عمان (اردن)
عمان عَمّان | |
---|---|
شہر | |
عمان شہر، سجے توں کھبے توں تے اُتے توں تھلے: عبدلی منصوبہ عمان دی اسکائی لائن اُتے غالب، معبد ہرقل جبل القلعہ پر، شاہ عبداللہ اول مسجد تے رغدان علم چوب، عبدون پل، اموی محل، عثمانی حجاز ریلوے اسٹیشن تے رومی تھیٹر۔ | |
عمان مہر | |
Lua error in ماڈیول:Location_map at line 502: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/Jordan" does not exist. | |
متناسقات: 31°56′59″N 35°55′58″E / 31.94972°N 35.93278°Eمتناسقات: 31°56′59″N 35°55′58″E / 31.94972°N 35.93278°E | |
ملک | Jordan |
محافظات اردن | محافظہ عمان |
قیام | 7250 ق م |
بلدیہ | 1909 |
حکومت | |
• میئر | يوسف الشواربہ[۱][۲] |
رقبہ | |
• کل | ۱,۶۸۰ مربع کلومیٹر (۶۵۰ مربع میل) |
بلند ترین پیمائش | ۱,۱۰۰ میٹر (۳,۶۰۰ فٹ) |
پست ترین پیمائش | ۷۰۰ میٹر (۲,۳۰۰ فٹ) |
آبادی (2016) | |
• کل | ۴,۰۰۷,۵۲۶ |
• کثافت | ۲,۳۸۰/مربع کلومیٹر (۶,۲۰۰/مربع میل) |
نام آبادی | عمانی |
منطقۂ وقت | مشرقی یورپی وقت (UTC+2) |
• گرما (گرمائی وقت) | مشرقی یورپی گرما وقت (UTC+3) |
ڈاک رمز | 11110-17198 |
ٹیلی فون کوڈ | +962(6) |
ویب سائٹ | Greater Amman Municipality |
عمان (عربی: عَمّان سانچہ:IPA-ar، انگریزی: Amman؛ انگریزی تلفظ: /ɑːˈmɑːn/) اردن دا راجگڑھ تے اس دا سب توں وڈا شہر ہونے دے نال نال ملک دا اقتصادی، سیاسی تے ثقافتی مرکز وی اے۔[۵] شمال وسطی اردن وچ واقع عمان شہر محافظہ عمان دا انتظامی مرکز اے۔ شہر دی آبادی 4،007،526 تے رقبہ 1،680 مربع کلو میٹر (648.7 مربع میل) اے۔[۶] اج عمان نوں جدید ترین عرب شہراں وچوں اک سمجھیا جاندا اے۔[۷] یہ خطے وچ خاص طور اُتے عرب تے یورپی سیاحاں دے لئی اک اہم سیاحتی مقام اے۔[۸]
عمان وچ آبادی دے ابتدائی شواہد نويں سنگی دور دے مقام عین غزال توں ملے نيں جتھے توں قدیم ترین انسانی ڈھانچے جو 7250 ق م دے نيں دریافت کیتے گئے نيں۔ آہنی دور وچ شہر نوں عمون کہیا جاندا سی جو مملکت عمون دا راجگڑھ سی۔ رومی دور وچ اس دا ناں فلاڈیلفیا سی تے آخر کار اسلامی دور اسنوں عمان دا ناں دتا گیا۔ قرون وسطی تے مابعد قرون وسطی وچ ایہ اک غیر آباد شہر سی۔ جدید عمان دی تریخ انیہويں صدی وچ ادیگی تارکین وطن نوں سلطنت عثمانیہ دی جانب توں اوتھے 1867ء وچ آبادکاری توں شروع ہُندی اے۔ پہلی بلدیاتی کونسل دا قیام 1909ء وچ عمل وچ آیا۔[۹] 1921ء وچ اردن دا راجگڑھ بننے دے بعد عمان نے تیزی توں ترقی کيتی۔ شہر نے پناہ گزیناں دی کئی مسلسل لہراں نوں وی سہارا دتا جس وچ 1948ء تے 1967ء وچ فلسطین توں، 1990ء تے 2003ء وچ عراق توں تے 2011ء دے بعد توں شام دے پناہ گزین شامل نيں۔ ابتدا وچ ایہ شہر ست پہاڑیاں اُتے بسا سی تے ہن ایہ 19 پہاڑیاں اُتے پھیل چکيا اے۔ اس دے 27 ضلعے نيں [۹] جو بلدیہ عمان کبری دے زیر انتظام نيں تے اس دے موجودہ میئر يوسف الشواربہ نيں۔[۱۰] عمان دے علاقےآں دے ناں پہاڑیاں تے وادیاں دے ناں اُتے نيں جتھے اوہ واقع نيں مثلاً وادی عبدون وچ واقع عبدون محلہ۔[۹] مشرقی عمان بنیادی طور اُتے تاریخی تھاںواں توں بھریا ہويا اے جو اکثر ثقافتی سرگرمیاں دی میزبانی کردا اے، جدوں کہ مغربی عمان زیادہ تر جدید اے تے شہر دا اقتصادی مرکز اے۔[۱۱]
تقریباً دو ملین زائرین 2014ء وچ عمان وچ پہنچے، جو اسنوں دنیا دا 93 واں تے عرب دنيا دا پنجواں سب توں زیادہ دورہ کيتا جانے والا شہر بناندا اے۔[۱۲] عمان دی معیشت اک نسبتا تیزی توں ودھدی ہوئی معیشت اے [۱۳] تے عالمی شہر اشاریہ وچ اسنوں بیٹا شہر دا درجہ دتا گیا اے۔[۱۴] اس دے علاوہ اسنوں اقتصادی، مزدور، ماحولیاتی، سماجی تے ثقافتی عوامل دے مطابق مشرق وسطی تے شمالی افریقا دے بہترین شہراں وچوں اک دا درجہ حاصل اے۔[۱۵] شہر عرب دنیا وچ کثیر ملکی کارپوریشناں دے قیام دے لئی دوحہ دے نال مقبول ترین تھاںواں وچوں اے تے اس معاملے وچ ایہ صرف دبئی توں پِچھے اے۔ یہ خیال کيتا جاندا اے کہ اگلے 10 سالاں وچ ایہ تن شہر علاقے کثیر ملکی کارپوریشناں دی زیادہ تر سرگرمیاں دا مرکز بن جاواں گے۔[۱۶]
اشتقاقیات
[سودھو]عمان دا ناں تیرہويں صدی ق م دے عمون ناں "رابث عمون" توں اے، جس وچ رابث دے معنی "راجگڑھ" یا "مقام شاہ" دے نيں۔ وقت دے نال رابث ناں توں ہٹ گیا تے صرف "عمون" رہ گیا۔ شہر اُتے قبضہ کرنے والی نويں تہذیباں نے اس دا ناں متعدد بار تبدیل کيتا تے آخر کار مسلم دور وچ اسنوں "عمان" توں بدل دتا گیا۔[۱۷] تنک وچ "رباط عمون" لکھیا گیا اے (توراندی عبرانی: רבת עמון, طبری تلفظ صوتی Rabbaṯ ʿAmmôn)۔ پر سلطنت بطلیموس دے مقدونی حکمران بطلیموس دوم نے جس دا دور حکومت 283 تا 246 ق م سی شہر اُتے قبضہ کرنے دے بعد اس دا ناں تبدیل کر کے "فلاڈیلفیا" (سانچہ:Lang-grc; لفظی معنی: "برادرانہ محبت") رکھ دتا۔ یہ ناں بطلیموس دوم دی عرفیت "فلاڈیلفس" (Philadelphus) دی مناسبت توں دتا گیا سی۔[۱۸]
تریخ
[سودھو]قدیم دور
[سودھو] تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: عین غزال اور عمون
عمان دے نواح وچ نويں سنگی دور دا علاقہ عین غزال دریافت ہويا اے۔ تقریباً 7000 ق م وچ اپنے عروج اُتے اس دا رقبہ 15 ہیکٹر (37 ایکڑ) سی تے ایتھے 3000 افراد آباد سن جو کہ معاصر شہر اریحا دی آبادی توں چار توں پنج گنیازیادہ اے۔ اس وقت ایہ پہلے ظروف سنگی دور دا اک پنڈ سی۔ اس دے گھر مستطیل شکل وچ مٹی دی اِٹاں توں بنی عماردیاں سن جنہاں وچ اک چوکور مرکزی دیوان خانہ ہُندا سی، جس دی دیواراں اُتے چونے دا پلستر پوتا سی۔[۲۰] یہ جگہ 1974ء وچ دریافت ہوئی جدوں تعمیراتی کارکن اس علاقے توں گزرنے والی سڑک اُتے کم کر رہے سن ۔ 1982ء وچ جدوں ایتھے کھدائی شروع ہوئی اس وقت ایتھے تقریباً 600 میٹر (2،000 فٹ) طویل سڑک بن چکی سی۔ شہری توسیع دی وجہ توں ہونے والے نقصانات دے باوجود عین غزال دی باقیات معلومات دا اک خزانہ اپنے اندر سموئے ہوئے اے۔[۲۱]
عین غزال 1983ء وچ دریافت ہونے والے انسانی مجسماں دی وجہ توں بہت مشہور اے جنہاں نوں مقامی آثار قدیمہ دے ماہرین نے 2.5 میٹر (8.2 فٹ) دی اک وڈی گڑھے دے کنارے اُتے توں کڈیا سی۔[۲۲] یہ انسانی مجسمے سفید پلستر توں بنائے گئے نيں جنہاں دے رنگین کپڑے، بال، تے بعض صورتاں وچ سجاوٹی ٹیٹو وی نيں۔ دو دفیناں وچ بتیس مجسمے ملے نيں، انہاں وچوں پندرہ مکمل مجسمے، پندرہ بالائی جسم تے دو انشقاقی سر نيں۔ تن بالائی جسم دے مجسمے دو سر والے سن جنہاں دی اہمیت واضح نئيں اے۔[۲۱]
تیرہويں صدی ق م وچ عمان مملکت عمون دا راجگڑھ سی جسنوں رابث عمون کہیا جاندا اے۔ عمون علاقے نوں کئی قدرتی وسائل فراہم کردا سی جس وچ ریتلا پتھر تے چونا پتھر قابل ذکر نيں اس دے علاوہ پیداواری زرعی شعبے دے نال ایہ شاہراہ شاہ اُتے اک اہم مقام سی جو کہ قدیم مصر توں بین النہرین، شام تے اناطولیہ دی اک اہم تجارتی شاہراہ سن ۔ ادوم تے موآب نوں تجارتی قافلاں توں عمونی اک خاصہ محصول حاصل کردے سن ۔[۲۳] عمون اک قدیم دیوتا مولوخ دی عبادت کردے سن ۔ عمان شہری ہوائی اڈے دے نزدیک کھدائی وچ اک مندر دریافت ہويا اے جس دی قربان گاہ توں بوہت سارے انسانی ہڈی والے ٹکڑے ملے نيں۔ ہڈیاں توں جلائے جانے دے ثبوت ملے نيں جس نے ایہ تصور کيتا جاندا اے کہ قربان گاہ اُتے مرداں نوں جلایا جاندا سی۔[۲۴]
موجودہ عمان وچ عمون دور دے کئی کھنڈر موجود نيں جداں کہ قصر العبد، رجم الملفوف تے قلعہ عمان۔ رجم الملفوف مملکت عمون دور دا اک دیدبان اے جو تقریباً 1000 ق م وچ راجگڑھ دی حفاظت دے لئی تعمیر کيتا گیا۔[۲۵][۲۶] بعد وچ ایہ شہر اشوری سلطنت تے ہخامنشی سلطنت دے زیر نگيں وی رہیا۔
کلاسیکی دور
[سودھو]سکندر اعظم دی مشرق وسطی تے وسط ایشیا دی فتح توں علاقے اُتے یوناندی رہتل دا گہرا اثر پيا۔[۲۷] یونانیاں نے جدید اردن دے علاقے وچ نويں شہر آباد کیتے جنہاں وچ ام قیس، جرش تے عمان شامل نيں۔ بطلیموس دوم نوں کہ مصر دا مقدونی حکمران سی شہر نوں از سر نو تعمیر کروایا تے اس دا ناں فلاڈیلفیا (سانچہ:Lang-grc) رکھیا جس دے لفظی معنی یونانی زبان وچ "برادرانہ محبت" دے نيں۔ ایہ ناں بطلیموس دوم دی عرفیت "فلاڈیلفس" (Philadelphus) دی مناسبت توں دتا گیا سی۔[۲۸]
اردن دی سب توں زیادہ اہم تے غالباً مشرق نیڑے وچ یونانی دور اہم ترین یادگاراں وچوں اک وادی السیر وچ عراق الامير پنڈ اے جو کہ عمان دے جنوب مغرب وچ واقع اے جتھے قصر العبد موجود اے۔ ہور نیڑےی کھنڈراں وچ اک پنڈ، اک وکھ تھلگ گھر تے اک چشمہ شامل نيں اُتے اوہ اس زلزلہ دے باعث بری طرح متاثر ہوئے نيں جو ایتھے 362ء وچ آیا سی۔[۲۹] خیال کيتا جاندا اے کہ قصر العبد یروشلم دے ہورکانوس نے تعمیر کرویا سی جو طاقتور توبیاس خاندان دا سربراہ سن ۔ اس وڈی عمارت دی تعمیر شروع ہونے دے کچھ ہی دیر بعد 170 ق م وچ آنتیوخوس چہارم نے مصر توں اک فوجی مہم توں واپسی اُتے یروشلیم نوں فتح کر ليا، تے جس مندر وچ ہورکانوس نوں خزانہ موجود سی اسنوں لُٹیا تے برباد کيتا تے اس نال ہی ہورکانوس اُتے حملہ آور ہونے دا ارادہ کيتا۔ ایہ سندے ہی ہورکانوس نے خودکشی کر لئی جس دی وجہ توں فلاڈیلفیا دا قصر العبد مکمل نہ ہوئے سکیا۔[۳۰] توبیاس خاندان عرب انباط توں چوبیس سال تک برسر پیکار رہے جس دے بعد شہر اُتے انباط دا قبضہ ہوئے گیا۔ فلاڈیلفیا کھنے دے بعد توبیاس خاندان دا تریخ وچ کوئی تحریری ذکر نئيں ملدا۔ .[۳۱]
رومیاں نے سر زمین شام نوں 63 ق م وچ فتح کيتا تے رومی دور دا آغاز کيتا جو چار صدیاں تک جاری رہیا۔ موجودہ دور دے شمالی اردن دے علاقے وچ یونانی شہر فلاڈیلفیا (عمان)، جرش، ام قیس، پیلا تے اربد فلسطین تے شام دے ہور شہراں توں مل گئے جنہاں وچ بیت شان، ہیپوس، بیت راس، قنوات تے دمشق شامل نيں۔ انہاں وچ مل کے ڈیکا پولس (دس شہری) لیگ دی تشکیل دی تے باہمی اقتصادی تے ثقافتی دلچسپی دا اک عملی اتحاد بنایا۔[۳۲] فلاڈیلفیا (عمان) 106ء وچ تراجان سلطنت دی عقبہ توں دمشق تک بنائی والی سڑک اُتے اک اہم مقام بن گیا۔ جس نے اک مختصر عرصے وچ شہر دے لئی اقتصادی فروغ دا باعث بنیا۔ ستارہويں صدی وچ بازنطینی سلطنت دے دور دے اواخر وچ شہر وچ کئی گرجا گھر تعمیر کیتے گئے۔[۳۳]
اردن بھر وچ رومی دور حکومت وچ تعمیر کيتی گئی کئی عمارتاں کھنڈر موجود نيں جنہاں وچ عمان وچ معبد ہرقل، قلعہ عمان، رومی تھیٹر، اوڈیون تھیٹر تے نمفیم قابل ذکر نيں۔ یہ دو تھیٹر تے نمفیم آبی ذخیرہ انتونیوس پیوس دے دور وچ 161ء وچ تعمیر کیتے گئے۔ رومی تھیٹر اوڈیون تھیٹر توں وڈا اے جس وچ 6,000 لوکاں دے بیٹھنے دی گنجائش سی۔ اس دا رخ شمال دی شیت وچ پہاڑی علاقے وچ سی تاکہ حاضرین دا سورج توں بچاو کيتا جا سکے۔ اس دے شمال مغرب وچ نسبتاً چھوٹا اوڈیون تھیٹر موجود اے۔ یہ تھیٹر تقریباً اک ہی وقت وچ تعمیر کیتے گئے۔ اوڈیون تھیٹر وچ 500 نشستاں نيں جسنوں اج وی موسیقی کنسرٹ دے لئی استعمال کيتا جاندا اے۔ آثار قدیمہ دے ماہرین ایہ وی دسدے نيں کہ ڈھانچہ اُتے اصل وچ اک لکڑی دے چھت وی موحود سی جو کہ حاضرین نوں موسم توں بچانے کيتی جاندی سی۔ نمفیم اوڈیون تھیٹر دے جنوب مغرب وچ واقع اے جو کہ شہر دا بنیادی آبی ذخیرہ سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ نمفیم دا 600 مربع میٹر (6،500 مربع فیٹ) دے تالاب اُتے مشتمل سی جو کہ 3 میٹر (9.8 فٹ) گہرا سی تے پانی توں مسلسل بھریا رہندا سی۔[۳۴]
اسلامی دور
[سودھو]630ء دی دہائی وچ خلافت راشدہ ایہ علاقہ بازنطینی سلطنت توں حاصل کر ليا جس توں سر زمين شام وچ اسلامی دور دا آغاز ہويا۔ مسلماناں نے فلاڈیلفیا دا ناں تبدیل کر کے عمان رکھ دتا اوراسنوں ضلع جند اردن دا حصہ بنایا۔ علاقے دی زیادہ تر آبادی نے عربی زبان بولنا شروع کر دتی سی جس نے علاقے نوں خلافت وچ انضمام دی سہولت دتی تے اسلام علاقے وچ لوکاں دا مقبول مذہب بن گیا۔ خلافت امويہ دا دور 661ء وچ شروع ہويا اس اس دور وچ پورے علاقے وچ دفاعی حکمت عملی تک تحت کئی صحرائی قلعے تعمیر کیتے گئے، جنہاں توں صحرائی علاقے نوں کنٹرول کرنے وچ مدد ملی، انہاں وچوں کئی قلعے اج وی اچھی حالت وچ موجود نيں۔ عمان اس دور وچ اک انتظامی مرکز دے طور اُتے کم کر رہیا سی۔ امویاں نے جبل القلعہ اُتے اک وڈا محل تعمیر کروایا جسنوں اموی محل دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ بعد وچ عمان زلزلےآں تے قدرتی آفات توں تباہ ہوئے گیا جس وچ 747ء وچ آنے والا زلزلہ خاص طور اُتے اہم اے۔ تن سال بعد عالقہ خلافت امويہ دے ہتھوں توں نکل کے خلافت عباسیہ دے زیر نگيں آ گیا۔[۳۲]
