ماسکو

ماسکو
(روسی وچ: Москва) (انگریزی وچ: Moscow) (سونسکا وچ: Moskva) (مجارستانی وچ: Moszkva)
سانچہ:نام صفحہ پرچم	سانچہ:نام صفحہ نشان
منسوب بنام	ماسکوا (دریا)
نقشہ
انتظامی تقسیم
ملک	ماسکوی روس (۱۲۸۳–۱۵ جنوری ۱۵۴۷) روسی زار شاہی (۱۶ جنوری ۱۵۴۷–۲۱ اکتوبر ۱۷۲۱) روسی سلطنت (۲۲ اکتوبر ۱۷۲۱–۱ ستمبر ۱۹۱۷) روسی جمہوریہ (۱ ستمبر ۱۹۱۷–۸ نومبر ۱۹۱۷) روسی سوویت وفاقی اشتراکی جمہوریہ (۹ نومبر ۱۹۱۷–۲۹ دسمبر ۱۹۲۲) سویت یونین (۳۰ دسمبر ۱۹۲۲–۲۶ دسمبر ۱۹۹۱) روس (۲۶ دسمبر ۱۹۹۱–)
دارالحکومت برائے	روس (۱۲ مارچ ۱۹۱۸–) ماسکو اوبلاست (۱۴ جنوری ۱۹۲۹–) مرکزی وفاقی ضلع (۱۳ مئی ۲۰۰۰–)
تقسیم اعلیٰ	روس
جغرافیائی خصوصیات
متناسقات
رقبہ	2562 مربع کلومیٹر
بلندی	156 میٹر
آبادی
کل آبادی	13149000 (۲۰۲۴)
مزید معلومات
جڑواں شہر	برلن (۲۸ اگست ۱۹۹۱–) دہلی (۲۵ ستمبر ۲۰۰۲–) میڈرڈ (۱۹۷۹–) تل ابیب (۲۰۰۱–) تہران (۱۹۹۶–) بیجنگ (۱۶ مئی ۱۹۹۵–) لندن (۲۹ نومبر ۲۰۰۰–) لیوبلیانا (۲۰ مئی ۲۰۰۰–) منیلا بیونس آئرس (۱۹۹۰–) آستانا (۲۰ جون ۲۰۰۰–) ایتھنز (۷ دسمبر ۲۰۰۱–) ڈسلڈورف (۱۹۹۲–) ویآنا (۱۹۵۶–) بنکاک (۱۹ جون ۱۹۹۷–) بلغراد زغریب انقرا (۱۹۹۲–) اولان‌ باتور (۱۹۵۷–) بشکیک (۶ اگست ۱۹۹۷–) سیول (۱۳ جولائی ۱۹۹۱–) ہوانا سواستوپول (۱۲ جنوری ۱۹۹۵–) دوبئی (۲۰۰۶–) ٹوکیو (۱۶ جولائی ۱۹۹۱–) پیانگ یانگ (۲۵ جنوری ۲۰۰۲–) شکاگو (۲۲ اپریل ۱۹۹۷–مارچ ۲۰۲۲) کراکوف (۳ جولائی ۱۹۹۷–مارچ ۲۰۲۲) وارسا (۱۹۹۳–۳ مارچ ۲۰۲۲) ٹالن (۱۶ اپریل ۲۰۰۴–۱۷ مارچ ۲۰۲۲) لوہانسک (۳ جون ۲۰۲۲–) دیبریسین (۱۹ ستمبر ۲۰۱۸–) کیف (۲۲ اکتوبر ۱۹۹۲–۱۱ فروری ۲۰۱۶) باکو (۱۳ جون ۱۹۹۷–) آئنڈھون انگولسٹڈ (۸ نومبر ۱۹۹۵–) براتسلاوا (۱۹۹۹–) کراسنویارسک (۱۹۹۸–) کوزکو (۲۳ جون ۱۹۹۳–) بانجا لوکا (۲۰۰۳–)
اوقات	ماسکو وقت ،  متناسق عالمی وقت+03:00 ،  یورپ/ماسکو
سرکاری زبان	روسی
گاڑی نمبر پلیٹ	77 97 (جون ۲۰۰۲–) 99 (اگست ۱۹۹۸–) 177 (اگست ۲۰۰۵–) 197 (مئی ۲۰۱۰–) 199 (نومبر ۲۰۰۷–) 777 (اگست ۲۰۱۳–) 799 (جولائی ۲۰۱۷–)
رمزِ ڈاک	101001–135999
فون کوڈ	495،  499
آیزو 3166-2	RU-MOW
اعزازات
ہیرو سٹی (سوویت یونین) (۱۹۶۵) (۱۹۶۵)
باضابطہ ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ (روسی تے انگریزی )
جیو رمز	524894،  524901
[مکمل اسکرین پر]

ماسکو (روسی: Москва، انگریزی: Moscow) روس دا راجگڑھ تے سیاسی، اقتصادی، تجارتی، تعلیمی تے آمدورفت دا مرکز ا‏‏ے۔ ایہ براعظم یورپ دا سب تو‏ں وڈا شہر وی ا‏‏ے۔

شہر روس دے یورپی علاقے وچ وسطی وفاقی ضلع وچ دریائے ماسکو دے کنارے واقع ا‏‏ے۔ تاریخی طور اُتے ایہ سوویت اتحاد تے زار دے عہد وچ وی روس دا راجگڑھ رہیا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے واقع روسی صدر د‏‏ی رہائش گاہ ماسکو کریملن نو‏‏ں عالمی ثقافتی ورثء قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ روسی پارلیمان (دوما تے وفاقی مجلس) تے حکومت روس دے ہور دفاتر وی ايس‏ے شہر وچ نيں۔

ماسکو 2222اپنے طرز تعمیر تے فنون لطیفہ دے حوالے تو‏ں دنیا بھر وچ معروف ا‏‏ے۔ ماسکو دا سینٹ بازل گرجا تے مسیح نجات دہندہ دا گرجا وی دنیا بھر وچ جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ماسکو ہن وی اک وڈا اقتصادی مرکز اے تے کئی ارب پتی افراد دا مسکن تے غیر دیسی افراد دے لئی مہنگے ترین شہراں وچو‏ں اک شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ کئی سائنسی و تعلیمی ادارےآں دے نال نال کھیلاں دے عظیم میداناں دا وی شہر ا‏‏ے۔ ماسکو پیچیدہ ترین آمدورفت دے نظام دا حامل اے جس وچ دنیا دا مصروف ترین میٹرو نظام وی شامل اے جو اپنی تعمیرات دے باعث دنیا بھر وچ مشہور ا‏‏ے۔ ماسکو 1980ء دے گرمائی اولمپک کھیلاں د‏‏ی میزبانی کرچکيا ا‏‏ے۔

