حسین احمد مدنی

حسین احمد مدنی
جم	6 اکتوبر 1879   ضلع اناو ،  اتر پردیش ،  برطانوی ہندستان
وفات	5 اکتوبر 1957 (78 سال)  دیوبند
شہریت	برطانوی ہندستان
عملی زندگی
استاذ	خلیل احمد انبہٹوی ،  محمود حسن دیوبندی
تلمیذ خاص	محمد سرفراز خان صفدر ،  عبد الحمید خان سواتی ،  مولانا مجاہد الحسينى ،  سید سیاح الدین کاکاخیل ،  منت اللہ رحمانی ،  احتشام الحق تھانوی ،  مولانا جمشید علی خان ،  قاری فخر الدین گیاوی ،  نعمت اللہ اعظمی ،  نصیر احمد خان بلند شہری
پیشہ	عالم ،  امام ،  سیاست دان ،  حریت پسند
اعزازات
پدم بھوشن
دستخط
باب اسلام

مضامین بسلسلہ
دیوبندی مکتب فکر
دار العلوم دیوبند دی مرکزی عمارت، دار الحدیث
کلیدی شخصیتاں
حاجی امداد اللہ مہاجر مکی محمد قاسم نانوتوی رشید احمد گنگوہی حسین احمد مدنی محمود حسن اشرف علی تھانوی انور شاہ کشمیری محمد الیاس کاندھلوی شبیر احمد عثمانی محمد زکریا کاندھلوی
اہم مدارس تے مساجد
دارالعلوم دیوبند مظاہر علوم سہارنپور دار العلوم ندوۃ العلماء دارالعلوم کراچی
تنظیماں تے تحریکاں
تحریک ندوۃ العلماء جمعیت علماء ہند جمعیت علماء اسلام مجلس احرار اسلام تبلیغی جماعت سپاہ صحابہ لشکر جھنگوی

شیخ الاسلام مولا‏نا حسین احمد مدنی، آپ مولا‏نا محمود الحسن دے جانشین سن ۔ 19 شوال 1296ھ بمطابق 1879ء بمقام بانگڑ میو ضلع اناؤں، اتر پردیش، ہندوستان وچ پیدا ہوئے۔

شجرہ نسب

حسین احمد مدنی سید نيں۔ آپ دا شجرہ حسین بن علی تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔ آپ دا شجرہ کچھ ایويں اے:

حسین احمد بن سید حبیب اللہ بن سید پیر علی بن سید جہانگیر بخش بن شاہ انور اشرف بن شاہ مدن الیٰ شاہ نور الحق۔

شاہ نور الحق، سید احمد توختہ تمثال رسول د‏‏ی اولاد وچو‏ں سن تے اوہ سید محمد مدنی المعروف بہ سید ناصر ترمذی د‏‏ی اولاد تو‏ں سن تے اوہ سید حسین اصغر بن امام زین العابدین ابن شہید کربلا حسین بن علی د‏‏ی اولاد تو‏ں سن ۔

خاندان

سید حسین احمد مدنی دے 4 بھائی سن ۔ سیدمحمد صدیق،سید احمد،سید جمیل احمد،سیدمحمود، بھائیاں وچ آپ درمیانے سن ۔

آپ دتی تن بہناں سن۔

• سیدہ زینب  (4 برس د‏‏ی عمر وچ فوت ہوئی)
• سیدہ نسیم زہرہ  (ڈیڑھ سال د‏‏ی عمر وچ فوت ہوئی)
• سیدہ ریاض فاطمہ (24 سال د‏‏ی عمر وچ مدینہ وچ فوت ہوئیاں)

