اسرائیل-فلسطینی تنازع دی تریخ
اسرائیل-فلسطینی تنازعہ دی تریخ 1948 وچ اسرائیل دی ریاست دے قیام توں شروع ہوئی۔
یہ تنازعہ 1920 توں عرباں تے یہودیاں دے درمیان لازمی فلسطین وچ بین فرقہ وارانہ تشدد توں ہويا، تے 1947–48 دی خانہ جنگی وچ پورے پیمانے اُتے دشمنی وچ پھوٹ پيا۔ ایہ تنازعہ اج تک مختلف سطحاں اُتے جاری اے۔
پس منظر
[سودھو]قومی تحریکاں۔
[سودھو]پہلی جنگ عظیم توں پہلے، مشرق وسطیٰ دا علاقہ، بشمول عثمانی شام (جس دا جنوبی حصہ فلسطین کہیا جاندا اے )، تقریباً 400 سال تک سلطنت عثمانیہ دے کنٹرول وچ سی۔ [۱] 19ويں صدی دے آخر تک، فلسطین، جو کہ یروشلم دے مطصرفات ، شام ولایت تے بیروت ولایت دے درمیان تقسیم سی، بنیادی طور اُتے عرب مسلماناں ، کساناں تے بدوین دونے (بنیادی طور اُتے نیگیو تے اردن دی وادی وچ ) دی طرف توں آباد سن ۔ عیسائی (زیادہ تر عرب )، ڈروز ، چرکِداں دی تے یہودی (بنیادی طور اُتے سفاری )۔ [۲] اس وقت دنیا بھر وچ زیادہ تر یہودی فلسطین توں باہر رہندے سن، بنیادی طور اُتے مشرقی تے وسطی یورپ وچ ، [۳] بحیرہ روم، مشرق وسطیٰ تے امریکا وچ نمایاں کمیونٹیز دے نال۔
تنازعہ دی جڑاں 19ويں صدی دے آخر وچ پائی جا سکدیاں نيں، قومی تحریکاں دے عروج دے نال، جنہاں وچ صیہونیت تے عرب قوم پرستی شامل نيں۔ بھانويں یہودیاں دی صیہون واپسی دی خواہش اک ہزار سال توں زیادہ عرصے توں یہودی مذہبی فکر دا حصہ رہی سی، لیکن یورپ تے کچھ حد تک مشرق وسطیٰ دی یہودی آبادی نے اسرائیل دی سرزمین اُتے واپسی اُتے زیادہ فعال طور اُتے گل گل شروع کردتی، تے دوبارہ قیام یہودی قوم کا، صرف 1859 توں 1880 دے دوران، وڈے پیمانے اُتے روس تے یورپ وچ یہودیاں دے وسیع پیمانے اُتے ظلم و ستم تے سام دشمنی دے حل دے طور اُتے ۔ نتیجے دے طور پر، صیہونی تحریک، یہودیاں دے لئی اک وطن دے قیام دی جدید تحریک، 1897 وچ اک سیاسی تحریک دے طور اُتے قائم ہوئی۔
صیہونی تحریک نے فلسطین وچ یہودیاں دے لئی اک قومی ریاست دے قیام دا مطالبہ کیتا، جو پوری دنیا دے یہودیاں دے لئی پناہ گاہ دا کم کرے گی تے جس وچ انھاں حق خود ارادیت حاصل ہوئے گا۔ [۴] صیہونی تیزی توں اس گل اُتے آمادہ ہوئے کہ ایہ ریاست انہاں دے تاریخی وطن وچ ہونی چاہیے، جسنوں اوہ اسرائیل دی سرزمین کہندے نيں۔ [۵] عالمی صہیونی تنظیم تے جیوش نیشنل فنڈ نے فلسطین [۶] خطہ وچ ، عثمانی حکومت تے برطانوی حکومت دے تحت، امیگریشن دی حوصلہ افزائی دی تے اراضی دی فنڈنگ دی خریداری کيتی۔ علاقے وچ سلطنت عثمانیہ دے نال مسلسل وفاداری دے نال غالب رجحانات۔
بینی مورس دے مطابق، فلسطین وچ عرباں تے نويں ہجرت کرنے والے یہودیاں دے درمیان سب توں پہلے ریکارڈ شدہ پرتشدد واقعات وچ دسمبر 1882 وچ اک شادی دے دوران صفد وچ اک عرب شخص دی حادّاتی طور اُتے گولی مار دے موت ہو گئی سی، جو کہ نو تشکیل شدہ روش پنہ دے اک یہودی محافظ دے ذریعے سی۔ [۷] اس دے جواب وچ تقریباً 200 عرب یہودی بستی اُتے اتر آئے تے پتھر پھینکے تے املاک دی توڑ پھوڑ کيتی۔ [۸] اک ہور واقعہ پیٹہ ٹکوا وچ پیش آیا جتھے 1886 دے اوائل وچ یہودی آباد کاراں نے اپنے کرایہ داراں توں متنازعہ زمین خالی کرنے دا مطالبہ کيتا تے اس اُتے تجاوزات شروع کر دتیاں۔ 28 مارچ نوں اس سرزمین نوں عبور کرنے والے اک یہودی آباد کار اُتے یہودیاں نے حملہ کيتا تے اس دے گھوڑے نوں لُٹ لیا، جداں کہ آباد کاراں نے انہاں دے کھیتاں وچ چردے ہوئے نو خچراں نوں ضبط کر ليا، حالانکہ ایہ واضح نئيں اے کہ کون سا واقعہ پہلے پیش آیا تے کون سا انتقامی کارروائی سی۔ یہودی آباد کاراں نے خچراں نوں واپس کرنے توں انکار کر دتا، اس فیصلے نوں اشتعال انگیزی دے طور اُتے دیکھیا گیا۔ اگلے دن، جدوں بستی دے زیادہ تر لوک دور سن، پنجاہ یا سٹھ عرب دیہاتیاں نے پیٹچ ٹکوا اُتے حملہ کیتا، گھراں تے کھیتاں وچ توڑ پھوڑ دی تے زیادہ تر مویشی لے گئے۔ چار یہودی زخمی ہوئے تے پنجويں، اک معمر سواݨی جس دے دل دی بیماری سی، چار دن بعد انتقال کر گئی۔ [۹]
1908 تک، تیرہ یہودی عرباں دے ہتھوں مارے جا چکے سن، جنہاں وچوں چار ایداں دے سن جنہاں نوں بینی مورس "قوم پرست حالات" کہندے نيں، باقی ڈکیتیاں تے ہور جرائم وچ مارے جاندے سن ۔ اگلے پنج سالاں وچ بارہ یہودی بستی دے محافظاں نوں عرباں نے ہلاک کر دتا۔ آبادکاراں نے زیادہ توں زیادہ عرب "نفرت" تے "قوم پرستی" دے بارے وچ گل کرنا شروع دی جو ودھدی ہوئی پستیاں دے پِچھے چھپی ہوئی اے، بجائے اس دے کہ "ڈاکو"۔ [۱۰]
صہیونی عزائم نوں فلسطین دے علاقے وچ عرب رہنماواں دی طرف توں تیزی توں اک خطرہ دے طور اُتے شناخت کيتا گیا۔ [۱۱] کچھ پیش رفت، جداں کہ یہودی آباد کاری دے لئی عرب مالکان توں زمیناں دا حصول، جس دی وجہ توں فیلاحین نوں انہاں زمیناں توں بے دخل کر دتا گیا جنہاں اُتے اوہ کرائے دار کساناں دے طور اُتے کاشت کردے سن، فریقین دے درمیان تناؤ نوں بڑھاندے نيں تے فلسطین دے علاقے وچ عرب آبادی دا سبب بندے نيں۔ اپنی زمیناں توں بے دخل ہونے دا احساس کرنا۔ ودھدی ہوئی امیگریشن دی مخالفت وچ مقامی شکایات دے بعد عثمانی زمین دی خریداری دے ضوابط نوں نافذ کيتا گیا۔ 19ويں صدی دے اواخر وچ عثمانی پالیسی ساز اس خطے وچ بڑھدے ہوئے روسی تے یورپی اثر و رسوخ توں خوفزدہ سن، جزوی طور اُتے روسی سلطنت توں امیگریشن دی اک وڈی لہر دے نتیجے وچ ۔ عثمانی حکام نوں نويں تارکین وطن دی وفاداری توں انہاں دی یہودیت دی وجہ توں زیادہ خوف نئيں سی بلکہ اس تشویش دی وجہ توں کہ انہاں دی وفاداری بنیادی طور اُتے انہاں دے آبائی ملک روس توں سی جس دے نال سلطنت عثمانیہ دے تنازعات دی اک طویل تریخ سی: روس توں تارکین وطن دی وفاداری۔ فلسطین دے علاقے وچ ترکی دے کنٹرول نوں بالآخر کمزور کر سکدا اے۔ اس تشویش نوں بلقان دے علاقے وچ عثمانی حکومت دے خاتمے دی مثال توں تقویت ملی۔ یورپی امیگریشن نوں مقامی باشندےآں نے وی خطے دے ثقافتی میک اپ دے لئی خطرہ سمجھیا۔ [۱۲] 19 ويں صدی دے آخر تے 20 ويں صدی دے اوائل وچ روس وچ یہودی مخالف فسادات ( پوگروم ) تے یورپ وچ امیگریشن مخالف قانون سازی دی علاقائی اہمیت ایہ سی کہ یہودی ہجرت دی لہراں فلسطین وچ پہنچنا شروع ہوئیاں ( دیکھو پہلی علییہ تے دوسری علیاہ )۔ [۱۳] مختلف صہیونی ادارےآں دی حدت دے نتیجے وچ جو ظاہر ہونا شروع ہو گئے، [۱۲] فلسطین دے علاقے وچ عرب آبادی نے یہودی آبادی دی طرف توں زمیناں اُتے قبضے دے خلاف احتجاج شروع کر دتا۔ نتیجے دے طور پر، 1892 وچ عثمانی حکام نے غیر ملکیوں نوں زمین دی فروخت اُتے پابندی لگیا دتی۔ 1914 تک فلسطین وچ یہودیاں دی آبادی 60,000 توں زیادہ ہو چکی سی، انہاں وچوں تقریباً 33,000 حالیہ آباد ہونے والے سن ۔ [۱۴]
پہلی جنگ عظیم تے اس دے بعد (1917–20)
[سودھو]اک باہمی دفاعی معاہدے دے نتیجے وچ جو سلطنت عثمانیہ نے جرمنی دے نال کيتا سی، پہلی جنگ عظیم دے دوران سلطنت عثمانیہ برطانیہ تے فرانس دی مخالف مرکزی طاقتاں وچ شامل ہو گئی۔ فلسطین نوں سلطنت عثمانیہ دے کنٹرول توں آزاد کرنے دے امکان نے فلسطین وچ نويں یہودی آبادی تے عرب آبادی نوں پہلی جنگ عظیم دے دوران برطانیہ، فرانس تے روس دی صف بندی دی حمایت کرنے اُتے مجبور کيتا۔ 1915 وچ میک موہن-حسین خط و کتابت عثمانیاں دے خلاف عظیم عرب بغاوت دے بدلے وچ اک عرب ریاست دی تشکیل دے لئی عثمانی کنٹرول وچ عرب سرزمین نوں خودمختاری دینے دے لئی عرب رہنماواں دے نال اک معاہدے دے طور اُتے تشکیل دتا گیا۔ پر، 1917 وچ بالفور اعلامیہ وچ تجویز پیش کيتی گئی کہ "فلسطین وچ یہودیاں دے لئی اک قومی گھر دے قیام دی حمایت کيتی جائے، لیکن ایہ کہ فلسطین وچ موجود غیر یہودی برادریاں دے شہری تے مذہبی حقوق نوں متعصب کرنے دے لئی کچھ نئيں کيتا جانا چاہیے۔" 1916 وچ ، اینگلو-فرانسیسی سائکس-پکوٹ معاہدے نے برطانوی سلطنت نوں موجودہ اردن ، اسرائیل ، فلسطینی علاقےآں ، تے موجودہ عراق دا علاقہ مختص کيتا سی۔ اعلان بالفور نوں یہودی قوم پرستاں نے دریائے اردن دے دونے کنارےآں اُتے مستقبل دے یہودی وطن دی بنیاد دے طور اُتے دیکھیا، لیکن اس نے فلسطین دے علاقے وچ عرب آبادی دے خدشےآں نوں ودھیا دتا۔
1917 وچ برطانیہ نے عثمانی ترک افواج نوں شکست دے کے فلسطین دے علاقے اُتے قبضہ کر ليا۔ باقی جنگ دے لئی زمین برطانوی فوجی انتظامیہ دے تحت رہی۔
3 جنوری 1919 نوں عالمی صہیونی تنظیم دے مستقبل دے صدر چیم ویزمین تے عراق دے مستقبل دے بادشاہ فیصل اول نے فیصل وائزمین معاہدے اُتے دستخط کيتے جس وچ فیصل نے عارضی طور اُتے بالفور اعلامیہ نوں قبول کيتا جس وچ فلسطین نوں شامل کرنے دے برطانوی جنگی وعدےآں نوں پورا کيتا جائے۔ عرب دی آزادی دا علاقہ
1919 دی پیرس امن کانفرنس تے ورسائی دے معاہدے وچ ، ترکی دی اپنی مشرق وسطیٰ سلطنت دے نقصان نوں باقاعدہ شکل دتی گئی۔
لازمی فلسطین وچ فرقہ وارانہ تشدد
[سودھو]دوسری جنگ عظیم توں پہلے
[سودھو]پہلی جنگ عظیم تے سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے بعد، اپریل 1920 وچ سان ریمو وچ اتحادی سپریم کونسل دے اجلاس وچ برطانیہ نوں فلسطین تے ٹرانس جارڈن (وہ علاقے جنہاں وچ موجودہ اسرائیل ، اردن، مغربی کنارے دا علاقہ شامل اے ) دے لئی مینڈیٹ دتا گیا۔ غزہ دی پٹی ) بالفور اعلامیہ دی شرائط دی توثیق کردا اے۔ [۱۵] اگست 1920 وچ ، سیورے دے معاہدے وچ اسنوں سرکاری طور اُتے تسلیم کيتا گیا۔ صیہونی تے عرب دونے نمائندےآں نے کانفرنس وچ شرکت کيتی، جتھے انہاں نے ملاقات کيتی تے تعاون دے لئی اک معاہدے اُتے دستخط کيتے [۱۶] ۔ معاہدے اُتے کدی عمل نئيں ہويا۔ جنہاں سرحداں تے شرائط دے تحت مینڈیٹ منعقد ہونا سی، ستمبر 1922 تک حتمی شکل نئيں دتی گئی سی۔ مینڈیٹ دے آرٹیکل 25 وچ واضح کيتا گیا اے کہ مشرقی علاقہ (اس وقت امرا شرق اردن یا ٹرانس جارڈینیا دے ناں توں جانیا جاندا سی) نوں مینڈیٹ دے تمام حصےآں، خاص طور اُتے یہودیاں دے قومی گھر توں متعلق دفعات دے تابع ہونا ضروری نئيں سی۔ اسنوں انگریزاں نے مینڈیٹ دے تحت اک خودمختار عرب ریاست دے قیام دے لئی اک دلیل دے طور اُتے استعمال کيتا سی، جسنوں اس نے حسین-میک موہن خط و کتابت وچ گھٹ توں گھٹ جزوی طور اُتے انجام دہی دے طور اُتے دیکھیا سی۔ 11 اپریل 1921 نوں برطانیہ نے برٹش مینڈیٹ دے مشرقی علاقے دی انتظامیہ حجاز دے علاقے (موجودہ سعودی عرب وچ واقع اک خطہ) توں ہاشمی عرب خاندان نوں منتقل کر دتی تے 15 مئی 1923 نوں اسنوں اک خود مختار ریاست دے طور اُتے تسلیم کر ليا۔, اس طرح لازمی فلسطین دے اس حصے اُتے یہودیاں دی قومی امنگاں نوں ختم کرنا۔ ٹرانس جورڈن اُتے مینڈیٹ 22 مئی 1946 نوں ختم ہويا، جدوں ہاشمی کنگڈم آف ٹرانس جورڈن (بعد وچ اردن ) نے آزادی حاصل کيتی۔
فلسطینی قوم پرستی نوں صیہونی تحریک تے فلسطین وچ یہودی آباد کاری دے ردعمل دے نال نال خطے وچ عرب آبادی دی جانب توں خود ارادیت دی خواہش دے ذریعے نشان زد کيتا گیا سی۔ فلسطین وچ برطانوی مینڈیٹ دے دور وچ فلسطین وچ یہودیاں دی ہجرت وچ نمایاں وادھا ہُندا رہیا، جس دی بنیادی وجہ یورپ وچ یہود دشمنی وچ وادھا سی۔ 1919 تے 1926 دے درمیان، 90,000 تارکین وطن یہود مخالف مظاہر کیتی وجہ توں فلسطین پہنچے، جداں کہ یوکرین وچ قتل عام جس وچ 100,000 یہودی مارے گئے سن ۔ [۱۷] انہاں وچوں کچھ تارکین وطن غیر حاضر زمینداراں توں صہیونی ایجنسیاں دی طرف توں قانونی طور اُتے خریدتی گئی زمیناں اُتے قائم یہودی کمیونٹیز وچ جذب ہو گئے سن ۔ بعض صورتاں وچ ، غیر حاضر زمینداراں توں زمیناں دا اک وڈا حصول، فیلہین کرایہ دار کاشتکاراں دی جگہ یورپی یہودی آباد کاراں دا باعث بندا اے، جس دی وجہ توں فلسطینی عرباں نوں بے گھر ہونے دا احساس ہُندا اے۔ جرمنی وچ نازیاں دے اقتدار وچ آنے دے بعد فلسطین وچ یہودیاں دی ہجرت خاص طور اُتے اہم سی، جس دے بعد فلسطین وچ یہودیاں دی آبادی دوگنی ہو گئی۔