اٹھويں صدی دے وسط وچ عمان دی اہمیت کم ہوئے گئی کیونجے کئی زلزلےآں دے نتیجے وچ ہونے والے نقصان دی وجہ توں لوک نقل مکانی کر گئے تے شہر ناقابل رہائش ہوئے گیا۔[۳۵] اموی محل دے تباہ شدہ حصےآں دی گھدائی توں خلافت عباسیہ (750ء-969ء) تے خلافت فاطميہ (969ء–1099ء) دے دور دے کئی تنور ملے نيں۔[۳۶] نويں صدی دے جغرافیہ دان یعقوبی نے اسنوں پیریہ علاقہ (موجودہ محافظہ بلقاء دا علاقہ) دے صدر مقام دے طور اُتے بیان کيتا اے۔[۳۷] اسی طرح 985ء وچ یروشلم دے تریخ دان شمس الدین مقدسی نے وی اسنوں بلقاء علاقہ دے صدر مقام دے طور اُتے بیان کيتا اے، [۳۷] اک شہر جو صحرا دے کنارے اُتے واقع اے جس دے ارد گرد کئی پنڈ تے مکئی دے کھیت موجود سن تے ایہ بھیڑاں، اناج تے شہد دا علاقائی مرکز سی۔[۳۸] اس دے علاوہ المقدسی نے اسنوں "صحرا دی بندرگاہ" کہیا اے جتھے عرب بدو پڑاو ڈالدے سن، تے جبل القلعہ اُتے اک چھوٹی مسجد وی موجود سی۔[۳۹]
صلیبی جنگاں دے نتیجے وچ جبل القلعہ اُتے مملکت یروشلم دے قبضے دا تذکرہ صرف صلیبی حوالےآں توں ہی ملدا اے۔ ولیم صوری اپنی کتاب تریخ (Historia) وچ لکھدا اے کہ 1161ء وچ مملکت یروشلم دے شاہ فلپ قلعہ "آحمانت" (Ahamant) حاصل کيتا جس توں عمان مراد لیا جاندا اے جو کہ ماورائے اردن دا حصہ سی۔[۴۰] 1166ء وچ فلپ نے فرسان الہیکل دی فوج وچ شمولیت اختار دی تے اپنی فتوحات دا اک حصہ بشمول قلعہ "آحمانت" یا "حامان" جداں کہ شاہ امالرک [۴۱] دی طرف توں جاری شدہ تصدیق وصولی وچ لکھیا گیا اے، انہاں دے حوالے کر دتے۔[۴۲] 1170ء وچ ایہ ایوبی سلطنت دے زیر نگيں آ گیا۔[۴۳] جبل القلعہ اُتے موجود دیدبان دے نوں کھنڈر پہلے صلیبیاں توں منسوب کيتا جاندا سی، اُتے ہن اسنوں ایوبی دور دا کہیا جاندا اے جو کہ اس اُتے ہور تحقیق دا متقاضی اے۔[۴۱] ایوبی دور دے دوران دمشق دے جغرافیہ دان شمس الدین انصاری لکھدا اے کہ عمان صوبہ الکرک دا حصہ سی اُتے ہن شہر وچ صرف کھنڈر ہی موجود نيں۔[۴۴]
مملوک دور (اواخر تیرہويں صدی-ابتدائی سولہويں صدی) وچ عمان دا علاقہ "ولایت بلقاء" دا حصہ سی جو صوبہ دمشق دا جنوبی ترین حصہ سی۔[۴۵] چودہويں صدی دے ابتدائی نصف وچ ضلع دا صدر مقام سی ادنٰی انتظامی مرکز حسبان سی جس دی چھاونی ہور ماورائے اردن دے انتظامی مراکز عجلون تے الکرک توں کافی چھوٹی سی۔[۴۶] 1321ء وچ جغرافیہ دان ابو الفداء نے لکھیا اے کہ "عمان اک بہت قدیم شہر اے " جس زمین زرخیر تے اس دے ارد گرد کھیت موجود نيں۔[۳۹] واضح طور اُتے معلوم نئيں ممکنہ طور مالی وجوہات دی بنا اُتے راجگڑھ نوں حسبان توں عمان منتقل کر دتا گیا جسنوں اک شہر سمجھیا جاندا سی۔[۴۷]
1357ء وچ امیر سیف الدین صرغتمش نے عمان نوں مکمل طور اُتے خرید لیا، خیال کيتا جاندا اے کہ اس دی آمدنی نوں مدرسہ صرغتمش دے لئی استعمال کيتا گیا جو کہ ايسے سال قاہرہ وچ تعمیر کيتا گیا سی۔[۴۷] شہر نوں خریدنے دے بعد امیر سیف الدین صرغتمش نے عدالتاں، انتظامی بیوروکسیسی، بازاراں تے زیادہ تر باشندےآں حسبان توں عمان منتقل کر دتا۔[۴۷] اس دے علاوہ اس نے شہر دے نويں تعمیراتی کماں دی مالی امداد وی کيتی۔[۴۷]
1358ء وچ امیر سیف الدین صرغتمش دی وفات دے بعد پورا عمان شہر بطور وارثت صرغتمش خاندان وچ منتقل ہُندا رہیا جو کہ 1395ء تک جاری رہیا جدوں صرغتمش خاندان دے وارثاں نے شہر نائب سلطنت دمشق امیر بیدار الخوارزمی نوں بیچ دتا۔[۴۷] اس دے بعد عمان دی زرعی زمیناں دا اک حصہ نائب سلطنت مصر امیر سودون الشیخونی نوں فروخت کر دتا گیا۔[۴۸] وقت دے نال نال عمان شہر مسلسل تقسیم تے فروخت ہُندا رہیا، مختلف مالکان ہونے دے سبب عمان توں ہونے والی آمدنی وچ وی کمی ہُندی رہی، جدوں کہ دوسری طرف حسبان شہر وی بحال ہُندا رہیا تے پندرہويں صدی وچ اوہ بلقاء دا اک اہم شہر بن گیا۔[۴۹] اس وقت توں 1878ء تک عمان اک متروک شہر بن گیا جتھے صرف موسمی کسان قابل کاشت زمیناں اُتے زراعت دے لئی آندے یا بدو چرواہے جو اپنے ریوڑ نوں پانی فراہم کرنے دے لئی ایتھے رکدے۔[۵۰][۵۱]
1516ء وچ ایہ علاقہ سلطنت عثمانیہ دے قبضے وچ چلا گیا اُتے عثمانی دور وچ سلط ماورائے اردن دا مجازی سیاسی مرکز رہیا۔ 1878ء وچ عمان دوبارہ آباد ہونا شروع ہوئے جدوں ادیگی قوم دے سینکڑاں افراد قفقاز [۵۲] توں کڈے جانے دے بعد ایتھے آ کے آباد ہوئے۔ 1872ء توں 1910ء دے روسی-ادیگی جنگ دے دوران ہزاراں قفقازی سلطنت روس توں ہجرت کر کے عثمانی شام وچ آ کے آباد ہوئے۔[۵۳] 1879ء وچ برطانوی سیاح لارنس اولیفینٹ اپنی کتاب (The Land of Gilead) وچ عمان شہر دے دورے دا تذکرہ کيتا اے۔[۵۴]
جدید دور
[سودھو]1878ء وچ سلطنت عثمانیہ ادیگی تارکین وطن دی طرف متوجہ ہوئی جو ایتھے آ کے آباد ہوئے سن تے بنیادی طور اُتے دہقان سن، انہاں لوکاں وچ قابل کاشت زمیناں تقسیم کيتیاں گئیاں۔[۵۵] پہلے ادیگی آباد کار رومی تھیٹر دے نیڑے آباد ہوئے جنہاں وچ تھیٹر دے پتھراں نوں اپنے مکاناں دی تعمیر وچ استعمال کيتا۔[۵۶] 1933ء دی برطانوی رپورٹ دے مطابق عمان وچ تقریباً 1700 ادیگی آباد سن ۔[۵۷] پر ایہ برادری مقامی لوکاں توں جدا نہ سی۔ انہاں نے مقامی تے خانہ بدوش برادریاں، علاقائی اناج تاجراں توں تعلقات استوار کر لئی سن، تے نويں قائم کردہ شہر وچ اپنی حیثیت منوا لی سی۔[۵۶] عمان دی پہلی بلدیاتی کونسل 1909ء وچ قائم کيتی گئی تے اسماعیل بابوق اس دے پہلے میئر منتخب ہوئے۔[۵۸] سلطنت عثمانیہ دی حکومت دے حجاز ریلوے دی تعمیر دے فیصلے توں جو حج اورتجارت دی سفری سہولیات فراہم کرنے دے لئی دمشق توں مدینہ منورہ تک سی، نے عمان شہر دی آبادیات نوں ڈرامائی طور اُتے بدیل کر دتا۔ عمان اس ریلوے لائن اُتے واقع سی تے ایہ اک قصبے توں بدل کے خطے وچ اک اہم تجارتی مرکز دی حیثیت اختیار کر گیا۔[۵۹]
1918ء وچ ہونے والی پہلی تے دوسری جنگ عمان مشرق وسطی وچ پہلی جنگ عظیم دا میدان بنیاں اس دے علاوہ عرب بغاوت وی اس خطے وچ پروان چڑھی۔ عمان حجاز ریلوے اُتے اک اسٹریٹجک مقام سی، برطانوی افواج تے ہاشمی عرب فوج دا عمان اُتے قبضہ بہت اہم سی جس توں دمشق دی طرف پیش قدمی وچ مدد ملی۔[۶۰] پہلی جنگ عمان وچ سلطنت عثمانیہ نوں فتح حاصل ہوئی اُتے دوسری جنگ عمان وچ سلطنت برطانیہ دی فتح نے علاقے وچ برطانوی انتداب فلسطین دی بنیاد رکھی۔
1921ء وچ ہاشمی امیر تے بعد وچ شاہ عبداللہ اول بن حسین نے امارت شرق اردن قائم کيتی تے سلط دی بجائے عمان نوں راجگڑھ بنایا۔ امارت شرق اردن 1950ء وچ ہاشمی مملکت اردن وچ تبدیل ہوئے گئی۔ ملک دا راجگڑھ بننے دے بعد سر زمین شام دے مختلف علاقےآں توں لوک ایتھے آ کے آباد ہونا شروع ہوئے گئے، خاص طور اُتے سلط توں جو دریائے اردن دے مشرق وچ سب توں وڈی آبادی سی، لوک عمان نوں نقل مکانی کرنے لگے۔ فلسطین توں ابتدائی مہاجرین جنہاں نے اردن دا رخ کیہ انہاں وچ زیادہ تر دا تعلق نابلس توں سی۔ انہاں وچوں کئی پہلے سلط وچ آباد ہوئے مگر فیر عمان وچ منتقل ہوئے گئے۔ دمشق توں وی تارکین وطن انہاں وچ شامل ہوئے گئے۔ عمان نے ملک دے جنوبی حصے توں خاص طور اُتے الکرک تے مادبا دے لوکاں نوں وی اپنی طرف متوجہ کيتا۔ 1930ء دی دہائی مین شہر دی آبادی تقریباً 10،000 نفوس اُتے مشتمل سی۔[۶۱]
اردن نے 1946ء وچ آزادی حاصل کيتی تے عمان ملک دا راجگڑھ بنیا۔ نیڑےی ملکاں وچ جنگاں دے دوران بوہت سارے پناہ گزیناں نے عمان دا رخ کيتا جس دی انتدا 1948ء دی عرب اسرائیلی جنگ توں ہوئی۔ 1967ء وچ 6 روزہ جنگ دے بعد عمان وچ مہاجراں دی اک نويں لہر آئی۔ 1970ء وچ عمان تنظیم آزادی فلسطین تے شاہی اردنی فوج دے درمیان میدان جنگ بنا جسنوں سیاہ ستمبر دے ناں توں یاد کيتا جاندا اے۔ اردنی فوج نے تنظیم آزادی فلسطین نوں شکست دتی تے انہاں نوں لبنان دی طرف بھیج دتا۔[۶۲]
1991ء وچ خلیجی جنگ دے بعد عراقی تے کویندی پناہ گزیناں دی پہلی لہر شہر وچ آ کے آباد ہوئی، جدوں کہ دوسری لہر 2003ء وچ عراق اُتے حملے دے نتیجے وچ آئی۔ 2011ء وچ شروع ہونے والی شامی خانہ جنگی دے بعد شامی پناہ گزیناں نے عمان دا رخ کيتا۔ عمان سلامتی تے خوشحالی دی وجہ توں پناہ گزیناں دی اُتے کشش منزل مقصود اے۔[۶۳]
9 نومبر 2005ء نوں القاعدہ دے تحت ابو مصعب الزرقاوی دی رہنمائی وچ عمان دے تن ہوٹلاں وچ دھماکے کیتے جس دے نتیجے وچ 60 افراد ہلاک تے 115 زخمی ہوئے۔ بم دھماکےآں وچ شہریاں نوں نشانہ بنایا گیا سی جس دے نتیجے وچ اردن وچ وسیع پیمانے غم و غصے دی لہر دوڑی۔[۶۴] حملے دے بعد اردن دے سیکورٹی وچ مجموعی طور ڈرامائی طور اُتے بہتری آئی تے اس دے بعد کِسے اہم دہشت گرد حملےآں دی اطلاع نئيں ملی۔[۶۵][۶۶]
گزشتہ دس سالاں دے دوران شہر نے اقتصادی، ثقافتی حولے توں مثالی ترقی دی اے۔ تیزی توں ودھدی ہوئی آبادی نے نويں رہائش دی ضروریات وچ نمایاں اضافہ کيتا اے، جس دی وجہ توں شہر وچ نويں ضلعے نوں تیز رفتاری توں قائم کيتا گیا اے۔ اس منصوبہ بندی دے بغیر شہر دی توسیع توں عمان دے روکے ہوئے تے قلیل المقدار آبی ذخیرہ اُتے بہت بجھ پيا اے۔ اج عمان نوں دونے جدید تے قدیم عرب شہر دے طور اُتے جانیا جاندا اے، [۷] جس وچ وڈے منصوبے جنہاں وچ عبدلی منصوبہ تے باب اردن ٹاورز شامل نيں۔ شہر وچ کئی اعلیٰ ہوٹلاں دے فرنچائزز موجود نيں جنہاں وچ فور سیزن ہوٹل عمان، شیرٹن ہوٹل عمان، فیئرمونٹ عمان، سینٹ ریجس ہوٹل عمان، لے رائل ہوٹل تے ہور شامل نيں۔
جغرافیہ
[سودھو]عمان سطح مرتفع شرق اردن وچ واقع اے جو کہ اک بلند خطہ اے جس وچ تن وادیاں موجود نيں۔[۶۷] اصل وچ ایہ شہر ست پہاڑیاں اُتے بسا سی۔[۶۸] ارضیات عمان وچ اس دی ہپاڑیاں اہم مقام رکھدی نيں۔[۶۹] شہر دے اہم علاقےآں دے ناں انہاں پہاڑاں دے ناں اُتے نيں جنہاں کر نیڑے ایہ علاقے واقع نيں۔[۷۰] علاقے دی بلندی 700 توں 1،100 میٹر (2،300 توں 3،600 فٹ) تک اے۔[۷۱] سلط تے زرقاء بالترتیب شہر دے شمال مغرب تے شمال مشرق وچ واقع نيں۔ مغرب وچ مادبا جدوں کہ الکرک تے معان بالترتیب عمان دے جنوب مغرب تے جنوب مشرق وچ واقع نيں۔ عمان وچ اکیلا رہ جانے والا چشمہ دریائے زرقا نوں پانی فراہم کردا اے۔[۷۲]
آب و ہوا
[سودھو]عمان بحیرہ روم دے منطقہ آب و ہوا دے نیڑے پہاڑاں اُتے واقع اے۔ درجہ بندی وچ ایہ نیم-بنجر آب و ہوا دے زمرے وچ آندا اے (کوپن موسمی گٹھ بندی: بی ایس ایچ)۔ موسم گرما ہلکا کرم تے ہوادار ہُندا اے، اُتے موسم گرما دے دوران اک یا دو گرمی لہراں ہوئے سکدی نيں۔ موسم بہار مختصر تے اوسط درجہ گرمی دا حامل ہُندا اے جس وچ درجہ حرارت 28°س (82°ف) تک پہنچ جاندا اے۔ موسم بہار عام طور اُتے اپریل تے مئی دے درمیان شروع ہُندا اے تے اک ماہ تک رہندا اے۔ موسم سرما عام طور اُتے نومبر دے اختتام دے ارد گرد شروع ہُندا اے تے مارچ دے وسط تک جاری رہندا اے۔ سرما وچ درجہ حرارت 17°س (63°ف) دے نیڑے یا کم رہندا اے، جدوں کہ سال وچ اک یا دو بار برف باری وی ہُندی اے۔ سالانہ بارش عام طور اُتے 300 ملی میٹر (12 انچ) ریکارڈ کيتی جاندی اے جدوں کہ وقفاں وقفاں وچ خشک سالی وی ہُندی اے۔ سب توں زیادہ بارشاں اکتوبر تے اپریل دے درمیان ہُندی نيں۔[۷۳] گھٹ توں گھٹ 120 دن بھاری دھند ہر سال دا معمول اے۔[۷۴] مقام دی بلندی شہر دے مخلتف حصےآں وچ اہم کردار ادا کردی اے۔ عمان دے مغربی تے شمالی حصےآں وچ برف جمع ہوسکدی اے (سطح سمندر توں 1،000 میٹر (3،300 فٹ) دی اوسط اونچائی) جدوں کہ ايسے وقت شہر دے مرکز (بلندی 776 میٹر (2،546 فٹ)) وچ بارش ہوئے سکدی اے .