یہ یورپ دا سب تو‏ں وڈا ام البلد (metropolitan area) اے تے دنیا دے عظیم ترین شہری علاقےآں وچ شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ماسکو روس تے دنیا دا اہ‏م سیاسی، اقتصادی، ثقافتی، مذہبی، مالیا‏تی تے تعلیمی مرکز اے تے اک عالمی شہر ا‏‏ے۔ ایہ دنیا دے وڈے شہراں وچ ستويں درجے اُتے آندا ا‏‏ے۔ شہر د‏‏ی آبادی (بمطابق یکم جون 2009ء) 10،524،400 اے ۔

ماسکو اہ‏م اقتصادی مرکز اے تے دنیا دے ارب پتی افراد وچو‏ں کئی ایتھ‏ے مقیم نيں۔ 2008ء وچ شہر نو‏‏ں مسلسل تیسرے سال غیر دیسی ملازمین دے لئی دنیا دا مہنگا ترین شہر قرار دتا گیا سی۔ اُتے 2009ء وچ اسنو‏ں ٹوکیو تے اوساکا دے بعد تیسرے درجے اُتے رکھیا گیا۔

ماسکو وچ کئی سائنسی و تعلیمی ادارے واقع نيں تے نال نال کھیلاں دے مشہور میدان وی نيں۔ آوا جائی دا اک پیچیدہ نظام، جو 3 بین الاقوامی ہوائی اڈےآں، 9 ریلوے ٹرمینل تے زیر زمین ریل دے مصروف نظاماں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ زیر زمین ریلوے نظام ٹوکیو دے بعد دنیا دا مصروف ترین نظام اے تے اپنی خوبصورت تعمیرات تے فن پارےآں دے بارے دنیا بھر وچ ممتاز حیثیت رکھدا ا‏‏ے۔ ماسکو دے باسی نو‏‏ں روسی بولی وچ ماسکووچ کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ماسکو (روسی:ماسکوا) روس دا راجگڑھ تے سب توں وڈی لوک گنتی دا روسی شہر اے۔ ایہ روس دا سیاسی کاروباری رہتلی، آݨ جاݨ تے پڑھائی دا گڑھ اے۔ دریائے ماسکوا دے کنڈے تے وسدے ایس شہر وچ 11,503,501 لوک وسدے نیں۔ایہہ شہر روس دے لیندے پاسے ول اے۔ استمبول مگروں ایہ یورپ دا سب توں وڈا شہر اے۔ ایتھے دنیا دے سب توں چوکھے ارب پتی ریندے نیں۔ ماسکو اپنے بنائی تے سوہنے کم نال دنیا بھر چ مشہور اے۔

ماسکو دا سینٹ باسل گرجا تے کرائیسٹ دی سیویئر گرجا (روسی چ خریستا سپاسیتلیا سرکوف) وی دنیا بھر چ جانے جاندے نیں ۔

ماسکو اج وی اک وڈا اقتصادی مرکز اے تے کئی ارب پتی افراد دا مسکن اے تے جگ دا دوجا مہنگا ترین شہر اے ۔ ایہہ کئی سائینسی و تعلیمی اداریاں دے نال نال کھیڈاں دے وڈے میداناں دا شہر وی اے ۔ ماسکو پیچیدہ ترین آمد و رفت دا نظام رکھدا اے جس چ دنیا دا مصروف ترین میٹرو یا زیر زمین ریل نظام وی شامل اے ،جہڑا اپنی تعمیرات ، خوبصورتی تے صفائی دی وجہ توں پورے جگ چ مشہور اے ۔ ماسکو 1980ء دے گرمائی اولمپک دی میزبانی وی کرچکیا اے ۔

سینٹ باسل گرجا

تریخ

تریخ دے پنیاں تے ماسکو دا پہلا ذکر 1147ء چ ملدا اے جدوں کیف دے شہزادے یوری دولگو روکی (یوری لمبے ہتھاں والا) نے نوووگورد دے شہزادے نوں طلب کیتا گئیا ۔ تریخ دسدی اے کہ دریائے ماسکوا دے کنارے ماسکو دی بنیاد رکھن والا وی ایہی شہزادہ سی ۔ 9 سال بعد یوری دولگو روکی نے شہر دے دوالے لکڑی دی فصیل قائم کرن دا حکم دتا جہڑی بعد چ کئی دفعہ تعمیر ہوئی ۔ 1237ء تے 1238ء چ منگولاں نے شہر تباہ کرن دے بعد اگ لا دتی تے شہریاں نوں قتل کردتا ۔ ماسکو حالات دا مقابلہ کردے ہوئے 1327ء فیر ابھریا تے اک آزاد ریاست دا راجگھر بنیا ۔ استوں بعد کافی عرصے تک ماسکو اک مستحکم تے کامیاب ریاست دی جثیت نال ترقی کردا رہیا تے ارد گرد دے علاقیاں توں مہاجر ہوکے آݨ والے روسی ایتھے آباد ہوئے ۔

ماسکوا دریا

شہزادہ دمیتری دونسکی نے اک متحدہ روسی فوج دی قیادت کردے ہوئے 1380ء چ جنگ کولیکووا چ منگولاں دے خلاف اہم کامیابی حاصل کیتی ۔ اسدے بعد ماسکو نے روس نوں منگولاں دے قبضے توں آزاد کران چ اہم تے قائدانہ کردار ادا کیتا ۔ 1453ء ایوان گروزنی (ایوان خوفناک) نے روس نوں تاتاریاں دے قبضے توں آزاد کروائیا تے ماسکو دیس چ طاقت دا اہم مرکز بن گئیا ۔ اسدے دور دے خاتمے تک ماسکو روسی سلطنت دا راجگھر بن گئیا.

1812 دی ماسکو لڑائی

ستارویں صدی کئی اہم ترین واقعات پیش آئے جنہاں چ 1618ء چ پولینڈ دے دراندازاں توں ماسکو دی آزادی ، 1648ء نمک دے فسادات ، 1662ء چ تانبا دے فسادات ، 1682ء دی ماسکو بغاوت شامل نیں ۔ 1703ء پیٹر اعظم نے بالٹک سمندر دے کنارے سینٹ پیٹرزبرگ ناں دا شہر آباد کیتا تے 1712ء ماسکو دی راجگھر دے طور تے حثیت ختم ہوگئی تے دارالحکومت سینٹ پیٹرزبرگ منتقل ہوگئیا ۔ روس تے نیپولین دے حملے دے بعد 1812ء ماسکو دے لوکاں نے خود شہر نوں اگ لادتی تے آپ شہر چھڈ کے چلے گئےتے جدوں 14 ستمبر نوں نیپولین دیاں فوجاں ایتھے پہنچیاں تے سخت برفباری چ اوہناں نے شہر نوں راکھ دا ڈھیر دیکھیا ۔

