حرم امام علی

مسجد یا مزارعلی
کوآرڈینیٹس: 31.996111°N 44.314167°E / 31.996111; 44.314167
تھاں ٹکانہ	نجف, عراق
قائم	977
شاخ/روایت	شیعہ اسلام ، سنی اسلام

حضرت علی دا مزار مقدس (عربی: حرم الإمام علي) مسجد علی دے نام تو‏ں وی جانا جاندا اے جو عراق دے شہر نجف اشرف وچ واقع اے جو مسلماناں بالخصوص شیعہ اسلام دے پیروکاراں دا تیسرا وڈا مقامِ زیارت اے۔ اس مزار اُتے سالانہ دو کروڑ زائرین آندے نيں۔ شیعہ عقائد دے مطابق حضرت آدم و حوا تے نوح ؑ انہاں دے پہلو وچ مدفن نيں۔

مذہبی حیثیت

امام علی مسجد دا اندرونی منظر( 2008ء تو‏ں پہلے)

امام علی مسجد فراز ( 2008 ء تو‏ں پہلے)

فائل:روضۂ امام علی.jpg روضۂ امام علی علیہ السلام
مشخصات
تأسیس:	دوسری صدی ہجری
استعمال:	حرم و روضہ
محل وقوع:	نجف اشرف (عراق)
رقبہ:	13244 اسکوائر میٹر
موجودہ حالت:	فعال
معماری
معمار:	شیخ بہائی (بنائے اصلی)
طرز تعمیر:	صفوی
مرمت:	ستاد بازسازی عتبات عالیات

امام علی علیہ السلام دا روضہ، امیرالمومنین علی علیہ السلام دے نجف اشرف وچ دفن ہونے دا مقام اے جو تدفین دے بعد سالہا سال تک مخفی سی لیکن اس دے آشکار ہونے دے بعد تو‏ں زیارت گاہ وچ تبدیل ہوئے گیا تے طول تاریخ وچ مختلف افراد نے اوہدی تعمیر و توسیع وچ حصہ لیا اے۔

گزشتہ برساں وچ، اس وچ اک وڈا صحن، صحن حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیہا دے نام تو‏ں زیر تعمیر اے جس نے اس روضہ دی مجموعی فضا وچ اک سو چالیس ہزار مربع میٹر دا اضافہ کر دتا اے۔

مخفیانہ تدفین

امیر المومنین علیہ السلام دے بیٹےآں امام حسین ، امام حسین تے محمد حنفیہ نے عبد اللہ بن جعفر دی ہمراہی وچ آپ نو‏‏ں رات وچ غریین (موجودہ نجف وچ) دے مقام اُتے دفن کرکے قبر نو‏‏ں مخفی کر دتا۔

جداں کہ سید بن طاووس تحریر کردے نيں: ایہ مخفی کاری آپ دے دشمناں بنی امیہ تے خوارج دے خوف تو‏ں کيتی گئی سی۔ کیونکہ ممکن سی کہ اوہ لوگ آپ دی قبر نو‏‏ں نبش کر دیندے تے ایہ چیز بنی ہاشم تو‏ں انہاں دی جنگ دا سبب بن جاندی تے اس وجہ تو‏ں قتل و غارت دا بازار گرم تے وڈے فتنہ دا سبب ہو جاندا۔ اس گل دے پیش نظر کہ آپ نے اپنی پوری زندگی نو‏‏ں انہاں فتنیاں دی اگ نو‏‏ں خاموش کرنے دی سعی وچ صرف کر دتا، لہذا ایہ فطری امر اے کہ آپ وصیت کرکے کہ آپ دے انتقال دے بعد اس چیز تو‏ں پرہیز کیتا جائے جو جنگ و اختلاف دا سبب بندا ہوئے۔

