عصمت چغتائی
عصمت چغتائی | |
---|---|
جم | 21 اگست 1911 [۱] |
وفات | 24 اکتوبر 1991 (80 سال)[۲] |
شہریت | بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–)[۴] |
مذہب | اسلام [۵] |
مذہب | اسلام [۵] |
عملی زندگی | |
مادر علمی | علیگڑھ مسلم یونیورسٹی [۶] |
پیشہ | لکھاری [۷]، منظر نویس [۸]، فلم ہدایت کار [۹] |
پیشہ ورانہ زبان | اردو [۱۰] |
تحریک | انجمن ترقی پسند مصنفین |
اعزازات | |
دستخط | |
IMDB اُتے صفحہ | |
باب ادب | |
ترمیم |
عصمت چغتائی | |
---|---|
جم | ۲۱ اگست 1915 [۱۲] بدایاں، برٹش انڈیا، اتر پردیش | ء
موت | ممبئی، بھارت ۲۴ اکتوبر ۱,۹۹۱ (عمر 76 سال) |
کم کِتہ | مصنف |
بولی | اردو |
قومیت | بھارتی |
صنف | افسانے |
تحریک | ترقی پسند تحریک |
وڈے اعزاز | غالب ایوارڈ (1984) فلم فیئر بہترین کہانی ایوارڈ ( فلم، گرم ہويا - ۱۹۷۵) |
دستخط |
عصمت چغتائی ہندوستان دی اک مشہور اردو مصنفہ، جنہاں نے افسانہ نگاری، خاکہ نگاری تے ناول نگاری وچ ناں پیدا کيتا۔ اتر پردیش وچ پیدا ہوئیاں۔ جدوں کہ جودھ پور وچ پلی بڑھاں، جتھے انہاں دے والد،مرزا قسیم بیگ چغتائی، اک سول ملازم سن ۔ راشدہ جتھے، واجدہ تبسم تے قراۃالعین حیدر دی طرح عصمت چغتائی نے وی اردو ادب وچ انقلاب پیدا کر دتا۔ عصمت چغتائی لکھنؤ وچ پروگریسیو رائٹرز موومنٹ توں وی منسلک رہیاں۔
مشہور اردو لکھارن عصمت چغتائی دا اصل ناں عصمت بانو سی۔ اس دا جم اک رجے-پجے مسلم ٹبر وچّ ہویا۔ اوہ اپنے پیؤ دی دس اولاداں وچوں نونویں سی۔ اوہ اجے چھوٹی ہی سی کہ اس دیاں وڈیاں بھیناں دے ویاہ ہو گئے تے اوہ آپو- اپنے گھریں چلیاں گئیاں۔ عصمت نوں گھر وچّ بھین دی تھاں `تے بھراواں دا ساتھ ملیا، جس پاروں اس دے وچاراں وچّ کھلھاپن آیا تے اس نے حوصلے نال اپنی گلّ آکھن دی جاچ سکھی۔
جیون
[سودھو]عصمت چغتائی دا جم ۲۱ اگست ۱۹۱۵ نوں اتر پردیش دے بدایوں وکھے نصرت کھانم اتے مرزا کاسم بیگ چغتائی کول ہویا۔ اوہ اس دے ماپیاں دے دس بچیاں وچوں نوویں سی، جیہناں وچ چھ بھرا اتے چار بھیناں سن۔ اس دا پروار اس دے پیؤ دی سول نوکری کارن اکثر ادھر-ادھر جاندا رہندا سی۔ اس نے اپنا بچپن جودھ پور ، آگرہ اتے علیگڑھ وچ اپنے بھراواں اتے بھیناں دے سنگ بتایا جیہناں دا اس ویلے تک ویاہ ہو گیا سی جدوں اوہ بہت چھوٹی عمر 'چ سی۔ چغتائی نے اپنے بھراواں دے اثر نوں اکّ اہم کارک دسیا اے جس نے اس دی شروعاتی سالاں وچ اس دی شخصیت نوں متأثر کیتا۔ اس نے اپنے دوسرے سبھ توں وڈے بھرا، مرزا عظیم بیگ چغتائی، اکّ ناول کار، اکّ صلاح کار وجوں، بارے سوچیا۔ چغتائی دے پیؤ انڈین سول سروسز توں رٹائر ہون توں بعد آخرکار ایہہ پروار آگرہ آ گیا۔[۱۵]
چغاتائی نے اپنی مڈھلی سکھیا علیگڑھ مسلم یونیورسٹی دے ومین'س کالج توں حاصل کیتی اتے ۱۹۴۰ وچ اسابیلا تھوبرن کالج توں بیچلر آف آرٹس ڈگری نال گریجئیٹ کیتا۔[۱۶] اپنے پروار دے سخت خلاف دے باو جود، اس نے اگلے سال علیگڑھ مسلم یونیورسٹی توں اپنی بیچلر آف ایجوکیشن دی ڈگری پوری کیتی۔ اس ویلے دوران ہی چغتائی ترقی پسند لکھاریاں دی ایسوسی ایشن نال جڑ گئی، ۱۹۳۶ وچ اپنی پہلی بیٹھک وچ شامل ہوئی جتھے اس نے لہر نال جڑی اکّ پرمکھ عورت لیکھکا راشد جہاں نال ملاقات کیتی، جس نوں بعد وچ چغتائی نوں لکھن لئی متأثر کرن دا سہرا دتا گیا۔"[۱۷][۱۸] چگتائی نے اسے ویلے لگبھگ نجی روپ وچ لکھنا شروع کیتا، مگر بعد وچ اس نے اپنے کم لئی شائع دی منگ نہیں کیتی۔
تعارف
[سودھو]عصمت چغتائی دی پیدائش ۲۱ اگست، ۱۹۱۵ء وچ ہندوستان دے شہر بدایوں وچ ہوئی۔ تے ۷۶ سال دی عمر وچ ۱۹۹۱ء وچ انہاں دا انتقال ہوئے گیا۔[۱۹]
عصمت چغتائی دا ادبی خاندان