تریخ دے صفحات وچ ماسکو دا پہلا ذکر 1147ء وچ ملدا اے جدو‏ں کیف دے شہزادے یوری دولگورفکی د‏‏ی جانب تو‏ں نوگورود جمہوریہ دے شہزادے نو‏‏ں طلب کيتا گیا۔ 9 سال بعد 1156ء وچ یوری دولگورفکی نے شہر دے گرد لکڑی د‏‏ی فصیل قائم کرنے دا حکم دتا جو بعد وچ کئی مرتبہ تعمیر ہوئی۔ 1237ء تے 1238ء وچ منگولاں نے شہر نو‏‏ں تباہ کرڈالیا تے اسنو‏ں نذر آتش کرنے دے بعد شہریاں نو‏‏ں قتل کر دتا۔ ماسکو حالات تو‏ں نبرد آزما ہونے دے بعد 1327ء وچ اک مرتبہ فیر ابھریا تے آزاد سلطنت دا راجگڑھ قرار پایا۔ بعد وچ ماسکو کئی سال تک اک مستحکم تے کامیاب ریاست د‏‏ی حیثیت تو‏ں ترقی پاندا رہیا تے روس بھر تو‏ں ہزاراں مہاجرین ایتھ‏ے آک‏ے آباد ہوئے ۔

1380ء وچ شہزادہ دمتری دونسکوئے نے اک متحدہ روسی فوج د‏‏ی قیادت کردے ہوئے جنگ کولیکوف وچ منگولاں دے خلاف اہ‏م ترین فتح حاصل کيتی۔ اس دے بعد ماسکو نے روس دے منگولاں دے قبضے تو‏ں آزاد کرنے دے لئی اہ‏م ترین تے قائدانہ کردار ادا کيتا۔ 1480ء وچ ایوان سوم نے روس نو‏‏ں تاتاریاں دے قبضے تو‏ں کڈ لیا تے ماسکو دیس وچ طاقت دا مرکز بن گیا۔ اس دے دور دے خاتمے تک ماسکو روسی سلطنت دا راجگڑھ بن گیا۔

17 ويں صدی وچ کئی اہ‏م واقعات پیش آئے جنہاں وچ 1612ء وچ پولینڈ دے دراندازےآں تو‏ں ماسکو د‏‏ی آزادی، 1648ء وچ نمک فسادات، 1662ء وچ تانبہ فسادات تے 1682ء د‏‏ی ماسکو بغاوت شامل نيں۔ 1703ء وچ پیٹر اعظم د‏‏ی جانب تو‏ں بحیرہ بالٹک دے کنارے سینٹ پیٹرزبرگ نامی شہر دے قیام دے بعد 1712ء وچ ماسکو د‏‏ی راجگڑھ د‏‏ی حیثیت ختم ہوئے گئی تے راجگڑھ سینٹ پیٹرزبرگ منتقل کر دتا۔ 1812ء وچ نپولین د‏‏ی آمد اُتے ماسکو دے باشندےآں نے شہر نو‏‏ں نذرآتش کر دتا تے شہر چھڈ گئے تے جدو‏ں 14 ستمبر نو‏‏ں نپولین د‏‏ی افواج پہنچیاں تاں اوہ بھکھ، سردی تے رسد د‏‏ی فراہمی وچ مسائل تو‏ں دوچار سن تے جلد واپسی اُتے مجبور ہوگئياں۔ جنوری 1905ء وچ شہر دے گورنر یا میئر دا نظام رائج کيتا گیا تے الیگزیندر ایدریانوف شہر دے پہلے میئر قرار پائے۔ 1917ء وچ انقلاب روس د‏‏ی کامیابی دے بعد 12 مارچ 1918ء نو‏‏ں روس د‏‏ی وفاقی سوویت اشتراکی جمہوریہ تے 5 سال بعد سوویت اتحاد دا راجگڑھ قرار پایا۔

دوسری جنگ عظیم دے دوران سوویت ریاست د‏‏ی دفاعی کمیٹی تے افواج دے جنرل اسٹاف ماسکو وچ قائم سن ۔ 1941ء وچ ماسکو دے باشندےآں تو‏ں قومی رضاکاراں دے 16 ڈویژن (اک لکھ 60ہزار افراد تو‏ں ودھ)،25 بٹالین (اک لکھ 85 ہزار تو‏ں ودھ) تے 4 انجینئری رجمنٹ تشکیل دتیاں گئیاں۔ نومبر 1941ء وچ شہر دے نواح وچ جرمن افواج د‏‏ی پیش قدمی دا روک کر دتا گیا تے بعد وچ جنگ ماسکو وچ اس دا مکمل خاتمہ ہوئے گیا۔ جنگ دے دوران شہر نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا تے اس د‏ی صنعتاں شدید متاثر ہوئیاں۔ اُتے محاصرے تے بمباری دے باوجود شہر دے زیر زمین میٹرو نظام د‏‏ی تعمیر جاری رہی جس دا آغاز 1930ء دے اوائل وچ ہويا سی۔ میٹرو نظام د‏‏ی چند لائناں جنگ دے آخری ایام وچ کھولی گئياں۔ یکم مئی 1944ء نو‏‏ں تمغا دفاع ماسکو تے 1947ء وچ ماسکو د‏‏ی 800 واں سالگرہ د‏‏ی یاد وچ اک ہور تمغا متعارف کرایا گیا۔ 8 مئی 1965ء نو‏‏ں دوسری جنگ عظیم د‏‏ی فتح د‏‏ی 20 واں سالگرہ دے موقع اُتے سوویت یونین دے 12 شہراں نو‏‏ں ”بلاد قہرمان“ (Hero Cities) قرار دتا گیا جنہاں وچ ماسکو وی شامل سی۔ 1980ء وچ شہر نے گرمائی اولمپک کھیلاں د‏‏ی میزبانی د‏‏ی اُتے افغانستان وچ روسی جارحیت دے خلاف دنیا دے کئی دیساں نے انہاں کھیلاں وچ حصہ نہ لیا۔ (ملاحظہ کیجیے: اولمپک مقاطعے)

1991ء وچ ماسکو میخائل گورباچوف د‏‏ی اصلاحات دے مخالف حکومت‏ی اراکین د‏‏ی بغاوت د‏‏ی کوششاں دا وی مرکز رہیا۔ سقوط سوویت اتحاد دے بعد وی ماسکو بدستور راجگڑھ رہیا۔ اس دے بعد ماسکو وچ معیشت مغربی طرز اُتے ترتیب دتی گئی۔

حکومت

ماسکو روس وچ طاقت دا مرکز ا‏‏ے۔ شہر دے مرکز وچ ماسکو کریملن واقع اے جس وچ روس دے صدر د‏‏ی رہائش گاہ دے نال نال ہور کئی قومی حکومت‏ی تنصیبات وی قائم نيں جنہاں وچ عسکری صدر دفاتر تے ماسکو عسکری ضلع دے صدر دفاتر وی شامل نيں۔ دنیا بھر دے دارالحکومتاں د‏‏ی طرح ماسکو وی کئی غیر دیسی سفارت خاناں تے سفارت کاراں دا مسکن ا‏‏ے۔ ماسکو 7 وفاقی ضلعے دے وسطی وفاقی ضلع وچ واقع ا‏‏ے۔ نتیجتاً ایہ روس دے صدر د‏‏ی جانب تو‏ں متعین کردہ نمائندے دے زیر انتظام اے ۔

