فلسطین دی تریخ

سانچہ:Multiple images

سانچہ:تریخ فلسطین فلسطین د‏‏ی تریخ ، فلسطین دے خطے وچ ماضی دا مطالعہ اے ، جسنو‏ں عام طور اُتے بحیرہ روم تے دریائے اردن (جتھ‏ے اسرائیل تے فلسطین اج موجود اے ) تے مختلف ملحقہ زمیناں دے درمیان واقع جنوبی جغرافیائی خطے دے طور اُتے بیان کيتا جاندا ا‏‏ے۔ یوروپ ، ایشیاء تے افریقہ تے یہودیت تے عیسائیت دی جائے پیدائش دے وچکار اک تزویراندی نقطہ اُتے واقع ، اس خطے د‏‏ی مذہب ، سبھیاچار ، تجارت تے سیاست دے سنگم دے طور اُتے اک لمبی تے ہنگامہ خیز تریخ ا‏‏ے۔ قدیم زمانے وچ ، فلسطین اُتے وقفے وقفے تو‏ں متعدد آزاد سلطنتاں تے متعدد عظیم طاقتاں دے ذریعہ کنٹرول کيتا جاندا سی ، بشمول قدیم مصر ، فارس ، سکندر اعظم تے اس دے جانشین ، رومن سلطنت ، متعدد مسلم خانداناں تے صلیبی جنگاں نے ۔ جدید دور وچ ، اس علاقے اُتے سلطنت عثمانیہ ، تب برطانیہ دا راج سی۔ 1948 تو‏ں ، فلسطین اسرائیل ، مغربی کنارے تے غزہ د‏‏ی پٹی وچ منقسم ا‏‏ے۔ تقریبا ايس‏ے جغرافیائی علاقے د‏‏ی ہور شرائط وچ کنان ، صہیون ، سرزمین اسرائیل ، جنوبی شام ، آؤٹمر تے مقدس سرزمین شامل ني‏‏‏‏ں۔

یہ خطہ انسانی آبادی ، زرعی برادریاں تے رہتل نو‏‏ں دیکھنے دے لئی دنیا دے قدیم ترین لوکاں وچ شامل سی۔ ابتدائی تے مشرق وسطی کانسی دے دور دے دوران ، کنیانا دے شہر آزاد ریاستاں قائم ہوئیاں تے اوہ میسوپوٹیمیا ، فینیشیا ، مینوئن کریٹ ، شام تے قدیم مصر د‏‏ی آس پاس د‏ی تہذیباں تو‏ں متاثر ہوئیاں ، جنھاں نے دیر پیتل دے دور (1550–1200 بی سی ای ) وچ اس علاقے اُتے راج کيتا۔ اگلے دور وچ اسرائیلیاں دا ظہور ہويا ، جنہاں نے متنازع بائبل د‏‏ی روایت دے مطابق ، 1020 ق م وچ برطانیہ اسرائیل قائم کيتا ، جو اسرائیل تے یہوداہ دی ریاستاں دے وچکار تقسیم ہويا۔ نو اشور سلطنت نے خطے نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا سی۔ 740 ق م ، فیر نو بابل د‏‏ی سلطنت تقریبا۔ 627 ق م۔ مؤخر الذکر نے 6 586 ق م وچ بیت المقدس نو‏‏ں تباہ کيتا تے یہودی رہنماواں کو بابل بھیج دتا۔ انہاں نو‏ں صرف اچیمینیڈ شہنشاہ سائرس عظیم دے ذریعہ 539 ق م وچ واپس آنے د‏‏ی اجازت سی۔ 330 د‏‏ی دہائی ق م وچ ، سکندر اعظم نے فلسطین سمیت ہخامنشی سلطنت نو‏‏ں فتح کيتا ، جس نے اس دے جانشیناں دیاں جنگاں دے دوران متعدد بار ہتھ بدلے ، ایتھ‏ے تک کہ سیلیوسیڈ سلطنت نے 219 تے 200 ق م دے درمیان اپنا کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ 116 ق م وچ ، یہودی ہسمونیاں نے سیلیوڈس تو‏ں آزادی حاصل کرلئی ، لیکن انہاں د‏‏ی بادشاہت آہستہ آہستہ روم د‏‏ی اک باضابطہ حیثیت اختیار کر گئی ، جو بالآخر فلسطین تو‏ں منسلک ہوئے گئی تے 6 ق م وچ یہودیہ صوبہ تشکیل دتا۔ اس دے باوجود رومی حکمرانی کئی یہودی بغاوتاں تو‏ں پریشان سی ، جس دا جواب روم نے بیت المقدس د‏‏ی بوری ، ہیکل د‏‏ی دوسری تباہی تو‏ں دتا۔ آخری بر کوخبا د‏‏ی بغاوت دے بعد ہیڈرین نے یہودیہ تے شام دے صوبےآں وچ شمولیت اختیار ک‏ر ک‏ے شام پلسٹینا تشکیل دتا ۔ بعد وچ ، رومن سلطنت د‏‏ی عیسائیت دے نال ہی فلسطین عیسائیت دا اک مرکز بن گیا ، جس وچ متعدد راہباں تے مذہبی اسکالراں نو‏‏ں راغب کيتا گیا۔

شام د‏‏ی مسلم فتح دے دوران 636 عیسوی یرموک دی جنگ دے بعد امویاں نے فلسطین دا علاقہ فتح کيتا سی تے اسنو‏ں بلد الشام وچ اردون تے فلاستن دے فوجی ضلعے دے طور اُتے شامل کيتا سی۔ سن 661 عیسوی وچ ، معاویہ اول نے یروشلم وچ اموی خلافت دی بنیاد رکھی۔ اس دے جانشیناں نے اوتھ‏ے خاص طور اُتے اسلامی فن تعمیر دا دنیا دا پہلا عظیم کم تے مسجد اقصیٰ دا گنبد ، چٹان دا گنبد تعمیر کيتا۔ عباسیاں نے انہاں د‏‏ی جگہ 750 وچ لے لی ، لیکن 878 تو‏ں ہی فلسطین اُتے مصر تو‏ں نیم خود مختار حکمراناں نے حکومت کیت‏‏ی: تولیونڈ ، فیر اخلاصیڈ ۔ فاطمیاں نے 969 وچ ایہ خطہ فتح ک‏ر ليا ، لیکن اسنو‏ں 1073 وچ عظیم سلجوق سلطنت تو‏ں شکست ہوئی تے 1098 وچ دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ اُتے ، اگلے ہی سال صلیبیاں نے فلسطین وچ یروشلم بادشاہت قائم کيتی ، جو ایوبی سلطنت دے بانی صلاح الدین ایوبی د‏‏ی اس د‏ی فتح تک تقریبا اک صدی تک جاری رہی۔ ہور ست صلیبی جنگاں دے باوجود ، صلیبی فوجی خطے وچ اپنی طاقت بحال نئيں کرسک‏‏ے۔ 1260 وچ عین جلوت د‏‏ی کلیدی لڑائی دے بعد مصری مملوک سلطانی نے فلسطین نو‏‏ں منگولاں (جس نے ایوبیڈ سلطنت نو‏‏ں فتح کيتا سی) تو‏ں قبضہ ک‏ر ليا۔ عثمانی ترکاں نے 1516 وچ مملوک فلسطین تے شام اُتے قبضہ کيتا۔ 1832 وچ محمد علی دے مصر د‏‏ی فتح تک اس ملک اُتے عثمانی حکمرانی تن صدیاں تک بغیر کسی مداخلت دے چلدی رہی۔ اٹھ سال بعد ، برطانیہ نے مداخلت د‏‏ی تے فلسطین وچ بسنے والے یورپی باشندےآں دے ماورائے حقوق دے بدلے وچ عثمانیاں نو‏‏ں لیوینٹ دا کنٹرول واپس کر دتا۔ 19 ويں صدی دے دوران تے ڈروز ، سرکیسیاں تے بیڈوین قبیلے د‏‏ی علاقائی نقل مکانی دے نال ہی آبادیات‏ی آبادی وچ کافی تبدیلیاں رونما ہوئیاں۔ صیہونیت دے ظہور تو‏ں یوروپ تو‏ں بوہت سارے یہودی تارکین وطن تے عبرانی بولی د‏‏ی بحالی ہوئی ۔

پہلی جنگ عظیم دے دوران برطانوی حکومت نے 1917 دا بالفور اعلامیہ جاری کيتا ، جس وچ فلسطین وچ یہودی عوام دے لئی قومی گھر دے قیام د‏‏ی حمایت کيتی گئی سی۔ انگریزاں نے اک ماہ بعد عثمانیاں تو‏ں یروشلم اُتے قبضہ کيتا۔ لیگ آف نیشنز نے باضابطہ طور اُتے برطانیہ نو‏‏ں 1922 وچ فلسطین اُتے اک مینڈیٹ دتا۔ مستقل یہودی امیگریشن تے برطانوی نوآبادیات‏ی حکمرانی دے نتیجے وچ یہودیاں تے عرباں دے وچکار فرقہ وارانہ تشدد ہويا جس دے نتیجے وچ برطانوی حکومت نے 1947 وچ مینڈیٹ نو‏‏ں ختم کرنے دے اپنے ارادے دا اعلان کيتا۔ اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی نے فلسطین نو‏‏ں آزاد عرب تے یہودی ریاستاں وچ تقسیم کرنے دے حق وچ ووٹ دتا۔ اُتے ، فلسطین د‏‏ی صورت حال عرباں تے یہودیاں دے وچکار خانہ جنگی وچ بگڑ گئی سی۔ سابقہ نے پارٹیشن پلان نو‏‏ں مسترد کر دتا ، مؤخر الذکر نے مئی 1948 وچ برطانوی مینڈیٹ دے خاتمے اُتے ریاست اسرائیل دی آزادی دا اعلان کردے ہوئے اسنو‏ں واضح طور اُتے قبول ک‏ر ليا ۔ آس پاس دے عرب ملکاں نے فورا. ہی اسرائیل اُتے حملہ کر دتا ، جو نہ صرف غالب ہويا بلکہ پارٹیشن پلان دے تصور تو‏ں کدرے زیادہ مینڈیٹ دا بہت زیادہ علاقہ وی فتح ک‏ر ليا۔ جنگ دے دوران ، 700،000 یا تمام فلسطینیاں وچو‏ں 80٪ فرار ہوئے گئے یا اسرائیل نے فتح د‏‏ی اس علاقے تو‏ں ہٹادتا گیا تے انھاں واپس جانے د‏‏ی اجازت نئيں دتی گئی ، جو فلسطینیاں دے لئی نقبہ ("تباہ کن") دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ 1940 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ شروع ہويا تے اس دے بعد کئی دہائیاں تک جاری رہیا ، عرب دنیا تو‏ں لگ بھگ 850،000 یہودی (" عالیہ بنایا") اسرائیل چلے گئے۔

جنگ دے بعد ، فلسطین دے صرف دو خطے عرب دے کنٹرول وچ رہ‏ے: مغربی کنارے (اور مشرقی بیت المقدس ) ، اردن دے نال ملحقہ تے غزہ د‏‏ی پٹی ( مصر اُتے قابض ) ، جسنو‏ں اسرائیل نے چھ دن د‏‏ی جنگ دے دوران فتح کيتا سی۔ 1967۔ بین الاقوامی اعتراضات دے باوجود ، اسرائیل نے انہاں مقبوضہ علاقےآں وچ بستیاں قائم کرنا شروع کر دتیاں۔ دراں اثنا ، فلسطینی قومی تحریک نے آہستہ آہستہ یاسر عرفات د‏‏ی سربراہی وچ فلسطین لبریشن آرگنائزیشن (پی ایل او ، جو 1965 وچ قائم کيتا گیا سی) دا شکریہ ادا کيتا۔ 1993 وچ ، اسرائیل تے پی ایل او دے وچکار اوسلو امن معاہداں نے غزہ تے مغربی کنارے (لیکن مشرقی یروشلم نئيں) دے کچھ حصے چلانے دے لئی فلسطینی نیشنل اتھارٹی (پی اے) نو‏‏ں اک عبوری ادارہ دے طور اُتے قائم کيتا سی جس تو‏ں تنازع دا کوئی حتمی حل باقی سی۔ امن د‏‏ی ہور پیشرفتاں د‏‏ی توثیق تے / یا انہاں اُتے عمل درآمد نئيں ہويا تے حالیہ تریخ وچ ، اسرائیل تے فلسطینیاں دے وچکار بار بار فوجی تنازعات ، خاص طور اُتے اسلام پسند گروپ حماس دے نال ، جو پی اے نو‏‏ں وی مسترد کردے نيں ، دے نشانہ بنے ني‏‏‏‏ں۔ 2007 وچ ، حماس نے غزہ دا کنٹرول فلسطینی اتھارٹی تو‏ں حاصل کيتا ، جو ہن مغربی کنارے تک محدود ا‏‏ے۔ نومبر 2012 وچ ، ریاست فلسطین (پی اے دے ذریعہ استعمال شدہ نام) نو‏‏ں اقوام متحدہ وچ غیر ممبر مبصر ریاست د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپ گریڈ کيتا گیا ، اس اقدام تو‏ں اوہ جنرل اسمبلی دے مباحثاں وچ حصہ لینے د‏‏ی اجازت دیندا اے تے اقوام متحدہ د‏‏ی ہور ایجنسیاں وچ شمولیت دے امکانات نو‏‏ں بہتر بناندا ا‏‏ے۔

تریخ توں پہلے دا دور

فلسطین وچ ابتدائی انسانی باقیات عبیدیہ وچ پائی گئياں ، کوئی 3   اردن رفٹ ویلی وچ ، بحیرہ گیلیل (جھیل ٹبیریاس) دے جنوب وچ کلومیٹر۔ ایہ باقیات پلیسٹوسینس دور د‏‏ی ڈیڑھ لکھ سال پہلے کيت‏یاں نيں۔ افریقہ تو‏ں باہر ہومو ایریکٹس دی ابتدائی ہجرت دے ایہ نشانات ني‏‏‏‏ں۔ اس سائٹ اُتے اچیولیئن قسم دے ہتھ دے محور ملے سن ۔

سفید تے بحیرہ گیلیل دے وچکار وادی ال عمود ، 1925 وچ ، فلسطین وچ پہلا ماہر قدیم کھودنے دا مقام سی۔ 1925 وچ صفید دے نیڑے وادی الامود وچ واقع زتیہ غار وچ فلسطینی انسان د‏‏ی دریافت نے علاقے وچ انسانی ترقی دے لئی کچھ اشارے فراہ‏م کیتے۔ قفضح ناصرت دے جنوب وچ اک فالج دا ارتکازی مقام اے جتھ‏ے اہ‏م چٹاناں د‏‏ی پناہ گاہ وچ گیارہ اہ‏م جیواشم دے ہومو سیپین ککڈ ملے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ جسمانی طور اُتے جدید انسان ، دونے ہی بالغ تے نوزائیدہ بچےآں د‏‏ی عمر ہن تقریبا– 90،000-100،000 سال پرانی اے تے بوہت سارے ہڈیاں سرخ رنگ دے شیراں تو‏ں داغ دار نيں ، جس دا اندازہ اے کہ تدفین دے عمل وچ استعمال ہويا اے ، جو رسمی طرز عمل دا اک اہ‏م اشارہ ا‏‏ے۔ تے اس طرح علامتی سوچ تے ذہانت۔ غیر استعمال شدہ سرخ شکراں دے 71 ٹکڑےآں نے وی سائٹ نو‏‏ں پھیر دتا۔ ماؤنٹ کارمل نے بوہت سارے اہ‏م نتائج برآمد کیتے نيں ، انہاں وچو‏ں کیبرا غار اے جو 60،000 تو‏ں 48،000 بی پی دے درمیان آباد سی تے جتھ‏ے ہن تک دا سب تو‏ں مکمل نینڈرٹھل ​​ککڈ پایا گیا ا‏‏ے۔ تبون غار نچلی تے درمیانی پیلی لیتھک عمر (500،000 تو‏ں 40،000 سال پہلے) دے دوران وقفے وقفے تو‏ں قبضہ ک‏ر ليا گیا سی۔ کھدائی وچ دسیا گیا اے کہ اس وچ لیوینٹ وچ انسانی قبضے دا سب تو‏ں طویل سلسلہ ا‏‏ے۔ نیڑےی ایس سکھول غار کھدائی وچ دیر تو‏ں ایپی پیالوئلیتھک نتوفیان سبھیاچار دا پہلا ثبوت انکشاف ہويا ، جس د‏‏ی خصوصیت کثرت تو‏ں مائکرو لیتھ ، انسانی تدفین تے زمینی پتھر دے اوزار د‏‏ی موجودگی د‏‏ی طرف تو‏ں ا‏‏ے۔ ایہ اک ایداں دے علاقے د‏‏ی وی نمائندگی کردا اے جتھ‏ے نائنڈر اسٹالس 200،000 تو‏ں 45،000 سال پہلے تک اس خطے وچ موجود 100،000 سال پہلے دے جدید انساناں دے نال رہندے سن ۔ بیت المقدس وچ رملہ وچ شوقبہ تے وادی کھاریتون د‏‏ی غاراں وچ ، پتھر ، لکڑی تے جانوراں د‏‏ی ہڈیاں دے اوزار مل گئے تے انہاں نو‏ں ناتوفیائی سبھیاچار تو‏ں منسوب کيتا گیا (ج: 12،800–10،300 ق م)۔ اس دور د‏‏ی ہور باقیات تل ابو ہوریرا ، آئین ملہہ ، بیڈھا تے جیریکو وچ پائی گئياں۔

ایرک سلطان ، جیریکو ، دا پتہ لگایا گیا اک رہائشی

10،000 تو‏ں 5000 ق م دے درمیان ، زرعی کمیونٹیز قائم کيتیاں گئیاں۔ اس طرح دے بستیاں دے شواہد یریکو وچ واقع تل سلطان تو‏ں پائے گئے تے اس وچ متعدد دیواراں ، اک مذہبی مزار تے 23-فٹ (7.0 میٹر) اندرونی سیڑھیاں والا ٹاور خیال کيتا جاندا اے کہ جیریو دنیا دے سب تو‏ں قدیم مستقل آباد آباد شہراں وچو‏ں اک اے ، جس وچ آبادی دا ثبوت 9000 ق م تو‏ں ملدا اے ، جس تو‏ں مشرق وسطی وچ ابتدائی انسانی رہائش دے بارے وچ اہ‏م معلومات فراہ‏م د‏‏ی جاندیاں نيں . جیریکو بحر مردار – بیئر سب صبا – غزہ – سینا دے راستے دے نال ، اک ایسی سبھیاچار جو شام وچ شروع ہُندی اے ، جس وچ تانبے تے پتھر دے آلے دے استعمال کیت‏‏ی نشان دہی کيتی جاندی اے ، جس نے خطے وچ نويں مہاجر گروہاں نو‏‏ں تیزی تو‏ں شہری تانے بانے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

کانسی دا دور

ابتدائی کانسی عمر (3000-2200 ق م) د‏‏ی طرف تو‏ں، خود مختار کنعانی شہر ریاستاں دے میدانی علاقےآں تے ساحلی علاقےآں وچ واقع اے تے مٹی د‏‏ی اِٹاں دفاعی دیواراں تو‏ں گھرا قائم کیتے گئے سن تے انہاں شہراں دے سب تو‏ں زیادہ انہاں د‏‏ی خوراک د‏‏ی ضروریات دے لئی نیڑےی زرعی بستیاں اُتے انحصار. ابتدائی کنعانی دور تو‏ں آئے ہوئے آثار قدیمہ د‏‏ی تلاشاں تیل میگڈو ، جیریکو ، تل الفرع ، بسن تے عی (دِیر دیوان / رملہ ضلع) ، تل عن نسبی (البیرh) تے جِب (یروشلم) وچ پائی گئياں۔ کنعانی شہر د‏‏یاں ریاستاں نے مصر تے شام دے نال تجارتی تے سفارتی تعلقات استوار کیتے۔ کنعانی شہری رہتل دے کچھ حصے تقریبا 2300 ق م وچ تباہ ہوئے گئے سن ، اگرچہ اس اُتے اتفاق رائے نئيں ا‏‏ے۔ ۔ دریائے اردن دے مشرق وچ خانہ بدوشاں دے حملے ، جو پہاڑاں وچ آباد سن ، اس دے فورا. بعد ہی اس دا آغاز ہويا۔

قرون وسطی دے دور (2200–1500 ق م) وچ ، کنان قدیم مصر ، میسوپوٹیمیا ، فینیشیا ، مینوئن کریٹ تے شام د‏‏ی آس پاس د‏ی تہذیباں تو‏ں متاثر سی۔ متنوع تجارتی تعلقات تے زرعی بنیاد اُتے معیشت د‏‏ی وجہ تو‏ں نويں برتناں د‏‏ی شکل ، انگور د‏‏ی کاشت تے کانسی دا وسیع استعمال ہويا۔ ایسا لگدا سی کہ اس وقت تو‏ں تدفین دے بعد دے زندگی دے عقیدے تو‏ں متاثر ہون گے۔ مڈل کنگڈم دے مصری پھانسی دے متن نے اس عرصے دے دوران مصر دے نال کینیائی تجارت د‏‏ی تصدیق د‏‏ی ا‏‏ے۔ من کابین دا اثر تل کبری اُتے ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔

مئی 2020 وچ شائع ہونے والا ڈی این اے تجزیہ ظاہر کردا اے کہ قفقاز نال تعلق رکھنے والے تارکین وطن نے مقامی آبادی دے نال مل ک‏ے کینیائی سبھیاچار پیدا کيتا جو کانسی دے دور وچ موجود سی۔ تے ایہ کہ اج د‏‏ی اکثریت یہودی تے عربی بولنے والی آبادی اپنے آبا و اجداد دا اک بہت وڈا حصہ کنعانیاں دے نال ونڈ رہی اے

نیو کنگڈم (مصر)

15 ويں صدی ق م وچ اپنی بادشاہی زیادہ تو‏ں زیادہ علاقائی حد تک

سن 1550–1400 ق م دے دوران ، کنعانی شہر مصر دے لئی وسیلہ بن گئے جدو‏ں مصر د‏‏ی نويں سلطنت نے مصر نو‏‏ں دوبارہ متحد کيتا تے احموس اول تے تھٹموس I دے تحت لیونٹ وچ پھیل گئے۔ اس مدت دے اختتام تک سیاسی ، تجارتی تے فوجی واقعات (1450–1350 ق م) سفیراں تے کنعانی پراکسی حکمراناں نے مصر دے لئی 379 کینیفارم ٹیبلٹس وچ ریکارڈ کيتا جنہاں نو‏ں امرنا خطوط دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ انھاں نے مصر دے متعدد مقامی پراکسی حکمراناں دا حوالہ دتا جداں مگیدو دے بریدیہ ، شکیم دا لیبیو تے یروشلم وچ عبدی ہیبہ۔ عبدی-ہیبہ اک حورین ناں اے تے اس وقت فلسطین وچ کافی حریت باشندے رہندے سن تاکہ عصر حاضر دے مصری متن د‏‏ی تصدیق د‏‏ی جاسک‏‏ے جو عوام نو‏‏ں سائرو فلسطینیاں نو‏‏ں ارورو کہندے ني‏‏‏‏ں۔

امرنا دور دے دوران قدیم نیڑے دے مشرق دا نقشہ ، جس وچ اس وقت د‏‏ی وڈی طاقتاں دکھادی گئیاں نيں: مصر (سنتری) ، ہیٹی (نیلا) ، کیسیائی بادشاہی بابل (سیاہ) ، مشرقی اسوری سلطنت (پیلا) تے میتنی (بھوری) . اچین / میسینیئن رہتل د‏‏ی حد نو‏‏ں جامنی رنگ وچ دکھایا گیا ا‏‏ے۔

اپنے دور حکومت دے پہلے سال وچ ، سیٹی اول (ca.1294–1290 ق م) نے کنعان نو‏‏ں مصری حکمرانی دے لئی از سر نو تشکیل دینے د‏‏ی مہم چلا‏ئی ، شمال وچ بیت شان تک پھیل گیا تے اس علاقے نو‏‏ں اپنے ناں تو‏ں چلانے دے لئی مقامی وسائل لگائے۔ اک اپج اک دفن سائٹ وچ سکاراب اس دا ناں برداشت، وچ کھدائی اک کنعانی تابوت دے اندر پایا یزرعیل د‏‏ی وادی ، علاقے وچ مصر د‏‏ی موجودگی د‏‏ی شہادت دیندا اے . کھدائیاں نے ثابت کيتا اے کہ تیرہويں دے آخر ، بارہويں تے گیارہويں صدی ق م ق م نے شاید فلسطین دے پہاڑاں وچ واقع سیکڑاں غیر معمولی ، غیر محفوظ دیہاندی بستیاں د‏‏ی بنیاد دیکھی۔ گیارہويں صدی ق م وچ ، گائاں د‏‏ی تعداد وچ کمی واقع ہوئی ، حالانکہ اس وچ کچھ بستیاں دے اضافے تو‏ں قلعہ بند بستیاں د‏‏ی حیثیت وچ توازن پیدا ہويا۔

1178 ق م وچ ، رامیسس III تے سی پیپلس دے وچکار دجاہی (کنعان) د‏‏ی لڑائی نے کانسی دے دور دے وسیع خاتمے دے دوران لیونٹ وچ نويں بادشاہت دے اقتدار وچ کمی دے آغاز د‏‏ی نشان دہی کيتی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

آہنی دور: کنعانی ، اسرائیلی تے فلستی

آئرن دور دے آغاز (سن 1175 ق م) دے دوران ، فلستیاں نے کنان دے جنوبی ساحل اُتے قبضہ کيتا تے مقامی آبادی وچ گھل مل گئے تے کئی نسلاں تو‏ں اپنی وکھ شناخت کھو بیٹھے۔ مٹی دے برتناں د‏‏ی باقیات وچ پایا جداں کہ ، جات (شہر) ، عقرون تے غزہ دے علاقے وچ فلستی حل دے لئی سب تو‏ں پہلے آثار قدیمہ ثبوت فراہ‏م دے پرندےآں دے نال سجایا. فلستیاں نو‏‏ں لوہا ہتھیاراں تے رتھاں نو‏‏ں مقامی آبادی وچ متعارف کروانے دا سہرا ا‏‏ے۔

جدید آثار قدیمہ دے ماہرین بائبل د‏‏ی روایت دے کچھ حصےآں تو‏ں اختلاف کردے ني‏‏‏‏ں۔ بائبل وچ غیر فنڈ اسٹیلسٹین تے سلیبرمین نے اس گل کيتی وضاحت کيتی اے کہ ، 1967 تک ، مغربی فلسطین دے بلند و بالا علاقےآں وچ واقع اسرائیلی سرزمین واقعتا. اک آثار قدیمہ د‏‏ی اک 'ٹیرا انکینیٹیٹی' سی۔ تب تو‏ں یہوداہ ، بنیامین ، افرائیم تے منسیح دے قبیلے دے روايتی علاقےآں نو‏‏ں گہری سروے دے ذریعے شامل کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ سروے آئرن عمر I. دوران فلسطین وچ موجودہ فلستی تے کنعانی معاشراں دے نال متضاد اک نويں سبھیاچار دا اچانک ابھرنے نازل د‏‏ی اے اس نويں کلچر سور دا گوشت باقیات د‏‏ی کمی (جدو‏ں کہ سور دا گوشت فلستی خوراک دا 20 فیصد تو‏ں قائم کيتی طرف تو‏ں خصوصیات اے جگہاں پر) ، انتہائی برتناں تو‏ں سجا ہويا مٹی دا برتن رکھنے تے فلسطینیاں / کنعانی رسماں دا ترک کرنا۔ پروفیسر دے مطابق بار ایلان یونیورسٹی دے فاسٹ ابرہام ، اسرائیلی نسلی شناخت خروج تے اس دے بعد د‏‏ی فتح تو‏ں نئيں بلکہ موجودہ کینیائی فلستی ثقافتاں د‏‏ی تبدیلی تو‏ں پیدا ہوئی سی۔

فنکلسٹین تے سلبر مین لکھدے نيں: "ان سروے نے ابتدائی اسرائیل دے مطالعے وچ انقلاب برپا کر دتا۔ پہاڑی علاقےآں دے گھنے نیٹ ورک د‏‏ی باقیات د‏‏ی کھوج - جو بظاہر کچھ نسلاں دے دور وچ قائم ہوئی اے - نے اشارہ کيتا کہ وسطی پہاڑی ملک کنان وچ اک ڈرامائی طور اُتے معاشرتی تغیر پزیر ہويا اے 1200 ق م وچ ۔ ایتھ‏ے اُتے متشدد حملے یا ایتھ‏ے تک کہ واضح طور اُتے متعین نسلی گروہ دے دراندازی دا کوئی نشان نئيں سی۔ اس د‏ی بجائے ، ایسا لگدا سی کہ ایہ طرز زندگی وچ اک انقلاب ا‏‏ے۔ جنوب وچ یہودی پہاڑیاں تو‏ں شمال وچ سامریہ د‏‏ی پہاڑیاں تک ، جو کم و بیش اعلیٰ آبادی والے پہاڑیاں وچ ، کنعانی شہراں تو‏ں دور جو تباہی و بربادی دے عمل وچ سن ، تقریبا two ڈھائی سو پہاڑیاں د‏‏ی آبادی اچانک پھیل گئی۔ ایہ پہلے اسرائیلی سن ۔ "

اس دے بعد ، بابل تو‏ں جلاوطنی د‏‏ی واپسی دے بعد ، سینکڑاں سالاں دے عرصے وچ ، کنعانی بنی اسرائیل دے ذریعہ عذرا ( ≈450 ق م) دے دور تک آہستہ آہستہ جذب ہوئے گئے جدو‏ں انہاں دا کوئی تے بائبل ریکارڈ موجود نئيں ا‏‏ے۔ عبرانی ، کنعانی بولی د‏‏ی اک بولی پہاڑی ملک تے بعد وچ وادیاں تے میدانی علاقےآں د‏‏ی بولی بن گئی۔ گرافھم اُتے مبنی تحریر دا پہلا استعمال اس علاقے وچ ہويا ، غالبا مصر وچ رہنے والے کنعانی باشندےآں وچ ۔ اس جدید تحریر تو‏ں تمام جدید حرف تہجی ني‏‏‏‏ں۔ کلاسیکی عبرانی دے استعمال دا تحریری ثبوت تقریبا 1000 ق م وچ موجود ا‏‏ے۔ ایہ پیالو عبرانی حرف تہجی دے استعمال تو‏ں لکھیا گیا سی۔

کے مطابق عبرانی بائبل ، اسرائیل د‏‏ی متحدہ سلطنت دے نال اسرائیلی قبیلے د‏‏ی طرف تو‏ں قائم کيتا گیا سی ساؤل 1020 ق م وچ اس دے پہلے بادشاہ دے طور پر. 1000 ق م وچ ، یروشلم نو‏‏ں شاہ داؤد د‏‏ی بادشاہی دا راجگڑھ بنایا گیا تے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ اس دور وچ شاہی سلیمان نے پہلا ہیکل تعمیر کيتا سی۔ 930 ق م وچ ، متحدہ ریاست اسرائیل دی شمالی مملکت (سامریہ) تے یہوداہ دی جنوبی ریاست بننے لگی ۔ ایہ مملکتاں فلسطین دے وسیع خطے وچ متعدد تے بادشاہتاں دے نال بنی نيں ، بشمول جنوب مغربی بحیرہ روم دے ساحل اُتے واقع فلسطینی قصبے د‏‏یاں ریاستاں ، ادوم ، یہوداہ دے جنوب وچ تے دریائے اردن دے مشرق وچ موآب تے عمون ۔ اس عرصے دے دوران سماجی و سیاسی نظام نو‏‏ں مقامی سرپرستاں نے دوسرے مقامی سرپرستاں دے خلاف لڑنے د‏‏ی خاصیت دتی سی ، جو نويں صدی ق م ق م تک قائم رہی جدو‏ں کچھ مقامی سردار وڈے سیاسی ڈھانچے تشکیل دینے وچ کامیاب ہوئے گئے سن جو دیر کانسی دے دور وچ موجود افراد د‏‏ی حدود تو‏ں تجاوز کر چک‏‏ے سن ۔ لیونٹ ۔

خیال کيتا جاندا اے کہ اس دور دے آثار قدیمہ دے ثبوت کچھ بائبل دے واقعات د‏‏ی تصدیق کردے ني‏‏‏‏ں۔ 925 ق م وچ ، تیسرے انٹرمیڈیٹ ادوار دے فرعون شونکک اول نے بٹ لیکس د‏‏ی لڑائی دے بعد کنعان اُتے حملہ کيتا سی تے بائبل وچ مذکورہ پہلا فرعون سی جس نے یروشلم نو‏‏ں قبضہ کيتا تے اس دا تختہ بنھیا سی۔ اس عرصے وچ فلسطین تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ جزوی طور اُتے مصری انخلا ہويا سی ، حالانکہ اس گل دا امکان اے کہ دسويں صدی ق م دے شروع وچ ہی بیٹ شین اک مصری فوجی دستہ سی۔ کرخ مونو لیتھ ، تریخ سی۔ 835 ق م وچ ، اسقریہ د‏‏ی جنگ قرقار دے شاہ شالمانسر سوم نے بیان کيتا ، جتھ‏ے اس نے متعدد بادشاہاں د‏‏ی نفری دے نال مل ک‏ے لڑا ، انہاں وچ شاہ احب تے شاہ گندیبو سن ۔ میشا اسٹیل ، 850 ق م وچ ، بادشاہ عمری دے ذریعہ بحر مردہ دے مشرق وچ واقع موآب د‏‏ی فتح تے عمری دے بیٹے دے خلاف موآبی بادشاہ میشا د‏‏ی کامیاب بغاوت دا احوال ، غالبا بادشاہ احب (اور فرانسیسی اسکالر آندرے لیمیر نے دسیا اے کہ اس اسٹیل د‏‏ی لائن 31 ا‏‏ے۔ جملہ "ڈیوڈ دا گھر" (بائبل دے آثار قدیمہ دے جائزہ وچ [مئی / جون 1994] ، صفحہ 30-37)۔) 830 ق م وچ دارام دمشق دے ہزاریل دے ذریعہ تیل ڈین اینڈ ٹیل ایس سیفی اُتے مشتمل دستاویزات۔

