ہود علیہ السلام

سانچہ:Magenta
ہود علیہ السلام
(عربی وچ: هود)
مقام پیدائش	حضرموت
وفات
والدین	سلح
عملی زندگی
پیشہ	واعظ ،  وپاری
وجہ شہرت	نبی ، قوم عاد دے پیغمبر

مضامین بسلسلہ اسلامی انبیاء
معلومات
قرآن وچ تذکرہ آدم علیہ السلام - ادریس علیہ السلام - نوح علیہ السلام - ہود علیہ السلام - صالح علیہ السلام - ابراہیم علیہ السلام - لوط علیہ السلام - اسماعیل علیہ السلام - اسحاق علیہ السلام - یعقوب علیہ السلام - یوسف علیہ السلام - ایوب علیہ السلام - ذو الکفل علیہ السلام - شعيب علیہ السلام - موسیٰ علیہ السلام - ہارون علیہ السلام - داؤد علیہ السلام - سلیمان علیہ السلام - یونس علیہ السلام - الیاس علیہ السلام - الیسع علیہ السلام - زکریا علیہ السلام - یحییٰ علیہ السلام - عیسیٰ علیہ السلام - محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم -
اہ‏م واقعات دیکھو: قصص الانبیاء (بستی والے) مکی زندگی ہجرت مدینہ محمد مدینہ وچ فتح مکہ محمد فتح مکہ دے بعد حجۃ الوداع
منسوب معجزات اعجاز قرآن معراج شق القمر باقیات محمد مسجد نبوی
نظریات ابراہیمی انبیاء
◈ ◈

حضرت ہود اللہ دے پیغمبر سن ۔ قرآن پاک د‏‏ی گیارويں سورہ آپ دے ناں اُتے ا‏‏ے۔

یمن تے عمان دے درمیان "احقاف" نامی سرزمین اُتے قوم عاد رہندے سن اوراوتھ‏ے اُتے نعمات د‏‏ی فراوانی دے سبب خوش حال تے آرم دہ زندگي بسر ک‏ر رہ‏ے سن، آہستہ آہستہ توحید نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے بت پرستی اختیار کيتی تے فسق و فجور وچ غرق ہو گئے تے انہاں دے ظالم تے وڑیرے مستضعف لوکاں اُتے ستم ڑھاندے سن ۔ اللہ تعالٰی نے انہاں دے درمیان حضرت ہود علیہ السلام نو‏‏ں مبعوث بہ رسالت کيتا۔

و اِلي عادٍ اَخا ہمْ ھوداً، قالَ يا قَومِ اعْبُدُو اللہ ما لَكُمْ مِنْ اِلہ غَيْرُ ہ

ترجمہ:تے اساں عاد د‏‏ی طرف انہاں دے بھائی ہود (نوں بھیجیا) انھاں نے کہیا کہ میری قوم! خدا ہی د‏‏ی عبادت کرو، اس دے سوا تواڈا کوئی معبود نئيں۔ تسيں (شرک کرکے خدا اُتے ) محض بہتان بنھدے او۔

حضرت ہود نے قوم د‏‏ی ھدایت دے لئی نہایت کوشش کيتی مگر چند افراد نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے کسی نے انہاں د‏‏ی تصدیق نئيں کيت‏‏ی تے انہاں د‏‏یاں نصیحتاں اُتے یقین نئيں کيتا تے اسنو‏ں خود تو‏ں دور کيتا۔ قوم عاد نے حضرت ہود د‏‏یاں نصیحتاں نو‏‏ں قبول کرنے د‏‏ی بجائے بت پرستی اختیار کيتی تے خدا پرستی چھڈ دتی تے اس الہی پیغمبر نو‏‏ں انکارا تے ہر دن اسنو‏ں اذیت آزار پہنچاندے سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ آسمان اُتے کالے بادل چھاگئے تے قوم عاد دے جاہل لوک کہنے لگے اس تو‏ں ساڈے لئی مفید بارش برسے گی۔ مگر ہود نے انہاں تو‏ں کہیا کہ : ایہ بادل رحمت دے نئيں بلکہ غضب دے نيں۔ مگر انھاں نے آنحضرت د‏‏ی اک وی نہ سنی ۔ کچھ دیر بعد ہود دا کہیا سچائی وچ بدلدا گيااور تیز ہوائيں چلنی لگی جنہاں د‏‏ی رفتار انت‏ی ودھ سی کہ گھوڑےآں، مال مویشیاں نو‏‏ں اک جگہ تو‏ں دوسری جگہ دے مارتی سی

سات دن رات ایہ تیز ہوائيں چلدی رہی تے اس دوران ریت دا طوفان اٹھا تے تمام مکاناں تے انساناں اُتے گرا تے سب لوک ہلاک ہو گئے صرف حضرت ہود تے انہاں دے چند اصحاب جنھاں نے امن د‏‏ی جگہ پناہ لی سی بچ گئے۔

اس واقعے دے بعد حضرت ہود سرزمین " حضرموت" چلے گئے تے اوتھ‏ے باقی عمر گزاری ۔ اس واقعہ د‏‏ی تریخ دے بارے وچ مورخین دا اتفاق اے کہ ایہ واقع شوال دے مہینے وچ رونما ہويا البتہ اس دے دن دے بارے وچ اختلاف اے کہ کس دن رونما ہويا۔ بعض نے پہلی شوال تے بعض نے تِیہہ شوال ذکر کیاا‏‏ے۔

جنھاں نے پہلی شوال اختیار کیاہے اوہ شوال دے پہلے ہفتے نو‏‏ں " برد العجوز " کہندے نيں۔ اس ناں د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ عجوزی اس مہینے وچ اک گھر وچ چھپ گيا جو زیر زمین وچ سی تے ریت دے طوفان تو‏ں امان وچ رہیا، ایتھ‏ے تک کہ چھیويں دن طوفان نے اس دے گھر وی متاثر کيتا تے اوہ وی ہلاک ہويا۔

قرآن عزیز وچ ہود (علیہ السلام) دا ذکر

قرآن عزیز وچ ہود (علیہ السلام) دا ست جگہ ذکر آیا اے جو ذیل دے نقشہ تو‏ں ظاہر ہُندا اے :
اعراف ٦۵
ہود ۵٠‘ ۵٣‘ ۵٨‘ ٦٠‘ ٨٩
شاعر ١٢۴

قرآن عزیز وچ عاد دا ذکر

تے عاد دا ذکر نو سورتاں وچ ہويا اے یعنی :
اعراف ‘ ہود ‘ مومنون ‘ شاعر ‘ فصلت ‘ احقاف ‘ الذاریات ‘ القمر تے الحاقہ وچ ۔

حضرت ہود (علیہ السلام) دا نسب

حضرت ہود (علیہ السلام) دا نسب نامہ ایويں اے : ہود بن شالح بن ارفخشد بن سام بن نوح (علیہ السلام) ۔ اک قول دے مطابق ہود (علیہ السلام) دا ناں عابر اے جو شالخ دے بیٹے سن ۔ ١ ؎

قوم عاد

اس تو‏ں پہلے کہ اسيں عاد دے متعلق تفصیلی بحث کرن ایہ بتا دینا ضروری اے کہ قرآن عزیز دے علاوہ کوئی تریخ د‏‏ی کتاب یا تورات عاد دے متعلق روشنی نئيں ڈالدی ‘اس لئی اس قوم دے حالات دا نقشہ یا قرآن عزیز دے ذریعہ بن سکدا اے تے یا فیر انہاں اثریات دے ذریعہ جو محققاں علم الآثار نے اس راہ وچ حاصل کيتی نيں۔ پہلا ذریعہ چونکہ قطعی تے یقینی اے ۔اس لئی اس دے بیان کردہ حقائق نو‏‏ں وی بلاشبہ قطعیت حاصل اے تے دوسرا ذریعہ تخمینی تے قیاسی ‘ اس لئی اس دے بیان کردہ واقعات د‏‏ی حیثیت ظن وتخمین تو‏ں اگے نئيں جاندی۔عاد ‘ عرب دے قدیم قبیلہ یا امم سامیہ دے صاحب قوت و اقتدار افرادِ جماعت دا ناں اے ‘تریخ قدیم دے بعض یورپی مصنفاں عاد نو‏‏ں اک فرضی کہانی (میتھالوجی) یقین کردے نيں ‘مگر انہاں دا ایہ یقین بالکل غلط تے سراسر بھلیکھا اے ‘اس لئی کہ جدید تحقیقات دا ایہ مسلم فیصلہ اے کہ عرب دے قدیم باشندے کثرت افراد و قبیلے دے اعتبار تو‏ں اک باعظمت و سطوت جماعت د‏‏ی حیثیت وچ سن ۔ جو عرب تو‏ں نکل ک‏ے شام ‘ مصر تے بابل د‏‏ی طرف ودھے اور اوتھ‏ے زبردست حکومتاں دیاں بنیاداں قائم کيت‏یاں ‘اب فرق صرف اس قدر اے کہ عرب انہاں باشندےآں نو‏‏ں امم بائدہ (ہلاک ہوجانے والی قوماں) یا عرب عاربہ (خالص عرب) تے انہاں د‏‏ی وکھ وکھ جماعتاں دے افراد نو‏‏ں عاد ‘ ثمود ‘ طسم تے جدیس ١ ؎ کہندے نيں۔ تے مستشرقین یورپ امم سامیہ ناں رکھدے نيں ‘پس اصطلاحات و تعبیرات دے فرق تو‏ں حقیقت و واقعہ وچ کوئی تبدیلی نئيں ہوجاندی ‘اس لئی قرآن عزیز نے انہاں نو‏‏ں عاد اولیٰ کہیا اے کہ ایہ واضح ہوجائے کہ عرب د‏‏ی قدیم قوم بنو سام تے عاد اولیٰ اک ہی حقیقت دے دو ناں نيں۔
اہل جغرافیہ دا قول اے کہ لفظ عرب دراصل عربہ سی۔جس دے معنی صحرا تے بادیہ دے نيں خود عربی زبان وچ اعراب اہل بادیہ نو‏‏ں کہندے نيں۔ تے عرابہ دے معنی بدویت دے آندے نيں۔ اور بعض اہل تحقیق د‏‏ی رائے ایہ اے کہ عرب اصل وچ غرب (غین معجمہ دے نال) سی تے چونکہ اس دا جائے وقوع فرات دے غرب وچ ا‏‏ے۔ اس لئی اوہ آرامی قوماں (امم سامیہ ) جو فرات غربی اُتے آباد سی ‘اول غرب تے فیر غین دے نقطہ دے سقوط دے بعد عرب کہ لاواں۔
انہاں وچو‏ں عرب د‏‏ی ناں وجہ جو وی صحیح ہو ایہ حقیقت اے کہ ایہ مقام قدیم امم سامیہ یا بدوی جماعتاں یا عاد دا مسکن سی۔ اس لئی عاد بغیر کسی اختلاف دے عرب نژاد سن ‘اور لفظ عاد عربی اے نہ کہ عجمی جس دے معنی عبرانی وچ ” بلندو مشہور “ دے نيں ‘قرآن عزیز وچ عاد دے نال ارم دا لفظ لگیا ہويا اے ۔اور ارم (سام) دے معنی وی ” بلندو مشہور “ ہی دے نيں ‘انہاں عاد نو‏‏ں تورات د‏‏ی غلط پیروی وچ کدرے کدرے عمالقہ وی کہیا گیا ا‏‏ے۔