قبر امیرالمومنین (ع) دی زیارت کرنے والے ائمہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: امیرالمومنین دی زیارت
شیعہ ائمہ وچو‏ں چھ اماماں نے نجف وچ امیر المومنین علیہ السلام دی قبر دی زیارت کیتی اے:

1. امام حسین
2. امام سجاد
3. امام محمد باقر
4. امام جعفر صادق
5. امام علی نقی
6. امام حسن عسکری ۔

زیارت دا ثواب

پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا: جس نے وی میری یا علی دی زندگی وچ یا وفات دے بعد زیارت کیتی، تو حق اے میرا خداوند عالم دی ذات اُتے کہ میں روز قیامت اس انسان دی زیارت کراں تے اسنو‏ں اس دے گناہاں تو‏ں نجات دلاواں۔

آنحضرت (ص) نے فرمایا: جس نے وفات دے بعد علی دی زیارت کیتی، اس اُتے جنت واجب اے۔

امام صادق (ع) نے فرمایا: امیرالمومنین علیہ السلام دی زیارت کرنے والا جدو‏ں دعا کردا اے تو درہاغے آسمانی اس دے لئے کھل جاندے نيں۔

قبر دا آشکار ہونا

جداں کہ امام جعفر صادق علیہ السلام دے دور وچ بنی امیہ دی قدرت زوال دا شکار ہو چک‏ی سی، لہذا قبر دے مخفی رہنے دا جواز ختم ہو چکيا سی تے اسی وجہ تو‏ں تدریجی طور اُتے آپ دی قبر دا مقام لوگاں اُتے آشکار ہوندا چلا گیا۔ چنانچہ صفوان تو‏ں روایت نقل ہوئی اے کہ انہاں نے امام صادق علیہ السلام تو‏ں اجازت طلب کیتی کہ اوہ کوفہ دے شیعاں نو‏‏ں اس دے بارے وچ آگاہ کر دین تے امام (ع) نے انہاں نو‏ں مثبت جواب دتا تے انہاں نو‏ں قبر دی مرمت دے لئے کچھ رقم وی عطا فرمائی۔

روضہ دی تعمیر دا تاریخچہ

فائل:ضریح امام علی.jpg

ضریح امام علی علیہ السلام

امویاں دے زوال تے امام علیہ السلام دی قبر دے مقام دے آشکار ہونے دے نال ہی داود بن علی عباسی (متوفی ۱۳۳ ق۔ھ) نے جدو‏ں اوتھ‏ے لوگاں دے ہجوم دا مشاہدہ کیتا تو اس بارے وچ تحقیق کیتی تے جدو‏ں اسنو‏ں اطمینان ہو گیا کہ آپ دے دفن دا مقام ایتھے اے تو اس نے قبر دے اُتے اک لوح رکھی۔ البتہ بنی عباس دی حکومت مستقر ہوئے جانے دے بعد چونکہ علویاں تو‏ں انہاں دے روابط تیرہ ہوئے گئے تو آپ دی قبر اسی طرح تو‏ں مہجور ہوگئی تے اس اُتے رکھی گئی لوح دا نشان وی مٹ گیا۔

ظاہرا پہلی بار ہارون الرشید نے امام علی علیہ السلام دی ضریح نو‏‏ں سفید پتھراں تو‏ں چاروں طرف تو‏ں اک ذراع تک تعمیر کرایا۔ (تقریبا سن ۱۷۰ ھ۔ق وچ) تے اس نے حکم دتا کہ آپ دی قبر دے اُتے سرخ گلاں دی اک چادر بچھائی جائے تے ضریح اُتے سبز حبرہ دی چادر چڑھائی جائے۔ جو آپ دے خزانہ وچ ستويں صدی ھجری تک (ستويں صدی ھجری وچ فرحۃ الغری دے مولف دے مطابق) موجود سی۔