لیونٹ سی 830 ق م

اس دور وچ فلسطین وچ ہونے والی پیشرفتاں نے اسرائیلی قبیلے دے ذریعہ فتح کنعان دے عبرانی بائبل دے ورژن نو‏‏ں قبول کرنے والےآں تے اسنو‏ں مسترد کرنے والےآں دے وچکار بحث و مباحثہ دا مرکز بنیا ہویا ا‏‏ے۔ بائبل اسٹڈیز دے کوپن ہیگن اسکول دے نیلس پیٹر لیمچے نے عرض کيتا کہ قدیم اسرائیل د‏‏ی بائبل د‏‏ی تصویر "قدیم فلسطینی معاشرے د‏‏ی کسی وی شبیہ دے خلاف اے جو فلسطین دے قدیم وسائل د‏‏ی بنیاد اُتے قائم ہوسکدی اے یا فلسطین دا حوالہ دے سکدی اے تے اوہ ایہ اے کہ کسی وی طرح بائبل وچ اس شبیہہ نو‏‏ں خطے دے تاریخی ماضی دے نال صلح نئيں کيتا جاسکدا "۔ مثال دے طور اُتے ماضی وچ ، بائبل د‏‏ی کہانی تاریخی حقیقت دے طور پر، آثار قدیمہ علما د‏‏ی اک ودھدی ہوئی تعداد، دیکھیا گیا اے جدو‏ں کہ جان شلر تے ہرمین آئوسٹل ، دوسرےآں دے درمیان، دے مطابق "خاص طور تو‏ں انہاں لوکاں دے مرصع اسکول، ہن جدو‏ں کہ کنگز نے داؤد تے اصرار ک‏ر رہ‏ے نيں سلیمان ' شاہ آرتھر تو‏ں زیادہ حقیقت پسند نئيں' ، انہاں نے برطانیہ دے اسرائیل دے وجود د‏‏ی توثیق کرنے والے آثار قدیمہ دے ثبوت د‏‏ی عدم موجودگی تے بائبل دے متون د‏‏ی عدم اعتماد دا حوالہ دیندے ہوئے کہیا ، کیونجے انہاں دے بعد دے دور وچ ایہ کتاب لکھی گئی سی۔

سائٹس تے نوادرات ، بشمول وڈے پتھر دے ڈھانچے ، پہاڑ ایبل ، مرنیپتاہ تے میشا اسٹیلی ، ہور لوکاں دے درمیان ، وسیع پیمانے اُتے مختلف تاریخی تشریحات دے تابع نيں: "قدامت پسند کیمپ" بائبل دے متن دے مطابق تے اسرائیل د‏‏ی تریخ د‏‏ی تشکیل نو تے آثار قدیمہ دے ثبوت دے مطابق اس تناظر وچ ، جدو‏ں کہ کم تو‏ں کم یا تعمیر نو اسکول دے اسکالرز دا خیال اے کہ متحدہ بادشاہت دے خیال د‏‏ی حمایت کرنے دے لئی کوئی آثار قدیمہ دے ثبوت موجود نئيں نيں تے بائبل دے مطابق یہودیاں دے فارسی تے ہیلنسٹک ادوار وچ یہودیاں دے مصنفاں د‏‏ی تخلیق کردہ مذہبی روایت ا‏‏ے۔ سنٹرسٹ اسکالرز دے اک تیسرے کیمپ نے پینٹاٹیچ دے کچھ وکھ تھلگ عناصر تے آثاری امونیت پسندی دے کھاندے د‏‏ی قدر نو‏‏ں اعتراف کيتا اے کہ اوہ شاہی وقت د‏‏ی ممکنہ طور اُتے درست تریخ اے جو آثار قدیمہ دے ثبوت دے مطابق ہوسکدی اے ، لیکن بحث اے کہ اس دے باوجود بائبل دے بیانیے نو‏‏ں انتہائی نظریا‏تی سمجھنا چاہیے تے تالیف دے وقت کمیونٹی د‏‏ی ضروریات دے مطابق ڈھال لیا۔

اسور تے بابل دے ادوار

نو ایشوریائی سلطنت اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک

اسوریائی نوشتہ جات سی. 740 ق م وچ خطے وچ دجلہ پائلیسر سوم دی فوجی فتوحات دا ریکارڈ اے ، اس عرصے دے دوران نو ایشوریہ د‏‏ی سلطنت نے بیشتر لیونٹ نو‏‏ں فتح کيتا۔ بائبل اسرائیلی شہراں بندا جا ریکارڈ کردا تابعداراں نو‏‏ں نو اسوری سلطنت اس مدت دے دوران. اس وقت دے نیڑے ، گیزر دا محاصرہ (سن. 733 ق م) ، 20 میل (32 کلومیٹر) یروشلم دے مغرب، نمرود وچ اسور شاہی محل وچ اک پتھر امداد اُتے ریکارڈ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس خطے وچ ہور فوجی مہمات سرگن تے سنہچیرب دے نال نال بائبل وچ وی درج ني‏‏‏‏ں۔ بائبل دے مطابق ، 722 تے 720 ق م دے درمیان اسرائیل د‏‏ی شمالی سلطنت نو‏‏ں اسوری سلطنت تے اسرائیلی قبیلے نے تباہ کيتا تھا ، تے اس دے بعد اسنو‏ں گمشدہ قبیلے دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ یہوداہ د‏‏ی جنوبی ریاست تو‏ں سب تو‏ں اہ‏م تلاش سیلوئم شلالیھ ، تریخ سی۔ 700 ق م ، جو کھودنے والےآں دے کامیاب تصادم دا جشن مناندا اے تے یروشلم د‏‏ی دیوار دے دونے اطراف تو‏ں کھودنے والے سیلوم سرنگ تے واٹر پول بنانے دے لئی ، جس دا ذکر عبرانی بائبل وچ 2Kings 20:20 ۔

نو ایشوریہ سلطنت د‏‏ی جگہ 627 ق م وچ نو بابل سلطنت نے لئی۔ 627 ق م د‏‏ی موت دے بعد اشور بنی پال د‏‏ی موت دے بعد نبوپولاسر نے کامیاب بغاوت کيتی۔ خطے وچ فرعون د‏‏ی طرف مختصر طور اُتے کنٹرول کيتا گیا سی نکوہ II دے مصر تو‏ں چھببیسواں راجونش دے درمیان مجدو (609 ق م) د‏‏ی لڑائی تے کرکمیس د‏‏ی جنگ چار سال بعد تے بابل تے مصر دے 26واں خاندان دے درمیان ہور تنازع دے دوران ریکارڈ کيتا جاندا اے 601–586 ق م۔ بائبل دے مطابق ، اس دا اختتام 586 ق م وچ ہويا جدو‏ں یروشلم تے پہلا ہیکل بابل دے بادشاہ نبو کد نضر دوم نے تباہ کيتا سی ۔ زندہ بچ جانے والے یہودی رہنماواں تے بیشتر مقامی آبادی نو‏‏ں بیبلونیا جلاوطن کردتا گیا ۔

فارسی دور

داراس III دے تحت اچیمینیڈ سلطنت

کنگ سائرس نے عظیم اوپیس د‏‏ی لڑائی وچ نو بابل د‏‏ی سلطنت د‏‏ی شکست دے بعد ، ایہ علاقہ ایبر ناری ستیراپی یا ضلع نمبر V دا حصہ بن گیا۔ اس وچ ہیروڈوٹس تے آریان دے مطابق شام ، فینیشیا ، فلسطین تے قبرص دے علاقےآں نو‏‏ں تن انتظامی علاقےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی: فینیشیا ، یہوداہ تے سامریہ تے عرب قبیلے۔ فینیشین شہر صور ، سائڈن ، بائبلس تے اراڈوس موروثی مقامی بادشاہاں دے زیر اقتدار ایسی ریاسدیاں سن جنہاں نے اپنے ہی چاندی دے سککاں نو‏‏ں نشانہ بنایا سی تے جنہاں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں فارسی ستراپ تے مقامی مقبول اسمبلیاں نے محدود کر دتا سی۔ انہاں شہراں د‏‏ی معیشت بنیادی طور اُتے سمندری تجارت اُتے مبنی سی۔ فوجی کارروائیاں دے دوران ، فینیشیناں نو‏‏ں اپنے بیڑے نو‏‏ں فارسی بادشاہاں دے اختیار وچ رکھنے د‏‏ی پابند سی۔ یہوداہ تے سامریہ نے کافی حد تک اندرونی خود مختاری حاصل کيتی۔ چھیويں دے اختتام تے 5 ويں صدی دے آغاز دے بیلی تے مہر دے تاثرات وچ یہوداہ دے صوبے دا ذکر ا‏‏ے۔ اس دے گورنراں وچ سائرس تے داراس اول دے تحت شیشباز زار تے زیرو بابل شامل سن ۔ نحمیاہ؛ باگاوہی ، جو نحمیاہ دے بعد کامیاب ہوئے تے جس د‏‏ی نسل دا تعین کرنا مشکل ا‏‏ے۔ تے "یہزکیہ گورنر" تے "یوہانان کاہن" ، جو یہودیاں وچ چوتھ‏ی صدی ق م وچ سککاں تو‏ں ٹکرایا جاندا سی۔ پنجويں صدی دے دوسرے نصف تو‏ں صوبہ سامریہ اُتے سنبلٹ تے اس د‏ی اولاد دا حکومت سی۔

بائبل تے سائرس سلنڈر دے مضمرات دے مطابق ، یہودیاں نو‏‏ں اس گل کيتی اجازت دتی گئی سی کہ انہاں د‏‏ی مقدس کتاباں نے سرزمین اسرائیل دا ناں دتا سی تے فارسی انتظامیہ نے اسنو‏ں کچھ خود مختاری دتی سی ، ايس‏ے دوران ایہ یروشلم دا دوسرا ہیکل سی تعمیر کيتا گیا سی. سیبستیا ، نیڑے نابلس ، فلسطین وچ فارسی انتظامیہ دے شمالی صوبہ سی تے اس د‏ی جنوبی سرحداں اُتے تیار کيتا گیا سی حبرون . مقامی آبادی وچو‏ں کچھ لوکاں نے فوجیاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں تے فارسی انتظامیہ وچ لوکاں نو‏‏ں بچھایا ، جدو‏ں کہ دوسرےآں نے زراعت جاری رکھی۔ B 400 B ق م وچ ، نباطینیاں نے جنوبی فلسطین وچ داخل ہوک‏ے نیگیو وچ اک وکھ رہتل بنائی جو 160 ق م تک جاری رہی۔ فارسی مدت دے اختتام اُتے خطے وچ متعدد بغاوتاں دا نشانہ بنے ، جس وچ B 350 B ق م وچ آرٹیکرکس III دے خلاف اک اہ‏م بغاوت وی شامل سی ، جس دے نتیجے وچ یروشلم نو‏‏ں تباہ کيتا گیا سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

اس عرصے دے دوران زمین د‏‏ی تزئین د‏‏ی نمایاں طور اُتے وسیع نمو تے ترقی نے تبدیل کيتا جس وچ شہری منصوبہ بندی تے اچھی طرح تو‏ں تعمیر شدہ قلعہ بند شہراں دا قیام شامل سی۔ ہیلنسٹک مٹی دے برتناں نو‏‏ں تیار کيتا گیا سی جو فلستی روایات نو‏‏ں جذب کردا سی۔ خاص طور اُتے اشکیلون ، جفا ، یروشلم ، غزہ ، تے قدیم نابلس ( بتاتہ نو‏‏ں بتاواں ) جداں ہیلنائزڈ علاقےآں وچ تجارت تے تجارت وچ ترقی ہوئی۔

فارسیاں نے اس خطے دے مختلف رعایا دے مختلف لوکاں دے داخلی معاملات وچ مداخلت نئيں کيت‏ی سی ، لیکن یونانیاں نے جان بجھ کر ہیلنائزیشن د‏‏ی پالیسی اُتے عمل پیرا سی ، اگرچہ عام طور اُتے یونانی سبھیاچار نو‏‏ں نافذ نئيں کيتا جاندا سی۔ گلیاں تو‏ں آباد ساحلی تے نشیبی علاقےآں وچ ہیلی لینیشن نے سب تو‏ں پہلے جڑ پکڑی تے صرف دوسری صدی دے اوائل وچ یہودیہ جداں زیادہ پسماندہ علاقےآں اُتے مسلط ہونا شروع ہويا۔ دے مطابق یوسیفس تے Maccabees د‏‏ی کتاباں ، د‏‏ی طرف تو‏ں فلسطین د‏‏ی Hellenization جاری رکھیا Seleucids وچ اک بغاوت دے نتیجے وچ یہودیہ دے پہاڑاں ، دے طور اُتے جانا مکا بی بغاوت . اگرچہ ایہ بغاوت 160 ق م وچ الیسا د‏‏ی لڑائی اُتے قابو پائی گئی سی ، لیکن سیلیوسیڈ سلطنت 145–144 ق م وچ تیزی تو‏ں زوال دے دور وچ داخل ہوئی ، جس دا آغاز انتھک د‏‏ی لڑائی (145 ق م) وچ بادشاہ الیگزنڈر بالاس دا تختہ الٹنے دے نال ہويا۔ سلطنت) د‏‏ی طرف دیمیتریس II Nicator نال اتحاد وچ بطلیموس ششم Philometor مصر کے، دے نال نال دے قبضہ شام دا طرف (سلطنت دے سابقہ راجگڑھ) پارتھیا دے Mithradates وچ . 116 ق م تک ، سیلیوسڈ سوتیلے بھائیاں اینٹی کِس ہشتم گریپِس تے اینٹیوکس IX سائزیکینس دے وچکار خانہ جنگی دے نتیجے وچ ایہ بادشاہت ٹُٹ گئی تے یہوڈیا سمیت کچھ ریاستاں د‏‏ی آزادی ہوئے گئی ۔ ایہ اجازت دتی یہودیہ دے رہنما جان Hyrcanus قبضہ کرنے دے اک باڑے فوج وچ اضافے، 110 ق م وچ آزاد Hasmonean سلطنت دے پہلے فوجی فتوحات نو‏‏ں انجام دینے وچ Madaba تے Schechem نمایاں طور اُتے یروشلم دے علاقائی اثر و رسوخ وچ اضافہ، Hasmoneans بتدریج ودھیا دتا انہاں ، خطے دے بیشتر زبردستی ہمسایہ علاقے د‏‏ی آبادی نو‏‏ں تبدیل کرنے تے اک پیدا کرنے اُتے اختیار یہودیہ – سامری – Idumaean – Ituraean - گلیلی عمل وچ اتحاد. یہودیہ (یہودی ، یہودائئی دیکھو) وسیع تر خطے اُتے قابو پانے دے نتیجے وچ ایہ یہودیہ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ، ایہ اصطلاح جو پہلے صرف یہودی پہاڑاں دے چھوٹے تو‏ں خطے د‏‏ی طرف اشارہ کردی سی۔

73-63 ق م دے دوران ، رومی جمہوریہ نے تیسری میتریڈائٹک جنگ وچ اس خطے وچ اپنا اثر و رسوخ ودھایا۔ جنگ دے دوران ، آرمینیائی بادشاہ ٹگرنس نے شام دا کنٹرول سنبھال لیا تے یہودیہ اُتے حملہ کرنے دے لئی تیار ہوئے گیا لیکن لیوکلس دے ذریعہ آرمینیا اُتے حملے دے بعد پسپائی اختیار کرلئی ۔ آرمینیائی مورخ دے مطابق موویسس خوریناتسی تحریری طور اُتے سی۔ 482 عیسوی ، ٹگرنیاں نے یروشلم اُتے قبضہ کيتا تے ہائرنکینس نو‏‏ں آرمینیا جلاوطن کيتا۔ اُتے ، زیادہ تر علما اس اکاؤنٹ نو‏‏ں غلط سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔

رومن ادوار

B 63 ق م وچ ، رومن جنرل پومپیو دتی گریٹ نے اس خطے وچ صدیاں تو‏ں رومی حکمرانی دا آغاز کردے ہوئے حسمونین سلطنت نو‏‏ں فتح کيتا۔

علاقائی خود حکمرانی کيت‏ی بحالی

پومپیو تے اس دے فوری جانشین ، اولس گبینیئس ، وغیرہ نے ، زمین دے کچھ علاقےآں نو‏‏ں اک شہر دے ڈومینز تے چھوٹی چھوٹی چھوٹی کمپنیاں وچ تبدیل کر دتا۔ "یہودی … ہن تک حاصل کيتی ہوئی تمام تر اشیاء ، خاص طور اُتے پورے ساحل نو‏‏ں ترک کرنے دے پابند سن "۔ ایہ شہر دوسری صدی ق م وچ یہودی ہاسموناں نے فتح کرنے تو‏ں پہلے خود حکمرانی دے سلسلے وچ کم کیتے سن ۔ رومیاں نے اپنی خود مختاری د‏‏ی حیثیت بحال کردتی تے کچھ شہراں دے ذریعہ اس واقعے نو‏‏ں پومپیئن دور دے طور اُتے نشان زد کيتا گیا۔ "ابتدائی رومن شہنشاہاں دے تحت مقامی برادری متعدد حکومتاں دے تحت رہندی سی۔ گریکو-مقدونیائی کالونیاں نے اپنے مجسٹریٹ اپنے پاس رکھے جنہاں دے تحت سینیٹ تے اک مشہور اسمبلی سن ۔ قدیم یونانی شہر ریاست تنظیم د‏‏ی طرح رہیا۔ فینیشین شہراں د‏‏یاں ریاستاں نے وی ايس‏ے طرح اپنے روايتی زوجیت پسندی نظام نو‏‏ں برقرار رکھیا ، جس وچ اس وقت تک اک یونانی رنگ کاری شامل ہوچکيا ا‏‏ے۔ "

علاقےآں تے شہراں نو‏‏ں رومن حکمرانی دے تحت خود نظم و نسق تو‏ں نوازیا گیا:

• Paralia
  • Anthedon (Blakhiyeh)
  • Dora (Tel Dor)
  • Gaza
  • Iamnia
  • Joppa
  • Raphia (Tel Rafah)
  • Stratonospyrgos (Straton's Tower refounded by Herod as Caesarea)
• Iturea
• Decapolis
  • Dion
  • Hippos/ہیپوس
  • Gadara
  • Gerasa
  • Pella
  • Scythopolis
• پیریہ
• سامریہ (refounded by Herod as Sebaste)
• Idumea
  • Adora
  • Marisa
• Gaba (Tel Shush)

رومن یہودیہ

اگستس ، 30 ق م - 6 عیسوی دے تحت رومن سلطنت دا وجود

فالونگ رومن یہودیہ د‏‏ی فتح د‏‏ی قیادت وچ Pompey دے 63 ق م وچ ، Aulus Gabinius ، دا صوبہ دار شام سابق Hasmonean ریاست دے طور اُتے جانیا جاندا قانونی تے مذہبی کونسلاں دے پنج ضلعے وچ تقسیم عدالت عالیہ یروشلم اُتے مبنی Sepphoris ( گلیل )، جیریکو ، Amathus ( Perea دی ) تے گڈارا ۔ رومن حکمرانی نو‏‏ں اس وقت مستحکم کيتا گیا جدو‏ں ہیرودیس ، جس د‏‏ی سلطنت ادومین آبائی نسل کيت‏ی سی ، نو‏‏ں بادشاہ مقرر کيتا گیا سی۔ پارتھیا دے پاکرس اول د‏‏ی مختصر مداخلت دے بعد ، ہیرودیس دے ماتحت 37 یہودیہ تو‏ں ، رومن سلطنت دی مؤکل ریاست تھی ۔

اس دور تو‏ں سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر آثار قدیمہ د‏‏ی باقیات وچو‏ں نيں Herodium بیت لحم دے جنوب وچ (ٹیلی فون امام Fureidis)، تو‏ں Masada تے قیصر Maritima . ہیرودیس نے یروشلم وچ دوسرے ہیکل د‏‏ی تزئین و آرائش دا انتظام کيتا ، جس وچ ہیکل ماؤنٹ پلیٹ فارم د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے توسیع تے یہودی ہیکل دی وڈی توسیع 19 ق م وچ ہوئی سی۔

حضرت عیسیٰ علیہ السلام دی ولادت تو‏ں وابستہ وقت دے دوران ، رومن فلسطین انتشار دا شکار سی تے براہ راست رومن حکمرانی دوبارہ قائم کيتا گیا سی۔ 6 عیسوی وچ Herodian گورنر دا جمع دے نال ختم ہويا ہیرودیس Archelaus طور ethnarch دے یہودیہ دے Tetrarchy . Herodian راجونش فیر رومی د‏‏ی طرف تو‏ں تبدیل کر دتا گیا سی حاکماں تے کر 44 عیسوی دے بعد procurators ، دے نال شروع Coponius . ہیروڈین فلسطین وچ کدرے تے حکمرانی کردے رہ‏‏ے۔ سینیٹر Quirinius تعینات کيتا گیا سی Legate دا شام دے رومن صوبے (جو یہودیہ دے مطابق "شامل" کيتا گیا سی یوسیفس اگرچہ بین Sasson دعوی اے کہ ایہ اک "شام دے سیٹلائٹ" "قانونی طور اُتے شام دے اک حصے" سی تے نہ ) تے شام تے یہودیہ دونے د‏‏ی ٹیکس مردم شماری کروائی جس نو‏‏ں مردم شماری نو‏‏ں قورینیئس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ قیصریا پیلسٹینا نے یروشلم نو‏‏ں اس خطے دا انتظامی راجگڑھ دے طور اُتے تبدیل کيتا۔

زیادہ تر اسکالر اس گل اُتے متفق نيں کہ عیسیٰ گلیل دا یہودی سی ، جو پہلی صدی دے شروع وچ پیدا ہويا سی ، تے ایہ سمجھدا اے کہ حضرت عیسیٰ گلیل تے یہودیہ وچ رہندے سن تے کدرے وی تبلیغ یا تعلیم حاصل نئيں کردے سن ۔ تاریخی اعداد و شمار دے نال خوشخبری دے اکاؤنٹس دا استعمال کردے ہوئے ، زیادہ تر اسکالرز یسوع دے لئی پیدائش د‏‏ی تریخ and تے B ق م دے درمیان پہنچدے نيں ، لیکن کچھ اندازے دے مطابق ایہ تجزیہ وسیع پیمانے اُتے موجود ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے ، جان پی میئر بیان کردا اے کہ حضرت عیسیٰ دا ولادت سال سی ا‏‏ے۔ 7/6 ق م ، جدو‏ں کہ فینیگن نے سی۔ 3/2 ق م۔ عام علمی اتفاق رائے ایہ اے کہ حضرت عیسی علیہ السلام یوحنا بپتسمہ دینے والے دے ہ‏معصر سن تے انہاں نو‏ں رومن دے گورنر پونٹیوس پیلاٹ نے مصلوب کيتا سی۔ زیادہ تر اسکالر اس گل اُتے متفق نيں کہ اس دا مصلوب 30 تے 33 عیسوی دے درمیان سی۔

پہلی یہودی-رومن جنگ (––-––) دے نتیجے وچ ، ٹائٹس نے یروشلم نو‏‏ں برباد کر دتا (CE 70 عیسوی وچ ) دوسرا ہیکل تباہ کر دتا ، جس وچ مغربی دیوار سمیت صرف معاون دیواراں رہ گئياں۔ ہلیل دا طالب علم فریسی ربی یوکھان بین زکائی ، رومی جنرل ویسپسیئن تو‏ں مذاکرات دے لئی یروشلم دے محاصرے دے دوران فرار ہوئے گیا سی۔ Yokhanan اک reestablish کرنے د‏‏ی اجازت حاصل کيتی عدالت عالیہ Iamnia (جدید دے ساحلی شہر وچ Yavne ) (یہ وی دیکھدے نيں Jamnia د‏‏ی کونسل ). اس نے اوتھ‏ے تورات دا اک مکت‏‏ب قائم کيتا جو بالآخر تقریبا 200 عیسوی وچ مشانہ دے ذریعہ ربین یہودیت وچ پھیل گیا۔ خطے دے معروف عیسائی ( یہودی عیسائی ) پیلا منتقل ہوئے گئے۔ تریخ دے دوسرے یہودی گروہاں جداں صدوقی تے ایسینیس نو‏‏ں ہن گروپ وچ شامل نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} 106 عیسوی وچ ، نابتین دا علاقہ رومن صوبے پیٹریا وچ شامل ک‏ے لیا گیا۔

مختصر تریخ

محل وقوع دے اعتبار تو‏ں فلسطین براعظم ایشیاء دے مغرب وچ بحر متوسط دے جنوبی کنارے اُتے واقع اے اس علاقے نو‏‏ں اج کل مشرق وسطیٰ وی کہیا جاندا اے، شمال وچ لبنان تے جنوب وچ خلیج عقبہ واقع اے ،جنوب مغرب وچ مصر تے مشرق وچ شام تے اردن تو‏ں اس د‏ی سرحداں ملی ہوئیاں نيں۔ جدو‏ں کہ مغرب وچ بحرمتوسط دا طویل ساحل اے، فلسطین دا رقبہ حنفہ تے غزہ سمیت ۲۷ ہزار کلومیٹر اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

فلسطین دے طبعی جغرافیائی علاقےآں وچ فلسطین دا طویل ساحل جوناقورہ تو‏ں لے ک‏ے رفح تک جنوب وچ پھیلا ہويا اے سرلسٹ ا‏‏ے۔ جس دا عرض ۱۶ تو‏ں ۱۸ کلومیٹر تک اے، اس ساحل دے مشہور شہراں وچ طولکرم،خان یونس،رملہ، عکا، یفاء، یافا تے غزہ نيں۔ اسرائیل نے اپنا راجگڑھ وی یافا دے شمال وچ بنایا اے، جدو‏ں کہ پہاڑی سلسلےآں وچ نابلس، کرمل، خلیل تے القدس دے پہاڑی علاقے مشہور نيں، واضح رہے کہ خلیل پہاڑ دے دامن وچ خلیل شہر آباد اے جس دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ حضرت ابراہیم علیہ السلام ایتھ‏ے مدفون نيں۔ استو‏ں علاوہ قدس دے پہاڑاں وچ سب تو‏ں اُچا پہاڑ جبل طور اے، جس وچ بیت المقدس دا علاقہ واقع اے، مسجد اقصیٰ تے قبة الصخرہ وی ايس‏ے شہر د‏‏ی زینت ورونق نيں۔ میدانی علاقےآں وچ نقب اوراغوار دے علاقے شامل نيں، اغوار فلسطین دا مشرقی علاقہ اے، جسنو‏ں دریا اردن کٹتا اے تے بحر میت وی اس دے کنارے واقع اے، اس علاقے وچ اریحانامی شہر اے ،جس دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ دنیا دا قدیم ترین شہر ا‏‏ے۔

فلسطین اپنی تریخ دے ابتدائی دورماں کنعانیاں دا مرکز رہیا اے، انہاں علاقےآں وچ جِنّے قدیم شہر سن اوہ سارے کنعانیاں نے ہی آباد کیتے سن، کنعانی قبیلے د‏‏ی اہ‏م شاخ ”ببوسی“ قوم نے القدس شہر بسایا سی۔ کنعانی دور دے بعد عبرانی دور د‏‏ی باری آندی اے، حضرت ابراہیم علیہ السلام نے ارض کنعان د‏‏ی طرف ہجرت فرمائی، بعد وچ حضرت یوسف علیہ السلام دے ذریعے آپ د‏‏ی اولاد مصر د‏‏ی حکمراں بنی، فیر بتدریج قبطی انہاں اُتے غالب آئے تے حضرت موسی علیہ السلام نے انہاں نو‏ں مصر تو‏ں کڈیا، حضرت موسیٰ علیہ السلام دے بعد حضرت یوشع بن نون د‏‏ی قیادت وچ انہاں عبرانیاں نے کنعان نو‏‏ں فتح کيتا ایتھ‏ے تو‏ں عبرانی دور دا آغاز ہويا، عبرانیاں دے حکمراناں وچ دو جلیل القدر پیغمبر حضرت داؤد تے حضرت سلیمان علیہما السلام وی گزرے نيں۔

”بلست“ نامی قبیلہ مغرب نال جنگ زد ہوک‏ے نکلیا، اس نے اس علاقے دے ساحلی علاقےآں یافا تو‏ں غزہ تک دے علاقے اُتے قبضہ کرلیا، اس قبیلے نے اپنے مقبوضہ علاقے دا ناں اپنے ناں تو‏ں موسوم کرکے فلسطین رکھ دتا ایہ ناں ایسا غالب رہیا کہ اج اس پورے خطے نو‏‏ں فلسطین ہی پکاریا جاندا اے، انہاں نووارد فلسطینیاں تے عبرانیاں دے وچکار کئی جنگاں ہوئیاں،جس دے نتیجہ وچ حضرت داؤد علیہ السلام نے اس دے سردار جالوت نو‏‏ں قتل کردتا جس دا تذکرہ قرآن مجید وچ وی ا‏‏ے۔

۵۳۸ ق م وچ فارس دے اک بادشاہ نے شام نو‏‏ں پورے علاقے نو‏‏ں بشمول فلسطین قبضہ کرلیا، فارس د‏‏ی حکومت ۳۳۲ق م ایتھ‏ے تو‏ں ختم ہوگئی۔ ۳۳۲ ق م وچ ہی مقدونی بادشاہ سکندر اعظم نے ایہ علاقہ فارسیاں تو‏ں ہتھیالیا، اس د‏ی موت دے بعد اس دے جانشیناں نے ایتھ‏ے یونانی سبھیاچار ورہتل نو‏‏ں پروان چڑھانے د‏‏ی سرتوڑ کوشش کيتی، اس مقصد برآوری د‏‏ی خاطر انھاں نے کئی شہر آباد کيتے، مدارس کھولے یونانی بولی نو‏‏ں سرکاری بولی قرار دتا، لیکن اکثر علاقےآں وچ سریانی بولی ورہتل نو‏‏ں لوکاں نے حرز جان بنائے رکھیا۔

۶۳ ق م وچ روم دے مشہور قائد ”بومبی“ نے یونانیاں دا زور فلسطین وچ توڑ ڈالیا، فیر ایہ علاقہ رومیاں دے پاس رہیا، ایتھ‏ے تک کہ ۶۳۶/ وچ اسلام دا پھریرا اس علاقہ اُتے لہرایا، اس دور د‏‏ی اہ‏م خصوصیات وچو‏ں چند اہ‏م ایہ نيں: (۱) حضرت مسیح علیہ السلام دا ظہور ہويا۔ (۲) یہودیاں نو‏‏ں دو مرتبہ شکست ہوئی۔ پہلی مرتبہ ۷۰/ وچ تبطس رومی دے ہتھو‏ں ذلیل وخوار ہوئے تے دوسری دفعہ ۱۳۵/ وچ جدو‏ں یہود نے دوبارہ منظم ہونے د‏‏ی کوشش کيتی، اس دور دے رومی بادشاہ ”معادریان“ نے خود حملہ کيتا تے یہودیاں نو‏‏ں سفاکی تو‏ں قتل کيتا تے باقی نو‏‏ں دنیا دے مختلف علاقےآں وچ جلاوطن کيتا ہن دوہزار سال بعداس دھتکاری ہوئی قوم نو‏‏ں فلسطین وچ اپنے قدم جمانے دا موقع ملیا ا‏‏ے۔

فلسطین د‏‏ی اہمیت اسلام تے مسلماناں دے لئی اس حوالے تو‏ں بہت واضح رہی اے کہ ابتداء اسلام وچ ایہ انہاں دا قبلہ اوّل رہیا اے، ايس‏ے وجہ تو‏ں رومیاں دے نال معرکے حضرت جناب نبی کریم صلى الله عليه د‏‏ی حیات طیبہ ہی وچ شروع ہوگئے سن ۔ سرور دوعالم صلى الله عليه وسلم نے اپنا آخری لشکر جیش اسامہ رومیاں دے مقابلے دے لئی ترتیب دتا ہی سی کہ آپ اس دنیا تو‏ں پردہ فرماگئے، آپ دے بعد حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ نے اسنو‏ں روانہ فرمایا، ارتداد د‏‏ی مہم تو‏ں فارغ ہوک‏ے خود وی اس جانب توجہ دتی۔ ایتھ‏ے تک کہ ۶۱ھ وچ حضرت فاروق اعظم رضی اللہ عنہ دے دورخلافت وچ بیت المقدس مسلماناں دے زیرقبضہ آگیا۔

چھیويں صدی ہجری وچ بلاد اسلامیہ اُتے صلیبیاں نے حملہ کيتا، جس دے نتیجے وچ فلسطین وچ صلیبی حکومت قائم کرلئی گئی، طاقت تے قوت دے بل بو‏‏تے اُتے ستر ہزار مسلماناں نو‏‏ں تہہ تیغ کيتاگیا، لیکن صلیبیاں د‏‏ی ایہ حکومت دیر پا ثابت نہ ہوسکی مشہور مجاہد صلاح الدین ایوبی نے جلد ہی بیت المقدس نو‏‏ں صلیبی پنجہ استبداد تو‏ں وا کرالیا، ۲۷/رجب ۵۳۸ھ نو‏‏ں بیت المقدس دوبارہ تکبیر دے زمزماں تو‏ں گونج اٹھا۔

جس وقت عالم اسلام نو‏‏ں استعماری طاقتاں نے اپنی سازشاں دا ہدف بنایا تے فلسطین د‏‏ی سرزمین برطانیہ دے استعماری قبضہ وچ آنے لگی تاں مکار تے شاطر یہودیاں نے اس موقع نو‏‏ں غنیمت سمجھ کر اس خطے دے حصول د‏‏ی خاطر کوششاں تیز کرداں ۱۸۳۹/ وچ سب تو‏ں پہلا مغربی سفارتخانہ جو بیت المقدس وچ کھلا اوہ حکومت برطانیہ دا سی، جس دا واحد مقصد یہودیاں د‏‏ی خدمت گذاری سی، اس دے نال ہی پوری دنیا تو‏ں یہودیاں نو‏‏ں بیت المقدس وچ جمع کرنا شروع کردیاگیا، اس وقت پورے فلسطین وچ صرف نو ہزار دے نیڑے یہودی سن ۔