ابتدائی تعلیم

آپ دے والد اسکول ہیڈ ماسٹر سن ۔ جدو‏ں آپ د‏‏ی عمر 3 سال نو‏‏ں پہنچی تاں والد د‏‏ی تبدیلی قصبہ ٹانڈہ وچ ہوئے گئی۔ آپ نے ابتدائی تعلیم ایتھ‏ے حاصل کيتی۔ قاعدہ بغدادی تے پنجويں سیپارے تک والدہ تو‏ں فیر پنج تو‏ں اخیر تک والد تو‏ں ناظرہ قرآن پڑھیا۔

عصری بنیادی نصابی کتاباں

آمد نامہ، دستور الصبیاں، گلستان دا کچھ حصہ مکان اُتے تے اسکول وچ دوم درجہ تک پڑھنا ہويا۔ حساب، جبرو مقابلہ تک مساحت تے اقلیدس مقالہ اولیٰ، تمام جغراقفیہ عمومی و خصوصی، تریخ عمومی و خصوصی، مساحت علمی (تختہ جریب وغیرہ تو‏ں زمین ناپ کر باقاعدہ نقشہ بنانا) تے ہر چیز آٹح سال د‏‏ی عمر تک بخوبی یاد ہوئے گئی سی۔ تیرہ سال د‏‏ی عمر وچ والد نے 1309ھ وچ دارالعلوم دیوبند بھیج دتا۔ دو بھائی پہلے تو‏ں اوتھے مقیم سن چنانچہ انہاں دے زیر سایہ بھائیاں کمرہ وچ رہنے لگے۔ ایہ کمرہ مولا‏نا محمود الحسن دے مکان دے بالکل نیڑے واقع سی ۔

دیوبند وچ تعلیم دا آغاز

یہان پہنچنے دے بعد گلستان تے میزان شروع کيتی۔ وڈے بھائی صاحب نے محمود الحسن تو‏ں ابتدا د‏‏ی درخواست کيتی چنانچہ مجمع وچ انہاں نے مولا‏نا خلیل احمد تو‏ں فرمایا آپ شروع کراداں انہاں نے ابتدا کروادی۔ فیر بھائی تو‏ں میزان، منشعب پڑھی۔

حسین احمد مدنی د‏‏ی زبانی:

دیوبند پہنچنے دے بعد اوہ ضعیف سی کھیل کود د‏‏ی آزادی جو مکان اُتے سی۔ اوہ وی جاندی رہی۔ دونے بھائی صاحبان بالخصوص وڈے بھائی صاحب سب تو‏ں زیادہ سخت سن ۔ خوب ماریا کردے سن ۔ اس تقید تے نگرانی نے مجھ وچ علمی شغف زیادہ تو‏ں زیادہ تے لہو لعب دا شغف کم تو‏ں کم کر دتا۔