فلسطین وچ عرب آبادی نے یہودیاں دی آبادی وچ اضافے دی مخالفت کيتی کیونجے نويں تارکین وطن نے فلسطینیاں نوں زمین لیز اُتے دینے یا بیچنے یا انہاں نوں ملازمت دینے توں انکار کر دتا سی۔ [۱۸] 1920 دی دہائی دے دوران یہودیاں تے عرب آبادیاں دے درمیان تعلقات بگڑ گئے تے دونے گروہاں دے درمیان دشمنی شدت اختیار کر گئی۔
1920 توں یروشلم دے مفتی اعظم حاج محمد امین الحسینی فلسطینی عرب تحریک دے رہنما بن گئے تے انہاں نے فلسطین وچ یہودی آبادی دے خلاف مذہبی فسادات بھڑکانے وچ کلیدی کردار ادا کيتا۔ [۱۹] مفتی نے ایہ الزام لگیا کر یہودیاں دے خلاف مذہبی جذبات نوں بھڑکا دتا کہ یہودی ڈوم آف دتی راک تے مسجد اقصیٰ دی جگہ اُتے یہودی ہیکل نوں دوبارہ تعمیر کرنا چاہندے نيں۔ [۱۹]
فلسطین وچ یہودی آبادی دے خلاف پہلا وڈا فساد 1921 وچ جفا فسادات سن ۔ جفا فسادات دے نتیجے وچ ، ہاگناہ نوں فلسطین دے لئی برطانوی مینڈیٹ دی یہودی آبادی دے لئی اک دفاعی قوت دے طور اُتے قائم کيتا گیا۔ کوٹل اُتے مذہبی کشیدگی تے عرب تے یہودی آبادی دے درمیان کشیدگی وچ وادھا 1929 دے فلسطین فسادات دا باعث بنیا۔ انہاں مذہبی قوم پرست فسادات وچ ہیبرون وچ یہودیاں دا قتل عام کيتا گیا ۔ صفد تے یروشلم وچ وی تباہی ہوئی۔ 1936 وچ ، جدوں یورپ لڑائی دی تیاری کر رہیا سی، فلسطین وچ سپریم مسلم کونسل نے، امین الحسینی دی قیادت وچ ، فلسطین وچ 1936–39 دے عرب بغاوت نوں بھڑکا دتا جس وچ فلسطینی عرباں نے مختلف شہراں وچ یہودیاں نوں فسادات تے قتل عام کيتا۔ [۲۰] 1937 وچ امین الحسینی ، جو انگریزاں نوں مطلوب سی، فلسطین توں فرار ہو گیا تے اَگڑ پِچھڑ لبنان، عراق، اٹلی تے آخر وچ نازی جرمنی وچ پناہ لی۔
برطانویاں نے ہیکرافٹ کمیشن آف انکوائری (1921)، شا دی رپورٹ (1930)، پیل کمیشن آف 1936–1937 ، ووڈ ہیڈ کمیشن (1938) تے 1939 دے وائٹ پیپر دے ذریعے تشدد دے پھیلنے دا جواب دتا۔
1937 دا پیل کمیشن پہلا سی جس نے تنازعہ دا دو ریاستی حل تجویز کیتا، جس دے تحت فلسطین نوں دو ریاستاں وچ تقسیم کيتا جائے گا: اک عرب ریاست تے اک یہودی ریاست۔ یہودی ریاست وچ ساحلی میدان ، وادی جزریل، بیت شیان تے گلیل شامل ہون گے، جداں کہ عرب ریاست وچ ٹرانس اردن ، یہودیہ تے سامریہ ، وادی اردن تے نیگیو شامل ہون گے۔ 2 اہم یہودی رہنماؤں، چیم ویزمین تے ڈیوڈ بین گوریون نے صہیونی کانگریس نوں ہور گفت و شنید دی بنیاد دے طور اُتے پیل دی سفارشات نوں یکساں طور اُتے منظور کرنے اُتے آمادہ کيتا سی۔ [۲۱][۲۲][۲۳] فلسطین وچ عرب قیادت نے انہاں نتائج نوں مسترد کر دتا تے یہودی آبادی دے نال فلسطین وچ کِسے وی زمین دا اشتراک کرنے توں انکار کر دتا۔ عرباں دی طرف توں پیل کمیشن دی تجویز نوں مسترد کرنے دے نتیجے وچ ووڈ ہیڈ کمیشن دا قیام عمل وچ آیا۔ ووڈ ہیڈ کمیشن نے تن مختلف منصوبےآں اُتے غور کیتا، جنہاں وچوں اک پیل پلان اُتے مبنی سی۔ 1938 وچ رپورٹ کردے ہوئے، کمیشن نے پیل پلان نوں بنیادی طور اُتے اس بنیاد اُتے مسترد کر دتا کہ عرباں دی زبردستی منتقلی دے بغیر اس اُتے عمل درآمد نئيں کيتا جا سکدا سی (اک آپشن جسنوں برطانوی حکومت نے پہلے ہی مسترد کر دتا سی)۔ اس دے کچھ اراکین دی مخالفت دے نال، کمیشن نے بجائے اس دے کہ اک ایداں دے منصوبے دی سفارش کيتی جو گیلیلی نوں برطانوی مینڈیٹ دے تحت چھڈ دے، لیکن اس دے نال سنگین مسائل اُتے زور دتا جس وچ مجوزہ عرب ریاست دی مالی خود کفالت دا فقدان شامل سی۔ برطانوی حکومت نے "سیاسی، انتظامی تے مالی مشکلات" دی وجہ توں تقسیم نوں ناقابل عمل قرار دینے دی پالیسی دے بیان دے ذریعے ووڈ ہیڈ رپورٹ دی اشاعت دے نال نال۔ [۲۴]
مئی 1939 وچ برطانوی حکومت نے اک نواں پالیسی پیپر جاری کيتا جس وچ فلسطین وچ اک ریاستی حل نوں نافذ کرنے دی کوشش کيتی گئی، یہودی تارکین وطن دی تعداد نوں نمایاں طور اُتے کم کر کے فلسطین وچ داخل ہونے دی اجازت دتی گئی یہودی امیگریشن دے لئی اک کوٹہ قائم کيتا جو برطانوی حکومت نے 1939ء وچ مقرر کيتا سی۔ قلیل مدتی تے جو طویل مدتی وچ عرب قیادت طے کرے گی۔ سماجی و سیاسی نقصان نوں محدود کرنے دی کوشش وچ ، کوٹے نے یہودیاں دے عرباں توں زمین خریدنے دے حقوق اُتے وی پابندیاں عائد کیتیاں۔ ایہ پابندیاں مینڈیٹ دی مدت دے اختتام تک برقرار رہیاں، اک ایسا دور جو دوسری جنگ عظیم تے ہولوکاسٹ دے متوازی طور اُتے پیش آیا، جس دے دوران بوہت سارے یہودی پناہ گزیناں نے یورپ توں فرار ہونے دی کوشش کيتی۔ [۲۵] نتیجے دے طور پر، 1930 تے 1940 دی دہائیاں دے دوران یشو دی قیادت نے فلسطین دے برطانوی مینڈیٹ وچ یہودیاں دی کچھ غیر قانونی امیگریشن لہراں دا اہتمام کيتا (دیکھو علیاہ بیت بھی)، جس دی وجہ توں خطے وچ ہور کشیدگی پیدا ہوئی۔
بین گوریون نے کہیا کہ اوہ "ساڈے لوکاں دی وڈی تعداد نوں اس ملک [فلسطین] تے اس دے ماحول وچ مرکوز کرنا چاہندے نيں۔" [۲۶] جدوں انہاں نے 1937 وچ پیل دی تجاویز نوں قبول کرنے دی تجویز پیش کيتی، جس وچ فلسطین دے اک حصے وچ اک یہودی ریاست شامل سی، بین گوریون نے ویہويں صیہونی کانگریس نوں دسیا، "اب سانوں جو یہودی ریاست پیش کيتی جا رہی اے، اوہ صہیونی مقصد نئيں اے۔ [. . . ] لیکن ایہ زیادہ صیہونی نفاذ دے راستے وچ فیصلہ کن مرحلے دے طور اُتے کم کر سکدا اے۔ ایہ فلسطین وچ ، کم توں کم وقت وچ ، حقیقی یہودی قوت نوں مضبوط کرے گا، جو سانوں ساڈے تاریخی مقصد تک لے جائے گا" [۲۷] ۔ جیوش ایجنسی وچ اک مباحثے وچ انہاں نے کہیا کہ اوہ یہودی عرب معاہدہ چاہندے نيں "اس مفروضے اُتے کہ ریاست دے قیام دے نتیجے وچ اسيں اک مضبوط طاقت بننے دے بعد، اسيں تقسیم نوں ختم کر دیؤ گے تے پورے فلسطین تک پھیل جاواں گے۔ " [۲۸]
دوسری جنگ عظیم دے دوران
[سودھو]فلسطین وچ 1936–39 دی عرب بغاوت دے دوران، فلسطین وچ عرب قیادت تے جرمنی وچ نازی تحریک دے درمیان تعلقات قائم ہوئے۔ [۲۹] انہاں رابطےآں نے دوسری جنگ عظیم دے دوران بعد وچ فلسطینی قومی تحریک تے محوری طاقتاں دے درمیان تعاون دا باعث بنیا۔ [۲۹] مئی 1941 وچ امین الحسینی نے برطانیہ دے خلاف مقدس جنگ دا فتویٰ جاری کيتا۔ 1941 وچ ایڈولف ہٹلر نال ملاقات دے دوران امین الحسینی نے جرمنی توں کہیا کہ اوہ آزادی دی عرب جدوجہد دے حصے دے طور اُتے فلسطین وچ یہودیاں دے قومی گھر دے قیام دی مخالفت کرے۔ [۳۰] اسنوں ہٹلر دی طرف توں ایہ وعدہ ملیا سی کہ جنگ وچ جرمناں دی فتح دے بعد جرمنی فلسطین وچ موجود یہودی بنیاداں نوں ختم کر دے گا۔ جنگ دے دوران امین الحسینی نے نازیاں وچ شمولیت اختیار کيتی، بوسنیا تے یوگوسلاویہ وچ وافن ایس ایس دے نال خدمات انجام دتیاں۔ [۱۹] اس دے علاوہ، جنگ دے دوران فلسطین دے علاقے وچ اک مشترکہ فلسطینی-نازی فوجی آپریشن کيتا گیا۔ انہاں عوامل دی وجہ توں فلسطینی قیادت تے برطانیہ دے درمیان تعلقات وچ بگاڑ پیدا ہويا، جس نے 200 دناں دے خوف دے ناں توں جانے والے عرصے دے دوران یشو دے نال تعاون دا رخ کيتا۔
دوسری جنگ عظیم دے بعد
[سودھو]دوسری جنگ عظیم دے بعد، برطانوی پالیسیاں دے نتیجے وچ ، یہودی مزاحمتی تنظیماں نے متحد ہو کے یہودی مزاحمتی تحریک قائم کيتی جس نے برطانوی فوج دے خلاف مسلح حملےآں نوں مربوط کيتا جو 1945 تے 1946 دے درمیان ہوئے سن ۔ کنگ ڈیوڈ ہوٹل اُتے بمباری دے بعد (جس وچ ارگن نے یروشلم وچ کنگ ڈیوڈ ہوٹل نوں دھماکے توں اڑا دتا سی، جو برطانوی انتظامیہ دا ہیڈکوارٹر سی)، جس نے بوہت سارے بے گناہ شہریاں دی ہلاکت دی وجہ توں عوام نوں حیران کر دتا سی، 1946 وچ یہودی مزاحمتی تحریک نوں وکھ کر دتا گیا سی۔ [۳۱] یشو دی قیادت نے اپنی کوششاں غیر قانونی امیگریشن اُتے مرکوز کرنے دا فیصلہ کيتا تے خفیہ طور اُتے کم کرنے والی چھوٹی کشتیاں دا استعمال کردے ہوئے یورپی یہودی پناہ گزیناں دی فلسطین وچ وڈے پیمانے اُتے ہجرت دا اہتمام کرنا شروع کر دتا، جنہاں وچوں اکثر نوں برطانویاں نے سمندر وچ پھڑ کر کیمپاں وچ قید کر دتا سی۔ قبرص 1946 تے 1947 وچ تقریباً 70 ہزار یہودیاں نوں اس طریقے توں فلسطین لیایا گیا۔ ہولوکاسٹ دی تفصیلات نے فلسطین دی صورت حال اُتے وڈا اثر ڈالیا تے صیہونی تحریک دی وڈی حمایت نوں اگے ودھایا۔
1947 دی تقسیم
[سودھو]15 مئی 1947 نوں، نو تشکیل شدہ اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی نے یہ فیصلہ کيتا کہ اک کمیٹی، ( اقوام متحدہ دی خصوصی کمیٹی برائے فلسطین ) تشکیل دتی جائے تاکہ اسمبلی دے اگلے باقاعدہ اجلاس وچ اس سوال اُتے اک رپورٹ زیر غور آئے۔ فلسطین"۔ کمیٹی وچ آسٹریلیا ، کینیڈا ، چیکوسلواکیہ ، گوئٹے مالا ، ہندوستان ، ایران ، نیدرلینڈ ، پیرو ، سویڈن ، یوروگوئے تے یوگوسلاویہ دے نمائندے شامل سن ۔
3 ستمبر 1947 دی رپورٹ دے باب VI وچ ، کمیٹی دی اکثریت نے جنرل اسمبلی دی طرف توں غور دے لئی سفارشات پیش کيتياں کہ "فلسطین نوں اس دی موجودہ سرحداں دے اندر، یکم ستمبر 1947 توں دو سال دی عبوری مدت دے بعد، تشکیل دتا جائے گا۔ اک آزاد عرب ریاست، اک آزاد یہودی ریاست، تے یروشلم دا شہر"۔ عرب ریاست تقریباً 4,300 مربع میل (11,000 km2) اُتے مشتمل سی تے اس وچ یہودیاں دی اک چھوٹی سی آبادی ہوئے گی۔ یہودی ریاست دا رقبہ تقریباً 5,700 مربع میل (15,000 km2) ہونا چاہیے سی تے سمجھیا جاندا سی کہ اس وچ عرب اقلیتاں دی وڈی آبادی موجود اے۔ کوئی وی ریاست متصل نئيں ہوئے گی۔ یروشلم تے بیت المقدس نوں اقوام متحدہ دے کنٹرول وچ رکھنا سی۔ کوئی وی فریق تقسیم دے منصوبے توں مطمئن نئيں سی۔ یہودی یروشلم نوں کھونے نوں ناپسند کردے سن - جس وچ اس وقت یہودیاں دی اکثریت سی - تے اک غیر متصل ریاست دے استحکام دے بارے وچ فکر مند سن ۔ پر، فلسطین دے زیادہ تر یہودیاں نے اس منصوبے نوں قبول کر ليا، تے یہودی ایجنسی (یشوو دی ڈی فیکٹو حکومت) نے اس دی منظوری دے لئی بھرپور مہم چلائی۔ زیادہ سخت یہودی گروہون، جداں کہ ارگون نے اس منصوبے نوں مسترد کر دتا۔ عرب قیادت نے دلیل دتی کہ اس نے فلسطین وچ لوکاں دی اکثریت دے حقوق دی خلاف ورزی کی، جو اس وقت 67% غیر یہودی (1,237,000) تے 33% یہودی (608,000) سن ۔ عرب رہنماواں نے ایہ وی دلیل دتی کہ عرباں دی اک وڈی تعداد یہودی ریاست وچ پھنس جائے گی۔ ہر وڈے عرب رہنما نے اصولی طور اُتے فلسطین وچ یہودیاں دے اک آزاد ریاست دے حق اُتے اعتراض کيتا جو عرب لیگ دی پالیسیاں دی عکاسی کردا اے۔[۳۲]
29 نومبر 1947 نوں جنرل اسمبلی نے اک قرار داد منظور دی جس وچ تجویز کيتی گئی کہ "برطانیہ نوں فلسطین دے لئی لازمی طاقت دے طور پر، تے اقوام متحدہ دے ہور تمام اراکین نوں فلسطین دی مستقبل دی حکومت دے حوالے توں، اپنانے تے نافذ کرنے دی سفارش کيتی گئی اے۔ اقتصادی یونین دے نال تقسیم دا منصوبہ "، (3 ستمبر 1947 دی رپورٹ دے باب VI وچ منصوبے دا اک قدرے ترمیم شدہ ورژن)، بطور قرارداد 181(II))۔ تینتِیہہ ریاستاں نے قرارداد دے حق وچ ووٹ دتا جدوں کہ تیرہ ملکاں نے اس دی مخالفت کيتی۔ دس ملکاں نے ووٹنگ وچ حصہ نئيں لیا۔ [۳۳] یشو نے اس منصوبے نوں قبول کر ليا، لیکن فلسطین تے ارد گرد دی عرب ریاستاں دے عرباں نے اس منصوبے نوں مسترد کر دتا۔ عرب ملکاں (جنہاں وچوں سبھی نے اس منصوبے دی مخالفت کيتی سی) نے بین الاقوامی عدالت انصاف نوں جنرل اسمبلی دی اس دے باشندےآں دی اکثریت دی خواہشات دے خلاف ملک نوں تقسیم کرنے دی اہلیت دے بارے وچ استفسار کرنے دی تجویز پیش کيتی، لیکن اوہ دوبارہ شکست کھا گئے۔حوالےدی لوڑ؟
منصوبہ (پارٹ I A.، شق 3.) نے ایہ فراہم کیہ کہ "آزاد عرب تے یہودی ریاستاں تے یروشلم شہر دے لئی خصوصی بین الاقوامی حکومت، لازمی طاقت دی مسلح افواج دے انخلاء دے دو ماہ بعد فلسطین وچ وجود وچ آنی چاہیے۔ مکمل ہو چکيا اے لیکن کسی وی صورت وچ یکم اکتوبر 1948 دے بعد نئيں۔ . . "