[سودھو]عصمت چغتائی دے نانا دا امراؤ علی سی جنہاں دا شمار اردو دے ابتدائی دور دے ناول نگاراں وچ ہُندا سی۔ انہاں دے دو ناول خاص طور اُتے 'رزم بزم' تے 'البرٹ بل' اپنے وقت وچ بہت مقبول ہوئے سن ۔ان دے بھائی مرزا عظیم بیگ چغتائی اردو دے مشہور مزاح نگار سن
مڈھلا ساہتی سکھیا
[سودھو]عصمت دا وڈا بھرا مرزا عظیم بیگ چغتائی اک لکھاری دے طور تے اردو جگت وچّ اپنی پچھان بنا چکیا سی۔ اودوں عصمت اجے ویہاں ورھیاں دی وی نہیں سی ہوئی۔ عظیم بیگ اس دا بھرا ہی نہیں سی، اس دا استاد وی سی تے راہ نما وی۔ اس دے پریرن صدقہ عصمت نے انگریزی، روسی تے اردو ساہت دا بھرپور ادھٔین کیتا۔
کالجی دور
[سودھو]کالج وچّ پجّ کے عصمت نے انگریزی تے فرانسیسی لیکھکاں نوں پڑھیا جسدا مگروں اس دی لکھت اتے بہت اثر پیا۔ اس دی پہلی کہانی ‘فسادی` اس ویلے دے پرمکھ مہینہ وار ساقی وچّ چھپی تاں ساہتی حلقیاں وچّ چرچہ دا وشا بن گئی۔ عصمت اجے بی.اے. دی سٹوڈنٹ سی کہ اس نے ۱۹۳۶ وچّ لکھنؤ وکھے ہوئی آل انڈیا ترقی پسند انجمن دی تریخی کانفرنس وچّ حصہ لیا۔ اس کانفرنس وچّ اس دی ملاقات اس ویلے دی چرچت اگانھ ودھو لکھارن رشید جہاں نال ہوئی۔ عصمت نے رشید جہاں ورگی بنن دا ٹیچا متھّ لیا۔
ویاہ
[سودھو]بی.اے. تے پھر بی.ٹی. کرن والی اوہ اپنے ویلے دی پہلی مسلمان لڑکی سی۔ اوہ کجھ سماں اک کالج دی پرنسپل وی رہی اتے کجھ سماں اس نے علیگڑھ وکھے نوکری وی کیتی۔ علیگڑھ رہندیاں اس دی ملاقات ایم.اے. وچّ پڑھ رہے شاہد لطیفَ نال ہوئی۔ دوواں وچّ پیار ہو گیا اتے ۱۹۴۲ وچّ اوہناں نے شادی کر لئی۔ اوہناں دے گھر دو دھیاں دا جنم ہویا۔
فلمی سفر
[سودھو]'ضدی' ایہ فلم ۱۹۴۸ء وچ عصمت چغتائی نے لکھی سی۔ ۱۹۵۰ء وچ آرزو فلم دے انھاں نے مکالمے وی لکھے تے اسکرین پلے وی جدوں کہ کہانی وی عصمت چغتائی دی ہی سی۔ ۱۹۵۸ ء وچ سونے دی چڑیا فلم دی کہانی وی انھاں نے ہی لکھی۔۱۹۷۴ ء وچ اک فلم آئی سی جس دا ناں 'گرم ہويا' سی جو عصمت چغتائی دے اک افسانہ نوں بنیاد بنا کے بنائی گئی سی۔ اس فلم دے مکالمے تے اسکرین پلے کیفی اعظمی تے شمع زیدی نے تحریر کیتے سن ۔ اس دے علاوہ عصمت چغتائی نے فلم جنون تے فلم 'محفل' دے وی مکالمے تحریرکيتے۔ [۲۰]
عصمت چغتائی دی افسانہ نگاری
[سودھو]عصمت چغتائی نے خواتین تے انہاں توں جڑے مسائل اُتے لکھیا اے۔ انہاں دے افسانے تے ناول متوسط طبقہ دیاں عورتاں دی نمائندگی کردے نيں۔ انہاں دا پہلا افسانہ ”گیندا“ اے۔ اس افسانے وچ انھاں نے کئی اہم موضوعات دا احاطہ کيتا اے۔ اس افسانہ دا مرکزی کردار گیندا اے۔ ایہ اک نہایت غریب لڑکی اے۔ اس دی سہیلی اک اوسط درجہ دے گھرانے نال تعلق رکھدی اے۔ کہانی ايسے لڑکی دی زبانی سنائی گئی اے۔ دونے بچپن توں نال کھیلدے نيں۔ گیندا دی بچپن وچ ہی شادی ہوجاندی اے تے اوہ بیوہ وی ہوئے جاندی اے۔ کھیل دے دوران وچ جدوں گیندا نوں سیندور دتا جاندا اے تاں اوہ کہندی اے کہ ”بدھوا کاہے نوں سنگھار کرے“۔ گیندا دی سہیلی دا بھائی گیندا نوں ماں بنادیندا اے۔ کسی طرح لڑکے نوں دہلی بھیج دتا جاندا اے۔ سال دیڑھ سال بعد گیندا دی سہیلی واپس آندی اے تاں گیندا دی گود وچ بچہ ہُندا اے۔
عصمت چغتائی ترقی پسند ادب توں وابستہ سن۔ ترقی پسند ادب دے بارے وچ انہاں انھاں نے کہیا:
” | ایسا ادب جو انسان دی ترقی چااے۔ انسان دی بھلائی چاہے۔وہ ادب اوہ آرٹ جو انسان نوں پِچھے نہ دھکیلے۔ انسان نوں دنیا دی اچھی سمت اُتے چلائے۔ اوہ ادب جو انسان نوں صحت، علم تے کلچر حاصل کرنے وچ مدد دے تے جو ہر انسان نوں برابر دا حق دینے اُتے یقین رکھدا ہوئے۔ انسان دی زندگی دے عروج دا قائل ہوئے۔ انسان کوگندگی توں کڈ کے صاف و شفاف علم دی طرف پہنچادے۔ مکمل طور اُتے انسان دی بھلاسئی چااے۔ اس دے سوچنے دے انداز اُتے ایسا اثر ڈالے کہ بجائے پِچھے ہٹنے دے اگے ودھے۔ اندھیرے وچ جانے دی بجائے اجالے دی طرف آئے۔وہ ادب ترقی پسند اے۔ جدوں اسيں ترقی پسند ادب کہندے نيں تاں اس دی وسعت لامحدود اے۔ قصہ، کہانی، نظم، غزل غرض کہ ہر فکر و عمل دے کارہائے نمایاں جنہاں توں انسان دی فلاح وبہبود مقصود ہوئے اوہی دراصل ترقی پسند ادب اے ۔ | “ |
