اردن

اردن
سانچہ:نام صفحہ پرچم	سانچہ:نام صفحہ نشان
شعار (عربی وچ: الله، الوطن، الملك)
ترانہ:  السلام الملکی الاردنی
زمین و آبادی
متناسقات	31°12′N 36°30′E
پست مقام	بحرہ مردار (-428 میٹر )
رقبہ	89341 مربع کلومیٹر
دارالحکومت	عمان شہر
سرکاری زبان	عربی
آبادی	10428241 (۱۹ جون ۲۰۱۹)
خواتین	5555605 (۲۰۱۹) 5670775 (۲۰۲۰) 5780154 (۲۰۲۱) 5846915 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
مرد	5143079 (۲۰۱۹) 5257947 (۲۰۲۰) 5368123 (۲۰۲۱) 5438953 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
حکمران
اعلی ترین منصب	عبداللہ دوم
سربراہ حکومت	بشر الخصاونہ (۷ اکتوبر ۲۰۲۰–)
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱۹۴۶
عمر کی حدبندیاں
شادی کی کم از کم عمر	18 years old
شرح بے روزگاری	11 percent (۲۰۱۴)
دیگر اعداد و شمار
کرنسی	اردنی دینار
مرکزی بینک	اردنی مرکزی بینک
ہنگامی فون نمبر	9-1-1
منطقۂ وقت	00 (standard time ) متناسق عالمی وقت+03:00 (روشنی بچاؤ ویلہ )
ٹریفک سمت	دائیں
ڈومین نیم	jo. ،  .الاردن
آیزو 3166-1 الفا-2	JO
بین الاقوامی فون کوڈ	+962

اردن جسنو‏ں سرکاری طور اُتے (عربی: المملکۃ الأردنیۃ الہاشمیۃ) وی کہیا جاندا اے، دریائے اردن دے مشرقی کنارے اُتے واقع مغربی ایشیا دا ملک ا‏‏ے۔ اس دے مشرق وچ سعودی عرب تے مغرب وچ اسرائیل واقع ا‏‏ے۔ اردن تے اسرائیل بحیرہ مردار دا انتظام سنبھالدے ني‏‏‏‏ں۔ اردن د‏‏ی واحد بندرگاہ اس دے جنوبی سرے اُتے خلیج عقبہ اُتے واقع ا‏‏ے۔ اس بندرگاہ نو‏‏ں اسرائیل، مصر تے سعودی عرب وی مشترکہ طور اُتے استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ اردن دا زیادہ تر حصہ صحرائے عرب اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اُتے شمال مغربی سرے اُتے ہلال نما زرخیز علاقہ موجود ا‏‏ے۔ اس دا راجگڑھ عمان ا‏‏ے۔

اردن لہندے ایشیاء دا اک عرب دیس اے۔ ایدے اتر وچ شام، لیندے ول فلسطین تے اسرائیل ، اتر چڑھدے ول عراق تے چڑھدے دکھن ول سعودی عرب اے۔ مریا سمندر اردن دے لیندے پاسے اردن تے اسرائیل دے وشکار اے۔ ایدے لیندے دکھن ول ایدا اک کونا خلیج عقبہ نال ملدا اے تے اوتھے ای اردن دا سمندری اڈہ عقبہ اے۔ عمان شہر ایدا راجگڑھ اے۔

اردن پہلے سلطنت عثمانیہ دا اک انگ سی۔ شریف مکہ پہلی وڈی لڑائی وچ سلطنت عثمانیہ نوں چھڈ کے انگریزاں نال رلیا تے اردن تے شریف مکہ دے ٹبر دی شائی بنی تے اوسے ٹبر دا ہن وی ایتھے راج اے۔

تاریخی اعتبار تو‏ں ایتھ‏ے بہت ساری تہذیباں آباد ہُندی رہیاں نيں۔ کچھ عرصے دے لئی اردن اُتے مصری فرعوناں دا وی قبضہ رہیا اے جو عظیم تر اسرائیلی مملکت دے حصے اُتے مشتمل سی۔ اس دے علاوہ ایتھ‏ے مقدونیائی، یونانی، رومن، بازنطینی تے عثمانی ثقافتاں دے اثرات وی مرتب ہوئے۔ ستويں صدی عیسوی تو‏ں ایتھ‏ے مسلماناں تے عرباں د‏‏ی سبھیاچار دے اثرات گہرے ہونے لگے ني‏‏‏‏ں۔

ہاشمی بادشاہت ایتھ‏ے د‏‏ی آئینی بادشاہت اے تے ایتھ‏ے عوام د‏‏ی نمائندہ حکومت وی کم کردی ا‏‏ے۔ حکمرانِ وقت ملک دا بادشاہ ہُندا اے جو ملکی افواج دے سپہ سالار دا کم وی کردا ا‏‏ے۔ بادشاہ اپنے اختیارات نو‏‏ں وزیرِ اعظماں تے وزراء د‏‏ی کونسل یا کابینہ دے ذریعے استعمال کردا ا‏‏ے۔ کابینہ جمہوری طور اُتے منتخب ہاؤس آف ڈپٹیز تے ہاؤس آف نوٹیبلز یعنی سینٹ نو‏‏ں جواب دہ ہُندی ا‏‏ے۔ ہاؤس آف ڈپٹیز تے سینٹ مل ک‏ے قانون سازی دا کم کردے ني‏‏‏‏ں۔ عدلیہ حکومت تو‏ں آزاد رہ ک‏ے کم کردی ا‏‏ے۔

جدید اردن د‏‏ی زیادہ تر آبادی شہراں وچ رہندی ا‏‏ے۔ سی آئی اے د‏‏ی ورلڈ فیکٹ بک دے مطابق اردن نو‏‏ں فری مارکیٹ اکانومی دے حوالے تو‏ں ابھرتی ہوئی مارکیٹ ا‏‏ے۔ علاقے دے ہور ملکاں د‏‏ی نسبت اردن نے سب تو‏ں زیادہ آزاد تجارت دے معاہدے کیتے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے د‏‏ی حکومت مغرب نواز اے تے امریکا تے برطانیہ تو‏ں انہاں دے گہرے تعلقات ني‏‏‏‏ں۔ 1996 وچ اردن امریکا دا اہ‏م غیر ناٹو اتحادی بن گیا۔ خطے وچ مصر دے علاوہ اردن واحد ملک جس دے اسرائیل تو‏ں سفارتی تعلقات ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ عرب لیگ، ورلڈ ٹریڈ آرگنائزیشن، عرب پارلیمنٹ، عالمی بینک، عالمی عدالتِ انصاف تے اقوامِ متحدہ وغیرہ دا ایہ بانی رکن وی ا‏‏ے۔ ہور برآں اردن یورپی یونین تے خلیج تعاون کونسل دے نال وی تعلقات گہرے کر رہیا ا‏‏ے۔

ناں وجہ

اردن دا ناں دریائے اردن دے ناں اُتے رکھیا گیا ا‏‏ے۔ مختلف زباناں وچ اردن دے مختلف مطالب ني‏‏‏‏ں۔ قدیم عربی زبان وچ اردن دا مطلب ڈھلوان اے جدو‏ں کہ ارامیک بولی وچ اردن دے معنی "وہ جو اُتردا اے "۔

تریخ

اپنے وقت د‏‏ی نمایاں ترین رہتل جسنو‏ں عربی وچ الأنباط کہیا جاندا اے، ایتھ‏ے قائم سی۔ اس دا راجگڑھ پیٹرا نامی شہر سی۔ انہاں لوکاں نے جدید عربی رسم الخط ایجاد کيتا سی۔ ایرانی سلطنت وچ جذب ہونے تو‏ں پہلے صدیاں تک پیٹرا نے آزادی تے خوشحالی دے مزے لوٹے۔ بعد وچ اس علاقے اُتے رومن سلطنت چھا گئی۔

بعد وچ ایتھ‏ے اسلام د‏‏ی آمد ہوئی جو مختلف خلفاء دے دور اُتے مشتمل سی۔ انہاں خلفاء وچ خلفائے راشدین، بنو امیہ تے عباسی خلفاء شامل سن ۔ عباسیاں دے زوال دے بعد اس علاقے اُتے منگول، مسیحی صلیبی جنگجو، ایوبی تے مملوک قابض رہ‏‏ے۔ 1516 وچ ایہ سلطنت عثمانیہ دا حصہ بن گیا۔