اس منصوبے دی منظوری نے فلسطین وچ یہودی آبادی دے خلاف عرب فاسد افراد دے حملےآں نوں جنم دتا۔ [۳۴] 29 نومبر 1947 دی قرارداد منظور ہُندے ہی لڑائی شروع ہو گئی۔ اگلے دناں وچ فائرنگ، سنگ باری تے ہنگامہ آرائی دا سلسلہ جاری رہیا۔ پولینڈ تے سویڈن دے قونصل خانے، جنہاں دی دونے حکومتاں نے تقسیم دے حق وچ ووٹ دتا سی، اُتے حملہ کيتا گیا۔ کیفے وچ بم پھینکے گئے، دکاناں اُتے مولوٹوف کاک ٹیل پھینکے گئے، تے اک عبادت گاہ نوں اگ لگیا دتی گئی۔ [۳۴] عرب بندوق برداراں نے یہودیاں دی کاراں تے ٹرکاں اُتے حملہ کیتا، جافا وچ اسنائپرز نے تل ابیب وچ راہگیراں اُتے فائرنگ شروع کر دتی تے جافا عرباں نے تل ابیب دے قریبی محلے اُتے حملہ کيتا۔
جداں جداں اس خطے توں برطانوی انخلاء وچ پیشرفت ہوئی، تشدد ہور بڑھدا گیا۔ قتل و غارت، انتقامی کارروائیاں تے جوابی کارروائیاں اک دوسرے اُتے تیزی نال ہوئیاں، جس دے نتیجے وچ اس عمل وچ دونے طرف توں درجناں متاثرین مارے گئے۔ دیر یاسین دا قتل عام 9 اپریل 1948 نوں اس وقت ہويا جدوں ارگن زیوائی لیومی تے اسرائیل دے سخت گینگ صہیونی نیم فوجی گروپاں دے 120 جنگجوواں نے یروشلم دے نیڑے دیر یاسین اُتے حملہ کیتا، جو کہ تقریباً 600 افراد اُتے مشتمل اک فلسطینی عرب پنڈ سی۔ دردناک تعطل برقرار رہیا کیونجے تشدد دے بڑھدے ہوئے چکراں نوں روکنے دے لئی کسی طاقت نے مداخلت نئيں کيتی۔ جنگ دے پہلے دو مہینےآں وچ تقریباً 1000 افراد ہلاک تے 2000 زخمی ہوئے۔ [۳۵] مارچ دے آخر تک ایہ تعداد ودھ کے 2,000 ہلاک تے 4,000 زخمی ہو چکی سی۔ [۳۶]
14 مئی 1948 نوں، برطانوی مینڈیٹ دی میعاد ختم ہونے توں اک دن پہلے، بین گوریون نے " ایریٹز-اسرائیل وچ اک یہودی ریاست دے قیام دا اعلان کیتا، جسنوں ریاست اسرائیل دے ناں توں جانیا جاندا اے "۔ اعلامیہ وچ کہیا گیا کہ "ساڈے فطری تے تاریخی حق دی بنا اُتے تے اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی دی قرارداد دی طاقت پر"۔ اعلامیہ وچ کہیا گیا اے کہ ریاست اسرائیل "مذہب، نسل یا جنس توں قطع نظر اپنے تمام باشندےآں دے سماجی تے سیاسی حقوق دی مکمل مساوات نوں یقینی بنائے گی؛ ایہ مذہب، ضمیر، زبان، تعلیم تے سبھیاچار دی آزادی دی ضمانت دے گی؛ ایہ مقدس مقدست دی حفاظت کرے گی۔ تمام مذاہب دیاں تھانواں ؛ تے ایہ اقوام متحدہ دے چارٹر دے اصولاں دے مطابق ہوئے گا۔" [۳۷]
تنازعہ
[سودھو]1948–49 جنگ: اسرائیل تے عرب ریاستاں۔
[سودھو]فلسطین اُتے برطانوی مینڈیٹ دے خاتمے تے آزادی دے اسرائیلی اعلان نے اک مکمل پیمانے اُتے جنگ ( 1948 عرب – اسرائیل جنگ ) نوں جنم دتا جو 14 مئی 1948 دے بعد شروع ہويا۔ 15-16 مئی نوں، اردن ، شام، مصر تے عراق [۳۸] دی چار فوجاں نے حملہ کیا/مداخلت دی جو برطانوی مینڈیٹ دا علاقہ سی [۱۵] اس دے بعد کچھ دیر بعد [۳۸] لبنان توں یونٹس۔ [۱۵]
15 مئی 1948 نوں لیگ آف عرب سٹیٹس دے سیکرٹری جنرل توں اقوام متحدہ دے سیکرٹری جنرل دے [۳۹] کیبلگرام دے تعارف وچ ، عرب لیگ نے اپنی "مداخلت" دی وجوہات بیان کاں، "مداخلت دے موقع اُتے فلسطین وچ عرب ریاستاں امن و امان دی بحالی تے فلسطین وچ پھیلنے والے فسادات نوں اپنے علاقےآں وچ پھیلنے توں روکنے تے ہور خونریزی نوں روکنے دے لئی۔ کیبلگرام دی شق 10.(a) فراہم کردہ:
- "10۔ ہن جداں کہ فلسطین اُتے مینڈیٹ ختم ہو چکيا اے، ملک وچ امن و امان دے انتظام تے جان و مال نوں ضروری تے مناسب تحفظ فراہم کرنے دے لئی قانونی طور اُتے کوئی اختیار نئيں چھڈیا گیا، عرب ریاستاں تھلے لکھے اعلان کردیاں نيں:
- "(a) فلسطین وچ حکومت قائم کرنے دا حق خود ارادیت دے اصولاں دے تحت اس دے باشندےآں توں متعلق اے جسنوں لیگ آف نیشنز دے عہد نامہ تے اقوام متحدہ دے چارٹر وچ تسلیم کيتا گیا اے۔"
جداں کہ عرب کمانڈراں نے دیہاتیاں نوں وکھ تھلگ علاقےآں وچ فوجی مقاصد دے لئی خالی کرنے دا حکم دتا، [۴۰] اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ عرب قیادت نے انخلاء دے لئی بلینکٹ کال دی ہو تے درحقیقت زیادہ تر فلسطینیاں اُتے زور دتا کہ اوہ اپنے گھراں وچ رہیاں۔ [۴۱] عرب آبادی دے وڈے مراکز جداں جفا تے حیفہ اُتے ہگناہ دے حملےآں دے نال نال ارگن تے لحی جداں گروہاں جداں دیر یاسین تے لدہ وچ کيتے گئے بے دخلی نے عرب عوام دے وڈے حصے نوں نقل مکانی دا باعث بنیا۔ [۴۲] فلسطینی اشرافیہ دی طرف توں پہلے دی پرواز تے یہودی مظالم دے نفسیاتی اثرات جداں عوامل (کہانیاں جنہاں دی دونے طرف توں تشہیر کيتی گئی) نے وی فلسطینیاں دی پرواز وچ اہم کردار ادا کيتا۔
جنگ دے نتیجے وچ اسرائیل دی فتح ہوئی، اسرائیل نے اک مجوزہ یہودی ریاست دے لئی تقسیم دی سرحداں توں باہر تے اک مجوزہ فلسطینی عرب ریاست دے لئی سرحداں وچ شامل کر ليا۔ [۴۳] اردن، شام، لبنان تے مصر نے اسرائیل دے نال 1949 دے جنگ بندی دے معاہدےآں اُتے دستخط کيتے سن ۔ بقیہ علاقے، غزہ دی پٹی تے مغربی کنارے ، بالترتیب مصر تے اردن دے قبضے وچ سن ۔ اردن نے مشرقی یروشلم نوں وی ضم [۴۴] لیا جدوں کہ اسرائیل نے مغربی یروشلم دا انتظام کيتا۔ 1950 وچ مغربی کنارے نوں یکطرفہ طور اُتے اردن وچ شامل کر دتا گیا۔ [۴۵]
مہاجرین
[سودھو]700,000 تے 750,000 دے درمیان فلسطینی عرب فرار ہوئے یا اس علاقے توں بے دخل کر دتے گئے جو اسرائیل بن گیا تے جسنوں اج فلسطینی پناہ گزیناں دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ فلسطینی پناہ گزیناں نوں اسرائیل واپس جانے دی اجازت نئيں سی تے ٹرانس جورڈن دے علاوہ بیشتر پڑوسی عرب ریاستاں نے انہاں نوں یا انہاں دی اولاد نوں شہریت دینے توں انکار کر دتا سی۔ 1949 وچ ، اسرائیل نے جنگ دے دوران وکھ ہونے والے خانداناں دے کچھ افراد نوں واپس آنے، اسرائیلی بینکاں وچ منجمد پناہ گزیناں دے اکاؤنٹس نوں جاری کرنے تے 100,000 مہاجرین نوں واپس بھیجنے دی پیشکش کیتی۔ [۱۵] عرب ریاستاں [۱۵] نے اس سمجھوتے نوں مسترد کر دتا، گھٹ توں گھٹ اس وجہ توں کہ اوہ کوئی ایسا اقدام کرنے نوں تیار نئيں سن جس دا مطلب اسرائیل نوں تسلیم کيتا جائے۔ اج تک، انہاں وچوں زیادہ تر ہن وی پناہ گزین کیمپاں وچ رہندے نيں تے ایہ سوال کہ انہاں دی صورت حال نوں کِداں حل کيتا جانا چاہیے، اسرائیل-فلسطینی تنازعہ دے اہم مسائل وچوں اک اے۔
1948 دی عرب اسرائیل جنگ کيتی وجہ توں، تقریباً 856,000 یہودی فرار ہو گئے یا عرب ملکاں وچ اپنے گھراں توں بے دخل کر دتے گئے تے زیادہ تر اپنی جائیداداں چھڈنے اُتے مجبور ہوئے۔ [۴۶] لیبیا ، عراق، یمن ، شام، لبنان تے شمالی افریقہ دے یہودی جسمانی تے سیاسی عدم تحفظ دی وجہ توں اوتھے توں چلے گئے جنہاں دی اکثریت اپنی جائیداداں ترک کرنے اُتے مجبور ہو گئی۔ [۴۶] 1948–1951 وچ 260,000 اسرائیل پہنچے، 1972 تک 600,000 [۴۶][۴۷]
جداں کہ جنگ دے بعد اسرائیل وچ رہنے والی زیادہ تر فلسطینی عرب آبادی نوں اسرائیلی شہریت دتی گئی سی، عرب اسرائیلی 1966 تک مارشل لاء دے تابع سن ۔ مختلف قسم دے قانونی اقدامات نے عرباں دی جانب توں ترک کيتی گئی زمین نوں ریاستی ملکیت وچ منتقل کرنے وچ سہولت فراہم کيتی۔ 1966 وچ ، اسرائیل دے عرب شہریاں اُتے عائد حفاظتی پابندیاں مکمل طور اُتے ہٹا دتیاں گئیاں، حکومت نے بیشتر امتیازی قوانین نوں ختم کرنے دا فیصلہ کیتا، تے اسرائیل دے عرب شہریاں نوں اوہی حقوق دتے گئے جو یہودی شہریاں دے نيں۔
1948 دی جنگ دے بعد، کچھ فلسطینی پناہ گزین جو اردن دے زیر کنٹرول علاقے مغربی کنارے دے کیمپاں وچ مقیم سن، غزہ دی پٹی مصر دے زیر کنٹرول علاقے تے شام نے اسرائیلی علاقے وچ دراندازی کرکے واپس جانے دی کوشش کيتی، تے انہاں وچوں کچھ فلسطینی جو اسرائیل وچ رہ گئے سن ۔ اسرائیل دی طرف توں درانداز قرار دتا گیا تے ملک بدر کر دتا گیا۔ بین گوریون نے جون 1948 دے اسرائیلی کابینہ دے فیصلے وچ پناہ گزیناں دی واپسی نوں سختی دے نال مسترد کر دتا جس وچ 2 اگست 1949 دے اقوام متحدہ نوں لکھے گئے خط وچ یکم اگست 1948 نوں موشے شارٹ دے اک بیان دا متن شامل سی جتھے بنیادی رویہ اسرائیلی حکومت دا موقف سی کہ اس دا حل پناہ گزیناں دی اسرائیل واپسی دے ذریعے نئيں بلکہ فلسطینی عرب پناہ گزیناں دی دوسری ریاستاں وچ آبادکاری دے ذریعے تلاش کيتا جانا چاہیے۔ [۴۸]
1950-67، چھ روزہ جنگ
[سودھو]1950 توں 1967 تک تقریباً پورے عرصے وچ تشدد جاری رہیا۔ اس وچ اردنی فوج دی طرف توں اسرائیل وچ شہریاں اُتے کيتے جانے والے حملے شامل نيں، جداں کہ رامات راچل آثار قدیمہ دے ماہرین اُتے فائرنگ دا حملہ ، فلسطینی عسکریت پسنداں دے ذریعے کيتے گئے اسرائیلی شہریاں اُتے وڈے پیمانے اُتے ہلاکتاں دے حملے جنہاں نوں عام طور اُتے فدائین کہیا جاندا اے، اس وچ یہود حملہ ، معل اکرابیم شامل نيں۔ قتل عام ، بیت اوید حملہ، شفیر شوٹنگ حملہ ، 1956 وچ ایلات بس اُتے گھات لگیا کر حملہ، عین آفاریم قتل ، تے نیگیو صحرائی سڑک اُتے گھات لگیا کر حملہ؛ اسرائیل دے وڈے حملےآں وچ بیت جالا ، قبیہ قتل عام ، نہالین انتقامی چھاپہ ، تے راُنتیہہ تے فلامیہ دے جوابی حملے شامل نيں۔ Lavon افیئر نے مصر وچ یہودیاں وچ گہرے عدم اعتماد نوں جنم دتا، جنہاں دی کمیونٹی توں آپریشن وچ اہم ایجنٹاں نوں بھرتی کيتا گیا سی، تے اس دے نتیجے وچ مصر نے اپنی یہودی برادری دے خلاف جوابی کارروائی کيتی۔ فروری 1955 وچ غزہ وچ اک مصری فوجی چوکی اُتے اسرائیل دے حملے وچ 37 مصری فوجیاں دی ہلاکت دے بعد مصری دے فلسطینی رضاکاراں نوں فدائین یونٹاں دے طور اُتے فعال طور اُتے سپانسر، تربیت تے مسلح کرنا شروع کر دتا جنہاں نے اسرائیل اُتے چھاپے مارے۔ [۴۹]
1967 وچ ، غزہ دی پٹی توں شروع ہونے والے مصری امداد یافتہ فلسطینیاں دے فدائین حملےآں دے برساں دے بعد، یو این ای ایف دی مصری بے دخلی، مصر دی جانب توں جزیرہ نما سینائی وچ فوج دی ودھدی ہوئی تعداد، تے ہور پڑوسی عرب ملکاں دی طرف توں کئی ہور دھمکی آمیز اشاراں دے بعد، اسرائیل نے شروع کيتا۔ مصر دے خلاف پیشگی ہڑتال ۔ ہڑتال تے اس دے بعد ہونے والی کارروائیاں نوں چھ روزہ جنگ دے ناں توں جانا جانے لگا۔ چھ روزہ جنگ دے اختتام پر، اسرائیل نے دوسرے علاقےآں دے علاوہ، مصر توں غزہ دی پٹی تے اردن توں مغربی کنارے (بشمول مشرقی یروشلم ) اُتے قبضہ کر ليا سی۔ اسرائیل دے یروشلم اُتے قبضے دے فوراً بعد، اسرائیل نے پورے یروشلم شہر اُتے خودمختاری دا دعویٰ کيتا تے مشرقی یروشلم دے فلسطینی باشندےآں نوں اسرائیل وچ مستقل رہائشی دا درجہ دے دتا گیا۔ اسرائیل دے راجگڑھ دے طور اُتے شہر دی حیثیت تے مغربی کنارے تے غزہ دی پٹی اُتے قبضے نے تنازعہ وچ متنازعہ مسائل دا اک نواں مجموعہ پیدا کيتا۔ اس دا مطلب ایہ سی کہ اسرائیل نے فلسطین دے تمام سابق برطانوی مینڈیٹ نوں کنٹرول کيتا کہ بالفور اعلامیہ دے تحت اسنوں اپنی سرحداں دے اندر یہودی ریاست دی اجازت دتی جانی سی۔ چھ روزہ جنگ دے بعد، اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل نے اک شق دے نال اک قرارداد جاری دی جس وچ فلسطینی پناہ گزیناں دے مسئلے دا حوالہ دیندے ہوئے "پناہ گزیناں دے مسئلے دے منصفانہ حل دے حصول دی ضرورت..." دی تصدیق کيتی گئی۔ [۵۰]
اگست 1967 دے آخر وچ ، عرب رہنماواں نے جنگ دے جواب وچ خرطوم وچ ملاقات کيتی، جس وچ اسرائیل دے بارے وچ عرباں دے موقف اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا۔ انہاں نے اس گل اُتے اتفاق کيتا کہ اسرائیل دی ریاست دے نال کوئی تسلیم نئيں ہونا چاہیے، نہ ہی کوئی امن ہونا چاہیے تے نہ ہی کوئی گل بات، جسنوں "تھری نمبر" کہیا جاندا اے۔ [56]
فلسطینی فدائین دے سالاں دے حملےآں دے بعد 1964 وچ فلسطین لبریشن آرگنائزیشن (PLO) دا قیام عمل وچ آیا۔ اس دا ہدف مسلح جدوجہد دے ذریعے فلسطین دی آزادی سی۔ [۵۱] اصل PLO چارٹر وچ 1948 دی جنگ توں پہلے برطانوی مینڈیٹ دی تمام سرحداں دے اندر قائم فلسطینی ریاست دی خواہش دا اظہار کيتا گیا سی (یعنی ریاست اسرائیل دی موجودہ حدود) تے کہیا گیا سی کہ ایہ اک "قومی فرض اے ... فلسطین توں صیہونیاں دی موجودگی دا صفایا کرو۔" [۵۲] اس نے فلسطینیاں دے لئی واپسی تے حق خود ارادیت دا مطالبہ وی کيتا۔