لحاف ناں دی کہانی
[سودھو]ویاہ توں دو مہینے پہلاں عصمت نے ‘لحاف` ناں دی کہانی لکھی، جس دے چھپدیاں ہی ساہتی جگت وچّ کوہرام مچّ گیا۔ عصمت `تے ننگیجوادی ہون دا الزام لگا اتے اوہ دو ورھے لاہور دی عدالت وچّ اس سنبندھی مقدمے دیاں پیشیاں بھگتدی رہی۔ عدالت نے مقدمہ خارج کر دتا۔
۱۹۳۴ءوچ انہاں نے لحاف دے ناں توں کہانی لکھی۔ لحاف دے بارے وچ عصمت چغتائی اپنی آپ بيتی وچ لکھدی نيں کہ” | لحاف توں پہلے تے لحاف دے بعد ميں نے جو کچھ لکھیا اس اُتے کسی نے غور نئيں کيتا۔لحاف دا لیبل ہن وی میری ہستی توں چپکا ہويا اے۔ لحاف میری چڑ بن گیا۔ وچ کچھ وی لکھاں لحاف دی تہاں وچ دب جاندا۔ لحاف نے مینوں وڈے جوندے کھلوائے۔ | “ |
چوتھی کا جوڑا
[سودھو]”چوتھی کا جوڑا“عصمت چغتائی دا نمائندہ افسانہ اے۔ ایہ اک غریب بیوہ بی اماں دے خاندان دی کہانی اے۔ دو بیٹیاں دی ماں گھر وچ زری دا کم کرکے اپنی تے بیٹیاں دی کفالت کردی اے۔ کبریٰ وڈی لڑکی اے جس دی عمر کافی ودھ چکی اے تے اس دی شادی کيتی فکر وچ اوہ گھلی جا رہی اے۔ جدوں کہ چھوٹی بیٹیا وحیدہ اے۔ زری تے کترن دے کم وچ بی اماں بہت زیادہ ماہر سی تے محلہ دیاں عورتاں جنہاں کپڑےآں وچ مکمل سلائی نہ ہُندی اوہ لیا کے بی اماں دے حوالے کردیندے تے اوہ اس طرح توں کترن کردی کہ کپڑا برابر ہوجاندا۔ ایہ مہارت اوہ استقلال دے نال کردی تے محلہ دیاں عورتاں حیرت توں اس دا منہ تکتی۔ بی اماں دی مہارت دے بعد عصمت چغتائی نے اس بیوہ دی دلی خواہش دی طرف توجہ دلائی اے۔ اپنی بیٹی دی شادی کيتی خواہش دل وچ لئی اوہ بار بار چوتھی دا جوڑا بناندی تے پرانا ہونے اُتے اسنوں ادھیڑ کر فیر توں نواں کردیندی۔ بی اماں دی کیفیت نوں اوہ اس طرح بیان کردیاں نيں:
” | دوپہر دا کھانا کھانے دے بی اماں اک وڈا صندوق کھول کر بیٹھ جاندی جس وچ رنگ برنگے ڈوپٹے ، شادی تے چوتھی دے جوڑے وغیرہ ہُندے ۔ اسنوں دیکھ کے اوہ کبریٰ دی شادی دے بارے وچ سوچکی۔ محلہ دی کِنّی دلہناں دے لےے جوڑا تیار کرنے والی بی اماں اپنی وڈی بیٹی کبریٰ دے لےے جوڑا تیار کردی تے جدوں اوہ پرانا ہوجاندا تاں اسنوں ادھیڑ دیندی تے فیر توں نواں جوڑا بناندی۔جدوں محلہ چار عورتاں جمع ہاں تاں مختلف مسائل اُتے گفتگو وی ہُندی ہی اے، نال ہی کدی کدی بیہودہ مذاق وی ہُندے سن ۔ | “ |
ان مذاقاں دی طرف اشارہ کردے ہوئے لطیف انداز وچ عصمت چغتائی لکھدی نيں۔
جب محلہ دیاں عورتاں جمع ہوجاندی تے مذاق کرنے لگتی تاں کم عمر تے کنواری لڑکیوں نوں دور بیٹھادیاجاندا۔ جدوں زور دار قہقہہ بلند ہُندا تاں اوہ لڑکیاں سوچنے لگتی کہ اسيں کدوں اس طرح دا قہقہہ لگاسکن گے۔ اس چہل پہل توں دور کبریٰ مچھراں والی کوٹھڑی وچ سرجھکائے بیٹی رہندی۔ کبریٰ دی عمر ودھ رہی اے تے مچھراں والی کوٹھڑی وچ پئی رہندی اے۔ اس دی چھوٹی بہن حمیدہ اس کہانی دا اہم کردار اے اکثر جملے عصمت چغتائی نے ايسے دے ذریعہ توں کہلوائے نيں۔ حمیدہ دے ابو دی کی تفصیلات وی حمیدہ دے ذریعہ توں ہی بتلائی گئیاں نيں:
” | حمیدہ چھوٹی بیٹی اے تے اسنوں اپنے ابو دی یاد آندی اے۔ ہن کِنے دبلے پتلے سن جداں محرم دا علم ، اک بار جھک گئے تاں سِدھے کھڑا ہونا دشوار سی۔ صبح ہی صبح نیم دی مسواک توڑ لیندے تے فیر حمیدہ نوں گھٹنے بٹھا کر نہ جانے کيتا سوچدے ہوئے مسواک کردے ، مسواک دا کوئی پھونسڑا حلق وچ چلے جاندا تاں کھانستے ہی چلے جاندے۔ حمیدہ بگڑ کے انہاں دی گود توں اتر آندی۔ | “ |