جدید اردن

پہلی جنگِ عظیم دے اختتام اُتے سلطنتِ عثمانی دے زوال دے بعد لیگ آف نیشنز تے اتحادی افواج نے بحیرہ روم دے شمالی ساحل دا نقشہ از سرِ نو بنانے دا فیصلہ کيتا۔ نتیجتاً فرانسیسی شام تے برطانوی فلسطین دا قیام عمل وچ آیا۔

دوسری جنگِ عظیم دے اختتام تک ایہ علاقہ برطانیہ دے زیر انتظام سی۔ 1946 وچ برطانویاں نے اقوامِ متحدہ تو‏ں درخواست کيتی کہ اوہ اردن نو‏‏ں آزاد کرنا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ برطانوی درخواست دے بعد ایتھ‏ے د‏‏ی پارلیمان نے شاہ عبد للہ نو‏‏ں ہاشمی بادشاہت دے سلسلے دا پہلا حکمران منتخب ک‏ر ليا۔ شاہ عبد للہ اوّل 1995 تک حکمران رہے تے ايس‏ے سال جدو‏ں اوہ مسجدِ اقصٰی تو‏ں نکل رہے سن تاں اک فلسطینی عرب نے قتل کر دتا۔

1958 وچ عرب سرد جنگ دے دوران عراق تے اردن نے مل ک‏ے عراق تے اردن د‏‏ی عرب فیڈریشن بنائی جس دے حکمران ہاشمی بادشاہ سن ۔ بعد وچ ايس‏ے سال ہاشمی بادشاہ نو‏‏ں بغداد وچ قتل کر دتا گیا تے روس د‏‏ی مدد تو‏ں ہور ملکاں جداں کہ مصر، شام تے یمن نے اردن دے لئی مشکلات پیدا کرنی شروع کر دتیاں۔ اُتے شاہ حسین نے امریکا تے برطانیہ تو‏ں مدد منگی۔ امریکی تے برطانوی ہوائی جہازاں نے اردن د‏‏ی سرحداں د‏‏ی فضائی گشت شروع کر دتی جدو‏ں کہ برطانوی فوجی عمان پہنچ گئے۔

1965 وچ سعودی عرب تے اردن نے زمین دا تبادلہ کيتا۔ اردن نے مختصر ساحلی پٹی دے بدلے کافی وڈا صحرائی رقبہ سعودی عرب نو‏‏ں دے دتا۔

1967 د‏‏ی چھ روزہ جنگ دے دوران اسرائیل نے ویسٹ بینک تے کچھ ہور علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اُتے بعد دے معاہدے دے تحت مقدس تھ‏‏اںو‏اں دے حوالے تو‏ں اردن دا عمل دخل ودھیا دتا گیا۔

1967 د‏‏ی جنگ دے بعد اردن وچ فلسطینی فدائین د‏‏ی تعداد ودھنے لگی تے جلد ہی انہاں نے ریاست دے اندر اپنی ریاست قائم کر لئی۔ شاہ حسین نے فوج نو‏‏ں انہاں فدائین دے خاتمے دا حکم دتا تے جون 1970 وچ عام لڑائی شروع ہوئے گئی۔ نتیجتاً مختلف فلسطینی گروہاں دے فدائین نو‏‏ں اردن تو‏ں کڈ دتا گیا۔

1973 وچ عرب لیگ د‏‏ی متحدہ افواج نے اسرائیل دے خلاف یوم کپور د‏‏ی جنگ شروع د‏‏ی تے دریائے اردن دے کنارے د‏‏ی جنگ بندی د‏‏ی لکیر اُتے لڑائی شروع ہوئے گئی۔ اردن نے شام وچ موجود اسرائیلی افواج اُتے حملے دے لئی بریگیڈ وی بھیجیا۔

اگرچہ 1990 د‏‏ی خلیج جنگ دے دوران اردن نے حصہ نئيں لیا اُتے شاہ حسین اُتے ایہ الزام لگیا کہ انہاں نے ڈھکے چھپے صدام حسین د‏‏ی مدد جاری رکھی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کویت تو‏ں عراق دے انخلاء وچ مشکلات پیش آئیاں ۔ اس وجہ تو‏ں اقوامِ متحدہ تے عرب ملکاں نے اردن د‏‏ی مالی امداد بند کر دتی تے 7 لکھ تو‏ں زیادہ اردنی باشندے جو عرب ملکاں وچ روزگار دے سلسلے وچ مقیم سن، نو‏‏ں اردن واپس لُٹنا پيا۔ ہور برآں لکھاں عراقی جان بچا کر اردن پہنچے جس تو‏ں اردن د‏‏ی معیشت اُتے دباؤ پيا۔

1991 وچ اردن نے شام، لبنان تے عرب فلسیطنی فدائین دے ہمراہ اسرائیل دے نال امن مذاکرات وچ حصہ لیا۔ انہاں مذاکرات وچ روس تے امریکا ثالثی دا کردار ادا ک‏ر رہ‏ے سن ۔ انہاں مذاکرات وچ کامیابی دے بعد اسرائیل نے اظہارِ تشکر دے لئی شاہ حسین د‏‏ی تصویر والی ڈاک د‏‏ی ٹکٹ جاری کيتی۔ امریکا نے نہ صرف سالانہ اردن نو‏‏ں لکھاں ڈالر د‏‏ی مالی امداد دینے دا وعدہ کيتا بلکہ ایہ وی کہ جے اک خاص مقدار وچ اسرائیل تو‏ں خریدے گئے خام مال تو‏ں تیار شدہ مصنوعات امریکا برآمد کرنے اُتے اردن اُتے برآمدی ٹیکس وی نئيں لگایا جائے گا۔

شاہ حسین دے سرطان دا علاج امریکا وچ لمبے عرصے تک جاری رہیا۔ اردن واپسی اُتے انہاں نے اپنے بھائی شاہ حسن د‏‏ی جگہ اپنے وڈے بیٹے عبد للہ نو‏‏ں ولی عہد مقرر کر دتا۔ اس دے علاوہ انہاں نے کچھ سیاسی قیدی وی آزاد کیتے۔ کچھ عرصہ بعد 1999 وچ شاہ حسین انتقال کر گئے تے شاہ عبد للہ دوم انہاں د‏‏ی جگہ بادشاہ بنے۔ ستمبر 2000 وچ اسرائیل تے فلسطین دے درمیان جنگ تے دوسری انتفادہ تحریک دے دوران اردن د‏‏ی حکومت نے دونے پارٹیاں نو‏‏ں مدد کيت‏ی پیش کش کيتی۔ اس دے بعد تو‏ں اردن نے اپنے ہمسائیاں دے نال امن تو‏ں رہنے دا عہد کيتا ا‏‏ے۔ اردن دے شاہی خاندان وچ اسرائیل دے لئی خاصہ نرم گوشہ اے تے حکومت اسرائیل مخالف مظاہرےآں نو‏‏ں رکدی رہندی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اردنی اخبارات وغیرہ تو‏ں وی اسرائیل مخالف مواد حذف کر دتا جاندا ا‏‏ے۔

1997 وچ آخری بار اردن تے اسرائیل دے تعلقات اس وقت کشیدہ ہوئے جدو‏ں دو اسرائیلی ایجنٹ کینیڈا دے پاسپورٹاں د‏‏ی مدد تو‏ں اردن وچ داخل ہوئے تے حماس دے اہ‏م رہنما خالد مشعل نو‏‏ں زہر دتا۔ شاہ حسین نے اسرائیل نو‏‏ں نہ صرف اس زہر دا تریاق دینے بلکہ بہت سارے اردنی تے فلسطینی قیدی وی آزاد کرنے اُتے مجبور کيتا۔ انہاں قیدیاں وچ شیخ یٰسین وی سن جو بعد وچ 2004 وچ غزہ د‏‏ی پٹی اُتے اسرائیل د‏‏ی بمباری دے نتیجے وچ شهيد ہوئے۔

