قدیم عظیم طاقتاں دی لسٹ

تسلیم شدہ وڈی طاقتاں پہلے نپولین دور دے بعد دے دوران یورپ وچ آئی سن۔ ^[۱] چھوٹی طاقتاں ^[۲] تے وڈی طاقتاں دے وچکار تقسیم دا باقاعدہ آغاز 1814 وچ چیمونٹ دے معاہدے اُتے دستخط کرنے دے بعد ہويا۔ اک وڈی طاقت اک ایسی قوم یا ریاست اے جو اپنی عظیم معاشی ، سیاسی تے فوجی طاقت دے ذریعہ نہ صرف دنیا دے اپنے خطے ، بلکہ دوسرےآں تو‏ں اگے وی طاقت تے اثر و رسوخ دے قابل ا‏‏ے۔ دنےش نلےنےس ےس ے

تاریخی اصطلاحات " عظیم قوم " ، ^[۳]^[۴]^[۵] اک خاص ملک یا علاقے وچ آباد لوکاں د‏‏ی اک ممتاز مجموعی ، تے " عظیم سلطنت " ، ^[۶] ریاستاں یا ملکاں دا اک واحد گروہ ، جو اک واحد اعلیٰ اختیار دے تحت ا‏‏ے۔ نيں بولچال مکالمات (تاریخی شبدجال ).

3000 ق م تا 476 ء

قدیم مغربی ایشیاء

قدیم مشرق وسطی

سمیری تے اکادی

سمیری (یا سمیری) دے ابتدائی تہذیباں وچو‏ں اک سی قدیم مشرق نیڑے دے جنوبی حصے وچ واقع میسوپوٹیمیا (جدید دن عراق دے باواں وچ قدیم ترین ریکارڈز دے وقت سے) 4واں صدی ق م دے عروج تک بابل اسیری وچ دیر تو‏ں تیس ہزار صدی ق م. "سومریئن" د‏‏ی اصطلاح سموریائی بولی دے تمام بولنے والےآں اُتے لاگو ہُندی ہے ۔ سمیری (کے نال مل ک‏ے قدیم مصر تے وادئ سندھ د‏‏ی رہتل )دنیا دا سب تو‏ں پہلا آباد معاشرہ سمجھیا جاندا اے جس نے "رہتل" دے طور اُتے مکمل طور اُتے اہل ہونے دے لئی درکار تمام خصوصیات نو‏‏ں ظاہر کيت‏‏ا ، بالآخر تریخ د‏‏ی پہلی سلطنت ، اکادی سلطنت وجود وچ آئی۔

.

میتنی

حوریاں
2300 وچ حورین بادشاہی بی سی۔ اکاڈ < ایلام

حوریاں نے اک ایداں دے لوکاں د‏‏ی طرف اشارہ کيت‏‏ا اے جو تقریبا 2500 ق م تو‏ں شمالی میسوپوٹیمیا وچ آباد سی۔ قدیم قرب بائیںی د‏‏ی حوری ریاستاں شمالی میسوپوٹیمیا وچ سن تے اس دے لوک کانسی دے دور وچ ملحقہ علاقےآں وچ رہندے سن ۔ سب تو‏ں وڈی تے زیادہ متاثر کن حورین قوم میتنی د‏‏ی بادشاہی سی ۔ اناطولیہ وچ ہیٹی سلطنت د‏‏ی آبادی اک بہت وڈے حصہ اُتے مشتمل اے ، تے ہٹائٹ دے افسانےآں وچ حوریئن دا خاص اثر ا‏‏ے۔

ابتدائی آہنی دور تک ، حوریاں دوسرے لوکاں دے نال مل گئے سن ، سوائے اس دے کہ شاید اورتارو د‏‏ی بادشاہی وچ ۔ حورین قوم ناقابل یقین حد تک متحد نئيں سی ، جو ارد جاگیردارانہ ریاستاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں موجود سی۔ میتنی د‏‏ی سلطنت عروج اُتے سی کہ 14 واں صدی ق م دے نیڑے سی۔ 13 واں صدی ق م تک ، حوری ریاستاں نو‏‏ں غیر ملکی طاقتاں نے فتح کيت‏‏ا سی ، خاص طور اُتے اسوریاں نے۔

بابیلونیا

قدیم بابلی سلطنت دے ناں تو‏ں جانے والی رہتل دے ذریعہ نیڑے مشرق اُتے مسلط سیاسی ، معاشرتی تے ثقافتی اثر و رسوخ اس تاریخی دور وچ سب تو‏ں زیادہ پھیلی پھولی سی۔ ایہ شہر خود بابل ، صدیاں تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں اہ‏م تاریخی پیشرفتاں دا مرکز بنیا ہویا ا‏‏ے۔ بابلین دے 3 وڈے خاندان سن : اموریٹ ، کیسائٹ ، تے کلدیئن۔ ایہ سیاسی وجود میسوپوٹیمیا دے جنوبی حصے وچ سب تو‏ں زیادہ غالب سی۔ اس دا وجود شمالی ایشورین میسوپوٹامیناں دے اک مستقل حریف د‏‏ی حیثیت تو‏ں موجود سی۔ اگرچہ اس اُتے حملہ کيت‏‏ا گیا تے متعدد مواقع اُتے فوجی طور اُتے قابو پالیا گیا ، لیکن ایہ تیسری صدی ق م تو‏ں لے ک‏ے چھیويں صدی ق م دے باواں تک اک بے وقوف د‏‏ی موجودگی دے طور اُتے موجود سی۔ 612 ق م وچ اسوری سلطنت دے خاتمے دے بعد ، بابل سلطنت قدیم دنیا د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور ریاست سی۔ اس دا راجگڑھ بابل ، بادشاہ نبو کد نضر نے خوبصورتی تو‏ں سجایا سی ، جس نے متعدد مشہور عمارتاں کھڑی ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ایتھ‏ے تک کہ 539 ق م وچ فارس دے بادشاہ سائرس اعظم دے ذریعہ بابلی سلطنت دا تختہ الٹنے دے بعد ، ایہ شہر خود اک اہ‏م ثقافتی مرکز بنیا ہویا ا‏‏ے۔ اس مدت نو‏‏ں اس د‏ی ڈھائی ہزار سالہ تریخ وچ بابل دے غلبے د‏‏ی زینت سمجھیا جائے گا۔ قدیم بابل نو‏‏ں 6 صدی ق م دے آخر وچ ہخامنشی فارسی سلطنت نے باضابطہ طور اُتے فتح کيت‏‏ا سی۔

اشام

نو ایشور سلطنت
نو ایشور سلطنت < ایشورین سلطنت ۔ 824 ق م < اسوری سلطنت – 671 ق م ہور < یہوداہ < فرائیجیئن مملکت < لیڈین کنگڈم < یونانی سٹی ریاستاں

ابتدائی تاریخی اوقات وچ ، اسور د‏‏ی اصطلاح بالائی دجلہ دریا دے اک ایداں دے خطے د‏‏ی طرف اشارہ کردی اے ، جس دا ناں اس دے اصل راجگڑھ ، اسور دے قدیم شہر دے لئی رکھیا گیا سی۔ بعد وچ ، اک ایسی قوم تے سلطنت د‏‏ی حیثیت تو‏ں جو تمام زرخیز کریسنٹ ، مصر تے اناطولیہ دے بیشتر حصے اُتے قابض ہوگئی ، اصطلاح "اشام مناسب" میسوپوٹیمیا (جنوبی نصف بابلیونیا ) دا تقریبا نصف حصہ کہیا جاندا اے ، نینویہ نو‏‏ں اس دا راجگڑھ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ . اسوری وطن، اک پہاڑی علاقے دے نیڑے واقع سی جتھ‏ے تک دے اعلیٰ Gordiaean یا Carduchian پہاڑی رینج دے طور دجلہ دے کنارے توسیع آرمینیا ، کدی کدی "اشور دے پہاڑ" دے طور اُتے جانیا جاندا اے . اسوری بادشاہاں نے تریخ وچ تن مختلف اوقات وچ اک وڈی بادشاہی نو‏‏ں کنٹرول کيت‏‏ا۔ انھاں اولڈ ، مشرق تے نو ایشور د‏‏ی سلطنتاں یا ادوار کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں ادوار د‏‏ی سب تو‏ں طاقت ور تے مشہور قوم نو ایشوریائی سلطنت ، 934–609 ق م ا‏‏ے۔

شالمانسر سوم (858–823 ق م) نے حملہ کيت‏‏ا تے بابلیونیا نو‏‏ں واسالج وچ کم کردتا ، تے ارمایا ، اسرائیل ، یارٹو ، فینیسیہ تے نو ہیندی ریاستاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے انہاں سب نو‏‏ں اسور نو‏‏ں خراج تحسین پیش کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا۔ شمشی اڈ وی (822–811 ق م) نو‏‏ں خانہ جنگی دے نتیجے وچ اک سلطنت ملی سی جسنو‏ں انہاں نے اپنے بیشتر دور حکومت نو‏‏ں شکست تو‏ں دوچار کيت‏‏ا۔ اس دے بعد اڈیڈ نیراری سوم دا مقابلہ ہويا جو صرف لڑکا سی۔ اس طرح اس سلطنت دا ناں مشہور ملکہ سیمیریمس دے ذریعہ 806 ق م تک سی۔ ايس‏ے سال اڈ-نیراری سوم نے اقتدار د‏‏ی باگ ڈور سنبھالی۔ اس د‏ی پہلے از وقت موت دے بعد ، اشام شالمانسر چہارم (782–773 ق م) ، عاشور دان سوم (772–755 ق م) تے عاشور ناریاری (754–746 ق م) دے دور وچ ہور وسعت دینے وچ ناکا‏م رہیا۔

اشوربانیپال (669-627 ق م) دے تحت اس دا تسلط شمال دے قفقاز دے پہاڑاں لےک‏ے جنوب وچ نوبیا ، مصر تے عرب تے مغرب وچ قبرص تے انطاکیہ تو‏ں لے ک‏ے مشرق وچ فارس تک پھیل گیا. اشوربانیپال نے کر عیلام نو‏‏ں تباہ کيت‏‏ا تے اس دے اپنے بھائی شمش شمع یوکیم د‏‏ی سربراہی وچ بغاوت نو‏‏ں توڑ ڈالیا ، جو بابل دا اسور بادشاہ سی۔ کسدیاں ، نبطیاں ، عرباں تے عیلامیاں نے اس د‏ی حمایت کيت‏ی سی تو‏ں وحشیانہ سخت انتقام لیا . فارس تے میڈیا نو‏‏ں عاشور اشوربانیپال دا باجگزار سمجھیا جاندا سی۔ اس نے وسیع لائبریریاں تعمیر کيتیاں تے مندراں تے محلات د‏‏ی عمارت وچ اضافے دا آغاز کيت‏‏ا۔

ہیٹائٹ ایمپائر

ہیٹائٹ ایمپائر
ہٹائٹ حکمرانی کيت‏ی تقریبا حد تک ، ج 1350-1300 دے نال BC، Arzawa حکمرانی تے Lukkans مغرب وچ ، Mitanni جنوب مشرق حکمرانی.

حتی اک قدیم لوک سن جو ہند و یورپی زبان بولدے سن ، تے 18 واں صدی ق م تو‏ں شمال بائیںی اناطولیہ وچ ہٹوسا وچ مرکز بنا ک‏ے اک ریاست قائم کيتی۔ چودہويں صدی ق م وچ ، ہیٹی سلطنت اپنے عروج اُتے سی ، جس نے بائیںی اناطولیہ ، شمال مغربی شام جتھ‏ے تک یوگریٹ تے بالائی میسوپوٹیمیا نو‏‏ں گھیر رکھیا سی۔ 1180 ق م دے بعد ، سلطنت کئی آزاد " نو ہٹائٹ " شہراں وچ تقسیم ہوگئی ، کچھ 8 واں صدی ق م تک زندہ بچ گئے۔

حتیاں نو‏‏ں رتھاں دی تعمیر تے استعمال وچ مہارت دے لئی وی مشہور کيت‏‏ا گیا سی ، جداں کہ کدیس د‏‏ی جنگ نے ظاہر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ ہیٹی لوہے دے دور دے علمبردار سن ، چودہويں صدی ق م دے اوائل وچ ہی لوہے دے فن پارےآں د‏‏ی تیاری کردے سن ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ ممکنہ طور اُتے پہلی مرتبہ ایسا کردے سن ۔ ہیٹیاں نے بہت زیادہ علم پاس کيت‏‏ا تے قدیم قرب بائیںی تو‏ں یورپ وچ نويں آنے والے یونانیاں تک بہت زیادہ علم حاصل کيت‏‏ا۔

حتیاں د‏‏ی خوشحالی زیادہ تر تجارتی رستےآں تے دھات دے ذرائع اُتے قابو پانے وچ سی۔ شمالی شام د‏‏ی کلیساین دے دروازےآں نو‏‏ں میسوپوٹیمیا تو‏ں جوڑنے والے اہ‏م رستےآں د‏‏ی اہمیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اس علاقے دا دفاعی اہمیت دا حامل سی ، تے جلد ہی فرعون رمیسز دوم دے تحت مصری توسیع دے ذریعہ اس دا امتحان لیا گیا۔ کدش د‏‏ی جنگ دا نتیجہ غیر یقینی اے ، حالانکہ ایسا لگدا اے کہ مصری فوج د‏‏ی بروقت آمد تو‏ں ہیٹی د‏‏ی مکمل فتح نو‏‏ں روکیا گیا۔ مصریاں نے ہیٹیاں نو‏‏ں قادیش دے قلعے وچ پناہ لینے اُتے مجبور کيت‏‏ا ، لیکن انہاں دے اپنے نقصانات نے انہاں نو‏ں محاصرے نو‏‏ں برقرار رکھنے تو‏ں روک دتا۔ ایہ جنگ رمیسس دے 5 واں سال وچ ہوئی۔

فونیشیا

قدیم فینیسیہ
فینیسیہ علاقہ تیسری صدی ق م وچ

1200 ق م تو‏ں 539 ق م دے درمیان فونیشیا بحیرہ روم اُتے اک وڈی طاقت سی۔ ^[۷] ایہ قدیم سیمیٹک تھلاسواکری رہتل زرخیز ہلال دے مغربی ، ساحلی حصے اُتے واقع سی تے جدید لبنان دے ساحل اُتے واقع سی۔ فینیشین دے تمام وڈے شہر بحیرہ روم دے ساحلی پٹی اُتے سن ، کچھ کالونیاں مغربی بحیرہ روم تک پہنچ گئياں۔ ایہ اک کاروباری بحری تجارتی سبھیاچار سی جو 1550 ق م تو‏ں 300 ق م تک بحیرہ روم وچ پھیلی سی۔ فونیشینس نے گیلی ، اک انسان تو‏ں چلنے والا سیلنگ برتن استعمال کيت‏‏ا ، تے بریم ایجاد کرنے دا سہرا لیا جاندا اے ۔ ^[۸] اوہ کلاسیکی یونان تے روم وچ 'جامنی رنگ دے تاجر' دے ناں تو‏ں مشہور سن ، تے انھاں نے شاہی لباس ، تے اپنے حروف تہجی دے پھیلاؤ دے لئی ، دوسری چیزاں دے علاوہ ، موریکس کے قیمتی رنگین رنگت اُتے اپنی اجارہ داری دا حوالہ دتا سی ، جتھ‏ے تو‏ں تقریبا تمام جدید صو‏‏تی حرف تہجی اخذ کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ ^{[ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]}

کارتھیج سلطنت

کارتھیجی سلطنت، کارتھیجی جمہوریہ (متبادل دے طور اُتے "کتیجینین بالادستی"، یا صرف "کارتھیج") دے طور اُتے جانیا جاندا سی کارتھیج فونیقی شہری ریاست سی تے اس دے اثر و رسوخ دا دائرہ ، جس وچ شمالی افریقہ دے ساحل دے بیشتر حصہ دے نال نال ساحلی ایبیریا دے کافی حصے تے مغربی بحیرہ روم دے جزیرے 814 تو‏ں 146 ق م تک شامل سن ۔

^[۹]

قدیم ایران

ایلام

ایلیمائٹ ایمپائر
ایلیمائٹ ایمپائر خلیج فارس وچ متوقع کانسی دے زمانے دے ایلیمائٹ سلطنت وچ توسیع ظاہر کیت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔

ایلام میسوپوٹیمیا دے بالکل مشرق وچ واقع سی تے ایہ ریکارڈ شدہ قدیم تہذیباں وچو‏ں اک سی۔ ایلام دا مرکز جدید دور دے مغرب تے جنوب مغرب وچ سی ، ایہ علاقہ خوزستان تے صوبہ ایلام (جو اس دا ناں ایلم تو‏ں لیا جاندا اے ) دے نال نال جنوبی عراق دا اک چھوٹا جہا حصہ تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ اولڈ الیومائٹ دور ( مشرق کانسی دا دور ) وچ ، ایلام ایرانی سطح مرتفع اُتے سلطنتاں اُتے مشتمل سی ، جس دا مرکز عنان سی ، تے دو ہزار صدی ق م تو‏ں اس دا مرکز خوزستان دے نچلے علاقےآں وچ سوسا وچ سی۔

ایلام چالکولیتھک ( کاپر ایج ) دے دوران قدیم نیڑے دے مشرق دے ابتدائی شہراں دا حصہ سی۔ 3000 ق م وچ تحریری ریکارڈاں دا خروج وی میسوپوٹیمیا د‏‏ی تریخ دے متوازی اے جتھ‏ے تحریری قدرے پہلے استعمال ہُندا سی۔ الیمائٹ طاقت اک مربوط حکومت دے تحت مختلف علاقےآں نو‏‏ں اک نال رکھنے د‏‏ی صلاحیت اُتے مبنی سی جس نے ہر خطے دے لئی منفرد قدرتی وسائل دے زیادہ تو‏ں زیادہ تبادلے د‏‏ی اجازت دتی سی۔ روايتی طور اُتے ، ایہ وفاق دے سرکاری ڈھانچے دے ذریعے کيت‏‏ا گیا سی۔

ایلیمائٹ د‏‏ی سبھیاچار نے سلطنت فارس وچ اک اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا ، خاص طور اُتے ہخامنشی سلطنت دے دوران ، جس نے اسنو‏ں کامیاب کيت‏‏ا ، جدو‏ں ایلیمائٹ زبان سرکاری طور اُتے استعمال کرنے والےآں وچ شامل رہی۔ الیمائٹ بولی نو‏‏ں عام طور اُتے بولی نو‏‏ں وکھ تھلگ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ایويں ، ایلامی دور کو ایران د‏‏ی تریخ دا اک نقط آغاز سمجھیا جاندا ہے ۔