عمان خرد آب و ہوا دی اک انتہائی مثال اے، تے تقریباً ہر ضلے دا اپنا ہُندا اے۔[۷۵] مقامی لوکاں وچ ایہ گل کہی جاندی اے کہ شمال دے مضافاتی علاقہ جات مثلاً ابو نصر وچ انتہائی سردی ہوئے سکدی اے تے لوک ٹھٹھر رہے ہُندے نيں تے ايسے وقت ہور ضلعے مثلاً مارکا وچ گرمی ہُندی اے۔
ذیل وچ درج درجہ حرارت شہر دے مرکز وچ واقع موسمی اسٹیشن توں لئی گئے ہِن جس دی سطح سمندر توں بلند ی 767 میٹر (2،516 فٹ) اے۔ بلند تھاںواں اُتے موسم سرما درجہ حرارت کم تے موسم گرما وچ زیادہ ہوئے گا۔ مثلاً الجبیہہ، صویلح، خالدہ تے ابو نصیر جو کہ سطح سمندر توں 1،000 میٹر (3،300 فٹ) دی بلندی اُتے نيں دا دن وچ اوسط درجہ حرارت 7 توں 9°س (45 توں 48°س) ہُندا اے تے جنوری دی راتاں وچ ایہ 1 توں 3°س (34 توں 37°ف) ہُندا اے۔ اگست وچ انہاں علاقےآں وچ اوسط بلند ترین درجہ حرارت دن وچ 25 توں 28°س (77 توں 82°ف) تے رات وچ 14 توں 16°س (57 توں 61°ف) ہُندا اے۔
عمان دا موسم | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مہینا | جنوری | فروری | مارچ | اپریل | مئی | جون | جولائی | اگست | ستمبر | اکتوبر | نومبر | دسمبر | سال |
ودھ توں ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 23.0 (73.4) |
27.3 (81.1) |
32.6 (90.7) |
37.0 (98.6) |
38.7 (101.7) |
40.6 (105.1) |
43.4 (110.1) |
43.2 (109.8) |
40.0 (104) |
37.6 (99.7) |
31.0 (87.8) |
27.5 (81.5) |
۴۳.۴ (۱۱۰.۱) |
اوسطاً ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 12.7 (54.9) |
13.9 (57) |
17.6 (63.7) |
23.3 (73.9) |
27.9 (82.2) |
30.9 (87.6) |
32.5 (90.5) |
32.7 (90.9) |
30.8 (87.4) |
26.8 (80.2) |
20.1 (68.2) |
14.6 (58.3) |
۲۳.۷ (۷۴.۶۶) |
روزانہ اوسط سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 8.5 (47.3) |
9.4 (48.9) |
12.4 (54.3) |
17.1 (62.8) |
21.4 (70.5) |
24.6 (76.3) |
26.5 (79.7) |
26.6 (79.9) |
24.6 (76.3) |
21.0 (69.8) |
15.0 (59) |
10.2 (50.4) |
۱۸.۱۱ (۶۴.۶) |
اوسطاً گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 4.2 (39.6) |
4.8 (40.6) |
7.2 (45) |
10.9 (51.6) |
14.8 (58.6) |
18.3 (64.9) |
20.5 (68.9) |
20.4 (68.7) |
18.3 (64.9) |
15.1 (59.2) |
9.8 (49.6) |
5.8 (42.4) |
۱۲.۵ (۵۴.۵) |
گھٹ توں گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | -4.5 (23.9) |
-4.4 (24.1) |
-3.0 (26.6) |
-3.0 (26.6) |
3.9 (39) |
8.9 (48) |
11.0 (51.8) |
11.0 (51.8) |
10.0 (50) |
5.0 (41) |
0.0 (32) |
-2.6 (27.3) |
−۴.۵ (۲۳.۹) |
مینہہ م م (انچ) | 60.6 (2.386) |
62.8 (2.472) |
34.1 (1.343) |
7.1 (0.28) |
3.2 (0.126) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.1 (0.004) |
7.1 (0.28) |
23.7 (0.933) |
46.3 (1.823) |
۲۴۵.۰ (۹.۶۴۶) |
اوسطاً روزانہ مینہہ | 11.0 | 10.9 | 8.0 | 4.0 | 1.6 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 2.3 | 5.3 | 8.4 | ۵۱.۷ |
دھپ (گھینٹے) | 179.8 | 182.0 | 226.3 | 266.6 | 328.6 | 369.0 | 387.5 | 365.8 | 312.0 | 275.9 | 225.0 | 179.8 | ۳,۲۸۹.۷ |
Source #1: اردن محکمہ موسمیات[۷۶] | |||||||||||||
Source #2: NOAA (sun 1961–1990),[۷۷] Pogoda.ru.net (records)[۷۸] |
مقامی حکومت
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: بلدیہ عمان کبری
بلدیہ عمان کبری یا امانہ عمان کبری اردن دی اک بلدیہ (امانہ) اے جو اردن دے راجگڑھ عمان دے میٹروپولیٹن علاقہ اُتے مشتمل اے۔ محافظہ عمان دی زیادہ تر آبادی ایتھے مرکوز اے۔
[۷۹]
بلدیہ عمان کبری دا رقبہ 700 مربع کیلومیٹر اے تے اس دی مجموعی آبادی 4 ملین افراد اُتے مشتمل اے تے 733 میٹر سطح سمندر توں بلندی اُتے واقع اے۔
عمان اُتے چار سالہ براہ راست منتخب شدہ 41 رکنی شہری کونسل دے ذریعہ حکومت دا نظم نسق سنبھالیا جاندا اے۔ 18 سال دی عمر توں ودھ تمام اردنی شہری بلدیاتی انتخابات وچ ووٹ ڈالنے دے اہل نيں۔ اُتے میئر انتخاگل کيتی بجائے بادشاہ دی طرف توں مقرر کيتا جاندا اے۔[۸۰] 1909ء وچ عمان وچ پہلی سٹی کونسل قائم کيتی گئی تے ادیگی قوم نال تعلق رکھنے والے اسماعیل بابوق راجگڑھ دے پہلے میئر منتخب ہوئے۔ 1914ء وچ عمان دا پہلا شہری ضلع مرکز قائم کيتا گیا۔[۸۱]
بلدیہ عمان کبری کئی اقدامات دے ذریعے شہر نوں اک بہتر جگہ بنانے دے کیتے سرمایہ کاری کر رہی اے۔ "گرین عمان 2020ء" 2014ء وچ شروع کيتا گیا جس دا مقصد 2020ء تک شہر نوں سبز میٹروپولپس وچ تبدیل کرنا اے۔ سرکاری اعداد و شمار دے مطابق عمان دا صرف 2.5 فیصد حصہ ہی سبز جگہ اے۔[۸۲] 2015ء وچ بلدیہ عمان کبری تے "زین اردن" شہر وچ 15 وکھ وکھ سینواں اُتے مفت وائی فائی خدمات شروع کيتیاں جنہاں وچ شارع وکالات، شارع رینبو، ہاشمی پلازا، اشرفیہ ثقافتی مرکز، زہا ثقافتی مرکز، الحسین ثقافتی مرکز، الحسین عوامی پارک تے ہور شامل نيں۔[۸۳]
انتظامی تقسیم
[سودھو]
اردن دی 12 درجہ اول ذیلی تقسیمات نيں جنہاں نوں محافظہ کہیا جاندا اے۔ محافظہ عمان نو "ناحیہ" وچ منقسم اے، جنہاں وچوں پنج ضلعے وچ منقسم نيں جو کہ ہور محلےآں وچ منقسم نيں۔ ہور چار "ناحیہ" مضافات وچ نيں جو پنڈ یا قصبےآں وچ منقسم نيں۔[۸۴]
شہر بلدیہ عمان کبری دے طور اُتے زیر انتظام اے تے ایہ 27 ضلعے اُتے مشتمل اے جنہاں لسٹ درج ذیل اے: [۸۵][۸۶]
شمار | ضلع | رقبہ (کلومیٹر2) | آبادی (2015) | شمار | ضلع | رقبہ (کلومیٹر2) | آبادی (2015) |
---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | المدینہ | 3.1 | 34,988 | 15 | بدر الجدیدہ | 19 | 17,891 |
2 | بسمان | 13.4 | 373,981 | 16 | صویلح | 20 | 151,016 |
3 | مارکا | 23 | 148,100 | 17 | تلاع العلی | 19.8 | 251,000 |
4 | النصر | 28.4 | 258,829 | 18 | الجبیہہ | 25.9 | 197,160 |
5 | الیرموک | 5.5 | 180,773 | 19 | شفا بدران | 45 | 72,315 |
6 | راس العین | 0.68 | 138,024 | 20 | ابو نصیر | 50 | 72,489 |
7 | بدر | 0.01 | 229,308 | 21 | احد | 250 | 40,000 |
8 | زہران | 13.8 | 107,529 | 22 | الجیزہ | 558 | 95,045 |
9 | العبدلی | 15 | 165,333 | 23 | سحاب | 12 | 169,434 |
10 | طارق | 25 | 175,194 | 24 | الموقر | 250 | 47,753 |
11 | قویسمہ | 45.9 | 296,763 | 25 | سانچہ:Not a typo الجدیدہ | 55 | 31,141 |
12 | خریبہ السوق | 0.5 | 186,158 | 26 | ناعور | 87 | 78,992 |
13 | المقابلین | 23 | 99,738 | 27 | مرج الحمام | 53 | 82,788 |
14 | وادی السیر | 80 | 241,830 |
عمان دے میئر
[سودھو]
سربراہان بلدیہ عمّان
|
میئر راجگڑھ
|
میئر بلدیہ عمان کبری
|
معیشت
[سودھو]تریخ معیشت
[سودھو]عثمانی دور وچ عثمانی لیرہ عمان دی کرنسی سی جو کہ مشرقی اردن وچ برطانوی مینڈیٹ تک جاری رہی۔ 1927ء وچ فلسطینی پاؤنڈ دے استعمال توں پہلے مصری پاؤنڈ عارضی طور اُتے استعمال کيتا جاندا رہیا، ایتھے تک کہ 1950ء وچ اردنی دینار دا اجرا کيتا گیا۔[۸۷] عمان دے لوک اج وی "لیرہ" لفظ استعمال کردے نيں جو کہ سلطنت عثمانیہ دے طویل مدتی اثر و رسوخ دی وجہ توں اے حالانکہ اس دور نوں گزرے چار صدیاں بیت چکيتیاں نيں۔[۸۸]
عمان اج اردن وچ معاشیات دا مرکز اے، جسنوں 1990ء وچ کویت توں سرمایہ کاری توں خاصی اڑان ملی۔ شہر وچ بوہت سارے ترقیاتی منصوبےآں توں عمان دی معیشت تیزی توں ترقی کر رہی اے۔ شہر دی معیشت، تعمیرات، بینکنگ، انشورنس تے تجارت دے شعبےآں اُتے منحصر اے، جدوں کہ سیاحت دے شعبے وچ ہوٹل نمایاں طور اہمیت رکھدے نيں۔ درمیانے درجے دی صنعتاں دے علاوہ اردن دی سب توں وڈی کمپنیاں کئی علاقائی تے بین الاقوامی کمپنیاں دے صدر دفاتر شہر وچ واقع نيں۔ بوہت سارے خلیج عرب دے شہری تے امیر عرب شہری ایتھے ریل اسٹیٹ تے کاروبار دے مالک نيں۔ گزشتہ دو دہائیاں وچ بوہت سارے خلیجی، بین الاقوامی کمپنیاں تے خاص کر کویندی کمپنیاں نے عمان وچ سرمایہ کاری دی اے۔
بینکنگ شعبہ
[سودھو]بینکنگ دا شعبہ اردن دی معیشت دے بنیاداں ستوناں وچوں اک اے۔ عرب بہار دے نتیجے وچ ہونے والی بدامنی تے معاشی مشکلات دے باوجود اردن دے بینکنگ شعبے نے 2014ء وچ اپنی ترقی نوں برقرار رکھیا۔ ایہ شعبہ 25 بینکاں اُتے مشتمل اے جنہاں وچوں 15 عمان اسٹاک ایکسچینج وچ مندرج نيں۔ عمان بین الاقوامی عرب بینک صدر مقام شہر اے، جو کہ مشرق وسطی دے سب توں وڈے مالیاتی ادارےآں وچوں اک اے جو پنج براعظماں دے 30 ملکاں وچ 600 توں ودھ شاخاں وچ گاہکاں نوں خدمات فراہم کرنا اے۔ عرب بینک عمان اسٹاک ایکسچینج دے 28٪ دی نمائندگی کردا اے تے ایہ ایکسچینج وچ مارکیٹ سرمایہ کاری دا سب توں اعلیٰ درجے دا ادارہ اے۔
اردن دے ہور بینک جنہاں دے صدر دفاتر عمان وچ واقع نيں مندرجہ ذیل نيں:
اردنی مرکزی بینک
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: اردنی مرکزی بینک
اردنی مرکزی بینک اردن دا مرکزی بینک اے جس دے اہم فرائض اردن دی کرنسی دا اجرا تے تقسیم شامل نيں۔ اس دے علاوہ ایہ سونے دی قومی ذخائر ور غیر ملکی کرنسیاں دا استقرار رکھدا اے۔
عمان اسٹاک ایکسچینج
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: عمان اسٹاک ایکسچینج
عمان اسٹاک ایکسچینج اردن دی اسٹاک ایکسچینج اے ایہ اک نجی خود مختار ادارہ اے۔ ایہ اردن دے راجگڑھ عمان وچ واقع اے۔
عمان اسٹاک ایکسچینج دا قیام 1999ء وچ بطور غیر منافع بخش، نجی ادارے دے طور ہر انتظامی تے مالی خود مختاری دے نال ہويا۔ ایکسچینج ست رکنی بورڈ دے ڈائریکٹرز دے زیر انتظام اے۔ اک چیف ایگزیکٹو آفیسر روگٹھ دے معاملات دی نگرانی کردا اے جو کہ بورڈ دے ماتحت اے۔[۵۶]
20 فروری، 2017ء نوں عمان اسٹاک ایکسچینج اک ریاستی ملکیت کمپنی بن گئی تے اس دا ناں عمان اسٹاک ایکسچینج کمپنی رکھیا گیا۔[۸۹]
بازار
[سودھو]عمان وچ تجارت زمانہ قدیم توں ہی ایم معاشی سرگرمی رہی اے۔ شہر وچ کئی قدیم بازار نيں جو مندرجہ ذیل نيں: سوق السکر، وسوق البخاریہ، وسوق الجمعہ، وسوق وادی السرور، وسوق الخضار، وسوق الیمنیہ، وسوق الحبوب، وسوق الحلال، وسوق الصاغہ، وسوق السعادہ، وسوق الانتیکا تے سوق البناء۔ ایہ روايتی بازار اج وی مقبول نيں۔ راجگڑھ تے تجارتی تے ثقافتی مرکز ہونے دے سبب جدید طرز دی ماکیٹاں وچ وی سرمایہ کاری ہوئی اے جتھے تمام ملکی تے غیر ملکی برانڈز دی اشیا موجود ہین۔ شہر دا سب توں وڈے شاپنگ مالز وچ سٹی مال، مکہ مال، تاج مال، عمان مال تے گیلیریا مال سر لسٹ نيں۔[۹۰][۹۱]
صنعت
[سودھو]صنعت تے تجارت دی وزارتاں دی دلچسبی تے تعاون توں بلدیہ عمان کبری وچ صنعتی زوناں دا قیام عمل وچ آیا اے جنہاں دی تفصیل مندرجہ ذیل اے۔[۹۲]
سحاب تے الموقر وچ قائم ایہ زون ہلکی تے درمیانے درجے دی صنعتاں دے لئی درجہ بند کيتا گیا اے۔ ایہ علاقہ رہائشی علاقےآں توں مناسب جغرافیائی دوری اُتے واقع اے۔[۹۳]