بی اماں دے شوہر دی بیماری دا تذکرہ عصمت چغتائی نے مکالمہ دے ذریعہ لکھیا اے :
” | کچھ دوادارو کیوں نئيں کردے ، کِنّی بار کہیا تسيں نوں۔ | “ |
” | وڈے شفاخانے ڈاکٹر کہندا اے سوئیاں لگواﺅ۔ روز تن پاﺅ دُدھ تے ادھی چھٹاک مکھن کھاﺅ۔ | “ |
” | ”اے خاک پئے انہاں ڈاکٹراں دی صورت اُتے بھلا اک تاں کھانسی اُتے توں چکنائی، بلغم نہ پیدا کردے گی۔ حکیم نوں دکھاﺅ کسی کو۔”دکھاﺅں گا“ ایہ کہہ کے اوہ حقہ گڑگڑاندے۔ گھر دے اہم فرد دے انتقال دے بعد گھر دے حالات بالکل بدل جاندے نيں۔ | “ |
عصمت چغتائی نے انہاں تبدیلیاں نوں اپنے مخصوص انداز وچ اس طرح بیان کيتا اے :
” | ابا اک دن چوکھٹ اُتے گرگئے تے انھاں اٹھانے دے لےے کسی حکیم یا ڈاکٹر دا نسخہ نہ آسکا۔ تے حمیدہ نے میٹھی روٹی دی ضد کرنی چھوڑدی۔ تے کبریٰ دے پیغام نہ جانے کدھر راستہ بھُل گئے۔ جانو کسی نوں معلوم ہی نئيں کہ اس ٹاٹ دے پردے دے پِچھے کسی دی جوانی آخری سسکیاں لے رہی اے تے اک نويں جوانی سپ دے پھن دی طرح اٹھیا رہی اے مگر بی اماں دا دستور نہ ٹوٹا اوہ ايسے طرح روز دوپہر نوں سہ دری وچ رنگ برنگ کپڑے پھیلیا کے گڑیاں دا کھیل کھیلا کردیاں نيں۔ | “ |
کہانی وچ اک اہم موڑ اس وقت آتاہے جدوں حمیدہ دے منجھلے ماماں دا بیٹاراحت اس بیوہ دے گھر وچ اک امید دی کرن بن دے آندا اے۔ بیوہ بی اماں ایہ سمجھدے اے کہ اس دے بھائی دا بیٹا ایتھے آیا اے تاں ہوئے سکدا اے اس دا داماد بن جائے۔ اپنے گہنے تے زیورات بیچ کر ایہ بیوہ راحت دے لے ے راحت دا سامان مہیا کردی اے تاکہ اوہ مہمان نوازی توں خوش ہوئے تے کبریٰ نال شادی کرلے۔ عصمت چغتائی حمیدہ دی زبانی راحت دے آنے دی تفصیلات اس طرح فراہم کردیاں نيں:
” | اک دن منجھلے ماماں دا تار آیا کہ انہاں دا وڈا لڑکا راحت پولیس دی ٹریننگ دے سلسلہ وچ آرہیا اے۔ بی اماں نوں تاں بس اک دم جداں گھبراٹ دا دورہ پے گیا جانو راحت نئيں، چوکھٹ اُتے بارات آئی کھڑی ہوئے تے انھاں نے حالے دلہن دی منگ دی افشاں وی نئيں کتری ہول توں انہاں دے تاں چھکے چھُٹ گئے۔ جھٹ اپنی منہ بولی بہن بندو دی ماں نوں بلا بھیجیا۔ | “ |
راحت دے آنے دے بعد کبریٰ دی شادی دے لے ے آس لگاکے گھر نوں صاف کردی اے۔ مختلف قسم دے پکوان دی تیاری کردی اے۔ اس دی تفصیلات ویکھو:
” | تھوڑا سا چونہ منگاکر کبریٰ نے اپنے ہتھوں توں کمرہ پوت ڈالیا۔ کمرہ تاں چٹاہو گیا مگر اس دی ہتھیلیاں دی کھل اڑ گئی تے جدوں اوہ شام نوں مسالا پیسنے بیٹھی تاں چکر کھاکر دوہری ہوگئی۔ ساری رات کروٹاں بدلدے گزری اک توہتھیلیاں دی وجہ توں دوسرے صبح دی گڈی توں راحت آرہے سن ۔ راحت دے آنے اطلاع پاکر حمیدہ وی خوش ہُندی اے۔ تے خوشی وچ وہ فجر دی نماز پڑھ کر دعا منگی ”اللہ میرے اللہ میاں، ہن دے تاں میری آپا دا نصیبا کھل جائے، میرے اللہ وچ سو رکعت نفل تیری درگاہ وچ پڑھاں گی ۔کبریٰ اوہی کوٹھری وچ چھپی رہندی اے جدوں راحت صبح سوئیاں تے پراٹھاں دا ناشتا کرکے بیٹھ وچ چلے جاندے تاں کبریٰ نويں دلہن دی طرح پیررکھدی کوٹھڑی توں نکلدی تے جھوٹھے برتن اٹھالیندی۔ | “ |
کبریٰ تے حمیدہ وچ مذاق وی ہُندا اے۔
لاؤ! وچ دھوواں بی آپا، حمیدہ نے شرارت توں کہیا ”نئيں اوہ شرم توں جھک گئی “
حمیدہ چھیڑدی رہی، بی اماں مسکراندی رہیاں تے کریپ دے دوپٹے اُتے پلوٹانکتی رہیاں۔
بیوہ دے گھر وچ روز دعوتاں ہوئے تاں فیر گھر دے سامان کتھے گھر وچ رہندے نيں۔ پھُل پتا تے چاندی دی پازیب فروخت کرکے اوہ راحت دے لے ے پراٹھے، کوفتے، پلاﺅ وغیرہ دا انتظام کردی تے خود پانی توں روکھا نوالہ نگلدی۔ داماد دے لے ے گوشت تے مچھلے کھلاتاں۔