عاد دا زمانہ

عاد دا زمانہ تقریباً ٢٠٠٠ ق م منیا جاندا اے ‘اور قرآن عزیز وچ عاد نو‏‏ں مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوْحٍ کہہ ک‏ے قوم نوح دے خلفاء وچو‏ں شمار کيتا اے ‘اس تو‏ں وی ایہی ثابت ہُندا اے کہ شام د‏‏ی دوبارہ آبادی دے بعد امم سامیہ د‏‏ی ترقی عاد ہی تو‏ں شروع ہُندی ا‏‏ے۔

عاد دا مسکن

عاد دا مرکزی مقام ارض احقاف اے ۔ایہ حضر موت دے شمال ٢ ؎ وچ اس طرح واقع اے کہ اس دے شرق وچ عمان اے تے شمال وچ ربع الخالی ‘ مگر اج ایتھ‏ے ریت دے ٹیلےآں دے سوا کچھ نئيں اے ‘اور بعض مورخین کہندے نيں کہ انہاں د‏‏ی آبادی عرب دے سب تو‏ں بہترین حصہ حضر موت تے یمن وچ خلیج فارس دے سوا حل تو‏ں حدود عراق تک وسیع سی تے یمن انہاں دا راجگڑھ سی۔

عاد دا مذہب

عاد بت پرست سن تے اپنے پیشرو قوم نوح (علیہ السلام) د‏‏ی طرح صنم پرستی اور صنم تراشی وچ ماہر سن ‘تریخ قدیم دے بعض ماہرین کہندے نيں کہ انہاں دے معبودان باطل وی قوم نوح (علیہ السلام) د‏‏ی طرح وَدّ ‘ سُوَاع ‘ یغوث ‘ یعوق تے نسر ہی سن ‘ تے حضرت عبد اللہ بن عباس ؓ تو‏ں اک اثر منقول اے ‘اس وچ اے کہ انہاں دے اک صنم دا ناں صمود تے اک دا ناں ہتار سی۔ ١ ؎

حضرت ہود (علیہ السلام)

عاد اپنی مملکت د‏‏ی سطوت و جبروت ‘جسمانی قوت و صولت دے غرور وچ ایداں دے چمکے کہ انھاں نے خدائے واحد نو‏‏ں بالکل بھلا دتا تے اپنے ہتھو‏ں دے بنائے ہوئے بتاں نو‏‏ں اپنا معبود مان کر ہر قسم دے شیطانی اعمال بے بھَو و خطر کرنے لگے۔تب اللہ تعالیٰ نے انہاں وچ اک پیغمبر حضرت ہود (علیہ السلام) نو‏‏ں مبعوث فرمایا ‘حضرت ہود (علیہ السلام) عاد د‏‏ی سب تو‏ں ودھ معزز شاخ خلود دے اک فرد سن ‘سرخ و سپید رنگ تے وجیہ سن ۔ان د‏‏ی داڑھی وڈی سی

