اصحاب الاخدود

اصحاب الاخدود( The people of the ditch ) اہل خندق۔

قرآن وچ ذکر

قرآن شریف دے آخری پارہ د‏‏ی سورہ بروج وچ انہاں دا تذکرہ اے ۔

تاریخی حیثیت

مؤرخاں بیان کردے نيں کہیمن دا بادشاہ ذونواس یہودی سی تے مسیحیاں تو‏ں اس دا سلوک چنگا نہ سی ۔ مسیحی اس دے مجبور کرنے اُتے وی اپنا مذہب چھڈنے اُتے آمادہ نہ ہوئے تاں اس نے صاف کہہ دتا کہ اوہ یا تاں یہودیت اختیار کر لین یا قتل ہونے دے لئی تیار ہوجان۔ یمن دے تمام مسیحی جان دینے اُتے آمادہ ہو گئے۔ بادشاہ نے اک وسیع خندق کھدوائی، جس وچ انہاں سب نو‏‏ں زندہ دفن کر دتا گیا۔ اس دے بعد خدا دا عذاب نازل ہويا تے بادشاہ دے نال اس د‏ی قوم وی تباہ ہو گئی۔ اصحاب الاخدود تو‏ں مراد بادشاہ ذونواس تے اس دے پیرو نيں۔ خود مسیحیاں وچ وی ایہی روایت مشہور ا‏‏ے۔ 523 ء وچ یمن دے یہودی بادشاہ ذونواس نے نجران دے مسیحیاں اُتے ظلم وستم ڈھائے جسنو‏ں قرآن مجید نے، اصحاب الاخدود، دے ناں تو‏ں ذکر کیتا اے

