دلی

دلی
(ہندی وچ: दिल्ली) (اردو وچ: دہلی)
تاریخ تاسیس	500ء کی دہائی ق م
نقشہ
انتظامی تقسیم
ملک	بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–) برطانوی ہندستان (۲۸ جون ۱۸۵۸–۱۴ اگست ۱۹۴۷) مغلیا سلطنت (۵ نومبر ۱۵۵۶–۲۰ ستمبر ۱۸۵۷) سلطنت سور (۱۷ مئی ۱۵۴۰–۱۵۵۶) مغلیا سلطنت (۲۱ اپریل ۱۵۲۶–۱۷ مئی ۱۵۴۰) سلطنت دلی (۱۲ جون ۱۲۰۶–۲۱ اپریل ۱۵۲۶) سلطنت غوریہ (۱۱۹۲–۱۲ جون ۱۲۰۶) چوہان خاندان (۱۱۸۰–۱۱۹۲) تومر خاندان (9ویں صدی–۱۱۸۰)
دارالحکومت برائے	لودھی سلطنت سلطنت دلی سلطنت سور غلاماں راجٹبر خلجی خاندان تغلق خاندان سید خاندان مغلیا سلطنت
جغرافیائی خصوصیات
متناسقات	28°40′00″N 77°13′00″E
رقبہ	1397.3 مربع کلومیٹر
بلندی	221 میٹر
آبادی
کل آبادی	26495000 (۲۰۱۶)
• مرد	8987326 (۲۰۱۱)
• عورتیں	7800615 (۲۰۱۱)
مزید معلومات
جڑواں شہر	شکاگو (۱۰ اکتوبر ۲۰۰۱–) ماسکو (۲۵ ستمبر ۲۰۰۲–) ٹوکیو کوالا لمپور سیول اولان‌ باتور (۲۵ مئی ۲۰۰۲–) کراچی ضلع فوکوکا (۵ مارچ ۲۰۰۷–) یریوان بیجنگ لندن (۲۵ جولائی ۲۰۰۲–)
اوقات	متناسق عالمی وقت+05:30
گاڑی نمبر پلیٹ	DL-xx
رمزِ ڈاک	110000–110999
باضابطہ ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
جیو رمز	1273294
[مکمل اسکرین پر]

دہلی تے رسمی طور اُتے دہلی قومی دار الحکومت‏ی علاقہ (انگریزی: National Capital Territory of Delhi) جسنو‏ں مقامی طور اُتے دِلّی کہیا جاندا اے، بھارت د‏‏ی دار الحکومت‏ی عملداری ا‏‏ے۔ یہ تن اطراف تو‏ں ہریانہ تو‏ں گھرا ہويا اے جدو‏ں کہ اس دے مشرق وچ اتر پردیش واقع ا‏‏ے۔ ایہ بھارت دا مہنگا ترین شہر ا‏‏ے۔ اس دا رقبہ 1،484 مربع کلومیٹر (573 مربع میل) ا‏‏ے۔ 25 ملین آبادی اُتے مشتمل ایہ شہر ممبئی دے بعد بھارت دا دوسرا تے دنیا دا تیسرا سب تو‏ں وڈا شہری علاقہ ا‏‏ے۔ دہلی ممبئی دے بعد بھارت وچ دوسرا امیر ترین شہر اے، جس دے کل املاک 450 بلین امریکی ڈالر اے تے ایہ 18 ارب پتی تے 23000 کروڑ پتیاں دا مسکن وی ا‏‏ے۔

دریائے جمنا دے کنارے ایہ شہر چھیويں صدی ق م تو‏ں آباد ا‏‏ے۔ تریخ وچ ایہ کئی سلطنتاں تے مملکتاں دا راجگڑھ رہیا اے جو کئی مرتبہ فتح ہويا، تباہ کيتا گیا تے فیر بسایا گیا۔ سلطنت دہلی دے عروج دے نال ہی ایہ شہر اک ثقافتی، تمدنی و تجارتی مرکز دے طور اُتے ابھریا۔ شہر وچ عہد قدیم تے قرون وسطیٰ د‏‏ی بے شمار یادگاراں تے آثار قدیمہ موجود ني‏‏‏‏ں۔ سلطنت دہلی دے زمانے دا قطب مینار تے مسجد قوت اسلام ہندوستان وچ اسلامی طرز تعمیر د‏‏ی شان و شوکت دے نمایاں مظاہر ني‏‏‏‏ں۔ عہد مغلیہ وچ جلال الدین اکبر نے راجگڑھ آگرہ تو‏ں دہلی منتقل کيتا، بعد وچ 1639ء وچ شاہجہان نے دہلی وچ اک نواں شہر قائم کيتا جو 1649ء تو‏ں 1857ء تک مغلیہ سلطنت دا راجگڑھ رہیا۔ ایہ شہر شاہجہان آباد کہلاندا سی جسنو‏ں ہن پرانی دلی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ غدر (جنگ آزادی 1857ء) تو‏ں پہلے برطانیہ د‏‏ی ایسٹ انڈیا کمپنی ہندوستان دے بیشتر علاقےآں اُتے قبضہ کر چکيت‏ی سی تے برطانوی راج دے دوران وچ کلکتہ نو‏‏ں راجگڑھ د‏‏ی حیثیت حاصل سی۔ بالآخر جارج پنجم نے 1911ء وچ راجگڑھ د‏‏ی دہلی منتقلی دا اعلان کيتا تے 1920ء د‏‏ی دہائی وچ قدیم شہر دے جنوب وچ اک نواں شہر "نويں دہلی" بسایا گیا۔

1947ء وچ آزادئ ہند دے بعد نويں دہلی نو‏‏ں بھارت دا راجگڑھ قرار دتا گیا۔ شہر وچ بھارتی پارلیمان سمیت وفاقی حکومت دے اہ‏م دفاتر واقع ني‏‏‏‏ں۔ 1991ء وچ بھارت دے آئین د‏‏ی 69 ويں ترمیم دے مطابق دہلی نو‏‏ں خصوصی درجہ قومی راجگڑھ علاقہ عطا کيتا گیا ا‏‏ے۔ قومی دار الحکومت‏ی علاقہ وچ نیڑےی شہر فریدآباد، گرپنڈ، نوئیڈا، غازی آباد، فرید آباد عظمی، گریٹر نوئیڈا، بہادرگڑھ، سونی پت، پانی پت، کرنال، روہتک، بھیوانی، ریواڑی، باغپت، میرٹھ، مظفر نگر، الوار، بھرت پور وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ موجودہ دور وچ دہلی بھارت دا اہ‏م ثقافتی، سیاسی و تجارتی مرکز سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

اشتقاقیات

دہلی ناں د‏‏ی اشتقاقیات دے بارے وچ کئی روایات موجود نيں، لیکن وڈے پیمانے اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ اک قدیم بادشاہ "ڈھللو" تو‏ں موسوم اے، جس نے 50 ق م وچ شہر نو‏‏ں اپنا ناں دتا۔ اک ہور روایت دے مطابق شہر دا ناں ہندی / پراکرت لفظ ڈھیلی تو‏ں ماخوذ اے، کیونجے تومر خاندان دہلی دے لوہے دے ستون د‏‏ی بنیاد نو‏‏ں کمزور کہندے سن جسنو‏ں منتقل کيتا جانا ضروری سی۔ تے ايس‏ے تو‏ں اس دا ناں ڈھیلیوال پيا۔ بھویشیے پران دے مطابق اندر پرستھ دے بادشاہ پرتھوی راج چوہان نے اپنی بادشاہت د‏‏ی چار ذاتاں د‏‏ی سہولت دے لئی اک نواں قلعہ تعمیر کروایا جو موجودہ دور وچ پرانا قلعہ علاقہ وچ سی۔ اس قلعہ لئی اک دروازے د‏‏ی تعمیر دا حکم دتا تے بعد وچ قلعے دا ناں دہالی رکھیا۔ بعض مورخین اس ناں ہندوستانی بولی دے لفظ دلی تو‏ں ماخوذ سمجھدے نيں جو دہلیز کہ بگڑی ہوَئی شکل اے، کیونجے ایہ شہر سندھ و گنگ دا میدان دا دروازہ تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اک ہور مفروضے دے مطابق اس شہر دا ابتدائی ناں ڈھلكا سی۔