1967–93
[سودھو]چھ روزہ جنگ وچ عرب ملکاں دی شکست نے ٹوٹے ہوئے فلسطینی سیاسی تے عسکری گروہاں نوں پان عرب ازم وچ باقی ماندہ امیداں نوں ترک کرنے اُتے اکسایا۔ جولائی 1968 وچ مسلح، غیر ریاستی اداکاراں جداں الفتح تے پاپولر فرنٹ فار دتی لبریشن آف فلسطین نے فلسطینی نیشنل کونسل دے اکثریتی ووٹ حاصل کيتے تے 3 فروری 1969 نوں قاہرہ وچ فلسطینی نیشنل کونسل وچ ، اس دے رہنما۔ الفتح، یاسر عرفات پی ایل او دے چیئرمین منتخب ہوئے۔ شروع توں ہی، تنظیم نے اسرائیل دے نال تنازع وچ سویلین تے فوجی اہداف دے خلاف مسلح تشدد دا استعمال کيتا۔ PLO نے مغربی کنارے دی آبادی اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی، لیکن اسرائیل دی دفاعی افواج (IDF) نے انہاں نوں اردن وچ جلاوطن کر دتا، جتھے انہاں نے اردن دی حکمرانی دے خلاف کم کرنا شروع کر دتا (اردن وچ فلسطینی کل آبادی دا تقریباً 70 فیصد نيں، جنہاں وچ زیادہ تر پناہ گزیناں اُتے مشتمل سی) تے اوتھے توں متعدد بار اسرائیل اُتے حملہ کیتا، دہشت گرداں دی دراندازی تے کاتیوشا راکٹاں نوں نشانہ بنایا۔ اس دے نتیجے وچ اسرائیل دی طرف توں جوابی کارروائی کيتی گئی۔
1960 دی دہائی دے اواخر وچ فلسطینیاں تے اردنی حکومت دے درمیان کشیدگی بہت ودھ گئی۔ ستمبر 1970 وچ اردن تے فلسطینی مسلح تنظیماں دے درمیان خونریز فوجی جدوجہد ہوئی۔ اردن دے شاہ حسین فلسطینیاں دی بغاوت نوں کچلنے وچ کامیاب رہے۔ مسلح تصادم دے دوران ہزاراں افراد مارے گئے جنہاں وچ اکثریت فلسطینیاں دی سی۔ ایہ لڑائی جولائی 1971 تک جاری رہی تے PLO نوں لبنان توں کڈ دتا گیا۔ بلیک ستمبر دے بعد وڈی تعداد وچ فلسطینیاں نے لبنان ہجرت دی تے اوتھے پہلے توں موجود دسیاں ہزار فلسطینی پناہ گزیناں وچ شامل ہو گئے۔ PLO دی سرگرمیاں دا مرکز فیر لبنان منتقل ہو گیا، جتھے انہاں نے اسرائیل اُتے حملے کرنے تے بین الاقوامی دہشت گردی دی مہم شروع کرنے دے لئی اڈے قائم کيتے، جس دا زیادہ تر مقصد ہوائی جہازاں نوں اغوا کرنا سی۔ 1969 دے قاہرہ معاہدے نے فلسطینیاں نوں ملک دے جنوب وچ خودمختاری دتی جس توں علاقے اُتے فلسطینیاں دا کنٹرول ودھ گیا۔ PLO دے زیر کنٹرول علاقہ بین الاقوامی پریس تے مقامی لوکاں دے ذریعہ " فتح لینڈ " دے ناں توں جانیا جاندا اے، جس نے مقامی لبنانیاں دے نال تناؤ پیدا کيتا تے 1975–1990 دی لبنانی خانہ جنگی وچ حصہ لیا۔
پی ایل او نے جنوبی لبنان اُتے اپنے کنٹرول دا فائدہ اٹھاندے ہوئے گیلیلی دے دیہات اُتے کاتیوشا راکٹ حملے کيتے تے شمالی سرحد اُتے دہشت گردانہ حملےآں نوں انجام دتا۔ 1970 دی دہائی دے آغاز وچ PLO تے پاپولر فرنٹ فار دتی لبریشن آف فلسطین دی سربراہی وچ فلسطینی دہشت گرد تنظیماں نے بنیادی طور اُتے یورپ وچ اسرائیلیاں دے خلاف بین الاقوامی دہشت گردی دی مہم چلائی۔ فلسطینی کاز نوں عام کرنے دی کوشش وچ ، لبنان وچ مایوس فلسطینی گوریلا گروپاں نے اسرائیلی شہریاں دے 'اہداف' جداں اسکولاں، بساں تے اپارٹمنٹ بلاکس پر، بیرون ملک کدی کدائيں حملےآں دے نال، مثال دے طور پر، سفارت خاناں یا ہوائی اڈےآں اُتے — تے ہوائی جہازاں نوں ہائی جیک کرنے دے نال۔ اسرائیلیاں دے خلاف فلسطینی دہشت گردی دی لہر دا عروج 1972 وچ ہويا تے اس نے دہشت گردی دی کئی کارروائیاں دی شکل اختیار کيتی، سب توں نمایاں طور اُتے سبینا فلائٹ 572 ہائی جیکنگ، لوڈ ایئرپورٹ دا قتل عام تے میونخ دا قتل عام ۔
15 مارچ 1972 کو اردن دے شاہ حسین نے " متحدہ عرب کنگڈم " دے لئی اپنے منصوبے دی نقاب کشائی کی، جو کہ اردن دی ہاشمی سلطنت اُتے مشتمل اک فیڈریشن تے مغربی کنارے وچ اک وفاقی ضلع ہُندا جو پہلے اردن دے زیر کنٹرول سی۔ شاہ حسین دی تجویز دے مطابق ہر ریاست دی اپنی پارلیمنٹ ہوئے گی تے اوہ اک بادشاہ دے ماتحت متحد ہوئے گی۔ حسین نے UAK دے قیام نوں اردن تے اسرائیل دے درمیان اک معاہدے اُتے مشروط کيتا جس وچ اسرائیل مشرقی یروشلم دا کنٹرول اردنی-فلسطینی فیڈریشن نوں دے گا تاکہ ایہ فلسطینی عرب وفاقی ضلع دا راجگڑھ بن جائے۔ پی ایل او تے ہور عرب ریاستاں دی جانب توں اس منصوبے دی شدید مخالفت تے اسرائیل دی جانب توں مشرقی یروشلم دا کنٹرول ایسی وفاق نوں منتقل کرنے دے تصور نوں مسترد کرنے دے بعد بالآخر اس منصوبے نوں مسترد کر دتا گیا۔ [۵۳][۵۴][۵۵]
1972 وچ سوویت یونین دی شمولیت وچ وی وادھا ہويا۔ ڈیفیکٹر آئیون میہائی پاسیپا نے دعویٰ کيتا کہ کے جی پی تے سیکوریٹیٹ نے PLO دے لئی خفیہ بمباری تے طیارہ ہائی جیکنگ دی تربیت دا اہتمام کيتا تے تنازعہ نوں ہور ہويا دینے دے لئی عربی بولی وچ پروپیگنڈہ (جداں کہ دتی پروٹوکول آف دتی ایلڈرز آف زیون ) شائع کيتا۔ [۵۶][۵۷]
میونخ وچ 1972 دے سمر اولمپکس دے دوران میونخ دا قتل عام ہويا سی۔ اسرائیلی ٹیم دے 11 ارکان نوں فلسطینی دہشت گرداں نے یرغمال بنا لیا سی۔ جرمن ریسکیو دی ناکام کوشش دے نتیجے وچ تمام 11 اسرائیلی ایتھلیٹس تے کوچز ہلاک ہو گئے۔ پنج دہشت گرداں نوں گولی مار دتی گئی تے تن محفوظ رہے۔ زندہ بچ جانے والے تن فلسطینیاں نوں اک ماہ بعد جرمن حکام نے بغیر کسی الزام دے رہیا کر دتا سی۔ اسرائیلی حکومت نے منتظمین دے خلاف اک قاتلانہ مہم تے لبنان وچ PLO دے ہیڈکوارٹر اُتے چھاپے دے نال جواب دتا۔ ہور قابل ذکر واقعات وچ کئی سویلین ہوائی جہازاں دا ہائی جیکنگ، ساوائے ہوٹل اُتے حملہ ، زیون اسکوائر دھماکہ خیز ریفریجریٹر تے کوسٹل روڈ دا قتل عام شامل نيں۔ 1970 تے 1980 دی دہائی دے اوائل دے دوران، اسرائیل نوں لبنان وچ PLO دے اڈےآں توں حملےآں دا سامنا کرنا پيا، جداں کہ 1970 وچ ایویویویم اسکول بس دا قتل عام تے 1974 وچ معالوت قتل عام جس وچ فلسطینیاں نے معالوت وچ اک اسکول اُتے حملہ کر کے بائیس بچے مارے سن ۔
1973 وچ شامی تے مصری فوجاں نے یوم کپور جنگ دا آغاز کیتا، جو اسرائیل دے خلاف اک منصوبہ بند اچانک حملہ سی۔ مصریاں تے شامیاں نے پہلے 24-48 گھنٹےآں دے دوران پیش قدمی کی، جس دے بعد رفتار اسرائیل دے حق وچ جھولنے لگی۔ بالآخر فریقین دے درمیان فورسز دے خاتمے دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے تے جنگ بندی عمل وچ آئی جس نال جنگ ختم ہو گئی۔ یوم کپور جنگ نے 1978 وچ کیمپ ڈیوڈ معاہدے دی راہ ہموار کی، جس نے مستقبل دے امن مذاکرات دے لئی اک مثال قائم کيتی۔
1974 وچ پی ایل او نے دس نکاندی پروگرام نوں اپنایا، جس وچ "تمام فلسطینی سرزمین دی آزادی نوں مکمل کرنے" دے مقصد توں "آزاد شدہ فلسطینی سرزمین دے ہر حصے پر" اک قومی اتھارٹی دے قیام دا مطالبہ کيتا گیا۔ پروگرام دا مطلب ایہ سی کہ فلسطین دی آزادی جزوی ہو سکدی اے (گھٹ توں گھٹ، کسی مرحلے پر)، تے بھانويں اس نے مسلح جدوجہد اُتے زور دتا، لیکن اس نے ہور ذرائع نوں خارج نئيں کيتا۔ اس نے پی ایل او نوں سفارتی ذرائع وچ مشغول ہونے دی اجازت دی، تے فلسطینی قیادت دی طرف توں مستقبل دے سمجھوتاں دے لئی توثیق فراہم کيتی۔
1970 دی دہائی دے وسط وچ گش ایمونیم تحریک دی طرف توں مغربی کنارے تے غزہ دی پٹی وچ چوکیاں قائم کرنے یا سابق یہودی علاقےآں نوں دوبارہ آباد کرنے دی بہت ساریاں کوششاں کيتیاں گئیاں۔ ابتدائی طور اُتے اسرائیلی حکومت نے انہاں بستیاں نوں زبردستی توڑ دتا۔ پر، انہاں تے ہور مقبوضہ علاقےآں دے مستقبل دا تعین کرنے دے لئی امن مذاکرات دی عدم موجودگی وچ ، اسرائیل نے آباد کاری اُتے اصل پابندی دا نفاذ ختم کر دتا، جس دی وجہ توں انہاں علاقےآں وچ پہلی بستیاں دی بنیاد رکھی گئی۔
جولائی 1976 وچ ایئر فرانس دا اک طیارہ جس وچ 260 افراد سوار سن، فلسطینی تے جرمن دہشت گرداں نے ہائی جیک کر کے یوگنڈا لے جایا۔ اوتھے جرمناں نے یہودی مسافراں نوں غیر یہودی مسافراں توں وکھ کر کے غیر یہودیاں نوں چھڈ دتا۔ ہائی جیکراں نے باقی 100 یہودی مسافراں (تے فرانسیسی عملہ جس نے جانے توں انکار کر دتا سی) نوں قتل کرنے دی دھمکی دتی۔ اسرائیل نے جوابی کارروائی کردے ہوئے اک ریسکیو آپریشن کيتا جس وچ مغوی یہودیاں نوں آزاد کرایا گیا۔
1977 وچ لیکود پارٹی دے حکومت وچ آنے دے نتیجے وچ مغربی کنارے وچ وڈی تعداد وچ اسرائیلی بستیاں قائم ہوئیاں۔
11 مارچ 1978 نوں تقریباً اک درجن مسلح فلسطینی دہشت گرداں دی اک فورس نے اسرائیل دی اک وڈی ساحلی سڑک دے نیڑے اپنی کشتیاں اتار دتیاں اوتھے انہاں نے اک بس نوں ہائی جیک کيتا تے اندر تے گزرنے والی گڈیاں اُتے گولیاں دا چھڑکاؤ کیتا، جس توں سینتِیہہ شہری مارے گئے۔ جواب وچ ، آئی ڈی ایف نے تن دن بعد آپریشن لطانی شروع کیتا، جس دا مقصد جنوبی لبنان نوں دریائے لیتانی تک کنٹرول کرنا سی۔ IDF نے ایہ مقصد حاصل کر ليا، تے PLO شمال دی طرف بیروت وچ واپس چلا گیا۔ اسرائیل دے لبنان توں انخلاء دے بعد، الفتح فورسز نے اسرائیل دے گلیلی علاقے وچ دوبارہ راکٹ داغنا شروع کر دتا۔ آپریشن لیتانی دے بعد دے سالاں دے دوران، بہت ساری سفارتی کوششاں کيتیاں گئیاں جنہاں نے اسرائیل-لبنانی سرحد اُتے جنگ نوں ختم کرنے دی کوشش کيتی، جس وچ رونالڈ ریگن دے سفیر فلپ حبیب دی کوشش وی شامل سی جو 1981 دے موسم گرما وچ دیرپا جنگ بندی دا بندوبست کرنے وچ کامیاب ہوئے۔ اسرائیل تے پی ایل او دے درمیان جنگ جو تقریباً اک سال تک جاری رہی۔
اسرائیل نے 1982 دے وسط وچ برطانیہ وچ اسرائیلی سفیر شلومو آرگوف اُتے قاتلانہ حملے دے بعد جنگ بندی ختم کر دتی (جو ابو ندال دی تنظیم نے دی سی جسنوں PLO توں کڈ دتا گیا سی)۔ اس دی وجہ توں اسرائیل نے 1982 دی لبنان جنگ وچ 6 جون 1982 نوں لبنان اُتے حملہ کيتا جس دا مقصد شمالی اسرائیل نوں دہشت گردانہ حملےآں توں بچانا سی۔ آئی ڈی ایف نے لبنان اُتے حملہ کيتا تے بیروت اُتے وی قبضہ کر ليا۔ محاصرہ ختم کرنے دے لئی، امریکی تے یورپی حکومتاں نے اک معاہدہ کيتا جس وچ عرفات تے الفتح دے لئی اک کثیر القومی قوت دی نگرانی وچ تیونس وچ جلاوطنی دے لئی محفوظ راستے دی ضمانت دتی گئی۔ جنگ دے دوران، اسرائیلی اتحادی پھلانگسٹ عیسائی عرب ملیشیا نے خونی صابرہ تے شتیلا قتل عام کيتا جس وچ پھلانگسٹ ملیشیا دے ہتھوں 700-3500 نہندے فلسطینی مارے گئے جداں کہ اسرائیلی فوجیاں نے کیمپاں نوں ٹینکاں تے چوکیوں توں گھیر لیا، داخلی رستےآں تے رستےآں دی نگرانی کيتی۔ لبنانی جنگ وچ اس دی شمولیت تے صابرہ تے شتیلا دے قتل عام دے لئی اس دی بالواسطہ ذمہ داری دے لئی، اسرائیل نوں اندر توں وی شدید تنقید دا نشانہ بنایا گیا۔ اک اسرائیلی کمیشن آف انکوائری نے پایا کہ اسرائیلی فوجی اہلکار، جنہاں وچ وزیر دفاع تے مستقبل دے وزیر اعظم ایریل شیرون وی شامل نيں، کئی بار اس گل توں آگاہ ہو چکے نيں کہ قتل عام جاری اے تے اسنوں روکنے دے لئی سنجیدہ اقدامات نئيں کيتے گئے، جس دی وجہ توں اوہ اسرائیل دے وزیر دفاع دے عہدے توں مستعفی ہو گئے۔ جون 1985 وچ ، اسرائیل نے لبنان توں اپنے زیادہ تر فوجیاں نوں واپس بلا لیا، اک بقایا اسرائیلی فورس تے اک اسرائیلی حمایت یافتہ ملیشیا نوں جنوبی لبنان وچ اک " سیکیورٹی زون " دے طور اُتے چھڈ دتا تے اس دی شمالی سرزمین اُتے حملےآں دے خلاف بفر کيتا۔
دراں اثنا، پی ایل او نے تیونس وچ اسرائیل دے خلاف اک بین الاقوامی سفارتی محاذ دی قیادت کيتی۔ اکتوبر 1985 وچ ایم ایس اچیل لورو اُتے قتل سمیت دہشت گردی دے حملےآں دی لہر دے بعد، اسرائیل نے آپریشن ووڈن لیگ دے دوران تیونس وچ پی ایل او دی کمانڈر شپ اُتے بمباری کيتی۔