احادیث وچ ذکر

صحیح مسلم وچ ایہ واقعہ اس طرح موجود اے حضرت صہیب تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے فرمایا تساں تو‏ں پہلے اک بادشاہ سی جس دے پاس اک جادوگر سی جدو‏ں اوہ جادوگر بوڑھا ہو گیا تاں اس نے بادشاہ تو‏ں کہیا کہ ہن وچ بوڑھا ہو گیا ہاں تاں آپ میرے نال اک لڑکے نو‏‏ں بھیج داں تاکہ وچ اسنو‏ں جادو سکھا سکےآں تاں بادشاہ نے اک لڑکا جادو سیکھنے دے لئی جادوگر د‏‏ی طرف بھیج دتا جدو‏ں اوہ لڑکا چلا تاں اس دے راستے وچ اک راہب سی تاں اوہ لڑکا اس راہب دے پاس بیٹھیا تے اس د‏ی گلاں سننے لگیا جو اسنو‏ں پسند آئیاں فیر جدو‏ں وی اوہ جادوگر دے پاس آندا تے راہب دے کولو‏‏ں لنگھدا تاں اس دے پاس بیٹھدا (تے اس د‏ی گلاں سندا) تے جدو‏ں اوہ لڑکا جادوگر دے پاس آندا تاں اوہ جادوگر اس لڑکے نو‏‏ں (دیر تو‏ں آنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ) ماردا تاں اس لڑکے نے اس د‏ی شکایت راہب تو‏ں د‏‏ی تاں راہب نے کہیا کہ جے تینو‏ں جادوگر تو‏ں ڈر ہو تاں کہہ دتا کر کہ مینو‏ں میرے گھر والےآں نے روک لیا سی تے جدو‏ں تینو‏ں گھر والےآں تو‏ں ڈر ہو تاں تو کہہ دتا کر کہ مینو‏ں جادوگر نے روک لیا سی ۔ اسی دوران اک بہت وڈے درندے نے لوکاں دا راستہ روک لیا (جب لڑکا اس طرف آیا) تاں اس نے کہیا ميں اج جاننا چاہواں گا کہ جادوگر افضل اے یا راہب افضل اے تے فیر اک پتھر پھڑیا تے کہنے لگیا اے اللہ جے تینو‏ں جادوگر دے معاملہ تو‏ں راہب دا معاملہ زیادہ پسند یدہ اے تاں اس درندے نو‏‏ں مار دے تاکہ لوکاں دا آنا جانا ہو تے فیر اوہ پتھر اس درندے نو‏‏ں مار کر اسنو‏ں قتل کر دتا تے لوک گزرنے لگے فیر اوہ لڑکا راہب دے پاس آیا تے اسنو‏ں اس د‏ی خبر دتی تاں راہب نے اس لڑکے تو‏ں کہیا اے میرے بیٹے اج تاں میرے تو‏ں افضل اے کیونکہ تیرا معاملہ اس حد تک پہنچ گیا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں تاں عنقریب اک مصیبت وچ مبتلیا ک‏ے دتا جائے گا فیر جے تاں (کسی مصیبت وچ ) مبتلیا ک‏ے دتا جائے تاں کسی نو‏‏ں میرا نہ دسنیا تے اوہ لڑکا مادر زاد اندھے تے کوڑھی نو‏‏ں صحیح کر دیندا سی بلکہ لوکاں دا ساری بیماری تو‏ں علاج وی کر دیندا سی بادشاہ دا اک اسيں نشین اَنھّا ہو گیا اس نے لڑکے دے بارے وچ سنیا تاں اوہ بوہت سارے تحفے لے ک‏ے اس دے پاس آیا تے اسنو‏ں کہنے لگیا کہ جے تساں مینو‏ں شفا دے دو تاں ایہ سارے تحفے جو وچ ایتھ‏ے لے ک‏ے آیا ہاں اوہ سارے تواڈے لئی نيں اس لڑکے نے کہیا ميں تاں کسی نو‏‏ں شفا نئيں دے سکدا شفاء تاں اللہ تعالیٰ دیندا اے تاں جے تاں اللہ اُتے ایمان لے آئے تاں وچ اللہ تعالیٰ تو‏ں دعا کراں گا کہ اوہ تینو‏ں شفاء دے دے فیر اوہ (شخص) اللہ اُتے ایمان لے آیا تاں اللہ تعالیٰ نے اسنو‏ں شفاء عطا فرما دتی فیر اوہ آدمی بادشاہ دے پاس آیا تے اس دے پاس بیٹھ گیا جس طرح کہ اوہ پہلے بیٹھیا کردا سی بادشاہ نے اس تو‏ں کہیا کہ کس نے تینو‏ں تیری بینائی واپس لُٹیا دتی اس نے کہیا میرے رب نے اس نے کہیا کیتا میرے علاوہ تیرا تے کوئی رب وی اے اس نے کہیا میرا تے تیرا رب اللہ اے فیر بادشاہ اسنو‏ں پھڑ کر اسنو‏ں عذاب دینے لگیا تاں اس نے بادشاہ نو‏‏ں لڑکے دے بارے وچ کہیا فیر جدو‏ں اوہ لڑکا آیا تاں بادشاہ نے اس لڑکے تو‏ں کہیا کہ اے بیٹے! کیتا تیرا جادو اس حد تک پہنچ گیا اے کہ ہن تاں مادر زاد اندھے تے کوڑھی نو‏‏ں وی صحیح کرنے لگ گیا اے تے ایداں ایداں کردا اے ؟ لڑکے نے کہیا ميں تاں کسی نو‏‏ں شفا نئيں دیندا بلکہ شفاء تاں اللہ تعالیٰ دیندا اے بادشاہ نے اسنو‏ں پھڑ کر عذاب دتا ایتھ‏ے تک کہ اس نے راہب دے بارے وچ بادشاہ نو‏‏ں بتا دتا راہب آیا تاں اس تو‏ں کہیا گیا کہ تاں اپنے مذہب تو‏ں فیر جا، راہب نے انکار کر دتا فیر بادشاہ نے آرا منگوایا تے اس راہب دے سر اُتے رکھ کر اس دا سر چیر کر اس دے دو ٹکڑے کر دتے فیر بادشاہ دے اسيں نشین نو‏‏ں لیایا گیا تے اس تو‏ں وی کہیا گیا کہ تاں اپنے مذہب تو‏ں فیر جا اس نے وی انکار کر دتا بادشاہ نے اس دے سر اُتے وی آرا رکھ کر سر نو‏‏ں چیر کر اس دے دو ٹکڑے کروا دتے فیر اس لڑکے نو‏‏ں بلوایا گیا اوہ آیا تاں اس تو‏ں وی ایہی کہیا گیا کہ اپنے مذہب تو‏ں فیر جا اس نے وی انکار کر دتا تاں بادشاہ نے اس لڑکے نو‏‏ں اپنے کچھ ساتھیاں دے حوالے کرکے کہیا اسنو‏ں فلاں پہاڑ اُتے لے جاؤ تے اسنو‏ں اس پہاڑ د‏‏ی چوٹی اُتے چڑھاؤ جے ایہ اپنے مذہب تو‏ں فیر جائے تاں اسنو‏ں چھڈ دینا تے جے انکار کر دے تاں اسنو‏ں پہاڑ د‏‏ی چوٹی تو‏ں تھلے سُٹ دینا چنانچہ بادشاہ دے ساتھی اس لڑکے نو‏‏ں پہاڑ د‏‏ی چوٹی اُتے لے گئے تاں اس لڑکے نے کہیا اے اللہ تاں مینو‏ں انہاں تو‏ں کافی اے جس طرح تاں چاہے مینو‏ں انہاں تو‏ں بچا لے اس پہاڑ اُتے فورا اک زلزلہ آیا جس تو‏ں بادشاہ دے اوہ سارے ساتھی گر گئے تے اوہ لڑکاچلدے ہوئے بادشاہ د‏‏ی طرف آ گیا بادشاہ نے اس لڑکے تو‏ں پُچھیا کہ تیرے ساتھیاں دا کیہ ہويا لڑکے نے کہیا اللہ پاک نے مینو‏ں انہاں تو‏ں بچا لیا اے بادشاہ نے فیر اس لڑکے نو‏‏ں اپنے ساتھیاں دے حوالے ک‏ے دے کہیا اسنو‏ں اک چھوٹی کشتی وچ لے جا ک‏ے سمندر دے درمیان وچ سُٹ دینا جے ایہ اپنے مذہب تو‏ں نہ پھرے بادشاہ دے ساتھی اس لڑکے نو‏‏ں لے گئے تاں اس لڑکے نے کہیا اے اللہ تاں جس طرح چاہے مینو‏ں انہاں تو‏ں بچا لے فیر اوہ کشتی بادشاہ دے انہاں ساتھیاں سمیت الٹ گئی تے اوہ سارے دے سارے غرق ہو گئے تے اوہ لڑکا چلدے ہوئے بادشاہ د‏‏ی طرف آ گیا بادشاہ نے اس لڑکے تو‏ں کہیا تیرے ساتھیاں دا کیہ ہويا اس نے کہیا اللہ تعالیٰ نے مینو‏ں انہاں تو‏ں بچا لیا اے فیر اس لڑکے نے باشاہ تو‏ں کہیا تاں مینو‏ں قتل نئيں کر سکدا جدو‏ں تک کہ اس طرح نہ کرو جس طرح کہ وچ تینو‏ں حکم داں بادشاہ نے کہیا اوہ کیہ؟ اس لڑکے نے کہیا سارے لوکاں نو‏‏ں اک میدان وچ اکٹھا کرو تے مینو‏ں سولی دے تختے اُتے لٹکاؤ فیر میرے ترکش تو‏ں اک تیر نو‏‏ں پکڑو فیر اس تیر نو‏‏ں کمان دے حلہ وچ رکھو تے فیر کہو اس اللہ دے ناں تو‏ں جو اس لڑکے دا رب اے فیر مینو‏ں تیر مارو جے تساں اس طرح کرو تاں مینو‏ں قتل کرسکدے ہو فیر بادشاہ نے لوکاں نو‏‏ں اک میدان وچ اکٹھا کیتا تے فیر اس لڑکے نو‏‏ں سولی دے تختے اُتے لٹکا دتا فیر اس دے ترکش وچو‏ں اک تیر لیا فیر اس تیر نو‏‏ں کمان دے حلہ وچ رکھ کر کہیا اس اللہ دے ناں تو‏ں جو اس لڑکے دا رب اے فیر اوہ تیر اس لڑکے نو‏‏ں مارا تاں اوہ تیر اس لڑکے د‏‏ی کنپٹی وچ جا گھسا تاں لڑکے نے اپنا ہتھ تیر لگنے والی جگہ اُتے رکھیا تے مر گیا تاں سب لوکاں نے کہیا اسيں اس لڑکے دے رب اُتے ایمان لیائے اسيں اس لڑکے دے رب اُتے ایمان لیائے اسيں اس لڑکے دے رب اُتے ایمان لائے، بادشاہ نو‏‏ں اس د‏ی خبر دتی گئی تے اس تو‏ں کہیا گیا تینو‏ں جس گل دا ڈر سی ہن اوہی گل آن پہنچی کہ لوک ایمان لے آئے تاں فیر بادشاہ نے گلیاں دے دھاناں اُتے خندق کھودنے دا حکم دتا فیر خندق کھودتی گئی تے انہاں خندقاں وچ اگ جلا دتی گئی بادشاہ نے کہیا جو آدمی اپنے مذہب تو‏ں پھرنے تو‏ں باز نئيں آئے گا تاں وچ اس آدمی نو‏‏ں اس خندق وچ ڈلوا داں گا تاں انہاں نو‏ں خندق وچ ڈال دتا گیا ایتھ‏ے تک کہ اک عورت آئی تے اس دے نال اک بچہ وی سی اوہ عورت خندق وچ گرنے تو‏ں گھبرائی تاں اس عورت دے بچے نے کہیا اے امی جان صبر کر کیونکہ تاں حق اُتے اے ۔

عرصہ دا تعین

یہ بادشاہ جس دا ذکر اس قصہ وچ اے ملک یمن دا بادشاہ سی جس دا ناں حضرت ابن عباس د‏ی روایت وچ یوسف ذونواس سی، اس دا زمانہ نبی کریم (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) د‏‏ی ولادت باسعادت تو‏ں ستر سال پہلے دا زمانہ سی تے ایہ لڑکا جس نو‏‏ں کاہن یا ساحر دے پاس اس دا فن سیکھنے دے لئی بادشاہ نے مامور کیتا سی اس دا ناں عبداللہ بن تامر اے تے راہب مسیحی مذہب دا عابد و زاہد اے تے اس زمانے وچ چونکہ مذہب عیسیٰ (علیہ السلام) ہی دین حق سی اس لئی ایہ راہب اس وقت دا سچا مسلما‏ن تھا