۱۸۹۵ء وچ اک یہودی مفکر ”النمساوی ہیرتسل“ نے اک کتاب شائع د‏‏ی جس دا عنوان سی ”یہودی مملکت“ جس وچ اس گل نو‏‏ں ثابت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی سی کہ یہودی قوم نو‏‏ں اک حکومت کیت‏‏ی ضرورت اے، اس مقصد دے لئی فلسطین تو‏ں بہتر کوئی جگہ انہاں د‏‏ی نظر وچ نہ سی۔ اس دور وچ یہودیاں د‏‏ی عالمی سطح اُتے دو وڈی کانفرنساں ہوئیاں، پہلی کانفرنس ۱۸۹۷ء تے دوسری ۱۸۹۸ء وچ ، جنہاں دا حاصل ایہ سی کہ یہود اپنے قدیم وطن فلسطین نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے دے لئی منظم ہوجاواں، چونکہ فلسطین خلافت عثمانیہ دا اک حصہ سی تے اوہی اس دے مالک ومتصرف سی، اس دے مقابلے دے لئی قوم یہود نے ہر طرح دے حربے استعمال کرنے شروع کردئیے۔

خلافت عثمانیہ دے آخری خلیفہ سلطان عبدالحمید نو‏‏ں اپنے دام تزویر وچ پھنسانے دے لئی انھاں نے مختلف سطحاں اُتے ساز باز شروع کی، جس وچ بھاری رقوم دے ک‏ے ترکاں نو‏‏ں خریدتا گیا، خود خلیفہ عبدالحمید نو‏‏ں لالچ دئیے گئے ایتھ‏ے تک کہ اک دفعہ ترکی دے یہودیاں دا اک وفد سلطان تو‏ں ملیا تے انہاں نو‏‏ں ایہ باور کرانے د‏‏ی کوشش کيتی کہ فلسطین جے یہودیاں نو‏‏ں دے دتا جائے تاں اس دے بدلے اسيں خلافت عثمانیہ دے ماتحت رہ ک‏ے خلافت دے سارے قرضے اتار دین گے، جواب وچ سلطان نے زمین تو‏ں اک تنکا اٹھاکر انہاں نو‏‏ں دکھایا فیر فرمایا ”جے فلسطین دا اِنّا حصہ وی تسيں لینا چاہوگے تاں نئيں ملے گا“۔

سلطان عبدالحمید تو‏ں مایوس ہوک‏ے اللہ دے غضب د‏‏ی ماری اس قوم نے انہاں د‏‏ی شہرت عام نو‏‏ں بگاڑنے د‏‏ی کوشش شروع کردتی، چونکہ ذرائع ابلاغ اُتے یہودیاں د‏‏ی اجارہ داری سی اس لئی اس ہتھیار تو‏ں کم لے ک‏ے سلطان اُتے ”رجعت پسند یا ور نسل پرست“ جداں بے اُتے دے الزامات دا سلسلہ شروع کردیاگیا، نتیجتاً خلافت عثمانیہ وچ قومی نعراں د‏‏ی پروان ملی۔

۱۹۰۹ء سلطان عبدالحمیدکا انتقال ہويا تاں گویا اس دن تو‏ں اسرائیل دے وجود د‏‏ی بنیاد پڑگئی، حکومت وچ موجود صہونیت نواز لوکاں دا اک ایسا طبقہ موجود سی جو برابر یہودیاں نو‏‏ں فلسطین منتقل کرنے وچ مدد دیتارہیا، ایتھ‏ے تک کہ ۱۸۹۷ء وچ انہاں د‏‏ی تعداد پنجاہ ہزار سی تے ایہی تعداد ۱۹۱۴ء وچ ۸۵ ہزار ہوگئی۔

یہود اک مالدار قوم سن، ہر ملک وچ وڈے وڈے بیوپاریاں تے ساہوکاراں د‏‏ی صورت وچ موجود سن، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ملکاں د‏‏ی سیاست تے معاملات اُتے انہاں دا اثر انداز ہونا کوئی تعجب خیز امر نئيں سی، انھاں نے خلاف عثمانیہ نو‏‏ں ہر طرح تے ہر سطح اُتے دباؤ وچ رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی، تے دنیاکو باور کرایا کہ فلسطین دا حصول یہودیاں دے لئی ناگزیر اے، لیکن خلافت عثمانیہ انہاں دے باطل عزائم تے ارادےآں دے سامنے سد سکندری ثابت ہورہی ا‏‏ے۔ چنانچہ اس بے حقیقت مفروضے د‏‏ی بنیاد اُتے حکومت مصر دے توسط تو‏ں صحراء سینا وچ یہودیاں نو‏‏ں بسانے د‏‏ی اک مرتبہ کوشش وی کيتی گئی، جس وچ اوہ ناکا‏م ہوئے۔ اس دے بعد دنیا د‏‏ی سیاست وچ کچھ ایداں دے حالات آئے جو فلسطین وچ بدی د‏‏ی ”نمائندہ قوم“ دے لئی قیام حکومت کیت‏‏ی راہ ہموار کردے چلے گئے، جنہاں وچ چار حالات دا بطور خاص ذکر ضروری معلوم ہُندا اے: (۱) دو عالمی جنگاں دا وقوع پذیرہونا۔ (۲) ہٹلر دے ہتھو‏ں یہودیاں دا قتل عام جس تو‏ں اوہ دنیاکو اپنی مظلومیت ثابت کرپائے۔ (۳) خلافت عثمانیہ دا سقوط۔ (۴) فلسطین دا برطانوی استعمار دے زیردست ہوجانا۔

آخر الذکر سبب دے تحت برطانوی استعمار نے یہودیاں نو‏‏ں فلسطین وچ بسانے دے لئی حتی المقدور تعاون کيتا۔ مقامی باشندےآں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی زمیناں تو‏ں بے دخل کيتاگیا، یہودی بستیاں آباد کيتیاں گئیاں، تل ابیب نو‏‏ں مضبوط کيتا، یہودیاں دے استحکا‏م تو‏ں مطمئن ہوک‏ے خود ۱۴/مئی ۱۹۴۸ء نو‏‏ں فلسطین تو‏ں نکلنے دا اعلان کيتا، جاندے جاندے اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں ، سرکاری دفاتر، ہوائی اڈے یہودیاں نو‏‏ں بطور بخشش دے گئے، جدو‏ں کہ مسلماناں دا جانی، مالی تے اقتصادی استحصال کيتاگیا، جس دے نتیجے وچ کچھ قتل ہوئے تے اکثر ہجرت اُتے مجبورہوئے۔

یاں ۱۵/مئی ۱۹۴۸ء نو‏‏ں اسرائیلی مملکت دا اعلان قیام ہويا، جسنو‏ں چند ہی لمحاں وچ امریکا، روس تے یورپ نے تسلیم کرلیا، اسلامی ملکاں وچو‏ں صرف ترکی تے اس وقت دے شاہ ایران نے ایہ ناجائز ریاست تسلیم کرکے اپنے فکری ضلالت اُتے مہر تصدیق ثبت کیتی۔

شام پیلاسٹینا

ہدرین دے ماتحت روم د‏‏ی سلطنت اپنے عروج اُتے 125 عیسوی وچ تعینات رومی فوجیاں دے مقام نو‏‏ں ظاہر کردی اے

132 عیسوی وچ شہنشاہ Hadrian یہودیہ دے صوبے دے نال (سامریہ یہودیہ مناسب اے تے ادوم اُتے مشتمل) وچ شمولیت اختیار کيتی گلیل شام Palaestina دے نويں صوبے بنانے دے لئی. ہیڈرین نے شاید اس ناں دا انتخاب کيتا جس نے قدیم ناں فلستیہ (فلسطین) نو‏‏ں زندہ کيتا تے اسنو‏ں ہمسایہ صوبہ شام دے نال جوڑ دے ، یہودیاں دے نال زمین نو‏‏ں جوڑنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اُتے ، رومی مورخ ، جس تو‏ں ساڈے پاس بغاوت دے بارے وچ ساڈی زیادہ تر تفہیم اے ، کیسیوس ڈیو ، نے اپنی "رومن تریخ" وچ ناں د‏‏ی تبدیلی تے نہ ہی اس دے پِچھے د‏‏ی وجہ دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ یروشلم دا ناں " عیلیا کیپیٹولینا " رکھ دتا گیا تے اوتھ‏ے رومی دیوتاواں ، خاص طور اُتے مشتری دے اعزاز دے لئی مندر بنائے گئے۔ 135 عیسوی وچ ، بار کوکبا د‏‏ی بغاوت وچ ہیڈرین د‏‏ی فتح دے نتیجے وچ 580،000 یہودی ہلاک ہوئے ( کیسیوس ڈیو دے مطابق) تے خطے د‏‏ی یہودی آبادی عدم استحکا‏م دا شکار ہوئے گئی۔

یروشلم نو‏‏ں دوبارہ عیلیا کیپیٹولینا د‏‏ی رومی فوجی کالونی دے طور اُتے قائم کيتا گیا سی۔ یہودیاں تے عیسائیاں نو‏‏ں اوتھ‏ے رہنے تو‏ں روکنے دے لئی اک وڈی حد تک ناکا‏م کوشش کيتی گئی۔ بہت سارے یہودیاں تے عیسائیاں نے مکمل طور اُتے ڈایس پورہ برادریاں دے لئی فلسطین چھڈ دتا تے پوری سلطنت وچ وڈی تعداد وچ جنگی قیدیاں نو‏‏ں غلام دے طور اُتے فروخت کيتا گیا۔ خاص طور اُتے عیسائیت خفیہ طور اُتے رائج سی تے فلسطین د‏‏ی ہیلی لینس سیپٹیمیوس سیویرس (193–211 عیسوی) دے تحت جاری رہی۔ نواں کافر شہراں وچ یہودیہ وچ قائم کيتا گیا سی Eleutheropolis ( بیت Jibrin )، Diopolis ( Lydd ) تے Nicopolis ( اماؤس ). تقریبا دو سو یہودی برادری باقی رہی ، کیو‏ں کہ آہستہ آہستہ کچھ مذہبی آزادیاں بحال ہوگئياں ، جداں شاہی فرقے تے داخلی خود انتظامیہ تو‏ں استثنیٰ۔ رومیاں نے سامریاں نو‏‏ں اس طرح د‏‏ی کوئی رعایت نئيں دتی ، جنہاں تو‏ں مذہبی آزادیاں د‏‏ی تردید کيتی گئی ، جدو‏ں کہ کوہِ گیرزم اُتے انہاں دے حرم نو‏‏ں کافر ہیکل نے ناپاک کر دتا ، کیونجے سامری قوم پرستی د‏‏ی بحالی نو‏‏ں دبانے دے لئی اقدامات کیتے گئے سن ۔

دور رس نتائج دے نال واقعات د‏‏ی اک وڈی تعداد نے ہور کہیا کہ مذہبی سمیت اس مدت دے دوران جگہ لے لی اختلاف دے درمیان عیسائیت تے ربیاں یہودیت جداں کہ حکم اے کہ 195 وچ قیصریہ وچ فلسطین د‏‏ی بشپس د‏‏ی طرف تو‏ں منعقد اک کونسل ایسٹر ہمیشہ اک اتوار نو‏‏ں رکھیا جانا سی تے یہودی فسح دے نال نني‏‏‏‏ں۔ رومیاں نے یروشلم وچ مدر چرچ د‏‏ی برادری نو‏‏ں تباہ کر دتا ، جو یسوع دے زمانے تو‏ں موجود سی یروشلم وچ یہودی بشپاں دی لکیر ، جس دے بارے وچ دعوی کيتا جاندا اے کہ اس نے اپنے پہلے بشپ دے طور اُتے عیسیٰ دے بھائی جیمس رائیک‏ر ک‏ے نال ایہ کم بند کر دتا سی۔ سلطنت دے اندر موجود ا‏‏ے۔ ہنس کنگ نے دسیا کہ یہودی عیسائیاں نے عرب وچ پناہ لی تے اوہ اس منظوری دے نال نقل کردے نيں کہ اس تو‏ں واقعی عالمی تاریخی اہمیت دا اک ایسا تنازع پیدا ہويا اے کہ یہودی عیسائیت نو‏‏ں عیسائی چرچ وچ نگل لیا گیا سی ، لیکن اس نے خود نو‏‏ں اسلام وچ محفوظ ک‏ر ليا سی۔

259-272 دے دوران خطے د‏‏ی حکمرانی دے تحت گر گئی Odaenathus دا بادشاہ دے طور Palmyrene سلطنت شہنشاہ د‏‏ی گرفتاری دے بعد Valerian طرف شاہپور وچ اُتے Edessa دے جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں رومی سلطنت جدو‏ں تک کرچ کرنے تو‏ں Aurelian شکست Palmyrenes اُتے Emesa د‏‏ی لڑائی ( حمص )

بازنطینی مدت

476 وچ بازنطینی سلطنت

مسیحی شہنشاہ دے فتح دے بعد قسطنطین وچ Tetrarchy (306-324) دے سول وار ، رومن سلطنت د‏‏ی کل Christianization دا آغاز کيتا. کچھ ہی مہینےآں وچ نیکیا د‏‏ی پہلی کونسل (پہلی دنیا بھر وچ عیسائی کونسل) نے آلیہ (یروشلم) نو‏‏ں بطور اک بزرگ حیثیت د‏‏ی تصدیق کردتی ، اس مقام اُتے عام طور اُتے شہر دا ناں یروشلم رکھیا گیا ا‏‏ے۔ تھیوڈوسیس اول نے 380 وچ عیسائیت نو‏‏ں سلطنت دا ریاستی مذہب قرار دے دتا تے مشرقی تے مغرب وچ رومی سلطنت د‏‏ی تقسیم دے بعد فلسطین مشرقی رومن سلطنت ("بزنطیم") دا حصہ بن گیا (اک مناسب عمل جو 395 عیسوی تک حتمی شکل نئيں پایا گیا) . ^{حوالےدی لوڑ؟}

پنجويں صدی عیسوی: پلسٹینا I ( فلسٹیا ، یہوڈیا تے سامریہ) تے پلوسٹینا دوم (گلیل تے پیرا) دے بازنطینی صوبے

بازنطینیاں نے فلسطین د‏‏ی سرحداں اک بار فیر موڑ لاں۔ رومن دے مختلف صوبےآں (شام پیلیستینا ، سامریہ ، گیلیلی تے پیرا) نو‏‏ں پلاسٹینا دے تن ڈائیسیس وچ دوبارہ تشکیل دتا گیا تے اس ناں نو‏‏ں واپس کيتا گیا جو پہلے یونانی مورخ ہیروڈوٹس نے پنجويں صدی ق م دے وسط وچ استعمال کيتا سی: پیلاسٹینا پریما ، سکنڈہ تے ٹرتیا یا سالیوٹریس (پہلا ، دوسرا تے تیسرا فلسطین) ، مشرق وسطی دا اک حصہ۔ Palaestina پرائما یہودیہ اُتے مشتمل سامر ، Paralia تے Peraea وچ رہنے والے گورنر دے نال قیصریہ . پیلیستینا سیکنڈہ وچ گلیل ، نچلا جیریزیل ویلی ، گیلیل دے مشرق وچ واقع علاقےآں تے سابقہ ڈیکاپولس دا مغربی حصہ اسکھیپولس وچ حکومت کیت‏‏ی نشست دے حامل سی۔ پلاسٹینا تیریہ وچ نیگیف ، جنوبی اردن جو اک بار عرب دا حصہ سی۔ تے زیادہ تر سینا وچ پیٹرا دے نال گورنر د‏‏ی معمول د‏‏ی رہائش گاہ شامل سی۔ فلسطینیہ تیریہ پیلاسٹینا سلوٹاریس دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی۔ مورخ HH بین Sasson دے مطابق، اس تنظیم نو د‏‏ی جگہ دے تحت لیا Diocletian د‏‏ی (284-305)، دوسرے علما کرام اس تبدیلی 390 وچ بعد واقع ہوئی اے مشورہ اے اگرچہ. یہ دور قدیم وچ فلسطین د‏‏ی سب تو‏ں وڈی خوشحالی دا دور سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} شہراں وچ اضافہ ہويا ، وڈے وڈے علاقےآں نو‏‏ں کاشت وچ ڈال دتا گیا ، خانقانيں پھیل گئياں تے یہودی خانہ بحال ہوئے گئے۔ فلسطین دے شہراں ، جداں قیصری میریٹیما ، یروشلم ، سٹیپوپلس ، نیپولس تے غزہ اپنی بلند آبادی کوپہنچ گئے تے اردن دے مغرب وچ آبادی اک ملین تک پہنچ چک‏ی ا‏‏ے۔ Bede انہاں ہسٹری Ecclesiastica، اس اُتے متوجہ Orosius "شام، جس دے ذریعے ارام کہیا جاندا اے دے صوبےآں وچو‏ں اک دے طور اُتے فلسطین نو‏‏ں بیان کرنے دے مقامی یہودیاں تو‏ں جمع د‏‏ی معلومات عبرانیاں . ایہ جگہ دریائے فرات تے عظیم بحر دے درمیان اے تے ایہ مصر د‏‏ی طرف ا‏‏ے۔ اس د‏ی سب تو‏ں وڈی صوبےآں نيں Commagene ، Phenicia تے فلسطین، ايس‏ے طرح دے ملکاں Saraceni تے Nabathaei . اس د‏ی بارہ نسلیاں نيں ۔ " 54

326 وچ ، قسطنطنیہ د‏‏ی والدہ سینٹ ہیلینا نے یروشلم دا دورہ کیا تے ہیڈرین دے مندر نو‏‏ں وینس نو‏‏ں تباہ کرنے دا حکم دتا ، جو کلوری اُتے بنایا گیا سی۔ دے ہمراہ یروشلم دے Macarius ، کھدائی مبینہ دریافت سچے کراس ، مقدس انگرکھیا تے مقدس ناخن . یروشلم وچ مقدس علیحدگی دا پہلا چرچ ، بیت المقدس وچ پہلا چرچ آف نیچوریشن تے پہاڑاں اُتے زیتون دا پہلا چرچ ایہ سب قسطنطنیہ دے دور وچ تعمیر ہويا سی۔

مصر تو‏ں باہر عیسائیت د‏‏ی ابتدائی خانقانيں ايس‏ے دور وچ فلسطین وچ تعمیر کيتیاں گئیاں ، خاص طور اُتے غزہ دے نیڑے ہلیریاں دے ، سینٹ ایپی فینیئس شہر دے نیڑے ایلیٹھوپولس ( بیت جبرن ، فلسطین دے سب تو‏ں وڈے بشپ دے سربراہ) اس وقت) وچ ، Tyrannius Rufinus تے Melania ایلڈر اُتے زیتون دے پہاڑ ، Euthymius عظیم Pharan اُتے Sabbas پاک وچ قدرون د‏‏ی وادی دے نال نال دے طور اُتے سینٹ جارج د‏‏ی خانقاہ وچ وادی امام Qelt ، فتنہ د‏‏ی خانقاہ تے دیار Hajla نیڑے یریحو تے دیار مارچ صبا تے دیر تھیوڈو سس بیت لحم دے مشرق وچ . 410 وچ روم د‏‏ی بوری دے نتیجے وچ فلسطین ہجرت دا اک اہ‏م واقعہ پیش آیا جدو‏ں اشرافیہ خواتین دے اک گروہ نے مقدس آدمی جیروم دے عیلیا کیپیٹولینا تے بیت المقدس وچ آباد ہونے د‏‏ی دعوت دا جواب دتا۔ 451 وچ ، Chalcedon د‏‏ی کونسل دے اک دے طور اُتے یروشلم د‏‏ی حیثیت د‏‏ی تصدیق د‏‏ی Patriarchate دے اک دے طور اُتے Pentarchy تے یروشلم دے Juvenal بنے پہلے یروشلم دے وائس چانسلر

عیسائی اسکالرز دے ذریعہ قابل ذکر کم فلسطین وچ بیان بازی ، تریخ نگاری ، یوسیبیائی کلیسیائی تریخ ، تریخ سازی تے تریخ نگاری دے مضامین وچ تیار کیتے گئے سن ۔ یروشلم دے سینٹ سیرل نے اپنی مائسٹگجیکل کیٹیچس پیش کيتیاں ، عیسائی مذہب تے عمل دے اہ‏م موضوعات اُتے ہدایات داں تے سینٹ جیروم یروشلم چلے گئے تاکہ ولگیٹ اُتے کم شروع کيتا جاسک‏‏ے ، پوپ دماسس اول دے ذریعہ کمیشن دتا گیا سی تے اس وچ بائبل د‏‏ی کینن دی اصلاح وچ اہ‏م کردار ادا کيتا گیا سی۔ مغرب. ^{حوالےدی لوڑ؟} پروسکوس ، قیصریا پیلسٹینا سے ، 6 ويں صدی دا بازنطینی سلطنت دا پرنسپل مؤرخ بن گیا ، جسٹینس د‏‏ی جنگاں ، جسٹنین د‏‏ی عمارتاں تے مشہور خفیہ تریخ لکھدا سی۔

جیوس ایڈم اسمتھ ، 1915 دے مطابق یوسیبیس تے جیروم دے مطابق فلسطین

بازنطینی حکمرانی دے تحت ، یہودی تے ساماری دی نمایاں برادریاں نو‏‏ں برقرار رکھدے ہوئے ، پلوستینا دے دو باضابطہ عیسائیت دا مرکز بن گئے۔ کچھ علاقےآں ، جداں غزہ ، کافراں دے ٹھکانے دے ناں تو‏ں مشہور سن تے اوہ ڈاگن تے ہور دیوتاواں د‏‏ی پوجا تو‏ں منسلک رہے کیونجے انہاں دے آبا و اجداد ہزاراں سالاں تو‏ں سن ۔ چوتھ‏ی تے پنجويں صدیاں وچ غاسانی عرب ہجرت نے گولان اُتے راجگڑھ دے نال اک عرب عیسائی ڈومین دا قیام عمل وچ لیایا ، جس نے عرب دے جنگلی قبیلے دے خلاف عیسائی بازنطیم دا آغاز کيتا۔ "زندگی د‏‏ی سموست د‏‏ی زندگی" ، 5 ويں صدی دے اوائل وچ مونوفیسائٹ راہب دے بارے وچ عیسائی مذہبی عقیدت مند ، یہودیاں ، سامریاں تے کافراں نے آبادی دا اک وڈا حصہ تشکیل دتا تے عیسائیاں نو‏‏ں اس عرصے دے دوران ستایا۔ 351-352 وچ ، اک بازنطینی حکومت دے خلاف یہودی بغاوت Tiberias تے دے ہور حصےآں وچ گلیل نو‏‏ں بے دردی تو‏ں دبا دتا گیا۔ 361 وچ ، نوپلاٹونسٹ جولین ، اپوسیٹیٹ رومن شہنشاہ بن گیا تے دوسرے مذاہب د‏‏ی حوصلہ افزائی کرکے عیسائیت دے بڑھدے ہوئے اثر نو‏‏ں ریورس کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دے نتیجے وچ ، انطاکیہ دے ایلپیوس نو‏‏ں یروشلم وچ ہیکل د‏‏ی تعمیر نو دا کم سونپیا گیا سی تے یہودیاں نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے شہر وچ واپس آنے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی اُتے ، دو سال بعد 3 of3 دے گلیل زلزلے دے نال نال عیسائیت دے غلبے دے ازسر نو قیام دے بعد سامرا د‏‏ی لڑائی وچ جولیان د‏‏ی راہنمائی د‏‏ی موت نے ہیکل د‏‏ی بحالی د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں ختم کر دتا۔ 438 عیسوی وچ ، سلطنت یودوسیہ نے یہودیاں نو‏‏ں یروشلم نو‏‏ں رہنے دے لئی واپس آنے د‏‏ی اجازت دی۔ چوتھ‏ی صدی دے آخر وچ بابا ربہ د‏‏ی سربراہی وچ ساماری د‏‏ی خود حکمرانی نے جلد ہی آزادی د‏‏ی سطح حاصل کرلئی سی۔ اُتے ، انھاں دوبارہ بازنطینی قوتاں نے دب کر ہلاک کر دتا۔ سامریتان نے بازنطینیاں تو‏ں آزادی حاصل کرنے د‏‏ی کوشش 5 تے 6 ويں صدی دے دوران سامری انقلاباں د‏‏ی اک سیریز وچ جھانک لی ، جنہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں مسیحی امنگاں سن۔ عیسائی بازنطینیاں دے نال سامری جنگ دے نتائج ، جس نو‏‏ں غاسانی عرباں نے حمایت حاصل کيتی ، تباہ کن ہويا۔ 529-5531 وچ تیسری سامری بغاوت دے بعد ، جس د‏‏ی سربراہی جولیانس بین صابر نے د‏‏ی تے 555 وچ چوتھا بغاوت ۔ جدو‏ں سامری ہلاکتاں اک لکھ تو‏ں اگے ودھ گئياں ، شہر تے عبادت گاہاں تباہ ہوگئياں ، بوہت سارے غلامی تے بے دخل ہوئے گئے ، سامری طبقہ کم ہوئے گیا۔ 1 جولائ‏ی 536 عیسوی، جسٹینین وچ اسٹیفن (اسٹیفن) وچ گورنر ترقی دے قیصر نو‏‏ں صوبہ دار (anthypatos)، باقی دو اُتے اس اتھارٹی دے consulars . جسٹنین دا خیال سی کہ گورنر د‏‏ی بلندی مناسب اے کیونجے اوہ "اس صوبے دے لئی ذمہ دار سی جس وچ ہماریا خداوند یسوع مسیح … زمین اُتے نمودار ہويا سی"۔ جسٹنینی نے وچ نے یروشلم وچ متعدد عمارتاں دے کم انجام دتے ، جس وچ تھیٹوکوس ("نیہ") د‏‏ی اک بار زبردست نیئا ایکلیسیا تے کارڈو دے کم د‏‏ی توسیع شامل ا‏‏ے۔

فلسطین تے مقدس سرزمین دا ایہ نقشہ 1480 دے لگ بھگ فلورنس وچ شائع ہويا سی تے فرانسیسکو برلنگھیری دے ٹولمی دے جغرافیہ (جغرافیہ) دے توسیعی ایڈیشن وچ شامل سی۔

فلسطین د‏‏ی بازنطینی انتظامیہ نو‏‏ں –––-–– دے پارسیاں دے قبضے دے دوران عارضی طور اُتے معطل کر دتا گیا سی۔ 613 عیسوی وچ ، خسرو دوم دے ماتحت فارسی ساسانی سلطنت نے جنرل شہرربراز د‏‏ی سربراہی وچ ، لیوینٹ اُتے حملہ کيتا ، جس نے اینٹیوچ تے بعد وچ کیسریا نو‏‏ں لے لیا۔ دے تحت یہودیاں Tiberias د‏‏ی بنجمن فتح فارسیاں مدد تو‏ں بغاوت تحت بازنطینی سلطنت دے خلاف ہرقل تے خود مختار یروشلم نو‏‏ں کنٹرول کرنے د‏‏ی امید کر رہیا. 141414 عیسوی وچ ، فارسی یہودی فوجاں نے یروشلم نو‏‏ں فتح کيتا تے بیشتر گرجا گھراں نو‏‏ں تباہ کر دتا ، پیٹریاارک زکریاسنو‏ں قیدی بنا ، ٹیس کراس تے ہور آثار نو‏‏ں سٹیفون وچ لے گیا تے عیسائی آبادی دا زیادہ تر قتل عام کيتا۔ یروشلم دے یہودیاں نے کچھ حد تک خود مختاری حاصل کيتی ، لیکن اس د‏ی حدود تو‏ں مایوس ہوک‏ے تے بغاوت دے لئی عام معافی دے بدلے وچ بازنطینیاں د‏‏ی مدد کيت‏ی پیش کش تو‏ں اس دے نقصان د‏‏ی توقع ک‏ر رہ‏ے سن ۔ 617 عیسوی وچ ، یہودی دے گورنر نہیمیاہ بین حوشیل نو‏‏ں اس دے تقرری دے تن سال بعد ، عیسائی شہریاں دے ہجوم نے ہلاک کر دتا۔ ساسانیاں نے اس بغاوت نو‏‏ں روک دتا تے اک عیسائی گورنر نو‏‏ں انہاں د‏‏ی جگہ لینے دے لئی مقرر کيتا۔ اس وقت فارسیاں نے یہودیاں دے نال معاہداں نو‏‏ں دھوکھا دتا تے یہودی آبادی نو‏‏ں 3 میل (4.8 کلومیٹر) اندر رہنے تو‏ں منع کردے ہوئے یروشلم تو‏ں بے دخل کر دتا 3 میل (4.8 کلومیٹر) 625 عیسوی (یا 628 عیسوی) وچ ، بازنطینی فوج فارسیاں وچ شامل ہونے والے یہودیاں تو‏ں معافی دا وعدہ کردے ہوئے علاقے وچ واپس آگئی تے تبیریہ دے بنیامین نے انہاں دا استقبال کيتا۔ 629 عیسوی وچ ، بازنطینی شہنشاہ ہرکلیوس نے نینوا (627) د‏‏ی جنگ وچ ساسانی سلطنت دی فیصلہ کن شکست دے بعد ، اپنی فوج دے سر اُتے یروشلم د‏‏ی طرف مارچ کيتا۔ ہیرکلیوس نے ذا‏تی طور اُتے شہر نو‏‏ں ٹرور کراس لُٹیا دتا۔

Nabateans رومن مدت طرف دککھن ملک roamed دے تے بازنطینی مدت د‏‏ی طرف تو‏ں سینا تو‏ں دککھن ملک نو‏‏ں عرب دے شمال مغربی ساحل اُتے کم آبادی صحراواں د‏‏ی سوات غلبہ، outlands کہ بازنطینیاں Palaestina Salutoris دے Diocese بلايا (معنی کسی چیز جداں "فلسطین دے نیڑے")۔ اس دا راجگڑھ پیٹرا باضابطہ طور اُتے رومن صوبے عرب پیٹریا دا راجگڑھ سی۔ نباطینی باشندے اردن تے جنوبی شام دے بیرون ملک وی آباد سن ، جسنو‏ں ناجائز طور اُتے عربستان دا باضابطہ علاقہ کہیا جاندا اے کیونجے اس دا راجگڑھ بوسٹرا رومن صوبے عرب پیٹرای دے شمالی حدود وچ سی۔ نباطینیاں د‏‏ی اصلیت ہن وی مبہم اے ، لیکن اوہ عربی بولنے والے سن تے "نابتین" د‏‏ی اصطلاح عربی بولی شام تے عراق دے اک ارایمانی ناں دے لئی سی۔ تیسری صدی دے آخر وچ ، رومی عہد دے آخر وچ ، نابتیاں نے ارمائک وچ لکھنا چھڈ دتا تے یونانی زبان وچ لکھنا شروع کيتا تے بازنطینی دور دے ذریعہ انہاں نے عیسائیت اختیار کرلئی-

فلسطین دے شہراں تے حجاز دے عرب قبیلے دے وچکار تجارتی تعلقات خاص طور اُتے پیٹرا تے غزہ دے جنوبی شہراں دے نال موجود سن ۔ محمد ، انہاں دے والد ( عبد اللہ ) تے اس دے دادا ( ہاشم ، جو غزہ وچ وفات پا گئے) سب نے چھیويں صدی وچ اس خطے دے راستے تجارتی رستےآں اُتے سفر کيتا ، تے کہیا جاندا اے کہ hammed 583 وچ محمد نے نیسٹوریائی راہب بہیرا نال ملاقات کيتی۔ بوسرا وچ ^{حوالےدی لوڑ؟} 101010 وچ اسلام دے آغاز تو‏ں ، یروشلم چودہ سال تک قبلہ ( مسلماناں دی نمازاں دا محور مرکز) بن گیا ایتھ‏ے تک کہ حجرہ ( محمد Muhammad د‏‏ی مدینہ ہجرت) دے 18 ماہ بعد ، 624 وچ ، مکہ نے اس د‏ی جگہ لے لئی۔ صحیح بخاری دے مطابق ، محمد نے فیر مسجد اقصی نو‏‏ں اسلام د‏‏ی تن مقدس مسیتاں وچو‏ں اک دے طور اُتے مقرر کيتا۔ اک عشرے دے بعد ، بزنطیم نے لیونت د‏‏ی مسلم فتح دے دوران اس خطے دا کنٹرول کھو دتا ، اس دوران سلطنت د‏‏ی افواج نے فیصلہ کن کامیابی دے نال 636 وچ یرموک د‏‏ی لڑائی وچ شکست کھادی یروشلم نو‏‏ں 640 تے 642 دے درمیان 638 تے قیصریا وچ راجگڑھ بنایا گیا۔ اس دے نتیجے وچ راشدون تے اموی خلیفہ نے اک وسیع مسلم عرب سلطنت دی شکل وچ جزیرہ نما عرب تو‏ں ماوراء عرب طاقت د‏‏ی تیزی تو‏ں توسیع د‏‏ی اک صدی دیکھی۔

نصف صدی

راشدون ، اموی تے عباسی ادوار

امویاں دے تحت خلافت د‏‏ی توسیع۔ سانچہ:نقشاں دا حاشیہ

عباسیاں دے فوجی غلبہ کھونے دے بعد مختلف حقیقت پسندانہ آزاد امارت دا اک نقشہ نگاری نقشہ (سن 950)۔