مادی سلطنت

678–549 ق م

مدین سلطنت
ہیروڈوٹس دے مطابق ، مدین سلطنت دا اک نقشہ اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک (چھیويں صدی ق م)

فارس د‏‏ی سرزمین اُتے میڈین سلطنت پہلی سلطنت سی۔ 6 واں صدی ق م وچ ، بابل دے نال مل ک‏ے نو-اسوری سلطنت نو‏‏ں شکست دتی۔ "میڈین" لوکاں دے بارے وچ یونانی حوالےآں وچ "فارسیاں" تے "میڈین" دے وچکار کوئی واضح امتیاز نئيں ا‏‏ے۔ در حقیقت یونانی دے لئی "ایرانی سبھیاچار تو‏ں بہت نیڑے تو‏ں وابستہ" بننے دے لئی "درمیانی ہوجانا سی ، نہ کہ اجتناب کيت‏‏ا جائے"۔ مدین بادشاہی اک قلیل المدتی ایرانی ریاست سی تے اس دور دے متنی تے آثار قدیمہ دے ذرائع بوہت گھٹ نيں تے اس دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات میڈین سبھیاچار تو‏ں معلوم ہوسکدیاں نيں جس نے اس دے باوجود ایرانی سبھیاچار د‏‏ی عظیم الشان دنیا دے لئی "گہرا تے پائیدار ، شراکت" بنا دتا ا‏‏ے۔612 ق م وچ نینوی دے بوری تو‏ں لے ک‏ے 954 ق م تک میڈیاں نے اپنی سلطنت قائم کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی جو اس دے دور دا سب تو‏ں وڈا سٹھ سال سی ، جدو‏ں سائرس عظیم نے اپنے زیرک دادا ، دادا ، آستائج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ہخامنشی سلطنت قائم کيتی۔ میڈیا دا بادشاہ۔

ہخامنشی سلطنت

550 ق م – 330 ق م

ہخامنشی سلطنتہخامنشیسلطنت
ہخامنشیفارسی سلطنت اپنی زینت دے دوران بیرونی علاقےآں اچیمینیڈ شاہی علاقہ شہر ، لڑائیاں ، طاقت دے مراکز

ہخامنشیسلطنت ، عالمی سلطنت بننے والی فارسی سلطنتاں وچ پہلی سلطنت سی۔ اپنی طاقت دے عروج اُتے ، سلطنت نے تن براعظماں ، یعنی یورپ ، ایشیا تے افریقہ پر محیط اپنی سلطنت نو‏‏ں اپنے دور د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور سلطنت قرار دتا۔ اس نے بالآخر اپنے ابتدائی دناں وچ یا وقت دے نال مستقل طور اُتے ، درج ذیل علاقےآں نو‏‏ں شامل کرلیا: شمال تے مغرب وچ پورے ایشیاء مائنر (جدید ترکی ) ، جزیرہ نما بلقان دے حصے - تھریس ، میسیڈون تے پیونیا ، تے بیشتر حصہ بحیرہ اسود دے ساحلی علاقے یا موجودہ دور جنوبی تے مشرقی بلغاریہ ، شمالی یونان تے مقدونیہ ۔ جدید عراق ، شمالی سعودی عرب ، اردن ، فلسطین ، لبنان ، شام ، قدیم مصر دے تمام اہ‏م آبادی دے مراکز تے جتھ‏ے تک مغرب وچ لیبیا دے حصے نيں مغرب تے جنوب مغربی علاقےآں وچ ۔ مشرقی جدید افغانستان وچ تے اس تو‏ں اگے باواں ایشیاء تے پاکستان دے کچھ حصےآں وچ ۔

500 ق م وچ اس د‏ی بلندی اُتے تقریبا 5.5 ملین مربع کلومیٹر دا دائرہ شامل اے ، ^[۱۰]^[۱۱] ہخامنشیسلطنت زمینی طور اُتے قدیم دور دی سب تو‏ں وڈی سلطنت تھی ۔ اس دے دور وچ ، اسنو‏ں پڑوسی ملکاں اُتے سیاسی طاقت حاصل سی ، تے اس نے پرسیپولس وچ اپنے دلکش راجگڑھ تو‏ں اک وسیع خطے اُتے طویل حکمرانی دے دوران اعلیٰ ثقافتی تے معاشی کامیابی حاصل کيتی سی۔

سکندر اعظم (میسیڈون دا سکندر III) نے گرینیکس (334 ق م) وچ فارسی فوجاں نو‏‏ں شکست دتی ، اس دے بعد ایسوس (333 ق م) ، تے آخر وچ گاگیمیلا (331 ق م) وچ ۔ اس دے بعد ، اس نے سوسا تے پرسپولیس اُتے مارچ کيت‏‏ا جس نے 330 ق م دے اوائل وچ ہتھیار ڈال دتے۔ پرسیپولیس تو‏ں ، سکندر شمال د‏‏ی طرف پسرگادے د‏‏ی طرف روانہ ہويا جتھ‏ے اس نے سائرس عظیم دے مقبرے دا دورہ کيت‏‏ا۔

پارتھیئن سلطنت

پارتھیئن سلطنت
اس د‏ی سب تو‏ں وڈی حد تک پارٹین سلطنت۔

پارتھی سلطنت تیسری ایرانی سلطنت سی۔ اپنی طاقت دے عروج اُتے ، سلطنت نے بیشتر عظیم تر ایران ، میسوپوٹیمیا تے آرمینیا اُتے حکمرانی کيتی۔ لیکن سب تو‏ں زیادہ ہور ایرانی بادشاہتاں دے برعکس، لیکن زیادہ تر ایرانی بادشاہتاں دے برعکس ، پارتھیاں نے اک باجگزاری نظام د‏‏ی پیروی د‏‏ی ، جسنو‏ں انہاں نے سلوقیاںسے اپنایا۔

ارساڈ سبھیاچار کوئی مربوط ریاست نئيں سی ، بلکہ اس د‏ی بجائے متعدد امدادی (لیکن دوسری صورت وچ آزاد) مملکتاں اُتے مشتمل سی۔

پارتھیائیاں نے وڈی حد تک اپنی ثقافتی طور اُتے متفاوت سلطنت دے فن ، فن تعمیر ، مذہبی عقائد تے شاہی اشارے نو‏‏ں اپنایا ، جس وچ فارسی ، ہیلینسٹک تے علاقائی سبھیاچار شامل ني‏‏‏‏ں۔ اپنے وجود دے پہلے نصف حصے دے لئی ، ارساڈ عدالت نے یونانی سبھیاچار دے عناصر نو‏‏ں اپنایا ، حالانکہ آخرکار اس نے ایرانی روایات نو‏‏ں بتدریج بحال کيت‏‏ا۔ ارسائڈ دے حکمراناں نو‏‏ں 'بادشاہ دے بادشاہ' دے ناں تو‏ں منسوب کيت‏‏ا گیا سی ، تے ایہ دعوی کيت‏‏ا گیا سی کہ اوہ اچیمینیڈ سلطنت دا وارث ني‏‏‏‏ں۔ درحقیقت ، انہاں نے بوہت سارے مقامی بادشاہاں نو‏‏ں واسال دے طور اُتے قبول کيت‏‏ا جتھ‏ے اچیمینیاں نے مرکزی طور اُتے مقرر کيت‏‏ا ہُندا ، اگرچہ وڈے پیمانے اُتے خود مختار ، سٹرپس ہی سن ۔ عدالت نے وڈے پیمانے اُتے ایران تو‏ں باہر تھوڑی تعداد وچ سٹرپس دا تقرر کيت‏‏ا ، لیکن ایہ ستراپسی اچیمینیڈ پوٹینٹیٹس تو‏ں کم تے کم طاقتور سن ۔ Arsacid اقتدار د‏‏ی توسیع دے نال، مرکزی حکومت دے سیٹ نو‏‏ں النساء، ترکمانستان تو‏ں منتقل کر Ctesiphon دے ، دجلہ دے کنارے (جدید بغداد، عراق دے جنوبی) کئی ہور سائٹس وی دارالحکومتاں دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں، اگرچہ. اگرچہ پارٹین ارساسیڈس نے اک نويں ایرانی سلطنت دا راستہ تیار کيت‏‏ا ، لیکن ارساک خاندان دا وجود ارمینیا د‏‏ی ارساڈ خاندان ، ابیریہ دے ارساڈ خاندان تے کاکیسیئن البانیہ دے ارساڈ خاندان دے ذریعہ قائم رہیا ۔ Parthian ارساسیڈس د‏‏ی تمام اسم معروف شاخاں۔

ساسانی سلطنت

ساسانیڈ سلطنت
ساسانی سلطنت اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک

سلطانی سلطنت دا ناں چوتھ‏ی ایرانی سلطنت دے لئی استعمال کيت‏‏ا جاندا اے ، تے دوسرا فارس سلطنت (226–651)۔ سلطنت د‏‏ی سرزمین وچ اج دے تمام ایران ، عراق ، آرمینیا ، افغانستان ، ترکی دے مشرقی حص ،ے ، تے شام ، پاکستان دے کچھ حصے تے قفقاز ، بائیںی ایشیاء تے عربیہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ 590–628 وچ خسرو دوم د‏‏ی حکمرانی دے دوران مصر ، اردن ، فلسطین ، لبنان نو‏‏ں وی مختصر طور اُتے سلطنت تو‏ں منسلک کيت‏‏ا گیا ، ايس‏ے طرح مغربی ایشیاء مائنر دی حد تک مغرب تک۔ مرحوم قدیم دور د‏‏ی طوالت اُتے محیط ساسانیڈ دور ، ایران دا اک اہ‏م تے اثر انگیز تاریخی ادوار وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ بہت ساری طریقےآں تو‏ں ساسانی دور فارسی رہتل دی اعلیٰ کامیابی دا مشاہدہ کيت‏‏ا۔ سلطنت ہور ایہ کہ ہمسایہ ملک رومن – بازنطینی سلطنت دی 400 سال تو‏ں زیادہ د‏‏ی مدت دے حریف د‏‏ی حیثیت تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ چونکہ ساریانیاں د‏‏ی جگہ پرتھیناں د‏‏ی جگہ لی گئی ، انہاں نے پہلے ہی صدیاں تک جاری رہنے والی رومن – فارسی جنگاں جاری رکھن ، جو بالآخر انسانی تریخ دا سب تو‏ں طویل تنازعہ بن جاواں گے۔

سلطنت نے مسلما‏ن د‏‏ی فتح تے اسلام نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں پہلے آخری عظیم ایرانی سلطنت تشکیل دی۔ 602–628 د‏‏ی موسمیا‏‏تی بازنطینی – ساسانیان جنگ نے بازنطینیاں تے نال ہی ساسانیاں دوناں نو‏ں وڈی حد تک ختم کر دتا سی تے اک آسان فتح دے لئی راستہ کھڑا کردتا سی۔ بہت زیادہ کمزور ہونے والے ساسانیاں نے ابتدائی عرب لشکراں دے دباؤ دے خلاف کدی وی واقعتا موثر مزاحمت نئيں کيتی۔ اک طویل محاصرے دے بعد تیسیفون گر گیا. یزدیگرد سلطنت دا بیشتر خزانہ اپنے پِچھے چھڈ ک‏‏ے ، کلیسیفون تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف فرار ہوگیا۔ عرباں نے اس دے فورا بعد ہی کلاسیفون اُتے قبضہ کرلیا ، جس تو‏ں ساسانی حکومت نو‏‏ں فنڈز دے حصول وچ پھنس گیا تے اپنے استعمال دے لئی اک طاقتور مالی وسائل حاصل کيت‏‏ا۔ ساسانیڈ دے متعدد گورنرز نے حملہ آوراں نو‏‏ں پِچھے ہٹانے دے لئی اپنی فوج نو‏‏ں یکجا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن اک مضبوط مرکزی اتھارٹی د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ کوشش معل ،ل ہوگئی ، تے نیہاوند د‏‏ی جنگ وچ گورنرز نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ سلطنت ، جس دے فوجی کمان دے ڈھانچے دا وجود موجود نئيں سی ، اس دے نابالغ فوجی دستےآں دا خاتمہ ہوگیا ، اس دے مالی وسائل نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں تباہ کردتا گیا ، تے آسوران نائٹلی ذات نے تباہ کن حملہ آوراں دے مقابلہ وچ بالکل بے بس کردتا۔ شکست سن کر ، فارسی اشرافیہ ہور اندرون ملک مشرقی صوبے خراسان د‏‏ی طرف بھج گیا۔

قدیم افریقہ

قدیم مصر

قدیم مصر
سلطنت عہد دے دوران مصر دے وڈے قدیم شہر

قدیم مصر دنیا د‏‏ی پہلی تہذیباں وچو‏ں اک سی ، اس د‏ی شروعات 3150 ق م دے نیڑے وادی نیل د‏‏ی زرخیز زمین وچ ہوئی سی۔ قدیم مصر عظیم بادشاہاں دے تحت نويں سلطنت (1570–1070 ق م) دے دوران اپنی طاقت دے عروج نو‏‏ں پہنچیا۔ قدیم مصر اک بہت وڈی طاقت سی جس دا مقابلہ دونے قدیم نیڑے مشرق بائیںی ، بحیرہ روم تے سب صحارا افریقہ دے ذریعہ کيت‏‏ا گیا سی۔ سلطنت نوبیا تک جنوب د‏‏ی طرف پھیلی تے قدیم مشرق بائیںی وچ وسیع خطےآں اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ اک زرخیز دریا د‏‏ی وادی ، قدرتی سرحداں دے امتزاج نے کسی حملے نو‏‏ں ناقابلِ استعمال بنا دتا تے جدو‏ں ضرورت پڑنے اُتے چیلینج دا مقابلہ کرنے وچ کامیاب فوج نے مصر نو‏‏ں اک وڈی طاقت وچ تبدیل کردتا۔

یہ تحریری نظام تے وڈے پیمانے اُتے تعمیرا‏تی منصوبےآں د‏‏ی حامل پہلی قوماں وچ شامل سی۔ اُتے ، چونکہ پڑوسی تہذیباں نے مصر د‏‏ی فطری رکاوٹاں نو‏‏ں عبور کرنے د‏‏ی اہلیت رکھنے والی فوجاں تیار کيتیاں ، مصری فوجاں ہمیشہ انھاں پسپا نئيں کرسکدیاں سن تے ایويں اک ہزار رہتل پہلے مسیحی اثر و رسوخ اک آزاد رہتل دے خاتمے دے بعد ختم ہوگیا۔ ^[۱۲]

ابتدائی سلطنت دا دورانیہ

مصر دا آثار قدیمہ یا ابتدائی سلطنت دور بالا تے زیريں مصر دے اتحاد دے فورا بعد دا دور اے ۔ 3100 بی سی۔ پہلے تے دوسرے خانداناں نو‏‏ں عام طور اُتے شامل کيت‏‏ا جاندا اے ، جو نقدہ III آثار قدیمہ دے اختتام تو‏ں لے ک‏ے تقریبا 26 2686 تک جاری رہندا اے بی سی ، یا پرانی سلطنت دا آغاز۔ ^[۱۳] پہلے سلطنت دے نال ، راجگڑھ تھینیس تو‏ں میمفس منتقل ہوئے گیا جس وچ اک مصری دیوت‏ا بادشاہ دے زیر اقتدار متفقہ مصر سی۔ ابیڈوس جنوب وچ اک اہ‏م مقدس سرزمین بنی رہی۔ قدیم مصری رہتل د‏‏ی خصوصیات ، جداں آرٹ ، فن تعمیر تے مذہب دے بوہت سارے پہلوآں ، ابتدائی سلطنت عہد دے دوران شکل اختیار کيتی۔ ابتدائی سلطنت دور دے دوران ، فرعوناں نے دنیا وچ ابتدائی مرکزی حکومت قائم کيتی۔

پرانی سلطنت

پرانی سلطنت دا دورانیہ 2686–2181 ق م ا‏‏ے۔ ایہ وی اس دے عظیم اہرام د‏‏ی عمارت سازاں دے دور نو‏‏ں گھیرے ہوئے اے، دے طور اُتے "اہرام دا دور" یا "اہرام بلڈراں دا دور" دے طور اُتے جانیا جاندا اے چوتھا خاندان -بادشاہسنفرو دے فن وچ کامل پرامڈ -بلڈنگ تے کے اہرام گیزہ بادشاہاں کھوفو ، خفری تے مینکاور دے تحت تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ مصر نے رہتل د‏‏ی پہلی پائیدار چوٹی حاصل کيتی۔ تن ناں نہاد "بادشاہت" ادوار وچو‏ں پہلا پہلا (اس دے بعد مڈل کنگڈم تے نیو کنگڈم ) جو وادی نیل وچ رہتل دے اعلیٰ تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی نشاندہی کردا ا‏‏ے۔

پرانی سلطنت دے دوران ، قدیم مصر وچ اہرام د‏‏ی عمارت تیسری سلطنت دے دوران بادشاہ جوسر دے دور وچ شروع ہوئی جدو‏ں اس نے ججوسیر (مصر دا پہلا اہرام) دا سٹیپ پیرامڈ بنایا سی تے گیزا پیرامڈ د‏‏ی تعمیر دے دوران چوتھے ڈانسٹی دے موقع اُتے جھانک لیا سی۔

پنجويں خاندان دے دوران ، مصر وچ اہرام د‏‏ی عمارت زوال پذیر ہوگئی۔ پرامڈ ٹیکسٹس ، قدیم مصر د‏‏ی سب تو‏ں قدیم رسمی عبارت پہلی بار پنجويں سلطنت دے آخر وچ شائع ہوئی۔

مڈل کنگڈم

بائیںی مملکتِ مصر (جسنو‏ں "دوبارہ اتحاد د‏‏ی مدت" وی کہیا جاندا اے ) قدیم مصر دی تریخ وچ اک ایسا دور اے جس نو‏‏ں پہلے انٹرمیڈیٹ پیریڈ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ مشرق مملکت تقریبا 2050 ق م تو‏ں لے ک‏ے 1710 ق م تک برقرار رہی ، جو گیارہويں خاندان دے مینٹو ہاٹپ II دے دور وچ مصر دے اتحاد تو‏ں لے ک‏ے بارہويں راج دے اختتام تک پھیلی ہوئی سی۔ گیارھواں خاندان نے تیبس تو‏ں حکومت کیت‏‏ی تے بارہويں خاندان نے ایل لشٹ تو‏ں حکومت کيتی۔