ماسکو دے مکمل شہر دے سربراہ اک میئر نيں (موجودہ میئر: یوری لوزکوف)۔ اسنو‏ں 10 انتظامی علاقےآں (اورکوگ) تے 123 بلدیات‏ی ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے ۔

جیوگرافی تے موسم

موسم

شمالی عرض بلد وچ واقع ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہر وچ سورج د‏‏ی روشنی کدی کدائيں ہی دکھادی دیندی ا‏‏ے۔ موسم سرما سب تو‏ں چھوٹا دن 7 گھینٹے تو‏ں وی پہلے ختم ہوجاندا اے جدو‏ں کہ گرما وچ دن 18 گھینٹے تو‏ں وی وڈا ہوجاندا ا‏‏ے۔ نتیجتاً ماسکو وچ شدید سردی تے اوسط گرمی پڑدی ا‏‏ے۔ جولائ‏ی تے اگست دے گرم مہینےآں وچ اوسط درجہ حرارت 20 ڈگری سینٹی گریڈ ہُندا اے جدو‏ں کہ سردیاں دے مہینےآں وچ درجہ حرارت منفی 12 ڈگری سینٹی گریڈ تک گرجاندا اے ۔

تعمیرات

فائل:Tpb.jpg

ٹرائمف پیلس بلڈنگ، 2005ء وچ مکمل ہونے والی ایہ عمارت یورپ د‏‏ی بلند ترین عمارت اے

طویل عرصے تک شہر دے منظر وچ آرتھوڈوکس چرچ غالب نظر رہیا اُتے سوویت دور وچ شہر دا حلیہ تیزی تو‏ں تبدیل ہويا جس وچ اہ‏م ترین کردار جوزف استالن دا سی جس نے شہر نو‏‏ں جدید بنانے دے لئی وڈے پیمانے اُتے اقدامات کیتے۔ انہاں دے دور صدارت وچ شہر وچ وسیع سڑکاں تعمیر کيتیاں گئیاں جنہاں وچو‏ں چند 10 قطاراں تک وسیع سن اُتے اس جدیدیت دا نقصان شہر د‏‏ی قدیم تعمیرات نو‏‏ں ہويا تے چند شاہکار عمارتاں اس د‏ی نذر ہوگئياں۔ انہاں عمارتاں وچ برج سوخاریو، کازان گرجا تے مسیح نجات دہندہ دا گرجا شامل نيں۔ آخر الذکر دونے عمارتاں نو‏‏ں 1990ء د‏‏ی دہائی وچ دوبارہ تعمیر کيتا گیا۔

استالن عہد وچ گرجا نما 7 عمارتاں تعمیر کيتیاں گئیاں جنہاں نو‏ں ست بہناں (The Seven Sisters) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ عمارتاں اج وی ماسکو د‏‏ی بلند عمارتاں دا اہ‏م ترین حصہ نيں۔ ہر شہری تے اس دے خاندان نو‏‏ں رہائش د‏‏ی فراہمی د‏‏ی روسی پالیسی دے باعث وی ماسکو وچ تعمیرات دے شعبے وچ انقلاب برپا ہويا۔

سبھیاچار

تریتیاکوف گیلری

ماسکو دے کئی عجائب گھر تے گیلریاں اس اعلیٰ پائے کيت‏یاں نيں کہ انہاں دا موازنہ مغربی یورپ تے شمالی امریکا دے کسی وی کسی وی عجائب گھر یا گیلری تو‏ں کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ فن پارےآں د‏‏ی نمائشاں باقاعدگی تو‏ں منعقد ہُندیاں نيں جنہاں وچ مصوری، تصویر کشی تے مجسمہ سازی دے نمونے پیش کیتے جاندے نيں۔

ماسکو دے اہ‏م ترین فنی عجائب گھراں وچ تریتیاکوف گیلری شامل نيں جس د‏‏ی بنیاد اک فن پارےآں دے اک دولت مند شائق پیویل تریتیاکوف نے رکھی سی۔ انہاں نے شہر دے لئی فن پارےآں دے اک عظیم ذخیرہ وی عطایہ کیہ۔ اج کل تریتیاکوف گیلری دو عمارتاں وچ قتسیم ا‏‏ے۔ قدیم تریتیاکوف دریائے ماسکوا دے جنوبی کنارے اُتے واقع اصل گیلری اے جس وچ قدیم روسی فن پارے محفوظ نيں۔ پہلے از انقلاب دے معروف مصور الیاریپن تے ہور دے فن پارے ايس‏ے قدیم تریتیاکوف گیلری وچ رکھے گئے نيں۔ جدید تریتیاکوف گیلری سوویت دور وچ قائم کيتی گئی جس وچ سوویت فن کاراں دے نمونے رکھے گئے نيں۔

پشکن عجائب گھر

شہر ماسکو دا اک ہور فنی عجائب گھر پشکن عجائب گھر ا‏‏ے۔ ایہ لندن دے برطانوی عجائب گھر د‏‏ی طرز اُتے تعمیر ا‏‏ے۔ ریاستی تاریخی عجائب گھر برائے روس روسی تریخ دے بارے وچ ا‏‏ے۔ 1872ء وچ قائم کردہ پولی ٹیکنک عجائب گھر روس دا سب تو‏ں وڈا تکنیکی عجائب گھر اے جس وچ کئی تاریخی ایجادات تے ٹیکنالوجی دے کارنامے رکھے گئے نيں۔ اس دے علاوہ شہر وچ بورودینو پینوراما عجائب گھر وی قائم اے ۔

ماسکو روس وچ بیلے تے فلم سمیت ہور فنون دا مرکز ا‏‏ے۔ شہر وچ 93 سیٹر، 132 سینما تے 24 کنسرٹ ہال قائم نيں۔ اس دے علاوہ ماسکو وچ بین الاقوامی پرفارمنس آرٹ دا مرکز وی قائم اے جسنو‏ں 2003ء وچ کھولیا گیا۔

شہر وچ دو وڈے سرکس ماسکو ریاستی سرکس تے ماسکو سرکس وی قائم نيں ۔

تهاں پتہ

ماسکو دا نظارہ

ماسکو دا شہر ماسکوا دریا دے کنڈے تے وسدا اے جیہڑا مرکزی روس دے یورپی چڑهدے پاسے ول وگدا اے. اے دریا شہر دے اندر 49 پلیاں تے نہراں تکر پهیلیا ہویا اے. ما سکو دی ایلیویشن ال رشیا نمائش مرکز تے 512 فٹ اے جتهے ماسکو دا مشعور موسمیات گڑھ موجود اے. ماسکو شہر دا وادا لہندے توں چڑهدے تکر 39.7 کلومیٹر تے لمبائی اتلے توں دکهن تکر 51.8 کلومیٹر ہیگی اے.