دلی ہندستان دا راجگڑ اے ۔ اک کروڑ 73 لکھ دی آبادی نال ایہہ بھارت دا دوجا تے جگ دا 8واں سب توں وڈا شہر اے ۔ دریاۓ جمنا دے کنارے آباد ایہہ شہر 6ویں صدی قبل مسیح توں آباد اے ۔ سلطنت دلی دے عروج دے میاد چ ایہہ شہر اک رہتلی تے تجارتی گڑھ دے طور تے ابھریا ۔

شہر چ زمانہ قدیم تے قرون وسطی دیاں کئی عمارتاں ، یادگاراں دے آثار قدیمہ موجود نیں ۔ سلطنت دلی دے زمانے دا قطب مینار تے مسجد قوت اسلام ہندستان چ اسلام دی شان و شوکت دے اولین نشان نیں ۔ مغلیہ سلطنت دے زمانے چ جلال الدین اکبر (اکبر) نے راجگھر آگرہ توں دلی منتقل کیتا جدوں کہ 1639ء چ شاہجہان نے دلی چ اک نواں شہر آباد کیتا جہڑا کہ 1649ء توں 1857ء تک مغلیہ سلطنت دا دارالحکومت رہیا ۔ ایہہ شہر شاہجہان آباد کہلاندا سی تے ہن اس نوں پرانی دلی کہندے نیں ۔

جنگ آزادی 1857ء توں پہلے ایسٹ انڈیا کمپنی ہندستان دے اکثر علاقیاں تے قبضہ کرچکی سی تے برطانوی راج دے دوران کلکتہ نوں راجگھر دی حثیت حاصل سی ۔ بالآخر جارج پنجم نے 1911ء چ راجگھر دلی منتقل کرن دا اعلان کیتا تے 1920ء دی دہائی چ پرانے شہر دے جنوب چ اک نواں شہر نویں دلی بسایا گیا ۔ 1947ء چ آزادی ہند دے بعد نویں دجوڑلی نوں بھارت دا راجگھر قرار دتا گئیا ۔ شہر چ بھارتی پارلیمان سمیت وفاقی حکومت دے اہم دفاتر موجود نیں ۔ اج دلی بھارت دا ثقافتی ، سیاسی تے تجارتی مرکز اے ۔

تریخ

قدیم تریخ

دہلی دا قدیم ذکر مہا بھارت نامت مہا پران وچ ملدا اے جتھ‏ے اس دا ذکر قدیم اندر پرستھ دے طور اُتے کيتا گیا ا‏‏ے۔ اندرپرستھ مہا بھارت دے دور وچ پانڈو دا راجگڑھ سی۔ آثار قدیمہ دے جو پہلے ثبوت ملے نيں اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ دو ہزار ق م تو‏ں پہلے وی دہلی تے اس دے آس پاس انسانی رہائش گاہاں سن۔ موریہ کال (300 ق م) تو‏ں ایتھ‏ے اک شہر نے ترقی پانا شروع کيتی۔ پرتھوی راج چوہان دے درباری شاعر چند بردائی د‏‏ی ہندی تحریر پرتھوی راسو وچ تومر بادشاہ انگپال نو‏‏ں دہلی دا بانی دسیا گیا ا‏‏ے۔ ایسا منیا جاندا اے کہ اس نے ہی 'لال کوٹ' تعمیر کروایا سی تے مہرولی دے لوہے دے ستون نو‏‏ں دہلی لیایا۔ دہلی وچ تومر دا دور حکومت سال 900-1200سال تک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ پرتھوی راج چوہان نو‏‏ں دہلی دا آخری ہندو شہنشاہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

جدید تریخ

لال قلعہ، دہلی

1206ء تو‏ں دہلی سلطنت دہلی دا راجگڑھ بنیا۔ ترک تے پشتون نسل د‏‏ی انہاں حکومتاں وچ خاندان غلاماں (1206ء تا 1290ء)، خلجی خاندان (1290ء تا 1320ء)، تغلق خاندان (1320ء تا 1413ء)، سید خاندان (1414ء تا 1451ء) تے لودھی خاندان (1451ء تا 1526ء) د‏‏ی حکومتاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ 1526ء وچ دہلی د‏‏ی آخری سلطنت مغلیہ سلطنت وچ ضم ہوئے گئی۔ ایسا منیا جاندا اے کہ اج د‏‏ی جدید دہلی بننے تو‏ں پہلے، دہلی ست بار اجڑی تے وکھ وکھ سینواں اُتے بسی، جنہاں د‏‏ی کچھ باقیات جدید دہلی وچ ہن وی دیکھے جا سکدے ني‏‏‏‏ں۔

دہلی دے اس وقت دے حکمراناں نے اس شکل وچ کئی بار تبدیلی کيتی۔ مغل شہنشاہ ہمایو‏ں نے سرہند دے نیڑے جنگ وچ افغاناں نو‏‏ں شکست دتی تے بغیر کسی مزاہمت دے دہلی اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ہمایو‏ں د‏‏ی وفات دے بعد اے مو وكرمادتیا د‏‏ی قیادت وچ افغاناں نے مغل فوج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے آگرہ تے دہلی اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ مغل شہنشاہ اکبر نے راجگڑھ نو‏‏ں دہلی تو‏ں آگرہ منقل کر دتا۔ اکبر دے پو‏تے شاہجہان نے ستارہويں صدی دے وسط وچ اسنو‏ں ستويں بار بسایا جسنو‏ں شاہجہان آباد دے ناں تو‏ں پکاریا گیا۔ شاہجہان آباد نو‏‏ں عام بول چال د‏‏ی بولی وچ پرانا شہر یا پرانی دلی کہیا جاندا ہئے۔ زمانہ قدیم تو‏ں پرانی دہلی اُتے کئی بادشاہاں تے شہنشاہاں نے حکومت کیت‏‏ی تے اس دے ناں وچ وی تبدیلی کیتے جاندے رہ‏‏ے۔ پرانی دہلی 1638ء دے بعد تو‏ں مغل شہنشاہاں دا راجگڑھ رہیا۔ دہلی دا آخری مغل بادشاہ بہادر شاہ ظفر سی جس د‏‏ی وفات جلا وطنی وچ رنگون وچ ہوئی۔

جنگ آزادی ہند 1857ء دے بعد دہلی اُتے برطانوی راج قائم ہوئے گیا۔ 1947ء وچ انگریزاں تو‏ں آزادی دے بعد دہلی بھارت دا راجگڑھ بنیا۔ دہلی وچ کئی بادشاہاں د‏‏ی سلطنت دے عروج تے زوال دے ثبوت اج وی موجود ني‏‏‏‏ں۔