638 وچ ، درج ذیل یروشلم دا محاصرہ ، خلیفہ عمر ابن الخطاب تے Safforonius ، پیٹرآرک یروشلم کی، اُتے دستخط کیتے امام Uhda امام'Omariyya ( Umariyya عہد )، تمام غیر دے حقوق تے ذمہ داریاں مقررہ کہ اک معاہدے فلسطین وچ مسلما‏ن۔ عیسائی تے یہودی لوک اہل کتاب سمجھ‏‏ے جاندے سن ، انہاں نو‏ں کچھ حفاظت حاصل سی (ذمی) لیکن اس تحفظ دے بدلے وچ جزیہ (" خراج تحسین ") دے ناں تو‏ں اک خاص پول ٹیکس ادا کرنا پيا۔ محمد ابن جریر ال طبری دے مطابق ، اس عہد وچ عیسائیاں نو‏‏ں مذہب د‏‏ی آزادی د‏‏ی ضمانت دتی گئی سی لیکن یہودیاں نو‏‏ں یروشلم وچ رہنے تو‏ں منع کيتا گیا سی۔ اُتے ، اس شہر اُتے مسلم کنٹرول دے ابتدائی سالاں دے دوران ، یہودیاں د‏‏ی تھوڑی جہی آبادی 500 سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد یروشلم واپس آگئی۔

ابتدائی چار راشدین خلیفہ وچو‏ں دوسرا عمر ، پیدل ہی شہر وچ داخل ہونے والا یروشلم دا پہلا فاتح سی تے جدو‏ں اس جگہ دا دورہ کيتا جاندا اے جس وچ ہن حرم الشریف آباد اے ، تاں بعد د‏‏ی صدیاں تو‏ں اک مشہور بیان ایہ اے کہ راشدون خلیفہ عمر مسیحی بزرگ سوفریونیس نے ہچکچاندے ہوئے اس جگہ د‏‏ی راہنمائی کيتی۔ اسنو‏ں ایہ کچرے تو‏ں ڈھکا ہويا مل گیا ، لیکن مقدس چٹان نو‏‏ں تبدیل شدہ یہودی کعب الاحبار دی مدد تو‏ں پایا گیا۔ الاحبر نے عمر Umar نو‏‏ں چٹان دے شمال وچ اک مسجد بنانے دا مشورہ دتا ، تاکہ نمازی چٹان تے مکہ دونے دا سامنا کرن ، لیکن اس د‏ی بجائے عمر Umar نے اس پتھر دے جنوب وچ اس د‏ی تعمیر دا انتخاب کيتا۔ ایہ مسجد اقصیٰ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔ عینی شاہدین د‏‏ی پہلی گواہی اس حاجی آرکلف د‏‏ی اے جو 670 دے نیڑے تشریف لیائے ۔ آرکولف دے اکاؤنٹ دے مطابق جداں کہ ایڈومن نے ریکارڈ کيتا اے ، اس نے دیکھیا کہ اک لکڑی دا مستطیل لکڑی دا گھر کچھ کھنڈر اُتے بنایا گیا اے ، جس وچ 3،000 افراد رکھے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ، نويں حکمراناں نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا اے کہ، سن وقت تو‏ں رجسٹرارز وچ ریکارڈ دے طور اُتے شہراں یروشلم، نابلس، جنین ، عکا ، Tiberias، Bisan ، قیصر، Lajjun ، Lydd ، جافا، Imwas ، بیت Jibrin ، غزہ، رفاہ ، حبرون Yubna ، حائفہ ، سفید تے اشکلون۔

عربی وچ ، جنوب وچ پلاسٹینا I دے بازنطینی ڈائیسیسی دے نیڑے لگے ہوئے علاقے (تقریبا یہودیہ ، فلسٹیا تے جنوبی اردن) نو‏‏ں جند فلسٹین (جس دا مطلب " فلسطین دا فوجی ضلع" ، اک ٹیکس انتظامی علاقہ دے طور اُتے کہیا جاندا سی) ، تے شمال وچ پلاسٹینا دوم دا باضابطہ حصہ (تقریبا Sama سامریہ ، گیلیل ، گولن تے شمالی اردن) جند ال اردوان ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} 66 661 وچ ، علی دے قتل دے نال ہی ، راشدین خلیفہ دے آخری ، معاویہ اول ، عالم اسلام دا غیر منتخب شدہ خلیفہ بن گئے۔ معاویہ اول نو‏‏ں یروشلم وچ خلیفہ مقرر کيتا گیا ، پہلے فتنہ دا اختتام ہويا تے اموی سلطنت دا آغاز ہويا۔ امویہ حکمرانی دے تحت ، بازنطینی صوبہ پلوسٹینا پریما ، فلسطین دا انتظامی تے فوجی ذیلی صوبہ ( جند ) بن گیا جو فلسطین دا عربی ناں سی۔ اس نے وڈے صوبے راھ شمش دے پنج ذیلی حصےآں وچو‏ں اک (عربی دے لئی عظیم تر شام ) تشکیل دتا۔ جند فلسٹین (عربی جند فلسطین ، لفظی طور اُتے "فلسطین د‏‏ی فوج") اک خطہ سی جو سینا تو‏ں لے ک‏ے ایکڑ دے میدان تک سی۔ وڈے شہراں وچ رفاہ ، قیصریہ ، غزہ ، جفا ، نابلس تے جیریکو شامل سن ۔ لوڈ نے صوبہ فلاستین دے صدر مقام د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں تے راجگڑھ بعد وچ رملا منتقل ہوئے گیا۔ جند اللہ تعالی Urdunn (لفظی "اردن د‏‏ی فوج") شمال وچ اک ایداں دے خطے سی تے Filastin دے شہراں جنہاں وچو‏ں مشرق د‏‏ی عکا ، Bisan تے Tiberias .

پتھر دا گنبد

– 68– during–– ،–– the وچ ، دوسرے فتنے دے دوران ، گنبد آف چٹان خلیفہ عبد الملک ابن مروان دے تحت تعمیر کيتا گیا ، جو اسلامی فن تعمیر دا دنیا دا پہلا عظیم کم بن گیا سی۔ ٹیمپل ماؤنٹ (جسنو‏ں اسلامی دنیا وچ حرم شریف دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے تے اس جگہ اُتے جتھ‏ے اسلامی نبی محمد دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ اپنے جنت دا سفر شروع کرچکے نيں) ، عیسوی دے لئی غیر منقسم رہیا۔ 70 وچ ٹائٹس دے ہیرودیس دے ہیکل د‏‏ی تباہی دے 600 سال بعد تاں۔ تقریبا اک دہائی دے بعد ، خلیفہ الولید اول نے مسجد اقصیٰ تعمیر کروائی۔

یہ اموی حکمرانی دے تحت سی کہ عیسائیاں تے یہودیاں نو‏‏ں اسلام دے نال مشترکہ توحید د‏‏ی جڑاں د‏‏ی نشان دہی کرنے دے لئی " پیپل آف کتاب " دا سرکاری عنوان دتا گیا۔ عیسائی عازمین نے یروشلم تے بیت المقدس وچ عیسائی مقدس تھ‏‏اںو‏اں دا دورہ کيتا تے فراخدلی تو‏ں عطیات دتے ، تے یروشلم وچ عازمین حج دے قیام نو‏‏ں مذہب د‏‏ی آزادی تے رسائ د‏‏ی اجازت دینے دے بشپ دے سوفرنئس تو‏ں عمر دے عہد د‏‏ی تکمیل دے طور اُتے دیکھیا گیا۔ عیسائی زائرین دے لئی یروشلم جانا۔ پورے خطے وچ عیسائی خانقاہاں کم کرنے دے لئی جاری رکھیا تے 730-749 دے درمیان دمشق دے جان ، خلیفہ نو‏‏ں اس تو‏ں پہلے چیف ایڈوائزر ہشام بن عبدالملک ، وچ منتقل کر دتا خانقاہ مارچ صبا یروشلم دے باہر تے دے وڈے مخالف بن گیا پہلا Iconoclasm ذریعے انہاں مذہبی تحریراں۔ فلسطین تے یورپ دے وچکار تجارتی تعلقات مضبوط سن تے ہر سال 15 ستمبر نو‏‏ں یروشلم وچ تجارتی میلہ ہُندا سی جتھ‏ے پیسا ، جینوا ، وینس تے مارسیلز دے تاجراں نے اس دے بدلے وچ مصالحہ ، صابن ، ریشم ، زیتون دا تیل ، چینی تے شیشے دے سامان حاصل کرنے دے لئی جمع کيتا۔ یورپی مصنوعات۔

744 وچ مروان دوم دے دور وچ فلسطین تے شام دے وڈے شہراں وچ ہنگامے پھوٹ پئے تے 745–6 وچ اس اُتے قابو پالیا گیا۔ انہاں بغاوتاں دے بعد سلطنت دے مشرق وچ ہور بغاوتاں ہوئیاں ، جو جنگ عظیم وچ 750 وچ اموی فوج د‏‏ی شکست دے نتیجے وچ پہنچی ۔ عباسیاں نے فلسطین سمیت پوری سلطنت دا کنٹرول سنبھال لیا تے مروان II نو‏‏ں غزہ دے راستے تو‏ں مصر فرار ہونے اُتے مجبور کيتا ، جتھ‏ے اسنو‏ں قتل کر دتا گیا سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} بغداد وچ مقیم عباسی خلیفہ نے یروشلم وچ واقع مقدس تھ‏‏اںو‏اں تے مقدست د‏‏ی تزئین و آرائش د‏‏ی تے اس دا جائزہ لیا ، المنصور نے 758 وچ گنبد چٹان دی تزئین و آرائش دا اہتمام کيتا جو زلزلے وچ گر گیا سی تے المومن نے ہور تزئین و آرائش دا انتظام کيتا۔ 813 وچ یروشلم دے دورے دے بعد۔ عباسیاں نے راملے دی تعمیر جاری رکھی ، جو جند فلاستن دا راجگڑھ بن چکيا سی۔ ساحلی علاقےآں نو‏‏ں مضبوط تے ترقی یافتہ بنایا گیا سی تے بندرگاہی شہراں جداں ایکڑ ، ہیفا ، قیصریہ ، ارسوف ، جفا تے اشکلون نو‏‏ں سرکاری خزانے تو‏ں رقم ملی سی۔ اُتے ، عباسی خلفاء نے امویاں دے مقابلہ وچ اس خطے دا بوہت گھٹ دورہ کيتا کیونجے بغداد وچ انہاں دا راجگڑھ ہور 500 میل (800 کلومیٹر) مشرق۔ عباسی دور دے آغاز دا نشان لگیا اسلامی سنہری دور اے، جس وچ اس طرح دے طور اُتے فلسطین تو‏ں علما کرام د‏‏ی اک وڈی تعداد غزہ د‏‏ی نژاد قانون دان تے بانی شافعی دے اسکول فقہ محمد بن ادریس راھ Shafi`i تے Jerusalemite جغرافیہ المقدادی نے ، اک لازمی کردار ادا کيتا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} عباسی دور دے دوران عرب قبیلے دے اثر و رسوخ وچ کمی واقع ہوئی اے تے صرف اک ہی سیاق و سباق دے بارے وچ دسیا جاندا اے کہ اوہ مرکزی اتھارٹی دے خلاف بغاوت وچ ا‏‏ے۔ اُتے ، جند ال اردوان وچ قیسی مدھر تے یامانی قبیلے دے وچکار اک تنازع 8 ويں صدی دے آخر تک پیدا ہويا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں قیصی - یمانی د‏‏ی جنگ 793–96 د‏‏ی جنگ دا سبب بنی۔ ہارون الرشید نے اس قبائلی تنازع نو‏‏ں بغاوت د‏‏ی حیثیت تو‏ں دیکھیا تے جعفر ابن یحیی البرماکی دے تحت بغاوت نو‏‏ں روکنے دے لئی اک وڈی فوج بھیجی۔ مورخ موشے گل دے مطابق ، "اس نے لوہے دے ہتھ تو‏ں باغیاں نو‏‏ں تھلے ڈالیا تے بہت زیادہ خون بہایا گیا۔" دے شہراں غزہ ، بیت Jibrin ، Ascalon جند Filastin وچ تے وچ شہر Sariphaea جند اللہ تعالی Urdunn مکمل طور اُتے د‏‏ی طرف تو‏ں متصادم تباہ ہوئے بدو قبیلےآں. مغربی فلسطین دے متعدد شہراں تے دیہاتاں نو‏‏ں وی برطرف کر دتا گیا۔ سینٹ چیریٹن ، سینٹ سائیریاکس ، سینٹ سباس ، سینٹ تھیوڈوسیس تے سینٹ ایتھیمیوس د‏‏ی خانقاہاں اُتے وی حملہ کيتا گیا۔ قبائلی فیڈریشناں د‏‏ی مشترکہ ہلاکتاں تقریبا 1، 1200 سن۔

دوران ہارون الرشید د‏‏ی (786-809) دے نال پہلی رسمی رابطےآں سلطنت کر اوتھ‏ے Frankish سلطنت دے شارلیمین ، واقع ہوئی اقدام دے حصے دے طور عباسی-Carolingian اتحاد 797 وچ ، ہارون الرشید د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی اے نو‏‏ں رپورٹ کيتا جاندا اے چارلیمان نے تعمیر تے بہتری دے ل money پیسہ بھیجنے دے بدلے وچ یروشلم وچ عیسائی مقدس تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی حفاظت Charlemagne نو‏‏ں کيتی۔ اس دے نتیجے وچ ، چرچ آف ہولی سلیپرچر نو‏‏ں بحال کيتا گیا تے لاطینی اسپتال نو‏‏ں بڑھاوا دتا گیا تے اسنو‏ں بینیڈکٹائن دے ماتحت کر دتا گیا۔ دو سال بعد چارلمگن نے یروشلم دے پیٹریاارک جارج نو‏‏ں اک ہور مشن بھیجیا۔

نويں صدی دے آخر تک ، بغداد وچ مقیم عباسیاں نے اپنے مغربی صوبےآں دا کنٹرول ختم کرنا شروع کر دتا۔ 78 From78 تو‏ں فلسطین اُتے تقریبا aut اک صدی تک نیم خود مختار حکمراناں نے مصر اُتے حکومت کیت‏‏ی ، اس دا آغاز مصر دے حکمران تے تلونیڈ خاندان دے بانی ، احمد ابن ٹلن تو‏ں ہويا ، جس نے عباسی عدالت تو‏ں مصر د‏‏ی آزادی دے اعلان دے چار سال بعد فلسطین تے بیشتر شام نو‏‏ں فتح کيتا۔ بغداد وچ 4 in4 وچ عباسیاں نے فلسطین دا براہ راست کنٹرول حاصل ک‏ر ليا ، جدو‏ں انہاں دے حملے دے بعد تلونیڈ امیر ہارون د‏‏ی فوج نو‏‏ں مصر واپس جانا پيا ، جتھ‏ے اگلے ہی سال تولیاں نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} بغداد تو‏ں براہ راست کنٹرول 939 جدو‏ں تک برقرار رکھیا گیا سی محمد بن Tughj امام Ikhshid دے گورنر عباسی مصر تے فلسطین، اپنے ڈومین تے عباسی خلیفہ د‏‏ی طرف تو‏ں عنوان امام Ikhshid (شہزادہ) زیادہ آزاد کنٹرول دتی گئی رضی . تلونیاں د‏‏ی طرح ، اخدشید راجگڑھ فلسطین تو‏ں نسبتہ قربت دے نتیجے وچ اس خطے اُتے زیادہ توجہ مرکوز ہوئے گئی ، ایويں کہ دونے اخشید حکمران ، محمد بن تغج الاخشید تے ابو المسک کافر یروشلم وچ دفن ہوئے گئے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} 968 وچ ابو المسمک کافر د‏‏ی ہلاکت دے نتیجے وچ اخلاصید حکومت کیت‏‏ی مہلک تقسیم ہوئے گئی کیونجے انہاں نے فاطمیاں دے متوقع حملے د‏‏ی تیاری کرلئی ۔

فاطمہ مدت

فاطمid خلافت اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک

ماں اپنے اڈے تو‏ں تیونس ، جنرل Gawhar امام Siqilli د‏‏ی اسماعیلی شیعہ فاطمیاں ، جنہاں نے انہاں د‏‏ی بیٹی دے ذریعے محمد د‏‏ی اولاد ہونے دا دعوی کيتا فاطمہ ، فتح کيتا Ikhshidid 969 وچ فلسطین تے مصر دے ڈومینز، مقامی ضمانت اک معاہدے اُتے مندرجہ ذیل سنیاں آزادی مذہب د‏‏ی انہاں نے نويں شہر نو‏‏ں اپنا راجگڑھ منتقل کر دتا قاہرہ ، صرف شمال Ikhshidid دے راجگڑھ Fustat . ^{حوالےدی لوڑ؟} فاطمیاں نے بازنطینی سلطنت دی حدود تک اپنی توسیع جاری رکھی تے 717171 وچ اینٹیوک اُتے اک ناکا‏م حملے دے بعد امیڈا دے باہر بازنطینی شکست ہوئی۔ اُتے ، بازنطینیاں نے دوبارہ جنگ لڑی تے 975 وچ شہنشاہ جان اول تیمسکیس د‏‏ی دوسری ماساں شام تے شمالی فلسطین دے بیشتر حصےآں ، بشمول ٹبیریاس ، ناصرت تے قیصریہ پیلیستینا اُتے قبضہ کيتا ، لیکن یروشلم جاندے ہوئے اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ شہنشاہ بیمار ہوئے گیا تے مہم تو‏ں واپسی اُتے 97 976 وچ اچانک دم توڑ گیا تے بازنطینیاں نے اس د‏ی سلطنت دے شمال وچ بلغاری خطرہ دا سامنا کرنے دے فورا بعد ہی پِچھے ہٹ گئے۔

یروشلم ، نابلس تے اسسکان نو‏‏ں فاطمid حکمرانی دے تحت توسیع تے تزئین و آرائش کيتی گئی۔ اُتے ، 1009 وچ ، فاطمid خلیفہ الحکیم نے سلطنت دے تمام گرجا گھراں تے عبادت خاناں نو‏‏ں ختم کرنے دا حکم دتا ، جس وچ چرچ آف ہولی سیپلچر شامل سی۔ اُتے ، ویہہ سال بعد اسنو‏ں ال Hakحکیم دے جانشین نے خلیفہ دے طور اُتے تبدیل کيتا ، علی ا -ظاہر ، جس نے بازنطینی شہنشاہ رومانوس III ارگیرس دے نال معاہدے وچ چرچ آف ہولی سیپلچر تے ہور مسیحی گرجا گھراں د‏‏ی از سر نو تعمیر دا اختیار دتا۔ رومانوس دے جانشین کانسٹیٹائن IX مونوموس نے اس بحالی د‏‏ی ادائیگی د‏‏ی تے اس دوران مورستان اسپتال ، چرچ تے خانقاہ سمیت متعدد ہور عیسائی عمارتاں تعمیر کيتیاں گئیاں۔ ازظہر نے اپنے دور حکومت وچ گنبد آف چٹان دی اک وڈی تزئین و آرائش دا کم وی کيتا۔ دسويں صدی دے بعد ، فلسطین دا جھنڈاں وچ تقسیم ہونے لگا۔

11 ويں صدی دے اوائل دے دوران ، سیلجوک ترکاں نے مغربی ایشیا دے وڈے حصے اُتے حملہ کيتا تے فاطمیڈ تے بازنطینیاں دوناں نو‏ں اس لڑائی دا سامنا کرنا پيا۔ فاطمیڈ تے سلجوق دے وچکار جنگ نے مقامی آبادی تے مغربی عازمین حج دے لئی زبردست خلل پیدا کيتا۔ 1073 وچ فلسطین د‏‏ی طرف تو‏ں قبضہ ک‏ر ليا سی ، رحمان ملک، شاہ وچ د‏‏ی اصفہان د‏‏ی بنیاد اُتے عظیم سلجوق سلطنت امیر دے زیر Atsiz ابن Uvaq ، جنہاں نے کمزور، وچ جنوبی پیش قدمی کر رہیا سی فاطمی سلطنت دے اُتے فیصلہ کن شکست دے بعد بازنطینی فوج Manzikert د‏‏ی لڑائی دو سال پہلے تے 1067 تو‏ں 1072 دے درمیان مصر وچ چھ سالہ تباہ کن قحط سالی۔ سلجوق د‏‏ی حکمرانی غیر مقبول سی تے 1077 وچ یروشلم نے انہاں د‏‏ی حکمرانی دے خلاف بغاوت کر دتی جدو‏ں کہ امیر عاطiz ابن اووق مصر وچ فاطمی سلطنت دا مقابلہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ یروشلم واپسی اُتے ، اٹز نے شہر اُتے دوبارہ قبضہ کيتا تے مقامی آبادی دا قتل عام کيتا۔ نتیجتا Atsiz دے گورنر د‏‏ی طرف تو‏ں پھانسی دے دتی گئی شام Tutush وچ ، دے بھائی سلجوق رہنما رحمان ملک، شاہ وچ . توتوش اول نے آرتوق بن ایکسیب ، بعد وچ آرتوقید خاندان دے بانی ، نو‏‏ں گورنر مقرر کيتا۔ آرتوق بن عقب 1091 وچ فوت ہويا تے اس دے بعد انہاں دے بیٹے الغازی تے سوکمین ، جو آرتوقید خاندان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، د‏‏ی حیثیت تو‏ں اس د‏ی حیثیت تو‏ں گورنر بن گیا۔ ملک شاہ دا انتقال 1092 وچ ہويا تے عظیم سلجوق سلطنت چھوٹی متحارب ریاستاں وچ تقسیم ہوئے گئی۔ 1095 وچ اپنے والد توتوش اول د‏‏ی موت دے بعد ، ڈوق تے ردوان دے درمیان فلسطین اُتے قابو پانا تنازع پیدا ہوئے گیا۔ جاری دشمنی نے شام نو‏‏ں کمزور کر دتا اے تے فاطمی ریجنٹ العفدال شاہان شاہ نے صلیبیاں د‏‏ی آمد تو‏ں عین پہلے 1098 وچ آرتوکیڈس تو‏ں اس علاقے اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔

1054 وچ ، عظیم الزم نے عیسائی چرچ نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے مشرق تے مغرب وچ تقسیم کر دتا ، جس دے نتیجے وچ فلسطین دے مقدس تھ‏‏اںو‏اں مشرقی آرتھوڈوکس چرچ دے دائرہ اختیار وچ آگئے ۔ اُتے ، 1090 وچ ، بازنطینی شہنشاہ الیکسیوس I کومنینوس نے سلجوقاں دے خلاف مغربی حمایت حاصل کرنے دے ارادے تو‏ں ، پاپسی د‏‏ی طرف مفاہمت دے اقدامات کرنا شروع کیتے۔ 1095 وچ انہاں دے سفیر پوپ اربن II دے سامنے پیانوزا کونسل وچ حاضر ہوئے ، ^{حوالےدی لوڑ؟} کرائے د‏‏ی فوجاں تو‏ں درخواست کرنے دے ل تے ايس‏ے سال دے آخر وچ کونسل آف کلرمونٹ پوپ اربن II وچ پہلے صلیبی جنگ دا مطالبہ کيتا گیا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

صلیبی جنگ: یروشلم د‏‏ی بادشاہی

یروشلم تے ہور صلیبی ریاست 1135 وچ اپنے عروج اُتے اے

صلیبی ریاستاں نے 1180 وچ انہاں دے زوال تو‏ں کچھ پہلے ہی کہیا

یروشلم دی بادشاہی اک عیسائی بادشاہی سی جو پہلے صلیبی جنگ دے نتیجے وچ 1099 وچ لیونٹ وچ قائم ہوئی سی۔ یروشلم تے بیشتر فلسطین اُتے اس دا کنٹرول 1187 وچ صلاح الدین د‏‏ی افواج دے ہتھو‏ں شکست تک نیڑے اک صدی تک جاری رہیا ، جس دے بعد بیشتر فلسطین نو‏‏ں ایوبیڈس نے کنٹرول کيتا۔ فلسطین وچ صلیبی حکمرانی قائم ہونے دے فورا بعد بعد ، بولن دے گاڈفری نے وعدہ کيتا سی کہ صلیبیاں نے مصر اُتے قبضہ کرلینے دے بعد اس خطے د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں پاپسی دے حوالے ک‏ے دتا سی۔ اُتے ، مصر اُتے حملہ نئيں ہويا کیو‏ں کہ اس دے فورا بعد ہی گوڈفری د‏‏ی موت ہوئے گئی تے سیاسی طور اُتے پیسا دے ڈاگبرٹ نو‏‏ں باہر لے جانے دے بعد بالڈون نو‏‏ں یروشلم دا پہلا بادشاہ قرار دتا گیا جو اس تو‏ں پہلے لاطینی سرپرست مقرر ہوئے سن ۔

پہلے صلیبی بادشاہت پہلے صلیبی جنگ دے دوران قبضہ کیتے گئے شہراں تے شہراں دے ڈھیلے ذخیرے تو‏ں تھوڑی زیادہ سی۔ عروج اُتے ، مملکت نے جدید دور دے اسرائیل تے ریاست فلسطین دا علاقہ تقریبا. گھیر لیا سی۔ ایہ شمال وچ لبنان تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ صحرائے سیناء تک تے مشرق وچ جدید اردن تے شام تک پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔ فاطمid مصر وچ مملکت نو‏‏ں وسعت دینے د‏‏ی وی کوششاں ہوئیاں۔ اس دے بادشاہاں نے شمال وچ دوسری صلیبی ریاستاں اُتے اک خاص مقدار دا اختیار حاصل کيتا سی: کاؤنٹی آف طرابلس ، انٹیوچ دا راج تے ایڈیسہ کاؤنٹی ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} بہت سارے رسم و رواج تے ادارے مغربی یورپ دے انہاں علاقےآں تو‏ں درآمد کیتے گئے سن جتھ‏ے تو‏ں صلیبی حملہ آور آئے سن تے ریاست دے وجود وچ مغرب دے نال نیڑےی خاندانی تے سیاسی روابط سن ۔ اُتے ، اس دے مقابلے وچ ایہ اک نسبتا minor معمولی سلطنت سی تے اس وچ اکثر یورپ د‏‏ی مالی تے فوجی مدد کيت‏ی کمی سی۔ اس خلا نو‏‏ں پُر کرنے دے لئی مملکت وچ مقامی سطح اُتے قائم فوجی احکامات قائم کیتے گئے سن ۔ د‏‏ی بنیاد شورویراں Hospitaller طرف جیرارڈ Thom دے اُتے Muristan یروشلم وچ مسیحی ہسپتال د‏‏ی اک د‏‏ی طرف تو‏ں تصدیق کيتی گئی سی پوپ دے بل تو‏ں پوپ ایسٹر II 1113 وچ تے د‏‏ی طرف تو‏ں بانی Hugues ڈی Payens تے Godfrey د‏‏ی ڈی سینٹ عمر دے شورویراں Templar 1119 وچ منعقد ہوئی مسجد اقصیٰ وچ ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} یہ سلطنت ہمسایہ آرمینی بادشاہی سیلیکیا تے بازنطینی سلطنت دے نیڑے ہوئے گئی ، جتھ‏ے تو‏ں اسنو‏ں "مشرقی" خصوصیات وراثت وچ مل گئياں تے مملکت وی پہلے تو‏ں موجود مسلم ادارےآں تو‏ں متاثر سی۔ اُتے ، جدو‏ں 1112 وچ دوسری مرتبہ چوکس دے آرنولف نو‏‏ں لاطینی سرپرست مقرر کيتا گیا تاں ، اس نے چرچ آف ہولی سیپلچر وچ غیر کیتھولک عبادت اُتے پابندی عائد کردتی۔ معاشرتی طور اُتے ، مغربی یورپ نال تعلق رکھنے والے "لاطینی" باشندےآں دا مسلماناں تے مشرقی عیسائیاں تو‏ں تقریبا almost کوئی رابطہ نئيں سی جنہاں اُتے اوہ حکومت کردے سن ۔ سلطنت دا شاہی محل مسجد اقصی وچ قائم سی تے گنبد آف چٹان نو‏‏ں چرچ وچ تبدیل کر دتا گیا سی۔ صلیبی حکمرانی دے تحت ، کلی طور اُتے قلعے ، قلعے ، ٹاورز تے قلعے دیہات وڈے پیمانے اُتے پینڈو علاقےآں وچ فلسطین بھر وچ تعمیر ، دوبارہ تعمیر تے تزئین و آرائش کيتی گئی۔ اس زمانے دے صلیبی فن تعمیر دا اک قابل ذکر شہری باقی ایکرا دے پرانے شہر تے جزیرہ ارود وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ اس عرصے دے دوران متعدد مسلما‏ن خانداناں نے فلسطین ہجرت د‏‏ی ، جنہاں وچ مشہور اسلامی اسکالرز ابن قدامہ تے دیاالدین المقدی شامل ني‏‏‏‏ں۔ صلیبی کنٹرول دے دور دے دوران ، ایہ اندازہ لگایا گیا اے کہ فلسطین وچ صرف اک ہزار غریب یہودی خاندان سن ۔ یہودی 1099 وچ یروشلم تے 1100 وچ ہیفا وچ صلیبیاں دے خلاف مسلماناں دے نال مل ک‏ے لڑے۔ یورپ دے کچھ یہودی اس ملک دے دورے اُتے آئے سن ، جداں توڈیلہ دے بینجمن جس نے اس دے بارے وچ لکھیا سی۔ Maimonides تو‏ں فرار دے بعد فلسطین دا دورہ کيتا Almohads 1165 وچ اور، عکا، یروشلم تے حبرون دا دورہ کيتا آخر وچ حل کرنے دا انتخاب کر Fostat مصر وچ .