اسرائیلی محکمہ دفاع توں حاصل کردہ معلومات دے مطابق، اسرائیل نے 1967 وچ مغربی کنارے تے غزہ دی پٹی اُتے اسرائیل دے قبضے دے درمیان 27 سالاں دے دوران غزہ دی پٹی دے 100,000 توں ودھ باشندےآں تے مغربی کنارے دے تقریباً 140,000 رہائشیاں دی رہائشی حیثیت منسوخ کر دتی سی۔ تے 1994 وچ فلسطینی اتھارٹی [۵۸] قیام۔ خفیہ طور اُتے کم کردے ہوئے، اسرائیلی حکومت نے انہاں فلسطینیاں دی رہائشی حیثیت نوں منسوخ کر دتا جنہاں نے اک مدت توں زیادہ عرصے تک بیرون ملک تعلیم حاصل کيتی یا مقیم رہے تے تنسیخاں نے تقریباً اک ملین فلسطینیاں تے انہاں دی اولاداں نوں اسرائیل/فلسطین واپس جانے توں روک دتا۔ اسرائیل ہن مشرقی یروشلم دے فلسطینی باشندےآں دے لئی ايسے طرح دے ریزیڈنسی رائٹ دی منسوخی دا طریقہ کار استعمال کر رہیا اے۔ [۵۸]
پہلی فلسطینی انتفاضہ (بغاوت) دسمبر 1987 وچ شروع ہوئی تے اسنوں دبانے دی اسرائیلی کوششاں دے باوجود 1991 دی میڈرڈ کانفرنس تک جاری رہی۔ ایہ جزوی طور اُتے خود بخود بغاوت سی، لیکن جنوری 1988 تک، ایہ پہلے ہی تیونس وچ PLO دے ہیڈکوارٹر دی ہدایت دے تحت سی، جس نے اسرائیلی شہریاں نوں نشانہ بناتے ہوئے مسلسل دہشت گردانہ حملے کيتے سن ۔ ہنگامے روزانہ پورے علاقےآں وچ بڑھدے رہے تے خاص طور اُتے غزہ دی پٹی وچ شدید سن ۔ انتفاضہ بھاری ہتھیاراں توں لیس اسرائیلی دفاعی افواج دے خلاف نوجواناں دے پتھراؤ دے مظاہرےآں دے لئی مشہور سی۔ پہلی انتفاضہ دے دوران کل 1,551 فلسطینی تے 422 اسرائیلی مارے گئے۔حوالےدی لوڑ؟1987 وچ احمد یاسین کے نال مل کے حماس دی بنیاد رکھی۔ اس دے بعد توں، حماس اسرائیل دے خلاف "مسلح مزاحمت" کہندی اے، جس وچ بنیادی طور اُتے اسرائیلی شہری آبادی دے خلاف دہشت گردانہ کارروائیاں شامل نيں۔
15 نومبر 1988 نوں، پہلی انتفادہ دے شروع ہونے دے اک سال بعد، PLO نے الجزائر ، الجزائر توں فلسطینی ریاست دے قیام دا اعلان کيتا ۔ اعلان کردہ "فلسطین دی ریاست" حقیقت وچ اک آزاد ریاست نئيں اے تے نہ ہی رہی اے، کیونجے اس دی تریخ وچ کدی کسی علاقے اُتے خودمختاری نئيں رہی اے۔ اس اعلان دی عام طور اُتے تشریح کيتی جاندی اے کہ اسرائیل نوں اس دی 1967 توں پہلے دی حدود وچ تسلیم کيتا گیا اے، تے اس دے وجود دا حق اے۔ اس اعلان دے بعد امریکا تے ہور کئی ملکاں نے PLO نوں تسلیم کر ليا۔ [۵۹]
1990–91 وچ خلیجی جنگ دے دوران، عرفات نے کویت اُتے صدام حسین دے حملے دی حمایت دی تے عراق اُتے امریکی قیادت والے اتحاد دے حملے دی مخالفت کيتی۔ خلیجی جنگ دے بعد کویندی حکام نے تقریباً 200,000 فلسطینیاں اُتے زبردستی دباؤ ڈالیا کہ اوہ کویت چھڈ دتیاں [۶۰] اوہ پالیسی جو جزوی طور اُتے اس خروج دا باعث بنی، پی ایل او دے رہنما یاسر عرفات دی صدام حسین دے نال صف بندی دا ردعمل سی۔ عرفات دے فیصلے توں مصر تے تیل پیدا کرنے والی کئی عرب ریاستاں دے نال وی تعلقات منقطع ہو گئے جنہاں نے امریکی قیادت والے اتحاد دی حمایت کيتی۔ امریکا وچ بوہت سارے لوکاں نے عرفات دی پوزیشن نوں امن دے ساتھی ہونے دے انہاں دے دعوےآں نوں نظر انداز کرنے دی وجہ دے طور اُتے وی استعمال کيتا۔ دشمنی دے خاتمے دے بعد، اتحاد دی حمایت کرنے والی بہت ساریاں عرب ریاستاں نے PLO دے فنڈز کٹ دتے جس نے PLO نوں بحران دے دہانے اُتے پہنچیا دتا۔ [۶۱]
1991 دی خلیجی جنگ دے بعد، خلیجی جنگ وچ اتحادیاں دی فتح نے امن عمل نوں اگے ودھانے دا اک نواں موقع کھولیا۔ امریکا نے روس دے نال تعاون وچ اک سفارتی اقدام شروع کيتا جس دے نتیجے وچ اکتوبر 1991 میڈرڈ امن کانفرنس ہوئی۔ اس کانفرنس دی میزبانی اسپین دی حکومت نے دی سی تے امریکا تے سوویت یونین نے تعاون کيتا سی۔ میڈرڈ امن کانفرنس بین الاقوامی برادری دی جانب توں اسرائیل تے فلسطینیاں دے نال نال شام ، لبنان تے اردن سمیت عرب ملکاں دے درمیان مذاکرات دے ذریعے امن عمل شروع کرنے دی ابتدائی کوشش سی۔ اسرائیلی اعتراضات دی وجہ توں فلسطینی ٹیم ابتدائی طور اُتے اک مشترکہ فلسطینی-اردن وفد دا حصہ سی تے اس وچ مغربی کنارے تے غزہ نال تعلق رکھنے والے فلسطینیاں اُتے مشتمل سی جس وچ کھلی PLO انجمناں نئيں سی۔ [۶۲]
1993–2000: اوسلو امن عمل
[سودھو]جنوری 1993 وچ ، اسرائیل تے فلسطین لبریشن آرگنائزیشن (PLO) دے مذاکرات کاراں نے اوسلو، ناروے وچ خفیہ مذاکرات دا آغاز کيتا۔ 9 ستمبر 1993 نوں یاسر عرفات نے اسرائیلی وزیر اعظم یتزاک رابن نوں اک خط بھیجیا، جس وچ کہیا گیا کہ PLO نے اسرائیل دے وجود دے حق نوں باضابطہ طور اُتے تسلیم کيتا اے تے سرکاری طور اُتے دہشت گردی نوں ترک کر دتا اے۔ 13 ستمبر نوں عرفات تے رابن نے ناروے دے شہر اوسلو وچ اسرائیلی تے فلسطینی ٹیماں دے درمیان مذاکرات دی بنیاد اُتے واشنگٹن ڈی سی وچ اصولاں دے اک اعلامیے اُتے دستخط کيتے سن ۔ ایہ اعلان میڈرڈ دے فریم ورک توں باہر حاصل کيتی گئی اک اہم تصوراتی پیش رفت سی، جس نے خاص طور اُتے غیر ملکی مقیم PLO رہنماواں نوں مذاکراندی عمل توں روک دتا۔ اس دے بعد مذاکرات دا اک طویل عمل شروع ہويا جسنوں "اوسلو امن عمل" کہیا جاندا اے۔
1990 دی دہائی وچ اوسلو امن عمل دے دوران، جداں کہ دونے فریق دو ریاستی حل دے لئی کم کرنے دے پابند سن، اسرائیل تے فلسطین لبریشن آرگنائزیشن نے مذاکرات کيتے، ناکام رہے، تے باہمی معاہدے تک پہنچنے دی کوشش کيتی۔
اوسلو امن عمل دی اک اہم خصوصیت غزہ دی پٹی تے مغربی کنارے وچ فلسطینی برادریاں دے نظم و نسق دے لئی خود مختار حکومتی اتھارٹی، فلسطینی اتھارٹی تے اس توں منسلک حکومتی ادارےآں دا قیام سی۔ 1990 دی دہائی دے دوران اوسلو امن عمل دے دوران، فلسطینی اتھارٹی نوں اسرائیل توں مغربی کنارے تے غزہ دی پٹی دے مختلف علاقےآں اُتے اختیار سونپیا گیا۔ اس عمل نے اسنوں بہت ساریاں فلسطینی برادریاں اُتے حکومتی تے اقتصادی اختیار دے دتا۔ اس نے فلسطینی اتھارٹی نوں جدید حکومت تے معاشرے دے بوہت سارے اجزاء وی فراہم کيتے، جنہاں وچ فلسطینی پولیس فورس، مقننہ تے ہور ادارے شامل نيں۔ انہاں مراعات دے بدلے وچ ، فلسطینی اتھارٹی توں کہیا گیا کہ اوہ فلسطینی معاشرے وچ اسرائیل دے لئی رواداری نوں فروغ دے، تے اسرائیل دے وجود دے حق نوں قبول کرے۔
اس امن عمل توں متعلق سب توں زیادہ متنازعہ مسائل وچوں اک ایہ اے کہ کیہ فلسطینی اتھارٹی نے رواداری نوں فروغ دینے دی اپنی ذمہ داریاں پوری کیتیاں ناں۔ اس گل دے مخصوص شواہد موجود نيں کہ فلسطینی اتھارٹی نے بہت ساریاں دہشت گردانہ سرگرمیاں تے گروہاں نوں فعال طور اُتے مالی مدد فراہم دی اے۔ [۶۳] فلسطینیاں نے کہیا کہ کوئی وی دہشت گردانہ کارروائی اسرائیل دی طرف نال ہُندی اے جس وچ عام فلسطینیاں دی حمایت حاصل کرنے دے لئی کافی زمین تے سیاسی طاقت نوں تسلیم نئيں کيتا جاندا اے۔ اسرائیلیاں نے کہیا کہ دہشت گردی دی ایہ کارروائیاں اس لئی ہوئیاں کہ فلسطینی اتھارٹی نے کھلے عام اسرائیل تے دہشت گردی دے خلاف اکسانے دی حوصلہ افزائی تے حمایت کيتی۔ اوسلو دے عمل توں پیدا ہونے والے مثبت نتائج تے فائدے دی مقدار دے بارے وچ اسرائیلیاں وچ اختلاف تے بحث ودھ رہی سی۔ حامیاں دا کہنا سی کہ ایہ اک قابل عمل فلسطینی معاشرے دی طرف پیش رفت کر رہیا اے جو اسرائیل دی حقیقی قبولیت نوں فروغ دے گا۔ مخالفین دا کہنا سی کہ رعایتاں محض انتہا پسند عناصر نوں ہور مراعات حاصل کرنے دے لئی ہور تشدد کرنے دی ترغیب دے رہیاں نيں، بدلے وچ اسرائیل نوں کوئی حقیقی قبولیت، فائدے، خیر سگالی یا مصالحت فراہم کيتے بغیر۔
فروری 1994 وچ ، کیچ پارٹی دے اک پیروکار باروچ گولڈسٹین نے ہیبرون وچ غارِ پیٹریاکس وچ 29 فلسطینیاں نوں قتل تے 125 نوں زخمی کر دتا، جو غارِ پیٹریاکس دے قتل عام دے ناں توں مشہور ہويا۔ قتل عام دے بدلے دے طور پر، اپریل 1994 وچ ، حماس نے پورے اسرائیل وچ کئی تھانواں اُتے اسرائیلی شہری آبادی نوں نشانہ بناتے ہوئے خودکش حملے شروع کيتے، پر، اک بار جدوں حماس نے انہاں ذرائع نوں استعمال کرنا شروع کيتا تاں ایہ اسرائیل دے خلاف کارروائی دا اک باقاعدہ نمونہ بن گیا۔
28 ستمبر 1995 نوں وزیر اعظم یتزاک رابن تے پی ایل او دے چیئرمین یاسر عرفات نے واشنگٹن وچ مغربی کنارے تے غزہ دی پٹی اُتے اسرائیل فلسطین عبوری معاہدے اُتے دستخط کيتے۔ اس معاہدے نے اسرائیل تے پی ایل او دے درمیان مذاکرات دے پہلے مرحلے دے اختتام نوں نشان زد کيتا۔ معاہدے نے PLO دی قیادت نوں مقبوضہ علاقےآں وچ منتقل ہونے دی اجازت دتی تے فلسطینیاں نوں حتمی حیثیت دے حوالے توں گل گل دے نال خود مختاری دتی گئی۔ بدلے وچ فلسطینیاں نے اسرائیل دے وجود دے حق نوں تسلیم کيتا تے دہشت گردی دے استعمال توں باز رہنے دا وعدہ کيتا۔ اُتے حماس تے ہور فلسطینی دھڑاں نے اس معاہدے دی مخالفت کيتی، جو اس وقت پورے اسرائیل وچ خودکش بمبار حملے کر رہے سن ۔
اسرائیل وچ کشیدگی، دہشت گردی دے تسلسل تے علاقے دے نقصان اُتے غصے توں پیدا ہونے والی، 4 نومبر 1995 نوں سجے بازو دے یہودی بنیاد پرستاں دے ہتھوں وزیر اعظم رابن دے قتل دا باعث بنی۔ رابن دے قتل دے بعد، اسرائیلی وزیر اعظم دا عہدہ شمعون پیریز نے بھریا سی۔ پیریز نے امن عمل دی حمایت وچ رابن دی پالیسیاں نوں جاری رکھیا۔
1996 وچ ، امن عمل دے بارے وچ بڑھدے ہوئے اسرائیلی شکوک و شبہات دے نتیجے وچ لیکود پارٹی دے بنجمن نیتن یاہو نے انتخاب جِت لیا، جس دی بنیادی وجہ فلسطینی اتھارٹی دے نال مذاکرات وچ زیادہ سخت لائن استعمال کرنے دا وعدہ سی۔ نیتن یاہو نے اوسلو عمل دے بوہت سارے مرکزی احاطے دے بارے وچ کئی سوالات اٹھائے۔ انہاں دا اک اہم نکتہ اوسلو دی بنیاد توں اختلاف سی کہ مذاکرات نوں مراحل وچ اگے بڑھانا چاہیے، یعنی یروشلم دی حیثیت، تے فلسطینی قومیت وچ ترمیم جداں اہم مسائل اُتے کسی وی قرارداد تک پہنچنے توں پہلے فلسطینیاں نوں رعایت دتی جانی چاہیے۔ چارٹر اوسلو دے حامیاں نے دعویٰ کيتا سی کہ کثیر سطحی نقطہ نظر فلسطینیاں دے درمیان خیر سگالی پیدا کرے گا تے جدوں ایہ وڈے مسائل بعد دے مراحل وچ اٹھاندے جان گے تاں اوہ مفاہمت دی کوشش کرن گے۔ نیتن یاہو نے کہیا کہ انہاں رعایتاں توں صرف انتہا پسند عناصر نوں حوصلہ ملا، بدلے وچ کوئی ٹھوس اشارہ حاصل کيتے بغیر۔ انہاں نے اسرائیلی مراعات دے بدلے وچ فلسطینیاں دی خیر سگالی دے ٹھوس اشاراں اُتے زور دتا۔
جنوری 1996 وچ اسرائیل نے حماس دے چیف بم ساز یحییٰ عیاش نوں قتل کر دتا۔ اس دے رد عمل وچ حماس نے اسرائیل وچ خودکش حملےآں دی لہر دوڑائی۔ انہاں حملےآں دے بعد فلسطینی اتھارٹی نے حماس دے خلاف کارروائی تے انہاں دی سرگرمیاں اُتے ظلم کرنا شروع کر دتا۔
جنوری 1997 وچ ، نیتن یاہو نے فلسطینی اتھارٹی دے نال ہیبرون پروٹوکول اُتے دستخط کيتے، جس دے نتیجے وچ ہیبرون وچ اسرائیلی افواج دی دوبارہ تعیناتی ہوئی تے زیادہ تر علاقے وچ شہری اتھارٹی نوں فلسطینی اتھارٹی دے حوالے کے دتا گیا۔
1997 وچ حماس دی طرف توں یروشلم وچ دو مہلک خودکش حملےآں دے بعد، اسرائیلی خفیہ ایجنٹاں کو اردن بھیجیا گیا تاکہ اوہ اک خاص زہر دا استعمال کردے ہوئے حماس دے شعبہ حماس دے سیاسی سربراہ خالد مشعل نوں ختم کر دتیاں۔ آپریشن ناکام ہويا تے خفیہ ایجنٹ پکڑے گئے۔ انہاں دی رہائی دے بدلے اسرائیل نے دوائی بھیجی جس توں انہاں دی جان بچ گئی تے شیخ احمد یاسین سمیت اک درجن فلسطینی قیدیاں نوں رہیا کر دتا۔ اس رہائی تے فلسطینی اتھارٹی دی سیکورٹی فورسز وچ اضافے دی وجہ توں دوسری انتفاضہ شروع ہونے تک خودکش حملےآں وچ جنگ بندی ہو گئی۔
1999 وچ ایہود باراک وزیراعظم منتخب ہوئے۔ بارک نے امن عمل دی حمایت وچ رابن دی پالیسیاں نوں جاری رکھیا۔ 2000 وچ ، 1982 دی لبنان جنگ وچ اسرائیل دے جنوبی لبنان اُتے قبضے دے 18 سال بعد، ایہ قبضہ ختم ہو گیا جدوں اسرائیل نے یکطرفہ طور اُتے جنوبی لبنان دے " سیکیورٹی زون " توں اپنی بقیہ افواج نوں واپس بلا لیا۔