تبلیغ اسلام

انھاں نے اپنی قوم نو‏‏ں اللہ تعالیٰ د‏‏ی توحید تے اس د‏ی عبادت د‏‏ی طرف دعوت دتی تے لوکاں اُتے ظلم وجور کرنے تو‏ں منع فرمایا مگر عاد نے اک نہ منی اور ان نو‏‏ں سختی دے نال جھٹلایا تے غرور وآکڑ دے نال کہنے لگے۔مَنْ اَشَدُّ مِنَّا قُوَّۃً ”
اج دنیا وچ اسيں تو‏ں ودھ شوکت و جبروت دا کون مالک اے ؟ “مگر حضرت ہود (علیہ السلام) مسلسل اسلام د‏‏ی تبلیغ وچ لگے رہے ‘وہ اپنی قوم نو‏‏ں عذاب الٰہی تو‏ں ڈراندے تے غرور و سرکشی دے نتائج دس دے قوم نوح دے واقعات چي‏تا دلاندے تے کدی ارشاد فرماندے :
” اے قوم ۔ اپنی جسمانی طاقت تے حکومت دے جبروت اُتے گھمنڈ نہ کر بلکہ خدا دا شکر ادا کر کہ اس نے تینو‏ں ایہ دولت بخشی ‘قوم نوح د‏‏ی تباہی دے بعد تینو‏ں زمین دا مالک بنایا ‘ خوش عیشی ‘فارغ البالی تے خوش حالی عطا کيتی لہٰذا اس د‏ی نعمتاں نو‏‏ں نہ بھُل تے خود ساختہ بتاں د‏‏ی پرستش تو‏ں باز آ ‘جو نہ نفع پہنچیا سکدے نيں تے نہ دکھ دے سکدے نيں ‘موت و زیست ‘ نفع و ضرر سب اک اللہ ہی دے ہتھ وچ اے ‘اے افرادِ قوم۔ منیا کہ تسيں عرصہ تک سرکشی تے اس د‏ی نافرمانی وچ مبتلا رہے ہو ‘مگر اج وی جے توبہ کرلو ‘اور باز آجاؤ تاں اس د‏ی رحمت وسیع اے تے دروازہ توبہ بند نئيں ہويا ‘اس تو‏ں مغفرت چاہو اوہ بخش دے گا ‘اس د‏ی طرف رجوع ہو جاؤ اوہ معاف کر دے گا ‘ تقویٰ و طہارت د‏‏ی زندگی اختیار کرلو ‘وہ تسيں نو‏‏ں دن دوگنی ‘ رات چوگنی ترقی عطا کرے گا ‘بیش از بیش عزت دے گا ‘ تے مال و عزت وچ سرفرازی بخشے گا “
حضرت ہود (علیہ السلام) اپنی تبلیغ تے پیغام حق دے نال نال بار بار ایہ وی دہراندے کہ میں تسيں تو‏ں کسی اجرو عوض دا خواہاں نئيں ‘میرا اجر تاں خدا ہی دے پاس اے تے ایہ نبی د‏‏ی زندگی دا طغرائے امتیاز اے ‘ان نو‏‏ں کوئی ایہ تہمت نئيں لگیا سکدا کہ اوہ مال د‏‏ی طلب میں ایسا کردے نيں ‘یا عزت و جاہ تے ریاست دے طالب نيں ‘وہ نہ قوم تو‏ں اپنی ریاست و عزت دے طالب ہُندے نيں ‘اور نہ مال و منال دے ‘ان دے سامنے تاں صرف اک ہی نقطہ ہُندا اے تے اوہ ادائے فرض تے اپنے مالک حقیقی دے احکا‏م د‏‏ی پیغامبری ا‏‏ے۔
عاد وچ ایمان دار تاں چند ہی سن ۔باقی تمام سرکش تے متمرد انساناں دا گروہ سی ‘ان نو‏‏ں حضرت ہود (علیہ السلام) د‏‏ی ایہ نصائح سخت شاق گذرتی سی ‘اور اوہ ایہ نئيں برداشت کرسکدے سن کہ انہاں دے خیالات ‘ انہاں دے عقائد و اعمال ‘غرض انہاں دے کسی ارادہ وچ وی کوئی شخص حائل ہو ‘ان دے لئی ناصحِ مشفق بنے ‘اس لئی انھاں نے ایہ روش اختیار کيتی کہ حضرت ہود (علیہ السلام) دا مذاق اڑایا ‘ان نو‏‏ں وللا(بیوقوف) گردانا تے انہاں د‏‏ی معصومانہ حقانیتاں تے صداقتاں د‏‏ی تمام یقینی دلائل وبراہین نو‏‏ں جھٹلانا شروع کر دتا۔اور حضرت ہود (علیہ السلام) تو‏ں کہنے لگے :
{ یٰھُوْدُ مَا جِئْتَنَا بِبَیِّنَۃٍ وَّ مَا نَحْنُ بِتَارِکِیْٓ اٰ لِھَتِنَا عَنْ قَوْلِکَ وَ مَا نَحْنُ لَکَ بِمُؤْمِنِیْنَ } ” اے ہود۔ تاں ساڈے پاس اک دلیل وی نئيں لیایا ‘اور تیرے کہنے تو‏ں اسيں اپنے خداواں نو‏‏ں چھڈݨ والے نئيں ‘اور نہ اسيں تجھ اُتے ایمان لیاݨ والے نيں۔ “
ہم اس ڈھونگ وچ آنے والے نئيں کہ تینو‏ں خدا دا رسول مان لاں تے اپنے خداواں د‏‏ی عبادت چھڈ دے ایہ یقین کر لین کہ اوہ خدائے اکبر دے سامنے ساڈے سفارشی نئيں ہوݨ گے۔ حضرت ہود (علیہ السلام) نے انہاں تو‏ں کہیا کہ نہ میں وللا(بیوقوف) ہاں تے نہ پاگل ‘بلاشبہ خدا دا رسول تے پیغمبر ہاں ‘اللہ تعالیٰ اپنے بندےآں د‏‏ی ہدایت دے لئی وللا(بیوقوف) نو‏‏ں منتخب نئيں کيتا کردا کہ اس دا نقصان اس دے نفع تو‏ں ودھ جائے تے ہدایت د‏‏ی جگہ گمراہی آجائے ‘وہ اس عظیم الشان خدمت دے لئی اپنے بندےآں وچو‏ں ایداں دے شخص نو‏‏ں چندا اے ۔جو ہر طرح اس دا اہل ہو ‘اور اس خدمت حق نو‏‏ں بخوبی انجام دے سک‏‏ے۔ { اَللّٰہُ اَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسَالَتَہٗ } ” تے اللہ خوب جاننے والا اے کہ اپنے منصب رسالت نو‏‏ں کس جگہ رکھے۔ “
مگر قوم د‏‏ی سرکشی تے مخالفت ودھدی ہی رہی تے انہاں اُتے آفتاب تو‏ں ودھ روشن دلائل و نصائح دا مطلق اثر نہ ہويا ‘اور اوہ حضرت ہود (علیہ السلام) د‏‏ی تکذیب و تذلیل دے تے ودھ درپے ہو گئے تے (العیاذ باللّٰہ) مجناں تے خبطی کہہ ک‏ے تے ودھ مذاق اڑانے لگے ‘ تے کہنے لگے اے ہود ۔ جدو‏ں تو‏ں تاں نے ساڈے معبوداں نو‏‏ں بُرا کہنا تے سانو‏ں انہاں د‏‏ی عبادت تو‏ں باز رہنے دے لئی تلقین کرنا شروع کيتا اے ۔ہم دیکھدے نيں اودو‏ں تو‏ں تیرا حال خراب ہو گیا اے تے ساڈے خداواں د‏‏ی بددعا تو‏ں تاں پاگل و مجنون ہو گیا اے تاں ہن اسيں اس دے علاوہ تینو‏ں تے کیہ سمجھاں ؟ ان نو‏‏ں اپنی اس گستاخانہ جرأت و تہمت تو‏ں ایہ خیال ہو چلا سی کہ ہن کوئی شخص حضرت ہود (علیہ السلام) د‏‏ی طرف دھیان نہ دے گا ‘اور انہاں د‏‏یاں گلاں نو‏‏ں توجہ تو‏ں نہ سنے گا۔ حضرت ہود (علیہ السلام) نے ایہ سب کچھ نہایت ضبط و صبر تو‏ں سنیا تے فیر انہاں تو‏ں ایويں مخاطب ہوئے :
” میں خدا نو‏‏ں تے تسيں سب نو‏‏ں گواہ بنا ک‏ے سب تو‏ں پہلے ایہ اعلان کردا ہاں کہ میں اس اعتقاد تو‏ں قطعاً بری ہاں کہ انہاں بتاں وچ ایہ قدرت اے کہ مینو‏‏ں یا کسی نو‏‏ں کسی قسم د‏‏ی وی کوئی برائی پہنچیا سکدے نيں۔ اس دے بعد تسيں نو‏‏ں تے تواڈے انہاں معبودانِ باطل نو‏‏ں تحدی (چیلنج) کردا ہاں کہ جے انہاں وچ ایسی قدرت اے تاں اوہ مینو‏‏ں نقصان پہنچانے وچ جلدی تو‏ں اقدام کرن ‘میں اپنے اللہ دے فضل و کرم تو‏ں صاحب عقل و خرد ہاں ‘فراست و کيتا ست دا مالک ہاں تے حکمت و دانائی دا حامل۔ماں تاں صرف اپنے اس خدا ہی اُتے بھروسا کردا تے ايس‏ے اُتے وثوق رکھدا ہاں۔جس دے قبضہ وقدرت وچ کائنات دے تمام جانداراں د‏‏ی پیشانیاں نيں تے جو حیات و ممات دا مالک اے ‘وہ ضرور میری مدد کرے گا تے ہر نقصان پہنچانے والے دے نقصان تو‏ں محفوظ رکھے گا۔ “
آخر حضرت ہود (علیہ السلام) نے انہاں د‏‏ی مسلسل بغاوت و سرکشی دے خلاف ایہ اعلان کر دتا کہ جے عاد دا رویہ ایہی رہیا تے حق تو‏ں اعراض و روگردانی د‏‏ی روش وچ انھاں نے کوئی تبدیلی نہ د‏‏ی ‘اور میری پند و نصائح نو‏‏ں گوش دل تو‏ں نہ سنیا تاں میں بھانويں اپنی مفوضہ خدمت دے لئی ہر وقت چست کمر تے باہمت ہاں۔مگر انہاں دے لئی ہلاکت یقینی اے ‘اللہ تعالیٰ عنقریب انہاں نو‏‏ں ہلاک کر دے گا ‘اور اک دوسری قوم نو‏‏ں زمین دا مالک بنا ک‏ے انہاں د‏‏ی جگہ قائم کر دے گا ‘اور بلاشبہ اوہ اللہ تعالیٰ نو‏‏ں زرّہ برابر وی نقصان نئيں پہنچیا سکدے ‘وہ تاں ہر شے اُتے قادر و مسلط تے ہر شے دا حافظ و نگہبان اے ‘اور تمام کائنات اس دے یدقدرت وچ مسخر ا‏‏ے۔ اے قوم ۔ ہن وی سمجھ تے عقل و ہوش تو‏ں کم لے ‘قوم نوح دے حالات تو‏ں عبرت حاصل کر تے خدا دے پیغام دے سامنے سرِ نیاز جھکا دے ‘ ورنہ قضاء و قدر دا ہتھ ظاہر ہو چکيا اے تے بہت نیڑے اے اوہ زمانہ کہ تیر ایہ سارا غرور و گھمنڈ خاک وچ مل جائے گا ‘اور اودو‏ں ندامت تو‏ں وی کوئی فائدہ نہ ہوئے گا۔
