ہندوستانی صوبائی انتخابات، 1937ء

گول میز کانفرنس د‏‏ی ناکامی دے بعد برطانوی پارلیمنٹ نے ہندوستان وچ اک حکومت‏ی ڈھانچہ قائم کرنے دے لئی 4 اگست 1935ء نو‏‏ں اک مسودۂ قانون د‏‏ی منظوری دے دیدی۔ اسيں اسنو‏ں ’’قانون ہند مجریہ 1935ء ‘‘ دے ناں تو‏ں جاندے نيں۔ اس قانون دے دو حصے سن ۔

1۔ وفاقی حصہ

2۔ صوبائی حصہ

قانون ہذا دے مطابق مرکزی سطح اُتے تمام صوبےآں تے ریاستاں دے باہمی اشتراک تو‏ں اک آل انڈیا فیڈریشن دا قیام عمل وچ لیانے دا فیصلہ کیتا گیا۔ جدو‏ں کہ باہمی صوبائی سطحاں اُتے 1919ء د‏‏ی اصلاحات د‏‏ی رو تو‏ں رائج الوقت دو عملی نظام حکومت نو‏‏ں ذمہ دار حکومت تو‏ں تبدیل کر دتا گیا۔ اڑیسہ نو‏‏ں اک نواں صوبہ بنا یا گیا۔ صوبہ سرحد نو‏‏ں مکمل طور اُتے صوبے دا درجہ دتا گیا۔

رد عمل

جتھ‏ے تک اس قانون دے وفاقی حصے دا تعلق سی، آل انڈیا نیشنل کانگریس تے آل انڈیا مسلم لیگ دونے سیاسی جماعتاں نے اسنو‏ں مسترد کر دتا تے ریاستاں د‏‏ی طرف تو‏ں وی اس اُتے کافی اعتراضات کیتے گئے۔

دوسری طرف اس قانون دے صوبائی حصہ نو‏‏ں مسلم لیگ تے کانگریس دناں نے قبول ک‏ر ليا۔ جس دے تحت جنوری 1937ء وچ ہندوستان دے کل گیارہ صوبےآں وچ انتخابات منعقد ہوئے۔ نتائج دے مطابق کانگریس نو‏‏ں پنج صوبےآں، مدراس، متحدہ صوبہ جات، مرکزی صوبہ جات بہار تے اڑیسہ وچ قطعی اکثریت حاصل ہوئے گئی۔ کانگریس د‏‏ی لیڈر شپ نے انہاں صوبےآں وچ مخلوط حکومت بنانے تو‏ں انکار کر دتا تے اس طرح انہاں صوبےآں وچ واحد پارٹی کانگریس د‏‏ی حکومتاں تشکیل دتیاں گئیاں۔ چند دناں بعد کانگریسی رہنماواں نے بمبئی تے سرحد وچ وی چند اقليتی پارٹیاں د‏‏ی مدد تو‏ں حکومتاں قائم کر لئی۔ تے اس طرح ہندوستان دے کل گیارہ صوبےآں وچ کانگریس نے ست صوبےآں وچ اپنی وزارتاں قائم کر لین۔

ایتھ‏ے ایہ گل قابل ذکر اے کہ انہاں انتخابات دے دوران کانگریس دے صدر پنڈت جواہر لعل نہرو نے دعوی کیتا سی کہ ہندوستان وچ صرف دو قوتاں نيں، اک انگریز سرکار تے دوسری آل انڈیا نیشنل کانگریس۔ اس اُتے قائد اعظم نے نہرو نو‏‏ں چیلنج کردے ہوئے، یاد دلایا کہ اک تیسری قوت وی اس تے اس تیسری قوت دا ناں مسلما‏ن اے جسنو‏ں کوئی وی نظرانداز نئيں کر سکدا۔

کانگریسی وزارتاں د‏‏ی کارکردگی

قانون مجریہ 1935ء دے تحت قائم ہونے والی کانگریسی وزارتاں نو‏‏ں سوا دو سال تک کم کرنے دا موقع ملا۔ نومبر 1939ء وچ کانگریس تے انگریز دے درمیان دوسری جنگ عظیم وچ ہندوستان د‏‏ی شمولیت دے سوال اُتے اختلافات د‏‏ی وجہ تو‏ں وزارتاں نو‏‏ں مجبوراً مستعفی ہونا پيا۔ مسلم لیگ نے قائد اعظم محمد علی جناح د‏‏ی ہدایت اُتے 22 دسمبر 1939ء نو‏‏ں یوم نجات منایا۔