قسطل صنعتی زون
[سودھو]قسطل دے علاقے وچ موجود ایہ صنعتی زون ایئرپورٹ روڈ دے جنوب مشرق واقع اے۔ اس علاقے نوں خصوصی صنعتاں دی تحقیقات، کاروبار تے ٹیکنالوجی دی صنعتاں دے لئی درجہ بند کيتا گیا اے۔ اس زون وچ ہور توسیع دی گنجائش وی موجود اے۔[۹۳]
الجیزہ صنعتی زون
[سودھو]الجیزہ وچ قائم ایہ صنعتی زون ہلکی تے متوسط صنعتاں دے لئی مختص اے۔ ایتھے نیڑےی منصوبےآں اُتے کم کرنے والےآں دے لئی رہائشی اکائیاں دا وی انتظام کيتا گیا اے۔[۹۳]
اس دے علاوہ کئی صنعتی زون وی موجود نيں جو چہر دے مضافات وچ بنائے گئے نيں جنہاں وچ کئی تجارتی ایجنسیاں، گڈیاں دی مرمت دی ورکشاپ تے اس طرح دی چھوٹی صنعتاں شامل نيں۔
زراعت
[سودھو]عمان شہر تے نیڑےی علاقہ جات زرعی علاقہ دے طور اُتے جانے جاندے نيں۔ پانی دی بہتات دی وجہ توں اسنوں قدیم وقتاں وچ اسنوں "پانی دا شہر" وی کہیا جاندا سی۔ قدیم عرب جغرافیہ داناں تے مؤرخاں نے وی اس دا ذکر زرعی علاقہ دے طور اُتے کيتا اے۔ عمان بوہت سارے اناج خاص طور اُتے گندم دی پیداوار دے لئی مشہور اے۔ ایتھے توں گندم یروشلیم برآمد کيتی جاندی سی۔
ہور اجناس وچ جو تے چنا شامل نيں۔ سبزیاں وچ کھیرا، ٹماٹر، بینگن، خربوزہ، کیلا تے ترنجی پھل شامل نيں۔ فصلاں وچ آلو، پیاز، شاخ گوبھی، لہسن، کرفس تے مصالحہ جات شامل نيں۔ زیتون تے تمباکو اردن دی دو مشہور برامدات نيں۔[۹۴]
سیاحت
[سودھو]عمان عرب شہراں وچ سیاحاں دی آمد دے لحاظ توں چوتھا تے بین الاقوامی سیاحاں دا اخراجات دے لحاظ توں نواں شہر اے۔ تقریباً 1.8 ملین سیاحاں نے 2011ء وچ عمان دا دورہ کيتا تے 1.3 بلین ڈالر توں زیادہ خرچ کیتے۔[۹۵] ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈے دی توسیع شہر دے بنیادی ڈھانچے وچ بلدیہ عمان کبری دی بھاری سرمایہ کاری دی اک مثال اے۔ عوامی آوا جائی دے نويں نظام، قومی ریلوے دی حالیہ تعمیر، سڑکاں دی توسیع دا بنیادی مقصد شہر وچ لکھاں سالانہ زائرین نوں ٹریفک وچ سہلولت فراہم کرنا اے۔[۹۶]
موسم گرما وچ عمان سیاحاں دی تعداد وچ خاص طور اُتے عرب ملکاں توں وڈی تعداد وچ اضافہ ہوئے رہیا اے، جو متعدد ثقافتی تہواراں تے مختلف فنکارانہ سرگرمیاں تے معتدل موسم دی وجہ توں لوکاں نوں اپنی طرف متوجہ کردا اے۔ شہر وچ آنے والے سیاح تفریحی تھاںواں دے نال نال اہم تاریخی تھاںواں نوں دیکھنا پسند کردے نيں جنہاں وچ رومی تھیٹر، اوڈیون تھیٹر، قلعہ عمان، اموی محل، رجم الملفوف، نمفیم، معبد ہرقل، قصر العبد تے عین غزال شامل نيں۔
عمان وچ کئی خاص کھیلاں دے کلب جداں گھڑ سواری، سوئمنگ پول تے ہیلتھ کلب موجود نيں۔ موسم گرما دے دوران وچ سمر کلب، ایڈونچر، ڈائیونگ، سوئمنگ تے کمپیوٹر دی سرگرمیاں وی منعقد کيتیاں جاندیاں نيں۔ اردن دے مقامی ریستوراناں دے علاوہ شہر وچ بوہت سارے لبنانی، اطالوی، فرانسیسی، ترکی، چینی، عراقی، یمنی، خلیجی، بھارتی تے امریکی فاسٹ فوڈ ریستوران وی موجود نيں۔[۹۷]
طبی سیاحت
[سودھو]اردن تے خاص کر عمان مشرق وسطی دے لئی طبی سیاحت دا مرکز اے۔ اردن طبی سیاحاں دے لحاظ توں خطے وچ تے جدوں کہ دنیا وچ پنجويں نمبر اُتے اے۔ عمان وچ سالانہ 250،000 غیر ملکی مریضاں دی میزبانی کردا اے جس توں بلین امریکی ڈالر دی آمدنی ہُندی اے۔[۹۸] عمان وچ کئی سرکاری تے نجی ہسپتال موجود نيں خلیجی ریاستاں، عراق، یمن تے مراکش توں مریض ایتھے دا رخ کردے نيں کیونجے ایتھے یورپ تے ریاستہائے متحدہ امریکا توں کم قیمت اعلیٰ معیار دے علاج میسر اے۔ ۔[۹۹] عمان طبی میدان وچ خاص طور اُتے دل دے امراض تے جراہی، اکھاں، گرداں تے پھیپھڑاں تے نازک جراہی وچ خاص مہارت رکھدا اے۔[۱۰۰]
ہوٹل
[سودھو]عمان وچ چار تے پنج اسٹار ہوٹلاں دی تعداد گھٹ توں گھٹ 36 اے جنہاں وچوں اکثر مغربی عمان وچ موجود نيں۔[۱۰۱] عمان وچ موجود عالمی ہوٹل سلسلےآں وچ انٹرکانٹینینٹل اردن ہوٹل [۱۰۲]، فور سیزنز [۱۰۳]، مریڈین ہوٹل [۱۰۴]، گرینڈ حیات [۱۰۵]، رڈیسن ساس [۱۰۶]، شیراٹن ہوٹل [۱۰۷] تے لے رائل ہوٹل شامل نيں۔
کاروبار
[سودھو]حالیہ برساں وچ عمان نے اپنے آپ نوں اک کاروباری مرکز دے طور اُتے متعارف کرویا اے۔ شہر دی فلک بوس عمارتاں وچ نويں منصوبےآں دے قیام دی وجہ توں مسلسل اضافہ ہوئے رہیا اے۔ 2003ء دی عراق جنگ دے بعد عمان دے کاروبار وچ کافی اضافہ دیکھنے وچ آیا۔ اردن دا مرکزی ہوائی اڈا ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا عمان دے جنوب وچ واقع اے جو کہ ملک دی قومی ایئرلائن رائل جورڈینین دا مرکز اے، جو کہ خطے دی اہم ایئرلائن اے۔[۱۰۸] ایئرلائن دا صدر دفتر ضلع زہران وچ واقع اے۔
روبیکون گروپ ہولڈنگ تے مکتوب دو اہم علاقائی انفارمیشن ٹیکنالوجی کمپنیاں نيں جو کہ عمان وچ قائم نيں، اس دے علاوہ کئی بین الاقوامی کارپوریشنز مثلاً حکمہ دواساز کمپنی جس دا شمار مشرق وسطی دی سب توں وڈی دواساز کمپنیاں وچ کیہ جاندا اے عمان وچ قائم نيں۔ مشرق وسطی دی سب توں وڈی لاجسٹکس تے آوا جائی کمپنی ارامیکس وی عمان موجود اے۔[۱۰۹][۱۱۰]
دنیا فرنٹیئر کنسلٹنٹس دی طرف توں پیش کيتی گئی اک رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ عمان دوحہ، قطر تے دبئی، متحدہ عرب امارات دے نال مشرق وسطی تے شمالی افریقا دے خطے وچ کم کرنے والی کثیر الملکی کارپوریشناں دے لئی بہترین مرکز نيں۔[۱۶] ایف ڈی آئی میگزین وچ عمان نوں براہ راست غیر ملکی سرمایہ کاری دے لئی مشرق وسطی دے سب توں زیادہ ممکنہ رہنما شہر دے طور اُتے منتخب کيتا گیا اے۔[۱۰۹] اس دے علاوہ دنیا دے سب توں وڈے سرمایہ کاری بینکاں دے دفاتر وی عمان وچ موجود نيں جنہاں وچ سٹینڈرڈ چارٹرڈ، سوسیٹی جنیرل تے سٹی بینک ست لسٹ نيں۔[۱۱۱]
صحت
[سودھو]ویہويں صدی دے اوائل وچ 1920ء دی دہائی وچ امارت شرق اردن دا قیام عمل آیا، جس دے بعد کئی سرکاری ہسپتال بنائے گئے، جس وچ سب توں پہلا سرکاری ہسپتال 1926ء وچ بنایا گیا۔ اس دے بعد نجی ہسپتال وی قائم ہوئے تے سب پہلا نجی ہسپتال "ملحس ہسپتال" سی۔ خاص طور اُتے 1944ء وچ عمان نے گزشتہ دہائیاں دے مقابلے وچ تیزی ترقی کی، 1973ء وچ تعمیر ہونے والا الحسین طبی شہر پہلا عرب طبی شہر اے۔[۱۱۲]
چند مشہور طبی مراکز مندرجہ ذیل اے:
آبادیات
[سودھو]عمان دی تاریخی آبادی | ||
---|---|---|
سال | تاریخی آبادی | ±% |
7250 ق م | ۳,۰۰۰ | — |
1879 | ۵۰۰ | −83.3% |
1906 | ۵,۰۰۰ | +900.0% |
1930 | ۱۰,۰۰۰ | +100.0% |
1940 | ۲۰,۰۰۰ | +100.0% |
1952 | ۱۰۸,۰۰۰ | +440.0% |
1979 | ۸۴۸,۵۸۷ | +685.7% |
1999 | ۱,۸۶۴,۵۰۰ | +119.7% |
2004 | ۲,۳۱۵,۶۰۰ | +24.2% |
2010 | ۲,۸۴۲,۶۲۹ | +22.8% |
2015 | ۴,۰۰۷,۵۲۶ | +41.0% |
1947ء وچ آزادی دے بعد اردن دے مختلف علاقےآں توں لوک نو قائم شدہ راجگڑھ وچ آ کے آباد ہوئے گئے۔ ماخذ: [۱۱۵][۱۱۶][۱۱۷] |
عرب غیر ملکی رہائشیاں دے وڈے گروہ[۱۱۸] | |
قومیت | آبادی (2015) |
---|---|
Syria | 435,578 |
Egypt | 390,631 |
Palestinian territories | 308,091 |
Iraq | 121,893 |
Yemen | 27,109 |
Libya | 21,649 |
ہور | 147,742 |
2015ء وچ شہر دی آبادی 4،007،526 تک پہنچ گئی، عمان اردن دی کل آبادی دا تقریباً 42 فیصد اے۔[۶] اس دا زمینی رقبہ 1،680 مربع کلومیٹر (648.7 مربع میٹر) تے اس کثافتِ آبادی 2،380 افراد فی مربع کلومیٹر (6،200 فی مربع میل) اے۔[۱۱۹] عمان دی آبادی وچ ویہويں صدی دے دوران وچ کئی گنیااضافہ ہويا اے جو تارکین وطن تے بناہ گزیناں دی مسلسل شہر وچ آمد دی وجہ توں اے۔ 1890ء وچ تقریباً 1،000 دی آبادی توں ودھ کے ایہ 1990ء وچ ایہ تقریباً 1,000,000 نفوس تک پہنچ گئی جس دا بنیادی سبب ہور علاقےآں توں لوکاں دی نقل مکانی اے، جدوں کہ اک ہور وجہ شہر دی اعلیٰ شرح پیدائش وی اے۔[۱۲۰]
عمان کئی صدیاں تک اک متروک شہر رہیا ایتھے تک کہ انیہويں صدی وچ ادیگی قوم دے لوک ایتھے آ کے آباد ہوئے۔ اج تقریباً 40،000 ادیگی عمان تے اس دے آس پاس دے علاقےآں وچ آباد نيں۔[۱۲۱] 1914ء وچ حجاز ریلوے دی تعمیر دے بعد عمان نوں اک علاقائی مرکز دی حیثیت حاصل ہوئی بہت سارے مسلم تے مسیحی کاروباری خاندان سلط توں عمان مِں منتقل ہوئے گئے۔[۱۲۲] عمان دے رہائشیاں دا اک وڈا تناسب فلسطینی الاصل (شہری یا پینڈو آبادی) اے، تے اج شہر وچ دو اہم آبادی دے گروہ فلسطینی یا اردنی عرب نيں۔ ہور نسلی گروہ آبادی دا تقریباً 2 فیصد نيں۔ فلسطینی یا اردنی نسل دے لوکاں دے تناسب دے بارے وچ کوئی سرکاری اعداد و شمار موجود نئيں نيں۔[۱۲۳]
ملک دے شمال دے تے جنوب توں نويں آنے والے اردنی تے فلسطین دے تارکین وطن نے 1930ء وچ آبادی 30،000 توں ودھیا کر 1947ء وچ 60,000 کر دتی۔[۱۲۴] تقریباً 10،000 فلسطینی جنہاں وچوں اکثر دا تعلق صفد، حیفا تے عکہ توں سی 1948ء دی جنگ توں پہلے اقتصادی مواقع دے لئی شہر منتقل ہوئے گئے سن ۔[۱۲۵] سلط توں عمان منتقل ہونے والے تارکین وطن وچوں اکثر دا تعلق دراصل نابلس توں سی۔[۱۲۶] 1948ء دی جنگ کيتی وجہ توں نقل مکانی دے کے عمان آنے والے زیادہ تر مسلمان تے مسیحی پناہ گزیناں دا تعلق یافا، رملہ تے لد توں سی، [۱۲۵] جنہاں دی آبادی 110،000 تک پہنچ گئی سی۔[۱۲۴] جنگ دے دوران مغربی کنارہ اُتے اردن دے قبضے دے بعد بوہت سارے فلسطینی 1950ء توں 1966ء دے دوران عمان منتقل ہوئے گئے۔ 1967ء وچ 6 روزہ جنگ دے دوران مغربی کنارہ توں فلسطینی پناہ گزیناں دی اک ہور وڈی لہر شہر وچ منتقل ہوئے گئی۔ 1970ء تک شہر دی آبادی تقریباً 550،000 تک پہنچ گئی سی۔[۱۲۴] 1991ء دی خلیج جنگ دے دوران کویت توں انہاں دے اخراج دے بعد ہور 200،000 فلسطینی شہر وچ پہنچے۔ عمان دے مرکز دے گرد بوہت سارے فلسطینی پناہ گزین کیمپ موجود نيں۔[۱۲۷]
چونکہ عمان وچ اصل مقامی باشندےآں دی کمی اے اس لئی شہر دا کوئی خاص عربی لہجہ نئيں اے، اُتے حال وچ اردنی تے فلسطینی لہجاں دے امتراج توں اک نويں لہجے نے جنم لیا اے۔[۱۲۸] شہر وچ تارکین وطن دے بچے ہن خود نوں "عمانی" کہندے نيں جو کہ گزشتہ نسلاں توں مختلف اے جو خود نوں اپنے اصل تھاںواں دے نال شناخت کرواندے سن ۔[۱۲۹]
مذہب
[سودھو]عمان دی زیادہ تر آبادی اہل سنت اے تے شہر وچ متعدد مسیتاں موجود نيں۔[۱۳۰] شہر دی اہم مسیتاں وچ شاہ عبداللہ اول مسجد قابل ذکر اے جس دی تعمیر 1982ء توں 1989ء دے درمیان ہوئی۔ ایہ اک پچی کاری توں آراستہ نیلے گنبد توں ڈھکی ہوئی اے جس وچ 3،000 نمازیاں دی گنجائش موجود اے۔ ابو درویش مسجد اپنے سیاہ تے سفید پتھراں دے امتزاج توں بنی ہوئی جو اپنے طرز تعمیر دے لحاظ توں اردن وچ منفرد حیثیت رکھدی اے۔[۱۳۱] یہ مسجد شہر دے بلند ترین نقطہ جبل اشرفیہ اُتے واقع اے۔ ایہ عمان دے اک ادیگی شہری نے بنوائی سی۔[۱۳۲]
