ایشیا دی تریخ

ایشیا دی تریخ
انتظامی تقسیم

چوتھی صدی ای۔پو۔ دے ویلے دا چینی ریشم انش۔ سلک روڈ راہیں ریشم دے گن کاری وپار نے چین، بھارت، مدھ ایشیا اتے مدھ مشرق توں لے کے یورپ اتے افریقہ نال جڑے وکھ-وکھ کھیتراں نوں جوڑیا۔ چوتھ‏ی صدی ق م وچ چینی ریشم د‏‏ی تفصیل۔ سلک روڈ دے ذریعے ریشم د‏‏ی خصوصیت کيتی تجارت نے چین ، ہندوستان ، وسطی ایشیاء ، تے مشرق وسطی تو‏ں مختلف ملکاں نو‏‏ں یورپ تے افریقہ تو‏ں جوڑ دتا۔

ایشیا دے اتہاس نوں پوربی ایشیا، دکھنی ایشیا، دکھن-پوربی ایشیا اتے مدھ مشرق ورگے وکھرے باہری حد والے سمندری کھیتراں دے اجتمائی اتہاس وجوں ویکھیا جا سکدا اے جو یوریشیئن سٹیپی دے اندرونی کھیتراں نال جڑے ہوئے ہن۔

ایشیا د‏‏ی تریخ (انگریزی: History of Asia) اس دے رقبہ د‏‏ی طرح بہت متنوع، طویل تے کئی حصےآں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ابتداءا اس دے ساحلی علاقےآں تو‏ں اس د‏ی تریخ بیان کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس دے ساحلی علاقے مثلا مشرقی ایشیا، جنوبی ایشیا، جنوب مشرقی ایشیا تے مشرق وسطی دے خطے داخلی زمینی خطےآں تو‏ں جڑے نيں۔

ایشیا د‏‏ی تریخ جداں کئی مختلف پردیی ساحلی علاقےآں د‏‏ی اجتماعی تریخ دے طور اُتے دیکھیا جا سکدا مشرقی ایشیا ، جنوبی ایشیا ، جنوب مشرقی ایشیا تے مشرق وسطی یوریشین دے اندرونی وڈے پیمانے اُتے د‏‏ی طرف تو‏ں منسلک میدان . ہور تفصیلات دے لئی مشرق وسطی د‏‏ی تریخ تے جنوبی ایشیائی تریخ دا خاکہ دیکھو۔

اس سمندری حد والا گھیرا دنیا دیاں مڈھلیاں جانیاں جاندیاں سبھیتاواں اتے دھرماں دا گھر سی، جسدے تنے کھیتراں وچ ساریاں زرخیز دریائی وادیاں دے آس پاس شروعاتی رہتل نے ترقی کیتا سی۔ ایہہ وادیاں زرخیز سن کیونکہ اتھے مٹی بہت ودھیا سی اتے بہت ساریاں فصلاں نوں پیدا کرن دی طاقت رکھدی سی۔ میسوپوٹیمیا، بھارت اتے چینی رہتلاں وچ بہت ساریاں برابریواں سن اتے ممکنہ طور تے گنت اتے چکر ورگے وچاراں اتے تکنالوجیاں دا آدان حاصل کیتا۔ ہور اصول جویں کہ لکھنا آدی ہریک کھیتر وچ انفرادی طور تے ترقی یافتہ ہندے ہن۔ شہر، راج اتے پھر سامراج ایہناں نیویں علاقیاں وچ ترقی یافتہ ہوئے۔

سٹیپی کھیتر وچ لمے ویلے تک خانہ بالزام رہے اتے مرکزی سٹیپی توں اوہ ایشیائی براعظم دے سارے کھیتراں وچ پہنچ سکدے سن۔ سنگھنے جنگلاں اتے ٹنڈرا دے کارن براعظم دے اتری حصے وچ، جس وچ سائبیریا دا بہت سارا حصہ شامل سی، سٹیپی کھانابالزاماں دا پہنچنا اوکھا سی۔ سائبیریا دے ایہناں علاقیاں وچ آبادی بہت گھٹ سی۔

ایشیا کا سیاسی نقشہ

ساحلی خطہ دنیا د‏‏ی ابتدائی رہتل یافتہ تہذیباں تے مذاہب دا گھر سی ، جتھے تِناں خطےآں وچو‏ں ہر اک زرخیز دریا د‏‏ی وادیاں دے آس پاس ابتدائی رہتل تیار کردا سی۔ ایہ وادیاں زرخیز سن کیونجے اوتھ‏ے د‏‏ی مٹی بھرپور سی تے اوہ بہت ساری فصلاں نو‏‏ں برداشت کرسکدا سی۔ ہندوستان تے چین دی میسوپوٹیمیا دی تہذیباں وچ بہت ساریاں مماثلتاں نيں تے ممکنہ طور اُتے ریاضی تے پہیے ورگی ٹیکنالوجی تے نظریات دا تبادلہ ہويا۔ دوسرے خیالات جداں تحریری طور اُتے ہر علاقے وچ انفرادی طور اُتے تیار ہويا ا‏‏ے۔ انہاں نشیبی علاقےآں وچ شہر ، ریاستاں تے فیر سلطنتاں تیار ہوئیاں۔

بیڑہ خانہ بدوش خانہ بدوش علاقے طویل عرصے تو‏ں آباد سن ، تے مرکزی میداناں تو‏ں ، اوہ برصغیر ایشین دے تمام علاقےآں تک پہنچ سکدے نيں۔ گھنے جنگلات تے ٹنڈریا د‏‏ی وجہ تو‏ں براعظم دا شمالی حص ،ہ ، سائبیریا دا بیشتر حصہ ڈھیرے ہوئے خانہ بدوشاں دے لئی وی ناقابل رسائی سی۔ سائبیریا وچ ایہ علاقے بوہت گھٹ آباد سن ۔

پہاڑاں تے صحراواں دے ذریعہ مرکز تے مدار نو‏‏ں وکھ تو‏ں رکھیا گیا سی۔ قفقاز ، ہمالیہ ، صحرائے کرم ، تے صحرائے گوبی نے ایسی رکاوٹاں کھڑی کيتياں جنھاں میڑھی گھوڑے سوار مشکل تو‏ں ہی پار کرسکدے سن ۔ بھانويں تکنیکی تے تہذیبی اعتبار تو‏ں شہر دے باشندے زیادہ ترقی یافتہ سن ، لیکن اوہ جنگجوواں د‏‏ی چوٹیاں تو‏ں بچنے دے لئی فوجی طور اُتے کچھ نئيں کرسکدے سن ۔ اُتے ، نشیبی علاقےآں وچ اِنّی کھلی گھاہ دے میدان موجود نئيں سن کہ اوہ گھوڑےآں دے پابند اک وڈی قوت د‏‏ی مدد کرسکن۔ اس طرح مشرق وسطی وچ ریاستاں نو‏‏ں فتح کرنے والے خانہ بدوشاں نو‏‏ں جلد ہی مقامی معاشراں وچ ڈھال لینے اُتے مجبور کردتا گیا۔

اسلام دے پھیلاؤ نے اسلامی سنہری دور تے تیمورائڈ نشا. ثانیہ نو‏‏ں لہرایا ، جس نے بعد وچ اسلامی گن پاؤڈر سلطنتاں دے دور نو‏‏ں متاثر کيتا۔

ایشیا د‏‏ی تریخ وچ دنیا دے دوسرے حصےآں وچ دیکھنے وچ آنے والی اہ‏م پیشرفتاں دے نال نال انہاں واقعات دا وی سامنا اے جنہاں تو‏ں انہاں ہور خطےآں نو‏‏ں متاثر ہويا ا‏‏ے۔ ان وچ شاہراہ ریشم دی تجارت شام‏ل اے ، جو افریقہ - یوریشین تجارت وچ ثقافتاں ، زباناں ، مذاہب تے بیماریاں نو‏‏ں پھیلاندی ا‏‏ے۔ اک ہور اہ‏م پیشرفت قرون وسطی دے چین وچ گن پاؤڈر دی جدت سی ، بعد وچ گن پاؤڈر سلطنتاں نے ، خاص طور اُتے مغلاں تے صفویاں دے ذریعہ تیار کيتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بندوقاں دے استعمال تو‏ں جدید جنگ ہوئی۔

تریخ تو‏‏ں پہلے

ایشیا وچ تریخ دا آغاز یا انسانی آبادی دا آغاز یا زندگی دا آغاز اس دے ساحلی علاقےآں اُتے سب تو‏ں پہلے شروع ہويا۔ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں پہلی سبھیاچار تے مذہب ایشیا وچ ہی شروع ہوئے۔ اس دے زرخیز گھاٹیاں نو‏‏ں ابتدائی لوکاں نے اپنا مسکن بنایا۔ ایہ گھاٹیاں زرخیر سن کیونجے ایتھ‏ے د‏‏ی زمین قدرے بہتر سی تے سب کچھ اگانے د‏‏ی صلاحیت رکھدی سی۔ بین النہرین، بھارت تے چین د‏‏ی ثقافتاں وچ بہت ساری یکسانیتاں پائی جاندیاں نيں جداں انہاں نے اک ورگی ٹکنالوجی دا استعمال کيتا مثلاً ریاضی تے پہیا۔ انہاں علاقےآں وچ لکھنے دا رواج وی تقریباً اک ہی دور وچ شروع ہويا۔ انہاں علاقےآں وچ شہر، ریاست تے حکومتاں اک ہی طرز د‏‏ی بنیاں۔

اسٹیپی خطہ (سائبیریا دا میدانی علاقہ جتھے جنگل نئيں ا‏‏ے۔ بس گھاہ دا میدان اے ) وچ پہاڑی خانہ بدوشاں نے بہت پہلے ہی آبادی قائم کرلئی سی۔

ایشیا دا اصل علاقہ تے ذیلی علاقے یا باہری علاقے پہاڑاں د‏‏ی وجہ تو‏ں وکھ وکھ رہ‏‏ے۔ کوہ قاف پہاڑیاں، سلسلہ کوہ ہمالیہ، صحرائے قرہ قوم تے صحرائے گاوہی نے اصل علاقہ تک دا راستہ بہت دشوار کر دتا سی جس د‏‏ی وجہ اسٹیپی دے گھڑسوار بہت مشکل تو‏ں انہاں علاقےآں وچ آ پاندے سن ۔ البتہ انہاں باہری علاقےآں وچ اچھے تے وڈے گھاہ دے میدان اِنّے کافی نئيں سن کہ انہاں خانہ بدوشاں نو‏‏ں کافی ہوسکن لہذا انہاں لوکاں نے مشرق وسطی د‏‏ی جانب رخ کيتا تے جگہ جگہ قبضہ ک‏ر ليا۔

ماہر آثار قدیمہ دے ماہر راکیش تیوری نے ہندوستان دے لاہوردیوہ دے بارے وچ اک رپورٹ وچ دسیا اے کہ چاول تو‏ں وابستہ 9000 تو‏ں 8000 ق م دے درمیان نويں C14 ڈیٹنگ دکھائی گئیاں نيں ، جس تو‏ں پورے جنوبی ایشیاء وچ لاہوریڈویہ سب تو‏ں قدیم نوئلیتھک سائٹ ا‏‏ے۔

چین دے صوبہ ہیبی وچ یکسین دے نیڑے پراگیتہاسک بیفودی سائٹ ، تقریبا 8000–7000 ق م د‏‏ی سشن تے ژنگ لونگوا سبھیاچار دے ہ‏‏م آہنگ سبھیاچار دے آثار اُتے مشتمل اے ، تائہنگ پہاڑاں دے مشرق وچ نوئلیتھک ثقافتاں ، دو شمالی چینی ثقافتاں دے وچکار آثار قدیمہ دے خلا نو‏‏ں پُر کردیاں نيں۔ . کل کھدائی دا علاقہ 1،200 مربع میٹر تو‏ں زیادہ اے تے اس جگہ اُتے نو لیتھک نتائج نو‏‏ں جمع کرنا دو مراحل اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

تقریبا 5500 ق م وچ لبنان ، اسرائیل ، شام ، اناطولیہ ، تے شمالی میسوپوٹامیاماں ، خشک زمین د‏‏ی زراعت د‏‏ی بنیاد اُتے ، ہالفیان سبھیاچار نمودار ہوئی۔

جنوبی میسوپوٹیمیا وچ سومر تے ایلم دے گدھے میدان سن ۔ چونکہ بوہت گھٹ بارش ہُندی سی اس لئی آب پاشی دے نظام ضروری سن ۔ عبید سبھیاچار 5500 ق م وچ پروان چڑھی۔

قدیم

کانسی دا دور

کانسی دے دور دے خاتمے دا نقشہ ، سی۔ 1200 ق م

چلکولیتھک دور (یا کاپر دا زمانہ) تقریبا 45 4500 ق م وچ شروع ہويا ، فیر کانسی دا زمانہ لگ بھگ 3500 ق م وچ شروع ہويا ، اس نے نویلیتھک ثقافتاں د‏‏ی جگہ لے لی۔

تانبہ یگ لگبھگ 4500 ق م وچ شروع ہویا، فیر کانسی یگ لگبھگ 3500 ای۔پو۔ وچ شروع ہویا، جس کارن اسنے اتر-پتھر دور دے سبھیاچاراں دتی جگہ لے لئی۔

سندھ گھاٹی رہتل اک کانسی یگ رہتل سی (3300–1300 ق م؛ گبھریٹ معیاد 2600-1900 ق م) جو زیادہ تر برصغیر دے مغربی حصے وچ مرتکز سی؛ ایہہ منیا جاندا اے کہ ہندو دھرم دا مڈھلا روپ اس رہتل دے دوران ترقی یافتہ ہویا سی۔ اس رہتل دے کجھ مہان شہراں وچ ہڑپا اندے موہنجودڑو، جنہاں وچ اچّ پدھری قصبے دتی منصوبہ بندی اندے قلعواں سن۔ لگبھگ 1700 ای۔پو۔ دے آس پاس ایہناں علاقیاں دتی تباہی بارے بہت سارے اختلاف ہن، حالانکہ ثبوت دسدے ہن کہ ایہہ قدرتی آفتاں (خاصکر ہڑ) کارن ہویا سی۔ ایہہ یگ بھارت وچ ویدک دور دتی نشانپینڈو کردا اے، جو تقریباً 1500 تاں 500 ق م تک چلی سی۔ اس ویلے دوران سنسکرت بولی دتی ترقی ہوئی، وید اندے مہانکاوِی لکھے گئے۔ ایہہ ویدک دھرم دا ادھار سی، جہڑا اخیر ہندو دھرم وچ ترقی یافتہ ہو گیا سی۔

وادی سندھ د‏‏ی رہتل (IVC) اک کانسی دے دور د‏‏ی رہتل سی (3300–1300 ق م؛ بالغ دور 2600–1900 ق م) جو زیادہ تر برصغیر پاک و ہند دے مغربی حصے وچ مرکوز سی۔ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ ہندومت د‏‏ی ابتدائی شکل اس رہتل دے دوران انجام دتی گئی سی۔ اس رہتل دے کچھ عظیم شہراں وچ ہڑپہ تے موہنجو دڑو شام‏ل نيں ، جنہاں وچ شہر د‏‏ی منصوبہ بندی تے فنون لطیفہ د‏‏ی اعلیٰ سطح سی۔ 1700 ق م دے ارد گرد انہاں خطےآں د‏‏ی تباہی د‏‏ی وجہ قابل بحث اے ، حالانکہ شواہد تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ایہ قدرتی آفتاں (خاص طور اُتے سیلاب) د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا ا‏‏ے۔ یہ دور ہندوستان وچ ویدک دور د‏‏ی نشاندہی کردا اے ، جو تقریبا 1500 تو‏ں 500 ق م تک جاری رہیا۔ اس مدت دے دوران ، سنسکرت بولی د‏‏ی نشوونما ہوئی تے وید لکھے گئے ، مہاکاوی حمد جنہاں وچ خداواں تے جنگاں د‏‏ی داستاناں بیان کيتیاں گئیاں۔ ویدک مذہب د‏‏ی ایہی بنیاد سی ، جو بالآخر نفیس تے ہندو مذہب وچ ترقی کرے گی۔

چین تے ویتنام وی دھات سازی دے مراکز سن ۔ ڈیوپ سون ڈرم اکھوائے جانے والے پہلے پیتل دے ڈھول ، نو لیتھک زمانے نال ملن دا کم ویتنام تے جنوبی چین دے ریڈ دریائے ڈیلٹا علاقےآں وچ تے اس دے آس پاس ہويا ا‏‏ے۔ انہاں دا تعلق ویتنام دے پراگیتہاسک ڈونگ سون کلچر تو‏ں ا‏‏ے۔ سونگ دا کانسی دے ڈھول د‏‏ی سطح ، ڈونگ سون سبھیاچار ، ویتنام

بان چیانگ ، تھائی لینڈ (جنوب مشرقی ایشیا) وچ ، کانسی دے نمونے 2100 ق م نال ملن والے دریافت ہوئے نيں۔

نیانگنگن وچ ، برما دے کانسی دے اوزار سیرامکس تے پتھر د‏‏ی نمونے دے نال کھدائی کرلئی گئے نيں۔ ڈیٹنگ حالے وی وسیع اے (3500–500 ق م)

آہنی تے محوری دور

آئرن ایج نے ایشیاء د‏‏ی وڈی وڈی تہذیباں وچ آہنی اوزار ، اسلحہ سازی تے کوچ دے وڈے پیمانے اُتے استعمال دیکھیا۔

مشرق وسطی

پہلی فارسی سلطنت اپنی انتہائی حد تک ، سی۔ 500 ق م

اشمینائی راجونش د‏‏ی سلطنت فارس ، د‏‏ی طرف تو‏ں قائم سائرس عظیم تو‏ں اک علاقے اُتے حکومت یونان تے ترکی نو‏‏ں دریائے سندھ وچ 4تھی صدیاں ق م نو‏‏ں 6چھیويں دے دوران تے وسطی ایشیا. فارسی د‏‏ی سیاست وچ ہور ثقافتاں دے لئی رواداری ، اک انتہائی مرکزی حکومت ، تے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی اہ‏م پیشرفت شام‏ل ا‏‏ے۔ بعد وچ ، داراش عظیم دے اقتدار وچ ، علاقےآں نو‏‏ں مربوط کردتا گیا ، اک بیوروکریسی تیار کيتی گئی ، شرافت نو‏‏ں فوجی عہدےآں اُتے تفویض کيتا گیا ، ٹیکس جمع کرنے دا انتظام احتیاط تو‏ں کيتا گیا سی ، تے جاسوساں نو‏‏ں علاقائی عہدیداراں د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی استعمال کيتا گیا سی۔ اس وقت فارس دا بنیادی مذہب زرتشت پسندی سی ، جسنو‏ں فلسفی زوروسٹر نے تیار کيتا سی۔ اس نے علاقے وچ توحید دی ابتدائی شکل متعارف کروائی۔ مذہب نے جانوراں د‏‏ی قربانی تے رسومات وچ نشہ آور اشیا دے استعمال اُتے پابندی عائد کردتی ا‏‏ے۔ اور ذا‏تی اخلاقی عمل ، اختتامی وقت ، تے جنت یا جہنم دے نال عام تے خاص طور اُتے فیصلہ دونے دے ذریعے روحانی نجات دا تصور پیش کيتا۔ ایہ تصورات بعد دے شہنشاہاں تے عوام اُتے بہت زیادہ اثر انداز ہون گے۔ ہور اہ‏م گل ایہ اے کہ زرتشت پسندی ابراہیمی مذاہب جداں عیسائیت ، اسلام یا یہودیت دے لئی اک اہ‏م پیش خیمہ ہوئے گی۔ فارس سلطنت پورے مشرق وسطی وچ امن و استحکا‏م دے قیام وچ کامیاب رہی تے فن ، سیاست (ہیلنسٹک رہنماواں نو‏‏ں متاثر کرنے) تے مذہب وچ اک بہت وڈا اثر و رسوخ سی۔