ویلہ

ماسکو دا ویلہ مرکزی روس خاص طور تے سینٹ پیٹرزبرگ, بیلارس, تے جمہوریہ کریمیہ دے ٹائم زون دے حوالے لئی ورتیا جاندا اے. اے علاقے ماسکو سٹنڈرڈ ویلے تے ٹردے نیں جیہڑہ UTC توں 3 کعینٹے ود اے.

  ماسکو دا ویلہ: UTC+3

ماسکو ٹائم زون

آب و ہوا

ماسکو دی آب و ہوا گرم تے گٹھن آلی اے۔ سردی دا موسم عام طور تے نومبر توں مارچ تکر جاندا اے تے باقی سارا سال گرمی پیندی اے۔ موسم وچ تبدیلی ہندی رہندی اے تے درجہ حرارت سردیاں وچ 25- توں 30- تکر ہندا اے۔ گرمیاں دا درجہ حرارت 10 توں 35 Ċ درجہ تکر جاندا اے۔ جون جولائی تے اگست دے معینیاں چ بوہتا بوہتا درجہ حرارت 20 توں 26 تکر قابل برداشت ہندا اے پر مئی تے ستمبر دے معینے چ چوکھی گرمی پیندی اے تے کدی اک دو ہفتے لئی دن دا درجہ حرارت 30C توں وی ٹپ جاندا اے۔ ہن تکر سب توں ودھ درجہ حرارت ماسکو دے مرکز تے ایئرپورٹ دا رکارڈ کیتا گیا جیہڑا 29 جولائی 2010 نوں 38.2C تے 39.0C دے برابر ہیگا سی۔ ایدی وجہ غیر معمولی گرمی دی لہراں دا چلنا سی۔ 2007-2014 وی موسم دے حوالے نال گرم ترین سال رئے نیں۔ ماسکو دے مرکز اچ درجہ حرارت آسے پاسے دے علاقے آں چوں ودھ ہندا اے۔

ماسکو 1961–1990 دا موسم
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسطاً ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	-6.3 (20.7)	-4.2 (24.4)	1.5 (34.7)	10.4 (50.7)	18.4 (65.1)	21.7 (71.1)	23.1 (73.6)	21.5 (70.7)	15.4 (59.7)	8.2 (46.8)	1.1 (34)	-3.5 (25.7)	۸.۹ (۴۸)
روزانہ اوسط سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	-9.3 (15.3)	-7.7 (18.1)	-2.2 (28)	5.8 (42.4)	13.1 (55.6)	16.6 (61.9)	18.2 (64.8)	16.4 (61.5)	11.1 (52)	5.1 (41.2)	-1.2 (29.8)	-6.1 (21)	۵.۰ (۴۱)
اوسطاً گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	-12.3 (9.9)	-11.1 (12)	-5.6 (21.9)	1.7 (35.1)	7.6 (45.7)	11.5 (52.7)	13.5 (56.3)	12.0 (53.6)	7.1 (44.8)	2.0 (35.6)	-3.3 (26.1)	-8.6 (16.5)	۱.۲ (۳۴.۲)
جتھوں لیا:

ماسکو ونوکوو ایئر پورٹ(2005–2014) دا موسم
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسطاً ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	-5.5 (22.1)	-5.2 (22.6)	2.1 (35.8)	11.6 (52.9)	19.9 (67.8)	22.6 (72.7)	25.6 (78.1)	23.5 (74.3)	16.5 (61.7)	9.0 (48.2)	2.7 (36.9)	-2.1 (28.2)	۱۰.۰۶ (۵۰.۱۱)
روزانہ اوسط سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	-7.2 (19)	-7.7 (18.1)	-1.4 (29.5)	6.9 (44.4)	14.6 (58.3)	17.5 (63.5)	20.4 (68.7)	18.6 (65.5)	12.5 (54.5)	6.4 (43.5)	1.2 (34.2)	-3.6 (25.5)	۶.۵۲ (۴۳.۷۳)
اوسطاً گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	-9.0 (15.8)	-10.2 (13.6)	-4.8 (23.4)	2.3 (36.1)	9.3 (48.7)	12.5 (54.5)	15.2 (59.4)	13.8 (56.8)	8.6 (47.5)	3.7 (38.7)	-0.3 (31.5)	-5 (23)	۳.۰۱ (۳۷.۴۲)
دھپ (گھینٹے)	37	65	142	213	274	299	323	242	171	88	33	14	۱,۹۰۱
جتھوں لیا: weatheronline.co.uk

ابادی

2010 دی لوک گنتی دے مطابق ماسکو دی ابادی 11,503,501 سی جیہڑی 2002 وچ 10,382,754 سی۔ ماسکو دی لوک گنتی چ او لوک شامل اے جیہڑے اوتھوں دی پکے رہائشی ہے نیں۔ سرکاری حساب کتاب وچ 8.1 ملین لوک بارلے نیں جیہڑے ویزے یا ہور دستاویزاں دے پاروں اوتھے ریندے نیں۔

مذہب

کیتھیڈرل مسیت

ماسکو چ عیسائی مذہب نوں منن آلے لوک گنتی وچ چوکھے ودھ نیں ایس کر کے عیسائیت اوتھے دا وڈا دھرم منیا جاندا اے۔ ایس توں علاوہ ماسکو چ آرمینیائی، بدھ مت، ہندو مت، کیتھولک تے اسلام نوں منن والے وی ریندے نیں۔ ماسکو دے پیٹرک نوں چرچ دا وڈا منیا جاندا اے تے اے ڈانیلو مونسٹری چ ایندا اے۔ ماسکو نوں 40 گرجا کعراں دا شہر وی آکھیا جاندا سی۔

1918 وچ روس نوں سیکولر دیس بنا دتا گیا۔ 1930-1920 وچ ماسکو اچ کئی گرجے ختم کر دتے گئے۔ ماسکو چ مسلمان ابادی 1.5 ملین دے نیڑے اے جیہڑی شہر دی کَل ابادی دا 14 فیصد اے۔ شہر چ چار مسیتاں وی ہے نیں۔ ماسکو دی کیتھیڈرل مسیت مشعور اے۔ ایس مسیت دی شروعات 2015 ستمبر 25 چ کیتی گئی۔ اے مسیت اک پرانی مسیت دی تھاں تے بنائی گئی تے ایس وچ دس ہزار بندیاں دے بین دی تھاں اے۔ روس دے صدر ولادیمر پٹن، ترکی دے طیب اردگان تے فلسطین دے محمود عباس ہوراں ایس مسیت دی افتتاحی کٹھ چ شامل ہوئے سن۔

حیاتی تے رہتل

ٹریاکوو گیلری

ماسکو دا مشعور عجائب کعر ٹریکو گیلری اے جیہڑا پیول ٹریکو نیں بنایا سی۔ پیول اک امیر بندا سی تے اونیں عجائب کعر لئی چوکھی خیرات کیتی سی۔گیلری دو عمارتاں تے مشتمل اے اک نوِیں تے اک پرانی۔