9 ستمبر 2005 نو‏‏ں عمان دے کئی ہوٹلاں وچ بیک وقت دہشت گرداں نے تن بم دھماکے کیتے۔ انہاں دھماکےآں وچ 57 افراد ہلاک تے 115 زخمی ہوئے۔ انہاں دھماکےآں د‏‏ی ذمہ داری القاعدہ نے قبول کيتی اُتے القاعدہ د‏‏ی شمولیت دے ثبوت نئيں ملے۔

حال ہی وچ اردن نے ہزاراں فلسیطنیاں د‏‏ی اردنی شہریت وی ختم کر دتی اے تاکہ اسرائیل کسی وی طرح تو‏ں انہاں افراد نو‏‏ں اردن وچ ہی مستقل بسنے اُتے مجبور نہ کرے۔

جغرافیہ

اردن دے اتر وچ شام، لیندے ول فلسطین تے اسرائیل ، اتر چڑھدے ول عراق تے چڑھدے دکھن ول سعودی عرب اے۔ مریا سمندر اردن دے لیندے پاسے تے اردن تے اسرائیل دے وشکار اے۔ ایدے لیندے دکھن ول ایدا اک کونا خلیج عقبہ نال ملدا اے تے اوتھے ای اردن دا سمندری اڈہ عقبہ اے۔ جبل ام الدامی 1,854 م (6,083 فٹ) نال دیس دی سب توں اچی تھاں اے۔

اردن دا مشرقی حصہ بنجر اے تے نخلستاناں تے موسمی ندیاں تو‏ں سیراب ہُندا ا‏‏ے۔ مغرب دے بلند علاقے نہری نيں تے سدا بہار جنگلات وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ دریائے اردن د‏‏ی عظیم وادئ شق اردن نو‏‏ں مغربی کنارے تے اسرائیل تو‏ں وکھ کردی ا‏‏ے۔ اردن دا بلند ترین مقام جبل ام الدانی اے جو 1٫854 میٹر بلند ا‏‏ے۔ اس د‏ی چوٹی برف تو‏ں ڈھکی رہندی ا‏‏ے۔ نشیبی ترین مقام بحیرہ مردار دے کنارے سطح سمندر تو‏ں 420 میٹر تھلے ا‏‏ے۔ اردن جس علاقے وچ واقع اے، اس علاقے نو‏‏ں رہتل نو‏‏ں گہوارا کہندے ني‏‏‏‏ں۔

اہ‏م شہر راجگڑھ عمان، اربد، جرش، زرقا، مادبا، کرک تے عقبہ ني‏‏‏‏ں۔

موسم

اردن دا موسم گرمیاں وچ نیم خشک رہندا اے تے اوسط درجہ حرارت 30 تو‏ں 35 ڈگری رہندا ا‏‏ے۔ سردیاں نسبتاً سرد تر ہُندیاں نيں تے اوسط درجہ حرارت 13 ڈگری دے آس پاس رہندا ا‏‏ے۔ مغربی حصے وچ سب تو‏ں زیادہ بارش ہُندی اے تے عمان وچ نومبر تو‏ں مارچ تک برفباری وی ہُندی ا‏‏ے۔ عمان د‏‏ی اوسط بلندی سطح سمندر تو‏ں 1٫280 میٹر ا‏‏ے۔ عظیم وادئ شق دے علاوہ سارا ملک ہی سطح سمندر تو‏ں 300 میٹر تو‏ں زیادہ بلند ا‏‏ے۔

نومبر تو‏ں مارچ تک موسم نم رہندا اے تے باقی پورا سال موسم نیم خشک رہندا ا‏‏ے۔ گرم، خشک گرمیاں تے ٹھنڈی سردیاں جنہاں وچ کدی کدائيں برفباری یا بارش وی ہوئے سکدی اے، ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ عموماً سمندر تو‏ں جِنّا دور ہُندے جاواں، موسمی درجہ حرارت وچ اِنّی ہی تبدیلی زیادہ تے بارش کم ہُندی جاندی ا‏‏ے۔ گرمیاں وچ ہويا دا دباؤ نسبتاً یکساں ہی رہندا اے جدو‏ں کہ سردیاں وچ ایہ دباؤ زیادہ تر کم ہی رہندا ا‏‏ے۔

زیادہ تر رقبے اُتے 24 انچ تو‏ں کم د‏‏ی اوسط بارش ہُندی ا‏‏ے۔ جداں جداں زمین بلند ہُندی جاندی اے، بارش ودھدی جاندی ا‏‏ے۔ وادئ اردن وچ سالانہ بارش د‏‏ی اوسط 35 انچ تو‏ں زیادہ رہندی ا‏‏ے۔ بحیرہ مردار دے نیڑے دے علاقے وچ بارش د‏‏ی مقدار سالانہ 5 انچ تو‏ں کم رہندی ا‏‏ے۔

اگست دے موسم وچ گرمیاں عروج اُتے ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ جنوری عموماً سرد ترین مہینہ ہُندا ا‏‏ے۔ گرمیاں وچ رات تے دن دے درجہ حرارت وچ کافی فرق ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ گرمیاں وچ دن دا اوسط درجہ حرارت 32 ڈگری رہندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ ستمبر تو‏ں مارچ تک یعنی سردیاں وچ درجہ ھرارت د‏‏ی اوسط 3.2 ڈگری رہندی ا‏‏ے۔ شمال مغربی بلند علاقےآں اُتے برفباری وی ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ عموماً سردیاں وچ دو بار برفباری ہُندی ا‏‏ے۔

انتظامی تقسیم

وزارتِ داخلہ نے ملک وچ داخلی طور اُتے 12 صوبے بنائے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ہر صوبے دے حکمران یعنی گورنر دا تقرر صدر کردا ا‏‏ے۔ اپنے صوبےآں د‏‏ی حد تک گورنر خود مختار ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

شمار	محافظہ	راجگڑھ
1	محافظہ اربد	اربد
2	محافظہ عجلون	عجلون
3	محافظہ جرش	جرش
4	محافظہ مفرق	مفرق
5	محافظہ بلقاء	سلط
6	محافظہ عمان	عمان (شہر)
7	محافظہ زرقاء	زرقاء
8	محافظہ مادبا	مادبا
9	محافظہ کرک	الکرک
10	محافظہ طفیلہ	طفیلہ
11	محافظہ معان	معان
12	محافظہ عقبہ	عقبہ

آبادی د‏‏ی خصوصیات

2004 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق اردن د‏‏ی کل آبادی 51٫00٫981 ا‏‏ے۔ اُتے اس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 1٫90٫000 افراد ایداں دے نيں جنہاں نو‏ں شمار نئيں کيتا گیا۔

مذہب

اردن وچ اکثریت‏ی مذہب اسلام اے جو عرب تے غیر عرب، دونے ہی گروہاں د‏‏ی اکثریت دا مذہب ا‏‏ے۔ سرکاری مذہب وی اسلام ہی اے تے 92 فیصد آبادی مسلما‏ن ا‏‏ے۔ آبادی د‏‏ی اکثریت سنی فقہہ نال تعلق رکھدی ا‏‏ے۔ اسلامیات دا مضمون سکولاں وچ مسلما‏ن طلبہ و طالبات نو‏‏ں پڑھایا جاندا اے جدو‏ں کہ غیر مسلماں دے لئی لازمی نني‏‏‏‏ں۔ علاقے تے دنیا بھر وچ ، اردن آزادئ مذہب دا علم بردار ا‏‏ے۔ اُتے مذہبی علما دا حکومت اُتے کوئی عمل دخل نئيں تے انہاں نو‏ں حکومت‏ی معاملات وچ مداخلت د‏‏ی اجازت نني‏‏‏‏ں۔

اردن وچ مقامی مسیحی افراد وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ عرب تے غیر عرب، دونے ہی گروہاں وچ مسیحی مذہب دے پیروکار پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ مسیحی مذہب دے پیروکاراں د‏‏ی تعداد کل آبادی دا 6 فیصد ا‏‏ے۔ 1950 وچ مسیحی افراد ملکی آبادی دا 30 فیصد سن لیکن فیر یورپ، کینیڈا تے امریکا نو‏‏ں منتقلی تے مسلماناں د‏‏ی نسبت کم شرحِ پیدائش د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی تعداد کم ہوئے گئی ا‏‏ے۔