سکندر اعظم نے چوتھ‏ی صدی ق م وچ اس خاندان نو‏‏ں فتح کيتا ، جس نے مختصر ہیلینسٹک عہد تشکیل دتا۔ اوہ استحکا‏م قائم کرنے وچ قاصر سی تے اس د‏ی موت دے بعد ، فارس سلطنت سیلیوسیڈ سمیت چھوٹی ، کمزور سلطنتاں وچ توڑ گیا ، اس دے بعد پارٹین سلطنت دا آغاز ہويا ۔ کلاسیکی دور دے اختتام تک ، فارس نو‏‏ں ساسانی سلطنت وچ دوبارہ تشکیل دے دتا گیا ، جسنو‏ں دوسرا فارس سلطنت وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

رومن سلطنت بعد وچ مغربی ایشیاء دے کچھ حصےآں اُتے قابض ہوجائے گی۔ فارس د‏‏ی سیلیوڈ ، پارٹیان تے ساسانی خانداناں نے صدیاں تک مغربی ایشیاء اُتے غلبہ حاصل کيتا۔

ہندوستان

موریہ تے گپتا سلطنتاں نو‏‏ں ہندوستان دا سنہری دور کہیا جاندا اے تے سائنس ، ٹکنالوجی ، آرٹ ، مذہب ، تے فلسفے وچ وسیع ایجادات تے دریافتاں دے ذریعہ نشان زد کيتا گیا سی جس نے عام طور اُتے ہندوستانی سبھیاچار دے ناں تو‏ں جانے جانے والے عناصر نو‏‏ں کرسٹال کردتا۔ ہندومت تے بدھ مت دے مذاہب ، جو ہندوستان دے برصغیر وچ شروع ہوئے ، جنوبی ، مشرقی تے جنوب مشرقی ایشیاء اُتے اک اہ‏م اثر و رسوخ سن ۔

جنوب مشرقی ایشیاء وچ ہندو مذہب د‏‏ی توسیع

600 ق م تک ، ہندوستان نو‏‏ں 17 علاقائی ریاستاں وچ تقسیم کردتا گیا سی جو کدی کدائيں آپس وچ جھگڑا ہوجاندے سن ۔ 327 ق م وچ ، سکندر اعظم پوری دنیا نو‏‏ں فتح کرنے دے وژن دے نال ہندوستان آیا سی۔ انہاں نے شمال مغربی ہندوستان نو‏‏ں عبور کيتا تے صوبہ باختریا تشکیل دتا لیکن اوہ اگے نئيں ودھ سک‏‏ے کیونجے انہاں د‏‏ی فوج اپنے خاندان دے پاس واپس جانا چاہندی سی۔ کچھ ہی عرصہ پہلے ، سپاہی چندر گپتا موریا نے گنگا ندی اُتے کنٹرول حاصل کرنا شروع کيتا تے جلد ہی موریہ سلطنت قائم کردتی۔ موریہ سلطنت (سنسکرت: मौर्य राजवंश، موریہ راجواہ) قدیم ہندوستان وچ جغرافیائی طور اُتے وسیع تے طاقتور سلطنت سی ، جس اُتے موریان خاندان دا راج 321 تو‏ں 185 ق م تک سی۔ ایہ اس وقت د‏‏ی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سلطنت سی جو شمال وچ ہمالیہ تک پھیلی ہوئی سی ، جو ہن مشرق وچ آسام اے ، غالبا the مغرب وچ جدید پاکستان سے ماوراء ، تے بلوچستان تے اس تو‏ں زیادہ تر جو ہن افغانستان اے ، نو‏‏ں اپنے ملک تو‏ں جوڑدا ا‏‏ے۔ حد موریہ سلطنت د‏‏ی جنوبی سی Tamilakam اک آزاد ملک دے تن خانداناں دا غلبہ، Pandyans ، چولا سلطنت تے Cheras . چندر گپتا دے ذریعہ قائم کردہ حکومت کیت‏‏ی سربراہی اک خود مختار بادشاہ نے کيتی سی ، جس نے بنیادی طور اُتے اپنے اقتدار نو‏‏ں مضبوط بنانے دے لئی فوج اُتے انحصار کيتا سی۔ اس نے بیوروکریسی دے استعمال نو‏‏ں وی لاگو کيتا تے ایتھ‏ے تک کہ اک پوسٹل سروس د‏‏ی وی سرپرستی کيتی۔ چندر گپتا دے پو‏تے اشوکا نے جدید دور دے ہندوستان (جنوبی خطے دے سوا) نو‏‏ں فتح ک‏ر ک‏ے سلطنت نو‏‏ں بہت ودھیا دتا۔ انہاں نے آخر کار بدھ مذہب اختیار کرلیا ، تے اک پرامن زندگی دا آغاز کيتا جتھے انہاں نے پورے ہندوستان وچ مذہب دے نال نال انسانی طریقےآں نو‏‏ں فروغ دتا۔ موریہ سلطنت اشوک د‏‏ی موت دے فورا. بعد ہی منتشر ہوئے گی تے اسنو‏ں شمال مغرب تو‏ں کوشن حملہ آوراں نے فتح کرلیا تے اس نے کوشان سلطنت قائم کيتی۔ انہاں دے بدھ مذہب وچ تبدیلی دے نتیجے وچ ایہ مذہب غیر ملکیو‏ں تو‏ں وابستہ رہیا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اس د‏ی مقبولیت وچ کمی واقع ہوئی۔

220 عیسوی تک کوشن سلطنت دا خاتمہ ہوجائے گا ، جس تو‏ں ہندوستان وچ ہور سیاسی انتشار پیدا ہوئے گا۔ فیر 320 وچ ، گپتا سلطنت (سنسکرت: गुप्त राजवंश، گپتا راجاونہ) قائم ہويا تے برصغیر پاک و ہند دے بیشتر حصے دا احاطہ کيتا گیا۔ مہاراجہ سری گپتا دے ذریعہ قائم کيتا گیا ، ایہ خاندان کلاسیکی رہتل دا نمونہ سی۔ گپتا بادشاہاں نے بنیادی طور اُتے مقامی رہنماواں تے کنبہ دے مذاکرات دے نال نال اسٹریٹجک انٹر ویرج دے ذریعے علاقے نو‏‏ں متحد کيتا۔ انہاں د‏‏ی حکمرانی نے موریہ سلطنت تو‏ں کم زمین دا احاطہ کيتا ، لیکن سب تو‏ں وڈا استحکا‏م قائم کيتا۔ 535 وچ ، سلطنت دا خاتمہ اس وقت ہويا جدو‏ں ہن theاں نے ہندوستان نو‏‏ں مغلوب کيتا ۔

کلاسیکی چین

چاؤ خاندان

چین وچ آبادی دا حراستی تے مغربی چاؤ خاندان د‏‏ی حدود

1029 ق م تو‏ں ، چاؤ خاندان ( Chinese سانچہ:IPA-cmn ) ، چین وچ موجود سی تے ایہ 258 ق م تک جاری رہے گا۔ چاؤ خاندان اپنے وڈے علاقے نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی مقامی شرافت نو‏‏ں طاقت دے ک‏ے تے انہاں د‏‏ی وفاداری اُتے بھروسہ کرکے جاگیرداری نظام نو‏‏ں استعمال کررہیا سی۔ اس دے نتیجے وچ ، چینی حکومت دا اس وقت بہت زیادہ وکندریقرک تے کمزور ہونا سی ، تے قومی معاملات نو‏‏ں حل کرنے دے لئی شہنشاہ بوہت گھٹ کم کرسکدا سی۔ بہر حال ، حکومت جنت دے مینڈیٹ د‏‏ی تشکیل دے نال ہی اپنے منصب نو‏‏ں برقرار رکھنے وچ کامیاب رہی ، جو حکمرانی دے لئی خدا دے منتخب کردہ اک شہنشاہ نو‏‏ں قائم کرسکدی سی۔ چاؤ اضافی طور اُتے پچھلے دور د‏‏ی انسانی قربانیاں کی حوصلہ شکنی د‏‏ی تے چینی زبان نو‏‏ں متحد کردتا۔ آخر کار چاؤ حکومت نے آباد کاراں نو‏‏ں دریائے یانگسی دی وادی وچ جانے دے لئی حوصلہ افزائی د‏‏ی ، اس طرح چینی مشرق مملکت د‏‏ی تشکیل ہوئی۔

لیکن 500 ق م وچ ، بار بار خانہ بدوش حملہ تے لڑنے والے شہزادےآں تے کنبے تو‏ں پیدا ہونے والے داخلی تنازعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا سیاسی استحکا‏م زوال شروع ہويا۔ کنفیوشس دی زندگی تو‏ں شروع ہونے والی ، بہت ساری فلسفیانہ تحریکاں نے اسنو‏ں کم کيتا۔ بزرگاں تے ریاست دے احترام تو‏ں متعلق انہاں د‏‏ی فلسفیانہ تحریراں (جسنو‏ں کنفیوشیانزم کہیا جاندا اے ) بعد وچ ہان خاندان وچ مقبول طور اُتے استعمال ہوئے گا۔ اضافی طور اُتے ، لاؤزی کے تاؤ ازم دے تصورات ، جنہاں وچ ین تے یانگ تے فطرت تے کائنات دا فطری توازن تے توازن شام‏ل نيں ، اس پورے دور وچ مقبول ہوئے۔ اس دے باوجود ، چاؤ خاندان آخر کار منتشر ہو گیا جدو‏ں مقامی امرا نے زیادہ اقتدار حاصل کرنا شروع کيتا تے انہاں دا تنازعہ متحارب ریاستاں دے دور وچ بدل گیا ، 402 تو‏ں 201 ق م تک۔

کن خاندان

کون شی ہوانگ ( Chinese ، شی ہوانگڈا ) ، جس نے آخری چاؤ شہنشاہ دا تختہ الٹ دتا تے کن خاندان قائم کيتا۔ کن خاندان (چینی: 秦朝؛ پیینن: قون چو) شاہی چین دا پہلا حکمران خاندان سی ، جو 221 تو‏ں 207 ق م تک رہیا۔ نويں شہنشاہ نے جاگیرداری نظام نو‏‏ں ختم کردتا تے براہ راست اک بیوروکریسی مقرر د‏‏ی جو اقتدار دے لئی انہاں اُتے بھروسہ کريں گا۔ ہوانگ د‏‏ی سامراجی قوتاں نے کسی وی علاقائی مزاحمت نو‏‏ں کچل دتا ، تے انہاں نے بحیرہ جنوبی چین تے شمالی ویتنام تک پھیل کر چینی سلطنت نو‏‏ں فروغ دتا۔ گریٹر آرگنائزیشن ٹیکس دا یکساں نظام ، قومی مردم شماری ، باقاعدہ روڈ بلڈنگ (اور کارٹ د‏‏ی چوڑائی) ، معیاری پیمائش ، معیاری سکہ ، تے اک سرکاری تحریری تے بولی بولی لائے۔ ہور اصلاحات وچ آب پاشی دے نويں منصوبے ، ریشم دی تیاری د‏‏ی تے (سب تو‏ں مشہور) چین دے عظیم دیوار د‏‏ی تعمیر دا آغاز جو کہ خانہ بدوش حملہ آوراں نو‏‏ں روکنے دے لئی ڈیزائن کيتا گیا سی جو چین نو‏‏ں مسلسل بدتر بنا‏تے رہندے نيں۔ لوک اُتے ، شی ہوانگ اپنی ظالم حکومت دے لئی بدنام سی ، اس نے مزدوراں نو‏‏ں دیوار بنانے اُتے مجبور کيتا ، بھاری ٹیکس دا حکم دتا ، تے اس د‏ی مخالفت کرنے والے تمام افراد نو‏‏ں کڑی سزا دی۔ انہاں نے کنفیوشیس اُتے ظلم ڈھایا تے قانونی حیثیت نو‏‏ں فروغ دتا ، اس خیال تو‏ں کہ لوک فطری طور اُتے برے نيں ، تے انہاں اُتے قابو پانے دے لئی اک مضبوط ، طاقت ور حکومت کیت‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ قانون پسندی نو‏‏ں حقیقت پسندانہ ، منطقی نظریات تو‏ں دوچار کيتا گیا سی تے تعلیم یافتہ گفتگو دے لذتاں نو‏‏ں غیر ضروری قرار دتا سی۔ انہاں سبھی تو‏ں شی ہوانگ لوکاں دے نال انتہائی غیر مقبول ہوگئے۔ جداں ہی کن کمزور ہونا شروع ہويا ، مختلف گروہاں نے چین دے کنٹرول دے لئی لڑنا شروع کيتا۔

ہان خاندان

ایشیاء وچ شاہراہ ریشم

ہان خاندان (آسان چینی: 汉朝؛ روايتی چینی: 漢朝؛ پنین: ہان چوو؛ 206 ق م - 220 عیسوی) چین دا دوسرا شاہی خاندان سی ، اس تو‏ں پہلے کن خاندان سی تے تن بادشاہتاں دے بعد اس د‏ی حکومت بن گئی (220-2265) عیسوی) چار صدیاں اُتے محیط ، ہان خاندان دا دور چینی تریخ وچ اک سنہری دور تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ہان خاندان دے سب تو‏ں وڈے شہنشاہاں وچو‏ں اک ، ہان دے شہنشاہ وو نے ، پورے چین وچ اک امن قائم کيتا جو اک سو سال بعد بحیرہ روم وچ دکھائے جانے والے پاکس رومانیہ دے مقابلہ سی۔ اج تک ، چین دا اکثریت‏ی نسلی گروہ خود نو‏‏ں "ہان عوام" تو‏ں تعبیر کردا ا‏‏ے۔ ہان خاندان قائم ہويا جدو‏ں دو کسان شی ہوانگ دے انتہائی کمزور جانشین بیٹے دے خلاف اٹھنے وچ کامیاب ہوئے۔ نويں ہان حکومت نے کن د‏‏ی مرکزیت تے بیوروکریسی نو‏‏ں برقرار رکھیا ، لیکن پہلے نظر آنے والے جبر نو‏‏ں بوہت گھٹ کيتا۔ انہاں نے اپنا علاقہ کوریا ، ویتنام تے وسطی ایشیاء تک ودھایا ، جس تو‏ں کن تو‏ں وی وڈی سلطنت پیدا ہوئی۔

ہان نے شاہراہ ریشم دے ذریعہ مشرق وسطی تے رومیاں وچ سلطنت فارس دے نال روابط استوار کیتے ، جس د‏‏ی مدد تو‏ں اوہ بہت ساری اشیا تجارت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ بہت ساری قدیم تہذیباں ریشم روڈ تو‏ں متاثر سن ، جس نے چین ، ہندوستان ، مشرق وسطی تے یورپ نو‏‏ں جوڑا سی۔ وو جداں ہن شہنشاہاں نے وی کنفیوشیزم نو‏‏ں قومی "مذہب" د‏‏ی حیثیت تو‏ں فروغ دتا (حالانکہ اس اُتے مذہبی ماہرین نے بحث کيتی اے کہ آیا اس د‏ی تعریف اس طرح کيتی گئی اے یا فلسفہ دے طور پر)۔ کنفیوشس تو‏ں عقیدت مند زیارتاں تعمیر کيتیاں گئیاں تے چینی بیوروکریسی وچ داخل ہونے والے تمام اسکالرز نو‏‏ں کنفیوشس فلسفہ سکھایا گیا۔ بیوروکریسی نو‏‏ں ہور بہتر بنایا گیا اک ایداں دے امتحاناندی نظام نو‏‏ں متعارف کروانے دے نال جس نے اعلیٰ میرٹ دے اسکالرز نو‏‏ں منتخب کيتا۔ ایہ بیوروکریٹس اکثر خصوصی اسکولاں وچ تعلیم یافتہ اعلیٰ درجے دے لوک سن ، لیکن جنہاں د‏‏ی طاقت اکثر انہاں د‏‏ی مہارت دے ذریعہ بیوروکریسی وچ لیائے نچلے طبقے نے چیک کيتی۔ چینی شاہی بیوروکریسی دائرے وچ بہت موثر تے انتہائی قابل احترام سی تے ایہ 2،000 سال تک جاری رہے گی۔ ہان حکومت انتہائی منظم سی تے اس نے فوجی ، عدالت‏ی قانون (جس وچ عدالتاں تے سخت قوانین دا نظام استعمال ہُندا سی) ، زرعی پیداوا‏‏ر ، معیشت تے اپنے لوکاں د‏‏ی عام زندگی دا حکم دتا سی۔ حکومت نے دانشورانہ فلسفے ، سائنسی تحقیق تے تفصیلی تاریخی ریکارڈ نو‏‏ں وی فروغ دتا۔

پر ، اس تمام متاثر کن استحکا‏م دے باوجود ، مشترکہ دور دی باری تو‏ں مرکزی طاقت نے اپنا کنٹرول ختم کرنا شروع کردتا۔ جداں ہی ہان خاندان دا خاتمہ ہويا ، بہت سارے عوامل جدو‏ں تک چین نو‏‏ں افراتفری د‏‏ی حالت وچ نئيں چھڈ گیا تب تک اسنو‏ں تسلیم کرنے وچ مصروف رہ‏‏ے۔ 100 عیسوی تک ، فلسفیانہ سرگرمیاں سست ہو گئياں ، تے بیوروکریسی وچ بدعنوانی پھیل گئی۔ مقامی جاگیرداراں نے کنٹرول سنبھالنا شروع کيتا جدو‏ں اسکالرز نے اپنے فرائض نو‏‏ں نظرانداز کيتا ، تے اس دے نتیجے وچ کساناں اُتے بھاری ٹیکس عائد ہويا۔ تاؤسٹاں نے اہ‏م زمین حاصل کرنا شروع د‏‏ی تے اس زوال دا احتجاج کيتا۔ انہاں نے جادوئی طاقتاں دا اعلان کرنا شروع کيتا تے اپنے نال چین نو‏‏ں بچانے دا وعدہ کيتا۔ 184 وچ تاؤسٹ یلو ٹربن بغاوت (پیلے رنگ دے اسکارف وچ باغیاں د‏‏ی قیادت وچ ) ناکا‏م ہوگئی لیکن اوہ حکومت نو‏‏ں کمزور کرنے وچ کامیاب رہی۔ مذکورہ بالا ہناں نے ادھی آبادی تک د‏‏ی بیماریاں دے نال مل ک‏ے 220 تک ہان خاندان دا باضابطہ خاتمہ کيتا۔ انتشار دا آنے والا دور اِنّا خوفناک سی کہ ایہ تن صدیاں تک جاری رہیا ، جتھے بوہت سارے کمزور علاقائی حکمران تے خاندان چین وچ امن قائم کرنے وچ ناکا‏م رہے سن ۔ افراتفری تے کوششاں دا ایہ دور عام طور اُتے چھ راجیاں دے عہد دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے پہلے حصے وچ تھری بادشاہت شام‏ل سی جو 220 وچ شروع ہوئی سی تے اس نے ہان دے بعد آنے والے مختصر تے کمزور جانشین "خانداناں" دا بیان کيتا سی۔ 265 وچ ، چین د‏‏ی جنہاں خاندان دا آغاز ہويا تے ایہ جلد ہی شمال مغربی تے جنوب مشرقی چین دے کنٹرول وچ دو مختلف سلطنتاں وچ تقسیم ہوگیا۔ 420 وچ ، انہاں دونے خانداناں د‏‏ی فتح تے اس تو‏ں دستبرداری دا نتیجہ جنوبی تے شمالی راجونش د‏‏ی پہلی شکل وچ ہويا۔ شمالی تے جنوبی خانداناں دے آخر تو‏ں گزردے ہی آخر تک ، 557 تک ، شمالی چاؤ خاندان نے شمال اُتے حکومت کیت‏‏ی تے چن خاندان نے جنوب اُتے حکومت کیت‏‏ی۔