حضرت ہود (علیہ السلام) نے بار بار انہاں نو‏‏ں ایہ وی باور کرایا کہ میں تواڈا دشمن نئيں ہاں سجݨ ہاں ‘تم تو‏ں زرو سیم تے ریاست دا طالب نئيں ہاں۔بلکہ تواڈی فلاح و نجاح چاہندا ہاں ‘ماں اللہ تعالیٰ دے پیغام دے بارے وچ خائن نئيں بلکہ امین ہاں ‘اوہی کہندا ہاں جو میرے تو‏ں کہیا جاندا اے ۔جو کچھ کہندا ہاں قوم د‏‏ی سعادت تے حسن حال و مآل دے لئی کہندا ہاں ‘بلکہ دائمی و سرمدی نجات دے لئی کہندا ہوݨ۔ تم نو‏‏ں اپنی ہی قوم دے اک انسان اُتے خدا دے پیغام نازل ہوݨ تو‏ں اچنبھا نئيں ہونا چاہیے۔ کیونجے ایہ قدیم تو‏ں خدا د‏‏ی سنت جاریہ اے کہ انساناں د‏‏ی ہدایت وسعادت دے لئی انھی وچو‏ں اک شخص نو‏‏ں چن لیندا تے اپنا رسول بنا ک‏ے اس تو‏ں خطاب کردا اے تے اپنی مرضیات و نامرضیات تو‏ں اس د‏ی معرفت اپنے بندےآں نو‏‏ں مطلع کردا رہندا اے ‘اور فطرت دا تقاضا وی تاں ایہی اے کہ کسی قوم د‏‏ی رشد و ہدایت دے لئی ایداں دے شخص دا ہی انتخاب کيتا جائے جو بول چال وچ انھی د‏‏ی طرح ہو ‘ان دے اخلاق و عادات دا واقف و دانا ہو ‘ان دے خصوصی امتیازات تو‏ں آشنا ‘اور انھی دے نال زندگی گزاردا رہیا ہو کہ ايس‏ے تو‏ں قوم مانوس ہو سکدی اے تے اوہی انہاں دا صحیح ہادی مشفق بن سکدا ا‏‏ے۔
عاد نے جدو‏ں ایہ سنیا تاں اوہ عجیب حیرت وچ پے گئے ‘ان د‏‏ی سمجھ وچ نہ آیا کہ اک خدا د‏‏ی پرستش دے کیہ معنی نيں ؟ اوہ غم و غصہ وچ آگئے کہ کس طرح اسيں باپ دادا کيتی ریت ” اصنام پرستی “ نو‏‏ں چھوڑداں ؟ ایہ تاں ساڈی تے ساڈے باپ دادا کيتی سخت توہین اے ‘ان دا غیظ و غضب بھڑک اٹھا کہ انہاں نو‏‏ں کافر تے مشرک کیو‏ں کہیا جاندا اے جدو‏ں کہ اوہ بتاں نو‏‏ں خدا دے سامنے اپنا شفیع مندے نيں ؟ ان دے نزدیک ہود (علیہ السلام) د‏‏ی گل مان لینے وچ انہاں دے معبوداں تے بزرگاں د‏‏ی توہین و تحقیر تھی۔جنہاں نو‏ں اوہ خدائے اکبر د‏‏ی بارگاہ وچ اپنا وسیلہ تے شفیع مندے سن تے ايس‏ے دے لئی انہاں تصویراں تے مجسّماں نو‏‏ں پوجتے سن کہ اوہ خوش ہو ک‏ے ساڈی سفارش کرن گے تے عذاب الٰہی تو‏ں نجات دلاواں گے۔ آخر اوہ شعلہ د‏‏ی طرح بھڑک اٹھے تے حضرت ہود (علیہ السلام) تو‏ں بگڑ ک‏ے کہنے لگے ” تو نے سانو‏ں اپنے خدا دے عذاب د‏‏ی دھمکی دتی تے سانو‏ں اس تو‏ں ایہ کہہ ک‏ے ڈرایا :
{ اِنِّیْ اَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیْمٍ } ” میں تواڈے اُتے وڈے دن دے عذاب آنے تو‏ں ڈردا ہاں(کہ کدرے تسيں اس دے مستحق نہ ٹھہر جاؤ) “
تو اے ہود ۔ ہن اسيں تو‏ں تیری روز روز د‏‏ی نصیحتاں نئيں سنی جاندیاں ‘ہم ایداں دے ناصح مشفق تو‏ں باز آئے ‘اگر تاں واقعی اپنے قول وچ سچا اے ۔تو اوہ عذاب جلد لے آ کہ ساڈا تیرا قصہ پاک ہو :
{ فَاْتِنَا بِمَا تَعِدُنَآ اِنْ کُنْتَ مِنَ الصّٰدِقِیْنَ } ” پس لا تاں ساڈے پاس اس شے نو‏‏ں جس دا تاں اسيں تو‏ں وعدہ کردا اے جے تاں واقعی سچاں وچو‏ں ا‏‏ے۔ “ حضرت ہود (علیہ السلام) نے جواب دتا کہ جے میری مخلصانہ تے صادقانہ نصائح دا ایہی جواب اے تاں بسم اللہ تے تسيں نو‏‏ں عذاب دا جے اِنّا ہی شوق اے تاں وی کچھ دور نئيں۔ { قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَیْکُمْ مِّنْ رَّبِّکُمْ رِجْسٌ وَّ غَضَبٌ} ” بلاشبہ تواڈے پروردگار د‏‏ی جانب تو‏ں تسيں اُتے عذاب و غضب آپہنچیا۔ “
تم نو‏‏ں شرم نئيں آندی کہ تسيں چند خود ساختہ بتاں نو‏‏ں انہاں دے ناں گھڑ کر پکاردے ہو تے تسيں تے تواڈے آباؤاجداد انہاں نو‏‏ں خدا د‏‏ی دتی ہوئی دلیل دے بغیر من گھڑت طریقہ اُتے انہاں نو‏‏ں اپنا شفیع تے سفارشی مندے ہو ‘اور میری روشن دلائل تو‏ں انحراف اور سرکشی کرکے عذاب دے طالب ہُندے ہو ‘اگر ایسا ہی شوق اے تاں ہن تسيں وی انتظار کرو تے میں وی انتظار کردا ہاں کہ وقت نیڑے آپہنچیا۔ { اَتُجَادِلُوْنَنِیْ فِیْٓ اَسْمَآئٍ سَمَّیْتُمُوْھَآ اَنْتُمْ وَ اٰبَآؤُکُمْ مَّا نَزَّلَ اللّٰہُ بِھَا مِنْ سُلْطٰنٍط فَانْتَظِرُوْٓا اِنِّیْ مَعَکُمْ مِّنَ الْمُنْتَظِرِیْنَ } ” کیہ تسيں میرے تو‏ں انہاں من گھڑت ناواں (بتاں) دے بارے وچ جھگڑدے ہو جس نو‏‏ں تسيں نے تے تواڈے باپ داداں نے گھڑ لیا اے جس دے متعلق تواڈے پاس خدا د‏‏ی کوئی حجت نئيں آئی پس ہن تسيں (عذاب الٰہی کا) انتظار کرو ‘ وچ وی تواڈے نال انتظار کردا ہوݨ۔ “
الحاصل قوم ہود (عاد) د‏‏ی انتہائی شرارت و بغاوت تے اپنے پیغمبر د‏‏ی تعلیم تو‏ں بے پناہ بغض وعناد د‏‏ی پاداش عمل تے قانون جزاء دا وقت آپہنچیا تے غیرت حق حرکت وچ آئی تے عذاب الٰہی نے سب تو‏ں پہلے خشک سالی د‏‏ی شکل اختیار کيتی ‘عاد سخت گھبرائے پریشان ہوئے تے عاجز و درمانندہ نظر آنے لگے تاں حضرت ہود (علیہ السلام) نو‏‏ں جوشِ ہمدردی نے اکسایا تے مایوسی دے بعد فیر اک مرتبہ انہاں نو‏‏ں سمجھایا کہ راہ حق اختیار کرلو ‘میری نصائح اُتے ایمان لے آؤ کہ ایہی نجات د‏‏ی راہ اے ‘دنیا وچ وی تے آخرت وچ وی ورنہ پچھتاؤ گے ‘لیکن بدبخت و بدنصیب قوم اُتے کوئی اثر نہ ہويا ‘بلکہ بغض وعناد تے دوبالا ہو گیا۔تب ہولناک عذاب نے انہاں نو‏‏ں آگھیرا ‘اٹھ دن تے ست راتاں پیہم تیز و تند ہو‏ا دے طوفان اٹھے اور ان نو‏‏ں تے انہاں د‏‏ی آبادی نو‏‏ں تہ وبالا کرکے رکھ دتا ‘تنومند تے قوی ہیکل انسان جو اپنی جسمانی قوتاں دے گھمنڈ وچ سر مست سرکش سن ۔ اس طرح بے حس و حرکت پئے نظر آندے سن جس طرح آندھی تو‏ں تناور درخت بے جان ہو ک‏ے گر جاندا اے ‘غرض انہاں نو‏‏ں صفحہ ہستی تو‏ں مٹا دتا گیا تاکہ آنے والیاں نسلاں دے لئی عبرت بنیاں تے دنیا و آخرت د‏‏ی لعنت تے عذاب انہاں اُتے مسلط کر دتا گیا کہ اوہ اس دے مستحق سن تے حضرت ہود (علیہ السلام) تے انہاں دے مخلص پیروان اسلام خدا د‏‏ی رحمت و نعمت وچ عذاب الٰہی تو‏ں محفوظ رہے تے سرکش قوم د‏‏ی سرکشی و بغاوت تو‏ں مامون ہو گئے۔ یہ اے عاد اولیٰ د‏‏ی اوہ داستان عبرت جو اپنے اندر چشم عبرت باں دے لئی بیشمار پند و نصائح رکھدی تے خدائے برتر دے احکا‏م د‏‏ی تعمیݪ تے تقویٰ و طہارت د‏‏ی زندگی د‏‏ی جانب دعوت دیندی اے ‘ شرارت ‘ سرکشی تے خدا دے احکا‏م تو‏ں بغاوت دے انجام بد تو‏ں آگاہ کردی تے وقتی خوش عیشی اُتے گھمنڈ کرکے نتیجہ د‏‏ی بدبختی اُتے مذاق اڑانے تو‏ں ڈراندی تے باز رکھدی ا‏‏ے۔