عصمت چغتائی حمیدہ دے ذریعہ ہونے والے داماد دے لے ے جو گہما گہمی اے اس دی نشان دہی اس طرح کردیاں نيں:
” | ہم بھوکے رہ کے داماد نوں کھلارہے نيں، بی آپا صبح سویرے اٹھیا کر جادو دی مشین دی طرح کم اُتے جٹ جاندی اے۔ نہار منہ پانی دا گھونٹ پی کر راحت دے لےے پراٹے تلدی اے ں۔ دُدھ اونٹاندی نيں تاکہ موٹی سی ملائی پئے اس دا بس نئيں سی کہ اوہ اپنی چربی کڈ کے انہاں پراٹھاں وچ بھردے تے کیوں نہ بھردے آخر نوں اک دن اوہ اس دا اپنا ہوئے جائے گا جو کچھ کمائےگا، اس دی ہتھیلی اُتے رکھے گا۔ پھل دینے والے پودے نوں کون نئيں سینچکيا۔.۔.؟ | “ |
اِنّا ہی نئيں اوہ راحت دے کپڑے دھوندی، بدبودار موزے دھوندی، ناک صاف کیتے ہوئے رومال وی دھوندی گھر نوں جھاڑو لگاندی۔ راحت دے بارے وچ ویکھو
” | راحت صبح سویرے انڈے پراٹھے ڈٹ کر کھاندا تے شام نوں آکے کوفتے کھاکر سوجاندا تے بی اماں دی منہ بولی بہن کھسر پھسر کردیاں۔ | “ |
راحت کچھ گل نئيں کردا تاں بی اماں انہاں دی سہیلی وحیدہ نوں کہندی اے کہ اوہ راحت توں گل کرے۔ وحیدہ راحت توں مذاق کرنے لگتی اے۔ نال ہی ڈرتی وی اے تاں بی اماں کہندی اے ”اوہ تینوں کھاتھوڑے ہی جائے گا“۔ اوہ نئيں چاہندی کہ راحت توں مذاق کرے لیکن اپنی بہن دی خوشی دے لئی اوہ مذاق کردی۔ بی اماں دی سہیلی دا نسخہ کم کردا اے تے راحت دن دا زیادہ تر وقت ہن گھر اُتے ہی رہنے لگا۔ حد تاں ایہ ہوئی کہ اوہ کوفتاں نوں کھلی تے بھوسا کہندا۔ وحیدہ سوچنے لگتی کہ اسيں اسنوں گرماگرم کوفتے کھلا رہے نيں تے خود روکھا ساکھا کر رہے نيں تے ایہ اس طرح دیاں گلاں کردا اے۔ فیر اوہ اپنی بہن دے لے ے ایہ وی برداشت کردی اے۔ دل وچ سوچکی اے
” بی آپا تاں چولہے وچ جھنکی رہندیاں۔ بی اماں چوتھی دے جوڑے سیا کردیاں تے راحت دی غلیظ اکھاں تیر بن دے میرے دل وچ چبھا کردیاں۔ گل بے گل چھیڑنا کھانا کھاندے وقت کدی پانی تاں کدی نمک دے بہانے توں تے نال نال جملہ بازی وچ کھسیا کر بی آپا دے پاس جابیٹھدی جی چاہندا، صاف کہہ داں کسی دی بکری تے کون ڈالے دانہ گھاہ، اے بی میرے توں تواڈا بیل نہ ناتھا جائے گا مگر بی آپا دے الجھے ہوئے بالاں اُتے چولہے دی اڑدی ہوئی راکھ ۔.۔. نئيں!۔.۔. میرا کلیجا دھک توں رہ گیا ميں نے انہاں دے سفید بال لٹ دے تھلے دبادتے۔ ناس جائے اس کمبخت تڑے دا بے چاری دے بال پکنے شروع ہوئے گئے“۔
بی آپا تے بی اماں وحیدہ نوں بلا کراس دی تفصیل پُچھدے کہ بتا تاں سہی کہ راحت کيتا کہہ رہے سن ۔ ”تے کیہ کہہ رہے سن “ تے وحیدہ جھوٹھ موٹ دیاں گلاں بناکر انھاں خوش کردی کہ اوہ پکوان دی تعریف کر رہے سن ۔ بی آپا اپنا سوئٹر راحت دی نذر کردیندی اے۔ جدوں وحیدہ کہندی اے کہ اوہ سوئٹر پہن لے تاں کبریٰ کہندی اے کہ اوداں وی چولہے دے پاس جھلسن رہندی اے۔
راحت دی حرکدیاں ودھنے لگتی اے تے اوہ وحیدہ دا ہتھ پکڑدا اے جس توں چوڑیاں ٹُٹ جاندیاں نيں۔ جدوں اوہ اپنی بی اماں توں شکایت کردی اے تاں اوہ کہندی اے کہ کيتاہويا موم دی بنی ہوئی ہوئے ذرا ہتھ لگایا تے پگھل گئياں۔ خیر تاں وی چوتھی وچ بدلہ لیجیو کسر نکالیو کہ یاد کرن میاں جی۔
منہ بولی بہن آکے اسنوں بہنوئیاں توں چھیڑ چھاڑ کرنے دے ہتھکنڈے دسنے لگتی۔ چھ مہینے تک کھانے کھلانے دے بعد وی جدوں راحت شادی کيتی گل نئيں کردا تاں بی آپا حمیدہ نوں مولوی صاحب دا دم کیہ ہویا ملیدہ دیندی اے تاکہ اوہ راحت نوں کھلائے۔
وحیدہ ملیدہ لے کے راحت دے پاس جاندی اے۔ راحت توں کہندی اے کہ ایہ ملیدہ اے۔ راحت منہ کھول دیندا اے۔ اوہ منہ وچ نیاز دا ملیدہ ڈالنے دے لے ے اگے ودھدی اے۔ راحت اسنوں دبوچ لیندا اے تے وحیدہ دی عزت نوں تار تار کردیندا اے۔ راحت دی واپسی دے بعدگھر دا نقشہ عصمت چغتائی نے وحیدہ دی زبانی اس طرح کھِچیا اے:
” | صبح دی گڈی توں راحت مہمان نوازی دا شکریہ ادا کردا ہويا روانہ ہوئے گیا۔ اس دی شادی کيتی تریخ طے ہوچکيتی سی تے اسنوں جلدی سی اس دے بعد اس گھر وچ انڈے نہ تلے گئے، پراٹھے نہ پکے تے سوئٹر نہ بنے گئے۔ دق جو اک عرصہ توں بی آپا دی تاک وچ بھاگی بھاگی پِچھے آرہی سی اک ہی جست وچ انھاں دبوچ بیتھی تے انھاں نے جھکا کر اپنا نامراد وجود اس دی آغوش وچ سونپ دتا۔ | “ |
بی اماں جو اپنی بیٹی کبریٰ دی شادی دا ارمان دل وچ لئی چوتھی دا جوڑا تیار کردی اے اوہ ايسے لڑکی دے لے ے کفن تیار کردی اے۔ افسانے دے آخر وچ عصمت چغتائی نے اس مسئلہ دی انساناں ضمیراں نوں جھنجھوڑدے ہوئے لکھیا اے:
” | کفن دے لٹھے دی کان کڈ کے انھاں نے چوہراتہہ کيتا تے انہاں دے دل وچ انہاں گنت قینچیاں چل گئياں۔ آن انہاں دے چہرے اُتے بھیانک سکون تے موت بھریا اطمینان سی۔ جداں انھاں پکا یقین ہوئے کہ تے جوڑاں دی طرح ایہ چوتھی دا جوڑا سیندا نہ جائے گا[۲۲] | “ |
عصمت چغتائی نے اپنے افسانےآں وچ بہت سارے مسائل نوں اجاگر کيتا اے۔ جذبات نگاری، مکالمہ نگاری، منظر نگاری دے بہترین نمونے انہاں دے افسانےآں وچ نظر آندے نيں۔
ممبیئی چ
[سودھو]اخیر عصمت نے بمبئی نوں اپنا پکا ٹکانا بنا لیا، جتھے اوہ انسپیکٹر آف سکولز وی رہی تے اس نے فلماں نال وی رشتہ جوڑ لیا۔ اس نے ۱۲ فلماں دیاں کہانیاں لکھیاں، ۵ فلماں آپ بنائیاں اتے اک فلم (جنونّ) وچّ اداکاری وی کیتی۔
رچناواں
[سودھو]عصمت دیاں کہانیاں، ناٹک اتے لیکھاں دے کئی مجموعے، دو ناول تے تنّ ناولٹ شائع ہوئے۔کلیاں تے چوٹیں اس دے مڈھلے کہانی-مجموعے سن۔ ایہناں توں مگروں اس دیاں شائع ہوئیاں کتابان ہن-ایک بات، چھوئی موئی، دھانی بانکے، دو ہاتھ خرید لو، اک قطرہ خوں، تھوڑھی سی پاگل، ٹیڈھی لکیر، شدائی، ضدی، دل کی دنیاں، معصوم، ہم لوگ، یہاں سے وہاں تکّ۔ ۱۹۹۰ وچّ عصمت نوں اردو ساہت دے ‘سنمان ایوارڈ` نال نوازیا گیا۔
عصمت دی ناول نگاری
[سودھو]انہاں دے مشہورِ زمانہ ناولاں وچ ضدی، معصومہ، ٹیڑھی لکیروغیرہ شامل نيں۔ ٹیرھی لکیر دا انگریزی وچ وی ترجمہ کيتا گیا۔
موت
[سودھو]۲۴ اکتوبر ۱۹۹۴ نوں اس دا ممبئی وچّ انتقال ہو گیا۔ انہاں نے مرنے دے بعد اپنی لاش نوں جلانے دی وصیت کيتی سی۔
عصمت ہندستانی زنانیاں دے نفسیات دا چترن کرن والی پہلی اردو لکھارن اے۔ مڈل کلاس مسلم سماج، کلین گھراں وچ بولی جان والی شگفتہ اردو، رہُ-ریتاں بارے ڈونگھی سمجھ تے آدمی-عورت دے رشتیاں وچلیاں نظارہ-ادرش گنڈھاں تے گنجھلاں اس دیاں کہانیاں دے پرمکھ موضوع-وستو ہن تے اوہ بڑی نپنتا نال اپنے پاتراں(کرداراں) دی رچنا کرن تے اوہناں دے انترمن نوں تہہ-در-تہہ کھولن وچ کامیاب رہی اے۔
سبھیاچار مشہوری
[سودھو]عصمت چغاتائی
[سودھو]- Ismat: Her Life, Her Times. Sukrita Paul Kumar, Katha, New Delhi,2000. ISBN [[Special:BookSources/81-85586-97-7.
- Ismat Chughtai, A Fearless Voice. Manjulaa Negi, Rupa and Co, 2003.81-29101-53-X.
- "Torchbearer of a literary revolution". The Hindu, Sunday, 21 May 2000.[۱] Archived 2008-01-17 at the وے بیک مشین
- Kashmir Uzma Urdu weekly, Srinagar, 27 December 2004, 2 January 2005.[۲]
- "Ismat Chughtai – Pakistan-India (1915–1991)", World People, 5 May 2006.[۳]
- Eyad N. Al-Samman, "Ismat Chughtai: An Iconoclast Muslim Dame of Urdu Fiction", Yemem Times, 13 April 2009
فلموگرافی
[سودھو]سال | ناں | کردار | Notes |
---|---|---|---|
۱۹۴۸ | شکایت | – | مکالمہ لکھاری |