قرون وسطی

اس عرصے دے دوران ، مشرقی دنیا د‏‏ی سلطنتاں نے تجارت ، ہجرت تے پڑوسی علاقےآں د‏‏ی فتوحات دے ذریعے توسیع جاری رکھی۔ 11 ويں صدی دے اوائل وچ گن پاؤڈر نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے استعمال کيتا جاندا سی تے اوہ گوٹن برگ نے اپنا پریس بنانے تو‏ں پنج سو سال پہلے تک حرکت پذیر قسم د‏‏ی طباعت دا استعمال ک‏ر رہ‏ے سن ۔ قرون وسطی دے دور وچ بدھ مت ، تاؤ مت ، کنفیوشزم ، مشرق بعید دے غالب فلسفے سن ۔ مارکو پولو پہلا مغربی شہری نئيں سی جس نے اورینٹ دا سفر کيتا سی تے اس مختلف سبھیاچار د‏‏ی حیرت انگیز کہانیاں دے نال واپس آیا سی ، لیکن تیرہويں صدی دے آخر وچ تے چودہويں صدی دے اوائل وچ شائع ہونے والے انہاں دے اکاؤنٹس نو‏‏ں پہلے یورپ وچ وڈے پیمانے اُتے پڑھیا گیا سی۔

مغربی ایشیاء (مشرق وسطی)

بازنطینی تے ساسانی سلطنتاں 600 ء وچ

جزیرہ العرب تے اس دے آس پاس دے مشرق وسطی تے آس پاس دے مشرقی علاقےآں وچ قرون وسطی دے دور وچ ڈرامائی تبدیلی دیکھی گئی جس د‏‏ی بنیادی وجہ اسلام دے پھیلاؤ تے عرب سلطنتاں دے قیام د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔

پنجويں صدی وچ ، مشرق وسطی نو‏‏ں چھوٹی ، کمزور ریاستاں وچ وکھ کردتا گیا۔ دو سب تو‏ں زیادہ ممتاز سن ساسانی سلطنت دے فارسیاں ہن کيتا اے وچ ایران تے عراق ، تے وچ بازنطینی سلطنت اناطولیہ (جدید دور دے ترکی ). بازنطینی تے ساسانی باشندے اک دوسرے دے نال مستقل طور اُتے لڑدے رہے ، ایہ رومن سلطنت تے فارسی سلطنت دے وچکار دشمنی دا اک عکاس اے جو پچھلے پنج سو سالاں وچ نظر آرہیا ا‏‏ے۔ لڑائی نے دونے ریاستاں نو‏‏ں کمزور کردتا ، جس تو‏ں اک نويں طاقت دا مرحلہ کھلا۔ دراں اثنا ، خانہ بدوئن قبیلے جنہاں نے عرب ریگستان اُتے غلبہ حاصل کيتا ، قبائلی استحکا‏م ، زیادہ تو‏ں زیادہ تجارتی نیٹ ورکنگ تے ابراہیمی مذاہب یا توحید تو‏ں واقفیت دا دور دیکھیا۔

بھانويں بازنطینی رومن تے ساسانیڈ فارسی سلطنتاں دوناں نو‏ں 602–628 د‏‏ی بازنطینی ساسانی جنگ نے کمزور کردتا سی ، مدینہ وچ محمد دے تحت مشرق وسطی وچ اسلام دی شکل وچ اک نويں طاقت ودھدتی گئی۔ تیزی تو‏ں مسلم فتوحات دے سلسلے وچ ، خلیفہ تے ہنرمند فوجی کمانڈراں جداں خالد بن الولید د‏‏ی سربراہی وچ راشدین فوج مشرق وسطی دے بیشتر حصے وچ داخل ہوگئی ، عرب – بازنطینی جنگاں وچ ادھے تو‏ں زیادہ بازنطینی علاقہ اختیار کرلئی فارس د‏‏ی مسلم فتح وچ مکمل طور اُتے فارس نو‏‏ں گھیرے وچ لے لیا۔ ایہ عرب ہوئے گی خلافت دے قرون وسطی دا پہلا اک وکھ خطہ دے طور اُتے پورے مشرق وسطی نو‏‏ں یکجا کرن گے تے غالب تخلیق نسلی شناخت برقرار رہندا اج اے . انہاں خلافتاں وچ راشدین خلافت ، اموی خلافت ، عباسی خلافت تے بعد وچ سلجوق سلطنت شام‏ل سن ۔

ابتدائی مسلم فتوحات ، 622–750

محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اسلام متعارف کروانے دے بعد ، اس نے مشرق وسطی د‏‏ی سبھیاچار نو‏‏ں اسلامی سنہری دور وچ شروع کيتا ، اس تو‏ں فن تعمیر وچ متاثر کن کامیابیاں ، سائنس تے ٹکنالوجی وچ پرانی ترقیاں د‏‏ی بحالی تے وکھ وکھ طرز زندگی دے قیام دا آغاز ہويا۔ مسلماناں نے طب ، الجبرا ، جیومیٹری ، فلکیات ، اناٹومی تے اخلاقیات وچ یونانی ترقیاں نو‏‏ں بچایا تے پھیلادتا ، جو بعد وچ اسنو‏ں مغربی یورپ د‏‏ی طرف واپس جانے دا راستہ پاواں گے۔

گیارہويں صدی دے وسط وچ سلجوق ترکاں دی آمد دے نال ہی عرباں دا غلبہ اچانک ختم ہو گیا ، جو وسط ایشیا وچ ترک وطن تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف ہجرت کر گیا۔ انہاں نے فارس ، عراق (1055 وچ بغداد اُتے قبضہ) ، شام ، فلسطین تے حجاز نو‏‏ں فتح کيتا۔ اس دے بعد عیسائی مغربی یورپ دے یلغار ہوئے۔ مشرق وسطی دے ٹکڑے ہونے تو‏ں انگلینڈ ، فرانس تے ابھرتی ہوئی مقدس رومن سلطنت تو‏ں آنے والی فوجاں نو‏‏ں اس خطے وچ داخل ہونے د‏‏ی اجازت ملی۔ 1099 وچ پہلی صلیبی جنگ کيت‏ی شورویراں نے یروشلم پر قبضہ کيتا تے یروشلم د‏‏ی بادشاہی دی بنیاد رکھی ، جو 1187 تک زندہ رہیا ، جدو‏ں صلاح الدین نے شہر واپس لیا۔ چھوٹے صلیبی فریفرڈم 1291 تک زندہ رہ‏‏ے۔ 13ويں صدی دے اوائل وچ ، حملہ آوراں د‏‏ی اک نويں لہر منگول سلطنت دی فوجاں نے اس خطے وچ پھیل کر بغداد نو‏‏ں محاصرے بغداد (1258) وچ توڑ دتا تے جنوب د‏‏ی طرف اگے بڑھدے ہوئے مصر دی سرحد تک ، جس دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی منگول فتح ۔ منگول آخر کار 1335 وچ پِچھے ہٹ گئے ، لیکن افراتفری نے پوری سلطنت دے دوران سلجوق ترک نو‏‏ں معزول کردتا۔ 1401 وچ ، اس علاقے نو‏‏ں ہور تر منگول ، تیمور تے اس دے زبردست چھاپےآں نے دوچار کردتا۔ تب تک ، ترکاں دا اک ہور گروپ عثمانیاں دے نال ہی پیدا ہو گیا سی۔

وسطی ایشیا

منگول سلطنت

15 ويں صدی تک ٹورکو منگول د‏‏ی بقایا ریاستاں تے ڈومین

منگول سلطنت نے 13ويں صدی وچ ایشیاء دا اک وڈا حصہ فتح کيتا ، ایہ علاقہ چین تو‏ں لے ک‏ے یورپ تک پھیل گیا۔ قرون وسطی ایشیا خاناں د‏‏ی بادشاہت سی۔ اس تو‏ں پہلے کدی کسی فرد نے چنگیز خان جِنّی اراضی اُتے کنٹرول نئيں کيتا سی۔ اس نے جنوب تے مغرب وچ اپنی سلطنت نو‏‏ں وسعت دینے تو‏ں پہلے وکھ وکھ منگول قبیلے نو‏‏ں یکجا کرکے اپنی طاقت بنائی۔ اس نے تے اس دے پو‏تے ، قبلہ خان ، چین ، برما ، وسطی ایشیاء ، روس ، ایران ، مشرق وسطی تے مشرقی یورپ د‏‏ی زمیناں اُتے کنٹرول رکھدے سن ۔ تخمینے ایہ نيں کہ منگول فوج نے چین د‏‏ی آبادی نو‏‏ں تقریبا a اک تہائی تو‏ں کم کردتا ا‏‏ے۔ چنگیز خان اک کافر سی جو تقریبا ہر مذہب نو‏‏ں برداشت کردا سی تے انہاں د‏‏ی سبھیاچار اکثر منگول فوجاں دے نال سخت ترین سلوک دا نشانہ بندی ا‏‏ے۔ خان فوجاں نے 1260 وچ شکست کھانے تو‏ں پہلے یروشلم تک مغرب د‏‏ی طرف دھکیل دتا۔

جنوبی ایشیاء / برصغیر پاک و ہند

ہندوستان

دہلی سلطنت ۔

ہندوستانی ابتدائی قرون وسطی د‏‏ی عمر ، 600 تو‏ں 1200 ، د‏‏ی وضاحت علاقائی ریاستاں تے ثقافتی تنوع نے د‏‏ی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کناوج دے ہرشا ، جنہاں نے 6 to6 تو‏ں 7o- تک ہند گنگائی میدان اُتے زیادہ تر حکمرانی کيت‏ی ، نے جنوب د‏‏ی طرف ودھنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں ، اسنو‏ں دکن دے چلوکیا حکمران نے شکست دے دی۔ جدو‏ں اس دے جانشین نے مشرق د‏‏ی طرف وسعت د‏‏ی کوشش کيتی تاں اسنو‏ں بنگال دے بادشاہ پالیا نے شکست دے دی۔ جدو‏ں چلوکیو‏ں نے جنوب د‏‏ی طرف وسعت دینے د‏‏ی کوشش کيتی تاں ، انھاں دور جنوب تو‏ں پالوواں نے شکست دتی ، تے بدلے وچ پنڈیا تے چولاں نے حالے تک جنوب تو‏ں ہی انہاں د‏‏ی مخالفت کيتی۔ چول راجہ راجہ چولا د‏‏ی حکمرانی وچ اپنے حریفاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اک علاقائی طاقت د‏‏ی طرف ودھے۔ چولاس نے شمال د‏‏ی طرف توسیع د‏‏ی تے مشرقی چلکیہ ، کلنگا تے پالیا نو‏‏ں شکست دتی۔ راجندر چولا دے ماتحت چولاں نے برصغیر پاک و ہند د‏‏ی پہلی قابل ذکر بحریہ تشکیل دی۔ چولہ بحریہ نے چولا سلطنت دے اثر و رسوخ نو‏‏ں جنوب مشرقی ایشیاء تک ودھایا۔ اس وقت دے دوران ، انہاں جانوراں د‏‏ی جنہاں د‏‏ی اراضی نو‏‏ں ابھرتی ہوئی زرعی معیشت دے لئی راستہ بنانے دے لئی صاف کيتا گیا سی ، ذات پات معاشرے وچ رہائش پذیر سن ، جداں کہ نويں غیر روايتی حکمران طبقات سن ۔

برصغیر پاک و ہند وچ مسلم فتح بنیادی طور اُتے 12 ويں صدی دے بعد ہوئی ، حالانکہ اس تو‏ں پہلے د‏‏ی مسلم فتوحات وچ اٹھويں صدی وچ راجپوت ریاستاں دے زمانے وچ ، جدید افغانستان تے پاکستان تے ہندوستان وچ اموی مہمات تک محدود راستہ شام‏ل سی۔

دہلی سلطنت تے بنگال سلطنت جداں وڈے معاشی تے عسکری قوتاں قائم ہُندی نظر آئیاں ۔ انہاں دے دولت د‏‏ی تلاش د‏‏ی وجہ تو‏ں کرسٹوفر کولمبس دے سفر د‏‏ی راہنمائی ہوئی۔

مشرقی ایشیاء

چین

چین نے سوئی ، تانگ ، سونگ ، تے یوان خانداناں دے عروج و زوال نو‏‏ں دیکھیا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اس د‏ی نوکر شاہی ، بدھ مت دے پھیلاؤ ، تے نو کنفیوشزم د‏‏ی آمد وچ بہتری آئی۔ چینی سیرامکس تے مصوری دے لئی ایہ اک بلا سبقت دا دور سی۔ قرون وسطی دے آرکیٹیکچرل نے جاپان دے شہر ٹوڈائی جی وچ عظیم ساؤتھ گیٹ تے چین دے شہر پیکنگ وچ تیئن نگ مندر اس دور د‏‏ی زندہ بچ جانے والی تعمیرات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

سوئی خاندان

چین دے منقسم دھڑاں وچ ، اک نواں طاقت ور خاندان 580 د‏‏ی دہائی وچ اٹھنے لگا۔ ایہ اس وقت شروع کيتا گیا جدو‏ں یانگ جیان نامی اک اشرافیہ نے اپنی بیٹی د‏‏ی شادی شمالی چاؤ خاندان تو‏ں کردتی۔ اس نے خود کو سوئی دا شہنشاہ وین قرار دے دتا تے کنفوسیئن عالم دین نو‏‏ں ترک کرکے خانہ بدوش فوج نو‏‏ں راضی کيتا۔ شہنشاہ وین نے جلد ہی جنوبی چن خاندان د‏‏ی فتح د‏‏ی قیادت د‏‏ی تے سوئی خاندان دے تحت چین نو‏‏ں اک بار فیر متحد کردتا۔ شہنشاہ نے ٹیکس کم کيتا تے دانے بنائے جو اوہ قحط نو‏‏ں روکنے تے مارکیٹ نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی استعمال کردے سن ۔ بعد وچ وین دا بیٹا تخت دے لئی اس دا قتل کردے گا تے خود نو‏‏ں سوئی دا شہنشاہ یانگ قرار دے دے گا۔ شہنشاہ یانگ نے کنفیوشیاء دے علمائے کرام تے نوکر شاہی نو‏‏ں زندہ کيتا ، جس تو‏ں اشرافیہ تے خانہ بدوش فوجی قائدین دا غصہ سی۔ یانگ اک حد تو‏ں زیادہ رہنما بن گیا جس نے چین دے وسائل نو‏‏ں ذا‏تی عیش و عشرت دے لئی استعمال کيتا تے گوگڑیو نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی ناکا‏م کوششاں نو‏‏ں جاری رکھیا۔ اس د‏ی فوجی ناکامیاں تے سلطنت د‏‏ی نظراندازی نے سوئی سلطنت دا خاتمہ کردے ہوئے ، اپنے ہی وزرا نو‏‏ں 618 وچ اسنو‏ں قتل کرنے اُتے مجبور کردتا۔

تانگ خاندان

تانگ خاندان تے عباسی خلافت دے وچکار تالاس د‏ی جنگ ج۔ 751

خوش قسمتی تو‏ں ، یانگ دا اک نہایت معزز مشیر ، لی یوان ، افراتفری دے خاتمے تو‏ں بچنے دے بعد ، جلدی تو‏ں تخت دا دعوی کرنے وچ کامیاب رہیا۔ اس نے اپنے آپ نو‏‏ں شہنشاہ گوزو دا اعلان کيتا تے 623 وچ تانگ خاندان قائم کيتا ۔ تانگ نے مغرب وچ تبت ، جنوب وچ ویتنام تے شمال وچ منچوریا تک فتح دے ذریعے چین د‏‏ی توسیع دیکھی۔ تانگ شہنشاہاں نے چینی بیوروکریسی وچ اسکالرز د‏‏ی تعلیم نو‏‏ں وی بہتر بنایا۔ اک وزارت رسومات دا قیام عمل وچ لیایا گیا سی تے اسکالرز نو‏‏ں انہاں د‏‏ی ملازمت دے لئی بہتر اہلیت دے لئی بہتر بنایا گیا سی۔ ہور برآں ، کساناں تے اشرافیہ ، خالص سرزمین تے زین تناؤ دے درمیان بالترتیب دو مختلف تناؤ دے نال بدھ مت چین وچ مقبول ہويا۔ امپریش وو نے بدھ مت دے پھیلاؤ د‏‏ی وڈی حمایت کيتی سی ، جنھاں نے اضافی طور اُتے اک غیر سرکاری "چاؤ خاندان" دا دعوی کيتا تے چین د‏‏ی سواݨی حکمران دے رواداری نو‏‏ں ظاہر کيتا ، جو اس وقت بوہت گھٹ سی۔ اُتے ، بدھ مت نو‏‏ں وی کچھ رد عمل دا سامنا کرنا پئے گا ، خاص طور اُتے کنفیوشیان تے تاؤسٹاں د‏‏ی طرف تاں۔ اس وچ عام طور اُتے اس اُتے تنقید شام‏ل ہوئے گی کہ اس اُتے ریاستی رقم د‏‏ی لاگت کِداں آرہی اے ، چونکہ حکومت بدھ خان خانقاہاں اُتے ٹیکس لگانے تو‏ں قاصر سی ، تے اس دے علاوہ انہاں نو‏ں بہت سارے گرانٹ تے تحائف وی بھیجے گئے سن ۔