متوکل عباسی (متوفی ۲۴۷ ھ ۔ ق) نے جس طرح تو‏ں امام حسین علیہ السلام دے روضہ نو‏‏ں مسمار کرایا، اسی طرح تو‏ں نجف وچ موجود عمارت نو‏‏ں وی اس نابود کرا دتا۔ اس دے بعد محمد بن زید داعی (متوفی ۲۸۷ ھ ۔ ق) نے قبر نو‏‏ں پھر تو‏ں تعمیر کرایا تے اس وچ قبہ، دیوار تے چار دیواری تعمیر کرائی جس وچ ستر طاق سن ۔

امیر الحاج عمر بن یحیی بن حسین نسابہ کوفہ وچ طالبیان دے نقیب نے تقریبا سن ۳۳۰ ھ ۔ ق وچ آپ دی قبر نو‏‏ں پھر تو‏ں تعمیر کرایا تے اپنے مال تو‏ں اس اُتے قبہ بنوایا۔

اس دے بعد، عضد الدولہ دیلمی (متوفی ۳۷۲ ھ ۔ ق) نے اس اُتے اس طرح تو‏ں عمارت تعمیر کرائی جو اس وقت دے حساب تو‏ں بے نظیر سی تے اس نے اس دے لئے موقوفات قرار دیتے۔ ایہ عمارت سن ۷۵۳ ھ ۔ ق تک باقی رہی۔ اس سال ایہ عمارت اگ لگنے دی وجہ تو‏ں تخریب ہو گئی۔ کہندے نيں اس آتش سوزی وچ امیر المومنین علیہ السلام دے ہتھ دا تحریر کردہ مصحف جو تن جلداں وچ سی، وی جل گیا۔ اس عمارت دی تعمیر و مرمت وچ عضد الدولہ دے علاوہ، آل بویہ دے تمام حکم تے وزرائ، حمدانیان تے بعض عباسی (مستنصر عباسی) وی شریک رہ چکے سن ۔

اس دے بعد سن ۷۶۰ ھ ۔ ق وچ تجدید بناء ہوئی تے اس تعمیر نو‏‏ں کسی خاص شخص دی طرف منسوب نئيں کیتا گیا اے۔ لیکن ظاہرا ایہ ایلخانیان دا کم سی تے دوسرے بوہت سارے سلاطین نے اوہدی تعمیر وچ حصہ لیا سی تے اس وچ روضہ، قبہ تے صحن دی مرمت دا کم شاہ عباس اول کرایا سی

اس دے بعد شاہ صفی نے حرم دے صحن وچ توسیع کرائی۔

جداں کہ سلطان محمد میرزا دے سفر نامہ وچ (سن ۱۲۷۹ ھ ۔ ق دا سفر) ذکر ہويا اے کہ چار دیواری دی تعمیر حاجی محمد حسین خان صدر اصفہانی دے ذریعہ کرائی گئی اے۔ اسی طرح تو‏ں اس سفر نامہ وچ ذکر ہويا اے کہ حرم دے قبہ دی اولین تعمیر آل بویہ دے زمانہ ہوئی اے۔ جسنو‏ں صفویہ دے دور وچ ختم کرکے اس اُتے اک بقعہ تعمیر کرایا گیا جو سن (۱۲۷۹ ھ ۔ ق وچ) موجود سی تے جسنو‏ں شاہ عباس صفوی نے شیخ بہائی دے نقشہ دے مطابق تعمیر کرایا سی

نادر شاہ افشار نے حرم دے گنبد، ایوان تے دو میناراں دی طلا کاری کرائی۔ ۲۷ آذر ۱۳۹۵ ش مطابق ۱۷ ربیع الاول ۱۴۳۸ ھ ۔ ق وچ نويں گنبد دی طلا کاری دے نال رونمائی کيتی گئی۔

حرم دی معماری

فائل:راهنما و نقشه حرم حضرت علی (ع).jpg

حرم دا نقشہ

مسجد عمران بن شاہین

ایہ مسجد نجف دی قدیمی ترین مساجد وچو‏ں اک اے جو صحن دے شمالی حصہ وچ واقع اے تے اس وقت اس دا شمار حرم وچ ہوندا اے۔