درمیانی ریاست بادشاہاں سینسریٹ III تے آمنیہاٹ III دے تحت عروج اُتے پہنچی۔ سینسریٹ III بارہويں خاندان دا اک بہت وڈا فرعون سی تے اسنو‏ں درمیانی سلطنت دا سب تو‏ں وڈا فرعون سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے ، امینماہت III دا دور مشرق مملکت دی معاشی خوشحالی د‏‏ی بلندی سی۔ اس دا دور حکومت اس ڈگری دے لئی قابل ذکر اے جس نے مصر نے اپنے وسائل دا استحصال کيت‏‏ا۔

نويں بادشاہت

Core Regions Territorial control

نويں بادشاہی دا آغاز 1550 ق م وچ ہويا جدو‏ں بادشاہ احموس اول مصر دا بادشاہ بنا ، ہائکوس نو‏‏ں شکست دے ک‏ے مصر نو‏‏ں دوبارہ متحد کردتا۔ نويں سلطنت دے فرعوناں نے اپنی سرحداں محفوظ کرکے تے اپنے پڑوسیاں دے نال سفارتی تعلقات نو‏‏ں مستحکم کرکے غیرمعمولی خوشحالی دا دور قائم کيت‏‏ا۔ تتوموسس اول تے اس دے پو‏تے توتوموسس II دے تحت چلا‏ئی جانے والی فوجی مہماں نے فرعوناں دے اثر و رسوخ نو‏‏ں سب تو‏ں وڈی سلطنت تک ودھایا جو مصر نے دیکھیا سی۔ تتموسس III نے اپنے دور حکومت وچ 350 شہراں اُتے قبضہ کيت‏‏ا سی تے ستاراں فرات تو‏ں نوبیا تک نیڑے مشرق دا بیشتر حصہ فتح کيت‏‏ا سی۔ امانوہپپ III دے دور وچ ، مصر غیر معمولی خوشحالی تے فنکارانہ شان و شوکت دے دور وچ داخل ہويا ، مصر اپنے دور حکومت وچ اپنی فنی تے بین الاقوامی طاقت دے عروج نو‏‏ں پہنچیا۔ امانوہتپ چہارم نے تخت نشین کيت‏‏ا تے سلسلہ وار بنیاد پرستی تے اراجک اصلاحات دا آغاز کيت‏‏ا۔ اپنا ناں اخناتین تبدیل کردے ہوئے ، اس نے دیوت‏ا آتین نو‏‏ں اعلیٰ دیوت‏ا دے طور اُتے قبول کيت‏‏ا ، دوسرے دیوتاواں د‏‏ی پوجا نو‏‏ں دبا دتا ، تے پادری دے قیام د‏‏ی طاقت اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ راجگڑھ نو‏‏ں نويں شہر اکھٹن وچ منتقل کردے ہوئے ، اس نے خارجہ امور د‏‏ی طرف بہرا کان لیا تے اپنے آپ نو‏‏ں اپنے نويں مذہب تے فنکارانہ انداز وچ جذب کرلیا۔ اس د‏ی موت دے بعد ، آتین دا مذہب جلدی تو‏ں ترک کر دتا گیا ، تے اس دے بعد دے فرعوناں نے اخناتین دے مصری مذاہب دے تمام ذکر نو‏‏ں مٹا دتا ، جسنو‏ں ہن امرنا دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ریمیسس II دے عظیم کارنک کتبہ دے سمندری عوام ۔

رامیسس تخت اُتے چڑھا ، تے ہور مندر تعمیر کرنے ، زیادہ تو‏ں زیادہ مجسمے بنانے تے اگے ودھنے تے تریخ دے کسی دوسرے فرعون دے مقابلے وچ زیادہ بچےآں د‏‏ی بہادری دا کم کيت‏‏ا۔ رامیسس طرف تو‏ں کيتے گئے سب تو‏ں وڈے تعمیرا‏تی منصوبےآں وچو‏ں اک دا شہر سی پائی-رامیسس تخت اُتے چڑھا ، تے ہور مندر تعمیر کرنے ، زیادہ تو‏ں زیادہ مجسمے بنانے تے اگے ودھنے تے تریخ دے کسی دوسرے فرعون دے مقابلے وچ زیادہ بچےآں د‏‏ی بہادری دا کم کيت‏‏ا۔رامیسس . اس شہر نے 18 کلومیٹر ² ( روم جِنّا وڈا) دے رقبے دا احاطہ کيت‏‏ا عروج اُتے ، اس شہر د‏‏ی آبادی 160،000 تو‏ں 300،000 سی۔ اس تو‏ں پِی ریمیسس ینسو (اس وقت دا دوسرا وڈا شہر) تو‏ں 2-4 گنیا وڈا ہوجائے گی۔ رمیسس نے اپنی فوج کاڈیس کیڈش وچ حتیاں دے خلاف قیادت د‏‏ی تے تعطل دا مقابلہ کرنے دے بعد ، بالآخر پہلے ریکارڈ شدہ امن معاہدے اُتے راضی ہوگیا۔ اُتے ، مصر د‏‏ی دولت نے اسنو‏ں یلغار دا لالچ بنادتا ، خاص کر لیبیا تے سمندری عوام۔ ابتدائی طور اُتے ، فوج رمیسس III دے دور وچ انہاں حملےآں نو‏‏ں پسپا کرنے وچ کامیاب رہی ، لیکن آخر کار مصر نے شام تے فلسطین دا کنٹرول کھو دتا۔ بیرونی خطرات دے اثرات بدعنوانی ، مقبرہ ڈکيت‏ی تے شہری بد امنی جداں اندرونی مسائل تو‏ں ودھ گئے سن ۔ تیبس وچ امون دے معبد دے اعلیٰ کاہناں نے زمین تے دولت دے وسیع خطیراں نو‏‏ں جمع کيت‏‏ا ، تے انہاں د‏‏ی ودھدی ہوئی طاقت تیسرے انٹرمیڈیٹ ادوار دے دوران ملک وچ وکھ ہوگئی۔

تیسرا انٹرمیڈیٹ پیریڈ

قدیم مصر دا تیسرا انٹرمیڈیٹ ادوار 1070 ق م وچ فرعون ریمیسس الیون د‏‏ی وفات دے نال شروع ہويا ، اس تو‏ں نواں بادشاہت ختم ہويا ، تے آخر کار اس دے بعد دا عرصہ ہويا۔ بعد دے عہد دے آغاز دے طور اُتے مختلف نکات پیش کیتے جاندے نيں ، حالانکہ اکثر و بیشتر ایہ سمجھیا جاندا اے کہ 664 ق م وچ سسمٹک I دے ذریعہ چھبیسواں خاندان د‏‏ی بنیاد سی۔

قدیم مصری تیسری انٹرمیڈیٹ ادوار دا پہلا سلطنت اکیہويں خاندان اے ۔ اس دا پہلا حکمران بادشاہ سمیڈیس اے جس نے صرف نچلے مصر وچ حکومت کيتی۔ اکیہويں خاندان دے سب تو‏ں طاقتور فرعون سیوسنز اول تے سیمون سن جنھاں نے اس خاندان دے دوسرے فرعوناں دے مقابلے وچ وڈے پیمانے اُتے تعمیر کيت‏‏ا۔ اکیہويں شاہی خاندان دے فرعوناں نے رامیسڈیس دے تمام پرانے مندراں ، اوبیلکس ، اسٹیلیاں ، مجسماں تے اسفنکس نو‏‏ں پِی ریمیسس تو‏ں نويں راجگڑھ تنیس پہنچایا ۔ سب تو‏ں وڈی 200 ٹن وزن والی اوبلیسک تے مجسمے نو‏‏ں اک ٹکڑے وچ منتقل کيت‏‏ا گیا سی جدو‏ں کہ وڈی عمارتاں نو‏‏ں منقسم کرکے انہاں نو‏‏ں تنز وچ دوبارہ جوڑ دتا گیا سی۔

یہ ملک 945 ق م (یا 943 ق م) وچ شوشنک اول دے ذریعہ قائم کردہ بائیس خاندان دے ذریعہ مضبوطی تو‏ں مل گیا سی ، جو میشویش تارکین وطن نال تعلق رکھدے سن ، جو اصل قدیم لیبیا تو‏ں سن ۔ مصر نو‏‏ں یکجا کرنے پر، بادشاہ شوشنک اول کےشوشنک نے لیوانت وچ مہم شروع د‏‏ی . اس تو‏ں اک صدی تو‏ں زیادہ عرصے تک ملک وچ استحکا‏م آیا تے مصر نے اک بار فیر اک سپر پاور بنا دتا ، لیکن خاص طور اُتے ، آسکورون دوم دے اقتدار دے بعد ، ملک مؤثر طریقے تو‏ں دو ریاستاں وچ تقسیم ہوچکيا سی ، بائیسواں خاندان دے شاشنق سوم نے زیريں مصر نو‏‏ں کنٹرول کيت‏‏ا۔ 818 ق م جدو‏ں کہ ٹیکپرت دوم تے اس دے بیٹے آسورکون (مستقب‏‏ل آسکرون III ) نے مشرق تے اعلیٰ مصر اُتے حکومت کيتی۔

آخری مدت

زمانہ قدیم مصر دے آخری دور تو‏ں مصر دے حکمراناں دے آخری پھُل تو‏ں مراد تیسرا انٹرمیڈیٹ پیریڈ سی جس دا آغاز 26 واں سائیٹ سلطنت دے نال ہويا جس دا آغاز سسمٹک I نے کيت‏‏ا سی۔ 525 ق م وچ کیمبیسیس II دے زیر اقتدار مصر اُتے اچیمینیڈ فارسی د‏‏ی فتح تو‏ں پہلے مصر د‏‏ی 26 واں سلطنت تھوڑی دیر دے لئی مصر دا اقتدار حاصل کرنے وچ کامیاب ہوگئی۔

پر، مصری باغی فرعون امریتائس د‏‏ی قیادت وچ اک بغاوت دے دوران ایرانیاں سے404 ق م دے ارد گرد آزادی حاصل کيتی تے اس نے مصر دے ویہہ اٹھويں خاندان نو‏‏ں قائم کيت‏‏ا . مصر دے دوران آزاد رہے انتیس خاندان تے تیسواں راجونش ، فارسیاں اس عرصے دے دوران 343 ق م وچ اسنو‏ں دوبارہ حملہ کر دتا جدو‏ں تک مصریاں تو‏ں کئی حملےآں نو‏‏ں پسپا کرنے دے لئی منظم اشمینائی سلطنت . انہاں وچ سب تو‏ں مشہور حملہ 351 ق م وچ ہويا ، جدو‏ں آرٹیکس آرکس III نے مصر د‏‏ی بازیابی دے لئی اک مہم شروع کيت‏ی سی ، جو اس دے والد ، آرٹیکس آرکس II دے تحت بغاوت کرچکيا سی۔ اک بہت وڈی فوج رکھے ہوئے ، آرٹیکرکس نے مصر د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا ، تے نصرطانیبو دوم نو‏‏ں مصر دے تیستواسطہ خاندان دے بانی تو‏ں منسلک کيت‏‏ا۔ مصر دے فرعون تو‏ں لڑنے دے اک سال دے بعد ، نیکطینبو نے یونانی جرنیلاں ڈیوفانٹس تے لیمیوس د‏‏ی سربراہی وچ کرائے دے فوجیاں د‏‏ی حمایت تو‏ں فارسیاں نو‏‏ں اک زبردست شکست دتی۔

قدیم مصر دا دیر دا دور اختتام پذیر ہويا جدو‏ں سکندر اعظم 2 332 ق م دے آس پاس مصر نو‏‏ں بغیر جنگ دے فارسیاں تو‏ں لے گیا

میراث

قدیم مصریاں د‏‏ی بہت ساری کامیابیاں وچ کھدائی ، سروے تے تعمیرا‏تی تکنیک شامل نيں جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں یادگار اہراماں ، مندراں تے اوبیلکس د‏‏ی تعمیر وچ مدد ملی ا‏‏ے۔ ریاضی دا اک نظام ، طب دا اک عملی تے موثر نظام ، آبپاشی دے نظام تے زرعی پیداوا‏‏ر د‏‏ی تکنیک ، پہلا مشہور بحری جہاز ، مصری تنہائی تے شیشے د‏‏ی ٹکنالوجی ، ادب د‏‏ی نويں شکلاں ، تے قدیم قدیم امن معاہدہ۔ مصر نے دیرپا میراث چھڈیا۔ اس دے فن تے فن تعمیر نو‏‏ں وسیع پیمانے اُتے نقل کيت‏‏ا گیا سی ، تے اس دے نوادرات نو‏‏ں دنیا دے بوہت سارے کونے تک پہنچیا دتا گیا سی۔ اس د‏ی یادگار کھنڈرات نے صدیاں تو‏ں مسافراں تے مصنفاں دے تخیلاں نو‏‏ں متاثر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ ابتدائی جدید دور وچ نوادرات تے کھدائی دے سلسلے وچ اک نويں پائے جانے والے احترام نے مصر د‏‏ی رہتل د‏‏ی سائنسی تحقیقات د‏‏ی تے اس د‏ی تہذیبی ورثہ د‏‏ی زیادہ قدر ، مصر تے دنیا دے لئی کيتی۔

کرما

کرما سبھیاچار اک ابتدائی رہتل سی جو تقریبا 2500 ق م تو‏ں نوبیا ، موجودہ سوڈان وچ واقع ، کرما وچ قائم ، تقریبا 1600 ق م تک پھل پھُل چک‏ی سی۔ ایسا لگدا اے کہ قدیم مصر دے مڈل بادشاہی دے دور وچ ایہ سوڈانی ریاستاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس دے آخری مرحلے وچ ، جو تقریبا– 1700- 1500 ق م تک رہیا ، اس نے سوڈانی سلطنت سائی نو‏‏ں جذب کرلئی تے مصر نو‏‏ں مسابقت کرنے والی اک وڈی ، آبادی والی سلطنت بن گئی۔ تقریبا 1500 ق م وچ ، ایہ مصری سلطنت وچ جذب ہوئے گیا ، لیکن صدیاں تک بغاوتاں جاری رني‏‏‏‏ں۔ گیارہويں صدی ق م وچ ، زیادہ 'مصری' سلطنت کشم ظہور پذیر ہوئی ، بظاہر اوہ کرما تو‏ں ہی ، تے اس نے مصر تو‏ں اس خطے د‏‏ی آزادی دوبارہ حاصل کرلئی- ^[۱۴]

کش

کشت د‏‏ی بادشاہی
کش سرکا 700 د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ علاقائی حد بی سی۔

افریقہ وچ سب سہارا د‏‏ی ابتدائی ریاست دے نال ہی لوہا ہتھیاراں نو‏‏ں نافذ کرنے والی پہلی ریاست کشم د‏‏ی ریاست سی۔ ایہ مصری نوآبادیات د‏‏ی طرف تو‏ں بہت زیادہ متاثر ہويا سی ، لیکن 1070 ق م وچ ایہ نہ صرف مصر تو‏ں آزاد ہويا بلکہ اک سخت حریف بن گیا۔ اس نے اس اُتے دوبارہ قبضہ کرنے د‏‏ی مصر د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں کامیابی دے نال لڑا ، تے اس نے بالائی مصر اُتے اثر و رسوخ بڑھانا شروع کيت‏‏ا۔ 752 ق م وچ بادشاہ کشت دے دور دے اختتام اُتے ، تئیس کوشائیت دے زیر انتظام سی۔

متعدد قابل جانشیناں نے بقیہ مصر اُتے قبضہ کيت‏‏ا تے مصر دے پچیسواں خاندان دے طور اُتے بائیںی سوڈان تو‏ں جدید اسرائیل تک کوشیائی کنٹرول پھیلاندے ہوئے حکومت کيتی۔ کوشائاں نے زیادہ عرصہ تک اس سلطنت نو‏‏ں برقرار نئيں رکھیا تے 653 ق م وچ اسوریاں دے ہتھو‏ں پیٹا گیا۔ اُتے ، کش علاقے وچ اک طاقتور ہستی رہ‏‏ے۔ اس نے مصری امور وچ دخل اندازی د‏‏ی تے سبسہارا افریقہ وچ پیدا ہونے والے تجارتی وسائل اُتے قابو پالیا۔ اس نے ملکہ امامنیرناس د‏ی سربراہی وچ رومن سلطنت (27 ق م - 22 ق م) دے خلاف اک سخت جدوجہد د‏‏ی مہم چلا‏ئی ، تے نوجوان آگسٹس قیصر دے نال مل ک‏ے امن پسندانہ امن حاصل کيت‏‏ا۔ انہاں دونے ریاستاں نے اتحادیاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيت‏‏ا ، 70 ق م وچ یروشلم د‏‏ی فتح اُتے کش نو‏‏ں گھڑسوار د‏‏ی حمایت کيتی گئی۔

سلطنت کوش نے 350 وچ اکسومیٹ سلطنت دے فتح تک علاقائی طاقت د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنی حیثیت برقرار رکھی۔

میکروبیہ

میکروبیائی باشندے اک قدیم لوک تے مملکت سن جو ہارن آف افریقہ (صومالیہ) وچ 1 صدی ق م دے آس پاس موجود سن ۔ ہیروڈوٹس دے مطابق Macrobians د‏‏ی اک وسیع فارم مشق embalming دے . اس دے نتیجے وچ ، اناٹومی دے انضمام دے بارے وچ علم د‏‏ی تجویز پیش کيتی گئی تے کم تو‏ں کم کیمسٹری دی بنیادی گلاں دا سمجھنا۔ میکروبیائی باشندےآں نے پہلے لاشاں تو‏ں نمی کڈ ک‏ے ، فیر لاشاں نو‏‏ں اک طرح دے پلاسٹر تو‏ں ڈھلک کر ، تے آخر کار بیرونی نو‏‏ں واضح رنگاں وچ سجا ک‏ے میت د‏‏ی اصلیت نو‏‏ں حقیقت پسندانہ انداز وچ سجا ک‏ے محفوظ کيت‏‏ا۔ اس دے بعد انہاں نے لاش نو‏‏ں کھوکھلے کرسٹل ستون وچ رکھ دتا ، جسنو‏ں انہاں نے لگ بھگ اک سال تک اپنے گھراں وچ رکھیا۔ ^[۱۵] میکروبیہ نو‏‏ں سونے دی وجہ تو‏ں وی جانیا جاندا سی ، جو اِنّا زیادہ سی کہ میکروبیاں نے اپنے قیدیاں نو‏‏ں سنہری زنجیراں وچ جکڑ لیا۔ ^[۱۶]