جداں جداں سفارت کاری دے لئی بوہت گھٹ امید دے نال تشدد وچ وادھا ہويا، جولائی 2000 وچ کیمپ ڈیوڈ 2000 سمٹ دا انعقاد کيتا گیا جس دا مقصد اک "حتمی حیثیت" دے معاہدے تک پہنچنا سی۔ یاسر عرفات دی جانب توں امریکی تے اسرائیلی مذاکرات کاراں دی طرف توں تیار کردہ تجویز نوں قبول نہ کرنے دے بعد سربراہی اجلاس ختم ہو گیا۔ بارک پوری غزہ دی پٹی، مشرقی یروشلم دے اک حصے وچ اک فلسطینی راجگڑھ، مغربی کنارے دا 73 فیصد حصہ (مشرقی یروشلم نوں چھڈ کے) 10-25 سال بعد 90-94 فیصد تک تے فلسطینی پناہ گزیناں دے لئی مالی معاوضے دی پیشکش کرنے دے لئی تیار سی۔ امن عرفات نے جوابی پیشکش کيتے بغیر اس پیشکش نوں ٹھکرا دتا۔ [۶۴]
2000-05: دوسرا انتفادہ
[سودھو]اوسلو معاہدے اُتے دستخط فلسطینی ریاست دے قیام وچ ناکام ہونے دے بعد، ستمبر 2000 وچ دوسری انتفاضہ (بغاوت) شروع ہوئی، جس وچ فلسطینی اسرائیلی تشدد وچ شدت پیدا ہوئی، جو اج تک جاری اے۔ دوسرے انتفادہ نے دونے طرف توں ہزاراں متاثرین، جنگجوواں تے عام شہریاں دے درمیان، تے پہلے انتفادہ توں زیادہ مہلک رہیا اے۔ بوہت سارے فلسطینی دوسری انتفادہ غیر ملکی قبضے دے خلاف قومی آزادی دی اک جائز جنگ سمجھدے نيں، جدوں کہ بوہت سارے اسرائیلی اسنوں دہشت گردی دی مہم سمجھدے نيں۔ [۶۵]
امن عمل دی ناکامی تے دوسری انتفادہ دے پھٹنے توں، جس وچ اسرائیلی شہریاں دے خلاف فلسطینیاں دے بڑھدے ہوئے دہشت گردانہ حملے وی شامل سن، زیادہ تر اسرائیلی عوام تے سیاسی قیادت دا فلسطینی اتھارٹی اُتے امن شراکت دار دے طور اُتے اعتماد کھونے دا باعث بنیا۔ دوسری انتفاضہ دے دوران دہشت گردانہ حملےآں وچ اضافے دی وجہ توں، بنیادی طور اُتے حماس دی طرف توں اسرائیلی شہریاں دے خلاف، اسرائیلی فوجیاں نے مغربی کنارے دے اندر باقاعدہ چھاپے تے گرفتاریاں شروع کر دتیاں۔ اس دے علاوہ، اسرائیل نے حماس دے کارکناں دے خلاف چنیدہ قتل و غارت گری وچ وادھا کيتا۔ شروع وچ اس پالیسی دا مقصد سرگرم عسکریت پسنداں نوں نشانہ بنانا سی لیکن بعد وچ اس دا مقصد حماس دی قیادت دے نال نال شیخ احمد یاسین نوں وی نشانہ بنایا گیا۔ اس پالیسی نے اسرائیل دے اندر تے دنیا بھر وچ تنازع نوں جنم دتا۔
باراک دی حکومت دے خاتمے دے بعد ایریل شیرون 6 فروری 2001 نوں وزیر اعظم منتخب ہوئے۔ شیرون نے اسرائیلی لیبر پارٹی نوں اتحاد وچ مدعو کيتا تاکہ علیحدگی دے منصوبے دی حمایت دی جا سکے۔ سیاسی صورتحال دی خرابی دی وجہ توں، اس نے تبا سمٹ وچ یا اوسلو معاہدے دے کسی وی پہلو دے تحت فلسطینی اتھارٹی دے نال مذاکرات جاری رکھنے توں انکار کر دتا۔
2002 وچ بیروت سربراہی اجلاس وچ ، عرب لیگ نے اک متبادل سیاسی منصوبہ تجویز کيتا جس دا مقصد اسرائیل-فلسطینی تنازعہ نوں ختم کرنا سی۔ بعد وچ اس تجویز نوں اک سیاسی منصوبے دے طور اُتے تیار کيتا گیا جس نوں تمام عرب ریاستاں دے نال نال عرب لیگ نے وی قبول کيتا۔ اس منصوبے دے اک حصے دے طور اُتے تمام عرب ریاستاں اسرائیل دے نال اپنے تعلقات نوں معمول اُتے لاواں گی تے گولان دی پہاڑیاں، غزہ دی پٹی تے مغربی کنارے (بشمول مشرقی یروشلم ) توں مکمل اسرائیلی انخلاء دے بدلے عرب-اسرائیل تنازعہ دا خاتمہ کرن گی۔ ہور برآں، اس منصوبے دے تحت اسرائیل نوں اک آزاد فلسطینی ریاست دے قیام دی اجازت دینے دی ضرورت سی اور، جو منصوبہ اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی دی قرارداد 194 دے مطابق فلسطینی پناہ گزیناں دے لئی "منصفانہ حل" دے طور اُتے بیان کردا اے۔ اسرائیل نے اس اقدام دے لفظاں نوں مسترد کر دتا، لیکن سرکاری ترجماناں نے خطے وچ امن تے اسرائیل دے معمول اُتے لیانے دے لئی عرب اقدام اُتے خوشی دا اظہار کيتا۔ حوالےدی لوڑ؟
اسرائیل دی جانب توں نسبتاً تحمل دے دور دے بعد، 27 مارچ 2002 نوں نیتنیا دے پارک ہوٹل وچ اک مہلک خودکش حملے دے بعد، جس وچ 30 یہودی مارے گئے سن، شیرون نے آپریشن ڈیفنس شیلڈ دا حکم دتا، اک وڈے پیمانے اُتے فوجی آپریشن۔ مغربی کنارے دے فلسطینی شہراں وچ 29 مارچ توں 10 مئی 2002 دے درمیان اسرائیل دی دفاعی افواج دی طرف توں کيتے گئے۔ اس آپریشن نے اسرائیل وچ فلسطینیاں دے دہشت گردانہ حملےآں نوں کم کرنے وچ اہم کردار ادا کيتا۔
فلسطینی دہشت گردی توں لڑنے دی کوششاں دے اک حصے دے طور پر، جون 2002 وچ ، اسرائیل نے مغربی کنارے وچ رکاوٹ دی تعمیر شروع کيتی۔ رکاوٹ ودھنے دے بعد، پورے اسرائیل وچ فلسطینی خودکش بم دھماکےآں تے ہور حملےآں وچ 90 فیصد کمی واقع ہوئی۔ پر، ایہ رکاوٹ دونے فریقاں دے درمیان تنازعہ دا اک وڈا مسئلہ بن گئی کیونجے دیوار دا 85 فیصد حصہ 1948 دی گرین لائن دے مطابق فلسطینیاں دے علاقے وچ اے۔ [۶۶]
اسرائیل وچ معاشی تے سلامتی دی سنگین صورتحال دے بعد، ایریل شیرون دی سربراہی وچ لیکود پارٹی نے جنوری 2003 وچ اسرائیلی انتخابات وچ بھاری اکثریت توں کامیابی حاصل کيتی۔ انہاں انتخابات دے نتیجے وچ اسرائیل تے فلسطینیاں دے درمیان عارضی جنگ بندی ہوئی تے مئی 2003 وچ عقبہ سربراہی اجلاس ہويا جس وچ شیرون نے امریکا، یورپی یونین تے روس دی طرف توں پیش کردہ امن دے لئی روڈ میپ دی توثیق کی، جس نے محمود عباس دے نال گل گل دا آغاز کيتا۔ ، تے مستقبل وچ اک فلسطینی ریاست دے قیام دے عزم دا اعلان کيتا۔ روڈ میپ دی توثیق دے بعد، مشرق وسطی اُتے کوارٹیٹ قائم کيتا گیا سی، جس وچ امریکا، روس، یورپی یونین تے اقوام متحدہ دے نمائندے شامل سن جو اسرائیل-فلسطینی تنازعہ دے درمیانی ادارے دے طور اُتے سن ۔
19 مارچ 2003 نوں عرفات نے محمود عباس نوں وزیر اعظم مقرر کيتا۔ عباس دی بقیہ مدت وزیر اعظم دے طور اُتے انہاں دے تے عرفات دے درمیان اقتدار دی تقسیم اُتے متعدد تنازعات دی خصوصیت رہی۔ امریکا تے اسرائیل نے عرفات اُتے عباس تے انہاں دی حکومت نوں مسلسل کمزور کرنے دا الزام لگایا۔ مسلسل تشدد تے معلوم دہشت گرداں دی اسرائیلی "ٹارگٹ کلنگ"حوالےدی لوڑ؟ نے عباسنوں مجبور کيتا کہ اوہ امن دے لئی روڈ میپ دے فلسطینی اتھارٹی دے پہلو نوں برقرار رکھنے دے لئی کریک ڈاؤن دا عہد کرن۔ اس دی وجہ توں عرفات دے نال فلسطینی سیکورٹی سروسز دے کنٹرول اُتے اقتدار دی کشمکش شروع ہوئی۔ عرفات نے عباسنوں کنٹرول چھڈنے توں انکار کر دتا، اس طرح اسنوں عسکریت پسنداں دے خلاف کریک ڈاؤن وچ استعمال کرنے توں روک دتا۔ عباس نے اکتوبر 2003 وچ اپنی حکومت دے خلاف اسرائیل تے امریکا دی حمایت دی کمی دے نال نال "اندرونی اشتعال" دا حوالہ دیندے ہوئے وزیر اعظم دے عہدے توں استعفیٰ دے دتا۔
2003 دے آخر وچ ، شیرون نے اپنی ساحلی پٹی تے فضائی حدود دا کنٹرول برقرار رکھدے ہوئے، غزہ دی پٹی توں یکطرفہ انخلاء دا آغاز کيتا۔ شیرون دے اس منصوبے دا فلسطینی اتھارٹی تے اسرائیل دے کھبے بازو دی طرف توں خیر مقدم کيتا گیا اے جو کہ اک حتمی امن تصفیہ دی طرف اک قدم اے۔ پر، اس دی اپنی لیکود پارٹی دے اندر تے دوسرے سجے بازو دے اسرائیلیاں دی طرف توں مخالفت دے نال استقبال کيتا گیا اے ،سانچہ:کون قومی سلامتی، فوجی مذہبی بنیاداں اُتے ۔ جنوری 2005 وچ ، شیرون نے اک قومی اتحاد دی حکومت تشکیل دتی جس وچ لیکود، لیبر، تے میمد تے ڈیگل ہاتورہ دے نمائندےآں نوں "حکومت توں باہر" دے حامیاں دے طور اُتے شامل کيتا گیا سی جس وچ حکومت وچ کوئی نشست نئيں سی۔ پالیسی)۔ 16 تے 30 اگست 2005 دے درمیان، شیرون نے متنازعہ طور اُتے غزہ دی 21 بستیاں تے شمالی مغربی کنارے دی چار بستیاں توں 9,480 یہودی آباد کاراں نوں بے دخل کيتا۔ علیحدگی دا منصوبہ ستمبر 2005 وچ نافذ کيتا گیا سی۔ انخلاء دے بعد، اسرائیلی قصبہ سڈروٹ تے غزہ دی پٹی دے نیڑے ہور اسرائیلی کمیونٹیز غزہ توں مسلسل گولہ باری تے مارٹر بم حملےآں دا نشانہ بن گئياں۔سانچہ:Clarify اسرائیلی ردعمل۔
2005 توں ہن تک
[سودھو]نومبر 2004 وچ الفتح پارٹی دے پی ایل او دے طویل عرصے تک رہنما فلسطینی اتھارٹی دے چیئرمین یاسر عرفات دی موت دے بعد، الفتح دے رکن محمود عباس جنوری 2005 وچ فلسطینی نیشنل اتھارٹی دے صدر منتخب ہوئے۔ عرفات دی موت دے بعد فلسطینی اتھارٹی دے خلاف جو اک اہم الزام سامنے آیا اوہ ایہ سی کہ کئی سالاں وچ عرفات تے الفتح دے حکام نے بیرونی ملکاں تے تنظیماں توں ارباں ڈالر دی امداد حاصل کيتی تے اس رقم نوں فلسطینی معاشرے دی ترقی دے لئی کدی استعمال نئيں کيتا۔ الزام سی کہ ایہ رقم عرفات دے ذاتی اخراجات دے لئی استعمال کیتی گئی۔ ایہ الزامات رفتہ رفتہ اہمیت اختیار کردے گئے، جس توں حماس گروپ دے لئی فلسطینیاں دی عوامی حمایت وچ وادھا ہويا، جسنوں اکثر فلسطینی معاشرے نے زیادہ موثر تے ایماندار سمجھیا، بنیادی طور اُتے اس لئی کہ اس نے مختلف ادارے تے سماجی خدمات دی تعمیر دی سی۔ حماس نے ایہ وی واضح طور اُتے کہیا کہ اس نے اسرائیل دے وجود دے حق نوں تسلیم نئيں کيتا تے نہ ہی اوسلو امن عمل نوں قبول کيتا تے نہ ہی اسرائیل دے نال کسی دوسرے امن عمل نوں۔ ہور برآں، حماس نے برساں دے دوران کھلے عام کہیا اے کہ اس نے گذشتہ برساں وچ اسرائیلیاں دے خلاف دہشت گردی دی کارروائیاں دی حوصلہ افزائی تے منظم کارروائی کيتی اے۔
فلسطینیاں وچ حماس تنظیم دا مضبوط ہونا، فلسطینی اتھارٹی تے الفتح تنظیم دا بتدریج ٹوٹنا، تے اسرائیل دا علیحدگی دا منصوبہ تے خاص طور اُتے یاسر عرفات دی موت نے 2005 دے اوائل وچ حماس تحریک دی پالیسی وچ تبدیلی دا باعث بننا شروع کيتا۔ تنظیم دی اپنی سیاسی خصوصیات اُتے زور دینا۔
نومبر 2007 وچ اناپولس کانفرنس منعقد ہوئی۔ اس کانفرنس وچ پہلی بار دو ریاستی حل پیش کيتا گیا جس وچ اسرائیل-فلسطینی تنازعہ نوں حل کرنے دے لئی باہمی طور اُتے متفقہ خاکہ پیش کيتا گیا۔ کانفرنس دا اختتام تمام جماعتاں دے مشترکہ بیان دے نال ہويا۔
غزہ اسرائیل تنازعہ
[سودھو]2006 دے فلسطینی قانون ساز انتخابات وچ حماس نے فلسطینی قانون ساز کونسل وچ اکثریت حاصل کيتی، جس توں امریکا تے بوہت سارے یورپی ملکاں نے حماس تے فلسطینی اتھارٹی دے لئی تمام فنڈز بند کر دتے [۶۷] اس گل اُتے اصرار کيتا کہ حماس اسرائیل نوں تسلیم کرے، تشدد ترک کرے تے قبول کرے۔ پچھلے امن معاہدے [۶۸] اسرائیل نے حماس دے نال مذاکرات کرنے توں انکار کر دتا، کیونجے حماس نے کدی وی اپنے اعتقادات توں دستبردار نئيں ہوئے کہ اسرائیل دے وجود دا کوئی حق نئيں اے تے ایہ کہ اسرائیل دی پوری ریاست اک غیر قانونی قبضہ اے جس دا صفایا ہونا چاہیے۔ یورپی یونین دے ملکاں تے امریکا نے دھمکی دتی اے کہ جے حماس اسرائیل دے وجود نوں تسلیم نئيں کرے گی، دہشت گردی نوں ترک نئيں کرے گی تے PLO تے اسرائیل دے درمیان ماضی وچ طے پانے والے امن معاہدےآں دی حمایت کرے گی۔ حماس دے عہدیداراں نے کھلے عام کہیا اے کہ تنظیم اسرائیل دے وجود دے حق نوں تسلیم نئيں کردی، حالانکہ تنظیم نے طویل مدتی جنگ بندی دے لئی کھلے دل دا اظہار کيتا سی۔ حماسنوں اسرائیل تے 12 ہور ملکاں [۶۹] اک دہشت گرد تنظیم سمجھدے نيں تے اس لئی اوہ باضابطہ امن مذاکرات وچ حصہ لینے دا حقدار نئيں اے۔
جون 2006 وچ اک منصوبہ بند آپریشن دے دوران، حماس غزہ توں سرحد عبور کرنے، اک اسرائیلی ٹینک اُتے حملہ کرنے، دو IDF فوجیاں نوں ہلاک کرنے تے زخمی اسرائیلی فوجی گیلاد شالیت نوں اغوا کرکے واپس غزہ دی پٹی وچ داخل ہونے وچ کامیاب ہوئی۔ اس واقعے دے بعد تے حماس دی طرف توں غزہ دی پٹی توں جنوبی اسرائیل اُتے متعدد راکٹ فائر کرنے دے جواب وچ ، غزہ دی پٹی وچ حماس تے اسرائیل دے درمیان لڑائی شروع ہو گئی (دیکھو 2006 اسرائیل-غزہ تنازعہ )۔
2007 دے موسم گرما وچ فتح-حماس دا تنازعہ شروع ہويا، جس دے نتیجے وچ بالآخر حماس نے غزہ دی پٹی دا کنٹرول سنبھال لیا، جس نے عملی طور اُتے فلسطینی اتھارٹی نوں دو حصےآں وچ تقسیم کر دتا۔ الفتح توں وابستہ مختلف قوتاں حماس دے نال متعدد بندوقاں دی لڑائیاں وچ مصروف نيں۔ فتح دے زیادہ تر رہنما مصر تے مغربی کنارے فرار ہو گئے، جداں کہ کچھ پکڑے گئے تے مارے گئے۔ مغربی کنارے اُتے فتح دا کنٹرول برقرار رہیا، تے صدر عباس نے اک نواں حکومتی اتحاد تشکیل دتا، جس دے بارے وچ فتح دے بعض ناقدین دا کہنا اے کہ ایہ فلسطینی آئین نوں توڑدا اے تے حماس دی اکثریتی حکومت نوں خارج کر دیندا اے۔