عمران نے عضد الدولہ حکومت دے خلاف کیتا لیکن انہاں نو‏ں شکست ہوئی۔ شکست دے بعد انہاں نے نذر کیتی کہ جے عضد الدولہ نے انہاں نو‏ں معاف کر دتا تو امیر المومنین علیہ السلام دے حرم وچ اک رواق تعمیر کرن گے۔ عضد الدولہ نے انہاں نو‏ں معاف کر دتا تے عمران نے اپنی نذر نو‏‏ں پورا کیتا تے چوتھ‏ی صدی ہجری دے اواسط وچ رواق تعمیر کرایا۔ ایہ رواق مسجد وچ تبدیل ہوئے گیا تے اس دا داخلی دروازہ باب طوسی تو‏ں داخل ہوندے وقت راہرو دے داہنی سمت وچ پڑتا اے۔ ماضی وچ مسجد دا اک تے دروازہ وی سی جو ایوان علماء دے سامنے والے ایوان تو‏ں مسجد دی طرف کھلدا سی، لیکن حرم دی تعمیرات وچ تبدیلی دے سبب ایہ جگہ رواق دی حالت تو‏ں خارج ہوئے گئی تے مسجد عمران بن شاہین دے نام تو‏ں مشہور ہوئے گئی تے سقوط صدام دے وقت تک اسی طرح تو‏ں متروکہ سی۔ حالیہ تعمیری سلسلہ وچ ایہ مسجد اک مجلل شبستان دی صورت وچ تعمیر ہوئے چک‏ی اے۔

سید محمد کاظم طباطبایی یزدی کتاب عروۃ الوثقی دے مولف، سید محمد کاظم مقدس، محمد باقر قمی، ورگے بزرگان اس مسجد وچ مدفون نيں۔

مسجد الراس

ایہ مسجد صحن دے مغربی حصہ وچ واقع اے تے رواق دے نال متصل تعمیر کيتی گئی سی تے اس وقت اوہ حرم دی توسیع وچ شامل حصےآں وچ اے۔ اس مسجد دے نام دے سلسلہ وچ دو احتمال پیش کیندے جاندے نيں: اک: اس مسجد دا محل وقوع حضرت دے سرہانے حصہ دے مقابل دی سمت وچ اے۔ امام صادق علیہ السلام تو‏ں منقول روایات دی دلالت دے مطابق اس مقام اُتے امام حسین علیہ السلام دا سر مدفون اے۔

مسجد الخضراء

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مسجد الخضراء
مسجد الخضراء صحن دے مشرقی حصہ وچ واقع اے تے اس وچ دو دروازے نيں جنہاں وچوں اک اندرون صحن (باب مسلم بن عقیل تو‏ں داخل ہوندے ہوئے داہنی طرف تیسرا ایوان) اے تے دوسرا حصہ حرم تو‏ں باہر دی طرف اے۔ اس مسجد وچ آیت اللہ خوئی درس دتا کردے سن تے اس وقت انہاں دے مقبرہ (حجرہ نمبر ۳۱) تے مسجد دے درمیان حائل دیوار نو‏‏ں ختم کر دتا گیا اے تے اوتھ‏ے اک جالی نما کھڑکی بنا دتی گئی اے۔

حسینیہ صحن شریف

ایہ امام باڑہ صحن دے شمالی حصہ وچ واقع اے تے دا دروازہ تیسرے ایوان دی جانب تو‏ں شمال مشرقی حصہ دی طرف کھلدا اے۔ اس امام باڑہ نو‏‏ں سید محسن زینی نے جو نجف دے خیرین وچو‏ں نيں، تعمیر کرایا اے۔ اس مقام نو‏‏ں زائرین دی استراحت دے لئے بنایا گیا اے، اس وچ وضو خانہ وی بنایا گیا سی سالہا ایہ جگہ اک متروکہ خرابہ دی طرح تو‏ں پئی ہوئی سی جسنو‏ں سقوط صدام دے بعد آیت اللہ سیستانی دے زیر نظر مکمل کیتا گیا اے۔