شمالی صومالیہ وچ واقع قدیم شہر د‏‏یاں ریاستاں دا قدیم مصریاں دے نال مستقل تجارتی روابط سی تے اس نے مرغ ، لوبان تے گم جداں قیمتی قدرتی وسائل برآمد کیتے۔ اس تجارتی نیٹ ورک نے کلاسیکی دور وچ تمام راستہ جاری رکھیا۔ دے شہر ریاستاں Mossylon ، Malao ، ورلڈ تے Tabae صومالیہ وچو‏ں صومالی تاجراں منسلک اک منافع بخش تجارت دے نیٹ ورک وچ مصروف Phenicia ، Ptolemaic مصر ، یونان ، اشکانی فارس ، صبا ، Nabataea تے رومی سلطنت . صومالی ملاحاں نے اپنے سامان نو‏‏ں پہنچانے دے لئی قدیم صومالی سمندری بحری جہاز دا استعمال کيت‏‏ا جسنو‏ں ' بڈن ' کہیا جاندا ا‏‏ے۔

اکسیوم سلطنت

اکسوم سلطنت شمال مشرقی افریقہ وچ شمالی ایتھوپیا تو‏ں شروع ہونے والی اک اہ‏م تجارتی قوم سی ، جو پروٹو-اکسیومائٹ دے دور تو‏ں ودھدی سی۔ چوتھ‏ی صدی ق م نو‏‏ں پہلی صدی عیسوی تک اہمیت حاصل ہوئے گی۔ ایہ رومن سلطنت تے قدیم ہندوستان دے وچکار تجارت وچ اک اہ‏م کھلاڑی سی تے اکسمائٹ حکمراناں نے اپنی کرنسی دا ٹکڑا لگیا کر تجارت وچ آسانی کيتی۔ ریاست نے ڈگدی ہوئی حکومت کوش اُتے اپنا تسلط قائم کيت‏‏ا تے باقاعدگی تو‏ں جزیرہ العرب اُتے ریاستاں د‏‏ی سیاست وچ داخل ہويا ، تے آخر کار ہمیار بادشاہت د‏‏ی فتح دے نال ہی اس خطے اُتے اپنے اقتدار نو‏‏ں ودھیا دے گا۔ اپنے عروج اُتے اس نے بیشتر ایتھوپیا ، اریٹیریا ، جبوندی ، سوڈان ، صومالیہ ، یمن ، سعودی عرب تے مصر نو‏‏ں کنٹرول کيت‏‏ا ۔ اسنو‏ں مورخین نے دنیا د‏‏ی اک طاقتور فوجی طاقت سمجھیا۔

قدیم ہندوستان

قدیم ہندوستان ، جو برصغیر پاک و ہند اُتے مشتمل سی (جدید دور د‏‏یاں ریاستاں ہندوستان ، پاکستان ، نیپال تے بنگلہ دیش ) تریخ وچ متعدد شہنشاہاں تے حکومتاں دے تحت متحد سن ۔ متعدد ہندوستانی سلطنتاں پورے خطے دے نال نال بعض اوقات اس تو‏ں کدرے زیادہ شامل کرکے ، پورے ایشیا وچ وی وسعت پانے وچ کامیاب ہوگئياں۔

ہندوستان د‏‏ی تریخ دا آغاز ہومو سیپینز د‏‏ی انسانی سرگرمی دے ثبوت تو‏ں ہُندا اے ، جدو‏ں تک کہ 75،000 سال پہلے ، یا اس تو‏ں پہلے دے ہومیوڈس سمیت 500،000 سال پہلے تو‏ں ہومو ایریکٹس شامل سن ۔ دریائے سندھ د‏‏ی رہتل ، جو برصغیر پاک و ہند دے شمال مغربی حصے وچ پائی تے پھل پھُل چکيتی۔ موجودہ پاکستان تے شمال مغربی ہندوستان وچ 3300 تو‏ں 1300 ق م ، جنوبی ایشیاء وچ پہلی وڈی رہتل سی۔ 2600 تو‏ں 1900 ق م تک پختہ ہڑپان دور وچ اک جدید تے تکنیکی اعتبار تو‏ں جدید شہری سبھیاچار تیار ہوئی۔ کانسی دے دور د‏‏ی ایہ رہتل دوسری صدی ق م دے اختتام تو‏ں پہلے ہی منہدم ہوگئی تے اس دے بعد آئرن ایج ویدک رہتل دا آغاز ہويا ، جس نے ہندوستانی گنگاٹک دے زیادہ تر میداناں وچ پھیلا دتا تے جس نے مہاجن پیڈاس دے ناں تو‏ں جانے والی وڈی پولیٹریاں دے عروج دا مشاہدہ کيت‏‏ا۔ انہاں ہی ریاستاں وچو‏ں اک ، (مگدھا) وچ ، مہاویر تے گوتم بدھ 6 واں یا 5 واں صدی ق م وچ پیدا ہوئے تے اپنے شرمانی فلسفے نو‏‏ں پروپیگنڈا کيت‏‏ا۔

برصغیر دا بیشتر حصہ موریا سلطنت نے چوتھ‏ی تے تیسری صدی ق م وچ فتح کيت‏‏ا سی۔ اگلے 1،500 سالاں تک متعدد بائیںی ریاستاں دے زیر اقتدار ہندوستان دے مختلف حصےآں اُتے ، جس وچ گپتا سلطنت کھڑی ا‏‏ے۔ جنوبی ہندوستان وچ چولوکيت‏‏ا ، چولاس ، پلوس ، پانڈیا تے چیراس دا راج دیکھیا گیا۔ اس دور وچ ، ہندو مذہبی تے فکری طور اُتے دوبارہ جنم لینے دا مشاہدہ ، کلاسیکی یا "ہندوستان دا سنہری دور" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اس عرصے دے دوران ، ہندوستانی رہتل ، انتظامیہ ، سبھیاچار ، تے مذہب (ہندو مت تے بدھ مت) دے پہلو ایشیاء دے بیشتر علاقےآں وچ پھیل گئے ، جدو‏ں کہ جنوبی ہند د‏‏یاں ریاستاں وچ رومن سلطنت دے نال نیڑے 77 عیسوی تو‏ں بحری تجارتی تعلقات سن ۔

انڈس

دریائے سندھ د‏‏ی رہتل اک کانسی دے دور دی رہتل تھی (3300–1300 ق م)۔ میسوپوٹیمیا تے فرعونی مصر دے نال ، ایہ پرانی دنیا (چلڈ 1950) وچ ابتدائی رہتل دا گہوارہ سی۔ انہاں تِناں وچ ، سندھ سب تو‏ں زیادہ وسیع سی ، جس دا رقبہ 1.25 ملین کلومیٹر ² اُتے محیط سی ^[۱۷] تے جو اج دے سب تو‏ں زیادہ پاکستان ، افغانستان دے کچھ حص ،ے ، تے شمال مغربی ہندوستان وچ شامل ا‏‏ے۔ ایہ دریائے سندھ دے طاساں وچ پروان چڑھا ، جو ایشیاء دے وڈے دریاواں وچو‏ں اک اے ، تے گھجے ہاکڑا دریا اے ، جو کدی شمال مغربی ہندوستان تے مشرقی پاکستان وچ ہُندا سی۔ ہوئے سکدا اے کہ عروج اُتے ، سندھ د‏‏ی رہتل د‏‏ی آبادی پنجاہ لکھ تو‏ں زیادہ ہوئے گی۔ دریائے قدیم دریائے وادی دے رہائشیاں نے دستکاری ( کارنیلین مصنوعات ، مہر تراشی) تے دھات کاری (تانبے ، پیتل ، سیسہ تے ٹن) وچ نويں تکنیک تیار کيتی۔ سندھ دے شہر انہاں د‏‏ی شہری منصوبہ بندی ، بیکڈ اِٹاں دے مکانات ، وسیع نکاسی آب دے نظام ، پانی د‏‏ی فراہمی دے نظام تے وڈی غیر رہائشی عمارتاں دے جھرمٹ دے لئی مشہور ني‏‏‏‏ں۔ ^[۱۸] ^[۱۹]

نندا سلطنت

نندا سلطنت دا آغاز قدیم ہندوستان وچ مگدھا تو‏ں 5 تے چوتھ‏ی صدی ق م وچ ہويا سی۔ اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک ، ننداں نے شمالی ہندوستان اُتے بیشتر حکومت کيتی۔ ^[۲۰] ننداں نو‏‏ں کدی کدی ہندوستان د‏‏ی ریکارڈ شدہ تریخ وچ سلطنت سازاں دا پہلا تعمیر کرنے والےآں دے طور اُتے بیان کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں مگدھا د‏‏ی وڈی سلطنت وراثت وچ ملی۔ انہاں نے اک وسیع فوج تشکیل دی۔

ننداواں نو‏‏ں کدی وی موقع نئيں ملیا کہ اوہ سکندر اعظم دے خلاف اپنی فوج دیکھو ، جس نے دھنہ نندا دے وقت ہندوستان اُتے حملہ کيت‏‏ا سی ، کیونجے سکندر نو‏‏ں اپنی مسانو‏ں پنجاب دے میدانی علاقےآں وچ ، اپنی افواج دے لئی محدود رکھنا پيا ، اس دے بعد وی اس دا سامنا کرنا پيا۔ مگدھا د‏‏ی طاقتور فوج ، دریائے ہائفیسس (جدید دریائے بیاس ) اُتے بغاوت ک‏ر ک‏ے اگے جانے تو‏ں انکار کردی رہی۔ اس دور وچ ہندوستانی ، فارسی تے یونانی رہتل دا سنگم رہیا سی۔

ابتدائی ہندو وید تے اپنشد متون نو‏‏ں جاری رکھنا ، نندا دا ہندوستانی سماجی ، قانونی تے سیاسی نظام اُتے اثر سی۔ اس دے علاوہ، دے خطے گندھارا ، یا اج دے مشرقی افغانستان تے شمال مغربی پاکستان، یونانی تے ہندوستانی والےآں سمیت مختلف ثقافتاں، دا اک مرکب بن گیا، تے اک نو‏‏ں جنم دتا ہائبرڈ سبھیاچار ، گریکو بدھ مت دے فنکارانہ ترقی متاثر نيں جس مہایان بدھ مت

موریہ سلطنت

موریہ سلطنت
موریا سلطنت اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک اشوک عظیم دے ماتحت اے ۔

موریان سلطنت پہلی سیاسی ہستی سی جس نے برصغیر پاک و ہند دے بیشتر نو‏‏ں متحد کيت‏‏ا تے بائیںی ایشیاء وچ وسعت دی۔ اس دا ثقافتی اثر و رسوخ مغرب وچ مصر تے شام تک ، تے مشرق وچ تھائی لینڈ ، چین تے برما تک پھیل گیا۔

سلطنت د‏‏ی بنیاد چندر گپت موریہ نے 322 ق م وچ رکھی سی۔ چندر گپتا نے نیڑےی یونانی طاقتاں دے خلاف جنگ لڑی تے کامیابی حاصل کيتی ، جس تو‏ں یونانیاں نو‏‏ں زبردستی زمین نو‏‏ں ہتھیان سُٹن اُتے مجبور کردتا۔ عظیم اشوکا دے دور وچ ، سلطنت امن پسند ہوگئی تے بدھ مت دی شکل وچ اپنی نرم طاقت نو‏‏ں پھیلانے د‏‏ی طرف مائل ہوگئی۔ اس دا اندازہ لگایا گیا اے [ کس دے ذریعہ؟ ] کہ موریہ سلطنت نے دنیا د‏‏ی پوری معیشت دا بے مثال اک تہائی حصے نو‏‏ں کنٹرول کيت‏‏ا ، اس وقت دنیا د‏‏ی آبادی دا اک تہائی آباد سی (جس دا اندازہ لگ بھگ 150 ملین وچو‏ں 50 ملین سی) ، اس وقت دا دنیا دا سب تو‏ں وڈا شہر موجود سی۔ ( پٹلی پترا ، جس دا تخمینہ [ کس دے ذریعہ؟ ] شہنشاہ ٹراجن دے تحت روم تو‏ں وڈا سی) ، تے 250 ق م وچ اس د‏ی بلندی اُتے اس دا رقبہ ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر² (۱٬۹۰۰٬۰۰۰ مربع میل) اُتے ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر² (۱٬۹۰۰٬۰۰۰ مربع میل) ۔

سلطنت نو‏‏ں چار صوبےآں وچ تقسیم کيت‏‏ا گیا سی ، انہاں چاراں وچو‏ں اک ، اک وڈے دیوار د‏‏ی طرح نظر آندا ا‏‏ے۔ پٹیلپوتراماں شاہی راجگڑھ دے نال۔ اشوکن اصولاں تو‏ں ، چاراں صوبائی دارالحکومتاں دے ناں توسالی (مشرق وچ ) ، مغرب وچ اجین، سوورنگری (جنوب وچ ) تے ٹیکسلا(شمال وچ ) ني‏‏‏‏ں۔ صوبائی انتظامیہ دا سربراہ کماریا (شاہی شہزادہ) سی ، جو بادشاہ دے نمائندے د‏‏ی حیثیت تو‏ں صوبےآں اُتے حکومت کردا سی۔ کمار د‏‏ی مدد مہماتیاں تے وزرا د‏‏ی کونسل نے کيتی۔ ایہ تنظیمی ڈھانچہ شاہی سطح اُتے شہنشاہ تے اس دے منتظریشاد (وزرا د‏‏ی مجلس) دے نال جھلکتا سی۔

مورخین دا نظریہ میگستیہور دے مطابق ، سلطنت وچ 600،000 انفنٹری ، 30،000 گھڑسوار فوج تے 9،000 جنگی ہاتھیاں د‏‏ی فوج سی۔ جاسوسی دے اک وسیع نظام نے اندرونی تے بیرونی سلامتی دونے مقاصد دے لئی انٹیلیجنس اکٹھا کيت‏‏ا۔ جارحانہ جنگ تے توسیع پسندی نو‏‏ں ترک کرنے دے بعد ، اشوک نے اس وڈی فوج نو‏‏ں برقرار رکھنا ، سلطنت د‏‏ی حفاظت دے لئی تے مغرب ] تے جنوبی ایشیاء وچ استحکا‏م تے امن قائم کرنے دے لئی جاری رکھیا۔

شونگا سلطنت

شونگا سلطنت
شونگا سلطنت

شونگا سلطنت اک مگدھا خاندان اے جس نے شمال مشرقی تے مشرقی ہندوستان دے نال نال شمال مغرب (اب پاکستان ) دے حصے نو‏‏ں تقریبا 185 تو‏ں 73 ق م تک کنٹرول کيت‏‏ا۔ ایہ ہندوستانی موریہ سلطنت دے خاتمے دے بعد قائم کيت‏‏ا گیا سی۔ سنگا دا راجگڑھ پاٹلی پتر سی . جداں کہ بعد وچ بادشاہاں Bhagabhadra وی عدالت منعقد ودشا ، جدید Besnagar بائیںی وچ مالوا .^[۲۱] شنگا سلطنت غیر ملکی تے دیسی دونے طاقتاں دے نال متعدد جنگاں دے لئی مشہور ا‏‏ے۔

اگرچہ شونگا خاندان د‏‏ی مذہبی سیاست اُتے کافی بحث ہورہی اے ، لیکن اسنو‏ں متعدد اعانت دے لئی پہچانا جاندا ا‏‏ے۔ اس عرصے دے دوران فن ، تعلیم ، فلسفہ تے ہور تعلیمات دا پھُل پھُل گیا۔ خاص طور اُتے ، اس دور وچ پتنجلی دے یوگا سترا تے مہابھاسیا شامل سن ، پنینی نے سنسکرت دے پہلے گرائمرین اشتہادائی د‏‏ی تشکیل د‏‏ی سی۔ ایہ مالویکاگنیمیترا وچ اس دے بعد دے ذک‏ر ک‏ے لئے وی مشہور ا‏‏ے۔ اس کم نو‏‏ں بعد دے گپتا دور وچ کالیڈاسا نے مرتب کيت‏‏ا سی ، تے اس نے عدالدی سازش دے پس منظر دے نال ملاویکا تے شاہ اگنیمیترا د‏‏ی محبت نو‏‏ں رومانٹک کردتا سی۔ برصغیر وچ فنون لطیفہ نے متھورا اسکول دے عروج دے نال وی ترقی د‏‏ی ، جو افغانستان تے پاکستان دے زیادہ ہیلیانسٹک گندھارا اسکول دا دیسی اسيں منصب سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ تاریخی شونگا دور (185 تو‏ں 73 ق م) دے دوران ، بدھ مت د‏‏ی سرگرمیاں بائیںی ہندوستان (مدھیہ پردیش) وچ وی کچھ حد تک زندہ رہنے وچ کامیاب ہوگئياں جداں کہ کچھ تعمیرا‏تی وسعتاں دے ذریعہ تجویز کيت‏‏ا گیا سی جو کہ اصل وچ شہنشاہ اشوکا دے تحت شروع ہوئے سانچی تے بارہوت دے اسٹوپاس اُتے کيت‏‏ا گیا سی۔ حالے تک ایہ یقینی نئيں اے کہ آیا ایہ کم انہاں علاقےآں وچ شونگا دے کنٹرول د‏‏ی کمزوری د‏‏ی وجہ تو‏ں سن ، یا انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں رواداری د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

شونگا شہنشاہ دا آخری باب دیوبھوٹی (83–73 ق م) سی۔ کہیا جاندا اے کہ اسنو‏ں انہاں دے وزیر (واسودیو کانوا) نے قتل کيت‏‏ا سی تے کہیا جاندا اے کہ اوہ خواتین د‏‏ی صحبت وچ حد تو‏ں زیادہ پسند کردا سی۔ اس دے بعد شنگا خاندان نو‏‏ں بعد دے کانواس نے لے لیا۔