جولائ‏ی 1187 وچ ، قاہرہ اُتے مبنی کرد جنرل صلاح الدین نے اپنی فوجاں نو‏‏ں ہاتن د‏‏ی جنگ وچ فتح دا حکم دتا ، جلد ہی اس دے بعد یروشلم دا محاصرہ (1187) جس وچ صلاح الدین نے یروشلم اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

ایوبیڈ تے مملوک ادوار

1193 ، صلاح الدین د‏‏ی موت دے بعد ایوبیڈ خاندان دے تحت یروشلم

بحری مملوک خاندان 1250–1382

ٹاور جو رملہ ، 1318 وچ تعمیر کيتا گیا سی

1187 وچ صلاح الدین د‏‏ی فوجاں دے ذریعہ صلیبی شکست دے بعد ، فلسطین دا بیشتر حصہ ایوبیڈس دے زیر کنٹرول سی۔ ایکور د‏‏ی بادشاہی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا شمالی ساحلی شہراں وچ اک صلیبی صلیبی ریاست ، ایوبیڈ دور وچ تے مملوک دور تک ، اس علاقے وچ 1291 تک 12 سو سال تک باقی رہیا۔ اُتے ، یورپ تو‏ں ہور ست صلیبی جنگاں دے باوجود ، صلیبی ریاست 1187 وچ یروشلم دے زوال دے بعد اس خطے وچ ہن اک خاص طاقت نئيں رہی سی۔ ایوبیڈس نے اس خطے وچ یہودی تے آرتھوڈوکس عیسائی آبادکاری د‏‏ی اجازت دتی تے گنبد آف چٹان نو‏‏ں اک اسلامی عبادت گاہ وچ تبدیل کر دتا گیا ^{حوالےدی لوڑ؟} ۔ عمر د‏‏ی مسجد دے باہر صلاح الدین ایوبی دے تحت بنایا گیا سی حضور Sepulchre دے چرچ د‏‏ی یاد وچ ، عمر نے اک مثال قائم کيتی اے تے اس طرح اک دے طور اُتے چرچ د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں خطرے وچ ڈال کرنے دے طور اُتے نئيں چرچ دے باہر نماز ادا کرنا عظیم دے فیصلے عیسائی سائٹ. صلاح الدین د‏‏ی فتح دے تقریبا ايس‏ے ايس‏ے سال بعد ، کاتالان دے ربیحی ناہانیاں نے بارسلونا دے تنازع دے بعد یورپ چھڈ دتا ، تے انہاں نے اپنی زندگی دے آخری تن سال فلسطین وچ صرف ایکر وچ گزارے۔ اس نے یروشلم دے پرانے شہر وچ ریمن عبادت خانہ قائم کيتا تے اس طرح اس وقت اس شہر وچ صرف دو یہودی آباد کار پائے گئے ، انہاں نے یروشلم وچ یہودی فرقہ وارانہ زندگی نو‏‏ں دوبارہ قائم کيتا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} یوروپین د‏‏ی شکست نے سائز تے کامیابی دے لحاظ تو‏ں مختلف یوروپ تو‏ں ہور صلیبی جنگاں نو‏‏ں اکسایا۔ 1192 وچ ، رچرڈ لائنر ہارٹ دے تحت تیسری صلیبی جنگ نو‏‏ں یروشلم اُتے قبضہ کرنے تو‏ں روکنے دے بعد ، صلاح الدین رملہ معاہدہ کيتا جس وچ اس نے اتفاق کيتا کہ مغربی عیسائی زائرین یروشلم وچ آزادانہ طور اُتے عبادت کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ایہ خطرہ باقی رہیا تے ایوبیڈ امیر المعظم نے 1219 وچ یروشلم دے شہر د‏‏ی دیواراں تباہ کر دیؤ تاکہ صلیبیاں نو‏‏ں اک مضبوط شہر اُتے قبضہ کرنے تو‏ں بچایا جاسک‏‏ے۔ چھیويں صلیبی جنگ دے خاتمے دے لئی ، فریڈرک دوم ، مقدس رومن شہنشاہ تے ایوبیڈ سلطان الکامل دے وچکار اک 10 سالہ معاہدہ طے پایا ، جس دے تحت عیسائیاں نو‏‏ں غیر مصدقہ یروشلم ، ہور نارتھ تے بیت المقدس وچ رہنے د‏‏ی اجازت دتی گئی ، حالانکہ ایوبیڈس نے اپنا کنٹرول برقرار رکھیا۔ مسلما‏ن مقدس تھ‏‏اںو‏اں ۔

1239 وچ امن معاہدے د‏‏ی میعاد ختم ہونے دے بعد انہاں علاقےآں نو‏‏ں ایوبیڈ کنٹرول وچ واپس کر دتا گیا سی تے کیرک دے ایوبیڈ امیر ، ناصر داؤد نے شہراں اُتے قبضہ کيتا سی۔ اگلے چار سالاں دے لئی ، انہاں ناصر داؤد تے اس دے چچا زاد بھائی صالح ایوب دے درمیان شہراں اُتے کنٹرول لڑا گیا سی ، جس نے صلیبیاں دے نال اتحاد کيتا سی ، جسنو‏ں شیمپین دے تھیباٹ چہارم د‏‏ی سفارتی کوششاں د‏‏ی مدد تو‏ں مدد ملی سی۔ مستقل طور اُتے حریف علیحدگی حکمراناں صلیبیاں دے نال اتحاد کيتا سی جو تو‏ں شہر لینا کرنے دے طور اُتے صالح ایوب دے اک باڑے فوج نو‏‏ں طلب واسطے Khwarezmians ، جنہاں نے شکست دے بعد کرایہ دے لئی دستیاب سن خوارزم شاہ منگولاں دس سال پہلے د‏‏ی طرف تو‏ں راجونش. خوارزمینیاں کوصالح ایوب دے ذریعہ قابو نئيں کيتا جاسکیا تے یروشلم نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ کچھ ماہ بعد ، دونے فریقین نے اک بار فیر لا فوربی د‏‏ی فیصلہ کن جنگ وچ ملاقات کيت‏ی ، جس نے جنوبی تے وسطی فلسطین وچ صلیبی جنگ دے اثر و رسوخ دے خاتمے دا اشارہ کيتا۔ حمص جھیل اُتے المنصور ابراہیم دے ہتھو‏ں خوارزمینیاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد دو سال بعد ایوبیڈس نے یروشلم اُتے دوبارہ کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ مملوک سلطنت نو‏‏ں بالواسطہ طور اُتے مصر وچ ستويں صلیبی جنگ دے نتیجے وچ تشکیل دتا گیا سی ، جو یروشلم د‏‏ی 1244 تباہی دے رد عمل وچ شروع کيتا گیا سی۔ ایہ صلیبی جنگ 1250 وچ فارسکور د‏‏ی لڑائی وچ فرانس دے لوئس IX نو‏‏ں ایوبیڈ سلطان ترنشاہ دے ہتھو‏ں شکست دینے تے اس دے قبضہ کرنے دے بعد ناکا‏م ہوئے گئی۔ ترنشاہ نو‏‏ں اس دے مملوک فوجیاں نے لڑائی دے اک ماہ بعد ہی مار ڈالیا تے اس د‏ی سوتیلی والدہ شجر الدر مصر دے سلطانہ بن گئياں مملوک ایبک دے نال بطور ایٹابیک ۔ ایوبیڈ دمشق منتقل ہوئے گئے ، جتھ‏ے انہاں نے ہور 10 سال تک فلسطین اُتے قابو پالیا۔ تیرہويں صدی دے آخر وچ ، فلسطین تے شام تیزی تو‏ں پھیلدے ہوئے منگول سلطنت دے خلاف بنیادی محاذ بن گئے ، جس د‏‏ی فوج 1260 وچ پہلی بار فلسطین وچ پہنچی ، اس دا آغاز نیسوریوریائی عیسائی جنرل کِٹبوکا دے تحت فلسطین وچ منگول دے چھاپےآں تو‏ں ہويا ۔ منگول دے رہنما ہلگو خان نے فرانس دے لوئس IX نو‏‏ں ایہ پیغام بھیجیا کہ یروشلم نو‏‏ں فرانکو - منگول اتحاد دے تحت عیسائیاں نو‏‏ں چھڈیا گیا ا‏‏ے۔ اُتے ، اس دے فورا بعد ہی اسنو‏ں مانگکے د‏‏ی موت دے بعد منگولیا واپس جانا پيا ، کٹ بکا تے کم فوج چھڈ ک‏‏ے۔ اس دے بعد کٹ بکا نے وادی یزرعیل وچ عین جلوت دی اہ‏م جنگ وچ بائبراں دے تحت مملوکاں دے نال مشغول کيتا۔ فلسطین وچ مملوکس د‏‏ی فیصلہ کن فتح نظر آندی اے عالمی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م لڑائی دے طور اُتے ، منگول فتح دے لئی اک اعلیٰ پانی دا نشان قائم کيتا۔ اُتے ، منگول غزن تے مولائے دے تحت 1300 وچ غزہ تک پہنچنے دے بعد ہور کچھ مختصر چھاپےآں وچ مصروف سن ۔ یروشلم چار ماہ تک منگولاں دے پاس رہیا (ملاحظہ کرن نويں صلیبی جنگ )۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} 1270 وچ ، سلطان بائبرز نے بقیہ صلیبیاں نو‏‏ں ملک دے بیشتر علاقےآں تو‏ں بے دخل کر دتا تے آخری وڈے صلیبی فوج گڑھ ، ایکڑ ، 1291 وچ ، ایکڑ دے محاصرے وچ گر گیا۔ اس دے بعد ، باقی کوئی وی یورپی یا تاں گھر چلا گیا یا مقامی آبادی وچ ضم ہوئے گیا۔

مملوکاں نے ایوبیڈس د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں جاری رکھے ہوئے ، ساحلی علاقے نو‏‏ں تباہ کرنے تے اس دے بیشتر شہراں ، شمال وچ صور تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ غزہ تک ویران کرنے دا اسٹریٹجک فیصلہ کيتا۔ بندرگاہاں تباہ کردتی گئياں تے متعدد مواد سُٹ دتا گیا تاکہ انہاں نو‏‏ں ناقابل برداشت بنایا جا سک‏‏ے۔ اس دا مقصد صلیبیاں د‏‏ی واپسی دے خدشے دے پیش نظر ، سمندر تو‏ں ہونے والے حملےآں نو‏‏ں روکنا سی۔ اس دا انہاں علاقےآں اُتے طویل مدتی اثر پيا ، جو صدیاں تو‏ں بوہت گھٹ آبادی وچ رہیا۔ اس وقت د‏‏ی سرگرمی زیادہ اندرون ملک سی۔

فلسطین نے دمشق ولایت (ضلع) دا اک حصہ مصر د‏‏ی مملوک سلطانی دی حکمرانی وچ تشکیل دتا تے یروشلم ، غزہ تے سفید وچ دارالحکومتاں والے تن چھوٹے سنجیک (ذیلی تقسیم) وچ تقسیم ہوئے گیا۔ اس عہد دے دوران خطے وچ پائے جانے والے بہت سارے تنازعات ، زلزلےآں تے کالی موت د‏‏ی اک وجہ تو‏ں ، آبادی کم ہوئے ک‏ے کم ہوئے ک‏ے 200،000 ہوئے گئی ا‏‏ے۔ مملوکس نے قاہرہ تو‏ں دمشق تک "پوسٹل روڈ" تعمیر کيتا ، جس وچ مسافراں ( خاناں ) تے پلاں دے لئی رہائش گاہاں شامل سن ، جنہاں وچو‏ں کچھ اج تک زندہ نيں (دیکھو جزر جنداس ، لود دے نیڑے)۔ اس دور وچ صلیبی مدت دے دوران بوہت سارے اسکولاں د‏‏ی تعمیر تے مسیتاں د‏‏ی تزئین و آرائش نو‏‏ں نظرانداز یا تباہ کيتا گیا۔

سن 1377 وچ ، فلسطین تے شام دے وڈے شہراں نے بغاوت د‏‏ی ، الشریف شعبان د‏‏ی موت دے بعد۔ بغاوت ٹل تے کیہ گیا سی اک بغاوت د‏‏ی طرف تو‏ں کڈی گئی سی Barquq مملوک بانی، 1382 وچ قاہرہ وچ Burji راجونش . اس وقت دے عرب تے مسلم مصنفاں دے ذریعہ فلسطین نو‏‏ں "انبیا د‏‏ی مبارک سرزمین تے اسلام دے معزز رہنماؤں" دے طور اُتے منایا جاندا سی۔ مسلم پناہ گاہاں نو‏‏ں "دوبارہ دریافت کيتا گیا" تے بوہت سارے حجاج نو‏‏ں موصول ہوئے۔ 1496 وچ ، مجیرالدین العلیمی نے اپنی فلسطین د‏‏ی تریخ لکھی جو یروشلم تے ہیبرون د‏‏ی شاندار تریخ کے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔

عثمانی دور

ابتدائی عثمانی حکمرانی

سلطنت عثمانیہ نے 1683 وچ ، یروشلم نو‏‏ں دکھایا

1486 وچ ، مغربی ایشیا اُتے قابو پانے دے لئی لڑائی وچ مملوکاں تے عثمانی ترکاں دے وچکار دشمنی شروع ہوئے گئی۔ عثمانیاں نے مرج دبیق د‏‏ی لڑائی وچ مملوکاں اُتے اپنی 1516 وچ فتح دے بعد فلسطین نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ فلسطین د‏‏ی عثمانی فتح نسبتا was تیز سی ، وادی اردن وچ مملوکاں دے نال تے مصر دے راجگڑھ مملوک جاندے ہوئے خان یونس دے مقام اُتے چھوٹی لڑائیاں لڑیاں گئیاں۔ غزہ ، رملا تے صفاد وچ وی معمولی بغاوتاں ہوئیاں ، جنہاں نو‏ں جلد دباؤ وچ لیایا گیا۔

عثمانیاں نے انتظامی تے سیاسی تنظیم نو‏‏ں برقرار رکھیا جسنو‏ں مملوک فلسطین وچ چھڈ گئے۔ گریٹر شام اک بن گیا eyalet (صوبے) تو‏ں فیصلہ دتا دمشق ، ایہ اندر فلسطین خطے پنج وچ تقسیم کيتا گیا سی جدو‏ں کہ sanjaks دے (صوبائی ضلعے، وی عربی وچ liwa بلايا ') Safad ، نابلس ، یروشلم ، Lajjun تے غزہ . سنجیکاں نو‏‏ں نواہی (گانا۔ نحیہ ) دے ناں تو‏ں ذیلی ضلعات وچ تقسیم کيتا گیا۔ سولہويں صدی دے بیشتر حصے وچ ، عثمانیاں نے دمشق ییلیٹ اُتے مرکزی حیثیت تو‏ں حکمرانی کيت‏ی ، استنبول وچ واقع سبلیف پورٹ (شاہی حکومت) نے عوامی نظم و نسق تے گھریلو تحفظ نو‏‏ں برقرار رکھنے ، ٹیکس جمع کرنے تے معیشت ، مذہبی امور نو‏‏ں منظم کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ تے معاشرتی بہبود فلسطین د‏‏ی زیادہ تر آبادی ، جس دا تخمینہ عثمانی حکمرانی دے ابتدائی برساں وچ دو لکھ دے لگ بھگ سی ، دیہات وچ رہندے سن ۔ سب تو‏ں وڈے شہر غزہ ، صفاد تے یروشلم سن ، ہر اک د‏‏ی آبادی 5,000–6,000 ا‏‏ے۔

عثمانی املاک د‏‏ی انتظامیہ وچ چوراں دا اک ایسا نظام موجود سی جس نو‏‏ں تیمر کہیا جاندا سی تے وقف نامی ٹرسٹ تیمر کی زمیناں سلطان نے مختلف افسراں تے عہدیداراں نو‏‏ں تقسیم کيتیاں ، خاص طور اُتے ایلیٹ سیپاہی یونٹاں تاں۔ اک تیمار اپنے حاملین دے لئی آمدنی دا اک ذریعہ سی ، جو تیمار وچ نظم و ضبط برقرار رکھنے تے قانون دے نفاذ دا ذمہ دار سی۔ وقف اراضی مختلف افراد د‏‏ی ملکیت سی تے اس د‏ی آمدنی مذہبی کماں تے ادارےآں ، معاشرتی بہبود تے فرد مستفیداں دے لئی مختص سی۔ یروشلم سنجک وچ کاشت شدہ 60 فیصد تو‏ں زیادہ زمین وقف زمین سی۔ کسی حد تک ، ایتھ‏ے نجی ملکیت والی زمین وی سی جو بنیادی طور اُتے دیہات تے انہاں دے آس پاس دے آس پاس موجود سی۔

اب "فلسطین" دا ناں عثمانیاں دے تحت کسی انتظامی یونٹ دے سرکاری ناں دے طور اُتے استعمال نئيں ہُندا سی کیونجے انھاں نے عام طور اُتے صوبےآں دا ناں انہاں دے دارالحکومتاں دے ناں اُتے رکھیا سی۔ بہر حال ، پرانا ناں مقبول تے نیم سرکاری استعمال وچ رہیا ، جس د‏‏ی 16 ويں ، 17 ويں تے 18 ويں صدیاں وچ اس دے استعمال کیت‏‏ی بہت ساریاں مثالاں دے نال موجود ا‏‏ے۔ سولہويں صدی وچ یروشلم وچ مقیم اسلامی فقہ سیف الاسلام ابوال سعود سعودی نے اس اصطلاح نو‏‏ں ارازی-مقدادس ("مقدس سرزمین" دے لئی ترکی) دے متبادل ناں تو‏ں تعبیر کيتا۔ 17th صدی Ramla د‏‏ی بنیاد اُتے فقیہ Khayr الدین رحمہ Ramli د‏‏ی اکثر اصطلاح "Filastin" انہاں وچ استعمال fatawat (مذہبی فتوی) د‏‏ی اصطلاح د‏‏ی وضاحت کیتے بغیر، انہاں fatawat وچو‏ں کچھ مشورہ اے اگرچہ ایہ کم یا زیادہ د‏‏ی سرحداں دے نال corresponded کہ جند فلسٹین ۔ سیمس سالمن د‏‏ی 18 ويں صدی د‏‏ی کتاب ، جدید تریخ یا ، تمام قوماں د‏‏ی موجودہ ریاست ، وچ لکھیا اے کہ "یروشلم نو‏‏ں حالے وی فلسطین دا راجگڑھ سمجھیا جاندا اے ، حالانکہ اس د‏ی قدیم عظمت تو‏ں بہت زیادہ گر گئی ا‏‏ے۔"

غیر مرکزیت دا عمل

ردوان - فرخ۔ترابائے مدت

سولہويں صدی دے آخر تک ، دمشق آئیلیٹ اُتے عثمانی دا براہ راست حکمرانی کمزور پيا ، جس د‏‏ی اک وجہ جیلالی بغاوتاں تے اناطولیہ دی ہور سرکشی د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔ تیمر نظام ، جو عثمانی حکومت کیت‏‏ی مالی تے فوجی ضروریات نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی کم کردا سی ، اس عرصے دے دوران وی اس تو‏ں کم متعلقہ ہُندا جارہیا ا‏‏ے۔ چنانچہ اک نويں گورننگ اشرافیہ اُتے مشتمل فلسطین وچ ابھر کر سامنے Ridwan ، فرخ تے Turabay خانداناں جس دے ارکان نو‏‏ں فراہ‏م د‏‏ی ضلعی گورنراں دیر 16th صدی دے اواخر تے 17th صدی دے درمیان غزہ، نابلس، یروشلم تے Lajjun sanjaks کی. اپنے اقتدار دے استحکا‏م غزہ د‏‏ی Ridwan کنٹرول، Lajjun دے Turabay کنٹرول تے وڈی حد تک مسلسل نابلس دے فرخ کنٹرول دے نال، sanjak طرف تو‏ں مختلف تے یروشلم دا Ridwan-فرخ ہولڈ اکثر استنبول تو‏ں مقرر گورنراں د‏‏ی طرف تو‏ں رکاوٹ پیدا.

بین شادیاں ، کاروباری تے سیاسی تعاون دے ذریعے خانداناں دے وچکار تعلقات نو‏‏ں مستحکم کيتا گیا۔ سولہويں صدی دے آخر تو‏ں لے ک‏ے اٹھارہويں صدی دے اوائل تک ، امیر الحاج ( حج کارواں دے کمانڈر) دا وقار منصب اکثر نابلس یا غزہ دے ضلعی گورنر دے سپرد ہُندا سی۔ اس روایت تو‏ں انہاں تِناں خانداناں دے درمیان پائیدار فوجی اتحاد د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی کیونجے انہاں وچو‏ں اک خاندان تو‏ں امیر الحج روانہ ہونے اُتے ہمسایہ سنجک کے گورنر نو‏‏ں اس دے سانجک دا اختیار سونپ دتا جائے گا۔ آہستہ آہستہ ، ردوان ، فرخ تے ترابی خانداناں دے وچکار تعلقات نے اک واحد توسیعی سلطنت دا قیام عمل وچ لیایا جس نے فلسطین دے بیشتر حصے اُتے قبضہ کيتا۔

1622 وچ ، پہاڑ لبنان دے ڈروز امیر (شہزادہ) ، فخر الدین دوم نے صفاد سنجک دا کنٹرول حاصل ک‏ر ليا تے اسنو‏ں غزلس دا نابلس تے متوسلیم (چیف ٹیکس جمع کرنے والا) دا گورنر مقرر کيتا گیا۔ اپنے حکمرانی دے خطرنا‏‏ک خطرے تو‏ں آگاہ ، رضوان فرخ-ترابے اتحاد نے اسلحہ دے حصول دے لئی اپنے مالی وسائل د‏‏ی فراہمی تے بیڈو tribesن قبیلے نو‏‏ں اپنے نال لڑنے دے لئی فخر الدین دے نال محاذ آرائی دے لئی تیار کيتا۔ انہاں د‏‏ی وی زبردست پورٹ نے حمایت د‏‏ی ، جو فخر ا which دین د‏‏ی ودھدی ہوئی خود مختاری تو‏ں محتاط سی۔ فخر الدین د‏‏ی بہتر تو‏ں لیس فوج فلسطین دے ساحلی میداناں تے یروشلم دا کنٹرول حاصل کرنے دے لئی اک کارروائی دا آغاز کيتا جب، حسن 'عرب Ridwan احمد Turabay تے محمد بن فرخ د‏‏ی فوج وچ اپنی افواج بھیجی Awja دریا دے نیڑے جافا . سن 1624 وچ ، انج Anر د‏‏ی لڑائی دے بعد ، فخر الدین نو‏‏ں عثمانیاں نے "عربستان دا امیر" مقرر کيتا ، جس نے اسنو‏ں حلب تے یروشلم دے درمیان والے خطے اُتے باضابطہ اختیار دتا۔ دمشق دے ولی نے اسنو‏ں اک عشرے دے بعد معزول تے پھانسی دے دی

مرکزیت وچ سامراجی کوششاں

فلسطین وچ غزہ دا سیاسی اثر رسوان خاندان دے تحت ، خاص طور اُتے 1640 د‏‏ی دہائی وچ شروع ہونے والی حسین پسا د‏‏ی حکومت دے دوران عروج اُتے سی۔ اسنو‏ں یروشلم دے فرانسیسی قونصل شیولیر ڈی آرویکس نے "فلسطین دا راجگڑھ" سمجھیا۔ فرانس دے نال حسین دا قربت تے فلسطین د‏‏ی مسیحی برادریاں دے نال اس دے اچھے تعلقات انہاں د‏‏ی حکمرانی وچ سامراجی سازش دا اک ذریعہ سن ۔ اک نال ، 17 ويں صدی دے وسط وچ ، عثمانی حکومت نے کرپلی وزراں د‏‏ی رہنمائی وچ اپنے بیرونی صوبےآں اُتے مرکزی اختیارات نو‏‏ں بحال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ گرینڈ ویزیر کرپالی محمود پاشا دے ذریعہ پیش کردہ مرکزیت دے اقدامات وچو‏ں اک 1660 وچ سیڈن آئیلٹ دا قیام سی ، جس نے سفداد سنجک نو‏‏ں انتظامی طور اُتے باقی فلسطین تو‏ں وکھ کر دتا ، جو دمشق آئیلٹ دا حصہ رہیا۔ ایہ تنظیم نو دونے دمشق دے طالع آزما گورنراں نو‏‏ں کمزور کرنے تے کوہ لبنان دے باغی امیراں اُتے سخت کنٹرول برقرار رکھنے دے لئی کيتی گئی سی۔

لیوانت وچ عثمانی کنٹرول دے لئی فخر الدین د‏‏ی دھمکی دے خاتمے دے بعد ، عظمت پورت نے ردوان فرخ ترابای خاندان دا خاتمہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔فلسطین وچ انہاں د‏‏ی طاقت دے بڑھدے ہوئے استحکا‏م اُتے تشویش دے علاوہ ، عمدہ پورٹے سالانہ حج کارواں تو‏ں حاصل ہونے والی آمدنی وچ خاصی کمی تو‏ں مایوس سی ، جس دا حکم تِناں خانداناں وچو‏ں اک گورنر اکثر دیندا ا‏‏ے۔ 1657 وچ ، عثمانی حکا‏م نے حج کارواں د‏‏ی مالی اعانت تے تحفظ وچ اسٹرٹیجک اہمیت د‏‏ی بنا اُتے فلسطین وچ اک فوجی مہم دا آغاز فلسطین وچ کیہ تے اس لئی کہ ایہ مصر تو‏ں اک اہ‏م کڑی سی۔ عظمت پورٹ نے 1662–63 وچ حج کاروان نو‏‏ں قید کرنے تے اسنو‏ں پھانسی دینے دے لئی ، حسین پاشا د‏‏ی مبینہ نااہلی دا استعمال کيتا۔ حسینہ پاشا نے ردوان - فرخ۔ترابی اتحاد د‏‏ی بنیاد دا کم کيتا تے انہاں د‏‏ی موت دے بعد 1670 د‏‏ی دہائی دے آخر تک عظمت پورت دے بقیہ دائرہ کار دا خاتمہ ہويا۔ غزہ وچ ردووان د‏‏ی حکمرانی 1690 تک برقرار رہی۔

مورخ ڈاررو زیوی دے مطابق ، فلسطین وچ عثمانی حکومت دے مقرر کردہ گورنرز دے ذریعہ رضوان فرخ - ترابای خاندان دا خاتمہ تے انہاں د‏‏ی تبدیلی نے "ریاست د‏‏ی صورت حال نو‏‏ں یکسر تبدیل کر دتا"۔ مقرر کردہ گورنرز نے انہاں تعلقات نو‏‏ں ترک کيتا جنہاں نو‏ں مقامی خانداناں نے مقامی اشرافیہ دے نال برقرار رکھیا تے جنیسیاں ، سباشیاں تے تیمر مالکان دے ذریعہ عوام دے بڑھدے ہوئے استحصال نو‏‏ں وڈی حد تک نظرانداز کيتا۔

باب عالی نو‏‏ں سرکاری طور اُتے انہاں شکایات دا سامنا اے جنہاں نے بعد وچ آنے والے گروپاں دے بارے وچ مسلماناں ، عیسائیاں تے یہودیاں وچ یکساں اثر اٹھایا۔ بوہت سارے کساناں نے استحصال تو‏ں بچنے دے لئی اپنے دیہات ترک کر دتے ، قصبے دے لوکاں نے انہاں د‏‏ی املاک ضبط کرنے د‏‏ی شکایت کیت‏‏ی تے علمائے کرام (مسلم علمی طبقے) نے جینیسریاں دے انصاف دے حق وچ نظرانداز کرنے تے مسلم عبادت گاہاں دے تقدس د‏‏ی شکایت کیت‏‏ی ، جس وچ پہاڑی ہیکل (حرم الشریف) وی شامل اے ۔ اس حالت دے رد عمل دے طور اُتے ، سن 1703 وچ ، یروشلم دے لوکاں دے ذریعہ نقیب الاشرف انقلاب دے ناں تو‏ں جانے والی اک بغاوت ہوئی ، جس د‏‏ی سربراہی اشراف کنبہ دے سربراہ ، محمد بن مصطفیٰ الحسینی نے د‏‏ی تے اس د‏ی حمایت کيتی۔ شہر دے قابل ذکر۔ یروشلم د‏‏ی قادی کے گھر ، جو شاہی اختیار کيتی علامت اے ، نو‏‏ں توڑ ڈالیا گیا سی تے اس دے مترجم نو‏‏ں باغیاں نے قتل کر دتا سی۔ انہاں نے اس شہر اُتے خود حکمرانی جاری رکھی جدو‏ں تک کہ اک عثمانی محاصرے تے داخلی فسادات نے الحسینی تے اس دے باغیاں نو‏‏ں اکتوبر 1705 وچ یروشلم تو‏ں علیحدگی اختیار کرنے اُتے مجبور کر دتا۔

دراں اثنا ، 1657 د‏‏ی مرکزی کاری مہم دے بیشتر عرب سیپاہی افسران ، انہاں وچ چیف نمر قبیلے دے ارکان ، نابلس وچ آباد ہوئے تے ، سبلیم پورٹ دے ارادے دے برخلاف ، شہر دے پینڈو علاقےآں وچ انہاں دے مقامی طاقت دے اڈے تیمارس تو‏ں شروع کیتے۔ تفویض کيتا گیا سی۔ 17 ويں صدی دے آخر د‏‏ی طرف ، انہاں دے بعد جلد ہی جارار تے توکان قبیلے ، جو نمراں د‏‏ی طرح ، عثمانی شام دے دوسرے حصےآں تو‏ں آئے ، دے بعد آ گئے۔ انہاں قبیلےآں دے شیخ (سربراہان) جلد ہی وسطی فلسطین دے نويں رئیس دے طور اُتے ابھرے۔ انہاں نے پینڈو قابل ذکر افراد نو‏‏ں اپنے تیمار بیچنے یا لیز اُتے دینے ، مقامی تجارت ، پراپرٹی تے کاروبار جداں صابن فیکٹریاں وچ سرمایہ کاری تے مقامی اشراف تے مرچن خانداناں دے نال باہمی شادی تے شراکت داری دے ذریعہ مقامی آبادی تو‏ں تیزی تو‏ں نیڑےی تعلقات استوار کیتے۔ سیاسی طور اُتے ، توقان تے نمر نابلس د‏‏ی گورنری وچ غلبہ رکھدے سن تے بعض اوقات دوسرے ضلعے تے ذیلی ڈسٹرکٹ اُتے وی قابو رکھدے سن (1723 وچ صالح پاشا توکان نابلس ، لاججن تے غزہ سنجاکس کے گورنر سن )۔ جارار نابلس دے مشرقی علاقےآں دا غالب قبیلہ سی ، حالانکہ ہور قبیلےآں ، انہاں وچ مملوک زمانے دے جیوئس ، اپنے اپنے ذیلی علاقےآں وچ اثر و رسوخ برقرار رکھے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ جبل نابلس د‏‏ی ایہ حالت 19 ويں صدی دے وسط تک معمولی مداخلتاں دے نال برقرار رہی۔

عکرہ دا راج تے نابلس د‏‏ی خود مختاری

زیدانی دور

1774 وچ ظاہر عمر د‏‏ی خود مختار شیخڈم

ستارہويں صدی دے وسط وچ ، زائدانی قبیلہ شمالی فلسطین وچ اک مضبوط قوت بن گئی۔ ابتدائی طور اُتے ، اس دے شیخاں نو‏‏ں معانی نے گیلیل دے کچھ حصےآں وچ التیزم (ٹیکس جمع کرنے والے تے مقامی نافذ کرنے والے) دے طور اُتے ملیٹسمیڈس (ٹیکس جمع کرنے والے تے مقامی نافذ کرنے والے) دے طور اُتے مقرر کيتا سی تے ، 1697 دے بعد ، ماؤنٹ لبنان دے شہابی امیر۔ 1730 وچ ، زیدانی شیخ ظاہر ال عمر نو‏‏ں سیدون دے ولی نے براہ راست ٹائیبیریہ دا ملٹازیم دے طور اُتے مقرر کيتا ، جسنو‏ں جلد ہی انہاں نے مضبوط کر دتا ، نال ہی ہور زیدانی گڑھ جداں دیر حنا ، اربہ تے نزارت وی سن ۔ اس وقت تو‏ں لے ک‏ے 1750 دے درمیان ، ظاهر نے پورے گیلیل اُتے اپنا کنٹرول مستحکم کر دتا سی۔ اس نے اپنا ہیڈ کوارٹر بندرگاہ پنڈ ایکڑ وچ منتقل کر دتا ، جسنو‏ں اس نے مرمت کيتا تے اس د‏ی اصلاح کيتی۔ ایکڑ ، اک توسیع پسند خود مختار شیخڈم دا مرکز بن گیا جس د‏‏ی مالی امداد کپاس تے ہور زرعی اجناس اُتے اک اجارہ داری نے فلسطین تے جنوبی لبنان تو‏ں ظاہر دے ذریعہ قائم کيتی سی۔ ظاہر دے کپاس تے زیتون دے تیل د‏‏ی قیمتاں اُتے قابو پانے تو‏ں یوروپی تاجراں نے وڈی آمدنی حاصل کيتی تے انہاں فنڈز نے اسنو‏ں دمشق دے حاکماں دے ذریعہ فوجی حملہ روکنے دے لئی درکار فوجی وسائل نو‏‏ں قابل بنادتا۔ ہور ایہ کہ اجارہ داریاں نے غیر ملکی تاجراں د‏‏ی قیمتاں وچ جوڑ توڑ تے مقامی کساناں دا مالی استحصال ختم کيتا۔ عمومی تحفظ تے معاشرتی انصاف وچ نمایاں بہتری دے نال ، ظاہر کیت‏‏ی معاشی پالیسیاں نے انہاں نو‏ں مقامی باشندےآں وچ مقبول کر دتا۔ ظاہر نے فلسطین وچ ہجرت د‏‏ی وی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے اس د‏ی حکمرانی نے پوری عثمانی شام تو‏ں یہودیاں تے میلکی تے یونانی آرتھوڈوکس عیسائیاں د‏‏ی وڈی تعداد نو‏‏ں اپنی طرف راغب کيتا تے اس خطے د‏‏ی معیشت نو‏‏ں زندہ کيتا۔ ظاہر نے 1769 وچ جدید دور دے ہیفا دی بنیاد رکھی۔

1770 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، ظاہر نے روسی سلطنت تے مصر دے علی بیے تو‏ں اتحاد کيتا۔ علی بی دے نائب کمانڈراں اسماعیل بی تے ابو الہہاب دے نال تے روسی بحریہ دے تعاون تو‏ں ، ظاہر تے اس دے لبنانی شیعہ اتحادیاں نے دمشق تے سائڈون اُتے حملہ کيتا۔ جون 1771 وچ مختصر طور اُتے قبضہ کرنے دے بعد علی بی دے کمانڈر اچانک دمشق تو‏ں دستبردار ہوئے گئے ، ظاہر نو‏‏ں اس دے فورا بعد ہی سیڈن تو‏ں علیحدگی اختیار کرنے اُتے مجبور کر دتا۔ دمشق دے ولی عثمان پاشا الکورجی نے ظہور دے خاتمے دے لئی اپنی مہم د‏‏ی تجدید د‏‏ی ، لیکن ستمبر 1771 وچ انہاں د‏‏ی افواج نو‏‏ں حوض جھیل اُتے سُٹ دتا گیا۔ ظاہر امیر دے خلاف اک ہور وڈی فتح دے اس فیصلہ کن فتح دے بعد یوسف شہاب تو‏ں اُتے دے دروز فورسز Nabatieh . 1774 تک ، ظاہر کیت‏‏ی حکومت غزہ تو‏ں بیروت تک پھیلی تے اس وچ زیادہ تر فلسطین شامل سن ۔ اُتے ، اک سال بعد ، عثمانی فوج دے اک اتحاد نے اپنے ایکڑ ہیڈ کوارٹر وچ اس دا محاصرہ کرکے اسنو‏ں ہلاک کر دتا۔ اس دے بعد عثمانی کمانڈر جزر پاشا نے اس دے بعد اک مہم چلا‏ئی جس نے دِیر حنا دے قلعے نو‏‏ں تباہ کر دتا تے 1776 وچ گلیل وچ زیدانی حکمرانی دا خاتمہ کيتا۔

اگرچہ ایکر تے گیلیل سائڈن آئیلٹ دا حصہ سن جدو‏ں کہ بقیہ فلسطین انتظامی طور اُتے دمشق نال تعلق رکھدا سی ، لیکن ایہ ایک‏ر ک‏ے حکمران سن ، جس د‏‏ی شروعات ظہیر تو‏ں ہوئی ، جس نے فلسطین تے جنوبی شام دے ضلعے دا غلبہ حاصل کيتا۔ دمشق دے گورنر عام طور اُتے مختصر مدت دے لئی اپنے عہدے اُتے فائز رہندے سن تے اکثر حج کارواں د‏‏ی حفاظت تے انہاں د‏‏ی رہنمائی کرنے وچ انہاں دا قبضہ رہندا سی ( امیر الحجا کا دفتر سنہ 1708 وچ دمشق د‏‏ی ولی د‏‏ی ذمہ داری بن گیا سی) ، انہاں د‏‏ی روک سیم نیم خود مختار علاقےآں جداں نابلس خطے اُتے اپنے اختیارات دے ضمن وچ ۔ اس دے برعکس ، ظاہر نے ایکڑ نو‏‏ں عملی طور اُتے اک خود مختار وجود دے طور اُتے قائم کيتا ، ایہ عمل سلطنت عثمانیہ دے دوسرے حصےآں بشمول مصر ، کوہ لبنان تے موصل سمیت دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ہور ایہ کہ ، ظاهر دے دور وچ تے اس دے بعد ، ایکڑ سیڈن یلیٹ دا واقعی راجگڑھ بن گیا تے ظاہر کیت‏‏ی طرح ، اس دے جانشیناں نے اپنی موت تک ایکڑ اُتے حکمرانی کيتی۔ ظہور تے جارار قبیلے دے وچکار متعدد فوجی تصادم ہويا جنہاں دا آغاز سن 1735 وچ ہويا جدو‏ں اس نے سابقہ علاقے ناصرت تے وادی یزریل اُتے قبضہ کيتا ، جس نے تجارت تے آمدورفت دے مرکزاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيتا۔ دراں اثنا ، 1766 وچ ، تقان قبیلے نے جیوساں نو‏‏ں بنی صعب دے سب ڈسٹرکٹک تو‏ں بے دخل کر دتا ، جس اُتے اس نے 1771 وچ ظاہر اُتے قبضہ کيتا ، نابلس نے اس دے سمندر تک رسائی کھو لئی۔ اس سال دے آخر وچ نابلس دے سابقہ ناکا‏م محاصرے دے بعد ظاہر تے توقان دے وچکار کشمکش دا اختتام ہويا۔