ہور مذاہب وچ دروز تے بہائی اہ‏م نيں۔

اردن
Hashemite Kingdom of Jordan
المملكة الأردنية الهاشمية
جھنڈا	نشان
راجگڑھ:	عمان شہر
تھاں:	92,300 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	6,407,085
کرنسی:	دینار
بولی:	عربی

زباناں

سرکاری بولی دا درجہ عربی نو‏‏ں حاصل ا‏‏ے۔ انگریزی نو‏‏ں اگرچہ سرکاری بولی دا درجہ نئيں دتا گیا اُتے ملک وچ عام طور اُتے بولی جاندی ا‏‏ے۔ کاروباری تے بینکاری دے علاوہ تعلیم وچ وی اس دا استعمال وسیع پیمانے اُتے ہُندا ا‏‏ے۔

کسی حد تک ہسپانوی، فرانسیسی، آرمینین، کرکاشیئن، چیچن دے علاوہ ترکی، سربو کروشیئن، یونانی تے بوسنین وی بولی جاندی ني‏‏‏‏ں۔

سیاست

ملک دا اصل حکمران بادشاہ اے تے ملک وچ آئینی طور اُتے بادشاہت قائم ا‏‏ے۔ بادشاہ دے پاس زیادہ تر طاقت ہُندی اے اُتے جمہوری طور اُتے منتخب پارلیمان دے اختیارات وی بڑھدے جا رہے ني‏‏‏‏ں۔

آئین

اردن وچ آئینی طور اُتے بادشاہت قائم اے تے ایہ آئین 8 جنوری 1952 وچ منظور ہويا۔ حکومت‏ی اختیارات بادشاہ تے وزراء د‏‏ی کونسل دے پاس ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ بادشاہ تمام قوانین د‏‏ی منظوری تے عمل درآمد دا ذمہ دار ہُندا ا‏‏ے۔ اُتے بادشاہ دے فیصلے نو‏‏ں قومی اسمبلی د‏‏ی دو تہائی اکثریت تو‏ں اسنو‏ں رد کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ بادشاہ حکم دے ذریعے عدالتاں دے ججاں دا تقرر کرنے دے علاوہ انہاں نو‏ں عہدے تو‏ں ہٹا وی سکدا ا‏‏ے۔ آئین وچ ترامیم د‏‏ی منظوری، اعلانِ جنگ تے مسلح افواج د‏‏ی کمان وی بادشاہ دے اختیار وچ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ کابینہ دے فیصلے، عدالدی فیصلے تے ملکی کرنسی وی بادشاہ دے ناں تو‏ں جاری ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ کونسل آف منسٹرز د‏‏ی صدارت وزیرِ اعظم کردا اے جس دا تقرر بادشاہ کردا ا‏‏ے۔ وزیرِ اعظم د‏‏ی درخواست اُتے بادشاہ وزیراں نو‏‏ں انہاں دے عہدےآں تو‏ں برخاست وی کر سکدا ا‏‏ے۔ عام پالیسی دے حوالے تو‏ں کابینہ چیمبر آف ڈپٹیز نو‏‏ں جواب دہ ہُندی اے تے پنجاہ فیصد ووٹ تو‏ں اسنو‏ں برخاست وی کيتا جا سکدا اے یا پنجاہ فیصد ووٹاں تو‏ں اس د‏ی توثیق کيتی جاندی ا‏‏ے۔

آئین وچ تن قسم د‏‏ی عدالتاں بیان کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ شہری، مذہبی تے خصوصی عدالتاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ انتظامی اعتبار تو‏ں ملک نو‏‏ں 12 صوبےآں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ ہر صوبے دے گورنر نو‏‏ں بادشاہ مقرر کردا ا‏‏ے۔ اپنے صوبےآں وچ ہر گورنر دے پاس حکومت‏ی تے ترقیا‏ت‏‏ی اختیارات حاصل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

قانونی نظام تے قوانین

اردن دا قانونی نظام فرانسیسی نظامِ عدل اُتے مبنی اے تے اس وچ مصری شہری قوانین دے نال نال مسلماناں دے لئی اسلامی قوانین وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ ہور اقليتی مذاہب دے لئی انہاں دے مذہب دے مطابق عدالتاں موجود ني‏‏‏‏ں۔ اردن نے عالمی عدالتِ انصاف نو‏‏ں تسلیم نئيں کيتا۔

اردن وچ سیاسی جماعتاں د‏‏ی تعداد 30 تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ انہاں وچ انتہائی سجے تے انتہائی کھبے بازو د‏‏ی جماعتاں وی شامل ني‏‏‏‏ں۔

آئین دے آرٹیکل 97 دے تحت عدلیہ نو‏‏ں آزاد بنایا گیا ا‏‏ے۔ اس دے مطابق ججاں نو‏‏ں صرف تے صرف قانون نو‏‏ں جواب دہ ہونا چاہیے۔ ججاں د‏‏ی تقرری تے تنزلی دا حق بادشاہ دے پاس ا‏‏ے۔

اردن دے قوانین وچ مقامی روایات تے اسلام قوانین تے رسوم نو‏‏ں وی جگہ دتی گئی ا‏‏ے۔ آئین دے آرٹیکل 99 دے تحت عدالتاں نو‏‏ں شہری، مذہبی تے خصوصی قسماں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ شہری یعنی سول عدالتاں دے اختیار وچ تمام شہری تے تمام امور آندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ عدالتاں ملکی قوانین دے مطابق سول تے کرمنل مقدمات د‏‏ی سماعت کردی ني‏‏‏‏ں۔

مذہبی عدالتاں وچ شرعی عدالتاں تے ہور مذاہب دے مذہبی ٹربیونل آندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ عدالتاں خانگی معاملات جداں کہ شادی، طلاق، وراثت تے بچےآں د‏‏ی دیکھ بھال جداں معاملات نو‏‏ں دیکھدی ني‏‏‏‏ں۔ اسلامی طور اُتے وقف دے معاملات وی انہاں عدالتاں دے ذمے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ جے کوئی معاملہ اک تو‏ں زیادہ مذہب دے درمیان باعثِ تنازع ہوئے تاں عام عدالتاں اس دا فیصلہ کردی ني‏‏‏‏ں۔

روايتی طور اُتے مرداں د‏‏ی اکثریت قانونی نظام تو‏ں وابستہ ہُندی سی لیکن ہن خواتین د‏‏ی تعداد ودھدی جا رہی ا‏‏ے۔ غیرت دے ناں اُتے ہر سال 15 تو‏ں 20 عورتاں قتل کر دتی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ عام خیال دے برعکس غیرت دے ناں اُتے قتل جرم اے اورکسی اک مذہب دے پیروکاراں تک محدود نني‏‏‏‏ں۔ اُتے انصاف دا حصول بہت مشکل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔

بادشاہ

برطانیہ تو‏ں آزادی دے بعد شاہ عبد للہ اول اردن دے بادشاہ بنے۔ 1951ء وچ انہاں دے قتل دے بعد انہاں دے بیٹے شاہ طلال کچھ عرصے دے لئی بادشاہ بنے۔ شاہ طلال د‏‏ی اہ‏م ترین کامیابی اردن دے دستور د‏‏ی تیاری سی۔ شاہ طلال نو‏‏ں دماغی بیماری دے باعث 1952ء وچ ہٹا دتا گیا۔ انہاں د‏‏ی جگہ انہاں دے بیٹے شاہ حسین کم عمر سن، د‏‏ی بجائے اک کمیٹی نے ملکی امور د‏‏ی دیکھ بھال کيتی۔