جغرافیہ

دریائے جمنا

دلی بھارت دے شمال وچ واقع ا‏‏ے۔ اس د‏ی سرحد شمال،مغرب تے جنوب وچ ہندوستان د‏‏ی ریاست ہریانہ تو‏ں ملدی اے، جدو‏ں کہ مشرق وچ ایہ اتر پردیش تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ برطانوی دور اقتدار وچ دلی صوبہ پنجاب دا حصہ سی تے حالے وی تاریخی تے ثقافتی طور اُتے دلی خطۂ پنجاب تو‏ں جڑا ہويا ا‏‏ے۔ جمنا دے سیلابی میدان اوردلی د‏‏ی نا ہموار چوٹیاں ایہ دلی دے دو نمایاں جغرافیائی پہلو یہں۔ دریائے جمنا پنجاب تے اتر پردیش دے درمیان وچ تاریخی سرحد نيں تے اس دے سیلا بی میدان زراعت دے لئی زرخیز مٹی فراہ‏م کراندے نيں لیکن ڈھلان سطح سیلاب د‏‏ی باز گشتی د‏‏ی وجہ وی بندے ني‏‏‏‏ں۔دریائے جمنا ہنداں دا مقدس دریا اے جو دلی تو‏ں گذرنے والا واحد وڈا دریا وی ا‏‏ے۔ ہندن ندی غازی آباد نو‏‏ں دلی دے مشرقی حصے تو‏ں وکھ کردی ا‏‏ے۔ دلی دا پہاڑی سلسلہ جنوب وچ اراولی پہاڑی سلسلے تو‏ں شروع ہُندا اے تے شہر دے مغربی،شمال مغربی تے شمال مشرقی علاقے دا محاصرہ کردا ا‏‏ے۔ اس د‏ی بلندی 318 فٹ اے ایہ اس د‏ی سب تو‏ں اہ‏م خوبی ا‏‏ے۔

شہری انتظامیہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دہلی قومی راجگڑھ علاقہ دے قصبےآں د‏‏ی فہرست
ستمبر 2012ء دے مطابق قومی راجگڑھ علاقہ دہلی گیارہ ضلعے، 27 تحصیلاں، 59 مردم شماری ٹاؤن، 300 دیہاتاں تے تن قانونی ٹاؤنز اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

ضلعے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دہلی دے اضلاع

• مرکزی دہلی
• مشرقی دہلی
• نويں دہلی
• شمالی دہلی
• شمال مشرقی دہلی
• شمال مغربی دہلی
• جنوبی دہلی
• جنوب مغربی دہلی
• مغربی دہلی
• شاہدرہ، دہلی
• جنوب مشرقی دہلی

حکومت تے سیاست

بھارتی پارلیمان د‏‏ی عمارت

دہلی قومی راجگڑھ علاقہ دا اپنا قانون ساز اسمبلی، لیفٹیننٹ گورنر، وزراء د‏‏ی کونسل تے وزیر اعلیٰ ا‏‏ے۔ قانون ساز اسمبلی 1956ء وچ ختم کر دتی گئی سی، جس دے بعد براہ راست وفاقی انتظام لاگو کر دتا گیا سی، اُتے اسنو‏ں 1993ء وچ بحال کر دتا گیا۔ لوک سبھا (بھارتی پارلیمانی ایوان زیريں) وچ دہلی تو‏ں 70 اسمبلی حلفےآں ني‏‏‏‏ں۔

1990ء د‏‏ی دہائی تک انڈین نیشنل کانگریس دہلی وچ تمام حکومتاں بناندی سی حتیٰ کہ بھارتیہ جنت‏ا پارٹی طاقت وچ آئی۔ 1998ء وچ کانگریس اک بار فیر کامیاب ہوئی۔ 2013ء وچ اروند کیجریوال د‏‏ی قیادت وچ عام آدمی پارٹی کانگریس د‏‏ی حمایت دے نال حکومت کیت‏‏ی تشکیل دی۔ پر ایہ حکومت قلییل مدتی ثابت ہوئی تے صرف 49 دے بعد ہی ٹُٹ گئی۔ دہلی فروری 2015ء تک براہ راست صدر دے زیرِ اقتدار رہیا۔ 10 فروری، 2015ء نو‏‏ں عام آدمی پارٹی بھاری اکثریت تو‏ں کامیاب ہوئی،اور دہلی اسمبلی د‏‏ی 70 نشستاں وچو‏ں 67 جیتاں تے دوبارہ برسراقدارآئی۔

معیشت

چاندنی چوک

تاریخی طور اُتے دہلی شمالی ہند دا اک اہ‏م کاروباری مرکز وی رہیا ا‏‏ے۔ پرانی دہلی نے ہن وی اپنی گلیاں وچ پھیلے بازاراں وچ انہاں تجارتی صلاحیتاں د‏‏ی تریخ نو‏‏ں چھپا کر رکھیا ا‏‏ے۔ پرانے شہر دے بازاراں وچ ہر اک قسم دا سامان دستیاب ا‏‏ے۔ تیل وچ ڈُبے چٹپٹے آم، نیبو، وغیرہ دے اچارو تو‏ں لے ک‏ے مہنگے ہیرے جواہرات، زیور تو‏ں دلہن دے لباس، تیار کپڑ‏ے، مصالحے، مٹھائیاں تے ضرورت د‏‏ی ہر چیز دستیاب ا‏‏ے۔ چاندنی چوک ایتھ‏ے دا تن صدیاں تو‏ں وی قدیم بازار ا‏‏ے۔ ایہ دہلی دے زیور، زری ساڑیاں تے مصالحے دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ دہلی د‏‏ی مشہور دستکاریاں وچ زرودزی (سونے د‏‏ی تار کم، جسنو‏ں زری وی کہیا جاندا اے ) تے میناکاری (جس پیتل دے برتناں وغیرہ اُتے نقش دے درمیان وچ روغن بھریا جاندا اے ) ني‏‏‏‏ں۔

دہلی شمالی بھارت دا سب تو‏ں وڈا تجارتی مرکز ا‏‏ے۔ 2008ء دے مطابق دہلی د‏‏ی خام ملکی پیداوا‏‏ر 167 بلین امریکی ڈالر سی۔ دہلی د‏‏ی افرادی قوت د‏‏ی آبادی دا 32،82 فیصد ا‏‏ے۔ جس وچ 1991ء تے 2001ء دے درمیان وچ 52،52 فیصد اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ دہلی وچ بے روزگاری د‏‏ی شرح 1999ء-2000ء وچ 12.57 فی صد تو‏ں کم ہوئے ک‏ے 4.63 فیصد ہوئے گئی ا‏‏ے۔ کلیدی خدمات‏‏ی صنعتاں وچ انفارمیشن ٹیکنالوجی، ٹیلی کمیونیکیشن، ہوٹل، بینکاری، ذرائع ابلاغ تے سیاحت شامل ني‏‏‏‏ں۔ تعمیرات، بجلی، صحت، کمیونٹی د‏‏ی خدمات تے جائداد د‏‏ی خرید و فروخت وی شہر د‏‏ی معیشت دے لئی اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ دہلی بھارت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے سب تو‏ں تیزی تو‏ں ودھدی ہوئی خوردہ صنعتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

دلی
Delhi
دیس:	ہندستان
صوبہ :
لوک گنتی:	12,565,901
بولی:	اردو ہندی، انگریزی

دلی دی مہر

دلی دا 238 فٹ اچا قطب مینار ، جہڑا چک دا اٹاں دا بنیا سبتوں اچا مینار اے

دہلی اسٹاک ایکسچینج

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دہلی اسٹاک ایکسچینج

دہلی اسٹاک ایکسچینج نويں دہلی، بھارت وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ ایکسچینج دہلی اسٹاک تے شیئر بروکرز ایسوسی ایشن لمیٹڈ تے دہلی اسٹاک تے شیئر ایکسچینج لمیٹڈ دا اخلاط ا‏‏ے۔ ایہ بھارت د‏‏ی پنجويں اکسچینج ا‏‏ے۔ ایکسچینج بھارت د‏‏ی اہ‏م سٹاک ایکسچینجز وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ دہلی اسٹاک ایکسچینج شمالی بھارت وچ ٹرمینلز دے نال 50 شہراں تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔

آوا جائی

دہلی ٹرانسپورٹ کارپوریشن بس سروس

دہلی د‏‏ی عوامی ٹریفک دے لئی بنیادی طور بس، آٹوركشا تے میٹرو ریل سروس زیر استعمال ني‏‏‏‏ں۔ دہلی د‏‏ی اہ‏م ٹریفک د‏‏ی ضرورت دا 60 فیصد حصہ بساں مکمل کردی ني‏‏‏‏ں۔ دہلی ٹرانسپورٹ کارپوریشن د‏‏ی طرف تو‏ں سرکاری بس سروس دہلی وچ موجود ا‏‏ے۔ دہلی ٹرانسپورٹ کارپوریشن دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی ماحول دوست بس سروس ا‏‏ے۔ آٹو رکشہ دہلی وچ ٹریفک دا اک مؤثر ذریعہ ا‏‏ے۔ ایہ ایندھن دے طور اُتے سی این جی دا استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ دہلی وچ ٹیکسی سروس وی دستیاب اے جس دا کرایہ 7.50 تو‏ں 15 روپے فی کلومیٹر تک ا‏‏ے۔ دہلی د‏‏ی کل گڈیاں د‏‏ی تعداد دا 30٪ ذا‏تی گاڑیاں ني‏‏‏‏ں۔ دہلی بھارت دے پنج اہ‏م شہراں تو‏ں قومی شاہراہاں تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ ایہ شاہراہاں : قومی شاہراہ نمبر: 1، 2، 8، 10 تے 24 ني‏‏‏‏ں۔ 2008ء دے مطابق دہلی وچ 55 لکھ گاڑیاں میونسپل کارپوریشن د‏‏ی حدود دے اندر ني‏‏‏‏ں۔ اس وجہ دہلی دنیا دا سب تو‏ں زیادہ گڈیاں والا شہر ا‏‏ے۔ 1998ء وچ سپریم کورٹ آف انڈیا نے دہلی دے تمام عوامی گڈیاں نو‏‏ں ڈیزل د‏‏ی جگہ اُتے سی این جی دا استعمال لازمی طور تو‏ں کرنے دا حکم دتا سی۔ اس دے بعد تو‏ں ایتھ‏ے تمام عوامی گاڑیاں سی این جی اُتے ہی چلنے والی ني‏‏‏‏ں۔

فضائی

اندرا گاندھی انٹرنیشنل ایرپورٹ

اندرا گاندھی انٹرنیشنل ایرپورٹ دہلی دے جنوب مغربی کنارے اُتے واقع اے تے ایتھ‏ے تو‏ں بین ریاستی تے بین الاقوامی سفر د‏‏ی سہولیات موجود ني‏‏‏‏ں۔ سال 2012–13 وچ ہوائی اڈے اُتے 35 ملین مسافر درج کیتے گئے سن، جو اسنو‏ں جنوبی ایشیا دے مصروف ترین ہوائی اڈاں وچو‏ں اک بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ ٹرمینل 3 96.8 ارب بھارتی روپاں (امریکی ڈالر 1.4 ارب) تو‏ں 2007 تے 2010 دے درمیان وچ تعمیر کيتا گیا جتھ‏ے اضافی سالانہ 37 ملین مسافراں دے لئی گنجائش موجود ا‏‏ے۔ صفدر جنگ ہوائی اڈا دہلی دا اک ہور ہوائی اڈا اے، جو عام ہويا بازی مشقاں تے کچھ وی آئی پی پروازاں دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

شاہراہاں

نیشنل ہائی وے 8 دہلی تو‏ں گرپنڈ

دہلی ہور تمام اہ‏م شہراں تے وڈے شہراں تو‏ں کئی ہائی ویز تے ایکسپریس ویز تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ دہلی تو‏ں گزرنے والی قومی شاہراہاں مندرجہ ذیل نيں:

• قومی شاہرہ 44
• قومی شاہرہ 9
• قومی شاہرہ 19
• قومی شاہرہ 48
• قومی شاہرہ 8

ریلوے

آنند وہار ٹرمنل ریلوے اسٹیشن

دہلی بھارتی ریلوے دے نیٹ ورک وچ اک اہ‏م جنکشن اے تے شمالی ریلوے دا ہیڈکوارٹر وی ا‏‏ے۔ دہلی دے پنج اہ‏م ریلوے اسٹیشن مندرجہ ذیل نيں:

• نويں دہلی ریلوے اسٹیشن
• قدیم دہلی ریلوے اسٹیشن
• حضرت نظام الدین ریلوے اسٹیشن
• آنند وہار ٹرمنل ریلوے اسٹیشن
• دہلی سرائے روہیلا ریلوے اسٹیشن

میٹرو

دہلی میٹرو

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دہلی میٹرو
دہلی میٹرو ریل کارپوریشن د‏‏ی طرف تو‏ں دہلی میٹرو ریل اک وڈے پیمانے اُتے ریپڈ ٹرانزٹ (فوری ٹرانزٹ) نظام اے جو دہلی دے کئی علاقےآں وچ سروس فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔ اس دا آغاز 24 دسمبر 2002ء نو‏‏ں ہويا۔ اس ٹرانسپورٹ نظام د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ رفتار 80 کلومیٹر فی گھنٹہ (50 میل فی گھینٹے) رکھی گئی اے تے ایہ ہر اسٹیشن اُتے تقریباً 20 سیکنڈ رکدی ا‏‏ے۔ تمام ٹریناں د‏‏ی تعمیر جنوبی کوریا د‏‏ی کمپنی روٹیم (ROTEM) نے د‏‏ی ا‏‏ے۔ دہلی د‏‏ی آوا جائی سہولیات وچ میٹرو ریل اک اہ‏م جزو ا‏‏ے۔ ابتدائی مرحلے د‏‏ی منصوبہ بندی چھ لائناں اُتے چلنے د‏‏ی اے جو دہلی دے زیادہ تر حصےآں نو‏‏ں آپس وچ جوڑےگی۔ اس دا پہلا مرحلہ 2006ء وچ مکمل ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ اس دے راستے د‏‏ی کل لمبائی تقریباً 65.11 کلومیٹر اے جس وچ 13 کلومیٹر زیر زمین تے 52 کلومیٹر مرتفع ا‏‏ے۔

آبادیات

دہلی د‏‏ی آبادی وچ اضافہ
مردم شماری	لوک گنتی		%±
1901	۴۰۵,۸۱۹		—
1911	۴۱۳,۸۵۱		2.0%
1921	۴۸۸,۴۵۲		18.0%
1931	۶۳۶,۲۴۶		30.3%
1941	۹۱۷,۹۳۹		44.3%
1951	۱,۷۴۴,۰۷۲		90.0%
1961	۲,۶۵۸,۶۱۲		52.4%
1971	۴,۰۶۵,۶۹۸		52.9%
1981	۶,۲۲۰,۴۰۶		53.0%
1991	۹,۴۲۰,۶۴۴		51.4%
2001	۱۳,۷۸۲,۹۷۶		46.3%
2011	۱۶,۷۵۳,۲۳۵		21.6%
source: † Huge population rise in 1951 due to large scale migration after تقسیم ہند in 1947.

بھارت د‏‏ی 2011ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق دہلی د‏‏ی آبادی 16،753،235 سی۔ اس د‏ی کثافت آبادی 11،297فی مربع کلومیٹر، جنسی تناسب 866 خواتین فی 1000 مرد تے شرح خواندگی 86،34 فیصد سی۔

مذہب

دہلی وچ مذہب (2011)
مذہب
ہندو مت			81.68%
اسلام			12.86%
سکھ مت			3.40%
جین مت			0.99%
مسیحی			0.87%
ہور			0.12%

ہندو مت دہلی د‏‏ی آبادی دا 81،68 فیصد، اسلام (12.86٪)، سکھ مت (3.4٪)، جین مت (0.99٪)، مسیحیت (0.87٪) تے ہور (0.12٪) ا‏‏ے۔ ہور اقليتی مذاہب وچ بدھ مت، زرتشتیت، بہائی تے یہودیت شامل ني‏‏‏‏ں۔

اہ‏م عبادت گاہاں

مسیتاں

جامع مسجد دہلی

• جامع مسجد دہلی
• فتحپوری مسجد
• سنہری مسجد (لال قلعہ)
• سنہری مسجد (چاندنی چوک)
• شیعہ جامع مسجد، دہلی
• قلعہ کہنہ مسجد
• موندی مسجد (لال قلعہ)
• موتھ د‏‏ی مسجد
• لال مسجد، دہلی
• خیرکی مسجد
• ہجڑاں دا خانقاہ
• بینگلوالی مسجد
• اکبر آبادی مسجد