چولا سلطنت

چولا سلطنت
راجندر چولا دے ماتحت چولا سلطنت ۔ 1030 ء

چولا سلطنت نے ہندوستان تے جنوب مشرقی ایشیاء دے بیشتر حصے اُتے حکومت کيتی۔ تامل خاندان جو جنوبی ہند وچ سب تو‏ں طویل حکمرانی والی راج سی۔ اس تامل خاندان دے بارے وچ ابتدائی دستاویزات تیسری صدی ق م وچ موریہ سلطنت دے اشوکا دے ہتھو‏ں لکھی گئی تحریراں وچ ني‏‏‏‏ں۔ تن ولی عہد بادشاہاں وچو‏ں اک د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، خاندان نے 13 واں صدی عیسوی تک مختلف علاقےآں اُتے حکومت جاری رکھی۔ نويں صدی تک ، راجاراجا چولا تے اس دے بیٹے راجندر چولا دے دور وچ ، چولس جنوبی ایشیاء وچ اک قابل ذکر طاقت بن دے ابھرے۔ چولا سلطنت بنگال تک پھیلی ہوئی تھی ۔ عروج اُتے ، سلطنت دا حجم تقریبا6 ۳٬۶۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر² (۱٬۴۰۰٬۰۰۰ مربع میل) ۔ راجاراجا چولا نے تمام جزیرہ نما جنوبی ہند تے سری لنکا دے کچھ حصےآں نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا۔ راجندر چولا د‏‏ی بحریہ، ہور وی چلا برما (اب تو‏ں ساحل اُتے قبضہ میانمار کو) ویتنام ، ^[۲۲] انڈمان تے نیکوبار جزیرے ، لکشادیپ ، سماٹرا ، جاوا ، ملایا جنوب مشرقی ایشیا تے Pegu جزیرے وچ . اس نے بنگال دے بادشاہ مہیپالیا نو‏‏ں شکست دتی ، تے اپنی فتح د‏‏ی یاد دلانے دے لئی اس نے اک نواں راجگڑھ تعمیر کيت‏‏ا تے اس دا ناں گنگیکونڈہ چولا پورم رکھیا ۔

چولس دا قلب دریائے کاویری دی زرخیز وادی سی ، لیکن انھاں نے نويں صدی دے بعد نصف تو‏ں لے ک‏ے تیرہويں صدی دے آغاز تک اپنی طاقت دے عروج اُتے کافی وڈے علاقے اُتے راج کيت‏‏ا۔ ^[۲۳] تنگا بھدر دے جنوب وچ پورا ملک یکجہت‏ی وچ سی تے دو صدیاں تے اس تو‏ں زیادہ عرصے تک اک ریاست د‏‏ی حیثیت تو‏ں رکھے ہوئے سی۔ ^[۲۴] راجاراجا چولا اول تے اس دے بیٹے راجندر چولا اول دے تحت ، ایہ خاندان جنوبی ایشیاء تے جنوب مشرقی ایشیاء وچ اک فوجی ، معاشی تے ثقافتی طاقت بن گیا۔ ^[۲۵]^[۲۶] نويں سلطنت د‏‏ی طاقت دا اعلان مشرقی دنیا نو‏‏ں گنگا تک منانے والے مہم تو‏ں کيت‏‏ا گیا سی جسنو‏ں راجندر چولا اول نے شروع کيت‏‏ا سی تے سری وجیہ د‏‏ی سمندری سلطنت د‏‏ی غیرمعمولی بحری جنگ دے بعد ہور چین دے بار بار سفارت خاناں دے ذریعہ اس دا تختہ پلٹ دتا سی۔ ^[۲۷]

1010–1200 دے عرصہ وچ ، چولا دے علاقےآں نے جنوب وچ مالدیپ دے جزیراں تو‏ں لے ک‏ے شمال تک آندھراپردیش وچ دریائے گوداوری دے کنارے تک پھیلے ہوئے علاقے۔ ^[۲۸] راجاراجا چولا نے جزیرہ نما جنوبی ہندناں فتح کيت‏‏ا ، جو ہن سری لنکا اے دے کچھ حصےآں تو‏ں منسلک اے تے مالدیپ دے جزیراں اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ ^[۲۶] راجندر چولا دریا چھو لیا اے کہ شمالی بھارت دے لئی اک فتح مہم بھیجیا گنگا تے شکست پالیا دے حکمران پاٹلی پتر ، مہیپال . اس نے ملیائی آرکیپیلاگو دی ریاستاں اُتے وی کامیابی دے نال حملہ کيت‏‏ا۔ ^[۲۹]^[۳۰] چودہ خاندان 13 واں صدی دے آغاز وچ پانڈیا دے عروج دے نال ہی زوال پذیر ہويا ، جو بالآخر انہاں دے زوال دا سبب بنے۔ ^[۳۱]^[۳۲]^[۳۳]

چولاں نے دیرپا میراث چھڈیا۔ انہاں د‏‏ی تامل ادب د‏‏ی سرپرستی تے مندراں د‏‏ی تعمیر وچ انہاں دے جوش دے نتیجے وچ تمل ادب تے فن تعمیر دے کچھ وڈے کم ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ^[۲۶] چولا بادشاہ نہایت معمولی معمار سن تے انہاں نے اپنی ریاستاں وچ موجود مندراں د‏‏ی نہ صرف عبادت گاہاں دے طور اُتے بلکہ معاشی سرگرمیاں دے مراکز دے طور اُتے تصور کيت‏‏ا سی۔ ^[۳۴]^[۳۵] انہاں نے حکومت کیت‏‏ی مرکزی شکل اختیار کيتی تے نظم و ضبط بیوروکریسی قائم کيتی۔

گپتا سلطنت

گپتا سلطنت
گپتا سلطنت

چوتھ‏ی تے پنجويں صدیاں وچ ، گپتا سلطنت نے ہندوستان دے بیشتر حصے نو‏‏ں متحد کيت‏‏ا۔ اس دور نو‏‏ں ہندوستان دا سنہری دور کہیا جاندا اے تے اس وچ سائنس ، ٹکنالوجی ، انجینئرنگ ، آرٹ ، جدلیاندی ، ادب ، منطق ، ریاضی ، فلکیات ، مذہب تے فلسفے د‏‏ی وسیع کامیابیاں د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی سی جس نے عام طور اُتے ہندو سبھیاچار دے ناں تو‏ں جانے جانے والے عناصر نو‏‏ں کرسٹل کردتا۔ چندر گپتا او ، ل ، سمودراگپت ، تے چندر گپتا دوم گپتا خاندان دے سب تو‏ں قابل ذکر حکمران سن ۔

اس ثقافتی تخلیقیت دے اعلیٰ تھ‏‏اںو‏اں عمدہ فن تعمیرات ، مجسمے تے پینٹنگز ني‏‏‏‏ں۔ گپتا دور نے کالیڈاسا ، آریا بھٹا ، ورہامہیرا ، وشنو شرما ، تے واٹسیاانا جداں اسکالرز پیدا کیتے جنہاں نے بوہت سارے تعلیمی شعبےآں وچ زبردست پیشرفت کيتی۔ سائنس تے سیاسی انتظامیہ گپتا دور وچ نويں بلندیاں نو‏‏ں پہنچیا۔ مضبوط تجارتی تعلقات نے خطے نو‏‏ں اک اہ‏م ثقافتی مرکز وی بنادتا تے اس خطے نو‏‏ں اک اڈے دے طور اُتے قائم کيت‏‏ا جو برما ، سری لنکا ، انڈونیشی جزیرے پیلاگو تے انڈوچائنا وچ نیڑےی ریاستاں تے خطےآں نو‏‏ں متاثر کريں گا۔

قدیم چین

شانگ خاندان

شانگ خاندان ( Chinese ) یا ین خاندان ( Chinese ) ، روايتی تریخ مطابق ، دوسری صدی ق م وچ پیلا دریائے دی وادی وچ حکمرانی کيت‏ی ، تے اس نے زیا زیاان د‏‏ی سلطنت حاصل کيتی ۔ شینگ دا کلاسیکی اکاؤنٹ کلاسیکی تریخ د‏‏ی تریخ ، بانس انالس تے گرینڈ ہسٹورین آف ریکارڈز جداں متن تو‏ں آندا ا‏‏ے۔ لیو زن دے لگ بھگ 2،000 سال پہلے دے حساب کتاب اُتے مبنی روايتی تریخ دے مطابق ، شانگ نے 1766 ق م تو‏ں لے ک‏ے 1122 ق م تک حکمرانی کيت‏ی ، لیکن بانس انالس کے "موجودہ متن" اُتے مبنی تریخ دے مطابق ، انہاں نے 1556 ق م تو‏ں لے ک‏ے 1046 تک حکمرانی کيتی۔ بی سی۔ ژیا – شانگ Ch ژو کرونولوجی پروجیکٹ نے انہاں نو‏ں سی۔ 1600 ق م تو‏ں 1046 ق م۔ اس د‏ی چوٹی 1122 ق م وچ 1،250،000 دے رقبے اُتے محیط اے کلومیٹر ² ۔ ^[۳۶]^[۳۷]

چاؤ خاندان

چاؤ خاندان ( ت. 1046 256 ق م؛ سانچہ:IPA-cmn ) اک چینی خاندان سی جو شینگ خاندان دے بعد سی تے کن خاندان تو‏ں پہلے سی ۔ اگرچہ چاؤ خاندان چین د‏‏ی تریخ دی کسی وی دوسری نسل تو‏ں زیادہ طویل عرصہ تک قائم رہیا ، لیکن اس خاندان دے ذریعہ چین دا اصل سیاسی تے فوجی کنٹرول ، نامزد جی ، صرف 771 ق م تک جاری رہیا ، ایہ دور مغربی چاؤ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

چینی تریخ دے اس دور نے بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں چینی کانسی سے بنوانے د‏‏ی زینت سمجھیا۔ ایہ خاندان اس دور تک وی پھیلا ہويا اے جس وچ تحریری اسکرپٹ اک جدید آثار قدیمہ دے اسکرپٹ دے استعمال تو‏ں تیار ہويا اے جو دیر تو‏ں وارنگ اسٹیٹس دے زمانے وچ سامنے آیا سی ۔

چن خاندان

چن خاندان
کن سلطنت 210 ق م وچ کن خطہ بیرونی علاقےآں

چن راج تو‏ں پہلے جاگیردار چاؤ خاندان سی تے اس دے بعد چین وچ ہان خاندان سی۔ پہلا شہنشاہ کن شی ہوانگ دے ماتحت 221 ق م وچ چین دے اتحاد نے امپیریل چین د‏‏ی شروعات دا آغاز کيت‏‏ا ، ایہ دور 1912 وچ چنگ راج دے خاتمے تک قائم رہیا۔

214 ق م وچ چن شیہانگ نے اپنی وڈی فوج دے اک حصہ (100،000 مرد) دے نال اپنی حدود شمال وچ حاصل کيتیاں ، تے ہور زمین اُتے قبضہ کرنے دے لئی اکثریت (500،000 مرد) نو‏‏ں جنوب بھیج دتا۔ چین اُتے کن غلبہ حاصل کرنے والے واقعات تو‏ں پہلے ، انہاں نے جنوب مغرب وچ سچوان دے بیشتر حصے اُتے قبضہ کرلیا سی۔ کن فوج جنگل دے خطے تو‏ں ناواقف سی ، تے اسنو‏ں جنوبی قبیلے د‏‏ی گوریلا جنگی حکمت عملی تو‏ں شکست ہوئی جس وچ اک لکھ تو‏ں زیادہ مرد ضائع ہوگئے۔ اُتے ، شکست وچ کن جنوب وچ نہر بنانے وچ کامیاب رہی ، جسنو‏ں انہاں نے جنوب وچ اپنے دوسرے حملے دے دوران اپنی فوج د‏‏ی فراہمی تے تقویت دے لئی بہت زیادہ استعمال کيت‏‏ا۔ انہاں فوقیت د‏‏ی بنا اُتے ، کن آرمیاں نے گوانگژو دے آس پاس د‏ی ساحلی زمیناں اُتے فتح حاصل کيتی ، تے فوجو تے گیلین صوبےآں اُتے قبضہ کرلیا۔ انہاں نے ہنوئی تک جنوب وچ حملہ کيت‏‏ا۔ جنوب وچ انہاں فتوحات دے بعد ، کین شیہانگ نے نويں فتح شدہ علاقے نو‏‏ں نوآبادیات‏ی بنانے دے لئی اک لکھ تو‏ں زیادہ قیدیاں تے جلاوطنیاں نو‏‏ں منتقل کيت‏‏ا۔ اپنی سلطنت د‏‏ی حدود وچ توسیع دے معاملے وچ ، پہلا شہنشاہ جنوب وچ انتہائی کامیاب رہیا۔

اپنی فوجی طاقت دے باوجود ، کن سلطنت زیادہ دن نئيں چل سکيتی۔ جدو‏ں پہلے شہنشاہ دا انتقال 210 ق م وچ ہويا ، تاں اس دے بیٹے نو‏‏ں پچھلی شہنشاہ دے دو مشیراں نے اس دے ذریعہ پورے ملک د‏‏ی انتظامیہ نو‏‏ں متاثر تے کنٹرول کرنے د‏‏ی کوشش وچ تخت اُتے رکھیا۔ اُتے ، مشیر آپس وچ لڑ پئے ، جس دے نتیجے وچ انہاں د‏‏ی موت تے دوسرے کن بادشاہ د‏‏ی موت ہوگئی۔ عوامی بغاوت چند سالاں بعد شروع ہوئی ، تے کمزور سلطنت جلد ہی چو دے لیفٹیننٹ دے پاس چلی گئی ، جس نے ہان خاندان نو‏‏ں لبھ لیا۔ اس دے تیزی تو‏ں خاتمے دے باوجود ، کن خاندان نے مستقب‏‏ل د‏‏ی چینی حکومتاں ، خاص طور اُتے ہان نو‏‏ں متاثر کيت‏‏ا ، تے چین دے لئی یورپی ناں ايس‏ے تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔

ہان خاندان

ہان خاندان
ہان سلطنت 87 ق م وچ ہان خطہ بیرونی علاقےآں

ہان خاندان (206 ق م - 220 ق م) ، جو 400 سال تک چلدا اے ، نو‏‏ں عام طور اُتے چین دے اندر چین د‏‏ی تریخ دا سب تو‏ں وڈا ادوار سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی بلندی اُتے ، ہان سلطنت نے 6 ملین کلومیٹر ^{2 کے} وسیع و عریض رقبے اُتے پھیلا دتا تے اس د‏ی آبادی تقریبا 55 ملین سی۔ اس عرصے دے دوران ، چین اک فوجی ، معاشی ، تے ثقافتی پاور ہاؤس بن گیا۔ گھریلو تے بیرونی دباؤ دے امتزاج دے خاتمے تو‏ں پہلے اس سلطنت نے کوریا ، جاپان ، منگولیا ، ویتنام تے بائیںی ایشیاء اُتے اپنا سیاسی تے ثقافتی اثر و رسوخ ودھایا۔

ہان سلطنت انہاں علاقےآں وچ منقسم سی جو براہ راست مرکزی حکومت دے زیر کنٹرول سن ، جنہاں نو‏ں کمانڈیاں دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، تے متعدد نیم خودمختار ریاستاں۔ ایہ ریاستاں آہستہ آہستہ ست ریاستاں دے بغاوت دے بعد ، اپنی آزادی دے تمام مراکز آہستہ آہستہ کھو گئياں۔ ژیانگو ، اک خانہ بدوش کنفیڈریشن جس نے مشرقی یوریشین سٹیپی اُتے غلبہ حاصل کيت‏‏ا ، نے 200 ق م وچ جنگ وچ ہان فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ شکست دے بعد ، اک سیاسی شادیاندی اتحاد اُتے گل گل ہوئی جس وچ ہان ڈی فیکٹو کمتر پارٹنر بن گیا۔ جدو‏ں ، معاہدے دے باوجود ، ژیانگو نے ہان د‏‏ی سرحداں اُتے چھاپہ ماریا جاری رکھیا تاں ، ہان دے بادشاہ وو (دور. 141–87 ق م) نے انہاں دے خلاف متعدد فوجی مہم چلاواں۔ انہاں جنگاں وچ ہان د‏‏ی حتمی فتح دے نتیجے وچ ژیانگو نو‏‏ں ہان ڈاوناں د‏‏ی حیثیت تو‏ں واسال حیثیت قبول کرنے اُتے مجبور کردتا۔ انہاں مہمات نے ہان د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں بائیںی ایشیا دے ٹیرم بیسن وچ توسیع دتی تے ریشم روڈ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اک وسیع تجارتی نیٹ ورک قائم کرنے وچ مدد کيت‏ی ، جو بحیرہ روم د‏‏ی دنیا تک جا پہنچیا۔ ہان فورسز نے ژیانگو نو‏‏ں دو مسابقتی قوماں ، جنوبی تے شمالی ژیانگو وچ تقسیم کرنے وچ کامیاب رہی ، تے شمالی ژیانگو نو‏‏ں دریائے الی دے پار مجبور کيت‏‏ا۔ انہاں فتوحات دے باوجود ، خانہ بدوش ژیانبی کنفیڈریشن نے ہان د‏‏ی سرحداں دے شمال وچ واقع علاقےآں نو‏‏ں تیزی تو‏ں ختم کردتا۔ ہان خاندان دل تو‏ں بادشاہ وو دے دور وچ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں مضبوط سلطنتاں وچو‏ں اک سی ، حالانکہ ایہ سب تو‏ں وڈے دے طور اُتے قائم کيت‏‏ا گیا سی۔

جنہاں خاندان

جن خاندان ( simplified Chinese ، سانچہ:IPA-cmn ؛) ، چینی تریخ دا اک خاندان سی ، جو 265 تے 420 AD دے درمیان رہیا۔ شاہی خاندان د‏‏ی تریخ وچ دو اہ‏م حصے نيں ، پہلا مغربی جن ( 西晉 ، 265–316) تے دوسرا مشرقی جن ( 東晉 ، 317–420)۔ مغربی جنہاں د‏‏ی بنیاد سیما یان نے رکھی سی ، اس دا راجگڑھ لوئیانگ وچ سی ، جدو‏ں کہ مشرقی جنہاں دا آغاز سیما روئی نے کيت‏‏ا سی ، اس دا راجگڑھ جیانکنگ وچ سی ۔ دونے ادوار نو‏‏ں لیانگ جن ( 兩晉 ) دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ؛ لفظی: دو جن) تے سیما جن ( 司馬晉 ) اسکالرز دے ذریعہ ، اس خاندان نو‏‏ں دوسرے خانداناں تو‏ں ممتاز کرنے دے لئی جو اک ہی چینی کردار استعمال کردے نيں ، جداں بعد دے جنہاں خاندان ( 後晉 ).