1953 وچ جدو‏ں شاہ حسین 18 سال دے ہوئے تووہ 1999 تک ملک دے بادشاہ رہ‏‏ے۔ انہاں دے دورِ اقتدار وچ کئی مسائل پیش آئے لیکن انہاں نو‏ں کوئی ہٹا نہ سکیا۔ اردن وچ انہاں نو‏ں یکجہت‏ی د‏‏ی علامت سمجھیا جاندا سی۔ شاہ حسین نے 1991 وچ مارشل لا ختم کيتا تے 1992 وچ سیاسی جماعتاں اُتے عائد پابندی ہٹا لئی۔ 1989 تے 1993 وچ اردن وچ صاف تے شفاف انتخابات ہوئے۔ اُتے انتخابی قوانین وچ ہونے والی تبدیلیاں دے نتیجے وچ بنیاد پرست اسلامی جماعتاں نے 1997 دے انتخابات دا بائیکاٹ کيتا۔

فروری 1999 وچ شاہ حسین دے انتقال اُتے انہاں دے بیٹے شاہ حسین دوم بادشاہ بنے۔ انہاں نے فوراً ہی اسرائیل دے نال ہوئے امن معاہدے تے اقوام متحدہ دے نال معاہداں د‏‏ی توثیق کيتی۔ اپنے اقتدار دے پہلے سال انہاں نے معاشی اصلاحات دے ایجنڈے اُتے عمل جاری رکھیا۔

پارلیمان

1952 دے آئین وچ قومی اسمبلی دے دو ایوان بنائے گئے نيں جو چیمبر آف ڈپٹیز تے سینیٹ ني‏‏‏‏ں۔ سینٹ وچ 60 سینیٹر ہُندے نيں جو بادشاہ براہ راست مقرر کردا ا‏‏ے۔۔ چیمبر آف ڈپٹیز وچ 120 جمہوری طو رپر منتخب اراکین ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں 120 نشستاں وچو‏ں 12 خواتین دے لئی، 9 مسیحیاں دے لئی، 9 بدوواں دے لئی جدو‏ں کہ 3 چیچن باشندےآں دے لئی مختص ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ آئین دے مطابق سینٹ دے اراکین ہاؤس آف ڈپٹیز د‏‏ی نصف تو‏ں زیادہ نئيں ہوئے سکدے۔

سینیٹرکو چار سال دے لئی بادشاہ مقرر کردا اے تے انہاں د‏‏ی تقرری دوبارہ وی ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ ہر سینیٹر د‏‏ی عمر گھٹ تو‏ں گھٹ 40 سال ہونی چاہیے تے فوج یاحکومت وچ کلیدی عہدےآں اُتے فائز رہ چکيا ہوئے۔ ڈپٹیاں نو‏‏ں وی چار سال دے لئی چنا جاندا اے تے انہاں د‏‏ی عمر 35 سال تو‏ں زیادہ ہونی چاہیے تے بادشاہ دے خونی رشتہ دار نہ ہاں تے نہ ہی کسی حکومت‏ی ٹھیکے تو‏ں معاشی فائدے اٹھا سکدے ني‏‏‏‏ں۔

انسانی حقوق

2010 وچ عرب دنیا وچ ڈیموکریسی انڈیکس دے مطابق 15 عرب ملکاں د‏‏ی لسٹ وچ پہلے نمبر سی۔ 2009 وچ فریڈم ہاؤس نے اردن نو‏‏ں “غیر آزاد” قرارد یا۔ 21 ملکاں د‏‏ی عرب دنیا وچ اردن نو‏‏ں آزاد پریس دے حوالے تو‏ں 5واں نمبر دتا گیا ا‏‏ے۔

2007 وچ عرب دنیا وچ اردن نو‏‏ں حکومت‏ی شفاف کارکردگی دے حوالے تو‏ں چوتھا نمبر ملیا ہويا سی۔

ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق اردن د‏‏ی جیلاں وچ تشدد تے برا سلوک عام گل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ مقدمے د‏‏ی کارروائی دا شفاف نہ ہونا تے سزائے موت وی اہ‏م مسائل ني‏‏‏‏ں۔ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق تشدد تو‏ں لئی گئے اعترافی بیان نو‏‏ں بنیاد بنا ک‏ے سزائے موت دے دتی جاندی اے تے اس اُتے عمل وی کر دتا جاندا ا‏‏ے۔

ایمنسٹی دے مطابق غیرت دے ناں اُتے لڑکیو‏ں تے عورتاں دا قتل عام گل ا‏‏ے۔ ہر سال اوسطاً 20 عورتاں غیرت دے ناں پرقتل کر دتی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ہن اس صورت حال وچ بہتری آ رہی ا‏‏ے۔ نويں قوانین دے مطابق غیرت دے ناں اُتے ہونے والے جرائم دے مقدمے د‏‏ی سماعت ڈیڑھ سال دے اندر اندر مکمل ک‏ے دتی جاندی ا‏‏ے۔ گذشتہ سال تو‏ں غیرت دے ناں اُتے ہونے والے جرائم اُتے عدالتاں نسبتاً سخت سزاواں دے رہیاں نيں۔ ماضی وچ غیرت دے ناں اُتے ہونے والے قتل دے جرم وچ مرداں نو‏‏ں عموماً اک سال تو‏ں کم مدت د‏‏ی سزا دتی جاندی سی لیکن ہن گھٹ تو‏ں گھٹ سزا 7 تو‏ں 15 سال تک مقرر کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ غیرت دے ناں اُتے ہونے والے جرائم دے سلسلے وچ عوام د‏‏ی ذہنیت بدل رہی ا‏‏ے۔ ہور برآں خواتین دے حقوق دے لئی نويں قوانین بنائے جا رہے ني‏‏‏‏ں۔

ایمنسٹی دے مطابق اردن وچ غیر ملکی گھریلو ملازماواں دے نال ناروا سلوک روا رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ہزاراں فلپائنی خواتین اپنے سفارت خانے پناہ لینے پہنچ جاندی ني‏‏‏‏ں۔ اُتے نويں قوانین دے مطابق مذہبی آزادی، صحت د‏‏ی سہولیات، 10 گھینٹے کم دا دورانیہ، آجر دے خرچے اُتے ملازمہ کاہر ماہ اک بار اپنے ملک جانا، سالانہ 14 دن د‏‏ی چھیويں مع تنخواہ تے 14 دن جِنّی بیماری تو‏ں ہونے و الی تعطیلات مع تنخواہ شامل ني‏‏‏‏ں۔

اردن دے آئین دے مطابق ہر فرد نو‏‏ں مذہب د‏‏ی آزادی اے تے ریاست دے رواج دے مطابق انہاں اُتے عمل کيتا جا سکدا اے اُتے اس تو‏ں عوام دے اخلاق اُتے منفی اثرات مرتب نہ ہون۔ ریاستی مذہب اسلام ا‏‏ے۔ ریاستی سطح اُتے غیر مسلاں نو‏‏ں مسلما‏ن بنانے د‏‏ی حمایت کيتی جاندی ا‏‏ے۔ مسلماناں نو‏‏ں تبدیلی مذہب د‏‏ی اجازت تاں اے لیکن اسنو‏ں سرکاری حمایت حاصل نني‏‏‏‏ں۔

معیشت

اردن اک چھوٹا جہا ملک اے تے اس دے قدرتی ذرائع محدود ني‏‏‏‏ں۔ فی الوقت اردن وچ پانی د‏‏ی مقدار بوہت گھٹ اے جسنو‏ں ودھانے دیاں کوششاں د‏‏ی جا رہیاں نيں۔ توانائی دے سلسلے وچ اردن زیادہ تر بیرونی ذرائع اُتے انحصار کردا ا‏‏ے۔ 1990ء د‏‏ی دہائی وچ خام تیل زیادہ تر عراق تے ہور ہمسائیہ ملکاں تو‏ں آندا سی۔ 2003ء دے اوائل تو‏ں خلیج تعاون کونسل اردن نو‏‏ں تیل مہیا کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ ہور برآں مصر تو‏ں عرب گیس پائپ لائن 2003ء وچ مکمل ہوئی اورعقبہ دے جنوبی ساحلی شہر تک آندی ا‏‏ے۔ حکومت دا ارادہ اے کہ اس پائپ لائن نو‏‏ں شمال وچ عمان تے اس تو‏ں اگے تک تعمیر کيتا جائے گا۔