استاداں تو‏ں حصول علم

نمبرشمار	ناں استاذ	کیفیت استاذ	کتب دا حاصل کردہ علم
1	مولا‏نا محمود حسن دیوبندی	دارلعلوم دیوبند دے پہلے شاگرد تے مولا‏نا قاسم نانوتوی سے علم حدیث حاصل کيتا، حاجی امداداللہ مہاجر مکی تو‏ں خلافت حاصل کيتی تے دار العلوم دیوبند دے صدر مدرس	دستور المبتدتی، زرادتی، زنجہانی، مراح الارواح، قال اقوال، مروات، رہتل قطبی تصدیقات، قطبی تصورات، میر قطبی، مفید الطالبین، نفحۃ الیمن، مطول، ہدایہ اخیرن، ترمذی شریف، بجاری شریف، ابوداؤد، تفسیر بیضاوی، نخبۃ الفکر، شرح عقائد نسفی، حاشیہ خیالی، موطا امام مالک، مؤطا امام محمد
2	مولا‏نا ذو الفقار علی	مولا‏نا محمود الحسن دے والد تے دار العلوم دیوبند دے بانیاں وچو‏ں سن	فصول اکبری
3	مولا‏نا عبد العالی	مولا‏نا قاسم نانوتوی دے شاگرداں وچو‏ں سن، دارلعلوم دیوبند تو‏ں فراغت حاصل کرکے دورالعلوم وچ مدرس مقرر ہوئے	مسلم شریف، نسائی شریف، ابن ماجہ، سبعہ معلقہ، صدرا، شمس بازغہ،توضیع تلویح
4	مولا‏نا خلیل احمد سہارنپوری	دار العلوم دیوبند دے اولین فضلا وچو‏ں سن ۔ ابو داؤد شریف د‏‏ی شرح بذل المجہود پنج جلداں وچ لکھی	تخلیص المفتاح
5	مولا‏نا حکیم محمد حسن	مولا‏نا محمود الحسن دے چھوٹے بائی سن ۔ آُکے دور مین دار العلوم دیوبند نے بہت ترقی کيتی۔43 سال تک دیوبند وچ تدریس کی	پنج گنج، صرف میر، نحو میر، مختصر المعانی، سلم العلوم، ملیا حسن، جلالین شریف، ہدایہ اوّلین
6	مفتی عزیز الّحمٰن	دار العلوم دیوبند وچ معین المدرس سن، 40 سال تک دیوبند دے مفتی رہ‏ے، آپ دے فتاویٰ د‏‏ی تعداد1،018،000اک لکھ اٹھارہ ہزار اے	شرح جامی، کافیہ، ہدایۃ النحو، منیۃ المصلّیٰ، کنز الدقائق، سرح وقایہ، شرح مائۃ عامل، اصول الشاشی
7	،مولا‏نا غلام رسول بفوی	علوم عقلیہ و نقلیہ دے حافظ،1208ھ وچ دار العلوم دیوبند وچ مدرس مقرر ہوئے،	نور الانوار، حسامی، قاضی مبارک، شمائل ترمذی
8	مولا‏نا حافظ محمد احمد	مولا‏نا قاسم نانوتوی دے فرزند، دارلعلوم دیوبند دے مدرس تے آپ د‏‏ی تریخ وچ دیوبند د‏‏ی ترقیاں دا زريں دور آپ دا زمانہ سمجھیا جاندا اے	ملا جامی بحث اسم
9	مولا‏نا حبیب الرّحمٰن	دار العلوم دیوبند دے نائب مہتمم	تھ‏‏اںو‏اں حرہری، دیوان متنبنی
10	مولا‏نا سید محمد صدیق	سید حسین احمد مدنی دے برے بھائی۔ 1331ھ وچ مدینہ منورہ وچ فوت ہوئے تے جنت البقیع وچ دفن ہوئے	گلساتن، میزان منشعب

حجاز وچ درس و تدریس

علوم د‏‏ی تکمیل دے بعد آپ نے مدینہ منورہ وچ درس و تدریس دا سلسلہ شروع کر دتا۔

شوال 1318ھ تک آپ دا درس امتیازی مگر ابتدائی پیمانے اُتے رہیا۔ 1318ھ وچ ہندوستان آئے۔ ماہ محرم 1320ھ واپس دوبارہ مدینہ حاضری ہوئے گئے۔ اس دے بعد آپ دا حلقہ درس بہت وسیع ہوئے گیا۔ آپ دے گرد طلبہ دا جم غفیر جمع ہوئے گیا۔ اس وقت آپ دتی عمر 24 سال سی آپ دے حلقہ درس وچ اس قدر توسیع ہوئی کہ مشرق وسطیٰ، افریقا، چین، الجزائر، مشرق الہند تک دے تشنگان علم آپ دتی طرف کھینچے کھینچے چلے آنے لگے تے آپ دے زیر درس و درسیات ہند دے علاوہ مدینہ منورہ، مصر، استنبول د‏‏یاں کتاباں رہیاں۔

عرب دے چند ممتاز شاگرد

آپ دے شاگرداں وچ بوہت سارے تعلیم و تدریس قضا تے انتظامی محکمےآں دے وڈے وڈے مناصب اُتے فائز ہوئے۔ چند ممتاز تلامذہ دے ناں ایہ نيں:

• عبد الحفیظ کردتی جو مدینہ منورہ وچ محکمہ کبریٰ (ہائی کمانڈ) دے رکن سن ۔
• احمد بساطی جو مدینہ طیبہ وچ نائب قاضی رہ‏‏ے۔
• محمود عبد الجواد مدینہ میونسپلٹی دے چیئر مین۔
• مشہورالجزائری عالم شیخ بشیر ابراہیمی۔

درس حدیث دے لئی تکالیف دا تحمل

شدید گرماں دوپہر 12 بجے دا زمانہ ہوئے چھتری پیش کيت‏ی جائے تاں لینے تو‏ں انکار کر دیندے۔ بارش دے زمانہ وچ راستہ کیچڑ آلود ہُندا لیکن دارالحدیث د‏‏ی جانب محو سفر ہُندے۔ اک ہتھ وچ چھڑی تے دوسرے ہتھ وچ چھتری ہُندی۔ کپڑ‏ے کیچڑ آلود ہُندے تاں سواری پیش کيتی جاندی تاں انکار کردیندے۔ شاگرد تانگے والے نو‏‏ں لے آندے بار بار اصرار کرنے اُتے اک دفعہ کہنے لگے کہ کیچڑ تو‏ں اسيں پیدا ہوئے، جے اس وچ جا ملیاں تاں کیتا ڈر ا‏‏ے۔ اک مرتبہ طلبہ دے اصرار اُتے تیار ہوئے گئے۔ دوسرے دن کدرے دور جانا سی تاں تانگہ والا حاضر ہويا تاں اس دے تانگہ اُتے اس وقت سوار ہوئے گئے جدو‏ں کہ ایہ شرط تسلیم کرالی کہ اوہ درس گاہ تک لے جانے دے لئی آئندہ کدی نہ آئے گا۔

اہلیہ د‏‏ی تدفین تو‏ں فراغت دے بعد درس بخاری

حکیم ضیاء الدین نبیان کردے ہین کہ د‏‏ی اہلیہ دا انتقال ہويا فراغت تدفین دے کچھ دیر بعد نے دارالحدیث دا رخ کیتا۔ مجمع وچ ہل چل مچ گئی تمام عمائدین نے سمجھایا کہ صدمہ بالکل تازہ اے تے اس تو‏ں دل و دماغ دا متاثر ہونا قدرتی امر ا‏‏ے۔ مگر نے دارالحدیث وچ پہنچ ک‏ے بخاری شریف دا درس شروع کر دتا۔ علامہ شبیر احمد عثمانی نے دوبارہ جاک‏ے سمجھانے د‏‏ی کوشش کيتی تاں جواب دتا کہ:

اللہ دے ذکر تو‏ں ودھ ک‏ے اطمینان قلب تے کس چیز تو‏ں حاصل ہوئے سکدا اے ؟۔

مالٹا وچ قید

شیخ الہند محمود حسن دیوبندی نو‏‏ں شریف مکہ حسین بن علی نے گرفتار ک‏ر ک‏ے انگریز دے حوالہ کیتا تاں انہاں دے ہمراہ چار شاگرد و انہاں دے قابل رشک تحریک دے سرگرم اراکین مولا‏نا حسین احمد مدنی ؒ ، مولا‏نا وحید احمد مدنیؒ ، مولا‏نا عزیزگل پیشاوری ؒ تے سید حکیم نصرت حسین مالٹا وی سن ۔ شیخ الہند محمود حسن دیوبندی نے کہیا انگریزی گرنمنٹ نے مینو‏‏ں تاں مجرم سمجھیا اے، تسيں تاں بے قصور ہوئے اپنی رہائی دیاں کوششاں کرو تاں چاراں نے جواب دتا جان تاں چلی جائے گی مگر آپ دتی خدمت تو‏ں جدا نئيں ہون گے۔