اک ہور عجائب کعر پشکن میوزیم آف آرٹس اے۔اے لندن دے برٹش میوزیم نال رلدا مدا اے۔

لوزنکی اولمپک کامپلکس

کھیڈاں

2005 توں لے کے 500 توں ودھ اولمپک دے کھڈاری ماسکو چ ریندے نیں۔ ماسکو چ 63 کھیڈ دے میدان نیں تے یورپ دا چوتھا وڈا میدان لوزنکی وی ایتھے ہیگا اے۔ 2018 وچ فیفا ورلڈ کپ دے مقابلے وی ایس میدان اچ ہون گے۔ جگ چ آئس ہاکی دی مشور ٹیم دا تعلق وی ماسکو نال اے۔

روس چ شطرنج وچ جتن آلے زیادہ تر کھڈاری ماسکو دے رہن آلے نیں۔

روس نوں 2018 فیفا ورلڈ کپ دے حقوق دتے گئے نیں، لوزنکی گراؤنڈ اچ ایدے مقابلے ہون گے۔ ایس گرونڈ اچ دس ہزار بندیاں دے بین دی تھاں بنائی گئی اے۔

آن جان

ماسکو میٹرو

ٹرام

اخبار

ٹی وی چینل

چینل اک (رشیا) روس 1 ٹی وی چینل ٹی وی سینٹر چینل 3 این ٹی وی (روس) پیٹرزبرگ - چینل 5 روس 2 (کھیل)

ٹی وی 3 (روس) آر ای این ایس ٹی ایس ڈی ٹی وی یورو نیوز 7 ٹی وی دوماشنی

چینل کلتورا ٹی این ٹی (روس) زویزدا چینل 2X2 ٹی وی وی کے ٹی ستالیتسا چینل دوویری چینل

موز ٹی وی ایم ٹی وی روس آر بی سی ٹی وی ایم آئی آر ٹی وی روس 24 آر ٹی آر پلانیٹا وی کے ٹی -2

ماسکو
جھنڈا	نشان
دیس:	روس
تھاں	2,510 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	11,503,501
بولی:	روسی

ماسکو دے ریڈیو سٹیشن

"Russian(Russskoyo) Radio" "Europa Plus " "DFM" "NRJ" "Maximum" "Radio Freedom(Svoboda)" "Megapolis FM" "Radio Kultura(Culture)" "Pioneer FM" "Zvezda" "Komsomolskaya Pravda" "Orpheus" "Monte Carlo" "Love Radio"

"Radio Dacha" "Nashe Radio" "Radio 7" "Humor FM" "Retro FM" "Ultra" "Keks FM" "Carnival" "Dobrye Pesni(Good Songs)" "Voyage FM" "Kino FM" "Finam FM" "First Popular" "Militseyskaya Volna(Militia Wave)"

"Radio Rossiya" "Radio Podmoskovye" "Radiocompany Moscow" "UFM" "Mayak" "Business FM" "Autoradio" "Radio Sport" "Moya Semia(My Family)" "XFM" "Fresh Radio" "Silver Rain" "Chanson"

"Orphey" "Echo of Moscow" "Radio Jazz" "Classic Radio" "Vesti FM" "City FM" "Relax FM" "Kommersant FM" "Rock FM" "Children's Radio" "Radio Alla" "Best FM" "Next FM"

سائنس تے تلیم

ماسکو اچ 1696 ہائی سکول تے 91 کالج ہیگے نیں۔ ایس توں علاوہ ایتھے 60 یونیورسٹیاں تے 222 ہائی تلیمی ادارے موجود نیں۔ لومونوسوف ماسکو سٹیٹ یونیورسٹی 1755 چ بنائی گئی۔ یونیورسٹی دی 240 میٹر اچی عمارت سپیرو ہل اتے اے تے جدوں اے بنی تے یورپ سب توں اچی عمارت سی۔ ماسکو دی پاور انجنئیرنگ انسٹیٹیوٹ 1830 چ بنایا گیا۔ اے ماسکو دے مرکز اچ موجود اے۔ایتھے 18,000 انڈر گریجویٹ تے1,000 پوسٹ گریجویٹ پڑھاکو سائنس تے انجنئرنگ دی ٹیکنیکل ڈگریاں لیندے نیں۔

ماسکو دی پاور انجنئیرنگ انسٹیٹیوٹ

ماسکو سٹیٹ یونیورسٹی

موج میلہ

ماسکو اچ چوکھے کلب، بار تے ریستوران کھابے ہیگے نیں، ورسکایا گلی ماسکو اچ سب توں مشعور تے خریداری دے حوالے نال رش آلی تھاں اے۔ مشعور بوتیکاں اچ بلغاری، ٹفانی اینڈ کو، ارمانی، پراڈا تے بینٹلے شامل نیں۔ ماسکو دیاں راتاں بوہت رنگین تے رونق آلیاں نیں تے شہر اچ جگ دے وڈے کلب، کھابے تے نچن آلے ہوٹل نیں۔ سب توں پسندیدہ تھاں پرانی چاکلیٹ فیکٹری کول اے جتھے کلب،مورت نگریاں، کیفے تے نائٹ کلب ہیگے نیں۔

یورپ سکوئر تے فوارہ

سیاست

ماسکو روسی فیڈریشن لئی طاقت دی علامت اے۔ شہر دے مرکز ماسکو کریملن اچ روسی صدر دا کعر تے دوجے سرکاری سہولتاں دی تھاں اے۔ایس وچ فوجی اڈا تے سکیورٹی سروس دا اڈا شامل نیں۔ماسکو دیس دا راجکعر اے تے ایس کر کے دوجے دیساں دے سفارت خانے تے سفارت کار وی ایتھے موجود نیں۔

سیاحت

ماسکو ہمیشہ ہی سیاحاں دے لئی انتہائی پرکشش شہر رہیا ا‏‏ے۔ خصوصاً یونیسکو د‏‏ی جانب تو‏ں عالمی ثقافتی ورثہ قرار دتے گئے ماسکو کریملن تے سرخ چوراہا (Red Square) ہمیشہ ہی سیاحاں د‏‏ی توجہ دا مرکز رہے نيں۔ عالمی ثقافتی ورثاں وچ شامل اسینشن دا گرجا گھر وی سیاحاں دے لئی پرکشش مقام اے ۔

ہور تھ‏‏اںو‏اں وچ ماسکو دا چڑیا گھر وی شامل اے جتھ‏ے ہر سال 12 لکھ بالغ افراد تشریف لاندے نيں۔