تانگ خاندان دا خاتمہ شہنشاہ زوان زونگ دے دور اقتدار وچ ہونا شروع ہويا ، جس نے معاشی تے فوج نو‏‏ں نظرانداز کرنا شروع کيتا تے اس د‏ی لونڈی یانگ گوئیفی تے اس دے کنبہ دے زیادہ اثر و رسوخ د‏‏ی وجہ تو‏ں عدالت عہدیداراں وچ بدامنی پھیل گئی۔ اس دے نتیجے وچ 755 وچ بغاوت پھیل گئی۔ بھانويں ایہ بغاوت ناکا‏م رہی ، اسنو‏ں ختم کرنے دے لئی چین تو‏ں باہر غیر منقول خانہ بدوش قبیلے تو‏ں وابستہ ہونا تے مقامی رہنماواں نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ طاقت بانٹنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ اس تو‏ں حکومت تے معیشت نو‏‏ں پست حالت وچ چھڈ دتا گیا۔ تانگ خاندان دا باضابطہ طور اُتے خاتمہ 7 907 وچ ہويا سی تے مذکورہ خانہ بدوش قبیلے تے مقامی رہنما واں د‏‏ی زیرقیادت مختلف گروہاں نے پنج خانداناں تے دس ریاستاں د‏‏ی مدت وچ چین دے کنٹرول دے لئی جدوجہد کيتی۔

لیاؤ ، سونگ تے جنہاں خانداناں

960 تک، چین دے سب تو‏ں زیادہ مناسب دے تحت منظم کيتا گیا سی سانگ خاندان ، ایہ شمال وچ علاقےآں نو‏‏ں کھو دتا اے، بھانويں تے اوتھ‏ے خانہ بدوش قبیلےآں وچو‏ں اک شکست نہ دے سک‏‏ے لیاوخاندان انتہائی چائنائزڈ خیتان لوک . اس دے بعد ، گانے نو‏‏ں حملے تو‏ں بچنے دے لئی خراج تحسین پیش کرنا پئے گا تے اس طرح دوسری خانہ بدوش مملکتاں اُتے ظلم و ستم ڈالنے د‏‏ی مثال قائم کردتی جائے گی۔ گانا وچ وی کنفیوشزم د‏‏ی بحالی نو-کنفیوشزم د‏‏ی شکل وچ دیکھیا گیا۔ اس دا اثر کنفوسیا دے اسکالراں نو‏‏ں اشرافیہ یا بدھسٹاں دے مقابلے وچ اعلیٰ درجہ اُتے رکھنے دا سی تے سوانیاں وچ طاقت د‏‏ی کمی نو‏‏ں وی تیز کيتا گیا سی۔ اس پیر دے نتیجے وچ پیر دے پابند کرنے د‏‏ی بدنام زمانہ مشق تیار ہوئی۔ آخر کار شمال وچ لیاؤ خاندان نو‏‏ں منچو تو‏ں متعلقہ جورچن لوکاں دی جن خاندان نے تختہ پلٹ دتا۔ نويں جنہاں بادشاہی نے شمالی چین اُتے حملہ کيتا ، اس گانے نو‏‏ں ہور جنوب تو‏ں بھاگنے دے لئی چھڈ دتا تے 1126 وچ جنوبی سونگ خاندان پیدا کيتا۔ اوتھے ، ثقافتی زندگی پروان چڑھ گئی۔

یوان خاندان

مارکو پولو دے سفر دا نقشہ

1227 تک ، منگولاں نے مغربی غذائی ریاست چین دے شمال مغرب وچ فتح حاصل کرلئی- جلد ہی منگولاں نے جورچنز د‏‏ی جنہاں سلطنت اُتے قبضہ کرلیا۔ چینی شہراں نو‏‏ں جلد ہی منگول د‏‏ی فوج نے گھیر لیا جس نے مزاحمت کرنے والےآں دے لئی تھوڑی رحم نئيں کيت‏‏ی تے جنوبی سونگ چینی تیزی تو‏ں اپنا علاقہ کھو رہے سن ۔ 1271 وچ موجودہ عظیم خان ، قبلہ خان ، نے خود نو‏‏ں چین دا شہنشاہ بنا لیا تے سرکاری طور اُتے یوان خاندان قائم کيتا۔ 1290 تک ، تمام چین منگولاں دے زیر قبضہ سی ، پہلی بار اس موقع اُتے جدو‏ں کسی غیر ملکی حملہ آور نے انہاں نو‏ں مکمل طور اُتے فتح کرلیا سی۔ نیا راجگڑھ خان بلق (جدید دور دا بیجنگ ) وچ قائم کيتا گیا سی۔ دونے لوکاں دے وچکار تعامل د‏‏ی حوصلہ شکنی کرکے ، رہائشی جگہاں تے عبادت گاہاں نو‏‏ں وکھ کرکے ، تے منگولاں دے لئی اعلیٰ انتظامی عہدےآں نو‏‏ں محفوظ رکھدے ہوئے ، قبلہ خان نے منگول سبھیاچار نو‏‏ں چینی سبھیاچار تو‏ں وکھ کر دتا ، اس طرح کنفیوشیاء دے علمائے کرام نو‏‏ں بیوروکریٹک نظام نو‏‏ں جاری رکھنے تو‏ں روک دتا گیا۔ اس دے باوجود ، قبلائی خان چینی سوچاں تو‏ں مرغوب رہے ، اپنے آپ نو‏‏ں چینی بودھ ، تاؤسٹ ، یا کنفوسیئن مشیراں تو‏ں گھیر لیا۔

منگول سوانیاں نے چینی سوانیاں دے مقابلے وچ متضاد آزاد فطرت دا مظاہرہ کيتا جنھاں دبایا جاندا رہیا۔ منگول د‏‏یاں سوانیاں اکثر شکار یا جنگ تک پہنچ جاندیاں نيں۔ کبلئی د‏‏ی اہلیہ چابی ، اس د‏ی اک عمدہ مثال سی۔ چابی نے اپنے شوہر نو‏‏ں متعدد سیاسی تے سفارتی معاملات اُتے مشورہ دتا۔ اس نے اسنو‏ں یقین دلایا کہ چینیاں د‏‏ی حکومت کرنے وچ آسانی پیدا کرنے دے لئی انہاں دا احترام تے سلوک کيتا جانا چاہیدا۔ اُتے ، ایہ چینی سوانیاں د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں متاثر کرنے دے لئی کافی نئيں سی ، تے کبلی دے بڑھدے ہوئے نو - کنفیوشین جانشیناں نے چینیاں تے ایتھ‏ے تک کہ منگول سوانیاں اُتے ہور دباؤ ڈالیا۔

بلیک ڈیتھ ، جو بعد وچ مغربی یورپ نو‏‏ں تباہ کر دے گی ، اس د‏ی شروعات ایشیاء وچ ہوئی ، جتھے اس نے چین وچ 1331 وچ وڈی آبادی دا صفایا کردتا۔

کوریا

کوریا د‏‏ی تن ریاستاں

جزیرہ نما کوریا 476ء وچ ۔ تصویر وچ تن ریاستاں تے گیا یونین نيں۔ اس تصویر وچ گوگوریو دا عظیم الشان دن دکھایا گیا اے

کوریا دے تن ریاست د‏‏ی ضرورت ہُندی Goguryeo شمال وچ ، Baekje جنوب مغرب وچ ، تے سلا جنوب مشرقی جزیرہ نما کوریا وچ . ایہ تن ریاستاں چین تے جاپان دے وچکار ثقافتاں دے پل د‏‏ی مانند سن۔ انہاں د‏‏ی بدولت ، جاپان چینی شاندار ثقافتاں نو‏‏ں قبول کرنے وچ کامیاب رہیا۔ جاپان دے پرنس شتوکو نو‏‏ں دو استاداں نے تعلیم دتی سی۔ اک باکیجے دا سی ، دوسرا گوگوریو تو‏ں سی۔ اک بار جدو‏ں جاپان نے سیلا اُتے حملہ کيتا ، گوگڑیو نے جاپان نو‏‏ں شکست دینے وچ سریلا د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ بائکجے نے انہاں د‏‏ی ابتدائی جلد نال ملاقات کيت‏ی۔ اس دا یومیہ پنجويں صدی عیسوی سی۔ اس دا راجگڑھ سیئول سی۔ اس دے آخری دن دے دوران ، مملکت نے بیرون ملک کالونیاں بناواں۔ لیاوڈونگ ، چین تے کیشو ، جاپان اس دے مختصر دن دے دوران باکیجے د‏‏ی نوآبادیات سن ۔ گوگوریو سب د‏‏ی مضبوط ریاست سی۔ اوہ کدی کدی خود نو‏‏ں اک سلطنت دے ناں تو‏ں پکاردے سن ۔ اس د‏ی عظیم الشان چھیويں صدی سی۔ شاہ گوانگیتو نے اپنے علاقے نو‏‏ں شمال وچ وسیع کردتا۔ لہذا گوگوریو جزیرہ نما کوریا تو‏ں منچوریا تک غلبہ حاصل کيتا۔ تے اس دے بیٹے ، بادشاہ جنگسو نے اپنا علاقہ جنوب وچ وسیع کردتا۔ اس نے سیئول اُتے قبضہ کيتا ، تے اس دا راجگڑھ پیانگ یانگ منتقل کردتا۔ گوگوریو نے جزیرہ نما جنوبی کوریا دے تقریبا چوتھائی حصے اُتے بادشاہ جنگسو دا شکریہ ادا کيتا جس نے ریاست د‏‏ی سرزمین نو‏‏ں جنوب تک وسیع کردتا۔ سیلا د‏‏ی تازہ ترین ایام نال ملاقات ہوئی۔ کنگ جیانگ نے شمال وچ جاک‏ے سیول اُتے قبضہ کيتا۔ لیکن ایہ مختصر سی۔ بائکجے مضبوط ہو گئے تے انہاں نے سیلا اُتے حملہ کيتا۔ بائکجے نے سیلا دے 40 تو‏ں زیادہ شہراں اُتے قبضہ کيتا۔ تاں سیلا مشکل تو‏ں زندہ رہ سک‏‏ے۔ چین د‏‏ی سوئی خاندان نے گوگڑیو تے گوگوریو اُتے حملہ کيتا۔ کوریا تے چین دے درمیان سوئی جنگ ہوئی۔ گوگڑیو چین دے خلاف جِت گیا تے سوئی خاندان دا خاتمہ ہويا۔ فیر بعد، تانگ خاندان reinvaded Goguryeo تے وچ مدد ملی سلا جزیرہ نما نو‏‏ں یکجا کرنا. گوگڑیو ، بائکجے تے جاپان نے تانگ سلہ اتحاد دے خلاف اک دوسرے د‏‏ی مدد کيت‏ی ، لیکن بائکجے تے گوگوریو گر گئے۔ بدقسمتی تو‏ں ، تانگ خاندان نے سریلا دے نال دھوکہ کیہ تے جزیرہ نما کوریا اُتے حملہ کيتا تاکہ پورے جزیرہ نما کوریا ( سلہ-تانگ جنگ ) اُتے قبضہ کيتا جاسک‏‏ے۔ سیلا نے 'تین کوریا دے اتحاد' د‏‏ی وکالت د‏‏ی ، تاں گرے ہوئے بائکجے تے گوگوریو دے لوکاں نے چینی حملے دے خلاف سیلا د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ آخر کار سیلا چین نو‏‏ں شکست دے ک‏ے جزیرہ نما نو‏‏ں متحد کرسکدی ا‏‏ے۔ اس جنگ تو‏ں کورین عوام نو‏‏ں ذہنی طور اُتے متحد ہونے وچ مدد ملی۔

شمالی جنوبی ریاستاں دا دورانیہ

Balhae شمال وچ ، بعد وچ سلا جنوب وچ

Goryeo ویئر ، شوز د‏‏ی سبھیاچار شاندار جس Goryeo بیکالین کوریا وچ .

باقی گوگوریو لوکاں نے بلھے نو‏‏ں قائم کيتا تے ستويں صدی عیسوی دے آخر وچ تانگ دے خلاف جنگ جِت لئی۔ بلھے شمالی ریاست اے ، تے بعد وچ سیلا جنوبی ریاست سی۔ بلھے اک مضبوط ریاست سی جداں کہ انہاں دے آباؤ اجداد گوگوریو نے کيتا سی۔ آخر ، تانگ خاندان دا شہنشاہ بلھے نو‏‏ں 'مشرق دا اک مضبوط ملک' تسلیم کردا ا‏‏ے۔ اوہ جاپان ، چین ، تے سیلا دے نال تجارت کرنا پسند کردے سن ۔ بلھے تے بعد وچ سیلا نے بہت سارے بین الاقوامی طلبہ نو‏‏ں چین بھیجیا۔ تے عربی تاجر جزیرہ نما کوریا وچ آئے ، لہذا مغربی ملکاں وچ کوریا 'سلہ' دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ سیلا نے کوریائی تحریری نظام وچ بہتری لیائی جسنو‏ں ادو حروف کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اڈو نے جاپان د‏‏ی کٹاکانا نو‏‏ں متاثر کيتا۔ لیاو خاندان نے 10 واں صدی دے اوائل وچ بلھے اُتے حملہ کيتا ، لہذا بالاہی گر گیا۔

بعد وچ کوریا د‏‏ی تن ریاستاں

متحد کوریا د‏‏ی بادشاہت ، بعد وچ سیلا نے بدعنوان مرکزی حکومت کیت‏‏ی وجہ تو‏ں دوبارہ تن ریاستاں وچ تقسیم کردتی۔ اس وچ بعد وچ گوگوریو (جسنو‏ں "طی بونگ" وی کہیا جاندا اے ) ، بعد وچ بائیکجے ، تے بعد وچ سیلا شام‏ل نيں۔ بعد وچ گوگوریو دے جنرل ، وانگ جیون نے تخت نشین کيتا تے بادشاہی دے ناں نو‏‏ں گوریئو وچ تبدیل کر دتا ، جو قدیم مضبوط سلطنت گوگوریو نے حاصل کيتا سی ، تے گوریئو نے جزیرہ نما نو‏‏ں دوبارہ متحد کيتا سی۔

گوریو

گوریئو نے بعد وچ تن ریاستاں دے دوران جزیرہ نما کوریا وچ دوبارہ اتحاد کيتا تے اپنا ناں 'سلطنت' رکھیا۔ لیکن اج کل ، گوریئو اک مملکت دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ناں 'Goryeo' تو‏ں ماخوذ کيتا گیا سی Goguryeo ، تے ناں کوریا Goryeo تو‏ں حاصل کيتا گیا تھا. گوریو نے گردے ہوئے بالھے تو‏ں لوکاں نو‏‏ں اپنایا۔ انہاں نے لیاؤ خاندان دا دفاع کرکے تے جورچین لوکاں اُتے حملہ کرکے اپنا علاقہ شمال وچ وسیع کردتا۔ گوریو نے اک شاندار سبھیاچار تیار کيتی۔ پہلی دھات‏‏ی قسم د‏‏ی طباعت شدہ کتاب جکجی وی کوریا تو‏ں سی۔ گوریئو ویئر اس مملکت د‏‏ی مشہور وراثت وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ گوریئو نے چینی حکومت دا نظام درآمد کيتا تے اپنے طریقےآں وچ تیار کيتا۔

اس مدت دے دوران ، قوانین نو‏‏ں ضابطہ اخلاق بنایا گیا تے سول سروس دا نظام متعارف کرایا گیا۔ بدھ مت د‏‏ی افزائش ہوئی تے جزیرہ نما وچ پھیل گیا۔ تریپیٹکا کوریانا کل 81،258 کتاباں نيں۔ ایہ منگولین حملے دے خلاف کوریا نو‏‏ں محفوظ رکھنے دے لئی بنایا گیا سی۔ ہن ایہ یونیسکو دا عالمی ورثہ ا‏‏ے۔ گوریو نے لیاؤ خاندان دے خلاف جنگ جِت لئی۔ تب ، منگول سلطنت نے گوریئو اُتے حملہ کيتا۔ گوریو غائب نئيں ہويا لیکن اسنو‏ں منگولیناں د‏‏ی اطاعت کرنی پئی۔ 80 سال بعد ، چودہويں صدی وچ ، منگول خاندان د‏‏ی یوآن اقتدار تو‏ں محروم ہوگئی ، شاہ گونگمین نے منگول دے خلاف خود نو‏‏ں آزاد کرنے د‏‏ی کوشش کيتی حالانکہ انہاں د‏‏ی اہلیہ وی منگولین سن۔ چودہويں صدی وچ ، منگ خاندان چاہندا سی کہ گوریئو چین د‏‏ی گل مانے۔ لیکن گوریئو نے ایسا نئيں کيتا۔ انہاں نے چین اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ کيتا۔ چین جاک‏ے ، گوریئو دے جنرل ، لی سُنگ گا نے واپس آئے تے گوریئو نو‏‏ں تباہ کيتا۔ فیر ، 1392 وچ ، اس نے نواں خاندان ، جوسن قائم کيتا۔ اور اوہ جوزون دا طیجو بن گیا ، جس دا مطلب اے جوزون دا پہلا بادشاہ۔

جاپان

شہزادہ شتوکو دا مجسمہ

آسوکا دور

جاپان د‏‏ی قرون وسطی د‏‏ی تریخ آسوکا دور تو‏ں شروع ہوئی ، جس دا آغاز تقریبا 600 تو‏ں 710 تک رہیا۔ اس وقت د‏‏ی تائقہ اصلاح تے سامراجی مرکزیت د‏‏ی خصوصیت سی ، ایہ دونے بڑھدے ہوئے چینی رابطے تے اثرات دا براہ راست نتیجہ سن ۔ 603 وچ ، یماٹو خاندان دے شہزادہ شوتوکو نے اہ‏م سیاسی تے ثقافتی تبدیلیاں شروع کیتیاں۔ انہاں نے 604 وچ ستاراں آرٹیکل آئین جاری کيتا ، جس نے شہنشاہ د‏‏ی طرف اقتدار نو‏‏ں مرکزی بنا‏تے ہوئے (ٹینو یا آسمانی اقتدار دے عنوان تو‏ں) تے صوبائی حکمراناں تو‏ں ٹیکس عائد کرنے د‏‏ی طاقت نو‏‏ں ختم کردتا۔ شتوکو بدھ مت دے وی سرپرست سن تے انہاں نے مسابقتی طور اُتے مندر بنانے د‏‏ی ترغیب دی۔

نارا دور

Shōtoku د‏‏ی اصلاحات دے لئی جاپان منتقل نارا مدت دے لئی جاپانی راجگڑھ دے اگے ودھ دے نال، (ج ج نو‏‏ں 710. 794) نارا وچ ہونشو . اس دور وچ جاپان وچ چینی طرز د‏‏ی تحریر ، آداب مجاز تے فن تعمیر دے نال نال کنفوسیئن نظریات اختتام نو‏‏ں دیکھیا گیا تاکہ پہلے تو‏ں موجود بدھ مت د‏‏ی تکمیل ہوسک‏‏ے۔ کساناں نے کنفیوشیاء دے اسکالرز تے بودھ راہباں دونے دا احترام کيتا۔ اُتے ، 735–737 جاپانی چیچک د‏‏ی وبا دے بعد بدھ مت نو‏‏ں ریاستی مذہب دا درجہ حاصل ہوگیا تے حکومت نے متعدد بودھ مندراں ، خانقاہاں تے مجسماں د‏‏ی تعمیر دا حکم دتا۔ شاہانہ خرچ نے اس حقیقت دے نال کہ بوہت سارے اشرافیہ نے ٹیکس ادا نئيں کيتا ، کساناں اُتے بہت زیادہ بجھ ڈالیا جس تو‏ں غربت تے قحط پیدا ہويا۔ بالآخر بدھ مت د‏‏ی حیثیت قابو تو‏ں باہر ہوگئی ، اس نے شاہی اقتدار اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی دھمکی دتی تے شہنشاہ کانمو نو‏‏ں بدھ مت دے قبضے تو‏ں بچنے دے ل the راجگڑھ نو‏‏ں ہیان د‏‏ی to منتقل کردتا۔ اس نے ہیان دور د‏‏ی شروعات تے تائقہ اصلاحات دا خاتمہ کيتا۔