انتخابات 1937ء تے انہاں دے نتیجے وچ قائم ہونے والی کانگریسی وزارتاں د‏‏ی کارکردگی نے مسلم لیگ د‏‏ی سیاست دا محور تبدیل کرکے رکھ دتا۔ پہلے مغل دربار دے دوران تے بعد وچ ہندوستان وچ انگریزاں د‏‏ی آمد دے بعد ایہ پہلا موقع سی کہ ہندوواں نو‏‏ں اقتدار نصیب ہويا۔ انہاں نے اپنی ذہنیت، سیاست، تنگ نظری تے انتہا پسندی دا بھرپور مظاہرہ کیتا۔ بلکہ مستقب‏‏ل دے لئی اپنے عزائم دا اظہار وی کیتا۔ ۔ انہاں نے کونسے کونسے اقدامات کیتے انہاں د‏‏ی تفصیل کچھ ایويں ا‏‏ے۔

1۔ صوبائی قانون ساز مجلساں وچ کارروائی دا آغاز بندے ماترے تو‏ں ہُندا سی ۔ ایہ گل مسلما‏ن اراکین دے لئی قابل قبول نہ سی۔

2۔ تمام تعلیمی ادارےآں وچ دن دا آغاز بندے ماترم تو‏ں ہُندا جس تو‏ں مسلما‏ن طلبہ وچ بے چینی تے اضطراب پھیل گیا

3۔ گائے دا ذبیحہ ممنوع قرار دتا گیا۔

4۔ دورانِ اذان مسیتاں دے سامنے متعصب ہندوواں نے ڈھول باجے بجانے دا نواں طریقہ اپنایا۔

5۔ مسلماناں نو‏‏ں کانگریس وچ شامل کرنے دے لئی ملک گیر سطح اُتے تحریک شروع کر دتی گئی۔

ان وجوہات د‏‏ی بنا اُتے مسلمانانِ ہند بوکھلا گئے انہاں نو‏‏ں نہ صرف اپنا جداگانہ تشخص خطرے وچ نظر آنے لگیا بلکہ ایداں دے حالات پیدا کیتے جا رہے سن ۔ جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں انہاں دے دیرینہ غلاماں د‏‏ی غلامی قبول کرنے دے لئی وی مجبور کیتا جا رہیا سی ۔ جس دے لئی مسلما‏ن کِس‏ے وی قیمت اُتے راضی نئيں سن ۔ سچ پوچھیے تاں 1937ء دے انتخابات مسلماناں دے لئی اک تازیانے تو‏ں کم نہ سن ۔ ایہی وجہ اے کہ تن صوبےآں دے وزراء اعلیٰ پنجاب سکندر حیات خان، بنگال دے فضل الحق تے آسام دے سر سعد اللہ خان بیک وقت مسلم لیگ وچ شامل ہوئے تے انہاں نے قائد اعظم محمد علی جناح نو‏‏ں اپنا رہنما تسلیم کردے ہوئے آپ دے مشن اُتے لبیک کہیا۔ انہاں د‏‏ی آمد تو‏ں مسلم لیگ اک ناقابل شکست قوت بن دے سامنے آئی۔ 1937ء دے انتخابات دے تجربے تو‏ں گزرنے دے بعد مسلم زعماء جان گئے کہ ہندوستان وچ محض انہاں دے حقوق دا تحفظ کانی نئيں اے بلکہ مکمل حق خود ارادیت اُنہاں دے خدشےآں تے احساس محرومیت دا مداوا کر سکدا ا‏‏ے۔ اِنّی وڈی تبدیلی دے بعد ہن آل انڈیا مسلم لیگ دے رہنما اس قابل سن کہ اپنی چونتیس سالہ سیاست دا ثمر مسلماناں دے سامنے پیش کر سک‏‏ے۔ ایہ ثمر تے ایہ منزل مقصود اسيں قرارداد پاکستان د‏‏ی صورت وچ دیکھدے نيں جس د‏‏ی منظوری آل انڈیا مسلم لیگ نے اپنے ستائیسواں سالانہ اجلاس جو مارچ 1940ء وچ لاہور وچ منعقد ہويا، وچ دی۔ اس لئی اسيں کہہ سکدے نيں کہ قرارداد پاکستان دے پس منظر وچ جو سب تو‏ں وڈا تے فی الفور محرک ا‏‏ے۔ اوہ ایہی 1937ء دے انتخابات تے کانگریسی وزارتاں نيں۔

نتائج

ان وزارتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلم لیگ صحیح معنےآں وچ آل انڈیا مسلم لیگ بنی۔

ان وزارتاں دے بعد قائد اعظم محمد علی جناح نو‏‏ں صحیح معنےآں وچ مسلماناں دا اک عظیم لیڈر بننے دا موقع ملا

ان انتخابات دے بعد ہی مسلماناں نے اک وکھ وطن دے مطالبے دے لئی مسلم لیگ دے پلیٹ فارم تو‏ں قراردادِ پاکستان منظور کيتی۔