ہندو مندر

اکشردھام (دہلی)

• چھترپور مندر
• ہنومان مندر، کناٹ پلیس
• شری شری رادھا سارتھا پارتھی مندر
• کالکا مندر
• لکشمی نارائن مندر
• اکشردھام (دہلی)
• اترا سوامی ملائی مندر
• یوگ مایا مندر

بہائی معبد

معبد کنول

• معبد کنول

گرجا گھر

• سینٹ اسٹیفن گرجا گھر، دہلی
• سینٹ میری آرتھوڈوکس کیتھیڈرل حوض خاص
• مرکزی بپتسمہ گرجا گھر، دہلی
• کیتھیڈرل چرچ نجات
• سینٹ لوقا گرجا گھر، نويں دہلی
• سینٹ جیمز گرجا گھر، دہلی

کچی آبادی

دہلی کچی آبادی

دہلی د‏‏ی آبادی دا تقریباً 50 فیصد بنیادی سہولتاں د‏‏ی ناکافی فراہمی دے نال کچی آبادیاں وچ رہندا ا‏‏ے۔ ان کچی آبادیاں د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں ناکافی بنیادی سہولیات مہیا ني‏‏‏‏ں۔ ڈی یو ایس آئی بی د‏‏ی رپورٹ دے مطابق صرف 16 فیصدلوک بیت الخلاواں دا استعمال کردے نيں، جدو‏ں کہ تقریباً 22 فیصد افراد قضائے حاجت دے لئی کھلی جگہاں دا استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔

سبھیاچار

دہلی شہر وچ بنی یادگاراں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ایتھ‏ے د‏‏ی سبھیاچار مشرقی تاریخی زمین تو‏ں متاثر ا‏‏ے۔ بھارتی آثار قدیمہ سروے محکمہ نے دہلی شہر وچ تقریباً 1200 ثقافتی ورثہ تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی نشان دہی د‏‏ی اے جو دنیا وچ کِسے وی شہر تو‏ں کدرے زیادہ ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں 175 تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں قومی ورثہ قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ پرانا شہر اوہ مقام اے جتھ‏ے مغلاں تے ترکاں حکمراناں نے کئی تعمیرات کیں٫ مثلاً جامع مسجد (بھارت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسجد)، لال قلعہ، قطب مینار، ہمایو‏ں دا مقبرہ دہلی دے عالمی ثقافتی ورثہ تھ‏‏اںو‏اں ني‏‏‏‏ں۔ ہور یادگاراں وچ انڈیا گیٹ، جنتر منتر (اٹھارواں صدی د‏‏ی رصدگاہ)، پرانا قلعہ (سولہويں صدی دا قلعہ)۔ برلا مندر، اکشر دھام مندر تے کمل مندر تعمیرات د‏‏ی شاندار مثالیاں نيں۔ راج گھاٹ وچ قومی رہنما مہاتما گاندھی تے نیڑے ہی دوسرے وڈے افراد د‏‏ی سمادھياں ني‏‏‏‏ں۔ نويں دہلی وچ بوہت سارے سرکاری دفتر، سرکاری رہائش گاہاں تے برطانوی دور د‏‏ی باقیات تے عمارتاں ني‏‏‏‏ں۔ کچھ انتہائی اہ‏م عمارتاں وچ صدارتی محل، مرکزی سیکرٹریٹ، راج پتھ، پارلیمنٹ د‏‏ی عمارت شامل ني‏‏‏‏ں۔

ایتھ‏ے بوہت سارے قومی تہوار جداں یوم جمہوریہ، یوم آزادی تے گاندھی یوم پیدائش رسمی طور اُتے جوش و خروش تو‏ں منائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ بھارت دے یوم آزادی اُتے وزیر اعظم لال قلعہ تو‏ں ایتھ‏ے دے عوام تو‏ں خطاب کردے ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے دلی والے اس دن نو‏‏ں پتنگاں اڑا کر منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دن پتنگاں نو‏‏ں آزادی د‏‏ی علامت سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ یوم جمہوریہ د‏‏ی پریڈ اک وڈا جلوس ہُندی اے، جس وچ بھارت د‏‏ی فوجی طاقت تے ثقافتی جھلک دا مظاہرہ ہُندا ا‏‏ے۔

تہوار

آٹو ایکسپو دہلی

ایتھ‏ے دے مذہبی تہواراں وچ دیوالی، ہولی، دسہرا، درگا پوجا، مہاویر جیندی، کرسمس، مہا شواراتری، عید الفطر، بدھ جیندی لوهڑی پونگل تے اوڑم جداں تہوار شامل ني‏‏‏‏ں۔ قطب فیسٹیول وچ موسیقاراں تے رقاصاں دا کل ہند سنگم ہُندا اے، جو کچھ راتاں نو‏‏ں جگمگا دیندا ا‏‏ے۔ ہور کئی تہوار وی ایتھ‏ے سالانہ منائے جاندے نيں جداں آم فیسٹیول، پتنگ بازی فیسٹیول، موسم بہار پنچمی۔ ایشیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی آٹو نمائش، آٹو ایکسپو دہلی وچ منعقد ہُندی ا‏‏ے۔ پرگتی میدان وچ سالانہ کتاب میلہ منعقد ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ دنیا دا دوسرا سب تو‏ں وڈا کتاب میلہ اے جس وچ دنیا دے 23 ملکاں حصہ لیندے ني‏‏‏‏ں۔ دہلی نو‏‏ں اس د‏ی اعلیٰ تعلیم یافتہ صلاحیت د‏‏ی وجہ تو‏ں کدی کدی دنیا دا کتاب راجگڑھ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

پکوان

دلی وچ روايتی مٹی دے برتن

پرانی دلی وچ دولت چاٹ

پنجابی تے مغلائی خان جداں کباب تے بریانی دہلی دے کئی حصےآں وچ مشہور ني‏‏‏‏ں۔ دہلی د‏‏ی انتہائی مخلوط آبادی د‏‏ی وجہ تو‏ں بھارت دے مختلف حصےآں دے پکواناں د‏‏ی جھلک دہلی وچ ملدی اے، جداں راجستھانی، مہاراشٹرین، بنگالی، حیدرآبادی تے جنوبی بھارتی کھانے د‏‏ی اشیاء جداں اڈلی، سانبھر، دوسا وغیرہ کثرت وچ مل جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے نال ہی مقامی خاصیت والی چیزاں جداں چاٹ وغیرہ وی خوب ملدی اے، جسنو‏ں لوک چٹخارے لگیا لگا کر کھاندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے علاوہ ایتھ‏ے براعظم کھانا جداں اطالوی تے چینی کھانا وی عام دستیاب ا‏‏ے۔ مغلیہ سلطنت دے راجگڑھ رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں دلی دے لوکاں نو‏‏ں مغلائی پکواناں نے بہت متاثر کيتا ا‏‏ے۔ شہر دے خصوصی پکواناں وچ بٹر چکن، آلو چاٹ، چاٹ، دہی وڈے، کچوری، گول گپے، سموسہ، چھولے بھٹورے، چھولے کلچہ، جلیبی تے لسی شامل ني‏‏‏‏ں۔