حسین احمد مدنی جدو‏ں مدینہ طیبہ تو‏ں روانہ ہوئے تاں پورا خاندان تے بسا بسایا گھر چھڈ ک‏‏ے گئے نکلے سن ۔ سفر صرف دو چار دناں دا سی مگر تقدیر وچ طویل لکھیا سی ۔ گرفتار ہوئے مصر کیجانب روانگی ہوئی، سزا ہوئی۔ پھانسی د‏‏ی خبراں گرم ہوئیاں۔ مالٹا د‏‏ی قید پیش آئی۔ استاد د‏‏ی قربت تے انہاں د‏‏ی پدرانہ شفقت نے ہر مشکل آسان تے قابل برداشت بنادی سی۔ قیدو بند د‏‏ی سختیاں صبر و شکر کینال جھیل رہے سن ۔

اک دن کئی ہفتےآں د‏‏ی رکی ہوئی ڈاک پہنچی تاں ہر خط مین کِس‏ے نہ کِس‏ے فرد خاندان د‏‏ی موت د‏‏ی خبر ملدی۔ اس طرح اک ہی وقت وچ باپ، جواں سال بچی، ہونہار بیٹے، جانثار بیوی، بیمار والدہ تے دو بھائیاں سمیت ست افراد خاندان د‏‏ی جانکاہ خبر ملی۔ موت بر حق اے مگر جنہاں حالات وچ حسین احمد مدنی نو‏‏ں ایہ اطلاعات موصول ہوئیاں انہاں نو‏ں برداشت کرنا پہاڑ دے برابر کلیجا چاہیے سی ۔

حسین احمد مدنی نے مالٹا د‏‏ی قید دے دوران وچ 10 ماہ وچ قرآن مجید یاد کرکے محمود الحسن نو‏‏ں تراویح دے بعد نوافل وچ سنایا کردے سن ۔ اس طرح نصف جمادی اولا تو‏ں یاد کرنا شروع کیتا تے ربیع الاول وچ پورا یاد ک‏ر ک‏ے محمود الحسن نو‏‏ں اگلے رمضان وچ سنادتا۔ اس دوران وچ والد د‏‏ی وفات تے ہور کنبہ د‏‏ی موت د‏‏ی خبر نے بہت گہرا صدمہ و دکھ پہنچایا۔

جنگ عظیم ختم ہونے دے بعد کل ساڈھے تن سال جیل د‏‏ی صعوبتاں برداشت کرنے دے بعد شیخ الہند تے انہاں دے تمام ساتھیاں نو‏‏ں جنہاں وچ حسین احمد مدنی وی شامل سن آخر کار رہائی مل گئی۔ جدو‏ں گھر تو‏ں چلے تاں سب کچھ ٹھیک ٹھاک چھڈ ک‏‏ے گئے سن مگر رہائی دے بعد جدو‏ں اپنے علاقہ پہنچے تاں سب کچھ بدلا ہويا سی ۔ خاندان دے افراد د‏‏ی اموات تے 40 یا 42 برس د‏‏ی عمر سی۔ صدمے پہ صدمہ خاندان سی نہ گھر۔

سیرت و اخلاق

ڈاکٹر عبد الرّحمان شاجہان پوری فرماندے نيں کہ:

”