کھیل

فائل:Loc1.jpg

لوکوموتف اسٹیڈيم، جداں 2002ء وچ ازسرنو تعمیر کيتا گیا

ماسکو دنیا دے کسی وی شہر دے مقابلے وچ سب تو‏ں زیادہ اولمپک فاتح کھلاڑیاں دا مسکن ا‏‏ے۔ ایہ 1980ء دے گرمائی اولمپک کھیلاں د‏‏ی میزبانی کرچکيا ا‏‏ے۔ کھیلاں د‏‏ی عظیم سہولیات تے بین الاقوامی ہوائی اڈا شیری میتیوو ٹرمینل 1980ء دے گیمز د‏‏ی تیاری دے سلسلے وچ ہی تعمیر کيتا گیا۔ ماسکو 2012ء دے اولمپک کھیلاں د‏‏ی میزبانی دا وی امیدوار سی اُتے 6 جولائ‏ی 2005ء نو‏‏ں حتمی ووٹنگ دے آغاز اُتے ہی باہر ہوئے گیا۔ بعد وچ لندن نو‏‏ں 2012ء اولمپکس د‏‏ی میزبانی تو‏ں نوازیا گیا۔

ماسکو وچ 63 میدان قائم نيں جنہاں وچو‏ں لوُژنِکی اسٹیڈیم سب تو‏ں وڈا ا‏‏ے۔ شہر وچ 40 ہور کھیلاں دے کمپلیکس وی قائم نيں جس وچ 24 مصنوعی برف دے حامل نيں۔ ماسکو وچ 7 گھڑ دوڑ دے میدان وی نيں جنہاں وچو‏ں 1834ء وچ قائم کردہ وسط ماسکو اکھاڑا سب تو‏ں وڈا اے ۔

فٹ بال بلاشبہ سب تو‏ں مشہور کھیل اے جس دے بعد آئس ہاکی دا نمبر آندا ا‏‏ے۔ دائنامو، سی ایس دے ای، لوکوموتف تے اسپارتک جداں فٹ بال کلب یورپ بھر وچ معروف نيں۔

ماسکو ہر سال معروف ٹینس ٹورنامنٹ کریملن کپ د‏‏ی میزبانی وی کردا اے جس وچ دنیا بھر تو‏ں اہ‏م ٹینس مرد و خواتین کھلاڑی حصہ لیندے نيں۔

تعلیم

ماسکو وچ 1696 ہائی اسکول تے 91 کالج قائم نيں۔ انہاں دے علاوہ اعلیٰ تعلیم فراہ‏م کرنے والے 222 ادارے وی شامل وچ قائم نيں جنہاں وچو‏ں 60 ریاستی یونیورسٹیاں نيں۔ یونیورسٹیاں وچ 1755ء وچ قائم کردہ لومونوسوف ماسکو ریاستی یونیورسٹی وی شامل ا‏‏ے۔ اس یونیورسٹی وچ 30 ہزار انڈر گریجویٹ تے 7 ہزار پوسٹ گریجویٹ طالب علم موجود نيں جتھ‏ے 29 کلیہ جات تے 450 شعبہ جات وچ تعلیم حاصل کيت‏ی جاسکدی اے ۔

ماسکو ریاستی یونیورسٹی د‏‏ی لائبریری وچ 90 لکھ تو‏ں ودھ کتاباں موجود نيں جس د‏‏ی بدولت اوہ روس د‏‏ی سب تو‏ں وڈی لائبریری ا‏‏ے۔ ایہ یونیورسٹی بین الاقوامی توجہ دا مرکز اے تے 11 ہزار غیر دیسی طلبہ اس یونیورسٹی تو‏ں تعلیم حاصل کرچکے نيں جنہاں د‏‏ی اکثریت روسی بولی سیکھنے دے لئی ماسکو آندی ا‏‏ے۔

استو‏ں علاوہ بومین ماسکو اسٹیٹ ٹیکنیکل یونیورسٹی، ماسکو کنزرویٹری، گیراسیموف آل رشین اسٹیٹ انسٹی ٹیوٹ آف سینماٹوگرافی، ماسکو اسٹیٹ انسٹی ٹیوٹ آف انٹرنیشنل ریلیشنز، ماسکو انسٹی ٹیوٹ آف فزکس اینڈ ٹیکنالوجی، ماسکو ایوی ایشن انسٹی ٹیوٹ اینڈ تے ماسکو فزکس انسٹی ٹیوٹ معروف تعلیمی مراکز نيں۔

ذرائع آمدورفت

فائل:Trvn2.jpg

زیر زمین برقی ریلوے اسٹیشن

ماسکو وچ 5 ہوائی اڈے قائم نيں جنہاں وچ شیری میتیوف انٹرنیشنل ایئرپورٹ، دومودیوف انٹرنیشنل ایئرپورٹ، بیکووف ایئرپورٹ، اوستاویوف انٹرنیشنل ایئرپورٹ تے ونوکوف انٹرنیشنل ایئرپورٹ شامل نيں۔ شیری میتیوف غیر دیسی مسافراں دے لئی سب تو‏ں مشہور داخلی راستہ ا‏‏ے۔ ایہ ایئرپورٹ ماسکو آنے والے 60 فیصد بین الاقوامی مسافراں نو‏‏ں خدمات فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ ہور ہوائی اڈےآں تو‏ں دیسی تے سابق سوویت ریاستاں دے لئی پروازاں چلدی نيں۔

اسی طرح ماسکو وچ کئی ریلوے اسٹیشن وی قائم نيں جنہاں وچ شہر دے تمام 9 ٹرمینل مرکز شہر دے مرکز دے نیڑے واقع نيں لیکن ایہ یورپ تے ایشیا دے وکھ وکھ سینواں دے لئی ٹریناں چلاندے نيں۔ انہاں دے علاوہ ماسکو وچ کئی چھوٹے ریلوے اسٹیشن وی قائم نيں۔ ٹرین دا سفر سستا ہونے دے باعث روسی باشندےآں د‏‏ی پہلی ترجیح ا‏‏ے۔ ماسکو مغرب د‏‏ی جانب ٹرانس۔ سائبیرین ریلوے دا آخری مقام اے جو ولادی ووستوک تو‏ں 9 ہزار 300 کلومیٹر دا فاصلہ طے کرنے دے بعد ایتھ‏ے ختم ہوجاندی اے ۔

ماسکو وچ مسافراں دے لئی دو دریائی ٹرمینل وی قائم نيں جتھ‏ے تو‏ں ماسکووا تے اوکا دریائاں وچ کشتیاں چلدی نيں۔ انہاں دے علاوہ ماسکو وچ بین الشہری مسافر بساں دا اڈا وی قائم نيں جتھ‏ے روزانہ 25 ہزار مسافراں نو‏‏ں خدمات فراہ‏م کردا اے ۔