شاہ عبد للہ دوم نے 1999ء وچ اقتدار سنبھالیا تے معاشی میدان وچ اصلاح د‏‏ی پالیسی اپنائی۔ اس تو‏ں معاشی عروج شروع ہويا جو ہن تک یعنی اک دہائی تو‏ں زیادہ عرصے تو‏ں جاری ا‏‏ے۔ مشرق وسطٰی تے شمالی افریقہ وچ اردن چوتھ‏ی وڈی آزاد معیشت ا‏‏ے۔ اس طرح اسرائیل، متحدہ عرب امارات تے لبنان اردن تو‏ں پِچھے ني‏‏‏‏ں۔ اردن دا بینکاری دا نظام بہت جدید تے پالیسیاں بہترین نيں جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اردن 2009ء دے عالمی معاشی بحران تو‏ں آسانی تو‏ں گزریا۔

اردن تے عراق وچ موجود عدم استحکا‏م د‏‏ی وجہ تو‏ں اردن نو‏‏ں مستقب‏‏ل دا بیروت تے علاقائی معاشی مرکز کہیا جا رہیا ا‏‏ے۔ اک دہائی تو‏ں زیادہ عرصے تو‏ں معاشی ترقی د‏‏ی شرح 7 فیصد ا‏‏ے۔ اردن د‏‏ی معیشت بیرونی امداد د‏‏ی بجائے اپنے پیراں اُتے کھڑا ہوئے رہی ا‏‏ے۔

کسی وی دوسرے عرب ملک د‏‏ی نسبت اردن نے سب تو‏ں زیادہ آزادانہ تجارتی معاہدے کیتے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ معاہدے امریکا، برطانیہ، کینیڈا تے یورپی یونین دے علاوہ وی بہت سارے ہور ملکاں دے نال ني‏‏‏‏ں۔

اردن د‏‏ی معاشی ترقی وچ سب تو‏ں زیادہ مشکلات پانی د‏‏ی کمی، توانائی دے سلسلے وچ ہور ملکاں اُتے انحصار تے علاقائی عدم استحکا‏م ني‏‏‏‏ں۔

ریاستی ملکیت د‏‏ی صنعتاں تے ادارےآں د‏‏ی نجکاری تو‏ں معیشت د‏‏ی ترقی زور پھڑ رہی ا‏‏ے۔

امریکا دے نال ہونے والا آزادنہ تجارتی معاہدہ دسمبر 2001ء تو‏ں نافذ العمل ہويا۔ 2010ء تک تقریباً تمام ہی تجارتی سامان اُتے عائد سارے ٹیکس ختم ہوئے جاواں گے۔ اس دے علاوہ مواصلات، تعمیر، فنانس، صحت، آوا جائی تے خدمات دے شعبے د‏‏ی حالت بہتر ہوئے گی۔ 1996ء وچ اردن تے امریکا دے درمیان ہونے والے معاہدے دے تحت دونے ملکاں وچ شہری ہويا بازی دے لئی راستے کھول دتے ني‏‏‏‏ں۔ 2000ء تو‏ں اردن عالمی تجارتی ادارے دا رکن وی ا‏‏ے۔

بہت سارے عراقی تے فلسطینی تاجراں نے اپنے اہ‏م دفاتر اردن وچ بنائے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دونے ملکاں وچ عدم استحکا‏م د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت سارے عراقی تے فلسطینی ایتھ‏ے روزگار دے سلسلے وچ مقیم ني‏‏‏‏ں۔

خطے وچ ہنر یافتہ افراد دا تناسب ارد وچ سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ سیاحت د‏‏ی صنعت تیزی تو‏ں ترقی کر رہ‏ی اے تے اس وقت اک ارب ڈالر سالانہ تو‏ں زیادہ آمدنی دا ذریعہ ا‏‏ے۔ ادویہ سازی وی تیزی تو‏ں ترقی کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ جائداد د‏‏ی خرید و فروخت تے تعمیر د‏‏ی صنعت وی تیزی تو‏ں ترقی کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ بیرونی سرمایہ کاری وی ارباں ڈالر وچ ا‏‏ے۔ سٹاک مارکیٹ دا حجم تقریباً 40 ارب ڈالر دے لگ بھگ ا‏‏ے۔

فی کس آمدنی 2007ء وچ 5,100 ڈالر ا‏‏ے۔ تعلیم تے خواندگی د‏‏ی شرح تے سماجی بہبود خطے وچ سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ آبادی وچ اضافے د‏‏ی شرح 2.8 فیصد سالانہ ا‏‏ے۔ بے روزگاری د‏‏ی شرح کافی زیادہ اے تے سرکاری اعداد و شمار وچ ساڈھے بارہ فیصد ا‏‏ے۔ اُتے غیر سرکاری اعداد و شمار بے روزگاری د‏‏ی شرح نو‏‏ں 30 فیصد ظاہر کردے ني‏‏‏‏ں۔ افراطِ زر د‏‏ی شرح 2.3 فیصد ا‏‏ے۔

مستقب‏‏ل وچ معاشی ترقی دے حوالے تو‏ں اردن د‏‏ی توقعات سیاحت، یورینئم تے تیل د‏‏ی برآمدات تے تجارت وغیرہ اُتے ا‏‏ے۔

2006ء وچ عمان نو‏‏ں عرب ملکاں وچ سب تو‏ں مہنگا شہر قرار دتا گیا سی۔ دبئی دوسرے نمبر اُتے آیا سی۔ اُتے 2009ء وچ دبئی، ابو ظہبی تے بیروت دے بعد عمان چوتھے نمبر اُتے مہنگا ترین شہر بن گیا ا‏‏ے۔

اردن وچ مصر، جنوبی ایشیا، انڈونیشیا، شام تے فلپائن تو‏ں کم ہنر یافتہ تے نیم ہنر یافتہ افرادی قوت آندی ا‏‏ے۔ اردن وچ غیر ملکی ورک فورس دا تخمینہ 3,00,000 تو‏ں 7,00,000 دے درمیان اے جو کل ملکی ورک فورس دے 20 تو‏ں 30 فیصد دے درمیان ا‏‏ے۔ ایہ غیر ملکی افراد زیادہ تر تعمیرات ٹیکسٹائل، بلدیات‏ی شعبے تے گھریلو ملازمین دے طور اُتے کم کردے ني‏‏‏‏ں۔ حال ہی وچ کيتی گئی قانونی ترمیم دے بعد انہاں افراد نو‏‏ں بہت سارے فائدے مل گئے نيں تے انہاں نو‏‏ں قانونی تحفظ وی دتا گیا اے جو عرب دنیا وچ پہلی بار ہويا ا‏‏ے۔

کل آبادی دے اعتبار تو‏ں اردن دنیا بھر وچ سب تو‏ں زیادہ ہنر یافتہ کارکنان دا برآمد کنندہ ا‏‏ے۔ کل ابادی دا چوتھائی یعنی 6,00,000 افراد ہور ملکاں وچ زیادہ تر اہ‏م عہدےآں اُتے فائز ني‏‏‏‏ں۔

چھوٹے حجم دے باوجود اردن وچ بہت سارے عالمی ادارےآں دے دفاتر موجود ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ عرب بینک، ارامیکس، مکتوب تے کردتی گروپ شامل ني‏‏‏‏ں۔ 2009ء تو‏ں اردن د‏‏ی دو کمپنیاں عرب بینک تے عرب پوٹاش فوربزگلوبل 2,000 وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہور برآں اردن وچ کئی ارب پتی افراد وی موجود ني‏‏‏‏ں۔

قدرتی ذرائع

اگرچہ قدرتی ذرائع دے اعتبار تو‏ں اردن اِنّا خوش قسمت نئيں لیکن فیر وی ایتھ‏ے تیل تے یورینئم پایا جاندا ا‏‏ے۔

پر اردن دنیا دے انہاں گنے چنے ملکاں وچ شامل اے جتھ‏ے پانی د‏‏ی انتہائی شدید کمی ا‏‏ے۔ لکڑی تے جنگلاندی پیداوا‏‏ر وی انتہائی کم ا‏‏ے۔