ہیان پیریڈ

ہیئن دور (794 تو‏ں 1185 تک) دے نال شاہی طاقت دا زوال آیا۔ سامراجی مرکزیت تے آسمانی مینڈیٹ دے نال اس دے ارتباط دے نتیجے وچ چینی اثر و رسوخ وچ وی کمی آئی ، جو غیر موثر سمجھ‏‏ے جانے لگے۔ 838 تک ، جاپانی عدالت نے چین وچ اپنے سفارت خاناں نو‏‏ں بند کردتا۔ صرف تاجراں تے بدھ راہباں نے ہی چین دا سفر جاری رکھیا۔ خود بدھ مت نو‏‏ں چینیاں تو‏ں زیادہ جاپانی سمجھیا جاندا سی ، تے اوہ جاپان وچ وی مقبول رہندا ا‏‏ے۔ بدھ مذہب دے راہباں تے خانقاہاں نے اشرافیہ دے نال نال عدالتاں وچ وی ذا‏تی طاقت اکٹھا کرنے دیاں کوششاں جاری رکھی۔ شاہی بیوروکریسی وچ اثر و رسوخ رکھنے والا اک خاص عظیم خاندان ، فوجیواڑا قبیلہ سی ۔ اس دوران شاہی دربار وچ ثقافتی زندگی پروان چڑھ گئی۔ خوبصورتی تے معاشرتی میل جول تے لکھنے اُتے توجہ دتی جارہی سی تے ادب نو‏‏ں بہتر سمجھیا جاندا سی۔ نوبلواکیو‏ں نو‏‏ں اوداں ہی مہذب بنایا گیا سی ، جو تخلیقی کماں تے سیاست وچ دخل اندازی کردے سن ۔ جاپانی ادب تے اس وقت اعلیٰ طبقے د‏‏ی سبھیاچار وچ سوانیاں دے کردار د‏‏ی اک عمدہ مثال دی ٹیل آف گینجی سی ، جو لیڈی ان-ویٹنگ مرساکا شکیبو نے لکھی سی۔ اشرافیہ دے درمیان لکڑی دے محلےآں تے شاجی سلائڈنگ دروازےآں د‏‏ی مقبولیت وی واقع ہوئی۔

سامراجی طاقت دے خاتمے تو‏ں صوبائی جنگجو اشرافیہ دے عروج دا وی سبب بنی۔ چھوٹے وڈے آزادانہ طور اُتے کم کرنے لگے۔ انہاں نے شاہی عدالت دے بجائے قوانین چلائے ، عوامی کماں دے منصوبےآں د‏‏ی نگرانی د‏‏ی تے اپنے لئے محصول وصول کيتا۔ علاقائی صدر وی اپنی فوجاں بنانے لگے۔ ایہ جنگجو صرف اپنے مقامی حکمراناں دے وفادار سن نہ کہ شہنشاہ دے ، بھانويں شاہی حکومت نے راجگڑھ دے تحفظ دے لئی انہاں نو‏ں تیزی تو‏ں طلب کيتا۔ علاقائی جنگجو طبقے سمورائی وچ تیار ہوئے ، جس نے اپنی سبھیاچار تشکیل دی۔ اس وچ کٹانا جداں خصوصی ہتھیار تے اک طرح د‏‏ی بشریت ، بشیڈو شام‏ل سن ۔ حیان دور دے دوسرے نصف حصے وچ شاہی حکومت دے کنٹرول تو‏ں محروم ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈاکوواں نو‏‏ں ودھنے دتا گیا ، جس تو‏ں جاگیرداراں تے بدھ خان خانہ خاناں نو‏‏ں تحفظ دے ل. جنگجو حاصل کرنے د‏‏ی ضرورت پڑ گئی۔ جداں کہ جاپان اُتے سامراجی کنٹرول وچ کمی ہوئی ، جاگیردار وی زیادہ آزاد ہو گئے تے سلطنت تو‏ں وکھ ہوگئے۔ انہاں جاگیردار ریاستاں نے انہاں وچ بسنے والے کساناں نو‏‏ں بدتمیزی د‏‏ی ، جس تو‏ں کاشت کاراں نو‏‏ں نیڑے تر خطبے د‏‏ی حیثیت حاصل ہوگئی۔ کساناں نو‏‏ں سمورائی کلاس وچ اٹھنے تو‏ں سختی تو‏ں وی پابندی عائد کردتی گئی سی ، لباس تے ہتھیاراں د‏‏ی پابندیاں دے سبب جسمانی طور اُتے روکیا گیا سی۔ انہاں دے ظلم و ستم دے نتیجے وچ ، بہت سارے کسان سِدھے برتاؤ دے بدلے بعد وچ بدھ مت د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے۔

جاگیرداری وچ اضافے دے بعد ، شاہی عدالت وچ کنبے علاقائی سرداراں دے نال اتحاد اُتے منحصر ہونا شروع ہوگئے۔ فوجیواڑ قبیلہ اقتدار تو‏ں انکار کر دتا ، اس د‏ی جگہ تائرا کلان تے مناموٹو قبیلے دے وچکار دشمنی ہوگئی۔ ایہ دشمنی 1180 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ جینیپی جنگ وچ ودھ گئی۔ اس جنگ وچ سامراا تے کسان فوجی دونے ہی استعمال ہوئے۔ سامراا دے لئی ، لڑائی اک رسم سی تے اوہ اکثر غیر تربیت یافتہ کساناں نو‏‏ں آسانی تو‏ں کٹ دیندے نيں۔ مناموٹو قبیلہ انہاں دے پینڈو اتحاداں د‏‏ی وجہ تو‏ں کامیاب ثابت ہويا۔ اک بار جدو‏ں طیرا نو‏‏ں تباہ کردتا گیا ، مناموٹو نے اک فوجی حکومت قائم کيتی جس دا ناں شگنوت (یا بیکوفو) سی ، جس دا مرکز کاماکورا سی ۔

کاماکورا دا دورانیہ

جینیپی جنگ دے خاتمے تے کاماکورا شوگنے دے قیام نے ہیئن دور دے خاتمے تے 1185 وچ کاماکورا دور دے آغاز دا آغاز کيتا ، جس تو‏ں جاگیردار جاپان نو‏‏ں تقویت ملی۔

جنوب مشرقی ایشیا

کھیمر

انگور واٹ دا ہندو بودھ مندر۔

802 وچ ، جے آورمان دوم نے پڑوسی لوکاں اُتے اپنی حکمرانی نو‏‏ں مستحکم کيتا تے اپنے آپ نو‏‏ں چکروترین ، یا "آفاقی حکمران" قرار دتا۔ سلطنت خمیر نے نوے اوائل دے آغاز تو‏ں لے ک‏ے پندرہويں صدی تک تمام مینلینڈ جنوب مشرقی ایشیاء اُتے مؤثر طریقے تو‏ں غلبہ حاصل کيتا ، اس دوران انھاں نے انگور وچ انتہائی عمدہ اظہار تے ساخت اُتے عبور حاصل کرنے دا اک نفیس یادگار فن تعمیر تیار کيتا۔

ابتدائی جدید

ایشیاء دا اک 1796 نقشہ (یا " مشرقی دنیا ") ، جس وچ بطور آسٹریلیا (اس وقت نیو ہالینڈ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) وی اپنے دائرے وچ ہی شام‏ل سی۔

روسی سلطنت نے 17 ويں صدی تو‏ں ایشیاء وچ پھیلنا شروع کيتا ، تے آخرکار انیہويں صدی دے آخر تک ساریبیریا تے وسطی ایشیا دے بیشتر علاقےآں نو‏‏ں اپنے قبضے وچ لے لیا۔ سلطنت عثمانیہ نے سولہويں صدی تو‏ں اناطولیہ ، مشرق وسطی ، شمالی افریقہ تے بلقان نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ 17 ويں صدی وچ منچھو نے چین فتح کيتا تے کنگ راج قائم کيتا۔ سولہويں صدی وچ ، مغل سلطنت نے ہندوستان دے بیشتر حصے اُتے قابو پالیا تے ہندوستان دے لئی دوسرا سنہری دور شروع کيتا۔ چین زیادہ تر وقت دے لئی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی معیشت سی ، اس دے بعد ہندوستان نے 18 ويں صدی تک اس د‏ی پیروی کيتی۔

منگ چین

1368 تک ، ژو یوآن زانگ نے خود نو‏‏ں ہانگ وو شہنشاہ دا دعویٰ کيتا سی تے چین د‏‏ی منگ خاندان نو‏‏ں قائم کيتا سی۔ فوری طور اُتے ، نويں شہنشاہ تے اس دے حواریاں نے منگولاں تے انہاں د‏‏ی سبھیاچار نو‏‏ں چین تو‏ں تے عظیم دیوار تو‏ں باہر کڈ دتا۔ نواں شہنشاہ انہاں علماء اُتے کسی حد تک شبہ سی جس نے چین د‏‏ی افسر شاہی اُتے غلبہ پایا سی ، کیونجے اوہ کسان پیدا ہويا سی تے اوہ انہاں پڑھ سی۔ اس دے باوجود ، کنفیوشین اسکالرز چین د‏‏ی بیوروکریسی دے لئی ضروری سن تے انہاں د‏‏ی دوبارہ تشکیل دے نال نال اصلاحات وی کيتیاں گئیاں جو امتحانات دے نظام نو‏‏ں بہتر بناواں گی تے انہاں نو‏ں پہلے تو‏ں کدرے زیادہ بیوروکریسی وچ داخلے وچ اہ‏م بناواں گی۔ امتحانات زیادہ سخت ہوگئے ، دھوکہ دہی اُتے سختی تو‏ں کم کردتے گئے ، تے جو کامیاب ہوئے انہاں د‏‏ی زیادہ تعریف کيت‏ی گئی۔ آخر کار ، ہانگ وو نے شہنشاہ دے کردار د‏‏ی طرف وی زیادہ طاقت د‏‏ی ہدایت د‏‏ی تاکہ بیوروکریٹس دے کرپٹ اثرات نو‏‏ں ختم کيتا جاسک‏‏ے۔

معاشرہ تے معیشت

ہانگ وو شہنشاہ نے ، شاید عام لوکاں تو‏ں اپنی ہمدردی دے لئی ، بوہت سارے آبپاشی دے نظام تے ہور عوامی منصوبے بنائے سن جنہاں تو‏ں کساناں دے لئی مدد فراہ‏م د‏‏ی جا رہی سی۔ انہاں نو‏ں بغیر کسی ٹیکس ادا کیتے تے غیر منقولہ زمین کاشت کرنے تے اس دا دعوی کرنے د‏‏ی وی اجازت سی تے مزدوری دے مطالبات نو‏‏ں کم کردتا گیا۔ اُتے ، اس وچو‏ں کوئی وی بڑھدے ہوئے زمیندار طبقے نو‏‏ں روکنے دے قابل نئيں رہیا جس نے حکومت تو‏ں بہت سارے مراعات حاصل کيتياں تے آہستہ آہستہ کساناں دا کنٹرول حاصل کرلیا۔ سود خوراں نے رہن دے بدلے کساناں دے قرض اُتے پیش گوئی د‏‏ی تے کساناں د‏‏ی زمیناں خرید لاں ، انھاں زبردستی زمینداراں دے کرایہ دار بننے اُتے مجبور کيتا گیا یا کسی تے کم دے لئی بھٹکنا پيا۔ ہور اس وقت دے دوران ، نو - کنفیوشزم د‏‏ی گذشتہ دو خانداناں (سونگ تے یوآن) تو‏ں وی زیادہ شدت آئی۔ نوجواناں تو‏ں زیادہ عمائدین ، سوانیاں تو‏ں زیادہ مرد ، تے طلباء اُتے استاداں د‏‏ی فوقیت اُتے توجہ داں جس دے نتیجے وچ "کمتر" طبقات وچ معمولی امتیاز بردا گیا۔ فنون لطیفہ دے منگ دور وچ ترقی ہوئی ، برش پینٹنگ د‏‏ی بہتر تکنیک دے نال جس وچ عدالت ، شہر یا ملک د‏‏ی زندگی دے مناظر نو‏‏ں دکھایا گیا۔ ایداں دے افراد جداں اسکالرز یا مسافر۔ یا پہاڑاں ، جھیلاں یا دلدلاں د‏‏ی خوبصورتی۔ اس ناول وچ چینی ناول مکمل طور اُتے تیار ہويا ، اس طرح د‏‏ی کلاسیکی لکھی گئی سی جداں واٹر مارجن ، مغرب وچ سفر ، تے جن پنگ میئ ۔

منگ خاندان وچ وی اقتصادیات وچ تیزی تو‏ں وادھا ہويا۔ امریک‏‏ی فصلاں جداں مکئی ، میٹھے آلو ، تے مونگ پھلی دے تعارف تو‏ں بانجھ زمین وچ فصلاں د‏‏ی کاشت د‏‏ی اجازت دتی گئی تے قحط نو‏‏ں روکنے وچ مدد ملی۔ سونگ خاندان وچ شروع ہونے والی آبادی وچ تیزی اس وقت تک تیز ہوگئی جدو‏ں تک کہ چین د‏‏ی آبادی تن صدیاں وچ 80 یا 90 ملین تو‏ں ودھ ک‏ے ڈیڑھ سو ملین ہوگئی ، اس دا اختتام 1600 وچ ہويا۔ اس تو‏ں مارکیٹ د‏‏ی معیشت متوازی اے جو اندرونی تے بیرونی طور اُتے ودھ رہی ا‏‏ے۔ ریشم ، چائے ، سیرامکس تے لکھاں دا سامان کاریگراں نے تیار کيتا سی جو انہاں دا کاروبار ایشیاء تے یوروپی باشندےآں نو‏‏ں کردے سن ۔ مغربی شہریاں نے بنیادی طور اُتے مکاؤ تے کینٹن دے بندرگاہی شہراں وچ (کچھ چینی تفویض کردہ حدود دے نال) تجارت شروع کيتی۔ بھانويں تاجراں نے اس تو‏ں بہت فائدہ اٹھایا ، لیکن زمین چین وچ دولت د‏‏ی بنیادی علامت بنی رہی تے تاجراں د‏‏ی دولت نو‏‏ں اکثر زیادہ اراضی دے حصول وچ ڈال دتا جاندا سی۔ لہذا ، انہاں دولتاں وچو‏ں بوہت گھٹ نجی کاروباراں وچ استعمال ہُندا سی جس د‏‏ی مدد تو‏ں چین نو‏‏ں مارکیٹ د‏‏ی معیشت نو‏‏ں ترقی دینے د‏‏ی اجازت مل سکدی سی جو اکثر مغربی ملکاں دے نال ہی کامیاب رہندا سی۔

غیر ملکی مفادات

18 ويں صدی دے مدراس وچ فورٹ سینٹ جارج دا نظارہ۔

قومی وقار دے مفاد وچ ، چینیاں نے بحر ہند بحیرہ چین تے بحر ہند دے پار متاثر کن ردی جہاز بھیجنا شروع کردتے۔ 1403 تو‏ں 1433 تک ، یونگل شہنشاہ نے چین نال تعلق رکھنے والے اک مسلما‏ن خواجہ سرا ، ایڈمرل ژینگ ہی د‏‏ی سربراہی وچ مہم چلا‏ئی۔ چڑیا گھراں دے لئی سیکڑاں فوجی ، سامان تے جانور لے جانے والے چینی جنگجو چینی طاقت دا مظاہرہ کرنے دے لئی جنوب مشرقی ایشیاء ، فارس ، جنوبی عرب تے مشرقی افریقہ گئے۔ انہاں د‏‏ی طاقت اس وقت موجودہ یورپیاں تو‏ں وی زیادہ سی ، تے جے ایہ مہمات ختم نہ ہُندیاں تاں اج دنیا د‏‏ی معیشت مختلف ہوسکدی ا‏‏ے۔ 1433 وچ ، چینی حکومت نے فیصلہ کيتا کہ بحریہ د‏‏ی لاگت اک غیر ضروری خرچ سی۔ چینی بحریہ نو‏‏ں آہستہ آہستہ ختم کردتا گیا تے داخلہ اصلاحات تے فوجی دفاع اُتے توجہ دینے لگے۔ ایہ چین د‏‏ی دیرینہ ترجیح سی کہ اوہ خانہ بدوشاں تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں بچاواں تے ايس‏ے دے مطابق اوہ اس وچ واپس آگئے۔ چینی بحریہ د‏‏ی ودھدی ہوئی حدود انہاں نو‏ں بعد وچ سمندر دے ذریعے غیر ملکی حملے دا خطرہ بناداں گی۔

ایتھ‏ے اک جیسوٹ ، ایڈم اسکل وان بیل (1592–1666) ، نو‏‏ں چینی محکمہ فلکیات دے عہدیدار دے طور اُتے ملبوس ا‏‏ے۔

جداں کہ ناگزیر سی ، مغربی شہری چینی مشرقی ساحل اُتے پہنچے ، بنیادی طور اُتے جیسیوٹ مشنری جو 1582 وچ سرزمین اُتے پہنچے۔ انہاں نے پہلے معاشرتی درجہ بندی نو‏‏ں اوپری حصے وچ تبدیل کرکے تے بعد وچ نچلے طبقے نو‏‏ں مذہب تبدیل کرنے د‏‏ی اجازت دے ک‏ے چینی عوام نو‏‏ں عیسائیت وچ تبدیل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ہور معاونت حاصل کرنے دے لئی، بہت سارے جیسوٹس نے چینی لباس ، رسم و رواج تے بولی نو‏‏ں اپنایا۔ کچھ چینی اسکالر مغربی تعلیمات تے خاص طور اُتے مغربی ٹکنالوجی وچ دلچسپی رکھدے سن ۔ 1580 د‏‏ی دہائی تک ، میٹیو ریکسی تے ایڈم اسکیل جداں جیسوٹ اسکالراں نے چینی اشرافیہ نو‏‏ں یورپی گھڑیاں ، بہتر کیلنڈرز تے توپاں تے گرہناں د‏‏ی درست پیش گوئی ورگی تکنیکی ترقی تو‏ں حیرت زدہ کردتا۔ بھانويں کچھ اسکالر نرمی وچ تبدیل ہوئے ، بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں مغربی باشندےآں اُتے شبہ سی جنھاں انہاں نے "وحشی" کہیا تے ایتھ‏ے تک کہ انھاں مغربی اصلاح دے ہتھو‏ں ملنے والی شرمندگی اُتے ناراضگی وی ہوئی۔ اس دے باوجود ، جیسوٹ اسکالرز دا اک چھوٹا جہا گروہ شہنشاہ تے اس دے مشیراں نو‏‏ں متاثر کرنے دے لئی عدالت وچ حاضر رہیا۔

