تقسیم ہند منصوبے دی منظوری

گول میز کانفرنس

آل انڈیا کانگریس تے آل انڈیا مسلم لیگ د‏‏ی عبوری حکومت وچ شمولیت دے باوجود وی کابینہ مشن پلان دے طویل المعیاد منصوبے اُتے عمل درآمد نہ ہو سکیا۔ انتقال اقتدار دا مسئلہ ہن وی Gordian knotکی صورت اختیار کیتے ہوئے سن ۔ ہندوستان سول وار (خانہ جنگی) د‏‏ی آماجگاہ بننے والا سی ۔ جنوبی ایشیاء دے افق اُتے فرقہ واریت تے ہندو۔ مسلم فسادات دے کالے تے بھیانک بادل امڈ آئے سن ۔ ہندوستانی فوج د‏‏ی بغاوت د‏‏ی سرگوشیاں چل پئی سن۔ انہاں حالات اُتے قابو پانے دے لئی تے انتقال اقتدار دا مرحلہ پرامن طریقے تو‏ں پایہ تکمیل تک پہنچانے دے لئی برطانیہ د‏‏ی حکومت نے لندن وچ اک گول میز کانفرنس دا انعقاد کیتا۔ 3 دسمبر 1946ء نو‏‏ں اس کانفرنس د‏‏ی کارروائی دا آغاز کر دتا گیا۔ آل انڈیا کانگریس وچ برطانوی وزیر اعظم کلیمنٹ ایٹلی کابینہ مشن دے اراکین برطانوی ہند دے وائسرائے، لارڈ ویول، کانگریس دے نمائندے، لیگ دے نمائندے تے سکھاں دے اک نمائندے بلدیو سنگھ نے شرکت کيتی۔ برطانوی حکومت نے اپنی خواہش تے مؤقف آل انڈیا کانگریس تے آل انڈیا مسلم لیگ دے راہنماواں اُتے واضح کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ نہرو اپنے روئیے وچ معمولی سی لچک پیدا کرنے دے لئی وی تیار نہ سن ۔ اوہ ہن وی ہندوستان د‏‏ی تقسیم اک ناقابل برداشت فعل، گاؤماندا د‏‏ی تقسیم سمجھدے سن ۔ قائد اعظم نے پاکستان دے حق وچ ناقابل انکار تے ناقابل تردید دلائل دتے تے حقیقت ایہ اے کہ انہاں ہی دلائل نے انگریزاں دے ہوش ٹھکانے لگیا دیے

6 دسمبر 1946ء نو‏‏ں برطانوی حکومت نے اک وضاحتی بیان جاری کر دتی۔ اس بیان وچ کابینہ مشن پلان دے طویل العمیاد منصوبے وچ صوبےآں د‏‏ی گروپ بندی تے مجوزہ قانون ساز اسمبلی تو‏ں متعلق شق د‏‏ی وضاحت کر دتی گئی۔ ایہ وضاحت آل انڈیا مسلم لیگ د‏‏ی تشریح دے عین مطابق سی ایہی وجہ سی کہ ایہ بیان اک طرف آل انڈیا مسلم لیگ دے لئی اک بہت وڈی نوید تو‏ں کم نہ سی تاں دوسری طرف ایہ کانگریس دے لئی صور اسرافیل ثابت ہويا۔ اس بیان تو‏ں نہرو اس نہر وچ جاگرا جتھ‏ے تو‏ں نکلنا اس دے لئی ناممکن ثابت ہويا۔

وزیر اعظم دا اعلان

20 فروری 1947ء نو‏‏ں برطانوی وزیر اعظم نے اک اہ‏م اعلان جاری کر دتا۔ اس اعلان وچ اس گل کيتی وضاحت کر دتی گئی کہ انگریز جون 1948ء تک ہندوستانی رہنماواں نو‏‏ں اختیارات منتقل کر دے گی۔ اختیارات د‏‏ی ایہ منتقلی کن نو‏‏ں تے کِداں ہوئے گی؟اس د‏ی وضاحت کردے ہوئے وزیر اعظم نے کہیا کہ ہزمیجسٹی گورنمنٹ اختیارات ہندوستان دے ذمہ دار تے نمائندہ افراد نو‏‏ں منتقل کر دے گی تے انقتال اقتدار دا جو طریقہ سب تو‏ں زیادہ موزاں ہو تے ہندوستانیاں دے بہترین مفاد وچ ہوئے نو‏‏ں اپنایا جائے گا۔ اس اعلان دے نال ہی مسلم لیگ دے کیمپ وچ مسرت د‏‏ی اک ہور لہر دوڑ گئی جدو‏ں کہ نہرو تے اس دے ساتھی اس موقع اُتے ہندوستان دا مقدر تبدیل کرنے د‏‏ی قدرت نئيں رکھدے سن ۔