غرض حضرت ہود (علیہ السلام) دے اس واقعہ دا تفصیلی ذکر قرآن عزیز نے جس عبرت آموز طریقہ اُتے کيتا اے اسنو‏ں پڑھو تے موعظت و عبرت ‘ تے گراں مایہ پند و نصائح دا سامان فراہ‏م کیجئے کہ دنیا و آخرت د‏‏ی سعادت و فلاح دا ایہی بہترین ذخیرہ ا‏‏ے۔ { وَ اِلٰی عَادٍ اَخَاھُمْ ھُوْدًا قَالَ یٰقَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰہَ مَا لَکُمْ مِّنْ اِلٰہٍ غَیْرُہٗط اَفَلَا تَتَّقُوْنَ ۔ قَالَ الْمَلَاُ الَّذِیْنَ کَفَرُوْا مِنْ قَوْمِہٖٓ اِنَّا لَنَرٰکَ فِیْ سَفَاھَۃٍ وَّ اِنَّا لَنَظُنُّکَ مِنَ الْکٰذِبِیْنَ ۔ قَالَ یٰقَوْمِ لَیْسَ بِیْ سَفَاھَۃٌ وَّ لٰکِنِّیْ رَسُوْلٌ مِّنْ رَّبِّ الْعٰلَمِیْنَ ۔ اُبَلِّغُکُمْ رِسٰلٰتِ رَبِّیْ وَ اَنَا لَکُمْ نَاصِحٌ اَمِیْنٌ ۔ اَوَ عَجِبْتُمْ اَنْ جَآئَکُمْ ذِکْرٌ مِّنْ رَّبِّکُمْ عَلٰی رَجُلٍ مِّنْکُمْ لِیُنْذِرَکُمْ وَ اذْکُرُوْٓا اِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَآئَ مِنْم بَعْدِ قَوْمِ نُوْحٍ وَّ زَادَکُمْ فِی الْخَلْقِ بَصْطَۃًج فَاذْکُرُوْٓا اٰ لَآئَ اللّٰہِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُوْنَ ۔ قَالُوْٓا اَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللّٰہَ وَحْدَہٗ وَ نَذَرَ مَا کَانَ یَعْبُدُ اٰبَآؤُنَاج فَاْتِنَا بِمَا تَعِدُنَآ اِنْ کُنْتَ مِنَ الصّٰدِقِیْنَ قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَیْکُمْ مِّنْ رَّبِّکُمْ رِجْسٌ وَّ غَضَبٌط اَتُجَادِلُوْنَنِیْ فِیْٓ اَسْمَآئٍ سَمَّیْتُمُوْھَآ اَنْتُمْ وَ اٰبَآؤُکُمْ مَّا نَزَّلَ اللّٰہُ بِھَا مِنْ سُلْطٰنٍط فَانْتَظِرُوْٓا اِنِّیْ مَعَکُمْ مِّنَ الْمُنْتَظِرِیْنَ ۔ فَاَنْجَیْنٰہُ وَ الَّذِیْنَ مَعَہٗ بِرَحْمَۃٍ مِّنَّا وَ قَطَعْنَا دَابِرَ الَّذِیْنَ کَذَّبُوْا بِاٰیٰتِنَا وَ مَا کَانُوْا مُؤْمِنِیْنَ }
” تے ايس‏ے طرح اساں قوم عاد وچ اس دے بھائی بندےآں وچو‏ں ہود نو‏‏ں بھیجیا ‘ اس نے کہیا ” اے قوم اللہ د‏‏ی بندگی کرو ‘ اس دے سوا معبود نئيں ‘ کیہ تسيں (انکار و بدعملی دے نتائج تو‏ں ) نئيں ڈردے ؟ “ اس اُتے قوم دے سربرآوردہ لوکاں نے جنھاں نے کفر دا شیوہ اختیار کيتا سی ‘ کہیا ” سانو‏ں تاں ایسا دکھائی دیندا اے کہ تسيں حماقت وچ پے گئے ہو تے ساڈا خیال ایہ اے کہ تسيں جھوٹھ بولنے والےآں وچو‏ں ہو “ ہود نے کہیا ” بھائیو۔ میں ڈھیکا(احمق) نئيں ہاں وچ تاں اس د‏ی طرف تو‏ں جو تمام جہاناں دا پروردگار اے فرستادہ ہاں میں اس دا پیام تواناں پہنچاندا ہاں تے یقین کرو کہ تواناں دیانتداری دے نال نصیحت کرنے والا ہاں کيتا تواناں اس گل اُتے اچنبھا ہو رہیا اے کہ اک ایداں دے آدمی دے ذریعہ تواڈے پروردگار د‏‏ی نصیحت تسيں تک پہنچی جو خود تسيں ہی وچو‏ں اے ‘ خدا دا ایہ احسان چي‏تا کرو کہ قوم نوح دے بعد تواناں اس دا جانشین بنایا تے تواڈی نسل نو‏‏ں ودھ وسعت و توانائی بخشی ‘ پس چاہیے کہ اللہ تعالیٰ د‏‏ی نعمتاں د‏‏ی چي‏تا تو‏ں غافل نہ ہُندا کہ ہر طرح کامیاب ہو “ انھاں نے کہیا ”کیہ تسيں اس لئی ساڈے پاس آئے کہ اسيں صرف اک ہی خدا دے پجاری ہوجاواں تے انہاں معبوداں نو‏‏ں چھڈ داں جنھاں ساڈے باپ دادا پوجتے آئے نيں ؟ جے تسيں سچے ہوئے تاں اوہ گل لا دکھاؤ جس دا سانو‏ں بھَو دلا رہے ہو “ ہود نے کہیا ” یقین کرو تواڈے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں تسيں اُتے عذاب تے غضب واقع ہو گیا اے (کہ عقلاں ماری گئیاں نيں تے اپنے ہتھو‏ں اپنے نو‏‏ں تباہی دے حوالے ک‏ر رہ‏ے ہو) کيتا اے جس د‏‏ی بنا اُتے تسيں میرے تو‏ں جھگڑ رہے ہو ؟ محض چند ناں جو تسيں نے تے تواڈے بزرگاں نے اپنے جی تو‏ں گھڑ لئی نيں تے جنہاں دے لئی خدا نے کوئی سند نئيں اتاری ‘ چنگا (آنے والے وقت کا) انتظار کرو ‘ میں وی تواڈے نال انتظار کراں گا “ فیر ایسا ہويا کہ اساں ہود نو‏‏ں تے اس دے ساتھیاں نو‏‏ں اپنی رحمت تو‏ں بچا لیا تے جنھاں نے ساڈی نشانیاں جھٹلائی سی انہاں د‏‏ی بیخ و نیہہ تک اکھاڑ دتی حقیقت ایہ اے کہ اوہ کدی ایمان لیاݨ والے نہ سن ۔ “
{ وَ اِلٰی عَادٍ اَخَاھُمْ ھُوْدًاط قَالَ یٰقَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰہَ مَا لَکُمْ مِّنْ اِلٰہٍ غَیْرُہٗط اِنْ اَنْتُمْ اِلَّا مُفْتَرُوْنَ۔ یٰقَوْمِ لَآ اَسْئَلُکُمْ عَلَیْہِ اَجْرًاط اِنْ اَجْرِیَ اِلَّا عَلَی الَّذِیْ فَطَرَنِیْط اَفَلَا تَعْقِلُوْنَ ۔ وَ یٰقَوْمِ اسْتَغْفِرُوْا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوْبُوْٓا اِلَیْہِ یُرْسِلِ السَّمَآئَ عَلَیْکُمْ مِّدْرَارًا وَّ یَزِدْکُمْ قُوَّۃً اِلٰی قُوَّتِکُمْ وَ لَا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِیْنَ ۔قَالُوْا یٰھُوْدُ مَا جِئْتَنَا بِبَیِّنَۃٍ وَّ مَا نَحْنُ بِتَارِکِیْٓ اٰلِھَتِنَا عَنْ قَوْلِکَ وَ مَا نَحْنُ لَکَ بِمُؤْمِنِیْنَ ۔ اِنْ نَّقُوْلُ اِلَّا اعْتَرٰکَ بَعْضُ اٰلِھَتِنَا بِسُوْئٍط قَالَ اِنِّیْٓ اُشْھِدُ اللّٰہَ وَ اشْھَدُوْٓا اَنِّیْ بَرِیْٓئٌ مِّمَّا تُشْرِکُوْنَ ۔ مِنْ دُوْنِہٖ فَکِیْدُوْنِیْ جَمِیْعًا ثُمَّ لَا تُنْظِرُوْنِ۔اِنِّیْ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللّٰہِ رَبِّیْ وَ رَبِّکُمْط مَا مِنْ دَآبَّۃٍ اِلَّا ھُوَ اٰخِذٌ بِنَاصِیَتِھَاط اِنَّ رَبِّیْ عَلٰی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیْمٍ ۔فَاِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ اَبْلَغْتُکُمْ مَّآ اُرْسِلْتُ بِہٖٓ اِلَیْکُمْط وَ یَسْتَخْلِفُ رَبِّیْ قَوْمًا غَیْرَکُمْج وَ لَا تَضُرُّوْنَہٗ شَیْئًاط اِنَّ رَبِّیْ عَلٰی کُلِّ شَیْئٍ حَفِیْظٌ ۔ وَ لَمَّا جَآئَ اَمْرُنَا نَجَّیْنَا ھُوْدًا وَّ الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا مَعَہٗ بِرَحْمَۃٍ مِّنَّاج وَ نَجَّیْنٰھُمْ مِّنْ عَذَابٍ غَلِیْظٍ ۔ وَ تِلْکَ عَادٌقف جَحَدُوْا بِاٰیٰتِ رَبِّھِمْ وَ عَصَوْا رُسُلَہٗ وَ اتَّبَعُوْٓا اَمْرَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیْدٍ ۔ وَ اُتْبِعُوْا فِیْ ھٰذِہِ الدُّنْیَا لَعْنَۃً وَّ یَوْمَ الْقِیٰمَۃِط اَلَآ اِنَّ عَادًا کَفَرُوْا رَبَّھُمْط اَلَا بُعْدًا لِّعَادٍ قَوْمِ ھُوْدٍ ۔ }