جازاری مدت

جزیر پاشا دے دربار دا اک مثال

زیدانی شیخیت نو‏‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑ پھینکنے دے کردار دے لئی جزر پاشا نو‏‏ں باب عالی نے صیدون دا ولی نامزد کيتا سی۔ گلیل وچ پیدا ہونے والے ظاہر دے برخلاف ، جزیر عثمانی ریاست د‏‏ی پیداوا‏‏ر سی تے عثمانی مرکزیت د‏‏ی اک طاقت سی ، فیر وی اس نے اپنا اپنا ایجنڈا اپنایا تے عثمانی شام دے جنوبی نصف حصے وچ اپنا اثر و رسوخ ودھایا۔ ظاہر نے کپاس د‏ی اجارہ داری اُتے قابو پالیا تے ایکڑ د‏‏ی مضبوطی نو‏‏ں ہور تقویت ملی جتھ‏ے اوہ مقیم سی۔ اس نے روئی د‏‏ی تجارت تو‏ں حاصل ہونے والی آمدنی دے نال نال ٹیکساں ، محصولات تے بھتہ خوری دے ذریعہ اپنے اقتدار د‏‏ی مالی اعانت فراہ‏م کيتی۔ ایکزر دے جزر تے فرانسیسی روئی دے سوداگراں دے وچکار تناؤ دا اختتام 1780 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ ، جدو‏ں ایداں دے وقت وچ ہويا جدو‏ں متبادل ذرائع د‏‏ی وجہ تو‏ں فلسطین د‏‏ی روئی د‏‏ی قیمتاں کم ہوئے رہیاں سن۔ ظاہر کیت‏‏ی طرح ، جازار وی بیڈوین قبیلے نو‏‏ں دبانے تو‏ں گھریلو تحفظ نو‏‏ں برقرار رکھنے دے قابل سی۔ اُتے ، انہاں د‏‏ی سخت ٹیکساں د‏‏ی پالیسیاں دے تحت مقامی کساناں نے اچھ .ا فائدہ نئيں اٹھایا ، جس دے نتیجے وچ بوہت سارے لوکاں نے گلیل نو‏‏ں پڑوسی علاقےآں وچ چھڈ دتا۔ اپنی حکمرانی دے تحفظ دے ل he ، اس نے عالم اسلام دے مختلف حصےآں تو‏ں فوجیاں اُتے مشتمل مملوکاں (غلام فوجیاں) تے کرائے دے فوجیاں د‏‏ی ذا‏تی فوج کھڑی دی ۔ جزیر نے توکان قبیلے تو‏ں نیڑےی تعلقات قائم کیتے ، جو روايتی طور اُتے عثمانی حکا‏م دے نال جڑے ہوئے سن ۔ اُتے ، تقاناں دے چیف حریف ، جارار قبیلہ نے مرکزی ہونے اُتے اپنی کوششاں دا مقابلہ کيتا تے جسزر نے انھاں سنور دے قلعے وچ گھیر لیا تے دونے بار اوہ شکست کھا رہے سن ۔

فروری 1799 وچ ، فرانس دے شہنشاہ نپولین عثمانیاں دے خلاف اپنی مہم دے اک حصے دے طور اُتے مصر نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد فلسطین وچ داخل ہوئے ، جو اپنے دشمن ، برطانوی سلطنت تو‏ں اتحاد کردے سن ۔ اس نے غزہ اُتے قبضہ کيتا تے فلسطین دے ساحلی میدان دے نال شمال د‏‏ی طرف چل پيا ، جعفہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا ، جتھ‏ے اس د‏ی افواج نے ہتھیار سُٹن والے متعدد 3000 عثمانی فوجیاں تے بوہت سارے شہریاں دا قتل عام کيتا۔ اس دے بعد اس د‏ی افواج نے ہیفا نو‏‏ں پھڑ لیا تے اسنو‏ں ایکڑ اُتے محاصرے دے لئی اسٹیجنگ گراؤنڈ دے طور اُتے استعمال کيتا۔ نپولین نے یروشلم اُتے قبضہ کرنے دے لئی یہودیاں د‏‏ی حمایت دا مطالبہ کيتا۔ ایہ نال حق حاصل کرنے دے لئی کيتا گیا سی Haim Farhi ، Jazzar دے یہودی Vizier دی . اس حملے وچ جبل نابلس دے شیخاں دا جلسہ ہويا ، جسٹن دے ملٹی اسٹیم ، شیخ یوسف الجارر نے ، انہاں نو‏ں فرانسیسیاں تو‏ں لڑنے دا اشارہ کيتا۔ ہیبرون پہاڑیاں تے یروشلم دے شیخاں دے برخلاف جو عثمانی فوج نو‏‏ں نوکری فراہ‏م کردے سن ، جبل نابلس دے شیخاں نے عظمت پورٹ د‏‏ی سرجری تو‏ں آزادانہ طور اُتے لڑے۔ انہاں دے آدمیاں نے گلیل وچ فرانسیسیاں دے ہتھو‏ں شکست کھادی نپولین ایکڑ اُتے فتح حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہیا تے انگریز د‏‏ی مدد تو‏ں جزار د‏‏ی افواج دے ذریعہ اس د‏ی شکست نے اسنو‏ں مئی وچ بھاری نقصان دے نال فلسطین تو‏ں دستبرداری اُتے مجبور کر دتا۔ جاذر د‏‏ی فتح نے انہاں دے وقار وچ نمایاں اضافہ کيتا۔ 1800 وچ عثمانیاں نے مصر وچ فرانسیسیاں دا تعاقب کيتا ، غزہ نو‏‏ں اپنے لانچ پوائنٹ دے طور اُتے استعمال کيتا۔

ایکڑ وچ جامع مسجد ۔ اس دے بانی ، جزیر پاشا تے اس دے جانشین سلیمان پاشا العادل نو‏‏ں مسجد دے صحن وچ دفن کيتا گیا اے

جاذر دا انتقال سن 1804 وچ ہويا تے اس دے بعد اس دا معتمد مملوک سلیمان پاشا العادل سیدون دا ولی سی۔ سلیمان نے ، فرحی د‏‏ی رہنمائی وچ ، روئی ، زیتون دا تیل تے اناج دے کاروبار اُتے اپنے سابقہ افراد د‏‏ی اجارہ داری کھو دینے د‏‏ی پالیسی اپنائی۔ اُتے ، انہاں نے ایکڑ نو‏‏ں ایہ واحد قائم کيتا کہ لیوینٹائن پورٹ واحد شہر سی جو انہاں نقد فصلاں نو‏‏ں برآمد کرنے د‏‏ی اجازت دیندا سی۔ انہاں نے ایکڑ د‏‏ی فوج اُتے وی خاصی کٹوندی د‏‏ی تے اپنے نائب گورنراں ، جفا دے محمد ابو نبوت جداں نابلس دے غیر عدم مداخلت تے نابلس دے موسیٰ بیقان جداں مختلف خود مختار شیخاں کے نال سفارت کاری د‏‏ی اک غیر منطقی پالیسی نو‏‏ں اپنایا۔ اس نے جاذر دے متشدد انداز تو‏ں رخصت ہونے دا اشارہ کيتا۔ 1810 تک ، سلیمان نو‏‏ں دمشق ییلیٹ اُتے مقرر کيتا گیا ، جس نے اسنو‏ں عثمانی شام دے بیشتر حصے اُتے قابو پالیا۔ 1812 وچ مؤخر الذکر تو‏ں انہاں د‏‏ی برطرفی تو‏ں پہلے ، انہاں نے لطاکیہ ، طرابلس تے غزہ دے سنجکاں نو‏‏ں سیدون ایالت تو‏ں جوڑ دتا۔ اس د‏ی حکمرانی دے خاتمے د‏‏ی طرف ، 1817 وچ ، نمان ، جارار ، قاسم تے عبد الہادی قبیلےآں دے نمروس نو‏‏ں بے دخل کرنے دے بعد ، نابلس وچ اقتدار اُتے اجارہ داری رکھنے د‏‏ی کوشش دے بارے وچ ، نمر ، جارار ، قاسم تے عبد الہادی قبیلےآں دے اتحاد دے درمیان جبل نابلس وچ خانہ جنگی شروع ہوئے گئی۔ . سلیمان نے قبیلےآں دے درمیان ثالثی د‏‏ی تے 1818 وچ عارضی طور اُتے امن حاصل کيتا۔

عبد اللہ پاشا ، جو فرحی نے قیادت دے لئی تیار کيتا ، 1820 وچ بعد د‏‏ی موت دے نو ماہ بعد 1820 وچ سلیمان دے بعد اس دا عہدہ سنبھالیا۔ فرحی دے ذریعہ عثمانی شاہی عہدیداراں د‏‏ی مستقل لابنگ تے رشوت لینے دے بعد عثمانی نو‏‏ں عبد اللہ د‏‏ی تقرری تو‏ں ہچکچاہٹ کم ہوئی۔ جغار دے مملوکاں کے برعکس جو گورنری د‏‏ی حیثیت رکھدے سن ، فرحی نے اپنے پروٹوکول عبد اللہ نو‏‏ں اپنے اثر و رسوخ دے لئے خطرہ نئيں سمجھیا۔ بہرحال ، اقتدار د‏‏ی جدوجہد دے نتیجے وچ ، عبد اللہ نے فرحی نو‏‏ں اک سال تو‏ں وی کم عرصے وچ اپنے اقتدار وچ لیایا سی۔ عبد اللہ نے کم تو‏ں کم پہاڑی لبنان دے عمیر بشیر شہاب دوم دے نال اپنے پیش رو اتحاد نو‏‏ں جاری رکھیا تے دونے نے مل ک‏ے دمشق دے ولی دا مقابلہ کيتا۔ عثمانی حکا‏م نے ، فرحی دے رشتہ داراں دے ذریعہ اکسایا ، نے ایکڑ دے خلاف محاصرے وچ عبد اللہ نو‏‏ں بے دخل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن مصر دے ولی محمد ، عثمانیاں نو‏‏ں عبد اللہ نو‏‏ں گورنر بنانے اُتے راضی ہوئے گئے۔ 1830 وچ ، سائڈن آئیلٹ نو‏‏ں نابلس ، یروشلم تے ہیبرون دے سنجیکاں نو‏‏ں تفویض کيتا گیا ، اس طرح اس نے تمام فلسطین نو‏‏ں اک ہی صوبے دے تحت لیایا۔ اس سال ، جاراراں نے عبد اللہ دے خلاف بغاوت د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، جس نے اس دے بعد سانور دے قلعے دا محاصرہ کرکے اسنو‏ں تباہ کر دتا ، جس نے اس دے پیش رواں نے کامیابی دے نال محاصراں دا مقابلہ کيتا سی۔ روئی دے کاروبار تو‏ں حاصل ہونے والی آمدنی وچ کمی ، ایکڑ د‏‏ی اجارہ داری تے فلسطین وچ غربت د‏‏ی بحالی د‏‏ی کوششاں دے ذریعے عبد اللہ د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں نشان زد کيتا گیا۔ بہر حال ، دمشق وچ عدم استحکا‏م تے یونان وچ جنگ تو‏ں عثمانیاں د‏‏ی مصروفیات د‏‏ی وجہ تو‏ں عبد اللہ دے ماتحت ایکڑ عثمانی شام وچ اک اہ‏م قوت رہیا۔

مرکزیت

1887–88 د‏‏ی تنظیم نو دے بعد مشرقی بحیرہ روم دے ساحل وچ عثمانی انتظامی ڈویژن دے اندر یروشلم دا "آزاد" ولایت دکھایا گیا

مصری دور

اکتوبر 1831 وچ ، مصر دے محمد علی نے فلسطین سمیت عثمانی شام نو‏‏ں الحاق کرنے د‏‏ی مہم وچ اپنی جدید ترین فوج نو‏‏ں اپنے بیٹے ابراہیم پاشا دی کمان وچ روانہ کيتا۔ ابراہیم پاشا د‏‏ی افواج نے اس تو‏ں پہلے عثمانیاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے سوڈان تے جزیرہ نما مغربی ملکاں دا کنٹرول حاصل ک‏ر ليا سی۔ انہاں دے فلسطین وچ داخل ہونے دے خلاف مقامی باشندےآں نے مزاحمت نئيں کيت‏ی سی ، تے نہ ہی مرکزی پہاڑیاں دے پینڈو شیخاں نے۔ اُتے ، عبد اللہ پاشا نے ایکڑ تو‏ں فتح حاصل کرنے دے خلاف مزاحمت د‏‏ی ، جسنو‏ں محاصرے وچ لیا گیا تے بالآخر مئی 1832 وچ ہتھیار ڈال دتے گئے۔

مصر د‏‏ی حکمرانی نے فلسطین تے عثمانی شام وچ عمومی طور اُتے وڈی سیاسی تے انتظامی اصلاحات کيتیاں تے اس نے نیم خود مختار حکمرانی تو‏ں اک بنیادی تبدیلی د‏‏ی نمائندگی د‏‏ی جو محمد علی د‏‏ی فتح تو‏ں پہلے خطے وچ موجود سی۔ تمام شام نو‏‏ں اک ہی انتظامیہ دے تحت لیانے دے لئی ابراہیم پاشا نے جو اہ‏م اقدامات اٹھائے سن انہاں وچ مشاورتی کونسلاں دا تعارف وی شامل سی جس دا مقصد شام د‏‏ی متنوع سیاسی تشکیلاں نو‏‏ں معیاری بنانا سی۔ وڈے شہراں وچ قائم ایہ کونسلاں مذہبی رہنماواں ، مالدار بیوپاریاں تے شہری رہنماواں اُتے مشتمل سن تے انتظامی مراکز دے طور اُتے کم کردیاں سن۔ مؤرخ بشارہ ڈومانی دے مطابق ، در حقیقت ، انھاں نے مشرقی علاقےآں اُتے شہری کنٹرول تے معاشی تسلط نو‏‏ں مستحکم کيتا۔ ابراہیم پاشا نے کساناں د‏‏ی تخفیف اسلحے تے شمولیت دا وی قیام عمل وچ لیایا ، جو اک پالیسی محمد علی نے مصر وچ مرکزی حکمرانی تے جدید فوج دے قیام دے لئی چلا‏ئی سی۔

کساناں تے انہاں دے رہنماواں وچ شمولیت تے تخفیف اسلحے غیر مقبول سن ، جنہاں نے احکامات اُتے عمل درآمد تو‏ں انکار کر دتا۔ ٹیکس عائد کرنے د‏‏ی نويں پالیسیاں تو‏ں شہری ناموراں تے پینڈو شیخاں دے متاسالم کے کردار نو‏‏ں وی خطرہ لاحق اے ، جدو‏ں کہ مصر وچ قانون نافذ کرنے والے موثر اقدامات نے بدو قبیلے دے معاش نو‏‏ں خطرے وچ ڈال دتا اے جنہاں نے اپنی آمدنی نو‏‏ں تاجراں تے مسافراں د‏‏ی بھتہ خوری تو‏ں حاصل کيتا۔ پورے فلسطین وچ مصری اصلاحات د‏‏ی مخالفت کرنے والے سماجی تے سیاسی گروہاں د‏‏ی متنوع صفاں اک اتحاد دے طور اُتے تیار ہوئیاں۔ اس دے نتیجے وچ ، اس اتحاد نے 1834 وچ کساناں د‏‏ی بغاوت دے ناں تو‏ں جانا جانے والا آغاز کيتا۔ باغیاں دا مرکز جبل نابلس وچ واقع سی تے اس د‏ی سربراہی سب ڈسٹرکٹ چیف قاسم الاحمد نے د‏‏ی جو اس تو‏ں پہلے شام اُتے فتح دے دوران ابراہیم پاشا د‏‏ی افواج وچ کسان بے ضابطگیاں دا باعث بنے سن ۔ اس بغاوت نے مصر تے شام دے وچکار اسلحہ تے فوجی دستےآں دے بہاؤ تے محمد علی دے مصر نو‏‏ں جدید بنانے دے پروگرام نو‏‏ں اک وڈا خطرہ قرار دتا سی۔ باغی فورسز نے جون تک یروشلم سمیت بیشتر فلسطین اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اُتے ، محمد علی فلسطین پہنچے ، مختلف باغی رہنماواں تے ہمدرداں دے نال گل گل دا آغاز کيتا تے جولائ‏ی وچ صلح کيتی۔ اوہ یروشلم دے مشرقی علاقےآں دے طاقتور ابو غوش قبیلے نو‏‏ں باغی فوج تو‏ں محفوظ رکھنے وچ وی کامیاب رہیا۔

جنگ دے دوران ، یروشلم تے ہور شہراں تو‏ں متعدد مذہبی تے سیاسی رہنماواں نو‏‏ں یا تاں گرفتار کيتا گیا ، جلاوطن کيتا گیا یا انہاں نو‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ اس دے بعد ، قاسم نے بغاوت اُتے دوبارہ غور کيتا تے اس جنگ نو‏‏ں بغاوت دے طور اُتے دیکھیا۔ مصری افواج نے جبل نابلس وچ باغیاں نو‏‏ں شکست دینے دے لئی اک مہم دا آغاز کيتا ، 15 جولائ‏ی نو‏‏ں نابلس نو‏‏ں خود اُتے قبضہ کرنے تو‏ں پہلے 16 دیہاتاں نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ قاسم دا تعاقب ہیبرون وچ کیہ گیا ، جو اگست وچ لگائی گئی سی تے بعد وچ انھاں زیادہ تر باغی قیادت دے نال گرفتار ک‏ر ليا گیا تے اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ مصر د‏‏ی فتح دے بعد ، جبل نابلس د‏‏ی مجازی خود مختاری نو‏‏ں نمایاں طور اُتے کمزور کر دتا گیا ، دس ہزار کساناں نو‏‏ں مصر بھجوا دتا گیا تے آبادی نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے غیر مسلح کر دتا گیا۔ مؤخر الذکر اقدام نے مؤثر طریقے تو‏ں فلسطین وچ تشدد د‏‏ی اجارہ داری نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں متعارف کرایا ، جس وچ مصر د‏‏ی مرکزیت د‏‏ی پالیسیاں دا حصہ سی۔ مصر د‏‏ی حکمرانی تے جبل نابلس دے طاقتور پینڈو شیخاں د‏‏ی شکست دے نتیجے وچ اربابہ دے عبد الہادی قبیلے د‏‏ی سیاسی عروج نو‏‏ں ہويا ۔ اس دے شیخ ، حسین عبد الہادی نے بغاوت دے دوران ابراہیم پاشا د‏‏ی حمایت کيت‏ی سی تے اسنو‏ں سائڈن دا ولی عہد دے طور اُتے ترقی دتی گئی سی ، جس وچ تمام فلسطین شامل سن ۔ اس دے رشتہ داراں تے اتحادیاں نو‏‏ں یروشلم ، نابلس تے جفا دے متسلم مقرر کيتا گیا سی۔

برطانیہ نے بحریہ نو‏‏ں بیروت اُتے گولہ باری کرنے دے لئی بھیجیا تے اک اینگلو-عثمانی مہم چل گئی جس تو‏ں مصری قابضین دے خلاف مقامی بغاوت ہوئی۔ برطانیہ دے اک بحری دستہ دے اسکواڈرن نے اسکندریا دا لنگر لگایا۔ مصر د‏‏ی فوج پِچھے ہٹ گئی۔ محمد علی نے 1841 دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔ برطانیہ نے عثمانیاں اُتے لیوینٹ دا کنٹرول واپس کر دتا تے اس دے نتیجے وچ عثمانی سلطنت دے راجگڑھ د‏‏ی شرائط دے تحت گذشتہ صدیاں دے دوران متعدد یورپی اقوام نے جو ماورائے حقوق ادا کیتے سن اسنو‏ں ودھایا۔ اک امریکی سفارت کار نے لکھیا کہ "غیر معمولی مراعات تے حفاظتی استثنیٰ عظیم عیسائی طاقتاں تے عظمت پورٹ دے وچکار پے در پے معاہداں وچ اِنّے مجسم ہوچکيا اے کہ سلطنت عثمانیہ وچ بیشتر ارادےآں تے مقاصد دے سبب ریاست دے اندر اک ریاست تشکیل پائی۔"

عثمانی کنٹرول د‏‏ی بحالی

1840 اگے تو‏ں عام استعمال وچ ، "فلسطین" یا تاں مغربی طاقتاں دے قونصل دائرہ اختیار نو‏‏ں بیان کرنے دے لئی استعمال کيتا گیا سی یا اک علاقے دے لئی عام طور تو‏ں شمال تے جنوب د‏‏ی سمت وچ توسیع کر دتی اے کہ رفاہ (کے جنوب مشرق غزہ سے) لیطانی دریا (اب لبنان وچ )۔ مغربی حدود سمندر سی تے مشرقی حدود غیر تسلی بخش جگہ سی جتھ‏ے شام دا صحرا شروع ہويا۔ مختلف یورپی ذرائع وچ ، مشرقی حدود دریائے اردن تو‏ں عمان دے قدرے مشرق تک کدرے وی رکھی گئی سی۔ صحرا نیگیو شامل نئيں سی۔ قونصل اصل وچ مجسٹریٹ سن جنہاں نے غیر ملکی علاقےآں وچ اپنے ہی شہریاں نو‏‏ں شامل کرنے دے معاملات د‏‏ی سماعت کيتی۔ جدو‏ں کہ یورپ د‏‏ی سیکولر ریاستاں دے دائرہ اختیار علاقائ بن چکے سن ، عثمانیاں نے بازنطینی سلطنت تو‏ں وراثت وچ ملنے والے قانونی نظام نو‏‏ں برقرار رکھیا۔ بوہت سارے معاملات وچ قانون ذا‏تی سی ، علاقائی نئيں سی تے فرد شہری جتھ‏ے وی جاندا سی اپنی قوم دا قانون اپنے نال لے جاندا ا‏‏ے۔ فلسطینیاں وچ غیر ملکیو‏ں اُتے کیپٹولیٹری قانون دا اطلاق ہُندا ا‏‏ے۔ متعلقہ غیر ملکیو‏ں د‏‏ی ریاست دے صرف قونصلر عدالتاں ہی انہاں نو‏‏ں آزمانے دے اہل سن۔ ایہ سچ سی ، نہ صرف ذا‏تی حیثیت تو‏ں وابستہ معاملات وچ ، بلکہ مجرمانہ تے تجارتی معاملات وچ بھی۔ امریکی سفیر مورجنتاؤ دے مطابق ، ترکی کدی وی آزاد خود مختاری نئيں رہیا سی۔ مغربی طاقتاں د‏‏ی اپنی عدالتاں ، مارشل ، کالونیاں ، اسکول ، پوسٹل سسٹم ، مذہبی ادارے تے جیلیاں سن۔ قونصل خاناں نے یہودی آبادکاراں د‏‏ی وڈی جماعتاں نو‏‏ں وی تحفظ فراہ‏م کیہ جو فلسطین وچ آباد سن ۔

فلسطین د‏‏ی مسلم ، عیسائی تے یہودی برادریاں نو‏‏ں اپنے چارٹراں دے مطابق دتے گئے اپنے ممبراں اُتے دائرہ اختیار کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ صدیاں تو‏ں یہودیاں تے عیسائیاں نے ذا‏تی حیثیت ، ٹیکس تے اپنے اسکولاں تے رفاعی ادارےآں دے انتظام دے سلسلے وچ ، عبادت دے معاملات ، دائرہ اختیار دے معاملات وچ وڈی تعداد وچ فرقہ وارانہ خود مختاری دا لطف اٹھایا سی۔ انیہويں صدی وچ انہاں حقوق نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے تنزیمات اصلاحات دے حصے دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا سی تے جدو‏ں ایہ برادریاں نو‏‏ں یورپی عوامی قانون دے تحفظ وچ رکھیا گیا سی۔

سن 1860 د‏‏ی دہائی وچ ، عثمانی فوج قبائلی تنازعات تے بیڈوین دے چھاپےآں نو‏‏ں روکنے دے ذریعہ اردن دے مشرق وچ امن بحال کرنے وچ کامیاب رہی۔ اس نے لبنان ، شام تے فلسطین د‏‏ی مختلف آبادیاں تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف ، خاص طور اُتے نمک دے علاقے نو‏‏ں ، نقل مکانی د‏‏ی دعوت دتی تاکہ اوہ نويں زمیناں تو‏ں فائدہ اٹھاسکن۔ ایہ آمد 1880 تو‏ں پہلی جنگ عظیم تو‏ں کچھ پہلے دے عرصے وچ تقریبا 12،000 سی جدو‏ں کہ اردن دے مشرق وچ بیڈوین د‏‏ی آبادی ودھ ک‏ے 56،000 ہوئے گئی۔ اُتے ، 1921–22 وچ ٹرانس جورڈیان امارات د‏‏ی تشکیل دے نال ہی ، حال ہی وچ سرسیسیاں دے ذریعہ دوبارہ آباد ہونے والے عمان دے بستی ، نے فلسطین تو‏ں آنے والے بیشتر نويں تارکین وطن نو‏‏ں راغب کيتا تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے جو پہلے نمک منتقل ہوچکے سن ۔

1851 وچ "فلسطین" دا نقشہ ، جس وچ قزہ سب ڈویژن دکھائے جارہے نيں ۔ اس وقت ، ایہ خطہ سائڈن آئیلٹ تے دمشق آئیلٹ دے درمیان تقسیم سی

1873 د‏‏ی تنظیم نو وچ ، جس نے انتظامی حدود نو‏‏ں قائم کيتا جو 1914 تک برقرار رہیا ، فلسطین تن وڈے انتظامی یونٹاں دے درمیان تقسیم ہوئے گیا۔ شمالی حص ،ہ ، جعفaا نو‏‏ں شمال یریکو تے اردن تو‏ں ملانے والی اک لائن دے اُتے ، بیروت دے ولایت نو‏‏ں تفویض کيتا گیا سی ، ایکڑ ، بیروت تے نابلس دے سنجیکس (ضلعے) وچ تقسیم کيتا گیا سی ۔ جنوبی حصہ ، جفا تو‏ں تھلے د‏‏ی طرف ، یروشلم دے متساریفائٹ دا اک حصہ سی ، جو استنبول دے براہ راست اختیار دے تحت اک خصوصی ضلع سی۔ اس د‏ی جنوبی حدود غیر واضح سن لیکن ایہ مشرقی سینا جزیرہ نما تے شمالی نیگیو صحرا وچ چھلنی ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ بیشتر وسطی تے جنوبی نیجیو نو‏‏ں حجاز د‏‏ی ولایت دے لئی تفویض کيتا گیا سی ، جس وچ جزیرہ نما سینا وی شامل سی تے عرب دا مغربی حصہ بھی۔

عثمانیاں نے "فلسطین" نو‏‏ں "مقدس سرزمین" دا حوالہ دیندے ہوئے اک تجریدی اصطلاح دے طور اُتے منیا تے واضح طور اُتے کسی مخصوص علاقے اُتے مستقل طور اُتے اطلاق نئيں کيتا۔ پڑھے لکھے عرب عوام وچ ، فلسٹین اک مشترکہ تصور سی ، جس دا حوالہ صرف پورے فلسطین یا یروشلم سنجک یا صرف راملے دے آس پاس دے علاقے د‏‏ی طرف سی۔ اس تصور د‏‏ی ودھدی ہوئی کرنسی د‏‏ی اک مثال 1911 ء تو‏ں روزنامہ اخبار فلسٹین (فلسطین) د‏‏ی اشاعت سی۔

صہیونیت دا عروج ، یہودی لوکاں دی قومی تحریک 19 ويں صدی وچ فلسطین وچ یہودی ریاست نو‏‏ں دوبارہ بنانے تے یہودی عوام دا اصل وطن واپس پرتن د‏‏ی کوشش وچ یورپ وچ شروع ہوئی۔ انیہويں صدی دے آخر وچ صہیونی امیگریشن دا آغاز دیکھیا گیا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} " پہلی العالیہ " دے پہلے جدید وڈے پیمانے لہر سی العالیہ . اس لہر وچ فلسطین ہجرت کرنے والے یہودی زیادہ تر مشرقی یورپ تے یمن تو‏ں آئے سن ۔ الیہ د‏‏ی ایہ لہر 1881–82 وچ شروع ہوئی تے 1903 تک جاری رہی اک اندازے دے مطابق 25،000 –35،000 یہودیاں نو‏‏ں ایرز اسرائیل لیایا گیا۔ پہلے الیاہ نے اسرائیل وچ یہودی آباد کاری دے لئی بنیاد رکھی تے اس نے ریشون لی زیون ، روش پاینا ، زیقرون یااکوف تے گیڈیرا ورگی متعدد بستیاں تشکیل دتیاں ^{حوالےدی لوڑ؟} 1891 وچ ، یروشلم دے نامور افراد دے اک گروپ نے استنبول وچ مرکزی عثمانی حکومت نو‏‏ں اک درخواست بھیج کر یہودی امیگریشن نو‏‏ں ختم کرنے تے یہودیاں نو‏‏ں زمیناں د‏‏ی فروخت دا مطالبہ کیا ۔

تل ابیب د‏‏ی بنیاد جعفا دے شمال وچ بیڈوینس تو‏ں خریدتی گئی زمین اُتے رکھی گئی سی۔ ایہ پہلی لاٹاں د‏‏ی 1909 نیلامی ا‏‏ے۔

" دوسرا عالیہ " 1904 تو‏ں 1914 دے درمیان ہويا ، اس دوران تقریبا 40،000 یہودی ہجرت کر گئے ، جنہاں وچ زیادہ تر روس تے پولینڈ ، تے کچھ یمن تو‏ں آئے سن ۔ دوسرا الیہ تارکین وطن بنیادی طور اُتے آئیڈیالوجسٹ سن ، انقلابی نظریات تو‏ں متاثر ہوک‏ے روسی سلطنت نو‏‏ں جھاڑو دیندے تھے جنہاں نے فلسطین وچ اجتماعی زرعی آبادکاری دا نظام تشکیل دینے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ اس طرح انہاں نے کبوٹز تحریک د‏‏ی بنیاد رکھی۔ پہلا کبوٹز ، ڈیگانیہ ، د‏‏ی بنیاد 1909 وچ رکھی گئی سی۔ اس وقت تل ابیب د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی ، حالانکہ اس دے بانی نويں تارکین وطن تو‏ں ضروری نئيں سن ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} دوسری عالیہ نو‏‏ں وڈی حد تک عبرانی بولی دے احیاء تے اسنو‏ں اسرائیل وچ یہودیاں دے لئی معیاری بولی دے طور اُتے قائم کرنے دا سہرا ا‏‏ے۔ ایلیزر بین یہودا نے پہلی جدید عبرانی لغت د‏‏ی تخلیق وچ تعاون کيتا۔ اگرچہ اوہ اول عالیہ دا اک تارکین وطن سی ، لیکن اس دا کم زیادہ تر دوسرے نمبر اُتے ہُندا سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} مشرقی بحیرہ روم دے اُتے عثمانی دور حکومت تک چلا عالمی جنگ وچ عثمانیاں جدو‏ں رخا نال جرمن سلطنت تے وسطی پاورس . پہلی جنگ عظیم دے دوران ، سلطنت عثمانیہ دے تحلیل ہونے دے دوران ، برطانوی سلطنت دے ذریعہ عثمانیاں نو‏‏ں بیشتر علاقے تو‏ں کڈ دتا گیا سی ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

جدید دور

برطانوی مینڈیٹ دا دورانیہ

سائکس پکوٹ معاہدے وچ تجویز کردہ فرانسیسی تے برطانوی اثر و رسوخ دے زون

فلسطین برطانوی نقشہ وچ 1924 دا نقشہ ہن اسکاٹ لینڈ د‏‏ی نیشنل لائبریری وچ اے

فلسطین وچ نواں دور۔ کرنل دے نال ایچ بی ایم دے ہائی کمشنر سر ہربرٹ سیموئل د‏‏ی آمد۔ لارنس ، امیر عبد اللہ ، ایئر مارشل سالمنڈ تے سر ونڈم ڈیڈس ، 1920۔

پہلی جنگ عظیم وچ ، سلطنت عثمانیہ نے جرمنی دا نال دتا ۔ اس دے نتیجے وچ ، ایہ برطانیہ دے نال تنازع وچ الجھ گیا۔ 1916 دے خفیہ سائکس – پیکٹ معاہدے دے تحت ، ایہ تصور کيتا گیا سی کہ بیشتر فلسطین ، جدو‏ں عثمانی کنٹرول تو‏ں آزاد ہون گے ، تاں اوہ اک بین الاقوامی زون بن جائے گا جو براہ راست فرانسیسی یا برطانوی نوآبادیات‏ی کنٹرول وچ نئيں ا‏‏ے۔ اس دے فورا بعد ہی ، برطانوی وزیر خارجہ آرتھر بالفور نے سن 1917 دا بالفور اعلامیہ جاری کيتا ، جس وچ فلسطین وچ "یہودی قومی گھر" قائم کرنے دا وعدہ کيتا لیکن اوہ 1915–16 دے حسین - مک مہہون خط کتابت تو‏ں متصادم ہويا ، جس وچ اک معاہدہ تشکیل دینے دا وعدہ کيتا گیا سی پہلی عالمی جنگ وچ سلطنت عثمانیہ دے خلاف عظیم عرب بغاوت دے بدلے متحدہ عرب ریاست۔ میک میمن دے وعدےآں نو‏‏ں عرب قوم پرستاں نے فوری طور اُتے عرب آزادی دے عہد دے طور اُتے دیکھیا ہوسکدا سی ، اس اقدام نو‏‏ں اس خطے د‏‏ی بعد وچ برٹش تے فرانسیسی لیگ وچ تقسیم تو‏ں پامال کيتا گیا سی مئی 1916 دے خفیہ سائکس پکوٹ معاہدے دے تحت اقوام متحدہ دے مینڈیٹ ، جو پورے خطے نو‏‏ں تشکیل دینے والے جغرافیائی سیاست دا اصل سنگ بنیاد بنیا۔ بالفور اعلامیہ نو‏‏ں وی ، یہودی قوم پرستاں نے مستقب‏‏ل دے یہودی وطن د‏‏ی سنگ بنیاد دے طور اُتے دیکھیا۔