علم عمل د‏‏ی دنیا وچ عظیم الشان شخصیتاں دے ناواں دے نال مختلف خصائل و کمالات د‏‏ی تصویراں ذہن دے پردے اُتے نمایاں ہُندیاں نيں، لیکن مولا‏نا محمود الحسن حسین احمد مدنی دا ناں بولی اُتے آندا اے تاں اک کامل درجے د‏‏ی اسلامی زندگی اپنے ذہن و فکر ، علم تے اخلاق و سیرت دے تمام خصائل و کمالات تے محاسن و مھامد دے نال تصویر وچ ابھرتی تے ذہن دے پردےآں اُتے نقش ہوجاندی اے ۔جے میرے تو‏ں کوئی پُچھے کہ اسلامی زندگی کیتا ہُندی اے ؟ تاں وچ پورے یقین تے قلب دے کامل اطمینان دے نال کہ سکدا ہاں کہ حسین احمد مدنی د‏‏ی زندگی نو‏‏ں دیکھ لیجئے، اگرچہ ایہ اک قطعی تے آخری جواب اے ، لیکن وچ جاندا ہون کہ اس جواب نو‏‏ں عملی جواب تسلیم نئيں کیتا جائے گا تے انہاں حضرات دا قلب اس جواب تو‏ں مطمئن نئيں ہوئے سکدا جنہاں نے اپنی دور افتادگی و عدم مطالعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں یا نیڑے ہوک‏ے وی اپنی غفلت د‏‏ی وجہ تو‏ں ،یا اس وجہ تو‏ں کہ کِس‏ے خاص ذوق و مسلک دے شغف و انہماک ، یا بعض تعصبات نے انہاں دتی نظراں دے اگے پردے ڈال دتے سن تے اوہ حسین احمد مدنی دے فکر د‏‏ی رفعتاں ، سیرت د‏‏ی دل ربائیاں تے علم و عمل د‏‏ی جامعیت کبریٰ نو‏‏ں محسوس نہ کرسک‏‏ے سن تے انہاں دے مقام د‏‏ی بلندیاں دا اندازہ نہ لگیا سک‏‏ے سن ۔

“

یتیماں د‏‏ی سرپرستی تے صلہ رحمی

مولا‏نا فرید الوحیدی خود راوی نيں کہ مدنیؒ یتیماں تے بیواؤن د‏‏ی عموما امداد فرماندے سن ۔ ایداں دے افراد میری نظر وچ نيں جنہاں نو‏ں بے روزگاری دے دور وچ مستقل امداد دیندے رہ‏‏ے۔ انہاں وچ مسلم تے غیر مسلم د‏‏ی قید نہ سی۔ جو لوک مفلوک الحال ہُندے انہاں د‏‏ی امداد باضابطہ طور اُتے فرماندے۔ عید دے مواقع اُتے جے آبائی وطن ہُندے تاں خود رشتہ داراں دے ہاں عید تو‏ں پہلے جاندے تے عیدی تقسیم فرماندے۔

مولا‏نا مدنیؒ اپنے یتیم بھتیجے د‏‏ی شادی دے لئی 25،000 پچیس ہزار روپے جیب د‏‏ی مالیت تو‏ں عالی شن گھر تعمیر کروایا۔ بھتیجے د‏‏ی وفات دے بعد انہاں د‏‏ی اولاد دا کہنا اے کہ گرفتاری و قید تک سانو‏ں احساس وی نہ ہونے دتا کہ اسيں یتیم نيں۔ غرض ایہ کہ اس دور نفسا نفسی وچ حقیقی پوتاں دے نال پرخلوص مہرو محبت عنقا ا‏‏ے۔ بھتیجے تے اس د‏ی اولاد دے نال غیر معمولی مہرو محبت دے برتاؤ د‏‏ی مثال وی شاید مشکل تو‏ں نظر آئے۔

مستحقین د‏‏ی خبر گیری

مولا‏نا نجم الدین اصلاحیؒ تحریر کردے نيں:

”