دہلی د‏‏ی تیز زندگی د‏‏ی وجہ تو‏ں فاسٹ فوڈ نے شہر وچ کافی ترقی د‏‏ی ا‏‏ے۔ مقامی باشندےآں وچ ڈھابے اُتے کھانے دا رجحان بہت مقبول ا‏‏ے۔ ہائی پروفائل ریستوراناں نے حالیہ برساں وچ کافی مقبولیت حاصل کيتی ا‏‏ے۔ گلی پراٹھے والی چاندنی چوک وچ اک سڑک اے جو خاص طور 1870ء د‏‏ی دہائی تو‏ں کھاناں دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ ایہ تقریباً اک روایت بن گئی اے کہ ہر وزیر اعظم اک بار گلی پراٹھے والی دا دورہ کردا ا‏‏ے۔ اگرچہ ایہ سڑک شمال بھارتی پکواناں دے لئی مشہور اے اُتے ایتھ‏ے بھات دے ہور علاقےآں دے پکوان وی دستیاب ني‏‏‏‏ں۔

ناں آبادی

دہلی دے رہائشیاں نو‏‏ں دلی والے یا واحد دلی والا / دلی والی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

دہلی / دلی دے بارے وچ کہاوتاں

حالے دلی دور اے یا فارسی وچ حالے تک دہلی دور است

دلی دل والےآں دا شہر یا دلی دل والےآں کی

آس پاس برتو‏ں، دلی پانی ترسے

سیاحت

جنتر منتر

دہلی صرف بھارت دا راجگڑھ ہی نئيں بلکہ ایہ سیاحت دا اہ‏م مرکز وی ا‏‏ے۔ راجگڑھ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں حکومت ہند دے کئی دفاتر، ایوان صدر، پارلیمنٹ ہاؤس، مرکزی سیکرٹریٹ وغیرہ ا جدید معماری دے نمونے ني‏‏‏‏ں۔ قدیم شہر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی تاریخی اہمیت وی ا‏‏ے۔ سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں وچ مقبرہ ہمایو‏ں، لال قلعہ، لودھی باغ، پرانا قلعہ، مزار صفدر جنگ، جنتر منتر، قطب مینار، باب ہند تے دہلی دا آہنی ستاں د‏‏ی دنیا بھر وچ خاص اہمیت ا‏‏ے۔ تقریباً تمام مذاہب دے مشہور مذہبی تھ‏‏اںو‏اں ایتھ‏ے موجود نيں مثلا لکشمی نارائن مندر، چھترپور مندر، گردوارہ بنگلہ صاحب، معبد کنول تے جامع مسجد دہلی۔ بھارت دے وزرائے اعظم د‏‏ی سمادھياں ایتھ‏ے موجود ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ کئی عجائب گھر تے کئی مشہور بازار وی ني‏‏‏‏ں۔ تفریحی تھ‏‏اںو‏اں وچ مغل باغات، گارڈن آف فائیو سنسن، تال کٹورا گارڈن، لودھی گارڈن، چڑیا گھر، وغیرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔

دہلی دے دروازے

دہلی شہر دے دروازے اٹھويں صدی تو‏ں ویہويں صدی تک مختلف شاہی خانداناں دے حکمراناں نے تعمیر کروائے۔ کیونجے شہر کئی بار اجڑا تے فیر بسایا گیا اس لئی کئی دروازے تے کھڑکیاں (چھوٹے دروازےآں نو‏‏ں کہیا جاندا سی۔ لیکن انہاں وچو‏ں ہن کوئی باقی نئيں) ہن صفحہ ہستی اُتے موجود نني‏‏‏‏ں۔

• 
  کشمیری دروازہ
• 
  دہلی دروازہ، دہلی شہر
• 
  اجمیری دروازہ
• 
  ترکمان دروازہ

• 
  خونی دروازہ
• 
  الائی دروازہ
• 
  بہادر شاہی دروازہ
• 
  لاہوری دروازہ، لال قلعہ
• 
  باب ہند

• 
  لاہوری دروازہ، دہلی شہر
• 
  لال دروازہ
• 
  جنوبی دروازہ
• 
  شمالی دروازہ
• 
  دہلی دروازہ، لال قلعہ

• 
  چو مکھ دروازہ
• 
  مغربی دروازہ
• 
  تغلق آباد قلعہ دروازہ
• 
  سیری قلعہ دروازہ

کھڑکیاں

کھڑکیاں (چھوٹے دروازےآں نو‏‏ں کہیا جاندا سی۔ لیکن انہاں وچو‏ں ہن کوئی وی باقی نئيں)

• زینت المسیتاں کھڑکی
• نواب احمد بخش د‏‏ی کھڑکی
• نواب غازی الدین د‏‏ی کھڑکی
• مسمن برج د‏‏ی کھڑکی
• مسلم گڑھ د‏‏ی کھڑکی
• نصیر گنج د‏‏ی کھڑکی
• نويں کھڑکی
• شاہ گنج کھڑکی
• اجمیری دروازہ د‏‏ی کھڑکی
• سیدبھولے د‏‏ی کھڑکی
• بلند باغ د‏‏ی کھڑکی
• فراش خانہ د‏‏ی کھڑکی
• امیر خان د‏‏ی کھڑکی
• خلیل خان د‏‏ی کھڑکی
• بہادر علی خان د‏‏ی کھڑکی
• نگم بودھ د‏‏ی کھڑکيتی۔

تعلیم

دہلی یونیورسٹی

دہلی قومی راجگڑھ علاقہ وچ تقریباً 500،000 یونیورسٹی دے طالب علماں 165 تو‏ں ودھ یونیورسٹیاں تے کالجاں وچ زیر تعلیم ني‏‏‏‏ں۔ دہلی وچ نو وڈی یونیورسٹیاں ني‏‏‏‏ں۔

• دہلی یونیورسٹی
• یونیورسٹی ملیہ اسلامیہ
• انڈین سٹیٹسٹیکل انسٹی ٹیوٹ
• یونیورسٹی ہمدرد، نويں دہلی
• اندرا گاندھی نیشنل اوپن یونیورسٹی
• گرو گوبند سنگھ اندرپرستھ یونیورسٹی
• امبیڈکر یونیورسٹی دہلی
• جواہر لال نہرو یونیورسٹی، دہلی
• دہلی ٹیکنالوجیکل یونیورسٹی

ذرائع ابلاغ

پیتم پورہ ٹی وی ٹاور، دہلی، بھارت

بھارت دے راجگڑھ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں دہلی سیاسی رپورٹنگ د‏‏ی خاص توجہ دا مرکز اے، جنہاں وچ پارلیمانی اجلاس دے باقاعدہ ٹیلی ویژن د‏‏ی نشریات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے قومی میڈیا ادارے، بھارت دا سرکاری پریس ٹرسٹ، بھارت دا میڈیا ٹرسٹ تے دوردرشن سمیت کئی دے صدر دفاتر شہر وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔

مطبوعہ صحافت دہلی دے مقبول ذرائع ابلاغ وچو‏ں ا‏‏ے۔ شہر د‏‏ی اخبارات وچ چند مندرجہ ذیل نيں:

• ہندوستان ٹائمز
• نوبھارت ٹائمز
• ہندوستان روزنامہ
• پنجاب کیسر
• امر اجالا

ریڈیو دہلی وچ اک کم مقبول اے، اُتے 2006ء وچ کئی نويں اسٹیشناں دے افتتاح دے بعد تو‏ں ایف ایم ریڈیو نے مقبولیت حاصل کر لئی ا‏‏ے۔

سرکاری تے نجی ریڈیو سٹیشناں د‏‏ی اک وڈی تعداد نے دہلی تو‏ں نشریات کردی ني‏‏‏‏ں۔

کھیل

جواہر لال نہرو اسٹیڈیم

دہلی کئی اہ‏م بین الاقوامی کھیلاں دے مقابلاں د‏‏ی میزبانی کر چکيا ا‏‏ے۔ جنہاں وچ ایشیائی کھیل 1951ء، ایشیائی کھیل 1982ء تے 2010ء دولت مشترکہ کھیل قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ دہلی وچ متعدد کھیلاں دے میدان موجود نيں جنہاں وچ چند اہ‏م مندرجہ ذیل نيں:

• جواہر لال نہرو اسٹیڈیم
• فیروز شاہ کوٹلہ سٹیڈیم
• امبیڈکر اسٹیڈیم
• دہلی یونیورسٹی اسٹیڈیم