۱۹۴۸ | ضدی | – | |
۱۹۵۰ | آرزو | – | |
۱۹۵۱ | بزدل | – | |
۱۹۵۲ | شیشہ | – | |
۱۹۵۳ | فریب | – | Also co-director |
۱۹۵۴ | دروازہ | – | |
۱۹۵۵ | سوسائٹی | – | |
۱۹۵۸ | سونے کی چڑیا | – | پروڈیؤسر وی |
۱۹۵۸ | Lala Rukh | – | معاون ڈائریکٹر اتے پروڈیؤسر وی |
۱۹۶۶ | بہاریں پھر بھی آئینگی | – | |
۱۹۷۳ | گرم ہوا | – | فلمپھیئر بیسٹ سٹوری اوارڈ (کیفی اعظمی نال سانجھا) |
۱۹۷۸ | جنون | مریئم لابادر | کیمیو پیشکاری |
اوارڈ اتے اعزاز
[سودھو]سال | کم | اوارڈ | گٹھ | سٹہ | Ref. |
---|---|---|---|---|---|
1974 | تیری لکیر | غالب اوارڈ | بیسٹ اردو ڈرامہ | Won | [۲۳] |
۱۹۷۴/۷۵ | گرم ہوا | نیشنل فلم اوارڈ | نیشنل فلم اوارڈ پھور بیسٹ اوارڈ | Won | |
فلمپھیئر اوارڈ | بیسٹ اوارڈ | Won | |||
– | بھارت سرکار راج اوارڈ | – | Won | ||
1976 | – | بھارتی شہری اوارڈ | پدما شری | Won | [۲۴] |
۱۹۷۹ | – | آندھرا پردیش اردو اکادمی اوارڈ | مخدوم ساہتی اوارڈ | Won | |
۱۹۸۲ | – | سوویت لینڈ نہرو اوارڈ | – | Won | [۲۵] |
۱۹۹۰ | – | راجستھان اردو اکادمی | Iqbal Samman | Won | [۲۵] |
ساہتی رچناواں
[سودھو]کہانی سنگرہ[سودھو]
|
ناول[سودھو]
|
آپ بیتی[سودھو]
|
حوالے
[سودھو]- ↑ http://www.thehindu.com/entertainment/theatre/ismat-chughtais-eternal-legacy/article17914625.ece — اخذ شدہ بتاریخ: ۵ دسمبر ۲۰۱۷
- ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb122269871 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
- ↑ https://www.thequint.com/neon/social-buzz/google-doodle-ismat-chughtai — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۱ اگست ۲۰۱۸
- ↑ https://www.imdb.com/name/nm0161032/
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ https://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/ismat-chughtai-books-lihaaf-google-doodle-india-urdu-death-padma-shri-a8500376.html — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۱ اگست ۲۰۱۸
- ↑ https://www.financialexpress.com/india-news/google-celebrates-103rd-birthday-of-ismat-chughtai-with-doodle/1286800/? — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۱ اگست ۲۰۱۸
- ↑ https://www.thehindu.com/books/Remembering-a-trailblazer/article17069451.ece — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۱ اگست ۲۰۱۸
- ↑ https://www.timesnownews.com/entertainment/news/bollywood-news/article/ismat-chughtai-birth-anniversary-indian-films-that-had-a-connect-with-the-legendary-writer/272747 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۱ اگست ۲۰۱۸
- ↑ https://www.timesnownews.com/entertainment/news/bollywood-news/article/ismat-chughtai-birth-anniversary-indian-films-that-had-a-connect-with-the-legendary-writer/272747
- ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb122269871 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
- ↑ https://timesofindia.indiatimes.com/india/todays-google-doodle-remembers-urdu-writer-ismat-chughtai/articleshow/65481705.cms — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۱ اگست ۲۰۱۸
- ↑ عصمعت چغتائی عرف لیڈی چنگیز خاں، پروفیسر علی احمد فاطمی، ایوان اردو ، دسمبر2015، صفحہ12
- ↑ «Archive copy». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۲۳-۰۵-۱۶. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۵-۱۶.