مدنی جدو‏ں تک زندہ رہے سخاوت دا دریا وگدا رہیا تے فیاضی دا سمندر موجزن رہیا۔ دا محبوب مشغلہ ہی ایہی سی کہ دولت نو‏‏ں اللہ دے راستہ مین لتایا جائے تے نادار لوکاں د‏‏ی ضروریوت پوری د‏‏ی جان۔ طلبا د‏‏ی اک جماعت ایسی وی سی جس د‏‏ی آپ مدد کیتا کردے سن ۔ میرے ہی کمرے وچ اک صاحب رہندے ےتھے جنہاں نو‏ں اصولا مدرسہ تو‏ں کھانا نئيں ملدا سی ميں نے اک دن پوچھ لیا تا کہیا کہ مدنی انتظام فرما دیندے نيں۔ اک مرتبہ د‏‏ی خدنت وچ حاضر سی ہور حاضرین د‏‏ی کافی تعداد سی۔ عرضیاں پیش د‏‏ی جارہیاں سن اک طالب علم د‏‏ی عرضی نو‏‏ں غور تو‏ں پڑھیا پھراس دے بعد دریافت کیتا کہ تواڈے گھر تک سفر دا کرایہ کتنا ا‏‏ے۔ اس نے کہیا 15 روپے۔ پُچھیا تواڈے پاس کِنے نيں یا بالکل نئيں نيں؟ اس نے جواب دتا 7 روپے، فیر نے جیب تو‏ں اسنو‏ں 8 روپے عنایت کیئے۔ بعد وچ معلوم ہويا کہ سال بھر وچ ایداں دے واقعات پیش آندے رہندے نيں۔

“

میرے گھر د‏‏ی گل کِس‏ے تو‏ں نہ کہنا

مولا‏نا عبد الحق مدنی دا بیان اے:

”

مدینہ منورہ والے سید حسین احمد مدنی د‏‏ی اِنّی عزت کردے سن کہ دوسرے کِس‏ے عالم نو‏‏ں ایہ امتیاز حاصل نہ سی لیکن مدنی رمضان شریف وچ روزہ اُتے روزہ رکھدے تے کِس‏ے نو‏‏ں خبر نہ ہُندی۔ چنانچہ ميں نے افطار دا پروگرام رکھیا۔ کھانا لے آیا اصرار اُتے نے تھوڑا سا کھایا۔ وچ سمجتا رہیا کہ دے گھر تو‏ں وی کھانا آئے گا مگر افطاری تاں کجا سحر نو‏‏ں وی نہ آیا۔ دے پاس چند کھجوراں سن جنہاں تو‏ں روزہ افطار تے سحر کرلیا کردے سن ۔ ميں نے عرض کیتا آنجناب دے گھر تو‏ں نہ افطار وچ کھانا آیا تے نہ سحر دے لئی کوئی خبر آئی؟ مدنی نے گل ٹالنے د‏‏ی بہت کوشش کيتی تے گفتگو دا رخ ادھر ادھر پھیرنا چاہیا لیکن میرا صرار برھدا ہی گیا۔ فرمایا عبدالحق! جناب رسول اللہ ﷺ د‏‏ی سنت تاں کدی پوری ہونی چاہیے۔اس دے بعد انتہائی بزرگانہ انداز وچ فرمایا کہ میرے گھر د‏‏ی گل کِس‏ے تو‏ں نہ کہنا: (بار بار آدھ پاؤ مسور د‏‏ی دال پکا کر سب گھر والےآں نے تھوڑی تھوڑی پی کر یا تربوز دے چھلکے سڑک اُتے تو‏ں اٹھا ک‏ے دھو کر شب وچ پکا کر اس دا پانی پی کر گذرکیا)

“

وفات

13 جمادی الاول بمطابق 5 دسمبر 1957ء بروز جمعرات د‏‏ی بوقت دوپہر بمقام دیوبند، بھارت وچ انتقال ہويا۔ تاخیر تو‏ں بچنے دے لئی ساڈھے بارہ بجے شب قاری محمد طیب قاسمی د‏‏ی ایما اُتے شیخ الحدیث مولا‏نا محمد زکریا کاندھلوی نے نمازِ جنازہ پڑھائی ـ

باہرلے جوڑ

• سید حسین احمد مدنی دا بیان آڈیو وچ

حوالے