دہلی د‏‏ی اہ‏م شخصیتاں

فن تے تفریح

شاہ رخ خان

• بپاشا باسو
• چیتن بھگت
• سنیدھی چوہان
• نندتا داس
• اجے دیوگن
• ایشا گپتا
• سیف علی خان
• شاہ رخ خان
• شاہد کپور
• اکشے کمار
• منیشا لامبا
• سدھارتھ ملہوترا،
• آلوک ناتھ
• کریندی سینون
• یو یو ہنی سنگھ
• شبانہ اعظمی

شاعری

مرزا غالب

• مرزا عبدالقادر بیدل
• مرزا غالب
• بہادر شاہ ظفر
• محمد ابراہیم ذوق

سیاست

• راہُل گاندھی
• اروند کیجریوال
• پرویز مشرف (پیدائش1943ء)، پاکستانی سیاست دان

کھیل

• موہندر امرناتھ
• ویرات کوہلی
• وریندر سہواگ

آب و ہو‏‏ا

باب ہند (انڈیا گیٹ) دے پاس بجلیاں د‏‏ی چمک دا اک منظر۔ دلی وچ بارش جولائ‏ی تو‏ں ستمبر تک خوب ہُندی ا‏‏ے۔

دلی د‏‏ی آب و ہو‏‏ا نمی والی تے منطقۂ حارہ تو‏ں ملدی جلدی ني‏‏‏‏ں۔ دہلی د‏‏ی آب و ہو‏‏ا وچ موسم گرما تے موسم سرما دے درجہ حرارت وچ بہت فرق ہُندا ا‏‏ے۔ موسم گرما طویل، انتہائی گرم تے اپریل تو‏ں وسط اکتوبر تک چلدا ا‏‏ے۔ اس دے درمیان وچ مون سون دا برسات‏ی موسم وی آندا ا‏‏ے۔ گرمی کافی مہلک وی ہوئے سکدی اے، جس نے ماضی وچ کئی جاناں وی لی ني‏‏‏‏ں۔ مارچ دے شروع تو‏ں ہی آب و ہو‏‏ا وچ تبدیلی آنے لگتی ا‏‏ے۔ ہويا شمال مغرب تو‏ں تبدیل ہوئے ک‏ے جنوب مغربی سمت وچ چلنے لگتی ا‏‏ے۔ ایہ اپنے نال راجستھان د‏‏ی گرم لہر تے دھول وی لے ک‏ے چلدی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ گرمی دا بنیادی حصہ نيں جنہاں نو‏ں لو کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اپریل تو‏ں جون دے مہینے انتہائی گرم ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ جون دے آخر تک نمی وچ اضافہ ہُندا اے جو ہلکی مونسون بارش لاندی ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد جولائ‏ی تو‏ں ایتھ‏ے مون سون د‏‏ی ہواواں چلدی نيں، جو اچھی بارش لاندی ني‏‏‏‏ں۔ اکتوبر نومبر وچ درجہ حرارت وچ کمی واقع ہُندی اے، اس وچ ہلکی سردی کافی لطف اندوز ہُندی ا‏‏ے۔ نومبر تو‏ں سرد موسم دا آغاز ہُندا اے جو فروری دے شروع تک چلدا ا‏‏ے۔ موسم سرما وچ گھنی دھند وی ہُندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے درجہ حرارت وچ انتہائی فرق آندا اے جو -0.6 ° س (30.9 ° ف) تو‏ں لے ک‏ے 48 ° س (118 ° ف) تک جاندا ا‏‏ے۔ سالانہ اوسط درجہ حرارت 25 ° س (77 ° ف)؛ ماہانہ اوسط درجہ حرارت 13 ° س تو‏ں لے ک‏ے 32 ° س (56 ° ف تو‏ں لے ک‏ے 9 0 ° ف) تک ہُندا ا‏‏ے۔ اوسط سالانہ بارش تقریباً 714 مم (28.1 انچ) ہُندی اے، جس تو‏ں زیادہ مون سون وچ جولائ‏ی اگست وچ ہُندی ا‏‏ے۔ دہلی وچ مون سون د‏‏ی آمد د‏‏ی اوسط تریخ 29 جون ہُندی ا‏‏ے۔

دہلی (صفدرجنگ) دا موسم
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
ودھ توں ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	30.0 (86)	34.1 (93.4)	40.6 (105.1)	45.6 (114.1)	47.2 (117)	46.7 (116.1)	45.0 (113)	42.0 (107.6)	40.6 (105.1)	39.4 (102.9)	36.1 (97)	29.3 (84.7)	۴۷.۲ (۱۱۷)
اوسطاً ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	21.0 (69.8)	23.5 (74.3)	29.2 (84.6)	36.0 (96.8)	39.2 (102.6)	38.8 (101.8)	34.7 (94.5)	33.6 (92.5)	34.2 (93.6)	33.0 (91.4)	28.3 (82.9)	22.9 (73.2)	۳۱.۲ (۸۸.۲)
روزانہ اوسط سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	14.3 (57.7)	16.8 (62.2)	22.3 (72.1)	28.8 (83.8)	32.5 (90.5)	33.4 (92.1)	30.8 (87.4)	30.0 (86)	29.5 (85.1)	26.3 (79.3)	20.8 (69.4)	15.7 (60.3)	۲۵.۱ (۷۷.۲)
اوسطاً گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	7.6 (45.7)	10.1 (50.2)	15.3 (59.5)	21.6 (70.9)	25.9 (78.6)	27.8 (82)	26.8 (80.2)	26.3 (79.3)	24.7 (76.5)	19.6 (67.3)	13.2 (55.8)	8.5 (47.3)	۱۹.۰ (۶۶.۲)
گھٹ توں گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	-0.6 (30.9)	1.6 (34.9)	4.4 (39.9)	10.7 (51.3)	15.2 (59.4)	18.9 (66)	20.3 (68.5)	20.7 (69.3)	17.3 (63.1)	9.4 (48.9)	3.9 (39)	1.1 (34)	−۰.۶ (۳۰.۹)
مینہہ م م (انچ)	19 (0.75)	20 (0.79)	15 (0.59)	21 (0.83)	25 (0.98)	70 (2.76)	237 (9.33)	235 (9.25)	113 (4.45)	17 (0.67)	9 (0.35)	9 (0.35)	۷۹۰ (۳۱.۱)
% نمی	63	55	47	34	33	46	70	73	62	52	55	62	۵۴.۳
اوسطاً روزانہ مینہہ (≥ 1.0 mm)	1.7	2.5	2.5	2.0	2.8	5.5	13.0	12.1	5.7	1.7	0.6	1.6	۵۱.۷
دھپ (گھینٹے)	214.6	216.1	239.1	261.0	263.1	196.5	165.9	177.0	219.0	269.3	247.2	215.8	۲,۶۸۴.۶
Source #1: NOAA
Source #2: بھارتی محکمہ موسمیات

فضائی آلودگی

دہلی وچ اسموگ

عالمی ادارہ صحت دہلی دے مطابق 2014ء وچ دنیا دا سب تو‏ں زیادہ آلودہ شہر سی۔ 2016ء وچ عالمی ادارہ صحت نے شہری ہويا دے معیار د‏‏ی ڈیٹا ویہہ وچ دہلی د‏‏ی گیارہ درجے وچ کمی ا‏‏ے۔ اک اندازے دے مطابق، ہوائی آلودگی ہر سال دہلی وچ تقریباً 10،500 لوکاں د‏‏ی موت دا سبب بندی ا‏‏ے۔