ایوان العلماء

ایہ ایوان رواق دے ضلع شمالی دے وسط وچ واقع اے۔ اس دے اس نام دی وجہ ایتھ‏ے بعض بزرگ علمائ دی قبور دا ہونا اے۔

مدرسہ علوم دینی

صحن دے اوپری طبقہ وچ ۵۲ حجرے نيں جس وچ ہر حجرہ صحن دی طرف کھلدا اے تے ہر حجرہ دی پشت اُتے راہرو اے جس دا سلسلہ سیڑھیاں تک جاندا اے۔ انہاں حجراں وچ طلاب دے لئے درس تے رہائش دا انتظام ہويا کردا سی عراقی عوام دے انتفاضہ (۱۳۷۷ ھ ۔ ق) دے بعد بعثی حکومت نے حوزہ علمیہ دی نابودی دی غرض تو‏ں انہاں حجریاں تو‏ں طلاب نو‏‏ں نکال دتا تے اس تاریخ دے بعد تو‏ں اج تک ایہ حجرے اسی طرح تو‏ں خالی پڑے نيں۔

عزاخانہ بکتاشیہ

ایہ عزاخانہ مسجد الراس دے شمال دی جانب تے حرم دے مغربی حصہ وچ واقع اے جس وچ تن دروازے نيں؛ جنہاں وچ دو دروازہ صحن وچ موجود ایواناں دی سمت کھلدا اے تے اک حرم دے باہرمغربی حصہ دی طرف۔

مقام امام صادق علیہ السلام

ایہ مقام مسجد الراس دے قریب تے اس انسان دے کبھے جانب پڑتا اے جو باب الفرج (حرم دے جنوب مغرب وچ) تو‏ں حرم وچ داخل ہو رہیا اے۔ روایت وچ نقل ہويا اے کہ امام صادق علیہ السلام جس وقت امیرالمومنین علیہ السلام دی زیارت دے لئے آئے تو آپ نے اس مقام اُتے نماز پڑھی سی۔ اس مقام اُتے تقریبا ۵۰ سال پہلے اک سفید گنبد بنا ہويا سی تے اوہدی وسعت ۱۰۰ میٹر دے برابر سی۔ لیکن اس وقت اس مقام دے بارے وچ کوئی خبر نئيں اے تے ایہ حصہ وی حرم دی توسیع وچ شامل اے۔

موضع الاصبعین

فائل:ماکت صحن حضرت فاطمه زهرا.jpg

صحن حضرت فاطمہ زہرا (س) دا نقشہ

ایہ مقام ضریح وچ امام علیہ السلام دی صورت دے سامنے واقع اے جس دے بارے وچ کہیا جاندا ہے: اک ظالم بادشاہ جس دا نام مرہ بن قید سی، اک دن اس دے آبائ و اجداد دا ذکر نکل گیا تے اس نے اپنے وڈے بوڑھاں تو‏ں انہاں دی داستان سنی تے جدو‏ں انہاں نے اسنو‏ں بتایا کہ انہاں وچو‏ں بوہت سارے جنگ وچ قتل کر دیئے گئے سن تو اس نے انہاں دے قاتلاں دے بارے وچ سوال کیتا۔ انہاں نے کہیا کہ انہاں وچو‏ں اکثر علی بن ابی طالب دے ہتھو‏ں قتل ہوئے نيں۔ تو اس نے علی علیہ السلام دی قبر دے بارے وچ پُچھیا، انہاں نے کہیا کہ نجف وچ اے۔ مرۃ نے دو ہزار دی فوج تیار کیتی تے نجف اُتے حملہ کر دتا۔ عوام نے چھ دن مقابلہ کیتا لیکن انہاں نو‏ں شکست ہوئی تے مرۃ حرم وچ داخل ہو گیا تے اسنو‏ں خراب کرنا شروع کر دتا تے جدو‏ں اس نے چاہیا کہ قبر نو‏‏ں نبش کرے تو ضریح تو‏ں دو انگلیاں شمشیر دی طرح تو‏ں باہر نکلاں تے اسنو‏ں دو حصےآں وچ تقسیم وچ کر دتا۔ اس دے بدن دے دونے آدھے حصے اسی وقت سنگ وچ تبدیل ہوئے گئے۔ انہاں دونے پتھراں نو‏‏ں راستہ دے کنارے اُتے ڈال دتا گیا۔ جسنو‏ں بعد وچ دشمناں نے اوتھ‏ے تو‏ں ہٹا کے غائب کر دتا۔