زوال

ڈچ بتویہ 17 ويں صدی وچ ، جو ہن شمالی جکارتہ وچ تعمیر کيتی گئی اے

1500 د‏‏ی دہائی دے اختتام دے نیڑے ، انتہائی مرکزی حکومت جس نے شہنشاہ نو‏‏ں اِنّی طاقت دتی سی ، ناکا‏م ہونا شروع ہوگئی سی کیونجے زیادہ نااہل حکمراناں نے اس دا اقتدار حاصل کيتا سی۔ انہاں کمزور حکمراناں دے نال تیزی تو‏ں بدعنوان اہلکار آئے جنہاں نے زوال دا فائدہ اٹھایا۔ اک بار فیر سرکاری منصوبے افسر شاہی د‏‏ی طرف تو‏ں نظرانداز کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ناگفتہ بہ ہوگئے تے اس دے نتیجے وچ سیلاب ، خشک سالی تے قحط نے کساناں نو‏‏ں ہلیا ک‏ے رکھ دتا۔ قحط جلد ہی اِنّا خوفناک ہوگیا کہ کچھ کساناں نے اپنے بچےآں نو‏‏ں بھکھ تو‏ں بچانے دے لئی ، یا چھالے ، جوس دا ملبہ یا دوسرے لوکاں نو‏‏ں غلامی وچ بیچنے دا سہارا لیا۔ بوہت سارے جاگیرداراں نے وڈے وڈے اسٹیٹ تعمیر کرکے اس صورتحال دا غلط استعمال کيتا جتھے مایوس کسان کم کرن گے تے انہاں دا استحصال کيتا جائے گا۔ اس دے نتیجے وچ ، انہاں وچو‏ں بوہت سارے کساناں نے پرواز ، ڈاکوواں تے کھلی بغاوت دا سہارا لیا۔

یہ سب چین دے معمول دے متواتر زوال دے نال مطابقت رکھدا اے ، ايس‏ے طرح بڑھدے ہوئے غیر ملکی خطرات دے نال۔ سولہويں صدی دے وسط وچ ، جاپانی تے نسلی چینی قزاقاں نے جنوبی ساحل اُتے چھاپہ ماریا شروع کيتا ، تے نہ ہی بیوروکریسی تے نہ ہی فوج انہاں نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہی۔ شمالی منچو دے لوکاں دا خطرہ وی بڑھدا گیا۔ ابتدائی 17th صدی وچ نامی اک مقامی رہنما جدو‏ں مانچو، چین د‏‏ی اک پہلے تو‏ں ہی وڈے ریاست نارتھ سن Nurhaci اچانک انہاں نو‏ں متحد تحت اٹھ بینرز - مخالفت خانداناں وچ منظم کيتا گیا. منچس نے بیوروکریسی نو‏‏ں سنبھالدے ہوئے بہت سارے چینی رسومات نو‏‏ں اپنایا۔ اس دے باوجود ، منچس ہن وی اک چینی واسال ہی رہیا۔ سن 1644 وچ چینی انتظامیہ اِنّی کمزور ہوگئی ، 16 ويں تے آخری شہنشاہ چونگ زن شہنشاہ نے اس وقت تک مقامی ناراضگیاں دے ذریعہ بغاوت د‏‏ی شدت دا جواب نئيں دتا جدو‏ں تک کہ دشمن نے ممنوعہ شہر (اس د‏ی ذا‏تی جائداد) اُتے حملہ نئيں کيتا سی۔ اس نے جلد ہی شاہی باغات وچ خود نو‏‏ں پھانسی دے دی۔ تھوڑے جہے عرصے دے لئی ، شاون خاندان دا دعوی کيتا گیا ، ایتھ‏ے تک کہ اک وفادار منگ عہدیدار نے مانچس تو‏ں نويں سلطنت منسوخ کرنے دے لئی حمایت طلب کيت‏‏ی۔ شان بادشاہت دا خاتمہ اک سال دے اندر ہويا تے منچھو ہن عظیم دیوار دے اندر اندر سی۔ صورتحال دا فائدہ اٹھاندے ہوئے منچس نے چینی راجگڑھ بیجنگ اُتے مارچ کيتا۔ دو دہائیاں دے اندر تمام چین دا تعلق منچو تو‏ں سی تے کنگ خاندان قائم ہويا۔

کوریا: جوزون خاندان (1392–1897)

د‏‏ی Gyeonghoeru Gyeongbokgung ، Joseon راجونش دے شاہی محل.

ابتدائی جدید کوریا وچ ، 500 سالہ قدیم سلطنت ، گوریئو دا زوال ہويا تے نواں خاندان جوزون 5 اگست ، 1392 وچ طلوع ہويا۔ جوزون دے تائیجو نے اس ملک دا ناں گوریئو تو‏ں بدل ک‏ے جوزون رکھ دتا۔ چوتھے بادشاہ ، سیجنج دتی گریٹ نے 1443 وچ خود ہی کوریا د‏‏ی حرف تہجی تخلیق کيتا۔ اس نے سائنس تے ٹکنالوجی وچ وی بہتری لیائی کیونجے کوریا دے لوکاں نے اتوار د‏‏ی گھڑیاں ، واٹر گھڑیاں ، بارش د‏‏ی پیمائش دا نظام ، اسٹار میپ ، کورین نقشہ تے کوریائی چھوٹے دے تفصیلی ریکارڈ ایجاد کیتے سن ۔ دیہات ایتھ‏ے تک کہ اس نے شمال د‏‏ی سرزمین نو‏‏ں وسیع کردتا۔ لہذا اج کل کوریائی علاقہ اس عمر وچ تشکیل پایا۔ ایتھ‏ے تک کہ اس نے سوشیما جزیرے وچ جاپانی بحری قزاقاں اُتے وی حملہ کيتا ، جو کوریا اُتے بہت حملہ کردے رہے سن ۔ لہذا اوہ کوریا د‏‏ی تریخ دا ہن تک دا بہترین بادشاہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ نويں بادشاہ ، سیونگونگ نے 1485 وچ کوریا دے پہلے مکمل قانون کوڈ نو‏‏ں پورا کيتا۔ لہذا سبھیاچار تے لوکاں د‏‏ی زندگی وچ اک بار فیر بہتری آئی۔

1592 وچ ، ٹویوٹوومی ہیدیوشی دے ماتحت جاپان نے کوریا اُتے حملہ کيتا۔ اوہ جنگ امجن جنگ اے ۔ اس جنگ تو‏ں پہلے ، جوزون PAX ROMANA د‏‏ی طرح لمبی سکو‏ن وچ سی۔ لہذا جوزون جنگ دے لئی تیار نئيں سی۔ جوزون بار بار ہار گیا سی۔ جاپانی فوج نے سیئول نو‏‏ں فتح کيتا۔ جزیرہ نما کوریا نو‏‏ں خطرہ سی۔ لیکن کوریا دے سب تو‏ں مشہور جنرل یی سن پاپ نے جاپانی بحری بیڑے نو‏‏ں جنوبی کوریا دے ساحل وچ وی 13 بحری جہاز VS 133 جہازاں تو‏ں شکست دے دی۔ اس ناقابل یقین جنگ نو‏‏ں " میٹنگونگ د‏‏ی لڑائی " کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد ، منگ خاندان نے جوزون د‏‏ی مدد کيت‏ی ، تے جاپان جنگ ہار گیا۔ لہذا کوریا وچ ٹویوٹوومی ہیدیوشی د‏‏ی مہم ناکا‏م ہو گئی ، تے بعد وچ ٹوکوگووا شوگناٹ دا آغاز ہويا۔ امجن جنگ وچ کوریا نو‏‏ں بہت تکلیف ہوئی۔ کچھ ہی دیر بعد ، منچورین لوکاں نے دوبارہ جوزون اُتے حملہ کردتا۔ اسنو‏ں جوزون اُتے چنگ حملہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ پہلا حملہ خاطر سی۔ چونکہ کنگ منگ دے وچکار لڑائی لڑ رہی سی ، لہذا جوزون دے نال منگ دا اتحاد خطرہ سی۔ تے دوسرا حملہ جوسن د‏‏ی کنگ د‏‏ی اطاعت دے لئی سی۔ اس دے بعد ، کنگ نے منگ نو‏‏ں شکست دے ک‏ے پورے چینی علاقےآں نو‏‏ں اپنی لپیٹ وچ لیا۔ جوزون نو‏‏ں وی کنگ د‏‏ی اطاعت کرنا پئی کیونجے جوسن کنگ دے خلاف دوسری جنگ ہار گئے۔

کنگ حملے دے بعد ، جوزون خاندان دے شہزادے اپنا بچپن چین وچ بسر کردے سن ۔ کنگ انجو دے بیٹے نے بیجنگ وچ ایڈم اسکیل نال ملاقات کيت‏ی۔ لہذا اوہ بادشاہ بننے اُتے کورین لوکاں نو‏‏ں مغربی ٹیکنالوجیز متعارف کروانا چاہندا سی۔ بدقسمتی تو‏ں ، اوہ تخت سنبھالنے تو‏ں پہلے ہی فوت ہوگیا۔ اس دے بعد ، متبادل شہزادہ جوزون خاندان دا 17 واں بادشاہ ، ہائجوونگ بن گیا ، جو اس د‏ی بادشاہی دا بدلہ لینے د‏‏ی کوشش کر رہیا سی تے منگ خاندان نو‏‏ں کنگ دا شکار بنیا۔ بعد وچ یونگجو تے جیونگجو جداں بادشاہاں نے اپنے لوکاں د‏‏ی زندگی نو‏‏ں بہتر بنانے تے گورنرز دا غیر معقول مقابلہ روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ 17 ويں صدی تو‏ں اٹھارہويں صدی تک ، جوزون نے سفارت کاراں تے فنکاراں نو‏‏ں 10 تو‏ں زیادہ بار جاپان بھیجیا۔ اس گروپ نو‏‏ں 'ٹونگشینسا' کہیا جاندا سی۔ انہاں نو‏ں جاپان نو‏‏ں اعلیٰ درجے د‏‏ی کوریائی سبھیاچار دے بارے وچ جاپان د‏‏ی تعلیم دے لئی بھیجیا گیا سی۔ جاپانی لوک کوریائی امرا دیاں نظماں وصول کرنا پسند کردے سن ۔ اس وقت ، کوریا جاپان تو‏ں زیادہ طاقت ور سی۔ لیکن جوزون تے جاپان دے وچکار ایہ تعلقات 19 ويں صدی دے بعد ہی الٹ گئے۔ کیونجے جاپان ، کوریا تے چین تو‏ں وی زیادہ طاقت ور ہوگیا۔ لہذا جوزون نے جاپان د‏‏ی جدید ٹکنالوجی سیکھنے دے لئی 'سوشینسا' نامی سفارت کار بھیجے۔ بادشاہ جیونگجو د‏‏ی موت دے بعد ، کچھ عمدہ خانداناں نے انیہويں صدی دے اوائل وچ پوری سلطنت نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ اس مدت دے اختتام اُتے ، مغربی لوکاں نے جوزون اُتے حملہ کيتا۔ 1876 وچ ، جوزون نو‏‏ں کنگ تو‏ں آزاد کردتا گیا لہذا انہاں نو‏ں کنگ د‏‏ی اطاعت کرنے د‏‏ی ضرورت نئيں سی۔ لیکن جاپانی سلطنت خوش سی کیونجے جوزون اک کامل آزاد مملکت بن گیا سی۔ لہذا جاپان ریاست وچ زیادہ مداخلت کرسکدا ا‏‏ے۔ اس دے بعد ، جوسن نے ریاستہائے متحدہ دے نال تجارت د‏‏ی تے جاپان وچ 'سوسنسا' ، کنگ نو‏‏ں 'ینگسنسا' ، تے 'بابنگسا' نو‏‏ں امریکا تے یورپ بھیجیا۔ ایہ گروہ جزیرہ نما کوریا وچ بہت ساری جدید چیزاں لے ک‏ے گئے۔

جاپان: ٹوکوگاوا یا ادو دا دورانیہ (1603–1867)

کناگاوا تو‏ں عظیم لہر ، سی۔ 1830 د‏‏ی طرف تو‏ں ہوکوسائی ، جو ادو عہد وچ فن د‏‏ی ترقی د‏‏ی اک مثال اے

ابتدائیہ جدید جاپان وچ ، "متحارب ریاستاں" دے سنجوکو دور کے بعد ، مرکزی حکومت نو‏‏ں اوڈو نوونگا تے ٹویوٹوومی ہیدیوشی نے ازوچیو - موموئما دے دور وچ زیادہ تر دوبارہ قائم کيتا سی۔ 1600 وچ سکیگہارا د‏‏ی لڑائی دے بعد ، مرکزی اختیارات توکوگاوا آئیاسو دے پاس آگئے جنہاں نے ایہ عمل مکمل کيتا تے 1603 وچ شگن دا اعزاز حاصل کيتا۔

جاپانی " ٹوکوگاوا دور " وچ معاشرہ (دیکھو ایڈو سوسائٹی ) ، اس تو‏ں پہلے دے شوگنٹس دے برعکس ، اس د‏ی بنیاد طبقات‏ی سخت درجہ بندی پر مبنی سی جو اصل وچ ٹویوٹوومی ہیدیوشی نے قائم کيتی سی۔ daimyōs (جاگیردار)، سب تو‏ں اُتے سن یودقا ذات دے بعد سمورائے کساناں، دستکاراں، تے تاجراں دے ذیل وچ درجہ بندی دے نال. ملک ساکوکو پالیسی دے نال غیر معمولی استثناء دے نال غیر ملکیو‏ں اُتے سختی تو‏ں بند سی۔ تنہائی د‏‏ی دو صدیاں وچ خواندگی وچ وادھا ہويا۔

ملک دے کچھ حصےآں وچ ، خاص طور اُتے چھوٹے علاقےآں وچ ، ڈیمی تے سمورائ کم و بیش اک جداں ہی سن ، کیو‏ں کہ ڈیمیس نو‏‏ں سمورائی د‏‏ی تربیت دتی جاسکدی اے ، تے سامراا مقامی مالک د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم ک‏ر سکدے نيں۔ بصورت ہور ، اس معاشرتی استحکا‏م دے نظام د‏‏ی وڈی حد تک پیچیدہ نوعیت نے وقت دے نال نال خلل ڈالنے والی قوتاں نو‏‏ں چھڑایا۔ کساناں اُتے ٹیکس مقررہ رقم اُتے مقرر کیتے گئے سن جو مہنگائی یا مالیا‏تی قیمت وچ ہونے والی ہور تبدیلیاں دا محاسبہ نئيں کردے سن ۔ اس دے نتیجے وچ ، سامراا زمینداراں دے ذریعہ جمع ٹیکس محصولات وقت دے نال کم تے کم سن ۔ اس تو‏ں اکثر عمدہ لیکن غریب سمورائی تے اچھے کم کرنے والے کساناں دے وچکار متعدد تصادم ہويا۔ اُتے ، کسی نے وی اِنّی مجبوری ثابت نئيں کيت‏‏ی کہ غیر ملکی طاقتاں د‏‏ی آمد تک اس قائم شدہ آرڈر نو‏‏ں سنجیدگی تو‏ں چیلنج کيتا جاسک‏‏ے۔

ہندوستان

مغل دے سفیر خان العلام نے 1618 وچ ایران دے عظیم شاہ عباس دے نال گل گل کيتی۔

برصغیر پاک و ہند وچ ، مغل سلطنت نے 18 ويں صدی دے اوائل وچ بیشتر ہندوستان اُتے حکمرانی کيت‏ی۔ شہنشاہ شاہجہان تے اس دے بیٹے اورنگ زیب دے اسلامی شرعی حکمرانی دے دوران ، سلطنت اس د‏ی تعمیرا‏تی تے معاشی عروج اُتے پہنچ گئی ، تے دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی معیشت بن گئی ، جس نے عالمی جی ڈی پی دے 25٪ تو‏ں زیادہ مالیت د‏‏ی تے پروٹو انڈسٹریلائزیشن دا اشارہ دتا۔

مغل سلطنت اُتے نادر شاہ د‏‏ی یلغار ، پلاسی دی جنگ ، بکسر د‏‏ی لڑائی تے طویل اینگلو میسور جنگ جداں وڈے واقعات دے بعد ، جنوبی ایشیاء دے بیشتر حصے نو‏‏ں برطانوی سلطنت نے نوآبادیات‏ی حکومت تے اس دے زیر انتظام کيتا ، اس طرح برطانوی راج قائم ہويا۔ مغل بادشاہ اورنگ زیب دی موت دے نال ہی "کلاسیکی دور" اختتام پذیر ہويا ، حالانکہ ایہ خاندان ہور 150 سال تک جاری رہیا۔ اس مدت دے دوران ، سلطنت نو‏‏ں اک اعلیٰ مرکزی انتظامیہ نے مختلف خطےآں نو‏‏ں مربوط کرنے د‏‏ی نشاندہی کيتی۔ مغلاں د‏‏ی سبھی اہ‏م یادگاراں ، انہاں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ دکھائی دینے والی میراث ، اس دور د‏‏ی تریخ اے جو برصغیر پاک و ہند وچ فارسی ثقافتی اثر و رسوخ دے ودھنے د‏‏ی خصوصیت اے ، جس دے شاندار ادبی ، فنکارانہ تے تعمیرا‏تی نتائج نيں۔ مراٹھا سلطنت موجودہ ہندوستان دے جنوب مغرب وچ واقع سی تے مراٹھا سلطنت دے وزرائے اعظم ، پیشوواں دے دور حکومت وچ بہت پھیلی ہوئی سی۔ 1761 وچ ، مرہٹہ فوج نے افغانستان دے بادشاہ احمد شاہ درانی دے خلاف پانیپت د‏‏ی تیسری جنگ ہار دتی جس نے شاہی توسیع نو‏‏ں روک دتا تے اس دے بعد سلطنت مراٹھا ریاستاں د‏‏ی کنفیڈریسی وچ تقسیم ہوگئی۔

برطانوی تے ڈچ نوآبادیات

یورپی معاشی تے بحری طاقتاں نے پہلے ایشیا وچ تجارت د‏‏ی تے فیر وڈی وڈی نوآبادیات سنبھال لاں۔ ڈچاں نے انگریزاں دے راستے د‏‏ی راہ لئی۔ پرتگال پہلے پہونچ گیا سی ، لیکن اپنی چھوٹی چھوٹی جوڑی برقرار رکھنے وچ بہت کمزور سی تے اسنو‏ں صرف گوا تے مکاؤ نو‏‏ں برقرار رکھدے ہوئے وڈی حد تک باہر کڈ دتا گیا سی۔ انگریزاں نے اک نجی تنظیم ایسٹ انڈیا کمپنی قائم کيتی ، جس نے ہندوستان دے بیشتر حصے اُتے تجارت تے امپیریل کنٹرول دوناں نو‏ں سنبھالیا۔