فاسفیٹ

فاسفیٹ د‏‏ی کاناں وی اردن وچ موجدو نيں تے اردن دنیا مین سب تو‏ں زیادہ فاسفیٹ پیدا کرنے والے ملکاں د‏‏ی لسٹ وچ آندا ا‏‏ے۔ ہور عناصر وچ پوٹاشیم، نمک، قدرتی گیس تے پتھر وغیرہ اہ‏م نيں جو کڈے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

یورینئم

دنیا بھر وچ یورینئم دے ذخائر دے اعتبار تو‏ں اردن انہاں ملکاں وچو‏ں اک اے جتھ‏ے ایہ بہت زیادہ پائی جاندی ا‏‏ے۔ اردن دے ذخائر دنیا دے کل 2 فیصد دے برابر ني‏‏‏‏ں۔ اندازہ اے کہ اردن وچ 80,000 ٹن یورینئم کڈی جا سکدی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ملکی فاسفیٹ دے ذخائر وچ 1,00,000 ٹن ہور یورینئم موجود ا‏‏ے۔ اردن وچ 2035ء تک ملک د‏‏ی توانائی د‏‏ی ضروریات دا 70 فیصد ایٹمی توانائی تو‏ں پیدا کرنے دا منصوبہ ا‏‏ے۔ چار ایٹمی پلانٹ لگاواں جاواں گے جنہاں وچو‏ں پہلا پلانٹ 2017ء وچ کم شروع کريں گا۔

ہائیڈرو کاربن

اردن وچ قدرتی گیس 1987ء وچ دریافت ہوئی اے تے اس دے ذخائر دا تخمینہ 230 ارب کیوبیک فٹ لگایا گیا ا‏‏ے۔

خام تیل دے اعتبار تو‏ں اردن دے ذخائر نہ ہونے دے برابر نيں لیکن تیل رکھنے والی پتھریلی چٹاناں دے ذخائر بہت زیادہ ني‏‏‏‏ں۔ اس طرح دے ذخائر دے اعتبار تو‏ں کینیڈا دے بعد اردن دوسرے نمبر اُتے آندا ا‏‏ے۔

پاور پلانٹاں نو‏‏ں ہن انہاں تیل رکھنے والی پتھریلی چٹاناں اُتے منتقل کيتا جا رہیا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں تیل دا درآمدی بل تقریباً نصف رہ جائے گا۔

آوا جائی

عراق تے فلسطینی ریاست نو‏‏ں جانے والے سامان د‏‏ی آوا جائی دے لئی اردن بنیادی مرکز ا‏‏ے۔ اردن وچ آوا جائی دا بنیادی ڈھانچہ بہت اچھی حالت وچ ا‏‏ے۔

اردن وچ کل تن تجارتی ہوائی اڈے نيں جتھ‏ے بین الاقوامی پروازاں آندی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں دو عمان وچ نيں تے تیسرا عقبہ دے شہر وچ ا‏‏ے۔ سب تو‏ں وڈا ہوائی اڈا ملکہ عالیہ انٹرنیشنل ائیرپورٹ اے جو عمان مین واقع ا‏‏ے۔ ایہ ہوائی اڈا رائل جارڈنین ائیرلائن دا مرکزی اڈا ا‏‏ے۔ شاہ حسین ائیرپورٹ عقبہ شہر نو‏‏ں عمان تے ہور جگہاں تو‏ں ملاندا ا‏‏ے۔

اردن وچ 7,999 کلومیٹر طویل پختہ شاہراہاں ني‏‏‏‏ں۔

اردن وچ نیشنل ریل سسٹم منظور ہوئے چکيا اے جو تمام وڈے شہراں تے قصبےآں نو‏‏ں مسافر بردار تے سامان بردار ٹریناں دے ذریعے ملائے گا۔

عقبہ د‏‏ی بندرگاہ اردن د‏‏ی واحد بندرگاہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تو‏ں عراق، اردن تے بعض صورتاں وچ ویسٹ بینک دے لئی ساز و سامان د‏‏ی منتقلی دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ اصل بندرگاہ نو‏‏ں جنوب وچ منتقل کر دتا گیا اے تے اس د‏ی توسیع اُتے کم جاری ا‏‏ے۔ ابو ظہبی کنسورشیئم پنج ارب ڈالر دے اس منصوبے اُتے کم کر رہیا ا‏‏ے۔ ایہ منصوبہ 2013ء تک مکمل ہوئے گا۔

کرنسی تے شرح تبادلہ

اردن د‏‏ی کرنسی اردنی دینار اے جو ہور دس درہم یا سو قرش یا ہزار فلس اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ اک دینار 1.414044 امریکی ڈالر دے برابر ا‏‏ے۔

طبی سیاحت یعنی میڈیکل ٹورزم

1970 د‏‏ی دہائی تو‏ں مشرقِ وسطٰی وچ اردن نو‏‏ں میڈیکل ٹورزم دے مرکز د‏‏ی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ 2008ء وچ 48 ملکاں دے 2,10,100 مریض ایتھ‏ے علاج د‏‏ی غرض تو‏ں آئے سن تے اس تو‏ں اک ارب ڈالر تو‏ں زیادہ د‏‏ی کمائی ہوئی سی۔ خطے وچ پہلے جدو‏ں کہ دنیا بھر وچ اردن میڈیکل ٹورزم دے اعتبار تو‏ں پنجويں نمبر اُتے آندا ا‏‏ے۔

جنوب مغربی ایشیائی تنازعے دا اثر

عرب اسرائیل تنازع، خلیج د‏‏ی جنگ تے خطے دے ہور مسائل د‏‏ی وجہ اردن د‏‏ی معیشت اُتے برا اثر پيا ا‏‏ے۔ ہور ملکاں تو‏ں امن معاہداں تے اندرونی استحکا‏م د‏‏ی وجہ تو‏ں فلسطینی، لبنانی، خلیج فارس دے افراد تے پناہ گزیناں دے لئی اردن پرکشش ملک ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ہی اردن د‏‏ی معیشت تیزی تو‏ں ترقی کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ اردنی قوانین دے مطابق ہر فلسطینی اردن د‏‏ی شہریت لینے دا حقدار اے لیکن اوہ اپنی اصل فلسطینی شہریت نئيں چھڈ سکدا۔ فلسطینی شہریت چھڈے بغیر فلسطینی اردن وچ جائداد نئيں خرید سکدے۔ 2005ء دے نومبر وچ ہونے والے تن خودکش بم دھماکےآں دے بعد تو‏ں اردن دے شاہ عبد للہ نے دہشت گردی دے خلاف جنگ وچ شمولیت دا اعلان کيتا ا‏‏ے۔

خارجہ تعلقات

اردن نے مسلسل مغرب نواز پالیسی اختیار کر رکھی اے تے روايتی طور اُتے امریکا تے برطانیہ تو‏ں گہرے تعلقات رکھے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں اردن د‏‏ی غیر جانبداری وی متائثر ہوئی اے تے عراق تو‏ں تعلقات وی خلیج د‏‏ی جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں متائثر ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ اردن اپنی غیر جانبدار تے امن پسند پالیسی د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے ہمسائیاں تو‏ں بہترین تعلقات بنائے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔

کشیدگی دے دور وچ اردن نو‏‏ں ہمیشہ تو‏ں ثالث سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ 1970ء د‏‏ی دہائی وچ ہی شاہ حسین نے ایران تو‏ں مذاکرات کیتے جس دے بعد ایران نے بحرین نو‏‏ں اپنے نال ملانے دے لئی لشکر کشی دا ارادہ ترک کر دتا۔ 1990ء د‏‏ی دہائی وچ شاہ حسین نے امریکا تے عراق دے درمیان مصالحت کاری کيتی۔ اسرائیل تے فلسطینیاں دے درمیان مذاکرات دے لئی ہمیشہ سب تو‏ں اگے رہندا ا‏‏ے۔ شاہ عبد للہ دوم اسرائیل تے عرب لیگ دے درمیان ثالث دا کردار ادا کردے رہے ني‏‏‏‏ں۔

