گاندھی جناح مذاکرات 1944ء
مدراس کے سابق وزیر اعظم تقسیم ہند کے بعد بھارت کے پہلے ہندوستانی گورنر جنرل چکروندی راج گوپال اچاری کا شمار غیر منقسم ہندوستان کے اہم سیاسی راہنماواں میں کیا جاتا ہے ۔ آپ موہن داس کرم چند گاندھی کے نہایت ہی قابل بھروسا پیروکار اور معتقد خاص تھے ۔ کرپس مشن کے بعد راج گوپال اچاری نے کانگریس اور مسلم لیگ کے درمیان مفاہمت کرانے کے لیے اک فارمولا مرتب کیا جسکو راج گوپال اچاری فارمولا کے نام سے یاد کیا جاتا ہے۔
اہم نکات
[سودھو]1۔ ہندوستان وچ عبوری مدت دے لئی اک عبوری حکومت قائم کرنے دے سلسلے وچ کانگریس دی کوششاں وچ مسلم لیگ تعاون کریگی ۔
2۔ جنگ دے بعد اک کمیشن قائم کیتا جائے گا جو ہندوستان دے شمال مغرب تے شمال مشرق وچ واقع انہاں ضلعاں دی جو آپس وچ ملحق نيں تے جتھے مسلماناں دی قطعی اکثریت اے دی نشان دہی کريں گا۔ نشان دہی دے بعد انہاں علاقےآں وچ ضلعی سطحاں اُتے بالغ رائے دہی دی بنیاد اُتے ریفرنڈم منعقد کرایا جائے گا۔ تاکہ مذکورہ علاقےآں دا باقی ہندوستان توں علیحدگی دے بارے وچ حتمی فیصلہ کیتا جاسکے۔ جے اکثریت نے ہندوستان توں وکھ تے اک خود مختار ریاست دے حق وچ رائے دتی تاں انہاں دے فیصلے اُتے عمل درآمد ہوئے گا۔ تقسیم ہند دی صورت وچ دونے ملکاں دے درمیان بغیر کِسے تعصب دے مشترکہ سرحد اُتے واقع ضلعاں نوں ایہ اختیار دتا جائے گا کہ دونے ملکاں وچ کِسے اک دے نال الحاق کرے
3۔ تمام سیاسی پارٹیاں نوں اجازت ہوئے گی کہ ضلع سطح اُتے مذکورہ ریفرنڈم دے انعقاد توں پہلے اپنے اپنے مؤقف دی تشہیر کیتے جان گے
4۔ تقسیم ہند دی صورت وچ دفاع، مالیات، رسل و رسالے تے ہور ضروری شعبےآں وچ باہمی معاہدے کیتے جان گے۔
5۔ تقسیم ہند دی صورت وچ دونے ملکاں دے درمیان آبادی دی منتقلی مکمل طور اُتے رضاکارانہ ہوئے گی ۔
6۔ مندرجہ بالا نکات اُتے عمل درآمد اس صورت وچ ہوئے گا جدوں برطانیہ مکمل اختیارات تے ذمہ داری ہندوستان نوں سونپ دے۔
گاندھی دی حمایت
[سودھو]مارچ 1943ء وچ گاندھی نے اپنی طرف توں فارمولے دی حمایت کر دتی۔ 18 اپریل 1944ء نوں اسنوں قائد اعظم دے پاس بھیجیا گیا۔ 10 جولائی 1944ء نوں اسنوں پہلی مرتبہ عوام دے سامنے پیش کیتا گیا۔ راج گوپال اچاری فارمولے نے برطانوی سرکار دی طرف توں کرپس مشن 1942ء تے آل انڈیا نیشنل کانگریس دی تحریک ’’ہندوستان چھڈ دو‘‘ دے بعدستیہ گرہ دے علمبردار موہن داس کرم چند گاندھی تے مسلم لیگ دے صدر قائد اعظم محمد علی جناح دے درمیان ہندوستانی مسئلے دا متفقہ حل ڈھوندنے دے لئی مذکرات شروع کرنے دی راہ ہموار کر دتی۔
مذاکرات
[سودھو]راج گوپال اچاری فارمولے اُتے قائد اعظم محمد علی جناح تے گاندھی دے درمیان ستمبر 1944ء وچ مذکرات ہوئے۔ 9 ستمبر توں 27 ستمبر1944ء ک دونے راہنماواں دے درمیان چودہ ملاقاتاں ہوئیاں۔ انہاں ملاقاتاں دے دوران 21 خطوط دا تبادلہ وی کیتا گیا۔ جنہاں وچ 12 قائد اعظم تے 9 گاندھی نے لکھے۔ لیکن 27 ستمبر 1944ء نوں انہاں مذکرات دی ناکامی دا اعلان کیتا گیا۔
ناکامی دے اسباب
[سودھو]1۔ گاندھی ذاتی حیثیت توں جدوں کہ قائد اعظم آل انڈیا مسلم لیگ دے صدر دی حیثیت توں مذکرات وچ شریک رہے۔
2۔ گاندھی مسلماناں نوں اک علاحدہ قوم مننے دے لئی تیار نہ سن
3۔ راج گوپال اچاری فارمولے دے اہم نکات اُتے عمل درآمد ہندوستان توں انگریز دے انخلاء توں مشروط کیتا گیا سی ۔
4۔ گوپالی فارمولے وچ ہندوستانی ریاستاں دے بارے وچ کوئی شق موجود نئيں سی تے نہ تقسیم ہند دی صورت وچ دونے ملکاں وچ اقليتی فرقےآں دے تحفظ دے لئی کوئی ضمانت دتی گئی سی۔
قائد اعظم نے راج گوپال اچاری فارمولے دے اندر مسلماناں دے مجوزہ ریاست اُتے تبصرہ کردے ہوئے کہیا
“It is a maimed, mutilated, and motheaten Pakistan”
قائد اعظم محمد علی جناح کانگریس راہنماواں دے سیاسی چالاں توں بخوبی آگاہ سن ۔ انہاں نوں معلوم سی کہ انگریز دے ہندوستان توں چلے جانے دے بعد کانگریس کدی وی اچاری فارمولے دے اہم شقاں اُتے عمل درآمد نئيں کرے گی۔ تے ایويں گاندھی۔ جناح مذکرات ناکام ثابت ہوئے۔ جے انہاں مذکرات دا کوئی نتیجہ برآمد ہويا تاں صرف ایہ کہ قائد اعظم دے وقار وچ اضافہ ہويا۔ کیونجے انہاں مذکرات دے تمام دور بمبئی وچ انہاں ہی دی رہائش گاہ، مالابار ہل وچ منعقد ہوئے۔
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||