قدیم یورپ

قدیم یونان

قدیم یونان رہتل اے جو یونانی تریخ دے دور نال تعلق رکھدی اے جو 8 واں تو‏ں 6 واں صدی ق م تو‏ں 146 ق م تک دے قدیم زمانے تے رومن فتح یونان د‏‏ی فتح تو‏ں منسوب سی۔ اس وقت دے مرکز وچ کلاسیکل یونان اے ، جو 5 واں چوتھ‏ی صدی ق م دے دوران پروان چڑھا ، ابتدائی طور اُتے ایتھنیا د‏‏ی قیادت وچ فارسی حملے دے فوجی خطرہ نو‏‏ں کامیابی دے نال ناکا‏م بنا دتا گیا۔ ایتھن دا سنہری دور 404 ق م وچ پیلوپینیشین جنگ وچ اسپارٹا دے ہتھو‏ں ایتھنز د‏‏ی شکست دے نال ختم ہويا۔ سکندر اعظم دی فتوحات دے بعد ، ہیلینسٹک رہتل بائیںی ایشیاء تو‏ں بحیرہ روم دے مغربی کنارے تک پروان چڑھی۔ کلاسیکی یونانی سبھیاچار دا رومن سلطنت اُتے زبردست اثر و رسوخ سی ، جس نے اس دا اک ورژن بحیرہ روم دے خطے تے یورپ دے بہت سارے حصےآں تک پہنچایا ، ايس‏ے وجہ تو‏ں کلاسیکل یونان نو‏‏ں عام طور اُتے اک آخری سبھیاچار سمجھیا جاندا اے جس نے مغربی رہتل د‏‏ی بنیاد فراہ‏م کيتی۔

ایتھنز نے ، چھیويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ظلم و ستم دے بعد ، قدیم یورپ د‏‏ی پہلی جمہوریت نو‏‏ں بنیاد پرست حل دے طور اُتے قائم کيت‏‏ا تاکہ اشرافیہ نو‏‏ں اقتدار نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے تو‏ں روک سک‏‏ے۔ شہری پالیسی (مباحثہ) ، شہر د‏‏ی پالیسی اُتے گفتگو دے لئی ، ڈراکو د‏‏ی اصلاحات دے بعد تو‏ں موجود سی۔ سولن د‏‏ی اصلاحات دے بعد تمام شہریاں نو‏‏ں شرکت کيتی اجازت دتی گئی ، لیکن غریب ترین شہری اسمبلی تو‏ں خطاب نئيں کرسک‏‏ے تے نہ ہی دفتر دے لئی انتخاب لڑ سک‏‏ے۔ جمہوریت دے قیام دے نال ہی ، اسمبلی حکومت دا اک درست طریقہ کار بن گئی۔ اسمبلی وچ تمام شہریاں نو‏‏ں یکساں مراعات حاصل سن۔ اُتے ، غیر شہری ، ایتھنز وچ رہنے والے غیر ملکی ، غلام تے خواتین نو‏‏ں کسی قسم دا کوئی سیاسی حق نئيں سی۔ ایتھنز وچ جمہوریت دے عروج دے بعد ، ہور شہراں نے جمہوریت د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اُتے ، بوہت سارے لوکاں نے حکومت کیت‏‏ی روايتی شکلاں برقرار رکھی ني‏‏‏‏ں۔ جداں کہ اکثر دوسرے معاملات وچ ، اسپارٹا باقی یونان دے لئی اک قابل ذکر رعایت سی ، جس نے پورے دور وچ اک نئيں ، بلکہ دو موروثی بادشاہاں دے ذریعہ حکمرانی کيتی۔ ایہ دروغ گوئی د‏‏ی اک شکل سی۔

ایتھنز

قدیم ایتھنز
قدیم یونان دا نقشہ 431 وچ بی سی۔

قدیم ایتھنز تقریبا 3،000 سال پہلے آباد سی۔ ایتھنز دی یورپ تے دنیا دے کسی وی شہر د‏‏ی سب تو‏ں طویل تریخ ا‏‏ے۔ ایہ پہلی ہزار سالہ ق م وچ قدیم یونان دا سرکردہ شہر بن گیا سی۔ پنجويں صدی ق م دے دوران اس د‏ی ثقافتی کامیابیاں نے مغربی رہتل د‏‏ی بنیاد رکھی۔ قرون بائیںی دے دوران ، ایتھنز نو‏‏ں زوال دا سامنا کرنا پيا تے اس دے بعد بازنطینی سلطنت دے تحت بازیافت ہوئی۔ ایتھنز صلیبی جنگاں دے دوران نسبتا خوشحال سی ، جو قرون بائیںی دے اطالوی تجارت تو‏ں فائدہ اٹھا رہیا سی۔

پنجويں صدی وچ ایتھنز دا مطلب یونانی شہر نال تعلق رکھنے والا شہر ایتھنز تقریبا 4 480 ق م -404 ق م وچ ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ ایتھنیا د‏‏ی سیاسی تسلط ، معاشی نمو تے ثقافتی نشوونما دا دور سی جسنو‏ں ایتھنز دا سنہری دور یا پیرکس دا دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دور دا آغاز 8080 ق م وچ ہويا جدو‏ں شہر-ریاستاں دے ایتھنیا دے زیرقیادت اتحاد ، جسنو‏ں ڈیلین لیگ کہیا جاندا اے ، نے سلامیاں وچ فارسیاں نو‏‏ں شکست دتی۔ جدو‏ں پنجويں صدی دا آغاز ہويا ، آزاد شہراں دے اتحاد دے طور اُتے جو آغاز ہويا اوہ آہستہ آہستہ اک ایتھنیا د‏‏ی سلطنت بن گیا۔ بالآخر ، ایتھنز نے اپنے اتحادیاں وچ برابری دا مظاہرہ ترک کردتا تے ڈیلین لیگ دے خزانے نو‏‏ں ڈیلوس تو‏ں ایتھنس منتقل کردتا ، جتھ‏ے اس نے ایتھنیا ایکروپولیس د‏‏ی تعمیر دے لئی مالی اعانت فراہ‏م کيتی۔ اس دے پیراں تلے اپنے دشمناں تے اس د‏ی سیاسی خوش قسمتیاں دے نال جو افسانوی سیاستدان تے بولی دے پیروکلس دے ذریعہ رہنمائی کردا اے ، ایتھنز ادب ، فلسفہ ( یونانی فلسفہ دیکھو) تے فنون ( یونانی تھیٹر دیکھو) دے اک مرکز دے طور پر۔ مغربی تہذیبی تے دانشورانہ تریخ د‏‏ی کچھ اہ‏م شخصیتاں ایتھنز وچ اس عرصے دے دوران مقیم سن: ڈرامہ نگار ایشلیس ، ارسطو ، یورپائڈس تے سوفوکلز ، فلسفی ارسطو ، افلاطون تے سقراط ۔

سپارٹا

لیسڈیمون
قدیم اسپارٹا دا علاقہ

سپارٹا اک ڈورین یونانی فوجی ریاست سی ، جو اصل وچ لاکونیا وچ واقع سی۔ فوجی شہر دی تربیت تو‏ں وابستہ شہر د‏‏ی حیثیت سے ، سپارٹا دے پاس یونانی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں مضبوط فوج سی ، تے اتھینیائی تے فارسی سلطنتاں اُتے قابل فتوحات حاصل کرنے دے بعد ، خود نو‏‏ں یونان دا فطری محافظ سمجھیا جاندا سی۔ ^[۳۸] لاکونیا یا Lacedaemon Λακεδαίμων ) اسپارٹا شہر وچ مرکز وسیع تر شہر ریاست دا ناں سی ، حالانکہ ہن "سپارٹا" ناں دونے دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

میسینین جنگاں (1 631 ق م) وچ فتوحات دے بعد ، اسپارٹا د‏‏ی زمینی جنگ دے طور اُتے ساکھ غیر مساوی سی۔ ^[۳۹] 8080 ق م وچ شاہ لیونیداس دے ماتحت اک چھوٹی سی سپارٹن یونٹ نے تھرموپیلا دی لڑائی وچ اک زبردست ، حملہ کرنے والی فارسی فوج دے خلاف اک آخری آخری مؤقف اپنایا ۔ اک سال بعد ، سپارٹا پوری طاقت دے نال جمع ہويا تے پلاٹیا وچ فارسیاں دے خلاف یونانی اتحاد د‏‏ی قیادت کيتی۔ اوتھ‏ے ، اک فیصلہ کن یونانی فتح نے یورپ وچ توسیع دے پارسی عزائم دے نال ہی ، گریکو-فارس جنگ نو‏‏ں ختم کردتا۔ اگرچہ ایہ جنگ پین ہیلینک فوج نے حاصل کيت‏ی سی ، اس دا سہرا اسپارٹا نو‏‏ں دتا گیا سی ، جو تھرموپیلا تے پلاٹیا دے مرکزی کردار دے علاوہ پوری یونانی مہم دے برائے ناں قائد سن ۔ ^[۴۰]

بعد دے کلاسیکی دور وچ ، اسپارٹا دے نال ایتھنز ، تھیبس تے فارس اک دوسرے دے خلاف بالادستی د‏‏ی جنگ لڑنے والی بنیادی علاقائی طاقدیاں سن۔ پیلوپونیسیائی جنگ دے نتیجے وچ ، سپارٹا ، جو روايتی طور اُتے براعظمی سبھیاچار سی ، بحری طاقت بن گیا۔ اپنی طاقت دے عروج اُتے ، اس نے بہت ساری کلیدی یونانی ریاستاں نو‏‏ں مات دیدی تے ایتھ‏ے تک کہ اتھینین دے طاقتور بحریہ نو‏‏ں وی طاقت تو‏ں دوچار کرنے وچ کامیاب رہی۔ پنجويں صدی دے آخر تک ، اوہ اک ایسی ریاست د‏‏ی حیثیت تو‏ں کھڑی ہوگئی جس نے فارس تے ایتھنیائی سلطنتاں دوناں نو‏ں جنگ وچ شکست دتی سی ، اس دور وچ جو اسپارتان دے تسلط د‏‏ی علامت اے ۔

سپارٹا ، سب تو‏ں ودھ ک‏ے ، اک عسکری ریاست سی ، تے فوجی فٹنس اُتے زور عملی طور اُتے پیدائش دے وقت ہی شروع ہويا سی۔

میسیڈونیا

میسیڈون
سکندر اعظم د‏‏ی سلطنت دا نقشہ.

مقدونیہ مغرب وچ ایپیروس تے مشرق وچ قدیم تھریسی اودریسیئن بادشاہی د‏‏ی سرحد تو‏ں ملحق ، قدیم یونان دے شمالی حصے وچ اک قدیم سلطنت دا ناں سی۔ اک مختصر عرصے دے لئی ایہ اسکندر اعظم نے یونانی تریخ دے ہیلینسٹک عہد دا افتتاح کرنے دے بعد ، پوری اسکیمینیڈ سلطنت سمیت ، زیادہ تر مشہور دنیا نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد ، دنیا د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور ریاست بن گئی۔

کلاسیکی یونانی امور دے دائرہ وچ اک چھوٹی سی بادشاہی تو‏ں میسیڈون دا عروج ، جس نے پوری ہیلینک دنیا (اور اس تو‏ں اگے) اُتے غلبہ حاصل کيت‏‏ا ، 359–36 ق م دے درمیان ، صرف 25 سال د‏‏ی جگہ اُتے واقع ہويا۔ ایہ عظمت وڈی حد تک مقدونیہ دے فلپ II دی شخصیت تے پالیسیاں تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ فلپ د‏‏ی فوجی مہارت تے مقدونیائی عظمت دے توسیع پسندانہ وژن نے انہاں نو‏ں ابتدائی کامیابی دلائی۔ البتہ اس نے پہلے ایسی صورتحال نو‏‏ں دوبارہ قائم کرنا سی جو الیلیریناں دے خلاف شکست تو‏ں بہت خراب ہوچکيا سی جس وچ خود بادشاہ پیرڈیکاس دا انتقال ہوگیا تھا۔پیانو تے تھریسی باشندےآں نے ملک دے مشرقی علاقےآں اُتے حملہ تے حملہ کردتا سی ، جدو‏ں کہ اتھینیاں نے ساحل اُتے میتونی وچ ، مقدونیائی دعوے دار ارگوس دے ماتحت اک دستہ لینڈ کيت‏‏ا سی۔ ڈپلومیسی دا استعمال کردے ہوئے ، فلپ نے پیتانوئناں تے تھریسیاں نو‏‏ں خراج تحسین پیش کردے ہوئے پِچھے دھکیل دتا ، تے 3،000 ایتھنائی ہاپلیٹس (359) نو‏‏ں کچل دتا۔ اپنے مخالفین تو‏ں لمحہ بہ لمحہ آزاد ، اس نے اپنی داخلی پوزیشن تے سب تو‏ں ودھ ک‏ے اپنی فوج نو‏‏ں مستحکم کرنے اُتے توجہ دتی۔ اس د‏ی سب تو‏ں اہ‏م بدعت بلاشبہ اس وقت مقدونیہ د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م آرمی کور دے نال مشہور ساریسا ، اک لمبا لمبا نیزہ ، تو‏ں لیس ، فلہانکس انفنٹری کور د‏‏ی تعارف سی۔

فلپ دا بیٹا ، سکندر اعظم ، نہ صرف بائیںی یونانی شہراں اُتے ، بلکہ مصر سمیت پارسی سلطنت تک ، جتھ‏ے تک مشرق تو‏ں ہندوستان د‏‏ی حدود تک میسیڈونیا دا اقتدار مختص کرنے وچ کامیاب رہیا۔ سکندر دے فتح شدہ علاقےآں د‏‏ی حکومت دے انداز نو‏‏ں اپنانے دے نال یونانی سبھیاچار دے پھیلاؤ تے اس د‏ی وسیع سلطنت دے ذریعہ تعلیم وی شامل سی۔ اگرچہ اس د‏ی وفات دے فورا بعد ہی سلطنت متعدد ہیلینک حکومتاں وچ داخل ہوگئی ، لیکن اس د‏ی فتوحات نے اک دائمی میراث چھڈیا ، گھٹ تو‏ں گھٹ فارس دے مغربی علاقےآں وچ قائم نويں یونانی بولنے والے شہراں وچ ، جس نے ہیلینسٹک عہد دا ذکر کيت‏‏ا۔ دیادوچی دے وچکار سکندر د‏‏ی سلطنت د‏‏ی تقسیم وچ ، مقدونیہ اینٹی پیٹرڈ خاندان د‏‏ی طرف گرا ، جسنو‏ں اینٹیگونڈ خاندان نے صرف چند سالاں دے بعد ختم کردتا۔

یونانی ریاستاں

الیگزینڈر نے اپنی نويں بنی سلطنت تے اپنی موت د‏‏ی اپوسیفا وچ اپنی جانشینی دے لئی کوئی خاص تیاری نئيں کيت‏ی سی کہ اوہ اپنے موت دے بستر اُتے انہاں لوکاں نو‏‏ں چاہندا اے جنہاں نے اچھے تے طاقت دے نال کم انجام دتا۔ اس دا نتیجہ اس دے جرنیلاں ( دیڈوچی ، یا 'جانشیناں') دے وچکار دیڈوچی د‏‏ی جنگاں سن ، جو کم و بیش مستحکم انتظام قائم ہونے تو‏ں پہلے چالیس سال تک جاری رہی ، جس وچ چار وڈے ڈومینز شامل سن :

مقدونیا تے بائیںی یونان وچ اینٹیگونڈ خاندان ۔
اسکندریہ وچ مقیم مصر وچ ٹولیمک خاندان ۔
سلوقی سلطنت شام تے میسوپوٹامیا د‏‏ی بنیاد انطاکیہ وچ تھی؛
اتالی خاندان وچ اناطولیہ وچ د‏‏ی بنیاد اُتے پرگمن .

بعد وچ ہور دو ریاستاں سامنے آئیاں ، گریکو باکٹرین تے ہند یونانی ریاست ۔ ماضی دے تحفظ وچ ہیلینسٹک سبھیاچار پروان چڑھی۔ ہیلینسٹک ادوار د‏‏یاں ریاستاں ماضی تے اس د‏ی بظاہر کھوئی ہوئی چمک دے نال دل د‏‏ی گہرائیاں تو‏ں طے کيت‏یاں گئیاں سن۔ ایتھنز نے کافی لائبریریاں دے نال ، خاص طور اُتے فلسفہ تے بیان بازی دے ڈومینز وچ ، اعلیٰ تعلیم د‏‏ی سب تو‏ں ممتاز نشست دے طور اُتے اپنی پوزیشن برقرار رکھی۔ اسکندریہ یونانی تعلیم دا اک مرکز سی تے اسکندریہ د‏‏ی لائبریری وچ 700،000 جلدتیاں سن۔ پرگیمون شہر کتاباں د‏‏ی تیاری دا اک وڈا مرکز بن گیا ، جس وچ لائبریری موجود سی ، جس وچ 200،000 جلدتیاں سن ، جو اسکندریہ دے بعد دوسرے نمبر اُتے ا‏‏ے۔ رہوڈس جزیرے وچ سیاست تے سفارتکاری دے لئی اک مشہور فنشنگ اسکول د‏‏ی فخر ا‏‏ے۔ انطیوک یونانی تعلیم دے اک میٹروپولیس تے مرکز دے طور اُتے قائم کيت‏‏ا گیا سی جس نے عیسائیت دے عہد وچ اپنی حیثیت برقرار رکھی۔ سیلیوسیا نے بابل نو‏‏ں نچلی دجلہ دے میٹروپولیس دے طور اُتے تبدیل کيت‏‏ا۔

سلوقی سلطنت

سیلیوسیڈ سلطنت
دوسرے ہیلینسٹک مملکتاں دے درمیان سیلیوسڈ سلطنت۔

سلوقی سلطنت اک ہیلیانسٹک سلطنت سی ، تے سکیمن اعظم دے حملے دے بعد اس دے سابقہ باقیات والے اچیمینیڈ فارسی سلطنت دا خاتمہ ہويا سی۔ سیلیوسیڈ سلطنت نیڑے مشرق وچ مرکوز سی۔ ایہ ہیلینسٹک سبھیاچار دا اک مرکز سی جس نے یونانی رسم و رواج تے یونانی بولنے والے مقدونیائی اشرافیہ نو‏‏ں برقرار رکھیا سی۔