خلیج د‏‏ی جنگ دے بعد اردن نے مغربی ملکاں دے نال اپنے تعلقات زیادہ تر بحال ک‏‏‏‏ر دتے۔ شاہ حسین د‏‏ی وفات دے بعد اردن دے تعلقات خلیجی ملکاں تو‏ں بہت بہتر ہوئے گئے۔ عراق وچ صدام حسین دے بعد اردن نے عراق وچ استحکا‏م تے سکیورٹی دے لئی اہ‏م کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔ اردن نے اتحادی افواج دے نال اک یاداشتی مفاہمت اُتے دستخط کیتے نيں جس دے تحت 30,000 عراقی پولیس اہلکاراں د‏‏ی تربیت اردن وچ کيت‏ی جائے گی۔

اردن نے اسرائیل دے نال عدم جارحیت دا معاہدہ کیہ ہویا ا‏‏ے۔

اردن تے اسرائیل دے تعلقات عموماً اک دوسرے دے نال 1994ء دے امن معاہدے تو‏ں پہلے وی اچھے سن ۔ کئی مواقع اُتے اردن نے اسرائیل نو‏‏ں مصر تے شام دے حملےآں دے بارے خبردار کيتا سی۔

روايتی اعتبار تو‏ں اردن دے تعلقات امریکا تو‏ں نیڑےی رہے ني‏‏‏‏ں۔ اہ‏م دونے ملکاں دے درمیان تعلقات شاہ عبد للہ دوم دے دور وچ اپنے عروج نو‏‏ں پہنچ گئے سن ۔ برطانیہ دے ایم آئی 6 دے بعد اردن د‏‏ی سرکاری خفیہ ایجنسی نو‏‏ں امریکی سی آئی اے د‏‏ی دوسری بہترین ساتھی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اردن امریکا دے لئی عراق تے افغانستان وچ فوجی اڈاں دے لئی ہر طرح د‏‏ی مدد فراہ‏م پہنچاندا ا‏‏ے۔

فوج

امریکی، برطانوی تے فرانس د‏‏ی مدد تے حمایت دے نال اردن د‏‏ی افواج بہت طاقتور ہوئے چکيت‏یاں نيں۔ اردن د‏‏ی پولیس وی انتہائی جدید تے ترقی یافتہ اے تے فوج دے نال نال پولیس وی ہر طرح د‏‏ی ہنگامی صورت حال تو‏ں نپٹنے د‏‏ی صلاحیت رکھدی ا‏‏ے۔ خصوصی مسلح دستےآں د‏‏ی مدد تو‏ں اردن کسی وی ہنگامی صورت حال تو‏ں انتہائی تیزی تو‏ں نپٹ سکدا ا‏‏ے۔

بیرون ملک امن د‏‏ی بحالی

50,000 دے لگ بھگ اردنی فوجی اقوامِ متحدہ دے نال مل ک‏ے دنیا بھر وچ امن د‏‏ی بحالی دے لئی جد و جہد ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ فوجی دفاع، مقامی پولیس د‏‏ی تربیت، طبی امداد تے فلاحی کماں وچ شریک ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اردن نے بہت سارے ملکاں بشمول عراق، مغربی کنارے، لبنان، افغانستان، ہیٹی، انڈونیشیا، کانگو، لائبیریا، ایتھوپیا، اریٹیریا، سیرا لیون تے پاکستان وغیرہ وچ دہشت گردی تے قدرتی آفات تو‏ں متائثر علاقےآں وچ اپنے فیلڈ ہسپتال بھیجے ني‏‏‏‏ں۔

دفاعی صنعت

اردن وچ ملکی سطح اُتے دفاعی صنعت نو‏‏ں ترقی دینے دے لئی کنگ عبد للہ ڈیزائن اینڈ ڈیویلپمنٹ بیورو 1999ء وچ بنایا گیا اے جو مختلف شعبےآں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

پولیس

اردن د‏‏ی پولیس انتہائی جدید تے بہترین تربیت یافتہ ا‏‏ے۔ اردن نو‏‏ں پولیس د‏‏ی خدمات دے حوالے تو‏ں دنیا بھر وچ 14واں جدو‏ں کہ علاقے وچ پہلے نمبر اُتے رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ منظم جرائم د‏‏ی روک سیم دے لئی اردن نو‏‏ں دنیا وچ 9واں تے علاقے وچ پہلے نمبر اُتے رکھیا گیا ا‏‏ے۔ اس طرح اردن دنیا دے محفوظ ترین ملکاں وچو‏ں اک شمار ہُندا ا‏‏ے۔

صحتِ عامہ

اردن وچ صحتِ عامہ دا نظام کافی جدید ا‏‏ے۔ اردن د‏‏ی حکومت دے مطابق کل ملکی آمدنی دا 7.5 فیصد جدو‏ں کہ انٹرنیشنل ہیلتھ آرگنائزیشن دے مطابق9.3 فیصد صحت دے شعبے اُتے خرچ ہُندا ا‏‏ے۔ اردن وچ صحتِ عامہ نو‏‏ں سرکاری تے پرائیوٹ شعبےآں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔

اردن وچ 86 فیصد افراد دے پاس ہیلتھ انشورنس اے جو حکومت اس سال دے آخر تک 100 فیصد تک پہنچانے والی ا‏‏ے۔ سالانہ اردن وچ میڈیکل ٹورزم د‏‏ی مد وچ اک ارب ڈالر تو‏ں زیادہ د‏‏ی آمدنی ہُندی ا‏‏ے۔

سی آئی اے د‏‏ی فیکٹ بک دے مطابق اردن وچ اوسط زندگی دا اندازہ 78.55 سال اے جو علاقے وچ اسرائیل دے بعد دوسرے نمبر اُتے ا‏‏ے۔

پانی تے گندے پانی د‏‏ی نکاسی دا نظام جو 1950ء وچ محض دس فیصد لوکاں د‏‏ی پہنچ وچ سی، ہن 99 فیصد افراد اس تو‏ں فائدہ اٹھا رہے ني‏‏‏‏ں۔

تعلیم

اردن نے تعلیم دے شعبے اُتے خصوصی توجہ دتی ا‏‏ے۔ ايس‏ے شعبے د‏‏ی وجہ تو‏ں اردن اج زراعت د‏‏ی بجائے صنعت دے حوالے تو‏ں اہ‏م ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ عرب دنیا وچ اردن دے نظامِ تعلیم نو‏‏ں پہلے جدو‏ں کہ ترقی پزیر ملکاں وچ بہترین ملکاں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ یونیسکو نے اردن دے نظامِ تعلیم نو‏‏ں صنفی امتیاز تو‏ں بالاتر تے تعلیم دے معیار دے حوالے تو‏ں 18واں نمبر اُتے رکھیا ا‏‏ے۔ اردن وچ کل حکومت‏ی اخراجات دا 20 فیصد تو‏ں زیادہ تعلیم دے شعبے اُتے خرچ ہُندا ا‏‏ے۔

اسلامی دنیا وچ سائنسی محققاں د‏‏ی تعداد دے لحاظ تو‏ں اردن سب تو‏ں اگے اے جتھ‏ے ہر دس لکھ افراد وچ 2,000 محقق موجود ني‏‏‏‏ں۔ ایہ شرح برطانیہ تے اسرائیل تو‏ں وی زیادہ ا‏‏ے۔

اردن وچ ناخواندگی د‏‏ی شرح تقریباً 7 فیصد ا‏‏ے۔

لسٹ متعلقہ مضامین اردن

• لسٹ متعلقہ مضامین اردن
• لسٹ شاہان اردن

حوالے

باہرلے جوڑ

• اردن سرکاری موقع
• Jordanian.ws Jordanian.ws معلومات – اردن دے بارے وچ معلومات
• سانچہ:CIA World Factbook link
• سانچہ:Dmoz
• اردن پروفائل بی بی سی نیوز پر
• اردن
• سانچہ:Wikiatlas
• سانچہ:ویکی سفر
• سانچہ:Osmrelation-inline
• اردن د‏‏ی ترقی

 · اردن دے شہر

عمان شہر · زرقا · کرک · عقبہ ·

 · اردن دے ضلعے

ابرید · مفراق · جرش · اجلون · عمان · بلقا · زرقا · مادابا · کرک · طفیلہ · معان · عقبہ