حماس تے اسرائیل دے درمیان چھ ماہ دی نازک جنگ بندی 19 دسمبر 2008 ختم ہو گئی۔ حماس تے اسرائیل جنگ بندی وچ توسیع دی شرائط اُتے متفق نئيں ہو سکے۔ حماس نے اسرائیل اُتے غزہ دی پٹی دی ناکہ بندی ختم نہ کرنے تے 4 نومبر نوں اسرائیل توں غزہ دی پٹی وچ سرحد عبور کرنے والی اک مطلوبہ سرنگ اُتے اسرائیلی حملے دا الزام لگایا، [۷۰] جسنوں اس نے جنگ بندی دی سنگین خلاف ورزی قرار دتا۔ [۷۱] اسرائیل نے حماس اُتے اسرائیلی شہراں اُتے مسلسل راکٹ تے مارٹر حملےآں دا حوالہ دیندے ہوئے جنگ بندی دی خلاف ورزی دا الزام لگایا اے۔ [۷۲]
اسرائیلی آپریشن دا آغاز غزہ دی پٹی اُتے شدید بمباری توں ہويا، حماس دے ٹھکانےآں، پولیس دے تربيتی کیمپاں، [۷۳] پولیس ہیڈکوارٹرز تے دفاتر نوں نشانہ بنایا گیا۔ شہریاں دے بنیادی ڈھانچے بشمول مسیتاں، مکانات، طبی سہولیات تے اسکولاں اُتے وی حملہ کيتا گیا۔ اسرائیل نے کہیا اے کہ انہاں وچوں بہت ساریاں عمارتاں نوں جنگجو استعمال کردے سن، تے ہتھیاراں تے راکٹاں نوں ذخیرہ کرنے دی جگہ دے طور اُتے استعمال کردے سن ۔ حماس نے تنازعہ دے دوران اسرائیل وچ اہداف دے خلاف اپنے راکٹ تے مارٹر حملےآں نوں تیز کر دتا، جس نے پہلے غیر نشانہ بنائے گئے شہراں جداں کہ بیر شیبہ تے اشدود نوں نشانہ بنایا۔ [۷۴] 3 جنوری 2009 نوں اسرائیلی زمینی حملے دا آغاز ہويا۔ [۷۵][۷۶]
اس آپریشن دے نتیجے وچ 1300 توں ودھ فلسطینی مارے گئے۔حوالےدی لوڑ؟ رپورٹ جاری دی اے جس وچ کہیا گیا اے کہ مرنے والےآں دی اکثریت حماس دے عسکریت پسنداں دی سی۔ فلسطینی مرکز برائے انسانی حقوق نے اطلاع دتی اے کہ 1,417 وچوں 926 مرنے والے عام شہری تے غیر جنگجو سن ۔ [۷۷]
</br>14 نومبر 2012 نوں اسرائیل نے غزہ دی پٹی وچ آپریشن ستون آف ڈیفنس شروع کيتا جس دا مقصد غزہ دی پٹی [۷۸] شروع ہونے اَنھّا دھند راکٹ حملےآں نوں روکنا تے عسکریت پسند تنظیماں دی صلاحیتاں وچ خلل ڈالنا سی۔ [۷۹] ایہ کارروائی حماس دے عسکری ونگ دے سربراہ احمد جباری دی ٹارگٹ کلنگ دے نال شروع ہوئی۔ آئی ڈی ایف نے کہیا کہ اس نے غزہ دی پٹی وچ 1500 توں زیادہ فوجی تھانواں نوں نشانہ بنایا، جنہاں وچ راکٹ لانچنگ پیڈ، اسمگلنگ سرنگاں، کمانڈ سینٹرز، ہتھیاراں دی تیاری تے اسٹوریج دی عمارتاں شامل نيں۔ [۸۰] فلسطینی ذرائع دے مطابق شہریاں دے مکانات نوں نشانہ بنایا گیا تے [۸۱] غزہ دے محکمہ صحت دے حکام دا کہنا اے کہ 23 نومبر تک اس تنازعے وچ 167 فلسطینی ہلاک ہو چکے نيں۔ فلسطینی عسکریت پسند گروپاں نے 1,456 [۸۲] زیادہ ایرانی فجر-5 ، روسی گراڈ راکٹ، قسام تے مارٹر ریشون لیزیون ، بیر شیبہ، اشدود ، اشکلون تے ہور آبادی دے مراکز اُتے فائر کيتے؛ 1991 دی خلیجی جنگ دے بعد پہلی بار تل ابیب نوں نشانہ بنایا گیا تے راکٹاں دا ہدف یروشلم سی۔ راکٹاں نے چار اسرائیلی شہری مارے جنہاں وچوں تن کریات ملاچی وچ اک گھر اُتے براہ راست لگنے توں دو اسرائیلی فوجی تے متعدد فلسطینی شہری مارے گئے۔ 19 نومبر تک، راکٹ حملےآں وچ 252 توں زیادہ اسرائیلی جسمانی طور اُتے زخمی ہوئے۔ [۸۳] اسرائیل دے آئرن ڈوم میزائل ڈیفنس سسٹم نے تقریباً 421 راکٹاں نوں روکیا، ہور 142 راکٹ غزہ اُتے گرے، 875 راکٹ کھلے علاقےآں وچ گرے، تے 58 راکٹ اسرائیل دے شہری علاقےآں وچ گرے۔ [۸۰][۸۲] تل ابیب دی اک بس اُتے بم حملہ جس وچ 20 توں زیادہ شہری زخمی ہوئے، حماس دی "برکت" حاصل کيتی۔ [۸۴] مصر دی ثالثی وچ حماس تے اسرائیل دے درمیان کئی دناں تک جاری رہنے والے مذاکرات دے بعد 21 نومبر نوں جنگ بندی دا اعلان کيتا گیا۔
اکتوبر 2011 وچ ، اسرائیل تے حماس دے درمیان اک معاہدہ طے پایا، جس دے تحت گرفتار اسرائیلی فوجی گیلاد شالیت نوں 1,027 فلسطینیاں تے عرب اسرائیلی قیدیاں دے بدلے رہیا کيتا جائے گا، جنہاں وچوں 280 نوں مختلف منصوبہ بندی تے مرتکب ہونے دے جرم وچ عمر قید دی سزا سنائی گئی سی۔ اسرائیلی اہداف دے خلاف دہشت گردانہ حملے۔ حماس دے فوجی رہنما احمد جباری نے بعد وچ اس گل دی تصدیق کردے ہوئے کہیا کہ معاہدے دے تحت رہیا کيتے گئے قیدی 569 اسرائیلی شہریاں دے قتل دے اجتماعی طور اُتے ذمہ دار سن ۔ [۸۵]
2014 وچ اسرائیل تے غزہ دے درمیان اک ہور جنگ ہوئی جس دے نتیجے وچ 70 توں زیادہ اسرائیلی ہلاک تے 2000 توں زیادہ فلسطینی ہلاک ہوئے۔
2009 دے بعد توں، اوباما انتظامیہ نے بارہیا اسرائیلی حکومت اُتے جس دی قیادت وزیر اعظم بنجمن نیتن یاہو کر رہی اے مغربی کنارے وچ اسرائیلی بستیاں دی ترقی نوں روکنے تے اسرائیل تے فلسطینی عوام دے درمیان امن عمل نوں دوبارہ شروع کرنے دے لئی دباؤ ڈالیا اے۔ 4 جون 2009 نوں صدر اوباما دی قاہرہ دی تقریر دے دوران جس وچ اوباما نے مسلم دنیا توں خطاب کيتا سی، اوباما نے ہور چیزاں دے نال نال کہیا سی کہ "امریکا اسرائیلی بستیاں نوں جاری رکھنے دی قانونی حیثیت نوں قبول نئيں کردا"۔ "یہ تعمیر پچھلے معاہدےآں دی خلاف ورزی کردی اے تے امن دے حصول دی کوششاں نوں نقصان پہنچاندی اے۔ ایہ انہاں بستیاں دے رکنے دا وقت اے۔" اوباما دی قاہرہ تقریر دے بعد نیتن یاہو نے فوری طور اُتے اک خصوصی حکومتی اجلاس بلايا۔ 14 جون نوں، اوباما دی قاہرہ دی تقریر دے دس دن بعد، نیتن یاہو نے بار-ایلان یونیورسٹی وچ اک تقریر دی جس وچ انہاں نے دو ماہ دے لئی خود نوں چھڈ کے کسی وی چیز توں عہد کرنے توں انکار کرنے دے بعد، پہلی بار اک "غیر فوجی فلسطینی ریاست" دی توثیق کيتی۔ - دفتر وچ آندے وقت حکمرانی کيتی خودمختاری۔ اس تقریر نوں وڈے پیمانے اُتے اوباما دی تقریر دے ردعمل دے طور اُتے دیکھیا گیا۔ نیتن یاہو نے کہیا کہ اوہ اک فلسطینی ریاست نوں تسلیم کرن گے جے یروشلم اسرائیل دا متحدہ راجگڑھ رہے تاں فلسطینیاں دے پاس کوئی فوج نئيں ہوئے گی تے فلسطینی واپسی دے اپنے مطالبے توں دستبردار ہوجاواں گے۔ انہاں نے مغربی کنارے وچ موجودہ یہودی بستیاں وچ "قدرتی نمو" دے حق دا وی دعویٰ کيتا جدوں کہ انہاں دی مستقل حیثیت ہور گل گل اُتے منحصر اے۔ عام طور پر، اس خطاب نے اسرائیل-فلسطینی امن عمل دے خلاف اس دے سابقہ عاقبت نااندیش موقف دے لئی مکمل تبدیلی دی نمائندگی کيتی۔ حماس دے ترجمان سامی ابو زہری جداں فلسطینی رہنماواں نے اس بیان نوں فوری طور اُتے مسترد کر دتا، جنہاں نے اس تقریر نوں "نسل پرستانہ" قرار دتا۔ [۸۶][۸۷]
25 نومبر 2009 نوں اسرائیل نے مغربی کنارے وچ اپنی تمام بستیاں اُتے 10 ماہ دے لئی تعمیراتی روک لگیا دتی۔ اسرائیل دے اس فیصلے نوں وڈے پیمانے اُتے اوباما انتظامیہ دے دباؤ دے طور اُتے دیکھیا گیا، جس وچ فریقین اُتے زور دتا گیا کہ اوہ مذاکرات نوں دوبارہ شروع کرنے دے موقع توں فائدہ اٹھاواں۔ اپنے اعلان وچ نیتن یاہو نے اس اقدام نوں "اک تکلیف دہ قدم" قرار دتا جو امن عمل دی حوصلہ افزائی کرے گا تے فلسطینیاں اُتے زور دتا کہ اوہ جواب دتیاں پر، فلسطینیاں نے اس کال نوں مسترد کر دتا تے اسرائیل دی طرف توں ایسا کرنے دی اپیل دے باوجود مذاکرات وچ داخل ہونے توں انکار کر دتا۔ بالآخر، 2 ستمبر نوں، امریکا نے واشنگٹن وچ اسرائیل تے فلسطینی اتھارٹی دے درمیان براہ راست مذاکرات دا آغاز کيتا۔ پر، اس دے فوراً بعد، جدوں مغربی کنارے وچ یہودی بستیاں دی تعمیر اُتے اسرائیلی جزوی موقوف ختم ہونے نوں سی، فلسطینی قیادت نے اعلان کيتا کہ جے موقوف دی تجدید نہ کيتی گئی تاں اوہ مذاکرات توں نکلنے دا ارادہ رکھدے نيں۔ اسرائیل دا موقف اے کہ اوہ خیرسگالی دے اس جذبے دی تجدید نئيں کرے گا تے فلسطینی قیادت اُتے زور دتا کہ اوہ مذاکرات جاری رکھے۔ بعد وچ اسرائیل نے فلسطینی اتھارٹی دی طرف توں اسرائیل نوں یہودیاں دے قومی وطن دے طور اُتے تسلیم کرنے دے بدلے موقوف دی تجدید دی پیشکش کیتی۔ اس درخواست نوں فلسطینی قیادت نے مسترد کر دتا سی۔
ستمبر 2011 دے دوران فلسطینی اتھارٹی نے اک سفارتی مہم دی قیادت دی جس دا مقصد اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی دے 66ويں اجلاس دے ذریعے مشرقی یروشلم نوں اس دا راجگڑھ بنانے دے نال 1967 دی سرحداں دے اندر ریاست فلسطین نوں تسلیم کرنا سی۔ 23 ستمبر نوں صدر محمود عباس نے اقوام متحدہ دے سیکرٹری جنرل بان دی مون نوں ریاست فلسطین نوں 194 ويں رکن دے طور اُتے تسلیم کرنے دی درخواست پیش کيتی۔ سلامتی کونسل وچ حالے اس اُتے ووٹنگ ہونا باقی اے۔ اس فیصلے نوں اسرائیلی حکومت نے یکطرفہ اقدام قرار دتا سی۔ [۸۸]
2012 وچ ، فلسطینی اتھارٹی نے اقوام متحدہ دی غیر رکن ریاست دے طور اُتے داخلے دے لئی درخواست دی، جس دے لئی صرف اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی دے اکثریتی ووٹ دی ضرورت اے۔ حماس نے وی اس تحریک دی حمایت کيتی۔ [۸۹] قرارداد دا مسودہ 29 نومبر 2012 نوں 138 دے مقابلے 9 ووٹاں توں منظور کيتا گیا، جس وچ 41 نے عدم شرکت کيتی۔ اقوام متحدہ دی تسلیم توں قطع نظر، اس تحریر دے مطابق، علامتی سطح دے علاوہ کوئی فلسطینی ریاست موجود نئيں اے۔ اسرائیل نے اشارہ دتا کہ اک حقیقی، حقیقی دنیا دی فلسطینی ریاست تبھی وجود وچ آسکدی اے جدوں فلسطینی اسرائیل دے نال امن مذاکرات وچ کامیاب ہو جاواں۔ [۹۰]
آبادیاتی تریخ
[سودھو]تھلے لکھے حصے وچ فلسطین ، اسرائیل تے فلسطینی علاقےآں وچ گزشتہ دو صدیاں اُتے محیط یہودی تے عرب آبادیاں دی آبادیاتی تریخ پیش کيتی گئی اے جسنوں مردم شماری دے نتائج تے سرکاری دستاویزات توں لیا گیا اے جس وچ آبادیاتی ساخت دا ذکر اے۔
19ويں صدی توں 1948 تک
[سودھو]
|
1949 توں 1967 تک
[سودھو]
1947 تے 1949 دے درمیان عرب آبادی وچ کمی 1948 دے فلسطینیاں دی ہجرت دی وجہ توں اے۔ |
|
1967ء توں حال
[سودھو]
2 ڈیٹا وچ مغربی کنارے تے غزہ دی پٹی وچ اسرائیلی بستیاں وی شامل نيں۔ |
|
یروشلم وچ
[سودھو]سال | یہودی | عرباں | کل |
---|---|---|---|
1860 | 6,000 | 6,000 | 12,000 |
1892 | 26,000 | 16,000 | 42,000 |
1922 | 34,000 | 29,000 | 63,000 |
1942 | 86,000 | 54,000 | 140,000 |
1948 | 100,000 | 66,000 | 165,000 |
1967 (جولائی) | 200,000 | 66,000 | 266,000 |
1995 | 417,000 | 174,000 | 591,000 |
2000 | 437,000 | 220,000 | 658,000 |
ہور ویکھو
[سودھو]- اسرائیل دی تریخ
- فلسطین دی تریخ
- جنگ وچ اسرائیلی جانی نقصان
- اسرائیل-فلسطینی امن عمل
- اسرائیل-فلسطینی تنازع دی فوجی کارروائیاں
- جنگ وچ فلسطینیاں دی ہلاکتاں
- اسرائیل اُتے فلسطینیاں دے راکٹ حملے
- عرب اسرائیل تنازع دی ٹائم لائن
- اسرائیل-فلسطینی تنازع دی ٹائم لائن
- اسرائیل-فلسطینی تنازع
- عرب اسرائیل تنازع
- فلسطینی نکبت
- فلسطینی عوام توں اظہار یکجہتی دا عالمی دن
- جنوبی لبنان تنازع 1978ء
- 1948ء فلسطینی خروج دے دوران غیر آباد کيتے جانے والے عرب پنڈ تے قصبے
- فلسطینی قومی چارٹر
- فلسطینی حق رجعت
- الاقصی انتفاضہ
- یروشلم تصادم، 2021ء
- صدی دا معاہدہ
- جنگ غزہ (2008ء-2009ء)
- 1948ء دی عرب اسرائیلی جنگ
- تحریک جہاد اسلامی در فلسطین
- مغربی کنارے اُتے اسرائیلی قبضہ
- 6 روزہ جنگ
- جنگ یوم کپور
- 2022ء مسجد اقصیٰ اُتے حملہ
- 2022ء مسجد اقصیٰ اُتے حملہ
- مغربی کنارے دا اردن دا الحاق
- عرب تے مسلم ملکاں توں یہودی ہجرت
- انتفاضہ اول
نوٹس
[سودھو]باہرلے جوڑ
[سودھو]- اسرائیلی فلسطینی تنازعہ دے لئی ابتدائی رہنما (ویڈیو)
- یاہو نیوز مکمل کوریج: مشرق وسطی دا تنازعہ
- بی بی سی نیوز، مشرق وسطی دا تنازع Archived 2007-01-15 at the وے بیک مشین
سانچہ:مشرق وسطی دے تنازعاتسانچہ:اسرائیل فلسطین تنازعسانچہ:عرب-اسرائیل مسلح ٹکراوسانچہ:Nakbaendسانچہ:Nakbaend
- ↑ "Palestine: Ottoman rule." Britannica Online Encyclopedia. اپریل 1, 2009.
