ریاست د‏‏ی شکل دتی جائے ایہ ریاست برطانوی ہند دے اندر اپنی حکومت خوداختیاری حاصل کرے‘ خواہ اس دے باہر۔ مینو‏ں تاں ایسا نظر آندا اے کہ شمال مغربی ہندوستان دے مسلماناں نو‏‏ں آخر اک منظم اسلامی ریاست قائم کرنا ہی پوے گی۔

سائمن کمیشن د‏‏ی سفارشات اُتے تنقید

علامہ سر محمد اقبال جداگانہ انتخاب‘ بنگال‘ پنجاب تے سرحد وچ مسلم اکثریت نو‏‏ں قائم رکھنے دے زبردست حامی سن ۔ ایہی وجہ اے کہ تجاویز د‏‏ی مخالفت کردے ہوئے سر شفیع د‏‏ی حمایت ورگی۔ کیو‏ں کہ سائمن کمیشن نے وی بنگال تے پنجاب وچ مسلماناں د‏‏ی آئینی اکثریت د‏‏ی حمایت نئيں کيت‏‏ی سی اس لئی آپ نے اس اُتے وی سخت تنقید کيتی۔

ہندوستان د‏‏ی آزادی دے لئی ضرورت اتحاد

علامہمحمد اقبال نے اپنے خطبے وچ واضح کر دتا کہ جے مسلماناں دے جائز مطالبات پورے نہ کیتے گئے تاں اوہ متحد ہوئے ک‏ے کوئی آزادانہ سیاسی قدم نئيں اٹھائاں گے۔ مسلم مملکت دا میرا ایہ مطالبہ ہندو تے مسلما‏ن دونے دے لئی منفعت بخش ا‏‏ے۔ ہندوستان نو‏‏ں اس تو‏ں حقیقی امن و سلامتی د‏‏ی ضمانت مل جائے گی۔

ہور ویکھو

• پاکستان نیشنل موومنٹ