- ↑ Urdu Studies
- ↑ Parekh، Rauf (۳۰ اگست ۲۰۱۵). «Essay: Ismat Chughtai: her life, thought and art». Dawn. بایگانیشده از اصلی در ۶ دسمبر ۲۰۱۷. دریافتشده در ۲۴ اپریل ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Bhandare، Namita (۱۱ نومبر ۲۰۱۴). «The fine print of the AMU Library row». Mint. بایگانیشده از اصلی در ۱۲ اکتوبر ۲۰۱۷. دریافتشده در ۲۴ اپریل ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Bahuguna، Urvashi (۱۵ اگست ۲۰۱۷). «Born on India's future Independence Day, Ismat Chughtai wrote of the world she saw, not aspired to». Scroll.in. بایگانیشده از اصلی در ۱۶ اکتوبر ۲۰۱۷. دریافتشده در ۲۵ اپریل ۲۰۱۷. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ McLain، Karline. «The Fantastic as Frontier: Realism, the Fantastic and Transgression in Mid-Twentiet century Urdu fiction» (PDF). University of Texas, Austin. بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۴ دسمبر ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۱ جنوری ۲۰۱۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Ismat Chughtai – IMDb
- ↑ Ismat Chughtai – IMDb
- ↑ عصمت چغتائی عرف لیڈی چنگیزخاں، پرفیسر علی احمد فاطمی، ایوان اردو، دسمبر 2015، ص13
- ↑ یہ اقتباست عصمت چغتائی دے مشہور افسانہ ٰٰٰٰچوتھی دا جوڑا ، توں لئی گیے نيں۔
- ↑ «List of winners of Ghalib Award in Urdu, 1976 onwards». Ghalib Institute. بایگانیشده از اصلی در ۲۰ اکتوبر ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۵ مئی ۲۰۱۸.
- ↑ «Previous Awardees». Padma Awards. بایگانیشده از اصلی در ۲۳ اپریل ۲۰۱۸. دریافتشده در ۲۳ اپریل ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ ۲۵.۰ ۲۵.۱ Khan, Hafiza Nilofar (2008). Treatment of a Wife's Body in the Fiction of Indian Sub-Continental Muslim Women Writers, (The University of Southern Mississippi, PhD dissertation), 11. OCLC 420600128.
|
|
باہری کڑیاں
[سودھو]Wikiquote has quotations related to: عصمت چغتائی |
- Pages with non-numeric formatnum arguments
- نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان
- صفحههای دارای ارجاع با پارامتر پشتیبانینشده
- 1911 دے جم
- 21 اگست دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1991 دیاں موتاں
- 24 اکتوبر دیاں موتاں
- تحریک ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P109
- مضامین جنہاں وچ urعمر بولی دا متن شامل اے
- ویکیپیڈیا مضامین مع VIAF شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع LCCN شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع ISNI شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع GND شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع BNF شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع BIBSYS شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع NLA شناخت کنندگان
- اردو لکھاری
- بھارتی لکھاری
- اردو کہانی کار
- جم 1915
- موت 1991
- جم ۱۹۱۵
- موت ۱۹۹۱
- ۱۹۱۵ دے جم
- ۱۹۹۱ دیاں موتاں
- ۲۰واں صدی دے بھارت دے مضمون نگار
- 1915 دے جم
- 20واں صدی دے بھارت دے مضمون نگار
- اتر پردیش دی مصنفات
- اتر پردیش دے ناول نگار
- ادب تے تعلیم دے شعبے وچ پدم شری وصول کنندگان
- اردو افسانہ نگار
- اردو خاتون لکھاری
- اردو خاکہ نگار
- اردو ناول نگار
- بدایاں دیاں شخصیتاں
- ویہويں صدی دی بھارتی مصنفات
- ویہويں صدی دی مصنفات
- ویہويں صدی دے اردو مصنفاں
- ویہويں صدی دے بھارتی افسانہ نگار
- ویہويں صدی دے بھارتی مصنف
- بھارت دے اردو مصنفاں
- بھارتی افسانہ نگار خواتین
- بھارتی خواتین مضمون نگار
- بھارتی خواتین منظر نویس
- بھارتی خواتین ناول نگار
- بھارتی مسلم شخصیتاں
- بھارتی یاداشت نگار
- یونیورسٹی علی گڑھ دے سابقہ طالب علم
- جودھ پور دیاں شخصیتاں
- فلم فیئر فاتحین
- قومی فلم اعزاز (بھارت) فاتحین
- اتر پردیش دے منظر نویس
- لکھاری
- اردو ساہت