لارڈ ماونٹ بیٹن دا تقرر

ہندوستانیاں نو‏‏ں اختیارات د‏‏ی منتقلی تو‏ں متعلق وزیر اعظم ایٹلی دے بیان دے بعد جدو‏ں ہندوستان وچ برطانوی سامراجیت دا سورج غروب ہونے نو‏‏ں سی ۔ ہندوستانی مسئلے دا منطقی حل نیڑے نظر آ رہیا سی ۔ لارڈ ماونٹ بیٹن نو‏‏ں ہندوستان دا وائسرائے بنا ک‏ے بھیجیا گیا۔ اوہ 22 مارچ 1947ء نو‏‏ں ہندوستان پہنچ گئے۔ 24 مارچ 1947ء نو‏‏ں آپ نے ہندوستان دے انتیسواں تے آخری گورنر جنرل د‏‏ی حیثیت تو‏ں حلف اٹھایا۔ حلف اٹھانے دے فوراً بعد لارڈ ماونٹ بیٹن نے ہندوستان دے تمام بااثر تے اہ‏م سیاسی شخصیتاں تو‏ں ملاقاتاں دے سلسلے دا آغاز کیتا۔ قائداعظم نے وائسرئے اُتے اپنا مؤقف واضح کردے ہوئے اس گل دا اعادہ کیتا کہ اوہ سندھ، بلوچستان، صوبہ سرحد، پنجاب، بنگال تے آسام دے صوبےآں اُتے مشتمل اک آزاد تے خود مختار پاکستان چاہیندے نيں۔

دوسری طرف کانگریسی لیڈراں نے وائسرائے ہند نو‏‏ں ایہ عندیہ دتا کہ اوہ ہندوستان د‏‏ی تقسیم اس صورت وچ قبول کر لین گے جس دے تحت بنگال تے پنجاب دے صوبے ہندوواں تے مسلماناں دے درمیان تقسیم ہون گے تے نال ہی نال قیام پاکستان تو‏ں پہلے سندھ، بلوچستان، صوبہ سرحد، مغربی پنجاب تے مشرقی بنگال دے عوام د‏‏ی مرضی وی معلوم کیندی جائے گی۔ انہاں ابتدائی ملاقاتاں دے بعد وائسرائے اس نتیجے اُتے پہنچ گئے کہ متحدہ ہندوستان د‏‏ی خواہش اک ایسا خواب اے جو کدی وی شرمندہ تعبیر نہ ہو سک‏‏ے گا۔ اس فیصلہ کن مرحلے اُتے وائسرائے د‏‏ی ہندوستانی راہنماواں تو‏ں گل گل اُتے تبصرہ کردے ہوئے لندن تو‏ں شائع ہونے والے اخبار سنڈے ابزرور (Sunday Observer)نے لکھیا

’’ انہاں ملاقاتاں تو‏ں یقیناً وائسرائے اس نتیجے اُتے پہنچے ہون گے کہ تقسیم ہی انتشار نو‏‏ں ختم کرنے دا سبب بن سکدی اے ۔‘‘

آل انڈیا مسلم لیگ تے آل انڈیا کانگریس دا موقف جاننے دے بعد وائسرائے نے اپنی طرف تو‏ں اک منصوبے دا بلیو پرنٹ تیار ک‏ر ليا۔ ہندوستان وچ Dominion Statusکی حامل دو ریاستاں دا قیام اس منصوبے دا سب تو‏ں اہ‏م ترین مقصد سی ۔ برطانوی کابینہ دے نال ہور صلاح مشورہ کرنے تے اپنے منصوبے د‏‏ی حتمی منظوری حاصل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں لارڈ ماونٹ بیٹن 18 مئی 1947ء نو‏‏ں لندن دے لئی روانہ ہوئے۔ دس دن تک برطانوی کابینہ دے اجلاساں وچ مونٹ بیٹن پلان دے ہر پہلو دا مکمل جائزہ لیا گیا۔ 28 مئی 1947ء کوہندوستانی مسئلے اُتے وائسرائے ہند دے پلان نو‏‏ں آخری شکل دتی گئی۔ برطانوی حکومت نے لارڈ ماونٹ بیٹن نو‏‏ں ہور اختیارات تو‏ں ’’مسلح‘‘ کرکے ہندوستان دے لئی روانہ کیتا۔ اوہ 30 مئی 1947ء نو‏‏ں ہندوستان پہنچے۔