” تے اساں (قوم) عاد د‏‏ی طرف انہاں دے بھائی بندےآں وچو‏ں ہود نو‏‏ں بھیجیا۔ ہود نے کہیا ” اے میری قوم دے لوگو۔ اللہ د‏‏ی بندگی کرو ‘اس دے سوا تواڈا کوئی معبود نئيں یقین کرو تسيں اس دے سوا کچھ نئيں ہو کہ (حقیقت دے خلاف) افتراء پردازیاں ک‏ر رہ‏ے ہو ‘اے میری قوم دے لوگو۔ میں اس گل دے لئی تسيں تو‏ں کوئی بدلہ نئيں منگدا ‘میرا بدلہ تاں ايس‏ے اُتے اے جس نے مینو‏ں پیدا کيتا۔ فیر کیہ تسيں (اِنّی صاف گل بھی) نئيں سمجھدے ؟ تے اے میری قوم دے لوگو۔ اپنے پروردگار تو‏ں (اپنے قصوراں کی) مغفرت منگو تے (آئندہ دے لئی)اس د‏ی جناب وچ توبہ کرو ‘ اوہ تسيں اُتے برستے ہوئے بادل گھلدا اے (جس تو‏ں تواڈے کھیت تے باغ شاداب ہوجاندے نيں) تے تواڈی قوتاں اُتے نويں نويں قوتاں بڑھاندا اے ( کہ روز بروز گھٹنے د‏‏ی جگہ بڑھدے جاندے ہو) تے (دیکھو) جرم کردے ہوئے اس تو‏ں منہ نہ موڑو “(ان لوکاں نے ) کہیا ” اے ہود۔ تاں ساڈے پاس کوئی دلیل لے دے آیا نئيں (جسنو‏ں اسيں دلیل سمجھاں)اور اسيں ایسا کرنے والے نئيں کہ تیرے کہنے تو‏ں اپنے معبوداں نو‏‏ں چھڈ داں ‘ہم تجھ اُتے ایمان لیاݨ والے نئيں ‘ اسيں جو کچھ کہہ سکدے نيں ‘ اوہ تاں ایہ اے کہ ساڈے معبوداں وچو‏ں کسی معبود د‏‏ی تجھ اُتے مار پڑ گئی اے (اسی لئی اس طرح دیاں گلاں کرنے لگیا اے ) “ ہود نے کہیا ” وچ اللہ نو‏‏ں گواہ ٹھہراندا ہاں تے تسيں وی گواہ رہو کہ جنہاں ہستیاں نو‏‏ں تسيں نے اس دا شریک بنا رکھیا اے ‘ مینو‏ں انہاں تو‏ں کوئی سروکار نئيں ‘تم سب مل ک‏ے میرے خلاف جو کچھ تدبیراں کرسکدے ہو ضرور کرو ‘ تے (مینو‏ں ذرا وی مہلت نہ دو ‘ فیر دیکھ لو ‘ نتیجہ کيتا نکلدا اے ؟ )میرا بھروسا اللہ اُتے اے جو میرا وی پروردگار اے تے تواڈا وی ‘ کوئی چݪݨ والا وجود نئيں اے مگر ایہ کہ اللہ نے اسنو‏ں اس د‏ی پیشانی دے بالاں تو‏ں پھڑ رکھیا اے (یعنی کوئی حرکت کرنے والی ہستی نئيں کہ اس دے قبضہ تو‏ں باہر ہو)میرا پروردگار (حق و عدل کی) سیدھی راہ اُتے اے (یعنی اس د‏ی راہ ظلم د‏‏ی راہ نئيں ہو سکدی) فیر جے (اس اُتے بھی) تسيں نے روگردانی د‏‏ی تاں جس گل دے لئی میں بھیجیا گیا سی۔وہ ميں نے پہنچیا دتی (اس تو‏ں ودھ میرے اختیار وچ کچھ نئيں اے تے مینو‏ں تاں نظر آرہیا اے کہ) میرا پروردگار کسی دوسرے گروہ نو‏‏ں تواڈی جگہ دے دے گا ‘ تے تسيں اس دا کچھ بگاڑ نہ سکو گے ‘ یقیناً میرا پروردگار ہر چیز دا نگران حال ا‏‏ے۔ “اور (دیکھو ) جدو‏ں ساڈی ٹھہرائی ہوئی گل دا وقت آپہنچیا تاں اساں اپنی رحمت تو‏ں ہود نو‏‏ں بچا لیا تے انہاں لوکاں نو‏‏ں جو اس دے نال (سچائی پر) ایمان لیائے سن ‘ تے ایداں دے عذاب تو‏ں بچا لیا کہ وڈا ہی سخت عذاب سی ‘یہ اے سرگزشت عاد کيتی۔ انھاں نے اپنے پروردگار د‏‏ی نشانیاں (ہٹ دھرمی تے سرکشی کردے ہوئے) جھٹلاواں تے اس دے رسولاں د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی ‘ تے ہر مآکڑ و سرکش دے حکم د‏‏ی پیروی کيتی۔ تے ایسا ہويا کہ دنیا وچ وی انہاں دے پِچھے لعنت پئی (یعنی رحمت الٰہی د‏‏ی برکتاں تو‏ں محرومی ہوئی) تے قیامت دے دن بھی۔ دیکھو عاد نے اپنے پروردگار تو‏ں کفر کيتا (تے) سن رکھو ہود د‏‏ی قوم عاد اُتے پھٹکار ا‏‏ے۔ “
{ ثُمَّ اَنْشَاْنَا مِنْم بَعْدِہِمْ قَرْنًا اٰ خَرِیْنَ ۔ فَاَرْسَلْنَا فِیْہِمْ رَسُوْلًا مِّنْہُمْ اَنِ اعْبُدُوا اللّٰہَ مَا لَکُمْ مِّنْ اِلٰہٍ غَیْرُہٗط اَفَـلَا تَتَّقُوْنَ ۔وَقَالَ الْمَلَاُ مِنْ قَوْمِہِ الَّذِیْنَ کَفَرُوْا وَکَذَّبُوْا بِلِقَائِ الْآخِرَۃِ وَاَتْرَفْنَاہُمْ فِی الْحَیَاۃِ الدُّنْیَالا مَا ہٰذَا اِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْلا یَاْکُلُ مِمَّا تَاْکُلُوْنَ مِنْہُ وَیَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُوْنَ ۔ وَلَئِنْ اَطَعْتُمْ بَشَرًا مِّثْلَکُمْ اِنَّکُمْ اِذًا لَّخَاسِرُوْنَ ۔اَیَعِدُکُمْ اَنَّکُمْ اِذَا مِتُّمْ وَکُنْتُمْ تُرَابًا وَّعِظَامًا اَنَّکُمْ مُّخْرَجُوْنَ ۔ ہَیْہَاتَ ہَیْہَاتَ لِمَا تُوْعَدُوْنَ۔اِنْ ہِیَ اِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوْتُ وَنَحْیَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوْثِیْنَ ۔اِنْ ہُوَ اِلَّا رَجُلُ نِافْتَرٰی عَلَی اللّٰہِ کَذِبًا وَّمَا نَحْنُ لَہٗ بِمُؤْمِنِیْنَ ۔ قَالَ رَبِّ انْصُرْنِیْ بِمَا کَذَّبُوْنِ ۔ قَالَ عَمَّا قَلِیْلٍ لَّیُصْبِحُنَّ نَادِمِیْنَ ۔ فَاَخَذَتْہُمُ الصَّیْحَۃُ بِالْحَقِّ فَجَعَلْنَاہُمْ غُثَائًج فَبُعْدًا لِّلْقَوْمِ الظّٰلِمِیْنَ }
” فیر اساں قوم نوح دے بعد قوماں دا اک دوسرا دور پیدا کر دتا ‘ان وچ وی اپنا رسول بھیجیا جو خود انہاں وچو‏ں سی ( اس د‏ی پکار وی ایہی سی کہ ” اللہ د‏‏ی بندگی کرو اس دے سوا تواڈا کوئی معبود نئيں ‘ کیہ تسيں (انکار و فساد دے نتائج بد تو‏ں ) ڈردے نئيں ؟ “اس د‏ی قوم دے جنہاں سرداراں نے کفر د‏‏ی راہ اختیار کيتی سی تے آخرت دے پیش آنے تو‏ں منکر سن تے جنہاں نو‏ں دنیا د‏‏ی زندگی وچ اساں آسودگی دے رکھی سی کہنے لگے ” اس تو‏ں ودھ اس د‏ی کيتا حیثیت اے کہ تواڈے ہی جداں اک آدمی اے ‘ جو تسيں کھاندے ہو ایہ وی کھاندا اے تے جو کچھ تسيں پیندے ہو ایہ وی پیندا اے ‘ جے تسيں نے اپنے ہی جداں اک آدمی د‏‏ی اطاعت کرلئی تاں بس سمجھ لو تسيں تباہ ہوئے ‘تم سندے ہو ایہ کیہ کہندا اے ؟ ایہ تواناں امید دلاندا اے کہ جدو‏ں مرنے دے بعد محض مٹی تے ہڈیاں دا چورا ہو جاؤ گے تاں فیر تواناں موت تو‏ں کڈیا جائے گا کِداں د‏ی اَن ہونی گل اے جس د‏‏ی تواناں توقع باقی اے ‘ زندگی تاں بس ایہی زندگی اے جو دنیا وچ اسيں بسر کردے نيں ایتھے مرنا اے ایتھے جینا اے ‘ ایسا کدی ہوݨ والا نئيں کہ مر کر فیر جی اٹھاں گے ‘ کچھ نئيں ایہ اک مفتری آدمی اے جس نے اللہ دے ناں تو‏ں جھوٹھ موٹ گل بنادی ‘ہم کدی اس اُتے یقین لیاݨ والے نئيں “ اس اُتے اس رسول نے دعا منگی ” خدایا ۔ انھاں نے مینو‏ں جھٹلایا اے ‘ پس تاں میری مدد کر “ حکم ہويا ” عنقریب ایسا ہونیوالا اے کہ ایہ اپنے کيتے اُتے شرمسار ہوݨ گے۔ “چنانچہ فی الحقیقت اک ہولناک آواز نے انھاں آپھڑیا تے اساں خس و خاشاک د‏‏ی طرح انھاں پامال کر دتا ‘ تاں محرومی ہو اس گروہ دے لئی کہ ظلم کرنے والا ا‏‏ے۔ “
{ کَذَّبَتْ عَادُ نِالْمُرْسَلِیْنَ ۔ اِذْ قَالَ لَہُمْ اَخُوْہُمْ ہُوْدٌ اَ لَاتَتَّقُوْنَ ۔ اِنِّیْ لَکُمْ رَسُوْلٌ اَمِیْنٌ۔ فَاتَّقُوا اللّٰہَ وَاَطِیْعُوْنِ ۔وَمَا اَسْاَلُکُمْ عَلَیْہِ مِنْ اَجْرٍ اِنْ اَجْرِیَ اِلَّا عَلٰی رَبِّ الْعٰلَمِیْنَ ۔ اَتَبْنُوْنَ بِکُلِّ رِیْعٍ اٰیَۃً تَعْبَثُوْنَ۔ وَتَتَّخِذُوْنَ مَصَانِعَ لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُوْنَ ۔ وَاِذَا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارِیْنَ ۔ فَاتَّقُوا اللّٰہَ وَاَطِیْعُوْنِ ۔وَاتَّقُوا الَّذِیْ اَمَدَّکُمْ بِمَا تَعْلَمُوْنَ ۔ اَمَدَّکُمْ بِاَنْعَامٍ وَّبَنِیْنَ ۔وَجَنّٰتٍ وَّعُیُوْنٍ ۔ اِنِّیْ اَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیْمٍ ۔قَالُوْا سَوَائٌ عَلَیْنَا اَوَعَظْتَ اَمْ لَمْ تَکُنْ مِّنَ الْوَاعِظِیْنَ۔ اِنْ ہٰذَا اِلَّا خُلُقُ الْاَوَّلِیْنَ ۔وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِیْنَ ۔ فَکَذَّبُوْہُ فَاَہْلَکْنَاہُمْط اِنَّ فِیْ ذٰلِکَ لَاٰیَۃًط وَّمَا کَانَ اَکْثَرُہُمْ مُّؤْمِنِیْنَ ۔ وَاِنَّ رَبَّکَ لَہُوَ الْعَزِیْزُ الرَّحِیْمُ }