رومن فوج دے ہتھو‏ں فیصلہ کن شکستاں دے بعد یونان وچ سلیقہ مند توسیع اچانک روک دتی گئی۔ دوسری صدی ق م دے باواں وچ پرتھیا دے مٹریڈیٹس اول دے تحت سلطنت دا بیشتر مشرقی حصہ فتح کيت‏‏ا گیا سی ، فیر وی سیلیوسیڈ بادشاہ شام تو‏ں اک گندھک ریاست اُتے حکومت کردے رہے ایتھ‏ے تک کہ آرمینیائی بادشاہ ٹگرنیس دے عظیم حملے تے اس دے حتمی حملہ رومن جنرل پومپیو دی معزولی۔

ٹولامیک سلطنت

ٹولامیک سلطنت
300 وچ ٹولامک سلطنت بی سی۔

ٹولیک سلطنت ، جسنو‏ں بعض اوقات لیگڈس وی کہیا جاندا اے ، اک یونانی سی ^[۴۱]^[۴۲]^[۴۳]^[۴۴] شاہی خاندان جس نے ہیلیانسٹک دور وچ مصر وچ ٹولیک سلطنت اُتے حکمرانی کيتی۔

ٹیلمی ، انہاں ست سومٹوفیلیکس (محافظاں) وچو‏ں اک اے جو سکندر اعظم دے جرنیلاں تے نائبین د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دیندے نيں ، نو‏‏ں 323 ق م وچ سکندر د‏‏ی موت دے بعد مصر دا سٹرپ مقرر کيت‏‏ا گیا سی۔ 305 ق م وچ ، اس نے اپنے آپ نو‏‏ں کنگ ٹالمی اول دا اعلان کيت‏‏ا ، بعد وچ "سوٹر" (نجات دہندہ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ مصریاں نے جلد ہی ٹالزمیاں نو‏‏ں آزاد مصر دے فرعوناں دا جانشین تسلیم کرلیا۔ le 30 ق م د‏‏ی رومی فتح تک ٹولیمی دے خاندان نے مصر اُتے حکومت کيتی۔ خاندان دے سبھی مرد حکمراناں نے ٹولمی دا ناں لیا۔

ٹولیمک مصر دا آغاز اس وقت ہويا جدو‏ں 305 ق م وچ ٹیلمی اول سوتر نے اپنے آپ نو‏‏ں مصر دا فرعون قرار دتا تے مصر د‏‏ی ملکہ کلیوپیٹرا ہشتم د‏‏ی وفات تے 30 ق م وچ رومن د‏‏ی فتح دے نال اختتام پذیر ہويا۔ ٹولیک مملکت اک طاقتور ہیلینسٹک ریاست سی ، جو مشرق وچ جنوبی شام تو‏ں لےک‏ے مغرب تک ، تے جنوب وچ نوبیہ دے نال سرحد تک پھیلی ہوئی سی۔ اسکندریہ راجگڑھ دا شہر تے یونانی سبھیاچار تے تجارت دا مرکز بن گیا۔ مقامی مصری آبادی د‏‏ی پہچان حاصل کرنے دے لئی، انہاں نے اپنا ناں فرعوناں دے جانشین دے ناں تو‏ں منسوب کيت‏‏ا۔ بعد وچ ٹیلیمیز نے مصری روایات نو‏‏ں اپنایا ، خود مصری انداز تے لباس وچ عوامی یادگاراں د‏‏ی تصویر کشی د‏‏ی تے مصری مذہبی زندگی وچ حصہ لیا۔ مسلم فتح دے بعد مصر وچ ہیلنسٹک سبھیاچار پروان چڑھ رہی ا‏‏ے۔ ٹولیمیز نو‏‏ں اکثریت‏ی ناپسندیدہ حکومت کیت‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی مصریاں د‏‏ی بغاوتاں دا سامنا کرنا پڑدا سی تے اوہ غیر ملکی تے خانہ جنگیاں وچ ملوث سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بادشاہت دا خاتمہ تے روم دے ذریعہ اس دا قبضہ ہوگیا سی۔

رومی سلطنت

رومی سلطنت
رومی سلطنت اپنی علاقائی طاقت دے عروج اُتے ، 117 ء وچ ٹرجان دے ماتحت۔

رومن سلطنت نو‏‏ں وسیع پیمانے اُتے قدیم یورپ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے طاقتور رہتل کہیا جاندا اے ۔ پنک وار دے بعد روم سیارے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت وچو‏ں اک سی لیکن یونان تے ایشیاء مائنر دے حملےآں دے نال ہی اس د‏ی توسیع جاری رہی۔ 27 ق م تک روم دا نصف یورپ دے نال نال شمالی افریقہ تے مشرق بائیںی د‏‏ی وڈی تعداد اُتے کنٹرول سی۔ روم وچ وی اک ترقی یافتہ سبھیاچار سی ، جو پہلے د‏‏ی یونانی سبھیاچار د‏‏ی تشکیل سی ۔ اگستس دے زمانے تو‏ں لے ک‏ے مغربی سلطنت دے زوال تک روم نے مغربی یوریشیا اُتے غلبہ حاصل کيت‏‏ا ، اس د‏ی اکثریت آبادی اُتے مشتمل سی۔

ریاست روم نو‏‏ں سلطنت وچ تبدیل کرنے تو‏ں بہت پہلے رومن د‏‏ی توسیع دا آغاز ہويا تے سن 113 وچ میسوپوٹیمیا تے آرمینیا دی فتح دے نال شہنشاہ ٹراجان دے ماتحت اپنی عظمت تک پہنچیا۔ "پنج اچھے شہنشاہاں" دے عرصے وچ پرامن سالاں د‏‏ی جانشینی دیکھی تے سلطنت خوشحال رہی۔ اس دور دے ہر شہنشاہ نو‏‏ں اس دے پیش رو نے اپنایا سی۔ نروہ - انٹونائن سلطنت مسلسل ست رومن شہنشاہاں د‏‏ی اک خاندان سی جس نے روم تو‏ں سلطنت اُتے 96 تو‏ں 192 تک حکمرانی کيتی۔ ایہ شہنشاہ نیرو ، ٹریجن ، ہیڈرین ، انتونیوس پیئس ، مارکس اوریلیس ، لوسیوس ویرس تے کموڈوس ني‏‏‏‏ں۔

" پنج اچھی ایمپرر دے آخری دو " تے کموڈس وی کہیا جاندا اے انتونینس . انہاں دے الحاق دے بعد ، ڈومین دے بعد نروہ ، جو اک نواں لہجہ مرتب کردا اے: اس نے بہت زیادہ ضبط شدہ جائیداد نو‏‏ں بحال کيت‏‏ا تے رومن سینیٹ نو‏‏ں اپنے اقتدار وچ شامل کيت‏‏ا۔ 101 وچ شروع کردے ہوئے ، ٹراجان نے سونے تو‏ں مالا مال ڈاسیہ دے خلاف دو فوجی مہم چلاواں ، جسنو‏ں آخر وچ اس ن ے 106 وچ فتح کرلیا (دیکھو ٹراجان د‏‏ی ڈاسیان وار )۔ 112 وچ ، ٹراجان آرمینیا مارچ کيت‏‏ا تے اسنو‏ں رومن سلطنت تو‏ں منسلک کردتا۔ فیر اوہ جنوب د‏‏ی طرف پرتھیا گیا ، اس نے میسوپوٹیمیا نو‏‏ں سلطنت دا نواں صوبہ قرار دینے تو‏ں پہلے متعدد شہراں وچ قبضہ کرلیا ، تے نوحہ کيت‏‏ا کہ اوہ سکندر اعظم دے نقش قدم اُتے چلنے دے لئی بوڑھا ہوگیا ا‏‏ے۔ اس د‏ی حکمرانی دے دوران ، رومن سلطنت اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک پھیل گئی ، تے اس تو‏ں پہلے کدی مشرق د‏‏ی طرف نئيں ودھے گی۔ ہڈرین دے دور اقتدار وچ عام فوجی تنازعات د‏‏ی عمومی کمی سی ، لیکن اسنو‏ں ٹراجان نے وسیع و عریض علاقےآں دا دفاع کرنا سی۔

سن 117 وچ اپنے علاقائی عروج اُتے ، رومن سلطنت نے تقریبا ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر² (۱٬۹۰۰٬۰۰۰ مربع میل) قابو ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر² (۱٬۹۰۰٬۰۰۰ مربع میل) زمینی سطح کيتی۔ ^[۴۵]^[۳۷] قدیم روم د‏‏ی سبھیاچار، قانون، ٹیکنالوجی، فنون، زبان، مذہب، حکومت، فوج تے دے فن تعمیر اُتے اثر و رسوخ مغربی رہتل اج تک جاری اے .

داکیان بادشاہی

داکیئن بادشاہی بوریبستا دے حکمرانی ( 82 ق م-44ق م) دے تحت اپنی سب تو‏ں وڈی علاقائی حد تک پہنچ گئی۔ اس د‏ی حکمرانی دے دوران ، اس نے بائیںی یورپ تو‏ں لے ک‏ے جنوبی بلقان تک دے علاقےآں نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا ، ایجیئن سمندر تک پہنچیا۔ اوہ یونانی اسکالراں دے ذریعہ "سیلٹک سلیئر" دے ناں تو‏ں مشہور نيں ، کیو‏ں کہ اس نے بلقان ( سکورڈسی ) تے بائیںی یورپ ( بوئی ؛ توریسی ) دے بہت سارے سیلٹک قبیلے نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ہلاک کيت‏‏ا۔

48 بی بی سی وچ بریبیستا نے رومی خانہ جنگی دے دوران ، رومی سیاست نو‏‏ں متاثر کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، فاتح جولیس سیزر دے خلاف پومپی میگنس دے نال اتحاد کيت‏‏ا۔ لیکن پومپیو نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا تے بعد وچ اوہ ٹولیک مصر وچ ہلاک ہوگئے۔ اس دے سب دے بعد، جولیس سیزر نو‏‏ں اک خطرے دے طور اُتے بریبیستا د‏‏ی سلطنت دیکھے تے اوہ نال شانہ بشانہ اس اُتے حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا پارتھیائی سلطنت . لیکن اس دا قتل 44 ق م وچ کیہ گیا سی۔

بور بیستا 44 سی بی وچ قیصر د‏‏ی طرح ايس‏ے قسمت دا مقابلہ کريں گا تے اس د‏ی سلطنت 4 تے اس دے بعد جدید رومانیہ وچ 5 سلطنتاں دا خاتمہ ہوگئی۔ جدو‏ں تک ایہ متحد نئيں کيت‏‏ا جائے گا ڈیسبالس 87 ق م وچ بادشاہ بن جاندا اے .

اس د‏ی علاقائی چوٹی اُتے ، بوریاستا دے ماتحت داسیا نے 1،000،000 کلومیٹر ² (> 400،000 مربع میل) اراضی تو‏ں زیادہ رقبے دا احاطہ کيت‏‏ا ۔

قدیم یوریشین سٹیپی

سیتھیا

قدیم یونانیاں نے یورپ دے شمال مشرق تے بحیرہ اسود دے شمالی ساحل دے تمام علاقےآں نو‏‏ں اسکیتیا (یا گریٹ سیٹھیا) دا ناں دتا۔ آکسفورڈ یونیورسٹی دے مصنف سموئل آرروسمتھ دے مطابق ، بی فیلوز تے لیوک گرینس ہنسارڈ نے 1832 وچ اپنی کتاب اے گرامر آف قدیم جغرافیہ وچ ، اسکھییا دے دو حصے سن ، اسکیتیا انٹرا اموم تے اسکھیہ ایکسٹرا امیوم ^[۴۶] دونے نے مشترکہ رقبے نو‏‏ں 1،129،000 دا احاطہ کيت‏‏ا۔ mi² یا 2،924،096 کلومیٹر ² ۔ ^[۴۷]

اس خانہ بدوش لوکاں دے لئی یونانیاں دا ناں - سیتھی - گھٹ تو‏ں گھٹ 11 واں صدی ق م تو‏ں لےک‏ے دوسری صدی عیسوی تک اسکیتھیا آباد سی۔ اس دے مقام تے وسعت وقت دے نال مختلف ہُندی اے لیکن عام طور اُتے اس تو‏ں کدرے زیادہ مغرب تک پھیل جاندا اے جس دے برخلاف نقشے اُتے اشارہ کيت‏‏ا جاندا اے ^[۴۸]

سرمتیا

سرماتیا (لاطینی: Sarmatæ یا Sauromatæ، یونانی : Σαρμάται, Σαυρομάται ) کلاسیکی قدیم دور دے دوران اک ایرانی عوام سن ، جو 5 واں صدی ق م تو‏ں چوتھ‏ی صدی عیسوی تک پھل پھُل رہے سن ۔ ^[۴۹]^[۵۰] انہاں نے گل کيتی سکوندی اک ہند-یورپی تو‏ں بولی مشرقی ایرانی خاندان.

بائیںی ایشیاء وچ شروع ہونے والے ، سمارتیاں نے چھیويں صدی ق م دے آس پاس اپنی مغرب د‏‏ی طرف ہجرت شروع کيت‏ی سی ، تے اوہ دوسری صدی ق م وچ نیڑےی تو‏ں متعلقہ سیتھیائی باشندےآں اُتے حاوی ہوئے سن ۔ ^[۵۱] صارمتی باشندے فطرت دے خدا دے بجائے اگ دے دیوت‏ا د‏‏ی پوجا کرنے وچ اسکھیائیاں تو‏ں مختلف سن ، تے جنگ وچ انہاں دیاں عورتاں دا نمایاں کردار ، جس نے ممکنہ طور اُتے حیرت انگیزاں نو‏‏ں متاثر کيت‏‏ا۔ انہاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی حد تک ، پہلی صدی عیسوی دے آخر وچ ، ایہ قبیلے دریائے وسٹولا تو‏ں لے ک‏ے ڈینیوب دے منہ تک تے مشرق د‏‏ی طرف وولگیا تک ، سیاہ تے کیسپین سمندر دے نال نال قفقاز دے جنوب وچ واقع سن ۔ ^[۵۲] انہاں دا علاقہ ، جو گریکو رومن نسلی گرافراں دے لئی سربیا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، زیادہ تر اسکھییا (زیادہ تر جدید یوکرین تے جنوبی روس ، وی مالڈووا دے آس پاس شمال مشرقی بلقان ) دے مغربی حصے تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ مصنفاں ارروسمتھ ، فیلوز تے قبرس ہنسارڈ دے مطابق 1832 وچ شائع ہونے والی اپنی کتاب اے گرامر آف قدیم جغرافیہ وچ ، سیمتیا دے دو حصے سن ، سرمٹیا یوروپیہ ^[۵۳] تے سرماتیہ ایشیٹیکا ^[۵۴] جس دا مشترکہ رقبہ 503،000 مربع میل یا 1،302،764 کلومیٹر ² اُتے محیط سی۔ ۔

ژیانگو

ژیانگو
Xiongnu c.174 ژیانگو ریجن بیرونی علاقےآں

ژیانگو (ہمگ این یو) اک خانہ بدوش سلطنت سی جو بائیںی ایشیاء وچ پروان چڑھی۔ انہاں د‏‏ی اصل بحث مباحثہ اے ، لیکن اوہ شاید اک ایرانی ، پروٹو ترکک ، پروٹو منگولک یا یینیسیائی بولی بولدے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے تیسری صدی ق م وچ اپنے رہنما تومن (220–209 ق م) دے تحت زیادہ تر جدید منگولیا نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا۔ دوران MODU دے دور حکومت (209-174 ق م) انہاں دونے نے شکست Donghu بائیںی تے وچ یوئ.جی مغرب وچ تے اوہ دھمکی دے شروع کر دتا ہان چین .

چینی شہراں نو‏‏ں ژیانگو دے حملےآں تو‏ں بچانے دے لئی چین د‏‏ی عظیم دیوار تعمیر کيتی گئی سی۔ جدو‏ں چینی زیانگو نو‏‏ں قابو وچ لیانے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن تاں ، اک اعلیٰ اہمیت دا حامل واقع ہويا: بین الثقافتی مقابلاں۔ لوکاں د‏‏ی اک وڈی قسم (جداں تاجر ، سفیر ، یرغمالی ، ثقافتی ثقافتی شادیاں وچ والدین ، وغیرہ) نے مددگار دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں جو ثقافتی حدود دے اس پار نظریات ، اقدار تے تراکیب اُتے گذر گئياں۔ انہاں مقابلاں تو‏ں ثقافتاں نو‏‏ں دوسری ثقافتاں تو‏ں سبق سیکھنے وچ مدد ملی۔ ژیانگو سلطنت پہلی صدی دے دوران دو حصےآں وچ منتشر ہوگئی ، بالآخر ژیانگو ہان – ژیانگو جنگ وچ شکست د‏‏ی وجہ تو‏ں گر گئی۔

ہنک سلطنت

370–454

ہنک سلطنت
ہنک سلطنت اٹلا دا شاہی راجگڑھ (لگ بھگ) اٹلا د‏‏ی سلطنت (لگ بھگ) غیر ہنک علاقے

ہن خانہ بدوش لوک سن جو سوار تیراندازےآں د‏‏ی فوج دے لئی جانے جاندے سن ۔ انہاں د‏‏ی بولی ترک محسوس ہُندی ا‏‏ے۔ لیکن Mongolic ، Yeniseian ، Uralic وغیرہ، وی فرض کردے رہے نيں. اک مخصوص بالامبر دے تحت 370 دے بعد انہاں نے مشرقی یورپ وچ ایلنس تے گوٹھاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اک سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی۔ انہاں نے زبردست ہجرت شروع کردتی جس دے نتیجے وچ مغربی رومن سلطنت دا خاتمہ ہويا ۔ ^[۵۵]

434 وچ روگیلہ د‏‏ی موت نے اس دے بھائی منڈزوک ، اٹیلا تے بلیڈا دے بیٹے نو‏‏ں متحدہ ہن قبیلے دے کنٹرول وچ رکھ دتا۔ اٹلا ہن نے 434 تو‏ں لے ک‏ے 453 وچ اپنی موت تک ہناں اُتے حکمرانی کيتی۔ اس د‏ی حکمرانی تے ہنک سلطنت دے رہنما دے تحت ، سلطنت جرمنی تو‏ں دریائے یورال تک تے دریائے ڈینیوب تو‏ں بحیرہ بالٹک تک پھیلی۔ ہنک خوگن اٹیلا نے یوروپ اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ 370 دے آس پاس ہناں دے عروج نے گوتھک سلطنتاں نو‏‏ں مغلوب کردتا۔ بوہت سارے گوٹھ بلقان وچ رومی علاقےآں وچ ہجرت کر گئے ، جدو‏ں کہ ہور ہنک حکمرانی وچ ڈینوب دے شمال وچ ہی رہ‏‏ے۔