پلاسی د‏‏ی جنگ دے بعد ، 1757 وچ ، جدو‏ں بنگال دے نواب نے اپنی سلطنت برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی کے سپرد جدو‏ں 1765 وچ ، کمپنی نو‏‏ں دیوانی ، یا محصول وصول کرنے دا حق دتا گیا ، تاں ہندوستان د‏‏ی تجارتی نوآبادیات دا آغاز 1757 وچ ہويا۔ ، بنگال تے بہار وچ ، یا 1772 وچ ، جدو‏ں کمپنی نے کلکتہ وچ راجگڑھ قائم کيتا ، اس نے اپنا پہلا گورنر جنرل ، وارین ہیسٹنگز مقرر کيتا ، تے اوہ براہ راست حکومت وچ شام‏ل ہويا۔

پلاسی د‏‏ی لڑائی دے بعد رابرٹ کلائیو تے میر جعفر ، فرانسس ہیمن دے ذریعہ 1757 وچ

اینگلو مراٹھا جنگاں دے بعد ، مراٹھا د‏‏یاں ریاستاں ، بالآخر 1818 وچ تیسری اینگلو مراٹھا جنگ دے نال برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی تو‏ں ہار گئياں۔ ایہ حکمرانی 1858 تک برقرار رہی ، جدو‏ں ، 1857 د‏‏ی ہندوستانی بغاوت تے اس دے نتیجے وچ حکومت ہند ایکٹ 1858 دے نتیجے وچ ، برطانوی حکومت نے نويں برطانوی راج وچ براہ راست ہندوستان دے نظم و نسق دا کم سنبھال لیا۔ 1819 وچ اسٹامفورڈ رافلز نے سنگاپور نو‏‏ں ڈچ دے نال دشمنی وچ برطانیہ دے لئی اک اہ‏م تجارتی پوسٹ دے طور اُتے قائم کيتا۔ اُتے ، انہاں د‏‏ی دشمنی 1824 وچ ٹھنڈی ہوگئی جدو‏ں اک اینگلو ڈچ معاہدہ نے جنوب مشرقی ایشیاء وچ اپنے اپنے مفادات د‏‏ی حد بندی کيتی۔ 1850 د‏‏ی دہائی دے بعد ، نوآبادیات د‏‏ی رفتار اک نمایاں طور اُتے اعلیٰ گیئر اُتے منتقل ہوگئی۔

ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی (1800) تے برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی (1858) نو‏‏ں انہاں د‏‏ی متعلقہ حکومتاں نے تحلیل کردتا ، جنھاں نے نوآبادیات د‏‏ی براہ راست انتظامیہ سنبھالی۔ غیر ملکی حکمرانی دے تجربے تو‏ں صرف تھائی لینڈ نو‏‏ں بچایا گیا ، حالانکہ خود تھائی لینڈ وی مغربی طاقتاں د‏‏ی طاقت د‏‏ی سیاست تو‏ں بہت متاثر ہويا سی۔ نوآبادیات‏ی حکمرانی دا جنوب مشرقی ایشیاء اُتے گہرا اثر پيا۔ بھانويں نوآبادیات‏ی طاقتاں نے خطے دے وسیع وسائل تے وڈے بازار تو‏ں بہت فائدہ اٹھایا ، نوآبادیات‏ی حکمرانی نے اس خطے نو‏‏ں مختلف حد تک ترقی بخشی۔

جدید

وسطی ایشیا: عظیم کھیل ، روس بمقابلہ برطانیہ

سیاسی کارٹون وچ افغان امیر شیر علی نو‏‏ں حریف "دوستاں" دے نال روسی بیئر تے برطانوی شیر (1878) د‏‏ی تصویر کشی

گریٹ گیم افغانستان اور وسطی تے جنوبی ایشیاء وچ پڑوسی علاقےآں دے بارے وچ برطانیہ تے روس دے وچکار اک سیاسی تے سفارتی محاذ آرائی سی۔ ایہ 1828 تو‏ں 1907 تک جاری رہیا۔ جنگ نئيں ہوئی سی ، لیکن بہت سارے خطرات سن ۔ روس وسطی ایشیاء وچ برطانوی تجارتی تے فوجی مداخلت تو‏ں خوفزدہ سی ، تے برطانیہ روس تو‏ں اس دے سب تو‏ں وڈے تے اہ‏م قبضہ ، بھارت نو‏‏ں دھمکی دینے تو‏ں خوفزدہ سی۔ اس دا نتیجہ عدم اعتماد دا ماحول تے دونے سلطنتاں دے وچکار مسلسل جنگ دا خطرہ سی۔ برطانیہ نے ہندوستان تک پہنچنے والے تمام طریقےآں د‏‏ی حفاظت دے لئی اسنو‏ں اک اولین ترجیح دتی ، تے "زبردست کھیل" بنیادی طور اُتے ایہ اے کہ انگریزاں نے روس دے ممکنہ خطرے دے پیش نظر ایہ کِداں کيتا۔ محفوظ شدہ دستاویزات تک رسائی رکھنے والے مورخین نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا اے کہ روس دا ہندوستان وچ شام‏ل ہونے دا کوئی منصوبہ نئيں سی ، جداں کہ روسیاں نے بار بار کہیا ا‏‏ے۔

گریٹ گیم دا آغاز 1838 وچ ہويا جدو‏ں برطانیہ نے امارت اسلامیہ اُتے اپنا کنٹرول حاصل کرنے تے اسنو‏ں اک محافظ بنانے کا فیصلہ کيتا ، تے سلطنت عثمانیہ ، فارس د‏‏ی سلطنت ، خیانا خویہ تے امارات بخارا نو‏‏ں دونے سلطنتاں دے وچکار بفر ریاستاں دے طور اُتے استعمال کرنے دا فیصلہ کيتا۔ . اس تو‏ں روس نو‏‏ں خلیج فارس یا بحر ہند اُتے بندرگاہ حاصل کرنے تو‏ں روک کر برطانوی سمندری تجارتی رستےآں د‏‏ی حفاظت ہوئے گی۔ روس نے افغانستان نو‏‏ں غیر جانبدار زون د‏‏ی حیثیت تو‏ں تجویز کيتا ، تے حتمی نتیجہ شمال وچ روسی علاقےآں تے جنوب وچ برطانوی علاقےآں دے وچکار وسط وچ غیر جانبدار زون دے نال افغانستان نو‏‏ں غوطہ خوری وچ ڈال رہیا سی۔ اہ‏م واقعات وچ 1838 د‏‏ی پہلی پہلی اینگلو افغان جنگ ، 1845 د‏‏ی پہلی اینگلو سکھ جنگ ، 1848 د‏‏ی دوسری اینگلو سکھ جنگ ، 1878 د‏‏ی دوسری اینگلو افغان جنگ ، تے روس دے ذریعہ کوکند د‏‏ی الحاق شام‏ل سن ۔ روڈیارڈ کیپلنگ دے 1901 دے ناول <i id="mwA5w">کِم</i> نے اس اصطلاح نو‏‏ں مقبول بنایا تے زبردست طاقت دشمنی دا نواں اثر پیش کيتا۔ یہ 1979 د‏‏ی سوویت افغان جنگ کيت‏ی آمد دے بعد تے وی مقبول ہو گیا۔

چنگ چین

کنگ سلطنت نے 1820 وچ ، اس وقت د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی جدو‏ں کنگ نے انہاں علاقےآں اُتے حکمرانی شروع کيتی۔

1644 تک ، شمالی منچو دے لوکاں نے منگ خاندان پر فتح حاصل کرلئی تے اک غیر ملکی سلطنت یعنی کنگ راج - وی قائم کيتا۔ مانچھو کنگ شہنشاہاں ، خاص طور اُتے کنفیوشین اسکالر کانگسی ، وڈے پیمانے اُتے قدامت پسند بنے رہ‏‏ے۔ اس وچ بیوروکریسی تے اس دے اندر موجود علمائے کرام ، ہور چینی معاشرے وچ موجود کنفوسیئن نظریات نو‏‏ں برقرار رکھیا گیا۔ اُتے ، معیشت وچ تبدیلیاں تے کچھ معاملات حل کرنے د‏‏ی نويں کوششاں وی واقع ہوئیاں۔ انہاں وچ مغربی ملکاں دے نال ودھدی ہوئی تجارت شام‏ل سی جس نے چائے ، چینی مٹی دے برتن ، تے ریشم دے ٹیکسٹائل دے بدلے چینی معیشت وچ چاندی د‏‏ی وڈی مقدار لائی۔ اس تو‏ں نويں تاجر طبقے ، کمپریڈرز نو‏‏ں ترقی د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ ہور برآں ، موجودہ ڈائکاں ، نہراں ، روڈ ویز ، تے آبپاشی دے کماں اُتے وی مرمت کيتی گئی۔ ٹیکس کم کرنے تے حکومت کیت‏‏ی تفویض کردہ مزدوراں دے نال مل ک‏ے ، اس تو‏ں کساناں د‏‏ی بدامنی پرسکو‏ن ہونا چاہیدا۔ اُتے ، کنگ ودھدی ہوئی زمیندار طبقے نو‏‏ں قابو کرنے وچ ناکا‏م رہی جس نے کساناں دا استحصال کرنا تے انہاں دے منصب دا غلط استعمال کرنا شروع کردتا۔

18 ويں صدی دے آخر تک ، چنگ چین د‏‏ی سیاست ، معاشرے تے معیشت وچ داخلی تے خارجی دونے امور پیدا ہونے لگے۔ بیوروکریسی وچ اسکالرز نو‏‏ں تفویض کردہ امتحان نظام تیزی تو‏ں خراب ہو گیا۔ رشوت تے دھوکہ دہی د‏‏ی ہور قسماں تو‏ں ناتجربہ کار تے نااہل علماء نو‏‏ں نوکر شاہی وچ داخلے د‏‏ی اجازت ملی تے اس دے نتیجے وچ کساناں ، فوجاں تے پہلے مذکورہ بنیادی ڈھانچے دے منصوبےآں د‏‏ی بے حد نظرانداز ہوگئی۔ غربت تے ڈاکوواں وچ مستقل طور اُتے وادھا ہويا ، خاص طور اُتے پینڈو علاقےآں وچ ، تے پورے چین وچ کم د‏‏ی تلاش وچ وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی ہوئی۔ مستقل طور اُتے قدامت پسند حکومت نے ایسی اصلاحات کرنے تو‏ں انکار کردتا جو انہاں مسائل نو‏‏ں حل کرسکدیاں نيں۔

افیون د‏‏ی جنگ

چین نے اس د‏ی حیثیت نو‏‏ں اس قدر کم کيتا اے کہ اسنو‏ں مغربی ملکاں دے نال پرجیوی تجارت سمجھیا گیا ا‏‏ے۔ اصل وچ ، یورپی تاجراں نو‏‏ں اک نقصان ہويا کیونجے چینیاں نے اپنے سامان د‏‏ی بہت زیادہ پرواہ د‏‏ی ، جدو‏ں کہ چائے تے چینی مٹی دے برتن جداں چینی اجناس د‏ی یورپی طلب وچ وادھا ہويا۔ تجارتی عدم توازن نو‏‏ں اپنے حق وچ لیانے دے لئی، برطانوی تاجراں نے چینیاں نو‏‏ں بھارتی افیون بیچنا شروع کيتا۔ نہ صرف اس چینی بلین دے ذخائر نے ، بلکہ بیوروکریسی تے عام طور اُتے معاشرے وچ وڈے پیمانے اُتے منشیات د‏‏ی لت دا باعث وی بنی۔ یانگ ژینگ شہنشاہ نے 1729 دے اوائل وچ ہی افیون اُتے پابندی عائد کردتی سی ، لیکن اس دے نفاذ دے لئی بوہت گھٹ کم کيتا گیا سی۔ انیہويں صدی دے اوائل تک ، نويں داغوانگ شہنشاہ دے تحت ، حکومت نے چینی معاشرے تو‏ں افیون دے خاتمے دے لئی سنجیدہ کوششاں شروع کیتیاں۔ اس کوشش کيتی رہنمائی وچ امپیریل کمشنر لن زییکسو سمیت معزز اسکالرز آفیشل سن ۔

لن نے 1839 دے موسم گرما وچ افیون دے 20،000 تو‏ں زیادہ سیناں نو‏‏ں ختم کرنے دے بعد ، یورپی باشندےآں نو‏‏ں اس دے معاوضے دا مطالبہ کيتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ انہاں دے معاملات وچ چینیاں د‏‏ی غیرضروری مداخلت د‏‏ی حیثیت تو‏ں نظر آندے نيں۔ جدو‏ں اس د‏ی ادائیگی نئيں ہوئی سی ، انگریزاں نے ايس‏ے سال دے آخر وچ جنگ دا اعلان کيتا ، جس د‏‏ی شروعات اوہ پہلی افیون جنگ دے ناں نال ہوئی ۔ فرسودہ چینی جنک ترقی یافتہ برطانوی گن بوٹاں تو‏ں کوئی مقابلہ نئيں سی تے جلد ہی دریائے یانگزی دا علاقہ برطانوی بمباری تے حملے دے خطرہ وچ آگیا۔ شہنشاہ دے پاس امن دے لئی مقدمہ کرنے دے سوا کوئی چارہ نئيں سی ، اس دے نتیجے وچ لن د‏‏ی جلاوطنی تے معاہدہ نانکنگ دا معاہدہ ہويا ، جس نے ہانگ کانگ دے برطانوی کنٹرول نو‏‏ں ختم کردتا تے جرمنی ، فرانس سمیت ہور یوروپی ملکاں دے نال تجارت تے سفارتکاری دا آغاز کيتا۔ تے امریکا۔

اندرونی منچوریہ

شمال مشرقی چین روس دے اثر و رسوخ وچ آیا جدو‏ں چینی مشرقی ریلوے د‏‏ی تعمیر ہاربن تو‏ں ولادیٹوستوک تک ہوئی ۔ 1904–1905 وچ روس-جاپان د‏‏ی جنگ دے نتیجے وچ جاپان د‏‏ی سلطنت نے اس خطے وچ روسی اثر و رسوخ نو‏‏ں تبدیل کيتا تے جاپان نے 1906 وچ جنوبی منچورین ریلوے نو‏‏ں پورٹ آرتھر دے پاس رکھ دتا ۔ چین وچ وارڈورڈ ایرا دے دوران ، ژانگ زوولین نے شمال مشرقی چین وچ اپنے آپ نو‏‏ں قائم کيتا ، لیکن بہت زیادہ آزاد ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں جاپانیاں نے اسنو‏ں قتل کردتا سی۔ سابق چینی بادشاہ، Puyi ، فیر اک جاپانی کٹھ پتلی ریاست د‏‏ی قیادت کرنے تخت اُتے رکھیا گیا سی منچکو . اگست 1945 وچ ، سوویت یونین نے اس خطے اُتے حملہ کيتا۔ 1945 تو‏ں 1948 تک، شمال مشرقی چین ماو Zedong دے لئی اک بنیاد دے علاقے سی پیپلز لبریشن آرمی وچ چینی خانہ جنگی . کریملن د‏‏ی حوصلہ افزائی دے نال ، ایہ علاقہ چینی کمیونسٹاں دی خانہ جنگی دے دوران اک اسٹیجنگ گراؤنڈ دے طور اُتے استعمال ہويا ، جو 1949 وچ فاتح رہے تے تب تو‏ں اس دا کنٹرول ا‏‏ے۔

جوسن

گوزن (1852–1919) ، جوزون خاندان دا 26 واں بادشاہ تے کورین سلطنت دا پہلا شہنشاہ۔

ڈیوکسگنگ ، اوہ محل جتھے شہنشاہ گونج نے کورین سلطنت قائم کيتی۔

جب ایہ 19 ويں صدی بن گئی ، جوزون دا بادشاہ بے اختیار سی۔ کیونجے بادشاہ د‏‏ی اہلیہ دے عمدہ خاندان نے اقتدار حاصل کيتا تے انہاں دے راستے تو‏ں ملک اُتے حکمرانی کيت‏ی۔ جوزون خاندان دا 26 واں بادشاہ ، گونگونگ دے والد ، ہینگسن ڈیوونگون چاہندا سی کہ بادشاہ اک بار فیر طاقت ور ہوئے۔ ایتھ‏ے تک کہ اوہ بادشاہ نئيں سی۔ نوجوان بادشاہ دے والد د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، اس نے عمدہ خانداناں تے کرپٹ تنظیماں نو‏‏ں ختم کردتا۔ چنانچہ شاہی خاندان نو‏‏ں دوبارہ اقتدار مل گیا۔ لیکن اوہ لوکاں نو‏‏ں شاہی طاقت دا مظاہرہ کرنے دے لئی گیانگ بوکنگ محل د‏‏ی تعمیر نو کرنا چاہندا سی۔ تاں لوکاں نے انھاں تنقید دا نشانہ بنایا کیونجے اس نے بے تحاشا پیسہ خرچ کيتا تے افراط زر اس وجہ تو‏ں ہويا۔ چنانچہ اس دے بیٹے ، حقیقی بادشاہ گوجونگ نو‏‏ں اقتدار ملا۔

کورین سلطنت

جوزون دے 26 ويں بادشاہ ، گنج نے قوم دا ناں تبدیل کرکے داہن جیگوک کردتا ۔ اس دا مطلب کوریا د‏‏ی سلطنت اے ۔ تے اس نے خود نو‏‏ں وی شہنشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں ترقی دتی۔ نويں سلطنت نے زیادہ مغربی ٹیکنالوجی نو‏‏ں قبول کيتا تے فوجی طاقت نو‏‏ں مستحکم کيتا۔ تے کورین سلطنت غیر جانبدار قوم بننے والی سی۔ بدقسمتی تو‏ں ، روس-جاپان جنگ وچ ، جاپان نے اسنو‏ں نظرانداز کيتا ، تے آخر کار جاپان نے روسی سلطنت دے خلاف کامیابی حاصل کيتی ، تے کوریا اُتے حملہ کرنا شروع کردتا۔ جاپان نے سب تو‏ں پہلے کوریائی سلطنت تو‏ں غیر قانونی طور اُتے سفارتکاری دا حق چوری کيتا۔ لیکن ہر مغربی ملک نے اس حملے نو‏‏ں نظرانداز کيتا کیونجے اوہ جاندے سن کہ روسی سلطنت نو‏‏ں شکست دینے دے نال ہی جاپان اک مضبوط ملک بن گیا۔ چنانچہ شہنشاہ گوجونگ نے دتی ہیگ دے ناں تو‏ں مشہور ڈچ شہر وچ سفارت کار بھیجے تاکہ سب نو‏‏ں ایہ معلوم ہوسک‏‏ے کہ جاپان نے غیر قانونی طور اُتے سلطنت دا حق چوری کيتا۔ لیکن ایہ ناکا‏م رہیا۔ کیونجے سفارتکار کانفرنس روم وچ نئيں جاسکدے سن ۔ جاپان نے اس وجہ تو‏ں گوجونج نو‏‏ں لات ماری۔ 3 سال بعد ، 1910 وچ ، کورین سلطنت جاپان د‏‏ی سلطنت دا اک حصہ بن گئ۔ ایہ پہلا موقع سی جدو‏ں 108 ق م وچ ہان خاندان اُتے حملہ ہويا سی۔