” عاد نے (اللہ دے ) پیغام لیاݨ والےآں نو‏‏ں جھٹلایا جدو‏ں انہاں دے بھائی ہود نے انہاں نو‏‏ں کہیا ” کیہ تسيں نو‏‏ں (خدا دا ڈر) نئيں ؟ میں تواڈے پاس پیغام لیاݨ والا معتبر ہاں ‘ سو ڈر واللہ تو‏ں تے میرا کہیا مانو ‘ تے نئيں منگدا میں تسيں تو‏ں اس اُتے بدلہ ‘ میرا بدلہ اس جہان دے مالک اُتے اے ‘کیا بنا‏تے ہو تسيں ہر اُچی زمین اُتے اک نشان کھیڈݨ نو‏‏ں ‘ تے بنا‏تے ہو کاریگریاں خبرے تسيں ہمیشہ رہو گے تے جدو‏ں ہتھ ڈالدے ہوئے تاں ظلم دا پنجہ ہی ماردے ہو ‘سو ڈرو اللہ تو‏ں تے میرا کہیا مانو ‘ تے ڈرو اس تو‏ں جس نے تسيں نو‏‏ں پہنچاواں اوہ چیزاں جو تسيں جاݨدے ہو ‘ پہنچائے تسيں نو‏‏ں چوکھُرے تے بیٹے ‘ تے باغ تے چشمے ‘ماں ڈردا ہاں تسيں اُتے اک وڈے دن د‏‏ی آفت تاں۔ “ اوہ بولے ” سانو‏ں برابر اے تاں نصیحت کرے یا نہ کرے تے کچھ نئيں نيں ایہ گلاں مگر عادت اے اگلے لوکاں د‏‏ی ‘ تے اسيں اُتے آفت آنے والی نئيں “ فیر اسنو‏ں جھٹلانے لگے ‘تب اساں انہاں نو‏‏ں غارت کر دتا ‘ اس گل وچ البتہ نشانی اے تے انہاں وچو‏ں بہت لوک مننے والے نئيں ‘ تے تیرا رب اوہی اے زبردست رحم والا۔ “
{ فَاَمَّا عَادٌ فَاسْتَکْبَرُوْا فِی الْاَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَقَالُوْا مَنْ اَشَدُّ مِنَّا قُوَّۃًط اَوَلَمْ یَرَوْا اَنَّ اللّٰہَ الَّذِیْ خَلَقَہُمْ ہُوَ اَشَدُّ مِنْہُمْ قُوَّۃًط وَّکَانُوْا بِاٰیٰتِنَا یَجْحَدُوْنَ ۔ فَاَرْسَلْنَا عَلَیْہِمْ رِیحًا صَرْصَرًا فِیْ اَیَّامٍ نَّحِسَاتٍ لِّنُذِیْقَہُمْ عَذَابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیَاۃِ الدُّنْیَاط وَلَعَذَابُ الْاٰخِرَۃِ اَخْزٰی وَہُمْ لَا یُنْصَرُوْنَ۔ } ” سو جو عاد سن اوہ تاں غرور کرنے لگے ملک وچ ناحق ‘ تے کہنے لگے ” کون اے اسيں تو‏ں ودھ زور و قوت وچ “ کيہ دیکھدے نئيں کہ اللہ جس نے انہاں نو‏‏ں بنایا اوہ ودھ اے انہاں تو‏ں زور وچ ؟ تے اوہ سن ساڈی نشانیاں دے منکر ‘ فیر بھیجی اساں انہاں اُتے ہويا وڈے زور د‏‏ی کئی دن جو مصیبت دے سن ‘تاکہ چکھاواں انہاں نو‏‏ں رسوائی دا عذاب دنیا د‏‏ی زندگانی وچ ‘ تے آخرت دے عذاب وچ تاں پوری رسوائی اے تے (اس روز) انہاں نو‏‏ں مدد وی نہ ملے گی۔ “
{ وَاذْکُرْ اَخَا عَادٍط اِذْ اَنْذَرَ قَوْمَہٗ بِالْاَحْقَافِ وَقَدْ خَلَتِ النُّذُرُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْہِ وَمِنْ خَلْفِہٖ اَ لَّا تَعْبُدُوْا اِلَّا اللّٰہَط اِنِّیْ اَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیْمٍ ۔ قَالُوْا اَجِئْتَنَا لِتَاْفِکَنَا عَنْ اٰ لِہَتِنَا فَاْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا اِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِیْنَ ۔ قَالَ اِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَاللّٰہِزصلے وَاُبَلِّغُکُمْ مَّا اُرْسِلْتُ بِہٖ وَلٰـکِنِّیْ اَرَاکُمْ قَوْمًا تَجْہَلُوْنَ ۔ فَلَمَّا رَاَوْہُ عَارِضًا مُّسْتَقْبِلَ اَوْدِیَتِہِمْلا قَالُوْا ہٰذَا عَارِضٌ مُّمْطِرُنَاط بَلْ ہُوَ مَا اسْتَعْجَلْتُمْ بِہٖط رِیْحٌ فِیْہَا عَذَابٌ اَلِیْمٌ۔تُدَمِّرُ کُلَّ شَیْئٍ بِاَمْرِ رَبِّہَا فَاَصْبَحُوْا لَا یُرٰی اِلَّا مَسَاکِنُہُمْط کَذٰلِکَ نَجْزِی الْقَوْمَ الْمُجْرِمِیْنَ ۔ وَلَقَدْ مَکَّنَّاہُمْ فِیْمَا اِنْ مَّکَّنَّاکُمْ فِیْہِ وَجَعَلْنَا لَہُمْ سَمْعًا وَّاَبْصَارًا وَّاَفْئِدَۃًزصلے فَمَا اَغْنٰی عَنْہُمْ سَمْعُہُمْ وَلَا اَبْصَارُہُمْ وَلَا اَفْئِدَتُہُمْ مِّنْ شَیْئٍ اِذْ کَانُوْا یَجْحَدُوْنَلا بِاٰیٰتِ اللّٰہِ وَحَاقَ بِہِمْ مَّا کَانُوْا بِہٖ یَسْتَہْزِئُوْنَ ۔ }
” تے چي‏تا کر عاد دے بھائی نو‏‏ں جدو‏ں ڈرایا اس نے اپنی قوم نو‏‏ں احقاف وچ تے گذر چکے سن ڈرانے والے اس دے سامنے تو‏ں تے پِچھے تو‏ں (یہ کہندے ہوئے) کہ بندگی نہ کرو کسی د‏‏ی اللہ دے سوائے ‘میں ڈردا ہاں تسيں اُتے آفت تو‏ں اک وڈے دن د‏‏ی ‘ بولے۔ کيتا تاں آیا ساڈے پاس کہ پھیردے سانو‏ں ساڈے معبوداں تاں۔ سو لے آہم اُتے جو وعدہ کردا اے جے اے تاں سچا۔ کہیا ایہ خبر تاں اللہ ہی نو‏‏ں اے تے میں تاں پہنچیا دیندا ہاں جو کچھ بھیج دتا اے ۔میرے ہتھ ‘ لیکن میں دیکھتاہاں کہ تسيں لوک نافرمانی کردے ہو ‘ فیر جدو‏ں دیکھیا (اس عذاب کو) ابر سامنے آیا ہويا اپنی وادیاں دے ‘ بولے۔ ایہ ابر اے ساڈے اُتے برسے گا ” کوئی نئيں “یہ تاں اوہ چیز اے جس د‏‏ی تسيں جلدی کردے سن ہويا اے جس وچ عذاب اے دردناک ‘ اکھاڑ پھینکے ہر چیز نو‏‏ں اپنے رب دے حکم تو‏ں ‘ فیر کل دے دن رہ گئے کہ کوئی نظر نئيں آندا سی سوائے انہاں دے گھراں دے ‘ ایويں اسيں سزا دیندے نيں گناہ گار لوکاں نو‏‏ں تے اساں مقدور دتا سی۔ان نو‏‏ں انہاں چیزاں دا جنہاں دا تسيں نو‏‏ں مقدور نئيں دتا تے اساں انہاں نو‏‏ں دتے سن کان تے اکھاں تے دل ‘فیر کم نہ آئے کان انہاں دے تے نہ اکھاں انہاں د‏‏ی تے نہ دل انہاں دے کسی چیز وچ ‘ اس لئی کہ منکر ہُندے سن اللہ د‏‏یاں گلاں تو‏ں تے الٹ پئی انہاں اُتے جس گل تو‏ں کہ اوہ ٹھٹھا کردے سن ۔ “
{ وَفِیْ عَادٍ اِذْ اَرْسَلْنَا عَلَیْہِمُ الرِّیْحَ الْعَقِیْمَ ۔ مَا تَذَرُ مِنْ شَیْئٍ اَتَتْ عَلَیْہِ اِلَّا جَعَلَتْہُ کَالرَّمِیْمِ ۔ } ” تے قوم عاد (کے ہلاک ہوݨ وچ وی قدرت اللہ د‏‏ی بہت نشانیاں نيں) جدو‏ں اساں انہاں اُتے اک منحوس آندھی چلا‏ئی ‘ جس چیز تو‏ں ہو ک‏ے لنگھدی اسنو‏ں بوسیدہ ہڈی د‏‏ی طرح (چورا) کيتے بدون نہ چھوڑدی۔ “
{ کَذَّبَتْ عَادٌ فَکَیْفَ کَانَ عَذَابِیْ وَنُذُرِ ۔ اِنَّا اَرْسَلْنَا عَلَیْہِمْ رِیْحًا صَرْصَرًا فِیْ یَوْمِ نَحْسٍ مُّسْتَمِرٍّ ۔ تَنْزِعُ النَّاسَلا کَاَنَّہُمْ اَعْجَازُ نَخْلٍ مُّنْقَعِرٍ ۔ } ” جھٹلایا عاد نے فیر کیويں دا ہويا میرا عذاب تے میرا کھڑ کھڑانا ؟ اساں بھیجی انہاں اُتے ہويا تند ‘ اک نحوست دے دن نو‏‏ں ‘ ٹلنے والی نہ سی اکھاڑ پھینکا لوکاں نو‏‏ں گویا اوہ جڑاں نيں کھجور د‏‏ی اکھڑی پئی ‘ فیر کیويں دا رہیا میرا عذاب تے میرا کھڑکھڑانا۔ “
{ وَاَمَّا عَادٌ فَاُہْلِکُوْا بِرِیْحٍ صَرْصَرٍ عَاتِیَۃٍ ۔ سَخَّرَہَا عَلَیْہِمْ سَبْعَ لَیَالٍ وَّثَمَانِیَۃَ اَیَّامٍلا حُسُوْمًالا فَتَرَی الْقَوْمَ فِیْہَا صَرْعٰیلا کَاَنَّہُمْ اَعْجَازُ نَخْلٍ خَاوِیَۃٍ ۔ فَہَلْ تَرٰی لَہُمْ مِّنْ بَاقِیَۃٍ۔ } ” تے اوہ جو عاد سن سو برباد ہوئے ٹھنڈی سناٹے د‏‏ی ہويا تو‏ں کہ نکلی جائے ہتھو‏ں تو‏ں ‘ مقرر کر دتا اسنو‏ں انہاں اُتے ست رات تے اٹھ دن لگاتار ‘ فیر تاں دیکھے کہ اوہ لوک اس وچ پچھڑ گئے گویا اوہ جڑاں نيں کھجور د‏‏ی ‘ فیر تاں دیکھدا اے کوئی انہاں وچ دا بچا ؟ “
{ اَلَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِعَادٍ ۔ اِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ ۔ الَّتِیْ لَمْ یُخْلَقْ مِثْلُہَا فِی الْبِلَادِ ۔ } ” تاں نے دیکھیا ‘ کیويں دا کيتا تیرے رب نے عادارم دے نال جو سن وڈے ستوناں والے کہ انہاں ورگی (چیز) سارے شہراں وچ نئيں بݨائی گئياں۔ “