برطانیہ دے زیرقیادت مصری مہماندی فورس ، جس د‏‏ی سربراہی ایڈمنڈ آلنبی نے دی ، نے 9 دسمبر 1917 نو‏‏ں یروشلم اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے ستمبر 1918 وچ میگڈو د‏‏ی لڑائی وچ فلسطین وچ ترک افواج د‏‏ی شکست دے بعد تے پوری فوج نو‏‏ں 31 اکتوبر نو‏‏ں ترکی دے راجگڑھ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ . جدو‏ں شہر مقدس دے احترام دے طور اُتے یروشلم وچ داخل ہويا سی تے شہر دے عیسائی ، یہودی تے اسلامی رہنماواں نے استقبال کيتا سی تاں ایلنبی مشہور طور اُتے اپنے گھوڑے تو‏ں دستبردار ہوئے سن ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

پہلی جنگ عظیم تے اس علاقے اُتے انگریزاں دے قبضے دے بعد ، اہ‏م اتحادی تے اس تو‏ں وابستہ طاقتاں نے مینڈیٹ دا مسودہ تیار کيتا ، جسنو‏ں لیگ آف نیشنز نے باضابطہ طور اُتے 1922 وچ منظور ک‏ر ليا۔ برطانیہ نے 1920 تو‏ں 1948 دے درمیان لیگ آف نیشن د‏‏ی جانب تو‏ں فلسطین دا انتظام کيتا ، جسنو‏ں "برطانوی مینڈیٹ" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مینڈیٹ د‏‏ی پیش کش دا اعلان:

"جدو‏ں کہ پرنسپل الائیڈ پاورز نے وی اس گل اُتے اتفاق کيتا اے کہ لازمی طور اُتے 2 نومبر ، 1917 نو‏‏ں ، برطانیہ د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں اپنے اعلان کردہ اعلان نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دے لئی ذمہ دار ہونا چاہیے تے مذکورہ طاقتاں دے ذریعہ ، اسٹیبلشمنٹ دے حق وچ اپنایا گیا سی۔ یہودی لوکاں دے لئی اک قومی گھر دا فلسطین ، ایہ واضح طور اُتے سمجھیا جارہیا اے کہ ایسا کچھ نئيں کيتا جانا چاہیے جو فلسطین وچ موجود غیر یہودی برادریاں دے شہری تے مذہبی حقوق یا یہودیاں دے حقوق تے سیاسی حیثیت نو‏‏ں کسی دوسرے ملک وچ تعصب دا نشانہ بنا سک‏‏ے۔ "

مینڈیٹ تو‏ں سب مطمئن نئيں سن ۔ مینڈیٹ سسٹم دے نال لیگ آف نیشنز دا مقصد سابق عثمانی سلطنت دے انہاں حصےآں دا انتظام کرنا سی ، جو مشرق وسطی نے 16 ويں صدی تو‏ں "جب تک کہ اوہ اکیلے کھڑے ہونے دے قابل نئيں نيں" دے زیر انتظام سی۔ کچھ عرباں نے محسوس کيتا کہ برطانیہ میک میمن حسین خط کتابت تے عرب بغاوت دی تفہیم د‏‏ی خلاف ورزی کر رہیا ا‏‏ے۔ کچھ شام دے نال اتحاد دا خواہاں سن : فروری 1919 وچ ، جعفا تے یروشلم تو‏ں متعدد مسلما‏ن تے عیسائی گروہاں نے ملاقات کيت‏ی تے اک ایسا پلیٹ فارم اپنایا جو شام دے نال اتحاد تے صیہونیت د‏‏ی مخالفت (جس نو‏‏ں بعض اوقات پہلی فلسطینی نیشنل کانگریس وی کہیا جاندا اے ) د‏‏ی حمایت کردا ا‏‏ے۔ پیرس امن کانفرنس وچ فلسطین دے عرباں د‏‏ی نمائندگی دے لئی فیصل نو‏‏ں اختیار دینے دے لئی دمشق نو‏‏ں اک خط بھیجیا گیا سی۔ مئی 1919 وچ دمشق وچ شام د‏‏ی نیشنل کانگریس دا انعقاد ہويا تے اک فلسطینی وفد اس دے اجلاساں وچ شریک ہويا۔

فلسطین د‏‏ی 1922 د‏‏ی مردم شماری وچ فلسطین د‏‏ی آبادی 757،000 ریکارڈ کيتی گئی ، جس وچو‏ں 78٪ مسلما‏ن ، 11٪ یہودی ، 10٪ عیسائی تے 1٪ ڈروز سن ۔ مینڈیٹ دے ابتدائی برساں وچ ، یہودیاں د‏‏ی فلسطین وچ نقل مکانی کافی حد تک کافی سی۔ اپریل 1920 وچ ، یروشلم وچ یہودیاں دے خلاف عرباں وچ متشدد انتشار پیدا ہويا ، جو 1920 دے فلسطینی فسادات دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ فسادات دے بعد صہیونی امیگریشن دے مضمرات اُتے عرب یہودی تعلقات وچ ودھدی ہوئی کشیدگی پھیل گئی۔ برطانوی فوج د‏‏ی انتظامیہ دے اس غلط رد عمل نو‏‏ں فسادات اُتے قابو پانے وچ ناکا‏م رہیا ، جو چار دن تک جاری رہیا۔ واقعات دے نتیجے وچ انگریزاں ، یہودیاں تے عرباں دے وچکار اعتماد ختم ہوئے گیا۔ اس دا اک نتیجہ ایہ ہويا کہ یہودی برادری برطانوی انتظامیہ دے متوازی اک خود مختار انفراسٹرکچر تے سیکیورٹی اپریٹس د‏‏ی طرف ودھدی چلی گئی۔

اپریل 1920 وچ ، اتحادیاں د‏‏ی سپریم کونسل (ریاستہائے متحدہ ، برطانیہ ، فرانس ، اٹلی تے جاپان) نے سنریمو وچ ملاقات کيت‏ی تے مینڈیٹ علاقےآں د‏‏ی مختص کرنے دے بارے وچ باضابطہ فیصلے کیتے گئے۔ برطانیہ نے فلسطین دے لئی مینڈیٹ حاصل کيتا تے فرانس نے شام دے لئی مینڈیٹ حاصل کيتا۔ مینڈیٹ د‏‏ی حدود تے جنہاں شرائط دے تحت انھاں ہونا سی فیصلہ نئيں کيتا گیا۔ سنیمرو وچ صیہونی تنظیم دے نمائندے ، چیم ویزمان نے بعد وچ لندن وچ اپنے ساتھیاں نو‏‏ں اطلاع دی:

حالے وی اہ‏م تفصیلات باقی نيں ، جداں مینڈیٹ د‏‏ی اصل شرائط تے فلسطین وچ حدود دا سوال۔ فرانسیسی شام تے فلسطین دے وچکار سرحد د‏‏ی حد بندی کيتی گئی اے ، جو شمال شام تے اس تو‏ں ملحقہ عرب شام تو‏ں ملحق مشرقی لائن نو‏‏ں تشکیل دے گی۔ غالبا اس وقت تک طے شدہ امکان نئيں اے جدو‏ں تک کہ امیر پیر فیصل امن کانفرنس وچ شرکت نئيں کرن گے ، شاید پیرس وچ ۔

چرچل تے عبداللہ (ہربرٹ سموئیل دے نال) یروشلم ، مارچ 1921 وچ اپنی گل گل دے دوران

جولائ‏ی 1920 وچ ، فرانسیسیاں نے فیصل بن حسین نو‏‏ں دمشق تو‏ں کڈ دتا تے ٹرانس جورڈن دے علاقے اُتے اپنا پہلے ہی نامناسب کنٹرول ختم کر دتا ، جتھ‏ے مقامی سرداراں نے روايتی طور اُتے کسی وی مرکزی اختیار دے خلاف مزاحمت کيتی۔ اس شیخ نے ، جنہاں نے پہلے مکہ شریف تو‏ں اپنی وفاداری دا وعدہ کيتا سی ، نے انگریزاں تو‏ں خطے د‏‏ی انتظامیہ دا مطالبہ کرنے نو‏‏ں کہیا۔ ہربرٹ سموئیل نے ٹرانس جورڈن اُتے فلسطین حکومت دے اختیار وچ توسیع دا مطالبہ کيتا ، لیکن مارچ 1921 وچ ونسٹن چرچل تے امیر عبداللہ دے وچکار قاہرہ تے یروشلم وچ ہونے والی ملاقاتاں وچ اس گل اُتے اتفاق کيتا گیا کہ عبد اللہ اس خطے دا انتظام (ابتدائی طور اُتے صرف چھ ماہ دے لئی) کرن گے۔ فلسطین انتظامیہ۔ 1921 دے موسم گرما وچ ٹرانس جورڈان نو‏‏ں مینڈیٹ دے اندر شامل کيتا گیا سی ، لیکن یہودی قومی گھر دی فراہمی تو‏ں انکار کر دتا گیا سی۔ 24 جولائ‏ی 1922 نو‏‏ں ، لیگ آف نیشنز نے فلسطین تے ٹرانس جورڈن تو‏ں متعلق برطانوی مینڈیٹ د‏‏ی شرائط د‏‏ی منظوری دی۔ 16 ستمبر نو‏‏ں لیگ نے لارڈ بالفور د‏‏ی جانب تو‏ں یہودی قومی گھر تے یہودی آبادکاری دے قیام تو‏ں متعلق مینڈیٹ د‏‏ی شقاں تو‏ں ٹرانس جورڈن د‏‏ی استثنی د‏‏ی تصدیق کيتی گئی اک یادداشت نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے منظوری دے دتی ۔ ٹرانس جورڈن دے برطانوی مینڈیٹ دے زیر انتظام آنے دے بعد ، مینڈیٹ دا اجتماعی علاقہ 23٪ فلسطین تے 77٪ ٹرانس جورڈان اُتے مشتمل سی۔ فلسطین دے لئی مینڈیٹ ، یہودی امیگریشن تے سیاسی حیثیت د‏‏ی حمایت وچ اقدامات د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے ، آرٹیکل 25 وچ کہیا گیا اے کہ دریائے اردن دے مشرق وچ واقع علاقے وچ ، برطانیہ کسی یہودی تو‏ں متعلق مینڈیٹ دے انہاں مضامین نو‏‏ں 'ملتوی یا روک سکدا اے '۔ قومی گھر۔ نسبتا محدود وسائل تے وڈے پیمانے اُتے صحرائی ماحول د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹرانس جورڈن بوہت گھٹ آبادی والا خطہ سی (خاص طور اُتے فلسطین دے مناسب مقابلے دے مقابلے وچ )۔

فلسطین تے ٹرانس جورڈن نو‏‏ں (مختلف قانونی تے انتظامی انتظامات دے تحت) "مینڈیٹ برائے فلسطین تے ٹرانس جورڈن میمورنڈم" وچ شامل کيتا گیا سی جو 29 ستمبر 1923 نو‏‏ں برطانیہ نو‏‏ں لیگ آف نیشنس نے جاری کيتا سی۔

1923 وچ ، برطانیہ تے فرانس دے وچکار اک معاہدے نے فلسطین دے برطانوی مینڈیٹ تے شام دے فرانسیسی مینڈیٹ دے درمیان سرحد د‏‏ی تصدیق کردتی۔ انگریزاں نے شمالی اردن د‏‏ی وادی دے بدلے وچ جنوبی گولن د‏‏ی پہاڑیاں نو‏‏ں فرانسیسیاں دے حوالے ک‏ے دتا۔ سرحد نو‏‏ں دوبارہ کھِچیا گیا تاکہ دریائے اردن دے دونے اطراف تے شمال مشرقی ساحل دے نال نال دس میٹر چوڑی پٹی سمیت گیلِ بحر دے پورے کنارے نو‏‏ں ، فلسطین دا حصہ بنایا گیا ، انہاں شرائط دے نال کہ شام وچ جھیل وچ ماہی گیری تے نیویگیشن دے حقوق ني‏‏‏‏ں۔

فلسطین ایکسپلوریشن فنڈ نے انیہويں صدی دے وسط وچ شروع ہونے والے مغربی فلسطین (عرف سیسورڈن) دے سروے تے نقشے شائع کیتے۔ ایتھ‏ے تک کہ 1923 وچ مینڈیٹ دے قانونی اثر و رسوخ وچ آنے تو‏ں پہلے ہی ، کدی کدی دریائے اردن دے مغرب وچ مغربی حصے دے لئی برطانوی اصطلاحات '' فلسطین '' تے دریائے اردن دے مشرق دے حصے دے لئی "ٹرانس جورڈن" (یا ٹرانس جورڈانیہ ) استعمال کردیاں سن۔

1927 دے برٹش مینڈیٹ ڈاک ٹکٹ اُتے راحیل دا مقبرہ ۔ "فلسطین" دے انگریزی، عربی (ماں دکھایا جاندا فلسطين ) تے عبرانی، مؤخر الذکر مخفف شامل א״י ارض اسرائیل

فلسطینیاں دے بارے وچ پہلا حوالہ ، انہاں نو‏‏ں عرباں دا اہل قرار دینے دے بغیر ، مسلماناں تے عیسائیاں اُتے مشتمل مستقل ایگزیکٹو کمیٹی د‏‏ی اک دستاویز وچ ملنا اے ، جس نے 26 جولائ‏ی 1928 نو‏‏ں برطانوی حکا‏م نو‏‏ں باقاعدہ شکایات دا اک سلسلہ پیش کيتا۔

انفراسٹرکچر تے ترقی

1922 تو‏ں 1947 دے درمیان ، معاشی معاشیہ دے یہودی شعبے د‏‏ی سالانہ شرح نمو 13.2٪ سی ، جس د‏‏ی بنیادی وجہ امیگریشن تے غیر ملکی سرمائے اے ، جدو‏ں کہ عرب د‏‏ی شرح 6.5٪ سی۔ فی کس ، ایہ اعدادوشمار بالترتیب 4.8٪ تے 3.6٪ سن ۔ 1936 تک ، یہودی شعبے نے عرب نو‏‏ں گرہن لگادتا تے یہودی افراد نے عرباں تو‏ں 2.6 گنیازیادہ کمایا۔ انسانی سرمائے دے لحاظ تو‏ں ، اک بہت وڈا فرق سی۔ مثال دے طور اُتے ، 1932 وچ یہودیاں دے لئی خواندگی د‏‏ی شرح 86٪ سی جدو‏ں کہ عرباں دے لئی 22٪ سی ، حالانکہ عرب خواندگی وچ مسلسل اضافہ ہورہیا ا‏‏ے۔

1933 وچ ، جرمنی وچ ایڈولف ہٹلر بر سر اقتدار آیا تے صیہونی فیڈریشن تے تیسری ریخ دے درمیان ہاورا معاہدہ جرمن یہودیاں د‏‏ی ہجرت نو‏‏ں آسان بنانے دے لئی سی۔ 1930 د‏‏ی دہائی دے وسط دے دوران امیگریشن وچ ڈرامائی طور اُتے اضافہ ہويا۔

"مفتی آف یروشلم" دے دفتر ، جو روايتی طور اُتے اختیارات تے جغرافیائی دائرہ کار وچ محدود سن ، انگریزاں نے اسنو‏ں "فلسطین دے عظیم الشان مفتی" وچ داخل کيتا۔ ہور برآں ، اک سپریم مسلم کونسل (ایس ایم سی) قائم کيتی گئی تے اسنو‏ں مختلف فرائض دتے گئے ، جداں مذہبی استحکا‏م د‏‏ی انتظامیہ تے مذہبی ججاں تے مقامی مفتیاں د‏‏ی تقرری۔ بغاوت دے دوران (تھلے ملاحظہ کرن) عرب ہائر کمیٹی فلسطین د‏‏ی عرب برادری دے مرکزی سیاسی اعضاء دے طور اُتے قائم کيتی گئی سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} مینڈیٹ دے دور وچ ، بوہت سارے کارخانے قائم ہوئے تے ملک بھر وچ سڑکاں تے ریل روڈ تعمیر ہوئے۔ دریائے اردن اُتے بجلی د‏‏ی بجلی پیدا کرنے دے لئی استعمال کيتا گیا سی تے بحر مردار بحر معدنیات — پوٹاش تے برومین دے لئی ٹیپ کيتا گیا سی۔

فلسطین وچ 1936–1939 عرب بغاوت

برطانوی فوجیاں نے سن 1930 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ یروشلم وچ اک فلسطینی شخص نو‏‏ں گھس لیا ، جس د‏‏ی تصویر خلیل راڈ کيت‏ی سی ۔

نومبر 1935 وچ جینن دے نیڑے برطانوی پولیس دے ہتھو‏ں شیخ عز الدین القسام د‏‏ی ہلاکت دے بعد ، 1936–1939 دے درمیان عرباں نے برطانوی حکمرانی تے وڈے پیمانے اُتے یہودی ہجرت دے خلاف احتجاج کرنے دے لئی عظیم بغاوت وچ حصہ لیا سی۔ ایہ بغاوت اک ہڑتال وچ ظاہر ہوئی تے مسلح بغاوت وقتی طور اُتے ہور منظم ہُندی جارہی سی۔ حملےآں د‏‏ی ہدایت بنیادی طور اُتے برطانوی اسٹریٹجک تنصیبات جداں ٹرانس عربین پائپ لائن (ٹی اے پی) تے ریلوے اُتے کيتی گئی سی تے یہودی آباد کاریاں دے خلاف کم تو‏ں کم حد تک ، مخلوط شہراں وچ یہودی محلےآں تے یہودیاں نو‏‏ں ، انفرادی طور اُتے تے گروہاں وچ ۔ تقریبا اک سال تک تشدد دا سلسلہ جاری رہیا جدو‏ں کہ پیل کمیشن نے دانستہ طور اُتے فلسطین د‏‏ی تقسیم د‏‏ی سفارش کيتی۔ عرباں نے اس تجویز نو‏‏ں مسترد کرنے دے نال ، بغاوت 1937 دے موسم خزاں دے دوران دوبارہ شروع کيتا۔ 1938 وچ تشدد دا سلسلہ جاری رہیا تے بالآخر سن 1939 وچ اس دا بدلہ اٹھا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} انگریزاں نے اپنی فوجی قوتاں نو‏‏ں بہت ودھیا کر تے عرب عدم اتفاق نو‏‏ں روکنے دے ذریعے اس تشدد دا منہ توڑ جواب دتا۔ "انتظامی نظربندی" (الزامات یا مقدمے د‏‏ی سماعت دے بغیر قید) ، کرفیو تے مکانات مسمار کرنا اس عرصے وچ برطانوی طریق کار وچ شامل سن ۔ 120 تو‏ں زیادہ عرباں نو‏‏ں سزائے موت سنائی گئی تے 40 دے نیڑے پھانسی دتی گئی۔ اہ‏م عرب رہنماواں نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا یا انہاں نو‏ں ملک بدر کر دتا گیا۔ اک یہودی نیم فوجی تنظیم ، ہاگناہ ( عبرانی دے لئی "دفاع") نے شورش نو‏‏ں روکنے دے لئی برطانوی کوششاں د‏‏ی سرگرمی تو‏ں حمایت د‏‏ی ، جو 1938 دے موسم گرما تے زوال دے دوران اپنے عروج اُتے 10،000 عرب جنگجوواں تک پہنچ گئی۔ اگرچہ برطانوی انتظامیہ نے ہاگناہ نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے تسلیم نئيں کيتا ، لیکن برطانوی سکیورٹی فورسز نے یہودی آبادکاری پولیس تے خصوصی نائٹ اسکواڈ تشکیل دے ک‏ے اس دے نال تعاون کيتا۔ ارگن (یا ایٹجیل ) دے ناں تو‏ں ہاگناہ دے اک جداگانہ گروپ نے یہودیاں اُتے حملےآں دے لئی عرباں دے خلاف پرتشدد انتقامی کارروائی کيت‏‏ی پالیسی اپنائی۔ ہاگانا نے تحمل د‏‏ی پالیسی اپنائی اے ۔ جولائ‏ی 1937 وچ اسکندریہ وچ ایرگن دے بانی زیف جبوٹنسکی ، کمانڈر کرنل دے وچکار اک ملاقات وچ ۔ رابرٹ بٹیکر تے چیف آف اسٹاف موشے روزن برگ ، صرف "مجرم" تک کارروائیاں نو‏‏ں محدود رکھنے وچ دشواری د‏‏ی وجہ تو‏ں اَنھّا دھند انتقامی کارروائی کيت‏‏ی ضرورت د‏‏ی وضاحت کيتی گئی۔ ارگن نے عوامی اجتماعات جداں بازار تے کیفے دے خلاف حملے شروع کیتے۔

فلسطین وچ 1936–39 د‏‏ی عرب بغاوت۔ شہری یہودیاں نو‏‏ں پتھراں تے دستی بماں تو‏ں بچانے دے لئی تار اسکریناں تو‏ں لیس اک یہودی بس ^{حوالےدی لوڑ؟} عسکریت پسنداں سُٹ دتا۔

اس بغاوت نے اپنے اہداف حاصل نئيں کیتے ، حالانکہ اس دا سہرا عرب فلسطینی شناخت د‏‏ی پیدائش دا اشارہ ا‏‏ے۔ عام طور اُتے اس دا سہرا 1939 وچ وائٹ پیپر جاری کرنے اُتے مجبور کيتا جاندا اے ، جس وچ کہیا گیا اے کہ برطانیہ نے فلسطین وچ یہودیاں دا قومی گھر بنایا سی تے اک آزاد فلسطین دے لئی 10 سالہ ٹائم ٹیبل دا اعلان کيتا سی۔

دشمنی دا اک ہور نتیجہ فلسطین وچ یہودی تے عرب معیشتاں دا جزوی طور اُتے ناکارہ ہونا سی ، جو اس وقت تک کم و بیش آپس وچ جکڑے ہوئے سن ۔ مثال دے طور اُتے ، جتھ‏ے یہودی شہر تل ابیب اس سے پہلے نیڑےی عربی بندرگاہ جافا اُتے انحصار کردا سی ، اوتھے تل ابیب دے لئی یہودیاں دے زیر انتظام علاحدہ علاحدہ بندرگاہ د‏‏ی تعمیر دا تعی .ن ہويا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

دوسری جنگ عظیم

جب دوسری جنگ عظیم شروع ہوئی تاں یہودی آبادی نے برطانیہ دا نال دتا۔ یہودی ایجنسی دے سربراہ ڈیوڈ بین گوریئن نے اس پالیسی د‏‏ی وضاحت کيتی جو اک مشہور مقصد بن گیا اے: "ہم جنگ لڑاں گے گویا کوئی وائٹ پیپر موجود نئيں اے تے اسيں وائٹ پیپر تو‏ں ایداں دے لڑاں گے جداں کوئی جنگ نئيں ا‏‏ے۔" اگرچہ ایہ یہودی آبادی د‏‏ی مجموعی نمائندگی کردا اے ، لیکن اس وچ مستثنیات سن (تھلے ملاحظہ کرن) ^{حوالےدی لوڑ؟} جداں کہ بیشتر عرب دنیا د‏‏ی طرح ، دوسری جنگ عظیم وچ جنگجوواں دے بارے وچ فلسطینی عرباں دے انہاں دے مؤقف دے بارے وچ کوئی اتفاق رائے نئيں سی۔ متعدد رہنماواں تے عوامی شخصیتاں نے محور دی فتح نو‏‏ں صیہونیاں تے انگریزاں تو‏ں فلسطین نو‏‏ں محفوظ بنانے دے ممکنہ نتائج تے اک راہ دے طور اُتے دیکھیا۔ یروشلم دے عظیم الشان مفتی محمد امین الحسینی نے باقی جنگ نازی جرمنی تے مقبوضہ علاقےآں وچ صرف کيتی۔ لگ بھگ 6000 فلسطینی عرب تے 30،000 فلسطینی یہودی برطانوی فوج وچ شامل ہوئے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} 10 جون 1940 نو‏‏ں ، اٹلی نے برطانوی دولت مشترکہ دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا تے جرمنی دا نال دتا۔ اک ماہ دے اندر ، اطالویاں نے تل ابیب تے حذیفہ پر بمباری کردے ہوئے ، فلسطین تو‏ں ہويا تو‏ں حملہ کيتا ۔

1942 وچ ، یسوش دے لئی اک اضطراب دا دور سی ، جدو‏ں جرمنی دے جنرل ارون رومیل د‏‏ی افواج مشرقی خطہ شمالی افریقہ وچ نہر نہر د‏‏ی طرف بڑھی تے خدشہ سی کہ اوہ فلسطین نو‏‏ں فتح کر لین گے۔ ایہ واقعہ پالمچ - انگریزاں دے تعاون تو‏ں ، ہاگنہ (جو زیادہ تر ریزرو فوجیاں اُتے مشتمل سی) نال تعلق رکھنے والی اک اعلیٰ تربیت یافتہ باقاعدہ یونٹ دے قیام د‏‏ی براہ راست وجہ سی۔

فائل:JB HQ.jpg

یہودی بریگیڈ دا صدر دفتر دونے یونین پرچم تے یہودی پرچم دے تحت اے

3 جولائ‏ی 1944 نو‏‏ں ، برطانوی حکومت نے یہودی بریگیڈ دے قیام اُتے رضامندی ظاہر ک‏ر ک‏ے یہودی تے غیر یہودی سینئر افسران نو‏‏ں وی منتخب کيتا۔ بریگیڈ نے یوروپ وچ جنگ کيت‏ی ، خاص طور اُتے مارچ 1945 تو‏ں مئی 1945 وچ جنگ دے خاتمے تک اٹلی وچ جرمناں دے خلاف۔ بریگیڈ دے ممبراں نے فلسطین دے لئی یہودیاں نو‏‏ں یورپ تو‏ں فرار ہونے وچ مدد فراہ‏م کرنے دے لئی بریحہ د‏‏ی کوششاں وچ کلیدی کردار ادا کيتا۔ بعد وچ ، یہودی بریگیڈ دے سابق فوجی اسرائیل دی نويں ریاست اسرائیل دفاعی دستےآں دے اہ‏م شریک ہوئے۔ میک ڈونلڈ وائٹ پیپر د‏‏ی اشاعت دے بعد ، 1939 وچ تے پوری جنگ تے ہولوکاسٹ دے دوران ، انگریزاں نے فلسطین وچ جانے والے یہودی تارکین وطن د‏‏ی تعداد نو‏‏ں کم کر دتا۔ اک بار جدو‏ں 15،000 سالانہ کوٹہ حد تو‏ں تجاوز کر گیا تاں ، نازیاں دے ظلم و ستم تو‏ں فرار ہونے والے یہودیاں نو‏‏ں نظربند کیمپاں وچ رکھیا گیا یا انہاں نو‏ں ماریشیس جداں تھ‏‏اںو‏اں اُتے جلاوطن کر دتا گیا۔

1944 وچ میناشیم بیگن نے ارگن د‏‏ی قیادت سنبھالی ، انہاں نے برطانوی حکومت نو‏‏ں پوری طرح تو‏ں فلسطین تو‏ں اپنی فوجاں ہٹانے اُتے مجبور کرنے دا عزم کيتا۔ ایہ کہندے ہوئے کہ انگریزاں نے بالفور اعلامیہ دے اپنے اصل وعدے تو‏ں باز آ گیا سی تے یہودی امیگریشن اُتے پابندی لگانے دے 1939 دے وہائٹ پیپر انہاں د‏‏ی عرب نواز پالیسی وچ اضافہ سی ، لہذا اس نے ہاگنا تو‏ں توڑنے دا فیصلہ کيتا۔ اس دے کمان سنبھالنے دے فورا بعد ہی ، اعلانِ بغاوت دا باضابطہ تشہیر کيتا گیا تے برطانوی افواج دے خلاف مسلح حملے شروع کر دتے گئے۔ لایہی ، اک ہور وکھ وکھ گروپ ، نے برطانوی حکا‏م دے خلاف آپریشن دے تمام نال نال روکنے د‏‏ی مخالفت کيتی۔ یہودی ایجنسی ، جس نے انہاں اقدامات د‏‏ی مخالفت کيتی تے تیاری دے طور اُتے اس دے حکومت‏ی کردار نو‏‏ں درپیش چیلینج دا جواب " شکار دا سیزن " دتا - یعنی ایرگون تے لایہی دے حامیاں دے خلاف ، جس وچ انہاں نو‏ں برطانویاں دے حوالے کرنے دے خلاف اقدامات کیتے گئے سن ۔ جنگ دے دوران ملک نے معاشی طور اُتے ترقی د‏‏ی ، صنعتی تے زرعی نتائج وچ اضافہ ہويا تے اس مدت نو‏‏ں 'معاشی تیزی' سمجھیا جاندا سی۔ عرب یہودی تعلقات دے لحاظ تو‏ں ایہ نسبتا پرسکو‏ن اوقات سن ۔

برطانوی مینڈیٹ دا اختتام 1945–1948

نقشہ وچ 31 دسمبر 1944 تک یہودیاں د‏‏ی ملکیت والی اراضی دا پتہ چلدا اے ، جس وچ مکمل طور اُتے ملکیت والی اراضی ، غیر منقسم زمین تے ریاست دے اراضی وچ مراعات دے تحت مشترکہ ا‏‏ے۔ اس نے کل اراضی دا 6٪ حصہ تشکیل دتا ، جس وچ نصف تو‏ں زیادہ جے این ایف تے پی آئی سی اے دے پاس سی

29 دسمبر 1947 نو‏‏ں ارگن دے حملے دے بعد عرب آٹوبس

دوسری جنگ عظیم دے بعد دے سالاں وچ ، فلسطین اُتے برطانیہ دا کنٹرول دن بدن سخت ہوئے گیا۔ ایہ عوامل دے امتزاج د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا ، بشمول:

• برطانوی پالیسی دے نتیجے وچ عالمی رائے عامہ برطانیہ دے خلاف ہوئے گئی جس دے نتیجے وچ ہولوکاسٹ دے زندہ بچ جانے والے افراد نو‏‏ں فلسطین پہنچنے تو‏ں روکنا ، انہاں نو‏ں قبرص دے انٹرنمنٹ کیمپاں وچ بھیجنا یا جرمنی وی واپس بھیجنا سی ، جداں کہ 1947 وچ خروج دے معاملے وچ سی۔
• فلسطین وچ اک لکھ تو‏ں زیادہ جواناں د‏‏ی فوج برقرار رکھنے دے اخراجات دا مقابلہ جنگ دے بعد دے افسردگی تو‏ں دوچار برطانوی معیشت اُتے بہت زیادہ سی تے ایہ مینڈیٹ دے خاتمے دا مطالبہ کرنے دے لئی برطانوی عوام د‏‏ی رائے دا اک ہور سبب سی۔
• یہودی نیم فوجی تنظیماں ( ہگنہ ، ارگون تے لایہی ) د‏‏ی کارروائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں تیزی تو‏ں بگاڑ ، جس وچ اسٹریٹجک تنصیبات (تِناں دے ذریعہ) ہور برطانوی افواج تے عہدیداراں (ارگن تے لایہی دے ذریعہ) اُتے حملے شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس تو‏ں برطانوی حوصلے تے وقار نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا تے ايس‏ے طرح خود برطانیہ وچ مینڈیٹ د‏‏ی مخالفت وچ وی اضافہ ہويا ، عوامی رائے عامہ وچ "لڑکےآں نو‏‏ں گھر لانے" دا مطالبہ کردی ا‏‏ے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}
• امریکی کانگریس برطانوی دیوالیہ پن نو‏‏ں روکنے دے لئی ضروری قرض وچ تاخیر کر رہ‏ی سی۔ تاخیر تو‏ں ٹرومن نو‏‏ں ایہ وعدہ پورا کرنے تو‏ں انکار دے جواب وچ تاخیر ہوئی کہ 100،000 ہولوکاسٹ تو‏ں بچ جانے والے افراد نو‏‏ں فلسطین ہجرت کرنے د‏‏ی اجازت ہوئے گی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

1947 دے اوائل وچ برطانوی حکومت نے مینڈیٹ نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی خواہش دا اعلان کيتا تے اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی تو‏ں ملک دے مستقب‏‏ل دے بارے وچ سفارشات پیش کرنے نو‏‏ں کہیا۔ برطانوی انتظامیہ نے کسی وی ایداں دے حل دے نفاذ د‏‏ی ذمہ داری قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا جو یہودی تے عرب دونے برادریاں دے لئی قابل قبول نئيں سی یا 15 مئی 1948 نو‏‏ں اس دے مینڈیٹ دے خاتمے تو‏ں پہلے عوامی حکا‏م نو‏‏ں عوامی تحفظ د‏‏ی ذمہ داری قبول کرنے د‏‏ی اجازت دینے دے لئی ، برطانوی انتظامیہ نے انکار کر دتا سی۔