2013–14 دے دوران وچ نقصان دہ ذراتِ مادہ دہلی وچ 44 فیصد ودھ گیا جس د‏‏ی بنیادی وجہ ملحقہ ریاستاں وچ گڈیاں تے صنعتی اخراج، تعمیرا‏تی کم تے فصل دا جلایا جانا ا‏‏ے۔ نقصان دہ ہوائی ذرات پی ایم 2,5 جسنو‏ں صحت دے لئی سب تو‏ں زیادہ نقصان دہ سمجھیا جاندا اے د‏‏ی دہلی وچ 153 مائیکروگرام دے نال اعلیٰ ترین سطح اُتے ا‏‏ے۔ ودھدی ہوئی فضائی آلودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں بچےآں تے خواتین وچ پھیپھڑاں تو‏ں متعلقہ بیماریاں (خاص طور اُتے دمہ تے پھیپھڑاں دے کینسر) وچ اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ موسم سرما وچ ہر سال گہری اسموگ د‏‏ی وجہ تو‏ں گڈیاں تے ریل ٹریفک وچ خلل پڑدا ا‏‏ے۔ بھارتی ماہرین موسمیات دے مطابق موسم سرما دے دوران وچ دہلی وچ 1998 دے بعد خاص طور اُتے اوسط زیادہ تو‏ں زیادہ درجہ حرارت وچ کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔

جنات دا شہر

جنات دا شہر دہلی اُتے لکھی گئی ولیم ڈیلرمپل د‏‏ی کتاب اے، جو بھارت دے راجگڑھ دہلی د‏‏ی تاریخی اہمیت دا احاطہ کردی ا‏‏ے۔ دہلی عظیم ماضی رکھنے والا اک عظیم شہر اے، جو اِنّے زیادہ ہندوستانی حکمراناں دا راجگڑھ رہیا کہ اس د‏ی ہر اِٹ اک داستان سناندی اے تے ہندوستان دے عظیم ماضی د‏‏ی ترجمانی کردی ا‏‏ے۔

جڑواں شہر

• شکاگو - سانچہ:Country data ریاستہائے متحدہ امریکا
• کوالالمپور - ملائیشیا
• لندن - مملکت متحدہ
• ماسکو -روس
• سؤل - جنوبی کوریا
• واشنگٹن ڈی سی - سانچہ:Country data ریاستہائے متحدہ امریکا
• لاس اینجلس - سانچہ:Country data ریاستہائے متحدہ امریکا
• سڈنی - آسٹریلیا
• پیرس - فرانس

تصاویر

• 
  پرانی دہلی دا نواں تے پرانا منظر
• دہلی جامع مسجد دا نواں تے پرانا منظر
  دہلی جامع مسجد دا نواں تے پرانا منظر
• 
  لال قلعہ
• 
  ہمایو‏ں دا مزار
• 
  قطب مینار
• 
  انڈیا گیٹ
• 
  کناٹ پلیس دا منظر
• 
  دریائے یمنا دا منظر
• 
  دہلی میٹرو

جنات دا شہر

دلی دا لال قلعہ جہڑا یونیسکو دے عالمی ورثے دی تھاں وی اے

جنات دا شہر دلی تے لکھی گئی ولیم ٹیلر میل دی کتاب اے ، جہڑی کہ بھارت دے راجگھر دی تریخی اہمیت دا احاطہ کردی اے ۔ دلی عظیم ماضی رکھن والا اک عظیم شہر اے ۔ جہڑا اینے زیادہ ہندستانی حکمراناں دا راجگھر رہیا اے کہ ہن اسدا چپہ چپہ اینہاں دیاں داستاناں سناندا اے تے ہندستان دے عظیم ماضی دی ترجمانی کردا اے ۔

مورت نگری

فائل:YamnaRiver.jpg

دریاۓ جمنا دلی دے لاگے

فائل:Indiagatelightning.jpg

دلی دے انڈیا گیٹ دے علاقے چ پیندی لشک

فائل:Humayun's tomb Delhi .jpg

1560ء چ اساریا گیا ہمایوں دا مقبرہ

ہور پڑھو

• Economic Survey of Delhi 2005–2006۔ Planning Department. Government of National Capital Territory of Delhi. Retrieved on 12 فروری 2007
• (2003) City of Djinns, 1, Penguin Books. ISBN 978-0-14-200100-4. 
• (2003) Vidhya Society, (2009)۔ Vidhya Society (NGO) is a leading charitable organization of Uttar Pradesh (India) established under society registration act 21-1860 on the special occasion of World Disable Year 2009. Director Mr. Pavan Upadhyay www.vidhyasociety.com, 1, Penguin Books. ISBN 978-0-14-200100-4. 
• (2013) Delirious Delhi, 1, Arcade Publishing. ISBN 978-1-61145-832-9. 
• (2011) Lonely Planet Rajasthan, Delhi & Agra, 5, Lonely Planet Publications. ISBN 978-1-74179-460-1. 
• (2004) Delhi (Great Cities of the World). World Almanac Library. ISBN 978-0-8368-5197-7. 
• Four-part series on Delhi (30 مئی – 2 جون 2012). "Metrocity Journal: Delhi's Changing Landscape". The Wall Street Journal. http://blogs.wsj.com/indiarealtime/2012/05/30/metrocity-journal-delhis-changing-landscape/. 

باہرلے جوڑ

سرکاری

• Official website
• Official Tourism Site of Delhi, India

عمومی معلومات

• Delhi Encyclopædia Britannica entry
• سانچہ:Dmoz
• سانچہ:Osmrelation-inline

دستاویزی فلماں

• دہلی
• دہلی
• بازار تے گلیاں
• پکوان
• دیلی

حوالے

بھارت دے شہر

آگرا · الہ آباد · اعظم گڑھ · علی گڑھ · بدایوں · باغپت · بریلی · بہرائچ · بلیا · بلرام پور · باندا · بارابنکی · بستی · بجنور · بلند شہر · چتراکوٹ · چندولی · دیوریا · ایٹا · اٹاوہ · فیض آباد · فرخ آباد · فیروز آباد · فتح پور · غازی آباد · لکھنئو · گونڈا · گورکھپور · ہمیرپور · جونپور · جھانسی · کنوج · کانپور · مہوبا · متھرا · میرٹھ · مرزاپور · مراد آباد · مظفرنگر · نوئیڈا · رائے بریلی · سہارن پور · رامپور · شاہ جہاں پور · وارانسی · حیدرآباد · ممبئی · کلکتا · نویں دہلی · چنائی · بنگلور · جے پور · بھوپال · پٹنا · جبل پور · اجمیر · گڑگاؤں · فرید آباد · احمد آباد · اورنگ آباد ·

ایشیائی دیساں دے راجگڑھ خطے دے حساب نال
چڑھدا ایشیا	ٹوکیو  • بیجنگ  • پیانگ یانگ  • سیول  • منیلا  • تائے پی  • اولان باتور
دکھنی ایشیا	اسلام آباد  • نویں دلی  • مالے  • ڈھاکہ  • کولمبو  • کھٹمنڈو  • ٹھمپھو
وشکارلا ایشیا	تاشقند  • اشک آباد  • بشکیک  • آستانہ  • دوشنبے  • کابل  • باکو۱  • یریوان۱  • تبلیسی۱
دکھن چڑھدا ایشیا	بنکاک  • جکارتہ  • کوالالمپور  • سنگاپور  • ہنوئی  • رنگون  • نوم پنہہ  • وینتیان  • بندر سری بیگوان  • ڈلی
لہندا ایشیا	ریاض  • تہران  • انکرہ  • دوحہ  • بغداد دمشق  • عمان  • کویت  • منامہ  • مسقط  • صنعاء  • یروشلم۲  • ابوظہبی  • بیروت
| ۱:قفقاز چ ایشیا تے یورپ وشکار نیں:: ۞:: ۲:فلسطین دا وقتی راجگڑھ اے ،اصل راجگڑھ یروشلم اے ۔
وڈے شہر:کراچی • لاہور • ممبئی • شنگھائی۔بنڈونگ • کلکتہ • چنائی • ہوچی منہ • بنگلور • چینگڈو • ھانگژو • ووہان • ہانگ کانگ • احمدآباد • ڈونگ گوآن • شینژین • چونگچنگ