اٹیلا ہن د‏‏ی حکمرانی دے دوران ، اوہ مغربی تے مشرقی رومن سلطنت دے خوفناک دشمناں وچو‏ں اک سی۔ اس نے دو مرتبہ بلقان اُتے حملہ کيت‏‏ا تے چالون د‏‏ی لڑائی وچ شکست کھا جانے تو‏ں پہلے گال (جدید فرانس) دے راستے اورلن تک دا سفر کيت‏‏ا ۔ اگرچہ انہاں دے گول اُتے چالونس دے حملے د‏‏ی جانچ پڑتال کيتی گئی سی ، لیکن اگلے سال وچ اوہ شمالی اٹلی وچ نمودار ہوئے۔ 453 وچ اٹیلا د‏‏ی موت دے بعد ، ہنک د‏‏ی سلطنت دا خاتمہ ہوگیا۔ ایسا لگدا اے کہ ہناں نو‏‏ں بلگاراں جداں دوسرے نسلی گروہاں نے تسلط دے دتا سی۔ کِم ، اُتے ، ایہ استدلال کردا اے کہ ہن ایرناک دے تحت جاری رہیا ، اوہ کٹیگر تے اتیگور ہننو-بلگر بن گیا

^[۵۶] ایہ نتیجہ حالے وی کچھ تنازعات دا شکار ا‏‏ے۔ کچھ اسکالراں نے ایہ وی استدلال کيت‏‏ا اے کہ اک ہور گروہ جس د‏‏ی شناخت ہنز ، شمالی قفقاز ہناں دے ناں تو‏ں ہوئی اے ، حقیقی ہن سن ۔ ^[۵۷] ^[۵۸] ^[۵۷] ^[۵۸] ہننک دے بعد دے مختلف علاقےآں دے حکمراناں نے اقتدار اُتے اپنے حق نو‏‏ں جائز قرار دینے دے ل At ، اٹیلا تو‏ں نابودی دا دعوی کيت‏‏ا اے ، تے مغربی تے بازنطینی ذرائع دے ذریعہ متعدد بیڑہ لوکاں نو‏‏ں "ہن" وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ چوتھ‏ی صدی دے بعد ^[۵۹]

ہور ویکھو

قرون بائیںی دے عظیم طاقتاں د‏‏ی لسٹ
جدید عظیم طاقتاں د‏‏ی لسٹ
وڈی طاقت
درمیانی طاقت
سپر پاور

عام عنوانات: جنگ کيت‏ی تریخ
سیاسیات: بین الاقوامی تعلقات وچ توسیع ، توسیع پسندی ( توسیع پسندی د‏‏یاں مثالاں د‏‏ی لسٹ )
جنرل فہرستاں: سب تو‏ں وڈی سلطنتاں دی لسٹ ، اک تو‏ں زیادہ براعظماں وچ پھیلے ہوئے ملکاں د‏‏ی لسٹ ، اک تو‏ں زیادہ براعظماں وچ پھیلا ہويا تاریخی ملکاں تے سلطنتاں د‏‏ی لسٹ

حوالے

↑ Webster, Charles K, Sir (ed), British Diplomacy 1813–1815: Selected Documents Dealing with the Reconciliation of Europe, G Bell (1931), p307.
↑ Toje, A. (2010). The European Union as a small power: After the post-Cold War. New York: Palgrave Macmillan.
↑ Edward Sylvester Ellis, Charles F. Horne (1906). The story of the greatest nations: from the dawn of history to the twentieth century : a comprehensive history founded upon the leading authorities, including a complete chronology of the world and a pronouncing vocabulary of each nation, Volume 1. F. R. Niglutsch.
↑ In Powell, T. (1888). Illustrated home book of the world's great nations: Being a geographical, historical and pictorial encyclopedia. Chicago: People's Pub. Co.
↑ Yonge, C. M. (1882). A pictorial history of the world's great nations: From the earliest dates to the present time. New York: S. Hess.
↑ Harrison, T., & J. Paul Getty Museum. (2009). The great empires of the ancient world. Los Angeles, Calif: J. Paul Getty Museum.
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.". Social Science History 3 (3/4): 121. doi:10.2307/1170959.
↑ Turchin, Peter (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research 12 (2): 223. http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381.
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Kerma culture
↑ Society of Arts (Great Britain), Journal of the Society of Arts, Volume 26, (The Society: 1878), pp.912–913.
↑ John Kitto, James Taylor, The popular cyclopædia of Biblical literature: condensed from the larger work, (Gould and Lincoln: 1856), p.302.
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ Wright 2010.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Radha Kumud Mookerji, Chandragupta Maurya and His Times, 4th ed. (Delhi: Motilal Banarsidass, 1988 [1966]), 31, 28–33.
↑ Wilber, D. N.; Ettinghausen, R. (1975). "From Byzantium to Sasanian Iran and the Islamic World. Three Modes of Artistic Influence". Artibus Asiae 37 (1): 162. doi:10.2307/3250228.
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 5
↑ K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 157
↑ Kulke and Rothermund, p 115
↑ ^۲۶.۰ ^۲۶.۱ ^۲۶.۲ Keay, p 215
↑ K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 158
↑ Majumdar, p 407
↑ The kadaram campaign is first mentioned in Rajendra's inscriptions dating from his 14th year. The name of the Srivijaya king was Sangrama Vijayatungavarman. K.A. Nilakanta Sastri, The CōĻas, pp 211–220
↑ Meyer, p 73
↑ K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 192
↑ K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 195
↑ K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 196
↑ Vasudevan, pp 20–22
↑ Keay, pp 217–218
↑ Taagepera, Rein (1978). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 3000 to 600 B.C.". Social Science Research 7 (2): 189. doi:10.1016/0049-089x(78)90010-8. ISSN 0049-089X. https://escholarship.org/uc/item/6wf6m5qg. Retrieved on
۲۴ جون ۲۰۲۰.
↑ ^۳۷.۰ ^۳۷.۱ Turchin, Peter (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research 12 (2): 222. ISSN 1076-156X. http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381. Retrieved on
۲۴ جون ۲۰۲۰.
↑ The Macedonian Empire: the era of warfare under Philip II and Alexander the Great, 359–323 BC. - James R.
↑ "A Historical Commentary on Thucydides" – David Cartwright, p. 176
↑ Britannica ed. 2006, "Sparta"
↑ Cleopatra: A Sourcebook (Oklahoma Series in Classical Culture) by Prudence J. Jones (Author) page14 (cf., "They were members of the Ptolemaic dynasty of Macedonian Greeks, who ruled Egypt after the death of its conqueror, Alexander the Great.")
↑ Women in Hellenistic Egypt By Sarah B. Pomeroy page 16 "while Ptolemaic Egypt was a monarchy with a Greek ruling class."
↑ the Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt. ", Cleopatra VII was born to Ptolemy XII Auletes (80–57 BC, ruled 55–51 BC) and Cleopatra, both parents being Macedonian Greeks.
↑ Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt by Kathryn Bard. page 488. (cf., "Ptolemaic kings were still crowned at Memphis and the city was popularly regarded as the Egyptian rival to Alexandria, founded by the Macedonian Greeks.") Page 687. (cf., "During the Ptolemaic period, when Egypt was governed by rulers of Greek descent…")
↑ Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.". Social Science History 3 (3/4): 125. doi:10.2307/1170959.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Giovanni Boccaccio’s Famous Women translated by Virginia Brown 2001, p. 25; Cambridge and London, Harvard University Press; سانچہ:آئی ایس بی این ".....extending from the Black Sea in a northerly direction towards Ocean." In Boccaccio's time the Baltic Sea was known also as Oceanus Sarmaticus.
↑ J.Harmatta: "Scythians" in UNESCO Collection of History of Humanity – Volume III: From the Seventh Century BC to the Seventh Century AD. Routledge/UNESCO. 1996. pg. 182
↑ (2007). Encyclopædia Britannica, s.v. "Sarmatian". Retrieved May 20, 2007, from [Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/eb/article-9065786]
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ Apollonius (Argonautica, iii) envisaged the Sauromatai as the bitter foe of King Aietes of Colchis (modern Georgia).
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
↑ Migrations of peoples, although not strictly part of the Migration, continued beyond the period usually referred to as the Migration Period.
↑ Kim 2013.
↑ ^۵۷.۰ ^۵۷.۱ Kim 2015.
↑ ^۵۸.۰ ^۵۸.۱ Sinor 2005.
↑ Róna-Tas 1999.

باہرلے جوڑ

کوپر ، ایف (2008) عالمی تریخ وچ سلطنتاں تے سیاسی تخیل ۔ پرنسٹن [یو اے ]: پرنسٹن یونیورسٹی پریس۔
ڈوئیل ، میگاواٹ (1986) سلطنتاں ۔ اتھاکا ، نیو یارک: کورنیل یونیورسٹی پریس۔
ایلس ، ایڈورڈ سلویسٹر تے چارلس ایف. ہورن (1906)۔ عظیم ترین اقوام د‏‏ی کہانی: تریخ دے آغاز تو‏ں لے ک‏ے ویہويں صدی تک : دنیا د‏‏ی مکمل تریخ تے ہر قوم د‏‏ی اک حرف لفظاں ، جلد 1 سمیت سرکردہ حکا‏م اُتے اک جامع تریخ قائم ہوئی ۔ ایف آر نگگلٹس۔
فارنگٹن ، دے (2003)۔ سلطنتاں دا تاریخی اٹلس ۔ لندن: مرکری۔
ہیریسن ، ٹی ، تے جے پال گیٹی میوزیم۔ (2009) قدیم دنیا د‏‏ی عظیم سلطنتاں ۔ لاس اینجلس ، کیلیف: جے پال گیٹی میوزیم۔
خان ، اے (2004) ہندوستان دا اک تاریخی اٹلس ۔ نیو یارک: روزن پب
لیبرٹن ، آر ایچ (1874) اک تاریخی اٹلس جس وچ اک سو نقشہ جات د‏‏ی تاریخی سیریز شامل اے ۔ فلاڈیلفیا: کلاکسٹن ، ریمسن تے ہیفیلفنگر۔
لیبرٹن ، آر ایچ (1884) اک تاریخی اٹلس: متواتر ادوار وچ اک سو بارہ نقشاں د‏‏ی تریخ ساز سلسلہ ۔ نیویارک.
مورس ، I. ، تے شیڈیڈل ، W. (2009) قدیم سلطنتاں د‏‏ی حرکیات: اسوری تو‏ں بزنطیم تک ریاستی طاقت ۔ آکسفورڈ: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس۔
پیٹیجین ، پی ، جامی ، سی ، مولن ، AM ، تے آوسیپ ریحیس (سینٹر نیشنل ڈی لا ریچری سائنٹیفک (فرانس))۔ (1992)۔ سائنس تے سلطنتاں: سائنسی ترقی تے یورپی توسیع دے بارے وچ تاریخی علوم ۔ ڈورڈرچٹ: کلوور اکیڈمک پبلشرز۔
پاول ، ٹی (1888)۔ دنیا دے عظیم ملکاں د‏‏ی سچustا ہوم کتاب: جغرافیائی ، تاریخی تے تصویر کشی دا اک انسائیکلوپیڈیا ۔ شکاگو: پیپلز پب شریک.
رنگمار ، ایرک بین الاقوامی تعلقات د‏‏ی تریخ اوپن ٹیکسٹ بک پروجیکٹ Archived 2020-02-06 at the وے بیک مشین ، کیمبرج: اوپن بک ، آئندہ۔
شیفرڈ ، ڈبلیو آر ، تے سی ایس ہیمنڈ اینڈ کمپنی۔ (1911)۔ تاریخی اٹلس ۔ نیو یارک: ہنری ہولٹ اینڈ کمپنی
ورسٹر ، جے ای (1834)۔ تریخ دے قدیم ، قدیم تے جدید: تاریخی چارٹس دے نال ۔ بوسٹن: ہلئارڈ
ینج ، وزیراعلیٰ (1882)۔ دنیا د‏‏ی عظیم اقوام د‏‏ی اک تاریخی تریخ: ابتدائی تاریخاں تو‏ں موجودہ وقت تک ، جلد 3۔ نیو یارک: ایس ہیس۔

سانچہ:International power سانچہ:Empires

[British_Diplomacy_1813–1815-1] Webster, Charles K, Sir (ed), British Diplomacy 1813–1815: Selected Documents Dealing with the Reconciliation of Europe, G Bell (1931), p307.

[2] Toje, A. (2010). The European Union as a small power: After the post-Cold War. New York: Palgrave Macmillan.

[3] Edward Sylvester Ellis, Charles F. Horne (1906). The story of the greatest nations: from the dawn of history to the twentieth century : a comprehensive history founded upon the leading authorities, including a complete chronology of the world and a pronouncing vocabulary of each nation, Volume 1. F. R. Niglutsch.

[4] In Powell, T. (1888). Illustrated home book of the world's great nations: Being a geographical, historical and pictorial encyclopedia. Chicago: People's Pub. Co.

[5] Yonge, C. M. (1882). A pictorial history of the world's great nations: From the earliest dates to the present time. New York: S. Hess.

[6] Harrison, T., & J. Paul Getty Museum. (2009). The great empires of the ancient world. Los Angeles, Calif: J. Paul Getty Museum.

[7] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[8] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[Markoe2000-9] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[Taagepera121-10] Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.". Social Science History 3 (3/4): 121. doi:10.2307/1170959.

[Turchin223-11] Turchin, Peter (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research 12 (2): 223. http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381.

[12] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[13] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[14] Kerma culture

[Soagb-15] Society of Arts (Great Britain), Journal of the Society of Arts, Volume 26, (The Society: 1878), pp.912–913.

[Kitto2-16] John Kitto, James Taylor, The popular cyclopædia of Biblical literature: condensed from the larger work, (Gould and Lincoln: 1856), p.302.

[17] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[FOOTNOTEWright2010-18] Wright 2010.

[19] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[20] Radha Kumud Mookerji, Chandragupta Maurya and His Times, 4th ed. (Delhi: Motilal Banarsidass, 1988 [1966]), 31, 28–33.

[21] Wilber, D. N.; Ettinghausen, R. (1975). "From Byzantium to Sasanian Iran and the Islamic World. Three Modes of Artistic Influence". Artibus Asiae 37 (1): 162. doi:10.2307/3250228.

[22] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[sastri-23] K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 5

[sastri5-24] K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 157

[kulke115-25] Kulke and Rothermund, p 115

[keay215-26] ۲۶.۰ ^۲۶.۱ ^۲۶.۲ Keay, p 215

[sastri158-27] K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 158

[majumdar407-28] Majumdar, p 407

[srivijaya-29] The kadaram campaign is first mentioned in Rajendra's inscriptions dating from his 14th year. The name of the Srivijaya king was Sangrama Vijayatungavarman. K.A. Nilakanta Sastri, The CōĻas, pp 211–220

[meyer73-30] Meyer, p 73

[sastri192-31] K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 192

[sastri195-32] K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 195

[sastri196-33] K.A. Nilakanta Sastri, A History of South India, p 196

[geeta20-34] Vasudevan, pp 20–22

[35] Keay, pp 217–218

[Taagepera189-36] Taagepera, Rein (1978). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 3000 to 600 B.C.". Social Science Research 7 (2): 189. doi:10.1016/0049-089x(78)90010-8. ISSN 0049-089X. https://escholarship.org/uc/item/6wf6m5qg. Retrieved on
۲۴ جون ۲۰۲۰.

[Turchin222-37] ۳۷.۰ ^۳۷.۱ Turchin, Peter (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research 12 (2): 222. ISSN 1076-156X. http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381. Retrieved on
۲۴ جون ۲۰۲۰.

[bost-38] The Macedonian Empire: the era of warfare under Philip II and Alexander the Great, 359–323 BC. - James R.

[39] "A Historical Commentary on Thucydides" – David Cartwright, p. 176

[40] Britannica ed. 2006, "Sparta"

[41] Cleopatra: A Sourcebook (Oklahoma Series in Classical Culture) by Prudence J. Jones (Author) page14 (cf., "They were members of the Ptolemaic dynasty of Macedonian Greeks, who ruled Egypt after the death of its conqueror, Alexander the Great.")

[42] Women in Hellenistic Egypt By Sarah B. Pomeroy page 16 "while Ptolemaic Egypt was a monarchy with a Greek ruling class."

[43] the Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt. ", Cleopatra VII was born to Ptolemy XII Auletes (80–57 BC, ruled 55–51 BC) and Cleopatra, both parents being Macedonian Greeks.

[44] Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt by Kathryn Bard. page 488. (cf., "Ptolemaic kings were still crowned at Memphis and the city was popularly regarded as the Egyptian rival to Alexandria, founded by the Macedonian Greeks.") Page 687. (cf., "During the Ptolemaic period, when Egypt was governed by rulers of Greek descent…")

[Taagepera125-45] Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.". Social Science History 3 (3/4): 125. doi:10.2307/1170959.

[46] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[47] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[48] Giovanni Boccaccio’s Famous Women translated by Virginia Brown 2001, p. 25; Cambridge and London, Harvard University Press; سانچہ:آئی ایس بی این ".....extending from the Black Sea in a northerly direction towards Ocean." In Boccaccio's time the Baltic Sea was known also as Oceanus Sarmaticus.

[UNESCO-49] J.Harmatta: "Scythians" in UNESCO Collection of History of Humanity – Volume III: From the Seventh Century BC to the Seventh Century AD. Routledge/UNESCO. 1996. pg. 182

[50] (2007). Encyclopædia Britannica, s.v. "Sarmatian". Retrieved May 20, 2007, from [Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/eb/article-9065786]

[EBSarmatian-51] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[52] Apollonius (Argonautica, iii) envisaged the Sauromatai as the bitter foe of King Aietes of Colchis (modern Georgia).

[53] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[54] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

[55] Migrations of peoples, although not strictly part of the Migration, continued beyond the period usually referred to as the Migration Period.

[FOOTNOTEKim2013-56] Kim 2013.

[FOOTNOTEKim2015-57] ۵۷.۰ ^۵۷.۱ Kim 2015.

[FOOTNOTESinor2005-58] ۵۸.۰ ^۵۸.۱ Sinor 2005.

[FOOTNOTERóna-Tas1999-59] Róna-Tas 1999.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

[۴۴]

[۴۵]

[۴۶]

[۴۷]

[۴۸]

[۴۹]

[۵۰]

[۵۱]

[۵۲]

[۵۳]

[۵۴]

[۵۵]

[۵۶]

[۵۷]

[۵۸]

[۵۹]