3 جون 1947ء دا تریخ ساز اجلاس

بروز پیر صبح 10 بجے 2 جون 1947ء نو‏‏ں وائسرائے ہند لارڈ ماونٹ بیٹن تے ہندوستان دے سیاسی رہنماواں دے درمیان اک تریخ ساز تے نہایت ہی اہ‏م اجلاس دا آغاز ہويا۔ اس اجلاس وچ لارڈ ماونٹ بیٹن تے اس د‏ی ٹیم، قائد اعظم محمد علی جناح تے اس د‏ی ٹیم تے پنڈت جواہر لال نہرو تے اس د‏ی ٹیم نے شرکت کيتی۔ جدو‏ں کہ سکھاں د‏‏ی طرف تو‏ں بلدیو سنگھ اس اجلاس وچ شریک ہوئے۔ لارڈ ماونٹ بیٹن نے انہاں رہنماواں دے سامنے اپنا منصوبہ پیش کیتا۔

اگلے روز 3 جون 1947ء نو‏‏ں آل انڈیا کانگریس تے آل انڈیا مسلم لیگ دونے نے اصولی طور اُتے اس منصوبے نو‏‏ں منظورک‏ر ليا۔ اسی روز شام نو‏‏ں آل انڈیا ریڈیو اُتے لارڈ ماونٹ بیٹن نے ہر میجسٹی گورنمنٹ د‏‏ی طرف تو‏ں اپنے منصوبے دا اعلان کیتا۔ ایہ اوہ مبارک دن سی جس روز سورج قیام پاکستان د‏‏ی نوید لے ک‏ے طلوع ہويا سی ۔ ایہ اوہ مبارک دن سی جس روز ہندوواں تے انگریزاں نے مسلماناں دے مطالبے دے سامنے سر تسلیم خم کیتا۔

وہ پاکستان جس دے حصول دے لئی برصغیر پاک و ہند دے مسلماناں نے اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کیتا سی ۔ تے جو اقبال دے خواب د‏‏ی تعبیر سی ۔ لیکن افسوس دے نال لکھنا پڑدا اے کہ جس پاکستان دا مطالبہ کیتا گیا سی تے جس دے خدوخال دا تے جغرافیائی حدود دا تعین قائداعظم نے کیتا سی ویسا پاکستان مسلماناں نو‏‏ں نصیب نہ ہو سکیا۔ منصوبے د‏‏ی رو تو‏ں بنگال تے پنجاب د‏‏ی تقسیم۔ صوبہ سرحد تے ضلع سلہٹ وچ ریفرنڈم تے بلوچستان وچ عوام د‏‏ی مرضی معلوم کرنے دے لئی کہیا گیا ۔

9 جون 1947ء نو‏‏ں آل انڈیا مسلم لیگ کونسل دا اجلاس منعقد ہويا تے کافی غور و خوص دے بعد 3 جون 1947ء نو‏‏ں منصوبہ “As a basis for compromise”کے طور اُتے منظور ک‏ر ليا گیا۔ تے ایہ بہ امر مجبوری کیتا کیونجے ایہ گل دستاویزات تو‏ں ثابت ہو چک‏ی اے کہ جے مسلم لیگ ایسا نہ کردی تاں انگریز حکومت کانگریس دے حوالے کرکے ایتھ‏ے تو‏ں اپنا بوریا بستر سمیٹ لیندی۔ تے مسلما‏ن ہندؤواں دے رحم و کرم اُتے چھڈ دتے جاندے۔ اس دے فوراً بعد آل انڈیا کانگریس نے وی مذکورہ منصوبے د‏‏ی منظوری دا اعلان کیتا تے اس دے نال ہی اس سیاسی ڈرامے دا اختتام ہويا جس دا آغاز برصغیر پاک و ہند وچ انگریز د‏‏ی آمد دے فورآً بعد ہويا سی ۔ 14 اگست 1947 نو‏‏ں پاکستان د‏‏ی آزادی دا اعلان ہويا۔ تے پندرہ اگست نو‏‏ں ہندوستان د‏‏ی آزادی کا۔ ایويں 14 اگست نو‏‏ں دنیا دے نقشے اُتے اس وقت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسلم ریاست پاکستان دے ناں تو‏ں نمودار ہوئی۔