حرم دی توسیع

امیرالمومنین علیہ السلام دے روضہ وچ گزشتہ چند برساں تو‏ں تعمیر و توسیع دا سلسلہ جاری و ساری اے۔ حرم دے مغربی حصہ وچ تعمیری توسیع نو‏‏ں حضرت فاطمہ سلام اللہ علیہا دے نام تو‏ں منسوب کیتا گیا اے۔ اس صحن وچ حرم دے مغربی حصہ تو‏ں لیکے مقام امام سجاد علیہ السلام تک اک بہت وڈا علاقہ شامل اے۔ تے اوہدی تعمیر دا کم ایرانی معماراں دے ذریعہ انجام پا رہیا اے۔ اس پروجیکٹ دے مکمل ہونے دے نال ہی حرم دی مجموعی فضا اک لکھ چالیس ہزار مربع میٹر تک ہوئے جائے گی۔

حوالے

مآخذ

• آل محبوبہ، ماضی النجف و حاضرہیا، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۶ق، ۱۹۸۶ع۔
• ابن الجوزی، المنتظم فی التاریخ الامم والملوک، تحقیق: محمد عبد القادر عطا و مصطفیٰ عبد القادر عطا، تصحیح: نعیم زرزرو، بیروت، دار الکتب العلمیۃ ۱۴۱۲۔۱۹۹۲ع۔
• ابن طاووس، عبد الکریم بن احمد، فرحۃ الغری فی تعیین قبر امیرالمومنین علی علیہ السلام، ترجمہ: محمد باقر مجلسی، تہران، میراث مکتوب، ۱۳۷۹ ش۔
• ابن قولویہ، جعفر بن محمد بن قولویہ، کامل الزیارات، تحقیق: جواد القیومی، لجنۃ التحقیق، موسسۃ نشر الفقاہۃ، ۱۴۱۷ ق، (مکتبہ اہل بیت (ع) دی سی ڈٰی دے نسخہ دے مطابق، نسخہ دوم ۱۴۳۳ق۔)
• التمیمی، محمد علی جعفر، مدینۃ النجف، النجف، مطبعۃ دار النشر والتالیف، ۱۳۷۲ ق۔
• السید الرضی، خصائص امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیہ السلام، بیروت: موسسۃ الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۶ ق۔ ۱۹۸۶ ع۔
• المفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، قم: سعید بن جبیر، ۱۴۲۸ق۔
• المفید، المقنعۃ، قم موسسۃ النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ ق۔
• بریری، ابوذر، نجف در سیزدہ سفر نامہ، برشی از سفرنامہ ھای علماء و مشاہیر دورہ قاچار، درفصل نامہ فرہنگ زیارت، سال سوم، شمارہ ۷، تابستان ۱۳۹۰ش۔
• علوی، احمد، راہنمای مصور سفر زیارتی عراق، قم، معروف، ۱۳۸۹ش۔

سانچہ:عراق وچ مساجد