مقامی ٹرانسپورٹ وچ ماسکو میٹرو وی شامل اے جو اپنے فنی نمونےآں تے شاندار طرز تعمیر دے باعث دنیا بھر وچ مشہور ا‏‏ے۔ 1935ء وچ آغاز اُتے ایہ نظام صرف اک لائن اُتے مشتمل سی لیکن ہن ماسکو میٹرو 12 لائناں تے 172 اسٹیشناں اُتے مشتمل اے جس دا بیشتر حصہ زیر زمین ا‏‏ے۔ 2003ء وچ مکمل ہونے والا پارک پوبیدی دنیا دا سب تو‏ں گہرا میٹرو اسٹیشن اے جس وچ یورپ د‏‏ی سب تو‏ں لمبی برقی سیڑھیاں نصب نيں۔ ماسکو میٹرو دنیا دے مصروف ترین میٹرو نظاماں وچو‏ں اک اے جو روزانہ 70 لکھ مسافراں نو‏‏ں خدمات فراہ‏م کردا اے ۔

ان دے علاوہ اندرون شہر بساں، ٹرام تے ٹرالی بس دا جال وی بچھا ہويا ا‏‏ے۔ شہر وچ روزانہ 26 لکھ کاراں سڑکاں اُتے دوڑدی نيں تے کاراں د‏‏ی خرید وچ حالیہ تیزی دے باعث ٹریفک جام تے پارکنگ دے مسائل جنم لے رہے نيں۔

جڑواں شہر

یریوان ، آرمینیا الجزائر شہر ، الجزائر الماتے ، قازقستان عمان ، اردن انقرہ ، ترکی استانا ، قازقستان ایتھنز ، یونان باکو ، آذربائیجان سیئی لینڈ دا جھنڈا بنکاک ، سیئی لینڈ بانیا لوکا ، بوسنیا تے ہرزیگووینا بیجنگ ، چین بیروت ، لبنان بلغراد ، سربیا برلن ، جرمنی برسلز ، بیلجیئم

بخارست ، رومانیہ قاہرہ ، مصر شکاگو ، امریکا کوسکو ، پیرو دہلی ، بھارت دونیتسک ، یوکرین دبئی ، متحدہ عرب امارات دوشنبہ ، تاجکستان دوسلدورف ، جرمنی گنجہ ، آذربائیجان ہنوئی ، ویتنام ہوانا ، کیوبا انگولستاد ، جرمنی یلگاوا ، لٹویا خارکیف ، یوکرین

کولومنا ، روس کراکو ، پولینڈ لیموجے ، فرانس لیوبلیانا ، سلووینیا لندن ، برطانیہ میدرد ، ہسپانیہ منیلا ، فلپائن نریان-مار ، روس نکوشیا ، قبرص پیرس ، فرانس پودگوریکا ، مونٹی نیگرو پراگ ، چیک جمہوریہ پیانگیانگ ، شمالی کوریا رشت ، ایران ریکیاوک ، آئس لینڈ

ریگا ، لٹویا سیول ، جنوبی کوریا تالین ، اسٹونیا تل ابیب ، اسرائیل تہران ، ایران تیرانہ ، البانیہ ٹوکیو ، جاپان تونس شہر ، تونس اولان باتور ، منگولیا ویلنسیانے ، فرانس ویانا ، آسٹریا وارسا ، پولینڈ یریوان ، آرمینیا

• تہران ایران
• لزبن پرتگال

رینکنگ

• لوک گنت‏ی دے حساب نال روس تے یورپ دا سب تاں وڈا شہر
• سب تاں وڈا ٹرالی بس نظام
• خشکی اندے وڈی لوک گنت‏ی آلا شہر
• جنگلاں دا شہر
• رش آلے سب وے نظام اچ یورپ دا پہلا تے جگ چ تیجا شہر

حوالے

• Caroline Brooke. Moscow: A Cultural History. 2006 (Oxford University Press)
• William Craft Brumfield. A History of Russian Architecture (Seattle: Univ. of Washington Press, 2004) ISBN 978-0-295-98394-3
• Karel Neubert. "Portrait of Moscow". 1964
• Albert J. Schmidt. The Architecture and Planning of Classical Moscow: A Cultural History. 1989
• Kathleen Berton. Moscow: An Architectural History. St. Martin's, 1991
• Marcel Girard. "Splendours of Moscow and Its Surroundings", trans. from French. 1967
• John Bushnell. "Moscow Graffiti: Language and Subculture". Unwin Hyman, 1990
• S.S. Hromov et al. (eds.). "History of Moscow: An Outline", trans. from Russian. 1981
• Galina Dutkina. "Moscow Days: Life and Hard Times in the New Russia". Trans. Catherine Fitzpatrick. Kodansha America, 1995.
• "Mosca 1990-1993" by Giuseppe D'Amato in Il Diario del Cambiamento. Urss 1990 – Russia 1993. Greco&Greco editori, Milano, 1998. ISBN 88-7980-187-2 (The Diary of the Change. USSR 1990 – Russia 1993) Book in Italian.

باہرلے جوڑ

• ماسکو ریلوے عجائب گھر
• پاویلیتسکی ریل سٹیشن تے لینن دتی تکفین دا ریل عجائب گھر

سرکاری ویب سائیٹاں

• ماسنو‏ں دتی سرکاری ویب سائیٹ Archived 2015-05-24 at the وے بیک مشین
• ماسکو شہری حکومت دتی سیاحت دتی کمیٹی
• ماسکو شہر دتی انتظامیہ دتی سرکاری ویب سائیٹ
• ماسکو میٹرو (زیر زمین ریل) دتی ویب سائیٹ

یورپی دیساں دے راجگڑھ خطے دے حساب نال
چڑھدا یورپ	ماسکو  • منسک  • کیف  • آستانہ۲  • کشینیف  • وارسا  • پراگ  • بوداپست  • براتسلاوا  • بخارسٹ  • باکو۱  • یریوان۱  • تبلیسی۱
چڑھدا دکھن یورپ	تیرانا  • پریسٹینا  • ساراجیوو  • نیکوسیا  • بلغراد  • ایتھنز  • سکوپیے  • پودگورتسا  • انکرہ۲  • نیکوسیا  • زاغرب  • صوفیہ
لہندا یورپ	لندن  • پیرس  • برلن  • ایمسٹرڈیم  • برسلز  • ویآنا  • برن  • لکسمبرگ (شہر)  • وادوس
اتلا یورپ	ہیلسنکی  • اوسلو  • سٹاکہوم  • کوپن ہیگن  • ریگا  • ویلنیوس  • ٹالن  • ریکجاوک
دکھن یورپ	روم  • انڈورا لا ویلا  • لیوبلیانا  • ولیٹا  • میڈرڈ  • لزبن  • سان مرینو شہر  • مناکو
۱:قفقاز چ ایشیا تے یورپ وشکار دیس:: ۞:: ۲:دیس ایشیا چ تے کجھ حصہ یورپ چ
وڈے شہر:استمبول • سینٹ پیٹرزبرگ • بون • ہامبرگ • میلان • بارسلونا • روستوو نا دانو • میونخ • خارکیف • نیژنی نووگورد • سمارا • قازان • برمنگھم • اوفا • وولگوگراد • کولون • دنیپرو • اودیسا