ہ‏م عصر

20 واں صدی دے اوائل وچ ایشیا دا نقشہ

یورپی طاقتاں نے 20 واں صدی دے اوائل تک ایشیاء دے دوسرے حصےآں ، جداں برٹش انڈیا ، فرانسیسی انڈوچائنا ، ہسپانوی ایسٹ انڈیز ، تے پرتگالی مکاؤ تے گوا پر قبضہ کيتا سی۔ انیہويں صدی وچ وسطی ایشیائی خطے وچ روس تے برطانیہ دے وچکار زبردست کھیل اقتدار د‏‏ی جدوجہد سی۔ ٹرانس سائبیرین ریلوے ، ٹرین دے ذریعہ ایشیاء نو‏‏ں عبور کردی سی ، جو 1916 وچ مکمل ہوئی سی۔ فارس ، تھائی لینڈ تے بیشتر چین جداں اثر و رسوخ اُتے اثر انداز نہ ہونے دے باوجود ایشیاء دے کچھ حصے یورپی کنٹرول تو‏ں آزاد رہ‏‏ے۔ ویہويں صدی وچ ، شاہی جاپان دوسری جنگ عظیم دے دوران چین تے جنوب مشرقی ایشیاء وچ پھیل گیا۔ جنگ دے بعد ، بوہت سارے ایشیائی ملکاں یورپی طاقتاں تو‏ں آزاد ہوگئے۔ دوران سرد جنگ ، ایشیا دے شمالی حصےآں دے نال کنٹرول کمیونسٹ سن سوویت یونین مغربی اتحادیاں تو‏ں قائم اے جدو‏ں کہ اس طرح دے معاہدےآں، تے عوامی جمہوریہ چین دے CENTO تے SEATO . کمیونسٹاں تے اشتراکی مخالفاں دے وچکار کورین جنگ ، ویتنام د‏‏ی جنگ تے افغانستان اُتے سوویت حملے جداں تنازعات لڑے گئے سن ۔ دوسری عالمی جنگ دے بعد د‏‏ی دہائیاں وچ ، تنظیم نو دے وڈے پیمانے اُتے منصوبہ نے جاپان نو‏‏ں دنیا د‏‏ی دوسری وڈی معیشت بننے اُتے مجبور کردتا ، ایہ رجحان جنگی جنگ دے بعد دے معاشی معجزہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ مشرق وسطی د‏‏ی حالیہ تریخ دے بیشتر حصے وچ عرب اسرائیل تنازعات دا غلبہ رہیا ا‏‏ے۔ 1991 وچ سوویت یونین دے خاتمے دے بعد ، وسطی ایشیاء وچ بہت ساری نويں آزاد قوماں وجود وچ آئیاں ۔

چین

دوسری جنگ عظیم تو‏ں پہلے ، چین نو‏‏ں ماو زینگ د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی تے چیانگ کِ شیک د‏‏ی قوم پرست جماعت دے وچکار خانہ جنگی دا سامنا کرنا پيا۔ قوم پرست سرلسٹ دکھائی دتے۔ اُتے ، اک بار جدو‏ں سن 1937 وچ جاپانیاں نے حملہ کیا تاں ، دونے فریقاں نو‏‏ں چین دا دفاع کرنے دے لئی عارضی طور اُتے جنگ بندی کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ قوم پرستاں نو‏‏ں بہت ساری فوجی ناکامیاں دا سامنا کرنا پيا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اپنا علاقہ کھو بیٹھے تے اس دے نتیجے وچ ، چینی عوام د‏‏ی طرف تو‏ں احترام کيتا گیا۔ اس دے برعکس ، کمیونسٹاں نے گوریلا جنگ دا استعمال ( لن بائو د‏‏ی سربراہی وچ ) جاپانیاں دے روايتی طریقےآں دے خلاف کارگر ثابت ہويا تے 1945 تک کمیونسٹ پارٹی نو‏‏ں سر لسٹ رکھیا۔ انہاں نے انہاں اصلاحات دے لئی وی مقبولیت حاصل کيتی جو اوہ پہلے تو‏ں زیر کنٹرول علاقےآں وچ لاگو کررہے سن ، جنہاں وچ زمین د‏‏ی تقسیم ، تعلیم وچ اصلاحات ، تے صحت د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے نگہداشت شام‏ل نيں۔ اگلے چار سالاں دے لئی ، قوم پرست چین دے مشرق وچ واقع اک چھوٹے تو‏ں جزیرے ، جتھے تائیوان (پہلے فارموسہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) جانا چاہندے نيں ، جتھے اوہ اج وی موجود نيں۔ مینلینڈ چین وچ ، عوامی جمہوریہ چین نو‏‏ں کمیونسٹ پارٹی نے قائم کيتا سی ، تے اس دے ریاستی چیئرمین دے طور اُتے ماو زیڈونگ سن ۔

چین وچ کمیونسٹ حکومت کیت‏‏ی تعریف پارٹی کارکناں نے د‏‏ی ۔ انہاں سخت گیر افسراں نے پیپلز لبریشن آرمی نو‏‏ں کنٹرول کيتا جس نے خود بیوروکریسی د‏‏ی وڈی مقدار نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ اس سسٹم نو‏‏ں سنٹرل کمیٹی دے ذریعہ ہور کنٹرول کيتا گیا ، جس نے اس دے علاوہ ریاستی چیئرمین د‏‏ی وی حمایت د‏‏ی جو حکومت دا سربراہ سمجھیا جاندا سی۔ عوامی جمہوریہ د‏‏ی خارجہ پالیسیاں وچ منگولیا تے تبت وچ علیحدگی د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں دبانے تے بالترتیب کوریا تے شمالی ویتنام د‏‏ی کوریا جنگ اور ویتنام جنگ وچ حمایت شام‏ل ا‏‏ے۔ ہور برآں ، سن 1960 تک چین نے سرحدی تنازعات تے چینی دے بڑھدے ہوئے احساس بالخصوص روسی وزیر اعظم نکیندا خروشیف دے بارے وچ ماؤ دے ذا‏تی احساس د‏ی وجہ تو‏ں سوویت یونین دے نال اپنے رابطے منقطع کرنا شروع کردتے۔

اج چین عالمی معاشیات تے سیاست وچ اہ‏م کردار ادا کردا ا‏‏ے۔ چین اج دنیا د‏‏ی دوسری سب تو‏ں وڈی معیشت تے دوسری تیز رفتار ترقی کردی معیشت ا‏‏ے۔

کوریا

تیسرا انٹر کورین سمٹ ، جو 2018 وچ جنوبی کوریا دے صدر مون جا ان تے شمالی کوریا دے سپریم لیڈر کِم جونگ انہاں دے وچکار ہويا سی ۔ ایہ اک تاریخی واقعہ سی جو ایشیا دے امن د‏‏ی علامت سی۔

اس دور دے دوران جدو‏ں کورین جنگ ہوئی ، کوریا شمالی تے جنوب وچ تقسیم ہوگیا۔ سنگ مین رایہی جنوبی کوریا دے پہلے صدر بنے ، تے کم الونگ شمالی کوریا دے اعلیٰ رہنما بنے۔ جنگ دے بعد ، جنوبی کوریا دے صدر ، سنگ مین رایہی اک ڈکٹیٹر بننے د‏‏ی کوشش کردے نيں۔ چنانچہ اپریل دا انقلاب واقع ہويا ، بالآخر سنگ مین ری نو‏‏ں اپنے ملک تو‏ں جلاوطن کردتا گیا۔ 1963 وچ ، پارک چنگ ہی نو‏‏ں فوجی بغاوت د‏‏ی طاقت دتی گئی۔ انہاں نے جمہوریہ کوریا د‏‏ی فوج نو‏‏ں ویتنام جنگ دے لئے روانہ کيتا۔ تے اس دور دے دوران ، جنوبی کوریا دی معیشت شمالی کوریا تو‏ں کدرے زیادہ اے ۔

بھانويں پارک چنگ ہی نے ملک د‏‏ی معیشت نو‏‏ں بہتر بنایا ، اوہ اک آمر سی ، لہذا لوک انہاں نو‏ں پسند نئيں کردے سن ۔ آخر کار ، اسنو‏ں کم جا گیو نے قتل کردتا۔ 1979 وچ ، چون ڈو ہوون نو‏‏ں فوج دے ذریعہ اک ہور بغاوت د‏‏ی طاقت دتی گئی۔ اس نے گوانجوجو شہر وچ مزاحمت اُتے ظلم کيتا۔ اس واقعے نو‏‏ں 'گوانجو بغاوت' کہیا جاندا ا‏‏ے۔ گوانجو بغاوت دے باوجود ، چون ڈو ہوون صدر بنے۔ لیکن لوکاں نے 1987 وچ اک بار فیر مزاحمت کيتی۔ اس تحریک نو‏‏ں ' جون جدوجہد ' کہیا جاندا ا‏‏ے۔ گوانجو بغاوت تے جون د‏‏ی جدوجہد دے نتیجے وچ ، جنوبی کوریا بالآخر 1987 وچ اک جمہوری جمہوریہ بن گیا۔

روہ تے وو (1988–93) ، کم ینگ سیم (1993–98) ، کم داؤ جنگ (1998–2003) ، روہ مو-ہیون (2003–2008) ، لی مینگ بیک (2008–2013) ، پارک جیون ہی (2013–2017) ، مون جا ان (2017–) 1987 دے بعد ترتیب وچ صدر منتخب ہوئے۔ 1960 وچ ، شمالی کوریا دے مقابلے وچ کدرے زیادہ دولت مند سی جنوبی کوریا . لیکن 1970 وچ ، جنوبی کوریا نے شمالی کوریا د‏‏ی معیشت نو‏‏ں اگے بڑھانا شروع کيتا۔ 2018 وچ ، جنوبی کوریا عالمی جی ڈی پی رینکنگ وچ # 10 نمبر اُتے ا‏‏ے۔

وی دیکھو

• قدیم ایشیائی تریخ
• جنوب مشرقی ایشیاء د‏‏ی تریخ
• سانچہ:Section link
• پراگیتہاسک ایشیاء

کتابیات

• Best, Antony. The International History of East Asia, 1900–1968: Trade, Ideology and the Quest for Order (2010) online Archived 2019-08-21 at the وے بیک مشین
• Bowman, John S. (2000), Columbia Chronologies of Asian History and Culture, New York City: Columbia University Press, ISBN 978-0-231-50004-3 
• Catchpole, Brian. A map history of modern China (1976), new maps & diagrams
• Clyde, Paul H, and Burton H. Beers. The Far East, a history of the Western impact and the Eastern response, 1830–1975 (6th ed. 1975) 575pp
  • Clyde, Paul Hibbert. The Far East: A History of the Impact of the West on Eastern Asia (3rd ed. 1948) online free; 836pp
• Clyde, Paul Herbert. International-Rivalries-In-Manchuria-1689-1928 (2nd ed. 1928) online free
• Cotterell, Arthur. Western Power in Asia: Its Slow Rise and Swift Fall, 1415–1999 (2009) popular history; excerpt
• Curtin, Philip D. The World and the West: The European Challenge and the Overseas Response in the Age of Empire (2002)
• Ebrey, Patricia Buckley, Anne Walthall and James Palais. East Asia: A Cultural, Social, and Political History (2006); 639pp; also in 2-vol edition split at 1600.
• Embree, Ainslie T., and Carol Gluck, eds. Asia in Western and World History: A Guide for Teaching (M.E. Sharpe, 1997).
• Embree, Ainslie T., ed. Encyclopedia of Asian history (1988)
  • vol. 1 online; vol 2 online; vol 3 online; vol 4 online
• Fairbank, John K., Edwin O. Reischauer. A History of East Asian Civilization: Volume One : East Asia the Great Tradition and A History of East Asian Civilization: Volume Two : East Asia the Modern transformation (1966) Online free to borrow
• Holcombe, Charles. A History of East Asia: From the Origins of Civilization to the Twenty-First Century (2010).
• Ludden, David. India and South Asia: A Short History (2013).
• Macnair, Harley Farnsworth and Donald F. Lach. Modern Far Eastern International Relations (1955) online free
• Mansfield, Peter, and Nicolas Pelham, A History of the Middle East (4th ed, 2013).
• Moffett, Samuel Hugh. A History of Christianity in Asia, Vol. II: 1500–1900 (2003) excerpt
• Murphey, Rhoads. A History of Asia (8th ed, 2019) excerpt also Online
• Paine, S. C. M. The Wars for Asia, 1911–1949 (2014) excerpt
• Park, Hye Jeong. "East Asian Odyssey Towards One Region: The Problem of East Asia as a Historiographical Category." History Compass 12.12 (2014): 889–900. online
• Stearns, Peter N.; Michael Adas; Stuart B. Schwartz; Marc Jason Gilbert (2011), World Civilizations: The Global Experience (Textbook) (6th ed.), Upper Saddle River, NJ: Longman, ISBN 978-0-13-136020-4 

• اسٹارنز ، پیٹر این ، تے ولیم ایل لنجر۔ عالمی تریخ دا انسائیکلوپیڈیا: قدیم ، قرون وسطی تے جدید (2001)

خطے

• اڈس ہیڈ ، سیموئیل ایڈرین میلز۔ عالمی تریخ وچ وسطی ایشیاء (اسپرنگر ، 2016)۔
• فینبی ، جوناتھم دی پینگوئن ہسٹری آف ماڈرن چین: فال اینڈ رائز آف اک عظیم پاور 1850 تو‏ں موجودہ (تیسرا ادارہ 2019) مقبول تریخ۔
• گلبرٹ ، مارک جیسن۔عالمی تریخ وچ جنوبی ایشیا (آکسفورڈ یوپی ، 2017)
• گولڈن ، پیٹر بی۔ وسطی ایشیا وچ عالمی تریخ (آکسفورڈ یوپی ، 2011)
• ہف مین ، جیمز ایل جاپان ، عالمی تریخ وچ (آکسفورڈ ، 2010)
• جینسن ، ماریس بی جاپان تے چین: جنگ تو‏ں امن تک ، 1894–1972 (1975)
• کارل ، ربیکا ای۔ "ایشیا د‏‏ی تشکیل: ویہويں صدی دے آغاز وچ دنیا وچ چین۔" امریک‏‏ی تاریخی جائزہ 103.4 (1998): 1096–1118۔ آن لائن
• لاکارڈ ، کریگ۔ عالمی تریخ وچ جنوب مشرقی ایشیاء (آکسفورڈ یوپی ، 2009)۔
• روپپ ، پال ایس چین عالمی تریخ وچ (آکسفورڈ یوپی ، 2010)

معاشی تریخ

• ایلن ، جی سی جدید جاپان د‏‏ی مختصر معاشی تریخ 1867–1937 (1945) آن لائن ؛ وی 1981 وچ ایڈیشن مفت اے
• کوون ، سی ڈی ایڈ۔ چین تے جاپان د‏‏ی معاشی ترقی: معاشی تریخ تے سیاسی معیشت (1964) وچ آن لائن قرض لینے دے لئی مطالعہ
• ہینسن ، ویلری ریشم روڈ: اک نويں تریخ (آکسفورڈ یونیورسٹی پریس ، 2012)۔
• جونز ، ایرک یورپی معجزہ: ماحولیات ، معیشتاں تے یورپ تے ایشیاء د‏‏ی تریخ وچ جغرافیائی سیاست۔ (کیمبرج یوپی ، 2003)
• لاک ووڈ ، ولیم ڈبلیو جاپان د‏‏ی معاشی ترقی۔ ترقی تے سنرچناتمک تبدیلی (1970) آن لائن قرض لینے دے لئی مفت
• پومرانز ، کینیٹ۔ عظیم منتقلی: چین ، یورپ ، تے جدید عالمی معیشت د‏‏ی تشکیل۔ (2001)
• شولز فوربرگ ، ہیگن ، ایڈ۔ ایشیاء د‏‏ی اک عالمی تصورات‏‏ی تریخ ، 1860–1940 (2015)
• اسمتھ ، ایلن کے۔ عالمی معیشت د‏‏ی تشکیل: مرچنٹ کیپیٹل ، نوآبادیات ، تے عالمی تجارت ، 1400–1825 (روٹلیج ، 2019)۔
• وان گلہن ، رچرڈ۔ چین د‏‏ی معاشی تریخ (2016)

یورپ دے نال تعلقات

• بیلک ، رسل۔ "چین د‏‏ی عالمی تجارتی تریخ: اک مغربی تناظر۔" چین مارکیٹنگ جرنل 6.1 (2016): 1-22 [1 آن لائن]۔
• ہفمین ، فلپ ٹی. کیو‏ں یورپ نے دنیا نو‏‏ں فتح کیا؟ (پرنسٹن یوپی ، 2017) \
• جی ، فینگیوآن۔ "مغرب تے چین: گفتگو ، ایجنڈے تے تبدیلی۔" تنقیدی گفتگو دا مطالعہ 14.4 (2017): 325-340۔
• لیچ ، ڈونلڈ ایف ایشیاء وچ میکنگ آف یورپ (3 جلد) شکاگو پریس دے یو ، 1994)۔
• لیچ ، ڈونلڈ ایف۔ جنوب مشرقی ایشیاء د‏‏ی نظر وچ یورپ: سولہويں صدی (شکاگو پریس دا یو ، 1968)۔
• لیچ ، ڈونلڈ ایف ، تے ایڈون جے وین کلی۔ "یورپ د‏‏ی نظر وچ ایشیا: ستارہويں صدی۔" ستارہويں صدی 5.1 (1990): 93-109۔
• یورپ د‏‏ی نظر وچ لیچ ، ڈونلڈ ایف چین: سولہويں صدی (شکاگو پریس دا یو ، 1968)۔
• لی ، کرسٹینا ایچ ، ایڈ۔ آوا جائی دے زمانے وچ مشرق بعید دے مغربی نظارے ، 1522–1657 (روٹلیج ، 2016)۔
• نیئر ، پرمود کے۔ "حیرت انگیز زیادتی: انگریزی ٹریول رائٹنگ اینڈ انڈیا ، 1608–1727۔" جرنل آف برٹش اسٹڈیز 44.2 (2005): 213-238۔
• پیٹگریو ، ولیم اے ، تے مہیش گوپالان ، ای ڈی۔ ایسٹ انڈیا کمپنی ، 1600–1857: اینگلو ہندوستانی کنکشن تو‏ں متعلق مضمون (روٹلیج ، 2016)۔
• اسمتھ ، ایلن کے۔ عالمی معیشت د‏‏ی تشکیل: مرچنٹ کیپیٹل ، نوآبادیات ، تے عالمی تجارت ، 1400–1825 (روٹلیج ، 2019)۔
• اسٹینسگارڈ ، نیلس۔ "ایشیاء وچ یورپی شپنگ 1497 European1700۔" اسکینڈینیویناکا اقتصادی تریخ دا جائزہ 18.1 (1970): 1۔11۔

حوالے