عمان دا پیغام مسلم دنیا وچ رواداری، تسامح تے اتحاد دا اک اعلان اے جو 9 نومبر، 2004ء (27 رمضان المبارک 1425 ہجری) نوں اردن دے شاہ عبد اللہ دوم بن حسین دی طرف توں شائع کيتا گیا۔[۱۳۳] بعد وچ مسلمان دی تعریف، تکفیر تے فتویٰ دی اشاعت دے اصولاں نوں مرکوز کردے ہوئے 50 توں ودھ مسلم ملکاں دے 200 علما (دانشوران) دی جانب توں اک تن نکاندی فیصلہ شائع کيتا گیا۔[۱۳۴] اسلام وچ اٹھ قانونی مذاہب تے متغیر شاخاں تسلیم دی گئیاں نيں جس دی تفصیل ایہ اے:[۱۳۵]
عبد اللہ دوم نے اس پیغام دے اعلان دی وضاحت کردے ہوئے کہیا، “اساں محسوس کيتا اے کہ اسلام دے برداشت توں متعلق پیغام نوں اسلام دی روح توں ناواقف مغربی دنیا دے کچھ لوکاں تے غیر ذمہ دارانہ اعمال نوں چھپانے دے لئی اپنا تعلق اسلام توں ظاہر کرنے والے کچھ لوکاں دی طرف توں شدید تے غیر منصفانہ تنقید دا نشانہ بنایا جا رہیا اے ۔“[۱۳۶]
برطانیہ دے وزیر اعظم ٹونی بلیئر نے اپنی تقریر وچ علما دے اجتماع تے عمان دے پیغام دے خیر مقدم کيتا۔ انہاں نے کہیا: “یہ بہت واضح پیغام سی کہ اسلام یک سنگی نئيں بلکہ بوہت سارے متنوع انداز دا مذہب اے، اگرچہ اوہ سب اک ہی چشمہ توں جاری نيں۔“[۱۳۴]
سہیل ناخدا نے عمان دے رسالہ اسلامیکا وچ لکھدے ہوئے کہیا کہ عمان دا پیغام حالیہ مسائل نوں پراثر انداز وچ مخاطب کرنے دی اک مختصر کاوش اے۔ “جے پانی نئيں، تاں رستہ وی نئيں؛ معیشت تباہ حال اے تے بوہت سارے نوجوان بے روزگار نيں۔ لوکاں دی زندگیاں تے تصورات غیر متغیر رہندے نيں۔“ ناخدا نے اک ایہ اعتراض وی اُٹھایا اے کہ شاہ عبد اللہ دے پیغام وچ اُنہاں دے طرز زندگی دا اثر نظر آندا اے، جو اپنی جگہ متنازع اے۔[۱۳۳]
اسوقت دے یونیورسٹی الازہر دے وڈے شیخ، جناب شیخ محمد سعید طنطاوی نے اسنوں اُنہاں لوکاں تے اُنہاں دتی روحانی تے مذہبی زندگیاں دے لئی اک چنگا سرمایہ قرار دتا جو اپنے اعمال تے گفتار وچ صراطَ مستقیم اُتے چلنا چاہندے نيں۔
عمان وچ وی اک چھوٹی دروز برادری وی اے۔[۱۳۷] اردن بھر وچ مسیحیاں دی اک وڈی تعداد موجود اے، خاص طور اُتے سلط توں اکثر مسیحیاں نے عمان وچ نقل مکانی دی اے۔ قریبی شہر فحیص غالب طور اُتے اک مسیحی شہر اے جو کہ عمان دے شمال مغرب وچ واقع اے۔[۱۳۸] شہر وچ تقریباً 70 خانداناں اُتے مشتمل اک چھوٹی آرمینیائی کاتھولک برادری وی موجود اے۔[۱۳۹] ذاتی حیثیت دے معاملات دے لئی شہر وچ کلیسائی عدالتاں وی موجود نيں۔
الجیزہ ضلع دے ام الرصاص آثاریاندی مقام وچ مجموعی طور اُتے 16 تاریخی گرجا گھر موجود نيں۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ مقام ابتدائی طور ایہ رومی فوجی قلعہ بند چھاونی سی جو آہستہ آہستہ پنجويں صدی دے ارد گرد اک شہر بن گیا۔ اس دی حالے مکمل طور اُتے کھدائی نئيں گئی۔ اس اُتے کئی تہذیباں بشمول رومیاں، بازنطینیاں تے مسلماناں دے اثرات موجود نيں۔ اس مقام اُتے کچھ اچھی طرح توں محفوظ پچی کاری فرش وی موجود نيں خاص طور اُتے سینٹ اسٹیفن دے گرجا گھر وچ ۔[۱۴۰]
شہر دا منظر
[سودھو]<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">
مرکز شہر عمان جسنوں عربی زبان وچ البلد کہیا جاندا اے، [۱۴۱] شہر دا قدیم مرکز اے جدید وسیع و عریض شہری علاقےآں دے درمیان گھرا ہويا اے۔ تبدیلیاں دے باوجود ایہ ہن وی اپنے اصل توں بہت نیڑے اے۔ جبل عمان قدیم عمان وچ اک معروف سیاحتی مقام اے جتھے شہر دے قدیم روايتی بازار، عجائب گھر، قدیم تعمیرات، یادگاراں، تے ثقافتی تھاںواں پائے جاندے نيں۔ جبل عمان اُتے مشہور شارع رینبو تے سوق جارا جو کہ اک مقبول ثقافتی بازار اے وی واقع نيں۔
فن تعمیر
[سودھو]رہائشی عمارتاں سطح زمین توں چار منزل اُتے تک محدود نيں تے جے ممکن ہوئے چار منزلہ تہ خانہ وی بنایا جا سکدا اے اُتے اس دی ایہ علاقہ تے بلدیہ عمان کبری دی اجازت توں مشروط اے۔ عمارتاں موٹے سفید چونا پتھر یا ریتلے پتھر توں بنائی جاندی نيں۔[۱۴۲] عمارتاں وچ عام طور اُتے ہر منزل اُتے بالکنیاں موجود ہُندیاں نيں ماسوائے زمینی منزل دے جس وچ سامنے تے پِچھے صحن موجود ہُندا اے۔ کچھ عمارتاں دی چھتاں اُتے یا منسلک پیش دہلیز دی چھت اُتے منگلور ٹائلاں دا استعمال کيتا جاندا اے۔ ہوٹل، ٹاورز تے تجارتی عمارتاں پتھر، پلاسٹک یا شیشے توں مزین ہُندی نيں۔[۱۴۳]
فلک بوس عمارتاں تے ٹاور
[سودھو]مغربی عمان دے ضلع زہران باب اردن ٹاورز دا مقام اے شہر دی پہلی فلک بوس عمارتاں نيں۔ ایہ اک اعلیٰ درجہ دا تجارتی تے رہائشی منصوبہ اے جو فی الحال چھیويں چوک دے نیڑے زیر تعمیر اے۔ ٹاورز شہر دے سب توں مشہور فلک بوس عمارتاں وچوں اک نيں۔[۱۴۴] جنوبی ٹاور ہلٹن ہوٹل دی میزبانی کريں گا جدوں کہ شمالی ٹاور وچ دفاتر بنیاں گے۔ ٹاورز اک عمارت دی کرسی جدا نيں جتھے اک مال بنانے دی منصوبہ بندی دی جا رہی اے۔ اس وچ بار، سوئمنگ پول تے کانفرنس ہال وی موجود نيں۔ یہ بحرین دے خلیج فنانس ہاؤس، کویت سرمایہ کاری تے فنانس کمپنی دا منصوبہ نيں۔[۱۴۴]
العبدلی ضلع وچ عبدلی منصوبہ اک ہور وڈا منصوبہ اے جس وچ اک مال، کئی ہوٹل، تجارتی تے رہائشی ٹاورز شامل نيں۔ 5 بلین امریکی ڈالر توں ودھ لاگت توں بننے والا عبدلی منصوبہ عمان دا اک نواں نظارہ بنائے گا تے شہر دے اک وڈے کاروباری ضلع دے طور اُتے کم کريں گا۔[۱۴۵] دوسرے مرحلے وچ 30،000 مربع میٹر رقبہ اُتے اک مرکزی پارک اس مرحلے دی اہم خصوصیت اے۔ رہائشی، دفاتر، ہوٹلاں تے خوردہ ترقی دے لئی 800،000 مربع میٹر توں ودھ رقبہ مختص کيتا گیا اے ٫ [۱۴۶]
پہلے مرحلے دے ٹاورز وچ عمان روتانا ہوٹل، ڈبلیو عمان ہوٹل، ہائٹس ٹاور، عبدلی میڈیکل سینٹر، عبدلی مال ٹاور، کیمبل گرے لیونگ ٹاور، دے ٹاور، ورٹکس ٹاور، کیپٹل ٹاور، سرایا ہیڈکوارٹر ٹاور تے حماد ٹاور شامل نيں۔[۱۴۷]
رغدان علم چوب
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: رغدان علم چوب
رغدان علم چوب اردن دے راجگڑھ عمان وچ 126.8 میٹر (416 فٹ) بلند اک علم چوب اے۔[۱۴۸][۱۴۹]
اسنوں 10 جون 2003ء نوں رغدان محل وچ تعمیر کيتا گیا سی تے اس وقت ایہ دنیا دا طویل ترین علم چوب سی اُتے 2014ء مین تعمیر ہونے والے جدہ علم چوب نے جس دی اونچائی 170 میٹر (560 فٹ) اے اس توں ایہ اعزاز کھو لیا۔
سبھیاچار
[سودھو]عجائب گھر
[سودھو]
اردن عجائب گھر اردن دا سب توں وڈا عجائب گھر اے۔ ایہ راجگڑھ عمان وچ واقع اے۔ اس وچ ملک دے قیمتی آثار قدیمہ نوادرات رکھے گئے نيں، [۱۵۰] جنہاں وچ بحر میت دے مخطوطات، نويں سنگی دور دے عین غزال نال ملن والے مجسمے، تے میشا تختی وی شامل نيں۔
عمان دے ہور عجائب گھراں وچ اردن قومی فنون لطیفہ عجائب گھر دور حاضر دے فنون دا اک عجائب گھر اے۔ اردن آثاریاندی عجائب گھر قلعہ عمان وچ واقع اک عجائب گھر اے۔ اس دا قیام 1951ء وچ عمل وچ آیا [۱۵۱] تے اس وچ اردن دے آثاریاندی تھاںواں نال ملن والی اشیا رکھی گئی نيں۔ اطفال اردن عجائب گھر بچےآں دا اک عجائب گھر اے۔ ایہ الحسین عوامی پارک وچ واقع اے۔
یادگار شہدا 1977ء وچ شاہ حسین بن طلال دے ایما اُتے بنایا گیا۔ اس وچ حسین ابن علی دی سربراہی وچ ہونے والی عرب بغاوت توں متعلق اشیا رکھی گئی نيں۔[۱۵۲][۱۵۳] شاہی گڈیاں دا عجائب گھر گڈیاں دا اک عجائب گھر اے۔
نبی محمد عجائب گھر محمد بن عبد اللہ توں متعلق اک عجائب گھر اے۔ ایہ الحسین عوامی پارک وچ واقع اے تے اس دا افتتاح 15 مئی 2012ء نوں عبد اللہ دوم نے کيتا سی۔[۱۵۴]
اردن لوک ورثہ عجائب گھر رومی تھیٹر دے نال ہی واقع اے۔ اس دا قیام 1971ء وچ عمل وچ آیا سی۔ اس عجائب گھر وچ اردنی تے فلسطینی لوک ورثہ دا اک مجموعہ مثلاً ملبوست، موسیقی دا سامان تے دستکاری رکھے گئے نيں۔[۱۵۵][۱۵۶] پارلیمانی زندگی عجائب گھر اردن دے عجائب گھراں وچوں اک اے جو اردنی وزارت سبھیاچار دی ملکیت اے۔ اس عجائب گھر وچ اردن دے قیام توں متعلق گزشتہ دہائیاں دے دوران وچ ہاشمی قیادت دی کوششاں اُتے روشنی پائی گئی اے۔ اردن یونیورسٹی دا وی اپنا اک عجائب گھر اے۔[۱۵۷]
طرز زندگی
[سودھو]عمان عرب دنیا دے سب توں زیادہ آزاد خیال تے مغربی شہراں وچوں اک سمجھیا جاندا اے۔[۷][۱۵۸] شہر مغربی تارکین وطن خاص طور اُتے مشرق وسطی یا عرب دنيا دے کالج دے طالب علماں دے رہنے، پڑھنے یا کم کرنے دے لئی مقبول مقام بن چکيا اے۔[۱۵۹] شہر دا فن طباخی دا منظر شاورما دی دکاناں تے فلافل دے ڈھاباں توں بدل گیا اے ہن انہاں دی جگہ مقبول مغربی ریستوراناں تے فاسٹ فوڈ ریستوراناں، ایشیائی فیوژن ریستوراں، فرانسیسی بسٹروس تے اطالوی ٹراٹوراس نے لے لی اے۔ شہر مغربی تارکین وطن تے خلیج فارس سیاحاں دے لئی اعلیٰ درجے دے کھاناں دے لئی مشہور ہوئے گیا اے۔[۱۶۰]
2000ء دی دہائی دے دوران عمان وچ کئی وڈے شاپنگ مال بنے جنہاں وچ مکہ مال، عبدون مال، سٹی مال، برکہ مال، تاج مال، زارا شاپنگ سینٹر، ایونیو مال تے عبدلی مال شامل نيں۔ شارع وکالات عمان دی پہلی پیدل چلنے والےآں دی سڑک اے جتھے گڈیاں دا داخلہ ممنوع اے۔ اس اُتے وڈے برانڈ دے کپڑےآں دے بوہت سارے اسٹور واقع نيں۔ صویفیہ علاقے نوں عمان دا مرکزی خریداری ضلع سمجھیا جاندا اے۔[۱۶۱]
نائٹ کلب، موسیقی بار تے حقہ خانے عمان بھر وچ موجود نيں جو کہ قدامت پسند شہر دی تصویر نوں دور جدید دے راجگڑھ وچ بدل رہے نيں۔ ایہ جدید رات دی زندگی اردن دی نوجوان آبادی دی وجہ توں اے۔[۱۶۲] شہر دے متمول لوکاں دے پینے تے رقص تھاںواں دی وسیع رینج دے علاوہ عمان وچ سالانہ موسم گرما میلےآں سمیت ثقافتی تفریح دے ہور مواقع مہیا کیتے جاندے نيں۔ سوق جارا اک اردنی سالانہ ہفتہ وار کباڑ بازار اے جو موسم گرما بھر وچ ہر جمعہ لگایا جاندا اے۔[۱۶۳] عبدون چوک شہر دی رات دی زندگی دا اک وڈا مرکز اے جتھے کلباں وچ "جوڑے فقط" دی پالیسی سختی توں لاگو اے۔ صویفیہ نوں عمان دا غیر رسمی قحبہ گری علاقہ تصور کيتا جاندا اے ایتھے شہر دے کئی نائٹ کلب تے شراب خانے موجود نيں۔[۱۶۴] جبل عمان تے جبل الوہیدہ وچ بوہت سارے شراب خانے تے بار موجود نيں جو مے نوشاں دا پسندیدہ مقام نيں۔[۱۶۰]
الکحل ریستوران، بار، نائٹ کلباں، تے سپر مارکیٹاں وچ وسیع پیمانے اُتے دستیاب اے۔[۱۶۵][۱۶۶] شہر بھر وچ خاص طور اُتے مغربی عمان وچ متعدد نائٹ کلب تے بار موجود نيں۔ 2011ء تک اردن وچ 77 رجسٹرڈ نائٹ کلب سن، جنہاں وچوں زیادہ تر راجگڑھ وچ واقع سن ۔[۱۶۷] 2009ء وچ عمان وچ 222 رجسٹرڈ شراب اسٹورز موجود سن ۔[۱۶۸]
پکوان
[سودھو]نیو یارک ٹائمز دی ڈینیل پرگامینٹ نے لکھیا اے کہ اردنی پکوان خطے دے پکواناں دا مجموعہ نيں۔ اس نے تحریر کيتا اے کہ "روشن سبزیاں لبنان توں، فلافل شام توں، مصر توں رسیلے کباب، تے حال ہی وچ پڑوسی عراق توں مصالے دار گوشت۔ اسنوں سر زمین شام جو کہ بحیرہ روم تے جزیرہ نما عرب دے علاقے دے لئی اک قدیم لفظ، دے کھاناں دے طور اُتے جانیا جاندا اے۔ لیکن ایتھے کھانا صرف کیلوریز دا مجموعہ نئيں نيں۔ ایتھے دنیا دے سیاسی، مذہبی تے اخلاقی کونے وی موجود نيں جو ایتھے دی اساس دی شناخت دی اک علامت نيں۔" [۱۶۹] پر عمان وچ سڑک کنارے ٹھیلاں اُتے کھانے اس دا اک مخصوص انداز نيں۔[۴][۱۷۰]
کھیل