- ↑ Sephardi & Mizrahi
- ↑ The Jewish Diaspora
- ↑ Hattis Rolef, Susan (Sheila) and Avraham Sela. "Zionism." The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Ed. Sela. New York: Continuum, 2002. pp. 928–932.
- ↑ Smith, Charles D. "Palestine and the Arab-Israeli Conflict." Google Book Search. اپریل 1, 2009.
- ↑ Mark Tessler. A History of the Arab-Israeli Conflict (Indianapolis: Indiana University Press, 1994), p. 53.
- ↑ The Jerusalem Post, AVIVA BAR-AM, 10/2010
- ↑ Morris, Benny, Righteous Victims. p.42. https://books.google.com/books?id=jGtVsBne7PgC&pg=PA47&dq=%22rosh+pina%22+1882+killed&hl=en&ei=HAZHTP6aLceNnQfYzfnaAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDwQ6AEwAw#v=onepage&q=in%20december%201882&f=false
- ↑ Morris Benny, Righteous Victims, p. 54.
- ↑ Morris, Benny, Righteous Victims. p. 54
- ↑ Virginia Page Fortna (2004) Peace time: cease-fire agreements and the durability of peace Princeton University Press, سانچہ:آئی ایس بی این p 97
- ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ Gudrun Krämer, Graham Harman (2008) A history of Palestine: from the Ottoman conquest to the founding of the state of Israel Princeton University Press, سانچہ:آئی ایس بی این p. 121
- ↑ Russian Pogroms, Demonstrations, anti-immigration legislation and emigration
- ↑ Palestine, Israel and the Arab-Israeli Conflict: A Primer Archived فروری 10, 2014, at the وے بیک مشین Middle East Research and Information Project
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ ۱۵.۲ ۱۵.۳ ۱۵.۴ ۱۵.۵ "Arab-Israel Conflict." The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Ed. Avraham Sela. New York: Continuum, 2002. pp. 58–121.
- ↑ "MidEast Web – Feisal-Weizmann Agreement". http://www.mideastweb.org/feisweiz.htm.
- ↑ Berry, M. and Philo, G., Israel and Palestine: Conflicting Histories, London: Pluto Press (2006)
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ ۱۹.۲ "al-Husseini, Hajj (Muhammad) Amin." The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Ed. Sela. New York: Continuum, 2002. p. 361.
- ↑ Mattar, Philip. "The Mufti of Jerusalem: Al-Hajj Amin Al-Husayni and the Palestinian National ..." Google Books. 30 دسمبر 2013.
- ↑ William Roger Louis, Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization, 2006, p. 391
- ↑ Benny Morris, One state, two states:resolving the Israel/Palestine conflict, 2009, p. 66
- ↑ Benny Morris, The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited, p. 48; p. 11 "while the Zionist movement, after much agonising, accepted the principle of partition and the proposals as a basis for negotiation"; p. 49 "In the end, after bitter debate, the Congress equivocally approved –by a vote of 299 to 160 – the Peel recommendations as a basis for further negotiation."
- ↑ "Statement by His Majesty's Government in the United Kingdom, Presented by the Secretary of State for the Colonies to Parliament by Command of His Majesty". نومبر 1938. https://web.archive.org/web/20131103061306/http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/4941922311B4E3C585256D17004BD2E2. Retrieved on 2014-11-11.
- ↑ Sachar, Howard M. A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time. New York: Alfred A. Knopf, 1976. p. 238
- ↑ Y. Gorny, (1987), 'Zionism and the Arabs, 1882–1948', p. 216
- ↑ Y. Gorny, 1987, 'Zionism and the Arabs, 1882–1948', p. 259
- ↑ Simha Flapan, 'Zionism and the Palestinians', 1979, سانچہ:آئی ایس بی این, p. 265
- ↑ ۲۹.۰ ۲۹.۱ Sachar, A History of Israel, 1976. pp. 210–211
- ↑ Lewis, Bernard. The Jews of Islam, Princeton University Press, Princeton 1984, سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ "The Jewish Resistance Movement." Jewish Virtual Library. نومبر 12, 2011.
- ↑ «UNITED NATIONS: General Assembly: A/364: 3 ستمبر 1947: OFFICIAL RECORDS OF THE SECOND SESSION OF THE GENERAL ASSEMBLY: SUPPLEMENT No. 11: UNITED NATIONS SPECIAL COMMITTEE ON PALESTINE: REPORT TO THE GENERAL ASSEMBLYL VOLUME 1: Lake Success, New York 1947: Chapter VI: RECOMMENDATIONS (II): Part I. Plan on partition with economic union: Recommendations: A. Partition and independence: 1». بایگانیشده از اصلی در جون ۳, ۲۰۱۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ "A/RES/181(II) of 29 نومبر 1947". 1947. https://web.archive.org/web/20120524094913/http://domino.un.org/unispal.nsf/0/7f0af2bd897689b785256c330061d253. Retrieved on اپریل 19, 2012.
- ↑ ۳۴.۰ ۳۴.۱ Karsh, Efraim. The Arab-Israeli Conflict: The 1948 War. Google Books'. 30 دسمبر 2013.
- ↑ Special UN commission (اپریل 16, 1948), § II.5
- ↑ Yoav Gelber (2006), p.85
- ↑ Israel Ministry of Foreign Affairs: Declaration of Establishment of State of Israel: 14 مئی 1948: Retrieved 19 اپریل 2012 Archived مارچ 21, 2012, at the وے بیک مشین
- ↑ ۳۸.۰ ۳۸.۱ Nafez Nazzal (1978) The Palestinian exodus from Galilee, 1948 Institute for Palestine Studies, pp. 18, 36
- ↑ "Links to documents". https://web.archive.org/web/20140107030419/http://www.un.org/Docs/journal/asp/ws.asp?m=S%2F745.
- ↑ Benny Morris, Righteous Victims (New York: Vintage Books, 2001), p. 256
- ↑ Benny Morris, The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited (Cambridge University Press, 2004), 269f
- ↑ "Haganah | Zionist military organization | Britannica". https://www.britannica.com/topic/Haganah.
- ↑ Baylis Thomas (1999) How Israel Was Won: A Concise History of the Arab–Israeli Conflict Lexington Books, سانچہ:آئی ایس بی این p. xiv
- ↑ ۴۴.۰ ۴۴.۱ Sela, Avraham. "Jerusalem." The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Ed. Sela. New York: Continuum, 2002. pp. 491–498.
- ↑ Peter Bouckaert, Human Rights Watch, Human Rights Watch (Organization), Clarisa Bencomo (2001) Center of the storm: a case study of human rights abuses in Hebron district Published by Human Rights Watch, سانچہ:آئی ایس بی این p. 15
- ↑ ۴۶.۰ ۴۶.۱ ۴۶.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Ada Aharoni "The Forced Migration of Jews from Arab Countries, Historical Society of Jews from Egypt website. Accessed فروری 1, 2009.
- ↑ UN Doc. IS/33 2 اگست 1948 Text of a statement made by Moshe Sharett on اگست 1, 1948
- ↑ "Records show that until the Gaza raid, the Egyptian military authorities had a consistent and firm policy of curbing infiltration...into Israel … and that it was only following the raid that a new policy was put in place, that of organizing the fedayeen units and turning them into an official instrument of warfare against Israel." – Shlaim, pp. 128–129.
- ↑ Eran, Oded. "Arab-Israel Peacemaking." The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Ed. Avraham Sela. New York: Continuum, 2002, p. 127.
- ↑ Sela, Avraham. "Palestine Liberation Organization (PLO)." The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Ed. Avraham Sela. New York: Continuum, 2002. pp. 58–121.
- ↑ Qtd. in Sela, "Palestine Liberation Organization …," p.
- ↑ Kamal Salibi, The Modern History of Jordan (I. B. Tauris, 2006), pp. 251–252
- ↑ "The Milwaukee Journal". https://web.archive.org/web/20200511003732/https://news.google.com/newspapers?id=vU0aAAAAIBAJ&sjid=ZCkEAAAAIBAJ&pg=7083,3358419.
- ↑ "Toledo Blade". https://news.google.com/newspapers?id=u85OAAAAIBAJ&sjid=6gEEAAAAIBAJ&pg=7294,2025399.
- ↑ "Ion Mihai Pacepa on Russia & War on Terror on National Review Online". 2007-02-13. https://web.archive.org/web/20070213222243/http://article.nationalreview.com/?q=NjUzMGU4NTMyOTdkOTdmNTA1MWJlYjYyZDliODZkOGM=. Retrieved on 2019-04-30.
- ↑ "Russian Footprints" (in en-US). 2006-08-24. https://www.nationalreview.com/2006/08/russian-footprints-ion-mihai-pacepa/. Retrieved on 2019-04-30.
- ↑ ۵۸.۰ ۵۸.۱ Haaretz, جون 12, 2012, "Israel Admits It Revoked Residency Rights of a Quarter Million Palestinians: Many of Those Prevented from Returning Were Students Or Young_Professionals, Working Aboard to Support Their Families," http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/israel-admits-it-revoked-residency-rights-of-a-quarter-million-palestinians.premium-1.435778
- ↑ "Mr. Shultz Understands the Politics of Arafat; Grasp at Algiers". The New York Times. دسمبر 8, 1988. https://www.nytimes.com/1988/12/08/opinion/l-mr-shultz-understands-the-politics-of-arafat-grasp-at-algiers-206688.html?n=Top/Reference/Times%20Topics/Organizations/P/Palestine%20Liberation%20Organization.
- ↑ Steven J. Rosen (2012). "Kuwait Expels Thousands of Palestinians". http://www.meforum.org/3391/kuwait-expels-palestinians. "From مارچ to ستمبر 1991, about 200,000 Palestinians were expelled from the emirate in a systematic campaign of terror, violence, and economic pressure while another 200,000 who fled during the Iraqi occupation were denied return."
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Haberman, Clyde (اکتوبر 22, 1991). "Palestinian Says His Delegation Will Assert P.L.O. Ties at Talks". The New York Times. https://www.nytimes.com/1991/10/22/world/palestinian-says-his-delegation-will-assert-plo-ties-at-talks.html?sec=&spon=&pagewanted=all.
- ↑ "Palestinian Authority funds go to militants." BBC News. نومبر 7, 2003. جون 4, 2008.
- ↑ "Camp David Proposals for Final Palestine-Israel Peace Settlement". http://www.mideastweb.org/campdavid2.htm.
- ↑ "Israel, the Conflict and Peace: Answers to Frequently Asked Questions". Israeli Ministry of Foreign Affairs. نومبر 5, 2003. https://web.archive.org/web/20080705180339/http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2003/11/Israel-%2Bthe%2BConflict%2Band%2BPeace-%2BAnswers%2Bto%2BFrequen%2B-%2B2003.htm. Retrieved on مارچ 1, 2014.
- ↑ "The Humanitarian Impact of the Barrier". United Nations. 2013. https://web.archive.org/web/20160312160444/http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_barrier_factsheet_july_2013_english.pdf.
- ↑ "Online NewsHour: Palestinian Authority Strapped for Cash." Archived 2014-01-19 at the وے بیک مشین PBS. فروری 28, 2006. جنوری 5, 2009.
- ↑ Internal Palestinian violence in Gaza threatens to torpedo Israeli peace efforts The Associated Press. دسمبر 11, 2006
- ↑ For a list of countries, see International designation of Hamas
- ↑ Anthony H. Cordesman, 'The "Gaza War": A Strategic Analysis,' Center for Strategic & International Studies, فروری 2009 Archived 2009-04-18 at the وے بیک مشین p. 9
- ↑ "Israeli Airstrike on Gaza Threatens Truce With Hamas". Fox News. نومبر 4, 2008. http://www.foxnews.com/story/0,2933,446805,00.html.
- ↑ Barzak, Ibrahim; Teibel, Amy (جنوری 5, 2009). "World leaders converge on Israel in push for truce". Associated Press. RealClearWorld. https://web.archive.org/web/20140301194819/http://www.realclearworld.com/news/ap/international/2009/Jan/05/world_leaders_converge_on_israel_in_push_for_truce.html. Retrieved on ۹ جولائی ۲۰۲۲.
- ↑ Israeli Gaza strike kills more than 200, International Herald Tribune, 2008-12-27.
- ↑ "Rockets reach Beersheba, cause damage". YNET. دسمبر 30, 2008. http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3647569,00.html.
- ↑ Barzak, Ibrahim; Keyser, Jason (جنوری 4, 2009). "Israeli ground troops invade Gaza to halt rockets". The Jakarta Post. Associated Press. https://web.archive.org/web/20090802210830/http://www.thejakartapost.com/news/2009/01/04/israeli-ground-troops-invade-gaza-halt-rockets.html. Retrieved on ۹ جولائی ۲۰۲۲.
- ↑ "UPDATE: Israel Confirms Ground Invasion Has Started". MSNBC. جنوری 3, 2009. http://www.msnbc.msn.com/id/28483756/.
- ↑ "Rights group names 1,417 Gaza war dead". Washington Times. Associated Press. مارچ 19, 2009. http://www.washingtontimes.com/news/2009/mar/19/rights-group-names-1417-gaza-war-dead-1/.
- ↑ Stephanie Nebehay (نومبر 20, 2012). "UN rights boss, Red Cross urge Israel, Hamas to spare civilians". Reuters. https://www.reuters.com/article/palestinians-israel-humanitarian-idUSL5E8MK6MG20121120. Retrieved on نومبر 20, 2012.
- ↑ "Israeli air strike kills top Hamas commander Jabari". http://www.jpost.com/Defense/Article.aspx?id=291779. Retrieved on نومبر 14, 2012.
- ↑ ۸۰.۰ ۸۰.۱ "Operation Pillar of Defense: Summary of Events". Israel Defense Forces. نومبر 22, 2012. https://web.archive.org/web/20170417122742/https://www.idfblog.com/2012/11/22/operation-pillar-of-defense-summary-of-events/. Retrieved on نومبر 24, 2012.
- ↑ "Factbox: Gaza targets bombed by Israel". reuters.com. نومبر 21, 2012. https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-idUSBRE8AK0H920121121. Retrieved on نومبر 24, 2012.
- ↑ ۸۲.۰ ۸۲.۱ Ban Ki-moon, UN Secretary General (نومبر 21, 2012). "Secretary-General's remarks to the Security Council [as delivered"]. Tel Aviv. https://www.un.org/sg/statements/index.asp?nid=6452. Retrieved on نومبر 22, 2012. ""Overall, in that same time period, more than 1,456 rockets have been fired from Gaza into Israel. 142 have fallen inside Gaza itself. Approximately 409 were intercepted by the Iron Dome anti-missile system. (…) Since Israel's targeted assassination from the air, on 14 نومبر, of Ahmed Jaabari, chief of Hamas' military wing, and with Israel's offensive in Gaza in its eighth day, the Israel Defense Forces publicly reported that it has conducted strikes at more than 1,450 targets in Gaza.""
- ↑ 70 Israelis injured in rocket attacks in last 24 hours, Jerusalem Post نومبر 15, 2012
- ↑ "Israel-Gaza crisis: 'Bomb blast' on bus in Tel Aviv". BBC. نومبر 21, 2012. https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-20425352. Retrieved on نومبر 21, 2012.
- ↑ Army Radio newscast, اکتوبر 20, 2011
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےnetanyahu-speech
لئی۔ - ↑ "Netanyahu endorses Palestinian independence". The National. Associated Press. جون 15, 2009. http://www.thenational.ae/news/world/middle-east/netanyahu-endorses-palestinian-independence.
- ↑ Ashkar, Alaa; Bannoura, Saed (ستمبر 9, 2011). "UN Secretary-General Supports Full Palestinian Membership". IMEMC News (International Middle East Media Center).
- ↑ Vick, Karl (نومبر 22, 2012). "Why Palestine Will Win Big at the UN". http://world.time.com/2012/11/29/why-palestine-will-win-big-at-the-un/. Retrieved on نومبر 29, 2012.
- ↑ Dorell, Oren. "Palestinian 'state' not real until peace with Israel." USA Today. نومبر 30, 2012. دسمبر 2, 2012.
- ↑ Y. Gorny, 1987, Zionism and the Arabs, 1882–1948, p. 5 (italics from original)
- ↑ "UN Special Committee on Palestine, Recommendations to the General Assembly." Jewish Virtual Library. ستمبر 3, 1947. اپریل 3, 2010.
- ↑ Justin McCarthy, "Palestine's Population During The Ottoman And The British Mandate Periods".
- ↑ U.S. Census Bureau "International Data Base (IDB), Country Summary: West Bank and Gaza Strip"