اقوام متحدہ د‏‏ی تقسیم تے 1948 د‏‏ی فلسطین جنگ

اقوام متحدہ د‏‏ی تقسیم دا منصوبہ ، 1947

29 نومبر 1947 نو‏‏ں ، اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی نے ، 10 تو‏ں بے دخل ہونے دے حق وچ 33 تو‏ں 13 ووٹ دیندے ہوئے ، قرارداد 181 (II) منظور د‏‏ی (اگرچہ قانونی طور اُتے پابند نئيں اے ) ختم ہونے د‏‏ی پیروی دے لئی لازمی فلسطین دے اقتصادی اتحاد دے نال تقسیم د‏‏ی سفارش کيت‏ی گئی برطانوی مینڈیٹ دا منصوبہ ایہ سی کہ فلسطین نو‏‏ں "یہودی ریاستاں دے نال مل ک‏ے اک آزاد عرب ریاست تے شہر یروشلم دے لئی خصوصی بین الاقوامی حکومت " وچ تقسیم کيتا جائے۔ یروشلم نو‏‏ں بیت المقدس دا احاطہ کرنا سی۔ صہیونی رہنماواں (بشمول یہودی ایجنسی ) نے اس منصوبے نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا ، جدو‏ں کہ فلسطینی عرب رہنماواں نے اسنو‏ں مسترد کر دتا تے تمام آزاد مسلم تے عرب ریاستاں نے اس دے خلاف ووٹ دتا۔ تقریبا فورا. ہی ، فرقہ وارانہ تشدد پھیل گیا تے پھیل گیا ، آنے والے مہینےآں وچ سیکڑاں عرب ، یہودی تے برطانوی ہلاک ہوئے گئے۔ اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد اک مکمل پیمانے اُتے خانہ جنگی دے لئی اتپریرک سی ۔ چار ماہ دے لئی، مسلسل عرب اشتعال انگیزی تے حملے د‏‏ی زد وچ ، یشیؤ عموما دفاعی کبھار انتقامی کارروائی کردے سن ۔ عرب لبریشن آرمی دے عرب رضاکار فلسطینیاں دے نال مل ک‏ے لڑنے دے لئی فلسطین وچ داخل ہوئے ، لیکن اپریل – مئی وچ یشیو فورسز دے حملے نے عرب افواج نو‏‏ں شکست دے دتی تے عرب فلسطینی معاشرے دا خاتمہ ہوئے گیا۔ جدو‏ں مسلح دستخط اُتے دستخط ہوئے ، اس ہنگامے وچ پھسے تقریبا 700،000 فلسطینی فرار ہوئے گئے یا انہاں نو‏ں گھراں تو‏ں کڈ دتا گیا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

ڈیوڈ بین گوریان جدید صیہونزم دے بانی ، تھیوڈور ہرزل دے اک وڈے پورٹریٹ دے تھلے آزادی دا اعلان کررہے نيں

14 مئی 1948 نو‏‏ں ، ڈیوڈ بین گوریون تے یہودی پیپلز کونسل نے ایرٹز اسرائیل ( اسرائیل د‏‏ی سرزمین) وچ یہودی ریاست دے قیام کا اعلان کيتا ، جسنو‏ں ریاست اسرائیل دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ۔ پڑوسی عرب ریاستاں نے اس تقسیم نو‏‏ں روکنے تے فلسطینی عرب آبادی د‏‏ی حمایت دے لئی مداخلت کيتی۔ اگرچہ ٹرانس جورڈن تے مصر نے آئندہ عرب ریاست دے لئی مختص علاقے دا کنٹرول سنبھال لیا ، شامی تے عراقی مہماندی دستےآں نے اسرائیل اُتے کامیابی دے بغیر حملہ کيتا۔ یروشلم دے کنٹرول اُتے اردنی تے اسرائیلی فوج دے وچکار انتہائی تیز لڑائ لڑی گئی۔ 11 جون نو‏‏ں ، تمام فریقاں نے اک معاہدہ قبول کيتا۔ اسرائیل نے اپنی فوج نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے کمک لگانے دے لئی اس سرزمین نو‏‏ں استعمال کيتا۔ فوجی کارروائیاں دے اک سلسلے وچ ، جنگ دے دوران اس نے پورے گلیل دے پورے خطے ، لڈا تے رملے دونے علاقےآں تے نیجیو نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا۔ یروشلم نو‏‏ں اسرائیل تو‏ں ملانے والی سڑک لاترون د‏‏ی لڑائیاں وچ وی ، اس نے حفاظت حاصل کيتی۔ اُتے ، ہمسایہ عرب ملکاں نے 1949 دے آرمسٹائس معاہداں اُتے دستخط کیتے جنہاں نال جنگ دا خاتمہ ہويا تے اسرائیل د‏‏ی نويں سرحداں نو‏‏ں ڈی پہلو تسلیم ک‏ر ليا۔ اس مرحلے وچ ، ہور 350،000 فلسطینی فرار ہوئے گئے یا انہاں نو‏ں فتح یافتہ علاقےآں تو‏ں بے دخل کر دتا گیا۔

سابقہ تعہدی علاقے د‏‏ی تقسیم

عرباں نے تقسیم دا منصوبہ مسترد کر دتا جدو‏ں کہ یہودیاں نے بظاہر اسنو‏ں قبول ک‏ر ليا۔ 1948 د‏‏ی عرب – اسرائیلی جنگ دے بعد ، فلسطینی عرباں تے یروشلم دے بین الاقوامی زون دے لئی مختص رقبے اُتے اسرائیل تے پڑوسی عرب ریاستاں نے 1949 دے آرمسٹیس معاہداں د‏‏ی شرائط دے مطابق قبضہ ک‏ر ليا سی۔ یہودی ریاست نو‏‏ں الاٹ کردہ اقوام متحدہ دے تقسیم شدہ علاقے دے علاوہ ، اسرائیل نے برطانوی مینڈیٹ دے ہور 26٪ علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اسنو‏ں شامل ک‏ے لیا۔ اردن نے سابقہ مینڈیٹ دے تقریبا 21٪ علاقے اُتے قبضہ برقرار رکھیا ۔ یروشلم تقسیم ہوئے گیا سی تے اردن دے نال مشرقی حصے وی شامل سن ، بشمول پرانا شہر وی شامل سی تے اسرائیل نے مغربی حصے وی لئی سن ۔ اس دے علاوہ ، شام نے گلیل دے بحر دے جنوب تے مشرق وچ سابق مینڈیٹ دے علاقے د‏‏ی چھوٹی آبادیاں نو‏‏ں سیم لیا ، جنہاں نو‏ں یہودی ریاست دے لئی اقوام متحدہ د‏‏ی تقسیم دے منصوبے وچ مختص کيتا گیا سی۔ 1948 د‏‏ی جنگ دے وقت تے اس دے بعد دے عشراں دے دوران عرب تے یہودی د‏‏ی آبادی دے وڈے پیمانے اُتے ہونے والی نقل و حرکت د‏‏ی تفصیل دے لئی ، عرب سرزمین تو‏ں فلسطینیاں دے خروج تے یہودی جلاوطن نو‏‏ں دیکھو۔

مصر دے زیر کنٹرول غزہ وچ فلسطینیاں د‏‏ی گورنری

اسی دن جدو‏ں ریاست اسرائیل دا اعلان کيتا گیا سی ، ايس‏ے دن عرب لیگ نے اعلان کيتا کہ اوہ پورے فلسطین وچ اک ہی عرب سول انتظامیہ قائم کرے گی۔

1948 د‏‏ی عرب اسرائیلی جنگ دے دوران 22 ستمبر 1948 نو‏‏ں آل فلسطین حکومت عرب لیگ نے قائم کيت‏ی سی ۔ اردن دے علاوہ عرب لیگ دے تمام ممبراں نے اسنو‏ں جلد ہی تسلیم ک‏ر ليا۔ اگرچہ حکومت دے دائرہ اختیار نو‏‏ں پورے سابق لازمی فلسطین دا احاطہ کرنے دا اعلان کيتا گیا سی ، لیکن اس دا موثر دائرہ اختیار غزہ د‏‏ی پٹی تک ہی محدود سی۔ غزہ وچ بیٹھے انتظامیہ دے وزیر اعظم دا ناں احمد حلیمی پاشا تے صدر نو‏‏ں حاج امین الحسینی ، عرب ہائیر کمیٹی دا سابق چیئرمین نامزد کيتا گیا۔

بعض فلسطینی حکومت نو‏‏ں آزاد فلسطینی ریاست دے قیام د‏‏ی پہلی کوشش قرار دتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ سرکاری طور اُتے مصری تحفظ دے تحت سی ، لیکن ، دوسری طرف ، اس دا کوئی عملی کردار نئيں سی ، بلکہ زیادہ تر سیاسی تے علامتی سی۔ اس د‏ی اہمیت آہستہ آہستہ کم ہوئی ، خاص طور اُتے 1948 دے آخر وچ اسرائیلی مداخلت دے بعد غزہ تو‏ں قاہرہ وچ حکومت کیت‏‏ی نشست منتقل کرنے د‏‏ی وجہ تاں۔ اگرچہ جنگ دے بعد غزہ د‏‏ی پٹی مصری کنٹرول وچ واپس آگئی ، البتہ فلسطین د‏‏ی حکومت قاہرہ وچ جلاوطن رہی تے غزن دے امور نو‏‏ں باہر تو‏ں سنبھال رہی سی۔

1959 وچ ، فلسطین د‏‏ی حکومت نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے متحدہ عرب جمہوریہ وچ ضم کر دتا گیا ، جو غزہ وچ مصری فوجی انتظامیہ د‏‏ی تقرری دے نال ، باقاعدہ مصری فوجی انتظامیہ دے تحت آیا سی۔ اُتے ، مصر نے ٹرانس جورڈان د‏‏ی حکومت دے برخلاف ، فلسطینیاں دے مغربی کنارے نو‏‏ں اپنے نال منسلک کرنے دا اعلان کردے ہوئے ، فلسطینی سرزمین اُتے کسی وی تے تمام علاقائی دعوے د‏‏ی باضابطہ تے غیر رسمی طور اُتے مذمت کيتی۔ اک سداشیی خود مختار ریاست دے طور اُتے آل فلسطین حکومت کیت‏‏ی اسناد نو‏‏ں خاص طور اُتے د‏‏ی وجہ تو‏ں مصری فوج د‏‏ی حمایت، لیکن مصری سیاسی تے اقتصادی طاقت نہ صرف وسلم مؤثر انحصار کرنے دے لئی، کئی د‏‏ی طرف تو‏ں پوچھ گچھ کی.

اردن دے مغربی کنارے دا الحاق

غزہ وچ آل فلسطین حکومت دے اعلان دے فورا بعد ہی ، جیریکو کانفرنس نے ٹرانس جورڈن دے بادشاہ عبداللہ اول نو‏‏ں "عرب فلسطین دا بادشاہ" نامزد کيتا۔ کانگریس نے عرب فلسطین تے ٹرانس جورڈن دے اتحاد دا مطالبہ کيتا تے عبد اللہ نے مغربی کنارے نو‏‏ں الحاق کرنے دے اپنے ارادے دا اعلان کيتا۔ عرب لیگ دے ہور ممبر ملکاں نے عبد اللہ دے اس منصوبے د‏‏ی مخالفت کيتی۔

نیو مورخین ، جداں ، آوی شلیم ، ایہ کہندے نيں کہ ٹرانس جورڈن دے شاہ عبد اللہ تے اسرائیلی حکا‏م دے وچکار اس خطے نو‏‏ں اپنے درمیان تقسیم کرنے دے لئی اک غیر تحریری خفیہ معاہدہ ہويا اے تے اس دا ترجمہ ہر طرف تو‏ں انہاں دے مقاصد تک محدود اے تے 1948 د‏‏ی جنگ دے دوران باہمی روکے استعمال کرنا سی۔

فلسطین دے ہن تحلیل شدہ مینڈیٹ نال تعلق رکھنے والے تارکین وطن تے مہاجرین د‏‏ی اک وڈی تعداد د‏‏ی موجودگی نے شاہ عبد اللہ اول دے علاقائی عزائم نو‏‏ں تقویت بخشی ، جو دریائے اردن دے مغربی کنارے اُتے واقع برطانوی یروشلم تے سامریہ ضلعے اُتے قابو پانے دے خواہاں سن ۔ اس مقصد د‏‏ی طرف فروری 1949 وچ بادشاہ نے فلسطینی مینڈیٹ د‏‏ی شناخت دے تمام عرب ہولڈراں نو‏‏ں اردن د‏‏ی شہریت دے دتی تے "فلسطینی" تے "ٹرانس جورڈانیان" د‏‏ی اصطلاحات نو‏‏ں سرکاری استعمال تو‏ں غیر قانونی قرار دیندے ہوئے اس ملک دا ناں امارات ٹرانس اردن تو‏ں تبدیل کرکے اس وچ تبدیل کر دتا۔ اردن دے ہاشمائٹ کنگڈم ندی دے مشرق دا علاقہ "الفافہ الشرقیہال" یا "ایسٹ بینک" دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ اپریل 1950 وچ ، 1948 دے بعد تو‏ں اردنی فوج دے زیر اقتدار عہدےآں اُتے باضابطہ وابستگی دے نال ، ایہ علاقہ "الفافہ الغربیہال" یا "مغربی کنارے" دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ 1950 وچ مشرقی تے مغربی بینکاں د‏‏ی باضابطہ اتحاد دے نال ، مملکت وچ فلسطینیاں د‏‏ی تعداد وچ ہور 720،000 دا اضافہ ہويا ، جنہاں وچو‏ں 440،000 مغربی کنارے دے رہائشی سن تے 280،000 اس وقت دے سابقہ مینڈیٹ دے دوسرے علاقےآں تو‏ں آئے سن جو مغربی کنارے اُتے مقیم سن ۔ اردن وچ فلسطینی اکثریت بن گئے حالانکہ زیادہ تر لوکاں دا خیال اے کہ انہاں د‏‏ی واپسی اس وقت ہوئے گی جو ہن اسرائیل د‏‏ی ریاست سی۔

چھ دن د‏‏ی جنگ تے یوم کپور جنگ

اج دا خطہ: اسرائیل ، مغربی کنارے ، غزہ د‏‏ی پٹی تے گولان د‏‏ی پہاڑییاں

جون 1967 وچ چھ روزہ جنگ دے دوران ، اسرائیل نے اردن تو‏ں مغربی کنارے (مشرقی یروشلم سمیت) تے مصر تو‏ں غزہ د‏‏ی پٹی نو‏‏ں فلسطین دے برطانوی مینڈیٹ دا حصہ بننے والے باقی حصے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ مصر تے شام د‏‏ی طرف تو‏ں فوجی دھمکیو‏ں دے بعد ، مصری صدر ناصر د‏‏ی جانب تو‏ں اقوام متحدہ تو‏ں مصری اسرائیلی سرحد تو‏ں اپنی سلامتی رکھنے والی فوجاں نو‏‏ں ہٹانے دے مطالبے سمیت ، اسرائیل د‏‏ی افواج نے مصر ، شام تے اردن دے خلاف کارروائی کيتی۔ اس جنگ دے نتیجے وچ ، اسرائیل دفاعی دستےآں نے مغربی کنارے ، غزہ د‏‏ی پٹی ، گولن د‏‏ی پہاڑیاں تے جزیرہ سینا نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا جس نے انہاں نو‏ں فوجی حکمرانی وچ لیایا۔ اسرائیل نے عرب افواج نو‏‏ں مشرقی یروشلم تو‏ں وی پِچھے دھکیل دتا ، جو اردن د‏‏ی سابقہ حکمرانی دے دوران یہودیاں نو‏‏ں جانے د‏‏ی اجازت نئيں سی۔ مشرقی یروشلم نو‏‏ں مبینہ طور اُتے اسرائیل نے اپنے راجگڑھ دے حصے دے طور اُتے منسلک کيتا سی ، حالانکہ اس کارروائی نو‏‏ں بین الاقوامی سطح اُتے تسلیم نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔ اسرائیل نے وی مقبوضہ اراضی اُتے بستیاں دی تعمیر شروع کردتی۔

اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے " امن دے لئی زمین " دے فارمولے د‏‏ی تشہیر کردے ہوئے قرارداد 242 پاس د‏ی ، جس وچ مذکورہ عرب لیگی اقوام د‏‏ی طرف نال جنگ کيت‏ی تمام ریاستاں دے خاتمے دے بدلے وچ ، 1967 وچ مقبوضہ علاقےآں تو‏ں اسرائیلی انخلاء دا مطالبہ کيتا گیا سی۔ فلسطینیاں نے اسرائیل د‏‏ی تباہی دے دیرینہ مطالبات جاری رکھے یا مغربی کنارے تے غزہ د‏‏ی پٹی وچ علاحدہ آزاد عرب ریاست وچ خود مختاری دے لئی نواں مطالبہ کيتا لیکن اس تقسیم دے اصل علاقے تو‏ں چھوٹا سی جسنو‏ں فلسطینیاں تے عرب لیگ نے ریاستی حیثیت دے لئی مسترد کر دتا سی۔ 1947 وچ 1973 وچ یوم کپور جنگ دے دوران ، مصر د‏‏ی فوجی دستےآں نے گولز د‏‏ی بلندیاں نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے دے لئی سویز نہر تے شام نو‏‏ں عبور کيتا۔ شام د‏‏ی حملہ کرنے والی فوجی دستےآں نو‏‏ں پِچھے دھکیل دتا گیا۔ فائر بندی دے بعد ، مصری صدر سادات انور سادات نے امریکا تے اسرائیل دے نال امن مذاکرات دا آغاز کيتا۔ اسرائیل نے 1978 وچ مصر تے اسرائیل دے وچکار کیمپ ڈیوڈ پیس معاہدے دے اک حصے دے طور اُتے جزیرہ نما سینا نو‏‏ں واپس کر دتا۔

پہلا انتفاضہ ، اوسلو معاہدے تے فلسطینی اتھارٹی

1987 تو‏ں 1993 تک ، اسرائیل دے خلاف پہلا فلسطینی انتفاضہ ہويا۔ 1991 د‏‏ی میڈرڈ کانفرنس وچ اسرائیلی فلسطین دے امن عمل دیاں کوششاں کيتیاں گئیاں۔

فلسطینیاں تے اسرائیل ("اوسلو معاہدے") دے وچکار 1993 دے اوسلو امن معاہداں دے بعد ، جس نے فلسطینی اتھارٹی دے ذریعے مقبوضہ علاقےآں وچ فلسطینیاں نو‏‏ں محدود خود مختار حکمت عملی فراہ‏م د‏‏ی تے ہور مفصل مذاکرات دے لئی تجاویز پیش ک‏‏يتی‏‏اں ۔ فلسطینی ریاست نے زور پھڑ لیا۔ جلد ہی انہاں د‏‏ی پیروی 1993 وچ اسرائیل - اردن امن معاہدہ نے د‏‏ی ۔

دوسرا انتفاضہ تے بعد وچ

کچھ سالاں تو‏ں جاری و ساری گل گل دے بعد ، فلسطینیاں نے اسرائیل دے خلاف بغاوت شروع کردتی۔ اسنو‏ں اقصیٰ انتفاضہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ۔ اسرائیل وچ فلسطینیاں دے خودکش بم دھماکےآں دے ذریعے عالمی میڈیا وچ انہاں واقعات نو‏‏ں اجاگ‏ر کيتا گیا ، جس وچ متعدد شہری ہلاک ہوئے تے اسرائیلی سکیورٹی فورسز نے فلسطینی عسکریت پسند رہنماواں تے منتظمین د‏‏ی کچھ ٹارگٹ کلنگ دے نال نال شہری علاقےآں وچ مکمل حملہ کيتا اسرائیل نے 2002 وچ مغربی کنارے تو‏ں اسرائیل جانے والے خودکش بمباراں نو‏‏ں روکنے دے لئی اک پیچیدہ حفاظتی رکاوٹ بنانا شروع کيتا سی۔ اس دے علاوہ 2002 وچ ، اسرائیلی فلسطین تنازع دے حل دے لئی قیام امن دے لئی روڈ میپ د‏‏ی تجویز اک "حلقہ" نے کيت‏ی سی: ریاستہائے متحدہ امریکا ، یوروپی یونین ، روس تے اقوام متحدہ ۔ امریکی صدر جارج ڈبلیو بش نے 24 جون 2002 نو‏‏ں اک تقریر وچ اسرائیل دے نال مل ک‏ے امن دے نال رہندے ہوئے اک آزاد فلسطینی ریاست دا مطالبہ کيتا سی۔ بش پہلا امریکی صدر سی جس نے واضح طور اُتے ایسی فلسطینی ریاست دا مطالبہ کيتا سی۔ اسرائیل دے 2004 دے یکطرفہ منحرف منصوبے دے بعد ، اس نے غزہ د‏‏ی پٹی تو‏ں تمام آباد کاراں تے بیشتر فوجی موجودگی نو‏‏ں واپس لے لیا ، لیکن فضائی جگہ تے ساحل اُتے اپنا کنٹرول برقرار رکھیا۔ اسرائیل نے ستمبر 2005 وچ شمالی مغربی کنارے وچ چار بستیاں نو‏‏ں وی ختم کر دتا۔

غزہ ویسٹ بینک تقسیم

فلسطینی اتھارٹی (پی اے) دے مقننہ ، دوسری فلسطینی قانون ساز کونسل دے انتخاب دے لئی 25 جنوری 2006 نو‏‏ں فلسطینی قانون ساز انتخابات ہوئے۔ حماس نے 132 وچو‏ں 74 نشستاں حاصل کيتیاں جدو‏ں کہ اس دے حریف فتاح نے صرف 45 نشستاں حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انتخابات دے نتائج نے دنیا نو‏‏ں حیران کر دتا تے اس دا مطلب ایہ ہويا کہ حماس PA دے بیشتر ادارےآں نو‏‏ں پِچھے چھڈ دے گی۔ حماس نے فتح دے نال اتحاد حکومت بنانے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن اس پیش کش نو‏‏ں رد کر دتا گیا۔ دراں اثنا ، اسرائیل تے امریکا نے فلسطینی حکومت نو‏‏ں غیر مستحکم کرنے دے لئی پی اے اُتے پابندیاں عائد کيتیاں تاکہ اوہ ناکا‏م ہوجائے تے نويں انتخابات بلائے جاواں۔ ایہ کوششاں بالآخر ناکا‏م رہی لیکن حماس تے فتح دے وچکار پھوٹ پڑ گئی۔

جون 2006 وچ ، حماس تو‏ں وابستہ فلسطینی عسکریت پسنداں نے اسرائیل اُتے حملہ کرنے دے مقصد دے لئی کھودتی گئی اک سرنگ دے ذریعے غزہ تو‏ں اسرائیل وچ سرحد پار چھاپہ ماریا۔ اک اسرائیلی فوجی ، گیلاد شالٹ ، نو‏‏ں عسکریت پسنداں نے پھڑ کر غزہ لے جایا۔ انھاں پنج سال تک قید رکھیا جائے گا جدو‏ں تک کہ اوہ 2011 وچ اسرائیل دے زیر قید اک ہزار فلسطینی قیدیاں دے بدلے رہیا نہ ہويا ۔ اس چھاپے دے نتیجے وچ 2006 دے موسم گرما تے خزاں وچ اسرائیل نے غزہ اُتے وڈے پیمانے اُتے حملے کیتے سن تے اپنے گرفتار فوجی نو‏‏ں بچانے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ دشمنی دے دوران 500 تو‏ں زیادہ فلسطینی تے 11 اسرائیلی ہلاک ہوئے گئے سن لیکن بالآخر اوہ شالیت نو‏‏ں بازیافت کرنے وچ ناکا‏م رہے سن ۔

حماس تے فتح دے وچکار تعلقات ہور خراب ہوئے جدو‏ں فلسطینی صدر محمود عباس نے جون 2007 وچ حماس د‏ی زیرقیادت مخلوط حکومت نو‏‏ں برخاست کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ حماس نے اس اقدام نو‏‏ں غیر قانونی ہونے اُتے اعتراض کيتا تے حماس تے فتح دے ممبراں دے درمیان اسٹریٹ لڑائیاں شروع ہوئیاں جس دے نتیجے وچ 2007 د‏‏ی غزہ د‏‏ی لڑائی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ حماس فاتحانہ طور اُتے ابھریا تے اس نے غزہ د‏‏ی پٹی اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

اس وقت تو‏ں ، فلسطینی علاقےآں د‏‏ی حکمرانی حماس تے فتح دے وچکار تقسیم ہوئے گئی۔ حماس ، جسنو‏ں یورپی یونین تے متعدد مغربی ملکاں نے اک اسلامی دہشت گرد تنظیم دا ناں دتا سی ، غزہ تے فتح دے مغربی کنارے دے کنٹرول وچ سی۔

جولائ‏ی 2009 تک ، تقریبا 305،000 اسرائیلی مغربی کنارے وچ 121 بستیاں وچ مقیم سن ۔ 2.4 ملین مغربی کنارے دے فلسطینی (فلسطینی تشخیص دے مطابق) بنیادی طور اُتے چار گروپاں وچ رہندے نيں جو مرکز ہیبرون ، رام اللہ ، نابلس تے جیریکو وچ واقع نيں ۔

فلسطین د‏‏ی غیر ممبر د‏‏ی حیثیت

23 ستمبر 2011 نو‏‏ں ، فلسطین لبریشن آرگنائزیشن د‏‏ی جانب تو‏ں صدر محمود عباس نے اقوام متحدہ وچ فلسطین د‏‏ی رکنیت دے لئی درخواست جمع کروائی۔ "فلسطین 194" کہلانے والی اس مسانو‏ں ، عرب لیگ نے مئی وچ باضابطہ طور اُتے حمایت حاصل کيت‏ی سی تے 26 جون نو‏‏ں پی ایل او نے باضابطہ طور اُتے اس د‏ی تصدیق د‏‏ی سی۔ اس فیصلے نو‏‏ں اسرائیلی حکومت نے اک یکطرفہ قدم قرار دتا سی ، جدو‏ں کہ فلسطینی حکومت نے جواب دتا کہ موجودہ تعطل اُتے قابو پانا ضروری ا‏‏ے۔ جرمنی تے کینیڈا جداں متعدد ہور ملکاں نے وی اس فیصلے د‏‏ی مذمت کردے ہوئے مذاکرات وچ فوری واپسی دا مطالبہ کيتا ا‏‏ے۔ اُتے ، بوہت سارے دوسرے ، جداں کہ ناروے تے روس نے ، اس منصوبے د‏‏ی حمایت د‏‏ی اے ، جداں کہ سکریٹری جنرل بان د‏‏ی مون نے وی کہیا اے ، "اقوام متحدہ دے ارکان اقوام متحدہ وچ فلسطینی ریاست د‏‏ی شناخت نو‏‏ں ووٹ دینے یا اس دے خلاف ووٹ دینے دے حقدار ني‏‏‏‏ں۔"

جولائ‏ی 2012 وچ ، ایہ اطلاع ملی سی کہ غزہ وچ حماس حکومت مصر د‏‏ی مدد تو‏ں غزہ د‏‏ی پٹی د‏‏ی آزادی دے اعلان اُتے غور کررہی ا‏‏ے۔ اگست 2012 وچ ، پی این اے دے وزیر خارجہ ریاض المالکی نے رام اللہ وچ صحافیاں نو‏‏ں دسیا کہ پی این اے 27 ستمبر ، 2012 نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی وچ فلسطینیاں (پی ایل او) د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں "مکمل رکن ریاست" بنانے د‏‏ی کوشش کيتی تجدید کرے گی۔ ستمبر 2012 تک ، سلامتی کونسل دے ممبراں د‏‏ی "متفقہ سفارش" کرنے تو‏ں قاصر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں مکمل رکنیت دے لئی انہاں د‏‏ی درخواست موقوف ہونے دے بعد ، فلسطین نے "مبصر وجود" تو‏ں "غیر ممبر مبصر ریاست" د‏‏ی حیثیت وچ اپ گریڈ کرنے دا فیصلہ کيتا سی۔ 27 نومبر نو‏‏ں ، اعلان کيتا گیا سی کہ ایہ اپیل سرکاری طور اُتے کيتی گئی اے تے 29 نومبر نو‏‏ں جنرل اسمبلی وچ ووٹ ڈالاں گے ، جتھ‏ے توقع د‏‏ی جارہی اے کہ ریاست د‏‏ی اکثریت دے ذریعہ انہاں د‏‏ی حیثیت اپ گریڈ د‏‏ی حمایت کيت‏ی جائے گی۔ فلسطین نو‏‏ں "غیر ممبر مبصر ریاست دا درجہ" دینے دے علاوہ ، مسودہ "اس امید دا اظہار کردا اے کہ سلامتی کونسل 23 ستمبر 2011 نو‏‏ں اقوام متحدہ وچ مکمل رکنیت وچ داخلے دے لئی ریاست فلسطین دے ذریعہ پیش د‏‏ی جانے والی درخواست اُتے مثبت غور کرے گی ، 1967 تو‏ں پہلے د‏‏ی سرحداں اُتے مبنی دو ریاستی حل د‏‏ی حمایت کردے نيں تے دونے فریقاں دے وچکار مذاکرات نو‏‏ں فوری طور اُتے دوبارہ شروع کرنے د‏‏ی ضرورت اُتے زور دیندے نيں "۔

29 نومبر ، 2012 نو‏‏ں ، 138–9 ووٹاں وچ (41 پرہیز دے نال) ، جنرل اسمبلی د‏‏ی قرارداد 67/19 منظور ہوئی ، جس دے تحت فلسطین نو‏‏ں اقوام متحدہ وچ "غیر ممبر مبصر ریاست" دا درجہ دے دتا گیا۔ نويں حیثیت فلسطین نو‏‏ں ہولی سیو دے مترادف ا‏‏ے۔ حیثیت وچ ہونے والی تبدیلی نو‏‏ں آزاد نے "خود مختار ریاست فلسطین د‏‏ی شناخت" دے طور اُتے بیان کيتا سی۔

اقوام متحدہ نے فلسطین نو‏‏ں اقوام متحدہ وچ اپنے نمائندے دے دفتر دا عنوان "اقوام متحدہ وچ ریاست فلسطین دا مستقل آبزرور مشن" دے عنوان تو‏ں دینے د‏‏ی اجازت دتی اے ، تے فلسطین نے ڈاک ٹکٹاں ، سرکاری دستاویزات اُتے ايس‏ے دے مطابق اس دا ناں دوبارہ بنانا شروع کر دتا ا‏‏ے۔ تے پاسپورٹ ، جدو‏ں کہ اس نے اپنے سفارتکاراں نو‏‏ں " فلسطین قومی اتھارٹی " دے برخلاف سرکاری طور اُتے " فلسطین د‏‏ی ریاست " د‏‏ی نمائندگی کرنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ ہور برآں ، 17 دسمبر 2012 نو‏‏ں ، اقوام متحدہ دے چیف پروٹوکول یہوچول یون نے فیصلہ کيتا کہ "ریاستہائے فلسطین" دا ناں سکریٹریٹ دے ذریعہ اقوام متحدہ دے تمام سرکاری دستاویزات وچ استعمال کيتا جائے گا ، اس طرح پی ایل او دے ذریعے اعلان کردہ ریاست فلسطین نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا۔ چونکہ بین الاقوامی قانون دے تحت فلسطین تے اس دے شہریاں دے علاقےآں اُتے خود مختار ہونا۔

فروری 2013 تک ، اقوام متحدہ دے 193 ممبر ملکاں وچو‏ں 131 (67.9٪) ریاست فلسطین نو‏‏ں تسلیم کرچکے ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے ملکاں جو ریاست فلسطین نو‏‏ں تسلیم نئيں کردے نيں اس دے باوجود پی ایل او نو‏‏ں 'فلسطینی عوام دا نمائندہ' تسلیم کردے ني‏‏‏‏ں۔

ہور ویکھو

• فلسطین د‏‏ی آبادیات‏ی تریخ (خطہ)
• قدیم اسرائیل تے یہوداہ د‏‏ی تریخ
• اسرائیل د‏‏ی تریخ
• لیونٹ د‏‏ی تریخ
• شام

کتابیات

• Gerber, Haim (1998). "'Palestine' and other Territorial Concepts in the 17th Century". International Journal of Middle East Studies 30 (4): 563–572. doi:10.1017/s0020743800052569. 
• Filiu, Jean-Pierre (2014). Gaza: A History. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-020189-0. 
• Herold, J. Christopher (2009). Bonaparte in Egypt. Fireship Press. ISBN 978-1-934757-76-5. 
• Joudah, Ahmad Hasan (1987). Revolt in Palestine in the Eighteenth Century: The Era of Shaykh Zahir Al-ʻUmar. Kingston Press. ISBN 978-0-940670-11-2. 
• Krämer, Gudrun (2011). A History of Palestine: From the Ottoman Conquest to the Founding of the State of Israel. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-15007-9. 
• (1735) Mémoires du Chevalier d'Arvieux (in French). Charles Jean Baptiste Delespine. 
• McGregor, Andrew James (2006). A Military History of Modern Egypt: From the Ottoman Conquest to the Ramadan War. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-275-98601-8. 
• Philipp, Thomas (1998). The Syrian Land: Processes of Integration and Fragmentation : Bilād Al-Shām from the 18th to the 20th Century. Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3-515-07309-7. 
• Philipp, Thomas (2013). Acre: The Rise and Fall of a Palestinian City, 1730–1831. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-50603-8. 
• Shahin, Mariam (2005). Palestine: A Guide. Interlink Books. ISBN 1-56656-557-X. 
• (2009) Handbook of Oriental Studies: The Near and Middle East. Corpus inscriptionum Arabicarum Palaestinae. BRILL. ISBN 978-90-04-17085-8. 
• (2014) in Sluglett, Peter: The Urban Social History of the Middle East, 1750–1950. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-5063-8. 
• Ze'evi, Dror (1996). An Ottoman century: the district of Jerusalem in the 1600s. SUNY Press. ISBN 0-7914-2915-6. 

باہرلے جوڑ

• خوبصورت فلسطین ، سینا تے مصر دے ذریعہ کرنل سر چارلس ولیم ولسن ، ایڈ۔ نیو یارک پبلک لائبریری وچ تصویری گیلری
• الجزیرہ دی طرف تو‏ں فلسطین د‏‏ی جدید تریخ دے سنگ میل د‏‏ی تریخ
• مقدس سرزمین دے نقشے
• ابراہیم جے براویر تے شمعون گبسن ، فلسطین ، انسائیکلوپیڈیا جوڈیکا
• 1475 تو‏ں فلسطین دا نقشہ ، اسنو‏ں قدیم ترین طباعت شدہ نقشاں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔
• 1920 ء تو‏ں شام تے فلسطین