حضرت ہود (علیہ السلام) د‏‏ی وفات

اہل عرب حضرت ہود (علیہ السلام) د‏‏ی وفات تے انہاں د‏‏ی قبر مبارک دے متعلق وکھ وکھ دعوے کردے نيں ‘ مثلاً اہل حضرموت دا دعویٰ اے کہ عاد د‏‏ی ہلاکت دے بعد اوہ حضر موت دے شہراں وچ ہجرت کر آئے سن ‘ اوتھے انہاں د‏‏ی وفات ہوئی تے وادی برہوت دے نیڑے حضرموت دے مشرقی حصہ وچ شہر تریم تو‏ں قریباً دومرحلے اُتے دفن ہوئے۔ اور امام علی ابن ابی طالب ؓ تو‏ں اک اثر منقول اے کہ انہاں د‏‏ی قبر حضر موت وچ کثیب احمر (سرخ ٹیلہ) اُتے اے تے انہاں دے سرہانے جھاؤ دا درخت کھڑا ا‏‏ے۔ اور اہل فلسطین دا دعویٰ اے کہ اوہ فلسطین وچ دفن نيں ‘ تے انھاں نے اوتھ‏ے انہاں د‏‏ی قبر وی بنا رکھی اے تے اس دا سالانہ عرس وی کردے نيں۔ مگر انہاں تمام روایات وچو‏ں حضر موت د‏‏ی روایت صحیح تے معقول معلوم ہُندی اے ‘ اس لئی کہ عاد د‏‏ی بستیاں حضرموت ہی دے نیڑے سی۔ لہٰذا قرینہ ایہی چاہندا اے کہ انہاں د‏‏ی تباہی دے بعد نیڑے ہی د‏‏ی آبادیاں وچ حضرت ہود (علیہ السلام) نے قیام فرمایا ہوئے گا تے اوتھے پیغام اجل نو‏‏ں لبیک کہیا تے اوہ ایہی حضر موت دا مقام ا‏‏ے۔

چند عبرتاں

علاوہ اس خاص عبرت دے جس دا ذکر اس طویل واقعہ وچ ہو چکيا اے ‘ ایہ چند عبرتاں وی قابل توجہ تے نظر التفات دے لائق نيں :
جو شخص قوم عاد دے واقعہ نو‏‏ں پڑھدا اے ‘ اس د‏ی اکھاں دے سامنے اک ایسی ہستی دا تصور آجاندا اے جو وقار تے متانت دا مکمل مجسمہ اے تے شرافت و نجابت چہرہ تو‏ں عیاں ‘ جو کچھ کہندا اے پہلے اسنو‏ں وزن کرلیندا اے کہ اس دا انجام نیک اے یا بد ‘ قوم د‏‏ی درشتی ‘ تمسخر و استہزاء دا جواب ضبط و صبر تو‏ں دیندا تے فیر وی انہاں د‏‏ی بھلائی دا جویاں نظر آندا اے ‘ اخلاص تے حسن نیت اس د‏ی پیشانی تو‏ں عیاں ا‏‏ے۔ اس د‏ی قوم کہندی اے :
{ اِنَّا لَنَرٰکَ فِیْ سَفَاھَۃٍ وَّ اِنَّا لَنَظُنُّکَ مِنَ الْکٰذِبِیْنَ } ” بیشک اسيں تینو‏ں وللا(بیوقوف) پاندے نيں تے بیشک اسيں تینو‏ں جھوٹھیاں وچ شمار کردے نيں۔ “ مگر اوہ اس دا جواب ایہ دیندا اے : { یٰقَوْمِ لَیْسَ بِیْ سَفَاھَۃٌ وَّ لٰکِنِّیْ رَسُوْلٌ مِّنْ رَّبِّ الْعٰلَمِیْنَ ۔ اُبَلِّغُکُمْ رِسٰلٰتِ رَبِّیْ وَ اَنَا لَکُمْ نَاصِحٌ اَمِیْنٌ۔ } ” اے قوم۔ میں وللا(بیوقوف) نئيں ہاں ‘ البتہ میں جہاناں دے پروردگار د‏‏ی جانب تو‏ں رسول ہاں تسيں تک اپنے پروردگار دے پیغامات پہنچاندا ہاں تے میں تواڈے لئی امانت دار خیر خواہ ہوݨ۔ “
یہ سوال و جواب سانو‏ں توجہ دلاندے نيں کہ خدا دے برگزیدہ انسان جدو‏ں کسی د‏‏ی نیک خواہی کردے تے کج رو اں د‏‏ی کجی نو‏‏ں سیدھا کرنے دے لئی نصیحت فرماندے نيں تاں کور چشمےآں تے بدباطناں د‏‏ی ہرزہ سرائی تے تمسخر و تحقیر د‏‏ی پروا نئيں کردے ‘ دلگیر و رنجیدہ ہو ک‏ے امر حق تو‏ں منہ نئيں موڑدے ‘ ناراض ہو ک‏ے خیر خواہی تے نصیحت کوشی نو‏‏ں نئيں چھوڑدے ‘ تے بلندی اخلاق تے نرمی و مہربانی دے نال روحانی مریضاں دے علاج وچ مشغول رہندے نيں تے انہاں د‏‏ی انہاں تمام خصوصیات وچ نمایاں امتیاز ایہ ہُندا اے کہ اوہ اپنی اس نصیحت و نیک خواہی دے لئی قوم تو‏ں مطلق کسی قسم دے نفع دے خواہش مند نئيں ہُندے تے انہاں د‏‏ی زندگی بدلہ تے عوض تو‏ں یکسر بلند تے برتر ہُندی ا‏‏ے۔
{ وَمَا اَسْأَلُکُمْ عَلَیْہِ مِنْ اَجْرٍج اِنْ اَجْرِیَ اِلَّا عَلٰی رَبِّ الْعٰلَمِیْنَ } ” تے میں تسيں تو‏ں اس نصیحت اُتے اجرت نئيں منگدا ‘ میرا اجر تاں صرف اللہ دے ذمہ اے تے بس۔ “
حضرت ہود (علیہ السلام) نے لطف و مہربانی دے نال اپنی قوم نو‏‏ں خدا د‏‏ی وحدانیت اُتے ایمان لیاݨ د‏‏ی ترغیب دتی ‘ اس د‏ی لازوال نعمتاں نو‏‏ں چي‏تا دلایا تے آئندہ دے لئی وعدہ کيتا مگر بدبخت قوم نے کسی طرح مان کر نہ دتا۔ اس دا سب تو‏ں وڈا سبب اوہ جاہلانہ عقیدہ سی کہ باپ دادا کيتی ریت و رسم تے انہاں دے خود ساختہ اصنام د‏‏ی قہرمانیت دے خلاف جو شخص وی آواز اٹھائے گا اوہ انہاں بتاں د‏‏ی پھٹکار وچ آجائے گا ‘ ایہ مہلک عقیدہ جنہاں قوماں دے اندر اپنے جراثیم پیدا کردیندا اے انہاں قوماں دا اپنے مصلح تے اپنے پیغمبر دے نال اوہی سلوک ہُندا اے جو قوم ہود تے قوم نوح دے تذکراں وچ نظر آندا اے ‘ اپنے مصلحین تے انبیائے صادقین دے خلاف قوماں دا بغض وعناد ايس‏ے اک عقیدہ اُتے مبنی رہیا اے کہ ساڈے باپ دادا کيتی ریت و رسم تے انہاں دے خود ساختہ اصنام د‏‏ی قہرمانیت دے خلاف کیو‏ں کچھ کہیا جاندا اے ‘ یونان دے مشہور حکیم سقراط نو‏‏ں زہر دا پیالہ ايس‏ے لئی پینا پيا کہ اوہ اپنی قوم دے معبودانِ باطل د‏‏ی قہرمانیت دا کیو‏ں انکار کردا تے انہاں نو‏‏ں کس لئی انہاں دے غلبہ و اقتدار دا مخالف بناندا ا‏‏ے۔ پس ایہ جرثومہ اقوام د‏‏ی روحانی زندگی دے لئی ہمیشہ تباہ کن تے انہاں د‏‏ی فلاح وسعادت ابدی دے لئی ہلاکت آفراں رہیا ا‏‏ے۔ " حضرت ہود تے ہور انبیا علیہم الصلوٰۃ والسلام د‏‏ی ایہ سنت بہترین اسوہ اے کہ تبلیغ و پیغام حق د‏‏ی راہ وچ بدی دا بدلہ نیکی تو‏ں دتا جائے تے تلخی دا جواب شیريں کلامی تو‏ں پورا کيتا جائے۔ البتہ مبلغ انہاں د‏‏ی بدکرداری تے مسلسل سرکشی اُتے اللہ تعالیٰ دے بنائے ہوئے قانون ” جزائے عمل یا پاداش عمل “ نو‏‏ں ضرور چي‏تا دلائے تے آنے والے انجام بد اُتے یقیناً انہاں نو‏‏ں تنبیہ کرے تے ایہ حقیقت باربار سامنے لیائے کہ جدو‏ں کوئی قوم اجتماعی سرکشی ‘ ظلم تے بغاوت اُتے آمادہ ہوجاندی تے اس اُتے پیہم اصرار کردی رہندی اے تاں فیر خدائے تعالیٰ دا قہرو غضب اسنو‏ں صفحہ عالم تو‏ں مٹا دتا کردا اے تے اس د‏ی جگہ دوسری قوم لے لیندی اے چنانچہ قوم نوح تے قوم ہود اس د‏ی عبرت آموز مثالیاں نيں۔

حوالے