[سودھو]عمان وچ ایسوسی ایشن فٹ بال دے کلب الوحدات اسپورٹس کلب تے الفیصلی اسپورٹس کلب موجود نيں جو دونے سابقہ لیگ چیمپئن نيں۔ مقامی فٹ بال پس منظر وچ ایہ دونے آپس وچ سخت حریف نيں۔[۱۷۱] عمان نے اربد تے زرقاء دے ہمراہ 2016ء فیفا انڈر 17 ویمنز ورلڈ کپ دی میزبانی وی دی سی۔[۱۷۲][۱۷۳]
2007ء ایشیائی ایتھلیٹکس چیمپئن شپ تے ایتھلیٹکس فیڈریشنز آف انٹرنیشنل ایسوسی ایشن دے کئی مقابلے شہر وچ منعقد ہوئے چکے نيں۔[۱۷۴] عمان اردن ریلی دی میزبانی وی کردا اے جو کہ ایف آئی اے عالمی ریلی چیمپئن شپ دا حصہ اے تے اردن دے سب توں وڈے کھیلاں دے مقابلاں وچوں اک بن رہیا اے۔[۱۷۵]
عمان وچ غیر ملکی کھیلاں دی تعداد وی ودھ رہی اے جداں اسکیٹ بورڈنگ تے رگبی وغیرہ، آخر الذکر کيتی ٹیماں وی شہر وچ موجود نيں، جو کہ "قلعہ عمان رگبی کلب" تے "نومیڈز رگبی کلب" نيں۔ .[۱۷۶] 2014ء وچ جرمنی دی اک غیر منافع بخش تنظیم "میک لائف اسکیٹ لائف" نے "7 ہلز اسکیٹ پارک" دی تعمیر مکمل کيتی۔ ایہ مرکز شہر عمان وچ سمیر رفاعی پارک وچ 650 مربع میٹر کنکریٹ رقبے اُتے بنا اسکیٹ پارک اے۔[۱۷۷]
میڈیا تے موسیقی
[سودھو]اردن دے زیادہ تر ریڈیو اسٹیشن عمان وچ واقع اے۔ شہر دا پہلا ریڈیو اسٹیشن "ھنا عمان" 1959ء وچ بنا سی، ایہ بنیادی طور اُتے روايتی بدو موسیقی نشر کردا اے۔[۱۷۸] 2000ء وچ "عمان نیٹ" ملک وچ قائم ہونے والا پہلا درحقیقت نجی ریڈیو اسٹیشن اے، ذاتی ملکیت ہونے دے باوجود اس وقت ریڈیو اسٹیشن غیر قانونی سن ۔[۱۷۹] 2002ء وچ نجی ملکیت نوں قانونی بنا دتا گیا جس دے بعد ہور کئی ریڈیو اسٹیشناں قائم ہوئے۔ 2007ء وچ عمان اٹھ رجسٹرڈ ریڈیو اسٹیشن موجود سن ۔[۱۸۰] انگریزی زبان دے ریڈیو اسٹیشن نوجوان سامعین دے لئی پاپ موسیقی نشر کردے نيں۔[۱۸۱]
اردن دے زیادہ تر اخبارات تے ٹی وی نیوز اسٹیشن عمان وچ واقع نيں۔ عمان توں شائع ہونے والے روزناواں وچ الغد [۱۸۲]، الدستور [۱۸۳]، جارڈن ٹائمز، [۱۸۲] اور الرای جو کہ ملک دا سب توں زیادہ پڑھیا جانے والا اخبار اے، [۱۸۴] شامل نيں۔ 2011ء وچ فوربس مشرق وسطی دی رپورٹ دے مطابق الرای عرب دنیا دا پنجواں سب توں مقبول سی۔[۱۸۵] اردن دا صرف اک روزنامہ کل-عرب اخبار العرب الیوم اے۔ دو سب توں مقبول اردنی ٹی وی چینل رؤیا تے اردن ریڈیو تے ٹیلی ویژن کارپوریشن نيں جو کہ عمان ہی وچ واقع نيں۔
مرکزی دھارے دی عربی پاپ موسیقی دے علاوہ، شہر وچ اک ودھدی ہوئی آزاد موسیقی وی موجود اے جس وچ بوہت سارے بینڈ شامل نيں جو عرب دنیا بھر وچ خاصے صامعین رکھدے نيں۔ اگست وچ رومی تھیٹر وچ سالانہ منقد کیتے جانے والے البلد موسیقی تہوار وچ مقامی عمانی بینڈاں دے علاوہ مشرقی وسطی دے دوسرے بینڈ وی حصہ لیندے نيں۔ مقامی بینڈاں دی موسیقی قسماں مختلف نيں جنہاں وچ ہیوی میٹل، عربی راک، جاز تے ریپ شامل نيں۔ عمان دے مشہور بینڈ جدل، ترابیہ، بیلوکیٹ، آخر زفیر، آٹوسٹریڈ تے المربع نيں۔[۱۸۶]
ٹیلی مواصلات
[سودھو]1980ء دی دہائی تک ٹیلی مواصلات وچ کوئی خاص ترقی نئيں ہوئی سی تے پرانا نظام ہی استعمال ہُندا سی جو کہ بہت محدود سی۔ اُتے اس دے بعد ٹیلی مواصلات دے شعبے وچ بہت ترقی دیکھنے نوں آئی۔ اج کئی نجی کمپنیاں انٹرنیٹ سروس پیش کر رہیاں نيں تے تن کمپنیاں موبائل فون سروس فراہم کر رہیاں نيں۔ لینڈ لائن نیٹ ورک دے ٹیلی فون نمبر موبائل فون نمبراں توں وکھ نيں۔[۱۸۷]
تقریبات
[سودھو]عمان وچ کئی تہوار تے میلے منعقد ہُندے نيں، جس وچ ریڈبل دی سرپرستی وچ ہونے والے تہوار، ساونڈ کلیش تے سوپ باکس دوڑ، جرش تہوار دا دوسرا حصہ، البلد موسیقی میلہ، عمان میراتھن، میڈ انہاں جارڈن تہوار، عمان کتاب میلہ تے نئا سوچو میلہ شامل نيں۔[۱۸۸] نیا سوچو میلہ اک سالانہ اختتام ہفتہ میلہ اے جس وچ نوجواناں نويں سوچ دی ترغیب دتی جاندی اے۔ ایہ تہوار کئی تہواراں وچوں اک اے جو طور اُتے نوجواناں دی شراکت لے لئی بنایا گیا اے۔ 2015ء وچ ایہ تہوار عمان وچ شاہ حسین بزنس پارک وچ منعقد کيتا گیا جس وچ میزبانی 40 مختلف تنظیماں نے کی، جس وچ حاضرین نوں مختلف پیشکشاں تے ورکشاپاں توں نواں سوچنے دے بارے وچ حوصلہ افزائی کيتی گئی۔ مختلف تنظیماں وچ کاروبار، ماحولیاتی، طبی تے تعلیمی گروپ شامل سن ۔[۱۸۹]
آوا جائی
[سودھو]فضائی
[سودھو] تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا اور عمان شہری ہوائی اڈا
ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا اردن دا سب توں وڈا بین الاقوامی ہوائی اڈا اے جو راجگڑھ عمان توں 30 کلو میٹر (20 میل) جنوب وچ واقع اے۔ ایہ عمان دا مرکزی ہوائی اڈا اے۔ ایہ اردن دی قومی ایئرلائن رائل جورڈینین دا مرکز وی اے۔
حال ہی وچ اس دی توسیع وی کيتی گئی اے۔ 700 ملین امریکی ڈالر دی لاگت دے اس منصوبے وچ پرانے ٹرمینلاں نوں ختم کرنا تے نويں ٹرمینلز دا استعامل اس دا حصہ نيں، تا کہ 16 ملین مسافراں نوں خدمات فراہم دی جا سکن۔[۱۹۰]
اب اسنوں اک جدید ترین ہوائی اڈے سمجھیا جاندا اے، 2014ء تے 2015ء وچ ایہ اسنوں مشرق وسطی دا بہترین ہوائی اڈا قرار دتا گیا، تے 2014ء وچ ایئر پورٹ سروس کوالٹی دے لحاظ توں مشرق وسطی دے بہترین ہوائی اڈے دا اعزار وی اسنوں حاصل ہويا۔[۱۹۱]
اس دے علاوہ عمان وچ اک نسبتاً چھوٹا ہوائی اڈا وی موجود اے جو کہ بلدیہ عمان کبری وچ عمان شہر توں 5 کلومیٹر شمال مشرق وچ واقع اے۔ ایہ عام طور اُتے اندرون ملک پروازاں، نیڑےی بین الاقوامی پروازاں تے فوج دے استعمال وچ اے۔ عمان شہری ہوائی اڈا بلدیہ عمان کبری، اردن وچ عمان شہر توں 5 کلومیٹر شمال مشرق وچ واقع اک بین الاقوامی ہوائی اڈا اے۔ ایہ اک ثانوی حیثیت دا ہوائی اڈا اے جو بنیادی طور اُتے مقامی پروازاں، نیڑےی بین الاقوامی تے فوجی مقاصد دے لئی استعمال ہُندا اے۔
رائل جورڈینین
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: رائل جورڈینین
اردن دی سرکاری ہوائی کمپنی اے ۔[۱۹۲] رائل جورڈینین دا مرکزی دفتر اردن ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا اُتے واقع اے۔[۱۹۳] ایئرلائن دسمبر 1963ء شاہ حسین بن طلال دے شاہی فرمان توں قائم ہوئی۔ اس وقت اس دا ناں عالیہ سی جو کہ اردن دے شاہ حسین بن طلال دے بچےآں وچ سب توں وڈی شہزادی عالیہ بنت حسین دے ناں اُتے سی۔ یہ اک عام غلط فہمی اے کہ ایئر لائن دا ناں شاہ حسین بن طلال دی تیسری بیوی دے ناں علیا الحسین دے ناں اُتے سی اُتے ایہ تاثر درست نئيں کیونجے انہاں دی شادی 1972ء وچ ہوئی سی۔ 1986ء وچ ایئرلائن دا ناں تبدیل کر کے رائل جورڈینین (عربی: الملكية الأردنية) رکھ دتا گیا۔
سڑکاں
[سودھو]عمان وچ اک وسیع سڑک دے نیٹ ورک موجود اے اُتے علاقے دے کئی پہاڑی علاقےآں وچ سڑکاں نوں آپب ربط کرنا ممکن نئيں اس لئی انہاں نوں پلاں تے سرنگاں توں منسلک کيتا گیا اے۔ عبدون پل جو کہ وادی عبدون وچ موجود اے چوتھے چوک نوں عبدون چوک توں ملاندا اے۔ یہ عمان دی کئی نشانیاں وچوں اک سمجھیا جاندا اے تے ایہ ملک وچ تعمیر کيتا جانے والا پہلا منحنی معطل پل اے۔[۱۹۴]
شہر وچ اٹھ وڈے چوک یا دائرے نيں جو کہ مغربی عمان نوں آپس وچ مربوط کردے نيں۔ شہر وچ تارکین وطن دی کئی لہراں تے نويں رہائشی منصوبےآں دی تیز رفتار تعمیر نے نويں یا سڑکاں دی توسیع وی ٹریفک دے لئی نا کافی نيں۔ اس دے نتیجے وچ ٹریفک جام وچ اضافہ ہويا اے، خاص طور اُتے موسم گرما دے دوران جدوں سیاحاں دی وڈی تعداد تے بیرون ملک مقیم اردنی وی چھٹیاں گزارنے ملک وچ موجود ہُندے نيں۔[۱۹۵] بلدیہ نے 2015ء وچ حل دے طور اُتے بس ریپڈ ٹرانزٹ نظام دی تعمیر شروع کر دتی اے۔[۱۹۶] 2015ء وچ شہر دے گرد اک حلقہ سڑک تعمیر کيتی گئی سی جس دا مقصد شہر دے شمالی تے جنوبی حصےآں توں منسلک اے سی تا کہ ٹریفک نوں عمان توں باہر منتقل کيتا جائے تے شہر دا ماحول بہتر کرنے وچ وی مدد گار ہوئے۔[۱۹۷]
بس تے ٹیکسی
[سودھو]شہر اردن دے ہور شہراں توں بس روابط توں منسلک اے، اس دے علاوہ ہمسایہ ملکاں دے وڈے شہر وی بس توں منسلک نيں۔ اس دے سروس ٹیکسی دی سہولت وی موجود اے۔ اندرونی آوا جائی دے لئی بساں تے ٹیکسیاں دی اک وڈی تعداد وی موجود اے۔ سروس ٹیکسی جو اکثر مخصوص راستے اُتے خدمات فراہم کردیاں نيں جو آسانی توں دستیاب تے نسبتاً سستی اے۔
دو مرکزی ٹیکسی تے بس اڈے عبدلی (شاہ عبداللہ اول مسجد، پارلیمان تے عدلیہ دے نیڑے) رغدان مرکزی بس اسٹیشن (مرکز شہر عمان وچ رومی تھیٹر دے نزدیک) نيں۔ مقبول اردنی بس کمپنیاں جیٹ تے المحطہ شامل نيں۔ ٹیکسیاں عام دستیابی تے کم کیمت ہونے دی وجہ عمان وچ سفر کرنے دے لئی سب توں مقبول طریقہ نيں۔[۱۹۸]
بس ریپڈ ٹرانزٹ
[سودھو]بلدیہ عمان کبری نے 2010ء وچ بس ریپڈ ٹرانزٹ (بی آر ٹی) منصوبہ اُتے کم شروع کيتا۔ ایہ عمان وچ تیز رفتار اہم آوا جائی منصوبےآں وچوں اک اے۔ اس منصوبے دا پہلا مرحلہ 2012ء وچ مکمل ہويا اُتے وزیر اعظم معروف البخیت نے بدعنوانی دے شبہ وچ دوسرے مرحلے اُتے کم نوں روک دتا۔ اس نظام وچ اعلیٰ معیار دے اسٹیشن شامل تے اسٹاپ شامل نيں۔ ایکسپریس بساں جو 120 توں ودھ مسافراں نوں لے جا سکدیاں نيں تے عمان دی مصروف سڑکاں دی راہدوریوںں تن منٹ دے وقفے توں چلاں گاں۔ بس اُتے سوار توں پہلے اسٹیشناں اُتے مسافراں نوں کرایہ ادا کرنے دے لئی اک مربوط نطام تشکیل دتا گیا اے۔[۱۹۹]
بی آر ٹی نوں تن وڈی راہداریاں وچ چلانے دی منصوبہ بندی کيتی گئی اے۔ پہلی راہداری صویلح نوں محطہ توں براستہ اسپورٹس سٹی، جس اُتے اک اک اہم زیر زمین اسٹیشن یونیورسٹی اردن وی موجود اے۔ دوسری راہداری اسپورٹس سٹی نوں مرکز شہر عمان بمقام راس العین ملاندی اے۔ تیسری راہداری محطہ نوں کسٹمز اسکوائر توں جوڑدی اے۔[۲۰۰]
ریل
[سودھو]عمان حجاز ریلوے اُتے اک اہم اسٹیشن سی جس کہ بلاد الشام وچ دمشق تے حجاز وچ مدینہ منورہ تک جاندی سی، اُتے ایہ ویہويں صدی دے اوائل وچ معطل ہوئے چکی اے۔ اسٹیشن دی تاریخی عمارت عمان دی اہم تاریخی عمارتاں وچوں اک اے۔ ایہ اسٹیشن مارکا دے مغرب وچ مشرقی عمان وچ بین الاقوامی ہوائی اڈے دے نیڑے رومی تھیٹر دے مشرق وچ واقع اے۔ ایہ لائن ہن عمان تے دمشق دے درمیان مسافراں تے سامان نوں منتقل کرنے دے لئی استعمال کیتی جاندی اے۔[۲۰۱] اردن اس حجازی لائن نوں کسی دوسرے منصوبے وچ استعمال کرنے اُتے کم کررہیا اے۔ جتھے ہلکی ریل لائن منصوبے وچ مشرقی عمان تے زرقاء دے جنوبی علاقےآں دے درمیان چلائی جائے گی، جو 26 کلو میٹر دی رفتار تک پہنچ جائے گی۔[۲۰۲]
تعلیم
[سودھو]عمان شہر وچ تعلیم ابتدا پہلی عالمی جنگ دے دوران وچ خاص طور اُتے 1916 وچ ہوئی جدوں مدرسہ دار النجاح اسکول ڈار دا افتتاح ہويا جو حسینی جامع مسجد دے پِچھے واقع سی۔ اسکول دی تعلیم بولی ترکی سی، جدوں کہ دینی تعلیم عربی زبان وچ ہُندی سی۔ اسکول نوں "جنگی آفس" وی کہیا جاندا سی کیونجے اس دے فارغ التحصیل استنبول دے فوجی کالج وچ داخلہ لینے دے اہل ہُندے سن ۔[۲۰۳]
1950ء تے 1960ء دی دہائیاں دے دوران یونیورسٹی اردن دے قیام دے بعد شہر نے اعلیٰ تعلیم دے میدان وچ اک اُچی چھلانگ لگائی۔ 1980ء تے 1990ء دی دہائیاں وچ ایہ شہر تعلیم دی منازل توں تیزی کردا رہیا، تے نجی تعلیم دے میدان وچ خاص طور اُتے ترقی دیکھی گئی، تے عمان دا شمار مشرق وسطی دے بہترین تعلیمی مراکز وچ ہونے لگا۔[۲۰۴] موجودہ دور وچ عمان اک اہم علاقائی مرکز تعلیم اے۔ عمان خطے وچ اردن دی اعلیٰ تعلیم دے مراکز دے لحاظ توں اعلیٰ ارتکاز رکھدا اے۔
اسکول تے کالج
[سودھو]جولائی 2003ء وچ اردنی حکومت نے مشرق وسطی تے شمالی افریقا وچ اک جرات مندانہ پروگرام دا آغاز کيتا۔ ایہ دس سالہ تعلیمی اصلاحاندی پروگرام اے عالمی بینک نے اس پروگرام دے لئی 120 ملین امریکی ڈالر فراہم کیتے نيں۔ پروگرام علمی بنیاد اُتے تعلیمی پالیسیاں تے پروگراماں نوں بہتر بنانے دی کوشش اے، اس وچ اسکولاں وچ جسمانی تعلیم نوں بہتر بنانے تے ابتدائی بچپن دے سالاں وچ تعلیم نوں فروغ دینا وی شامل نيں۔
عمان وچ عوامی تے نجی اسکول موجود نيں۔ عمان وچ نجی اسکےآں وچ تعلیم حاصل کرنے والے طلبا 31.14 فیصد توں زیادہ نيں۔ ایہ شعبہ 25 فیصد تک بھاری ٹیکس ادا کر رہیا اے۔ انہاں دی فیس 1،000 توں 7،000 امریکی ڈالر تک ہُندی اے۔ اوسط گھریلو آمدنی دے مقابلے وچ جدوں نجی اسکولاں دی فیس بہت زیادہ اے۔ عمان وچ 448 نجی اسکول موجود نيں جنہاں وچ 90،000 طالب علم زیر تعلیم نيں۔[۲۰۵] عمان دے چند مشہور اسکولاں وچ عمان اکیڈمی، عمان قومی اسکول، ماڈرن امریکی اسکول، شویفات بین الاقوامی اسکول، امریکی کمیونٹی اسکول عمان، قومی آرتھوڈوکس اسکول شامل نيں۔ اس دے علاوہ عمان وچ بہت سارے نجی کالج تے تعلیمی ادارے وی موجود نيں جو کسی خاص میدان ڈپلوما کرواندے نيں۔
یونیورسٹیاں
[سودھو]اعلیٰ یا جامعی تعلیم دے لئی عمان شہر وچ وڈی تعداد وچ یونیورسٹیاں وچ موجود نيں جنہاں وچ نجی تے سرکاری دونے شامل نيں۔ عمان نوں مشرق وسطی وچ اعلیٰ تعلیم دا اک ممتار مرکز شمار کيتا جاندا اے جتھے دنیا بھر توں بالخصوص عرب دنيا توں طلبا تعلیم حاصل کرنے آندے نيں۔ یونیورسٹی اردن اردان دی سب توں وڈی یونیورسٹی اے۔ عماں وچ موجود قابل ذکر یونیورسٹیاں مندرجہ ذیل نيں۔
یونیورسٹی اردن جسنوں مختصراً یو جے کہیا جاندا اے، ریاستی سرپرستی وچ مصروف عمل اک یونیورسٹی اے جو اردن دے راجگڑھ عمان وچ واقع اے۔ یونیورسٹی دی سنگ بنیاد سنہ 1962ء وچ رکھی گئی۔ اِس وقت اردن وچ اعلیٰ تعلیم دے لئی اردن یونیورسٹی قدیم ترین تے عظیم ترین تعلیمی ادارہ اے۔
یونیورسٹی عمان الاہلیہ عمان، اردن وچ اک نجی یونیورسٹی اے۔ ایہ 1990ء وچ قائم ہوئی تے ایہ اردن دی پہلی نجی یونیورسٹی اے۔[۲۰۶][۲۰۷]
عرب اوپن یونیورسٹی طلال بن عبدالعزیز آل سعود ذاتی کاوش توں بننے والی اک غیر منافع بخش یونیورسٹی اے۔
ہور اہم یونیورسٹیاں:
- یونیورسٹی الاسرا
- اردنی یونیورسٹی زیتونہ
- عمان عرب یونیورسٹی
- یونیورسٹی بترا
- فلاڈیلفیا یونیورسٹی
- عرب اکیڈمی برائے مینجمنٹ، بینکنگ تے فنانشل سائنسز
- جرمن اردنی یونیورسٹی
- یونیورسٹی شرق الاوسط
- اردن میڈیا انسٹی ٹیوٹ
- اردن موسیقی اکیڈمی
- اردن اکادمی برائے بحری علوم
- عالمی یونیورسٹی علوم اسلامیہ
- ملکہ نور شہری ہويا بازی ٹیکنیکل کالج
- شہزادی سمیہ ٹیکنالوجی یونیورسٹی
علمی تحقیق
[سودھو]عمان وچ مختلف علمی موضوعات دے سائنسی تحقیقی مراکز موجود نيں۔[۲۰۸] اردن وچ ترقیاتی محققاں دے تعداد دنیا وچ سب توں زیادہ اے۔ اردن وچ 8060 محققاں فی ملین افراد نيں، جدوں کہ عالمی اوسط 2532 فی ملین فرد اے۔ یورپی یونین وچ ایہ اوسط 6494 فی ملین فرد جدوں کہ تنظیم تعاون اسلامی دے ملکاں وچ ایہ تعداد 649 فی ملین فرد اے۔[۲۰۹]
مسائل
[سودھو]مہنگائی
[سودھو]عمان شہر وچ قیمتاں وچ مسلسل اضافہ ہوئے رہیا اے۔ 2007ء تے 2015ء دے درمیان اک برطانوی معیشت میگزین دے مطابق عمان مشرق وسطی تے شمالی افریقا دے سب توں زیادہ مہنگے شہراں وچوں اک اے۔ عمان دنیا دے 50 مہنگے ترین شہراں دی لسٹ وچ شامل اے جدوں کہ اس رپورٹ وچ 133 شہراں دا تقابلہ کيتا گیا سی۔[۲۱۰]
کچی آبادیاں
[سودھو]خطے وچ مسلسل جنگاں دے نتیجے وچ شہر دی آبادی وچ غیر متوقع اضافہ دیکھنے وچ آیا جس دا آغاز 1956ء توں ہويا۔ شہر وچ کئی مرتبہ مہاجرین تے پناہ گزیناں دی لہراں آئیاں، جنہاں دی وجہ توں شہر وچ کئی غیر منصوبہ بند تے کچی آبادیاں وجود وچ آئیاں ۔ انہاں غیر منصوبہ بند آبادیاں دی وجہ توں شہر وچ مختلف مسائل پیدا ہُندے نيں جو ٹرانسپورٹ، پانی، نکاسی، بجلی تے ہور ضروریات زندگی دے حوالے توں نيں۔ بلدیہ عمان کبری وچ قوانین لوگو نيں، اُتے کچھ کچی آبادیاں، غیر منصوبہ بند رہائشی منصوبے وی ایتھے موجود نيں۔[۲۱۱] رہائشی عمارتاں دے مقابلے وچ کم سبز علاقےآں دا تناسب تے باقی ماندہ زمیناں نوں تیزی توں رہائشی منصوبےآں وچ تبدیلی اک وڈا مسئلہ اے۔ عمومی پارک وی بہت محدود تعداد وچ نيں۔[۲۱۲]
پر عمان نے 2007ء وچ ایشیا دے شہری منصوبہ بندی دا بین الاقوامی ایوارڈ، بشمول سٹی پلاننگ گلوبل لیڈر شپ ایوارڈ تے ایشیا دا سٹی ایوارڈ وی شامل نيں۔[۲۱۳][۲۱۴]
ٹریفک دا بحران
[سودھو]گزشتہ جند دہائیاں توں خطے وچ مسلسل نا مناسب سیاسی حالات تے پناہ دی لہراں دے نتیجے وچ شہر دی آبادی وچ ڈرامائی طور اُتے اضافہ دیکھنے وچ آیا۔ بیرون ملک توں ہزاراں تارکین وطن دی واپسی اس دے علاوہ اے۔ شہر دی آبادی ڈرامائی طور اُتے ودھ گئی اے تے اس دا تجزیہ تے مناسب بندوبست نئيں کيتا گیا اے جو کہ پہلے توں موجود معمولی روڈ نیٹ ورک اُتے غیر معمولی اثر انداز ہويا اے۔ شہر وچ ٹریفک دے بے پناہ اضافے دے موابلے وچ شہر دی سڑکاں دی مستقبل دی غیر منصوبہ بندی تے کمی شدید ٹریفک دا بحران پیدا کردی اے۔[۲۱۲]
دوسری طرف عمان عوامی آوا جائی دا استعمال کرنے وچ دنیا دے کم تراں شہراں وچوں اک اے، جتھے شہر وچ مجموعی آبادی دا صرف 14٪ (2010ء) عوامی آوا جائی دا استعمال کردا اے۔[۲۱۵] تازہ ترین اعداد و شمار توں پتہ چلدا اے کہ عمان وچ اک ملین توں ودھ کاراں موجود نيں، انہاں وچوں اکثر صرف اک شخص نوں منتقل کرنے دے لئی استعمال ہُندی نيں۔[۲۱۲] ان مسائل دے نتیجے وچ حکومت گڈیاں دے استعمال دے متبادل تلاش کرنے دی کوشش کر رہی اے، انہاں اعلان کردہ منصوبےآں وچ ایکسپریس بس، ٹرام یا میٹرو لائناں دا قیام اے۔ جو شہر دی ٹریفک خاص طور اُتے موسم گرما ٹریفک دی کمی دا بروقت حل اے۔[۲۱۱]
رسمی تعطیلات
[سودھو]شمار | مناسبت | تریخ | ایام تعطیل |
---|---|---|---|
1 | آغاز گریگوری تقویم | 1 جنوری | اک دن (1) |
2 | آغاز ہجری تقویم | 1 محرم | اک دن (1) |
3 | عید میلاد النبی | 12 ربیع الاول | اک دن (1) |
4 | عید الفطر | 1 شوال | تین دن (3) |
5 | عید الاضحی | 9 ذوالحجہ | چار دن (4) |
6 | کرسمس | 25 دسمبر | اک دن (1) مسلماناں دے لئی دو دن مسیحیاں دے لئی (2) |
7 | ایسٹر | بمطابق تقویم | دو دن (2) صرف مسیحیاں دے لئی |
8 | کھجور دا اتوار | بمطابق تقویم | اک دن (1) صرف مسیحیاں دے لئی |
9 | عالمی یوم مزدور | 1 مئی | اک دن (1) |
10 | یوم آزادی | 25 مئی | اک دن (1) |
جڑواں شہر
[سودھو]عمان دے جڑواں شہر مندرجہ ذیل نيں:[۲۱۶][۲۱۷]
|
|
حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Trent Holden, Anna Metcalfe (2009). The Cities Book: A Journey Through the Best Cities in the World. Lonely Planet Publications, 36. ISBN 978-1-74179-887-6.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ "Population stands at around 9.5 million, including 2.9 million guests". The Jordan Times (The Jordan News). 2016-01-22. http://www.jordantimes.com/news/local/population-stands-around-95-million-including-29-million-guests. Retrieved on ۲۲ جنوری ۲۰۱۶.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ "Number of tourists dropped by 14% in 2013 — official report". The Jordan Times (The Jordan News). 2014-02-08. http://www.jordantimes.com/news/local/number-tourists-dropped-14-2013-%E2%80%94-official-report. Retrieved on ۲۱ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ ۹.۲ (2007) Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO, 35. ISBN 978-1-57607-919-5.
- ↑ "Aqel Biltaji appointed as Amman mayor". The Jordan Times (The Jordan News). 2013-09-08. https://web.archive.org/web/20150930055247/http://www.jordantimes.com/news/local/aqel-biltaji-appointed-amman-mayor. Retrieved on ۲۱ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ IANS/WAM (2010-11-26). "Abu Dhab duke City' in MENA region". sify news. http://sify.com/news/abu-dhabi-voted-best-city-in-mena-region-news-international-kl0wuhjcbdc.html. Retrieved on ۲۲ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ ۱۶.۰ ۱۶.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ ۲۱.۰ ۲۱.۱ (2006) Gardner's Art Through the Ages: The Western Perspective: Volume 1, Twelfth, Belmont, California: Wadsworth Publishing, 11–2. ISBN 0-495-00479-0.
- ↑ (2005) The Human Past. Thames & Hudson, 222.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Andreas J. M. Kropp (2013-06-27). Images and Monuments of Near Eastern Dynasts, 100 BC – AD 100. OUP Oxford, 98. ISBN 978-0-19-967072-7.
- ↑ de l’Institut français du Proche-Orient. The Hellenistic Age – (323 – 30 BC). Presses de l’Ifpo. Retrieved on 2015-09-22.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Ali Kassay (2011). The Exclusion of Amman from Jordanian National Identity, Cahiers de l'Ifpo Nr. 6. Beirut: Presses de l'Ifpo, 256–271. ISBN 9782351591826. Retrieved on 25 December 2015.
- ↑ Ignacio Arce (2003). "Early Islamic lime kilns from the Near East. The cases from Amman Citadel". Proceedings of the First International Congress on Construction History, Madrid, 20th–24th January 2003 (Madrid: S. Huerta): 213–224. http://www.sedhc.es/biblioteca/actas/CIHC1_022_Arce%20I.pdf. Retrieved on ۲۶ دسمبر ۲۰۱۵.
- ↑ ۳۷.۰ ۳۷.۱ Le Strange 1896, p. 391.
- ↑ Le Strange 1896, p. 15 and p. 18.
- ↑ ۳۹.۰ ۳۹.۱ Le Strange 1896, p. 392.
- ↑ Barber, Malcolm (2003) "The career of Philip of Nablus in the kingdom of Jerusalem," in The Experience of Crusading, vol. 2: Defining the Crusader Kingdom, eds. Peter Edbury and Jonathan Phillips, Cambridge University Press
- ↑ ۴۱.۰ ۴۱.۱ Denys Pringle (2009). 'Amman (P4). Cambridge University Press, 112–113. ISBN 978-0-521-10263-6.
- ↑ Barber, Malcolm (2012). The New Knighthood: A History of the Order of the Temple. Cambridge University Press, 86. ISBN 978-1-107-60473-5.
- ↑ (1994) "The Long Durée: State and Settlement Strategies in Southern Transjordan across the Islamic Centuries", Village, Steppe and State: The Social Origins of Modern Jordan. London: British Academic Press, 12. ISBN 978-1-85043-829-8.
- ↑ Le Strange 1896, p. 41.
- ↑ Walker 2015, p. 119.
- ↑ Walker 2015, pp. 119–120.
- ↑ ۴۷.۰ ۴۷.۱ ۴۷.۲ ۴۷.۳ ۴۷.۴ Walker 2015, p. 120.
- ↑ Walker 2015, pp. 120–121.
- ↑ Walker 2015, p. 121.
- ↑ Dawn Chatty (2010). Displacement and Dispossession in the Modern Middle East, The Contemporary Middle East (Book 5). Cambridge: Cambridge University Press, 116–117. ISBN 978-0-521-81792-9.
- ↑ Colin McEvedy (2011). Cities of the Classical World: An Atlas and Gazetteer of 120 Centres of Ancient Civilization. London: Allen Lane/Penguin Books, 37. ISBN 978-0-14-196763-9.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Eugene L. Rogan (11 April 2002). Frontiers of the State in the Late Ottoman Empire: Transjordan, 1850–1921. Cambridge University Press, 73. ISBN 978-0-521-89223-0.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ ۵۶.۰ ۵۶.۱ ۵۶.۲ Hamed-Troyansky, Vladimir (اکتوبر 2017). "Circassian Refugees and the Making of Amman, 1878–1914". International Journal of Middle East Studies 49: 605–623. https://www.cambridge.org/core/journals/international-journal-of-middle-east-studies/article/circassian-refugees-and-the-making-of-amman-18781914/B690DDB10A2E125B92C9E75C1485C1CB.
- ↑ Report by His Britanic Majesty's Government in the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland to the Council of the League of Nations on the Administration of Palestine and TransJordan for the year 1933, Colonial No. 94, His Majesty's Stationery Office, 1934, p. 305.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ (2005) Encyclopedia of World War I: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO, 98. ISBN 978-1-85109-420-2.
- ↑ (2014) Perspectives on Arabic Linguistics XXVI: Papers from the annual symposium on Arabic Linguistics. New York, 2012. John Benjamins Publishing Company, 31. ISBN 9027269688.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Anthony H. Cordesman (2006). Arab-Israeli Military Forces in an Era of Asymmetric Wars. Greenwood Publishing Group, 228. ISBN 978-0-275-99186-9.
- ↑ "تـفـجيـرات عمـان.. حدث أليم لم ينل من إرادة الأردنيين" (in Arabic). Addustor (Addustor newspaper). 2014-11-09. https://web.archive.org/web/20150923173807/http://www.addustour.com/sn/962321/. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ "تفجيرات عمان 2005 دفعت بالأردن ليكون أكثر يقظة في تصديه للإرهاب" (in Arabic). JFRA News (JFRA News). 2014-11-09. http://www.jfranews.com.jo/more-96531-1-%D8%AA%D9%81%D8%AC%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%AA%20%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86%202005%20%D8%AF%D9%81%D8%B9%D8%AA%20%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86%20%D9%84%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%86%20%D8%A3%D9%83%D8%AB%D8%B1%20%D9%8A%D9%82%D8%B8%D8%A9%20%D9%81%D9%8A%20%D8%AA%D8%B5%D8%AF%D9%8A%D9%87%20%D9%84%D9%84%D8%A5%D8%B1%D9%87%D8%A7%D8%A8. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ (2003) Jordan. Lonely Planet, 19.
- ↑ Donagan, Zechariah (2009). Mountains Before the Temple. Xulon Press, 236. ISBN 978-1-61579-530-7.
- ↑ Bou, Jean (2009). Light Horse: A History of Australia's Mounted Arm. Cambridge University Press, 159.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ نبذة عن البنك المركزي الأردني سانچہ:وصلة مكسورة Archived 26 نوفمبر 2016 at the وے بیک مشین
- ↑ العثمانيون في بلاد الشام - أرض فلسطين (الاسم والحدود التاريخية) سانچہ:وصلة مكسورة
- ↑ "Amman Stock Exchange becomes state-owned company" (in en). Jordan Times. 2017-03-29. http://www.jordantimes.com/news/local/amman-stock-exchange-becomes-state-owned-company.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ وزارة التجارة والصناعة 17/9/2008 سانچہ:وصلة مكسورة الصناعة في الاردن.aspx Archived 13 ديسمبر 2010 at the وے بیک مشین
- ↑ ۹۳.۰ ۹۳.۱ ۹۳.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Maslen, Richard (27 مارچ 2013). "New Terminal Opening Boosts Queen Alia Airport's Capacity". Routesonline (Manchester, United Kingdom: UBM Information Ltd). http://www.routesonline.com/news/29/breaking-news/190852/new-terminal-opening-boosts-queen-alia-airports-capacity-/. Retrieved on 4 فروری 2014.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ الدليل الطبي الأردني سانچہ:وصلة مكسورة Archived 20 يونيو 2013 at the وے بیک مشین
- ↑ دليل عمان 12/9/2008
- ↑ [۱]تاريخ الولوج 16/9/2008 Archived 2016-03-08 at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ ۱۰۹.۰ ۱۰۹.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ مدينة الحسين الطبية سانچہ:وصلة مكسورة Archived 10 أبريل 2015 at the وے بیک مشین
- ↑ مستشفى عسكري حكومي
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Dumper and Stanley, p. 34.
- ↑ Albala, p. 267.
- ↑ Richmond, p. 124.
- ↑ Dakwar, pp. 31–32.
- ↑ ۱۲۴.۰ ۱۲۴.۱ ۱۲۴.۲ Suleiman, p. 101.
- ↑ ۱۲۵.۰ ۱۲۵.۱ Plascov, p. 33.
- ↑ Dakwar, p. 31.
- ↑ Dumper and Stanley, p. 35.
- ↑ Owens, p. 260.
- ↑ Jones, p. 64.
- ↑ Ring, Salkin and LaBoda, p. 65.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Kadir I. Natho (2009). Circassian history. Xlibris, 497. ISBN 978-1-4653-1699-8.
- ↑ ۱۳۳.۰ ۱۳۳.۱ "Jordan's 9/11: Dealing With Jihadi Islamism", Crisis Group Middle East Report N°47, 23 November 2005
- ↑ ۱۳۴.۰ ۱۳۴.۱ "SPEECH BY THE PRIME MINISTER THE RT HON TONY BLAIR MP Archived 2007-09-27 at the وے بیک مشین" (04/06/07), British Embassy in Bahrain
- ↑ The Three Points of The Amman Message V.1
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ U.S. Senate: Committee on Foreign Relations (2005). Annual Report on International Religious Freedom, 2004. Government Printing Office, 563. ISBN 978-0-16-072552-4.
- ↑ Miller, Duane Alexander (November 2011). "The Episcopal Church in Jordan: Identity, Liturgy, and Mission". Journal of Anglican Studies 9 (2): 134–153. https://www.academia.edu/1482555/The_Episcopal_Church_in_Jordan_Identity_Liturgy_and_Mission. Retrieved on ۱۶ نومبر ۲۰۱۲.
- ↑ Kildani, p. 678.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Mohammed Subaihi (22 October 2013). "فوضى التنظيم والأبنية في عمان" (in ar). Al Ra'i. http://www.alrai.com/article/612950.html. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ ۱۴۴.۰ ۱۴۴.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ George, Alan (2005). Jordan: Living in the Crossfire. London: Zed Books, 155. ISBN 978-1-84277-471-7. Retrieved on 27 April 2010.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Visit Jordan information Archived 2019-06-20 at the وے بیک مشین۔
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ "King opens Prophet Museum in Amman". Jordan News Agency (PETRA). 15 May 2012. https://web.archive.org/web/20160304195346/http://www.petra.gov.jo/Public_News/Nws_NewsDetails.aspx?lang=2&site_id=1&NewsID=70439&CatID=13. Retrieved on ۲ فروری ۲۰۱۹.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Carole French (2012). Jordan. Bradt Travel Guides, 35. ISBN 978-1-84162-398-6.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ ۱۶۰.۰ ۱۶۰.۱ Ferren, Andrew (2009-11-22). "A Newly Stylish Amman Asserts Itself". The New York Times. http://travel.nytimes.com/2009/11/22/travel/22next.html?pagewanted=1. Retrieved on ۳۰ مارچ ۲۰۱۰.
- ↑ "اعادة دراسة واقع شارع الوكالات" (in Arabic). Islah News (islahnews.net). 2013-10-03. https://web.archive.org/web/20190709054705/http://islahnews.net/209994.html. Retrieved on ۲۵ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ "Amman bustles with nightlife, shedding old image". The Independent. https://www.independent.co.uk/incoming/amman-bustles-with-nightlife-shedding-old-image-1913627.html. Retrieved on ۳۰ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ (2003) Jordan. Lonely Planet, 77. ISBN 978-1-74059-165-2.
- ↑ Matthew Teller (2002). Jordan. Rough Guides, 44. ISBN 978-1-85828-740-9.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ "الاردن يستورد خمور بقيمة مليونين و(997) الف دينار خلال عام 2008" (in Arabic). sarayanews.com. 2009-09-25. http://www.sarayanews.com/index.php?page=article&id=13779. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ Pergament, Danielle (13 January 2008). "All the Foods of the Mideast at Its Stable Center". The New York Times. https://www.nytimes.com/2008/01/13/travel/13choicetables.html.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ "Amman municipality revamping stadiums for U-17 Women's World Cup". The Jordan Times (The Jordan News). 2015-07-23. http://www.jordantimes.com/news/local/amman-municipality-revamping-stadiums-u-17-women%E2%80%99s-world-cup. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ "Against all odds, Jordan's rugby greats are set to storm the Dubai Sevens". 2014-11-04. http://www.albawaba.com/sport/jordan-rugby-dubai-sevens-619023. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Utilities' not found.
- ↑ Massad, Joseph A. (2001). Colonial Effects: The Making of National Identity in Jordan. Columbia University Press, 76. ISBN 978-0-231-12323-5.
- ↑ (2012) The New Arab Media: Technology, Image and Perception. Ithaca Press, 143. ISBN 978-0-86372-417-6.
- ↑ (2007) The Report: Emerging Jordan 2007. Oxford Business Group, 191. ISBN 978-1-902339-74-0.
- ↑ (2011) The Report: Jordan 2011. Oxford Business Group, 184. ISBN 978-1-907065-43-9.
- ↑ ۱۸۲.۰ ۱۸۲.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ (2014) Global Journalism Practice and New Media Performance. Palgrave Macmillan, 78. ISBN 978-1-137-44055-6.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ "The promise of Amman's independent music scene". Your Middle East. 2015-05-13. https://web.archive.org/web/20150923055934/http://www.yourmiddleeast.com/culture/the-promise-of-ammans-independent-music-scene_32052. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ .التطور التاريخي لقطاع الاتصالات في الأردن17/9/2008 Archived 2015-05-12 at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ "Festival promotes curiosity, entrepreneurship among young people". The Jordan Times (The Jordan News). 2015-08-23. http://www.jordantimes.com/news/local/festival-promotes-curiosity-entrepreneurship-among-young-people. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ "RJ Phone numbers in Jordan Archived 2012-03-02 at the وے بیک مشین." Royal Jordanian. Retrieved on 21 June 2010. "Office Address: Building 37 -Mohammad Ali Janah St. -Abdoun near the 5th circle P.O. Box: 302 Amman 11118"
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ "Amman residents complain about daylong car jams". The Jordan Times (The Jordan News). 2014-06-08. http://www.jordantimes.com/news/local/amman-residents-complain-about-daylong-car-jams. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ "GAM closes Princess Basma street for BRT work". The Jordan Times (The Jordan News). 2015-07-04. http://www.jordantimes.com/news/local/gam-closes-princess-basma-street-brt-work. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۵.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ تسيير رحلات بين عمان ودمشق عبر الخط الحديدي الحجازي - موقع النداء سانچہ:وصلة مكسورة Archived 19 يناير 2012 at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ الحياة في عمّان خلال مائة عام. سانچہ:وصلة مكسورة Archived 20 أغسطس 2016 at the وے بیک مشین
- ↑ التعليم في الأردن ولوج بتاريخ 17/9/2008 سانچہ:وصلة مكسورة Archived 01 فبراير 2009 at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ عبد اللہ دوم. (2011). Our Last Best Chance: The Pursuit of Peace in a Time of Peril, Penguin, Uk. ISBN [[Special:BookSources/9780141960395. p157.
- ↑ Khromchenco, Yulie (June 1, 2004). "Amman university wants Israel branch". ہاریتز (Haaretz Daily Newspaper Ltd). http://www.haaretz.com/print-edition/news/amman-university-wants-israel-branch-1.123941. Retrieved on ۵ فروری ۲۰۱۳.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ http://www.sesric.org/files/article/394.pdf
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ ۲۱۱.۰ ۲۱۱.۱ هل عمان مدينة عصرية؟ | عمّون
- ↑ ۲۱۲.۰ ۲۱۲.۱ ۲۱۲.۲ برقيات سـريعة.... إلى أمين العاصمة | جريدة الدستور سانچہ:وصلة مكسورة Archived 12 أغسطس 2016 at the وے بیک مشین
- ↑ سانچہ:يوتيوب
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ جريدة الدستور سانچہ:وصلة مكسورة Archived 10 مارس 2016 at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Chicago Commission on Human تعلقات (2010). 2010 Annual Report (PDF), 22. Archived 2018-10-26 at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
- ↑ سانچہ:Cite press release
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/COinS' not found.
باہرلے جوڑ
[سودھو]وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: عمان (اردن) |
- Amman Street Food documentary on Youtube
- Amman Digital Community Facebook page
- Greater Amman Municipality Facebook page
- Amman public transportation map
کتابیات
[سودھو]- (2011) Food Cultures of the World Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO. ISBN 978-0-313-37626-9.
- (2007) Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-919-5.
- (2002) Language Change: The Interplay of Internal, External, and Extra-linguistic Factors. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-017202-7.
- (2010) Modern Christianity in the Holy Land: Development of the Structure of Churches and the Growth of Christian Institutions in Jordan and Palestine. AuthorHouse. ISBN 978-1-4490-5285-0.
- (2013) The Oxford Handbook of Arabic Linguistics. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-934409-3.
- (1981) The Palestinian Refugees in Jordan 1948–1957. Psychology Press. ISBN 978-0-7146-3120-2.
- (2013) The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4.
- (1994) International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa Volume 4. Taylor & Francis, 289. ISBN 978-1-884964-03-9.
- (1890) Palestine Under the Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500. Alexander P. Watt for the Committee of the Palestine Exploration Fund, 391.
- (2004) A War of Words: Language and Conflict in the Middle East. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-54656-0.
- (2015) "On Archives and Archaeology: Reassessing Mamluk Rule from Documentary Sources and Jordanian Fieldwork", Material Evidence and Narrative Sources: Interdisciplinary Studies of the History of the Muslim Middle East. Brill.
|
|
ایشیائی دیساں دے راجگڑھ خطے دے حساب نال | |
---|---|
چڑھدا ایشیا |
ٹوکیو • بیجنگ • پیانگ یانگ • سیول • منیلا • تائے پی • اولان باتور |
دکھنی ایشیا | |
وشکارلا ایشیا | |
دکھن چڑھدا ایشیا |
بنکاک • جکارتہ • کوالالمپور • سنگاپور • ہنوئی • رنگون • نوم پنہہ • وینتیان • بندر سری بیگوان • ڈلی |
لہندا ایشیا | |
- Pages with non-numeric formatnum arguments
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- Pages with TemplateStyles errors
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- تصویر دا متروک پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات
- خانہ معلومات آباد مقام
- مواد سانچہ دستاویز
- ویکیپیڈیا مضامین مع VIAF شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع LCCN شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع GND شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع BNF شناخت کنندگان
- عمّان
- محافظہ عمان دے آباد تھاںواں
- ایشیائی راجگڑھ
- سرزمین شام
- اردن
- اردن دا جغرافیہ
- ایشیا
- شہر
- دنیا دے آباد تھاں
- راجگھر
- ایشیا دے شہر
- ایشیائی شہر
- ایشیا دے شہراں دی لسٹ
- ایشیا دے شہر تے قصبے
- ایشیا دے آباد تھاں
- جغرافیہ
- اردن دے شہر
- اردن دے آباد تھاں