غزہ شہر
غزہ | ||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
(عربی وچ: غزة) | ||||||||||||||||||||
غزہ شہر دا اک عمومی منظر
| ||||||||||||||||||||
بلدیہ غزہ دا لوگو | ||||||||||||||||||||
تاریخ تاسیس | تقریباً 1500 ق م 1893ء وچ بلدیہ دا قیام | |||||||||||||||||||
نقشہ |
||||||||||||||||||||
انتظامی تقسیم | ||||||||||||||||||||
ملک | {{#ifموجود:سانچہ:فلسطین|
| |||||||||||||||||||
فلسطین}}[۱] | ||||||||||||||||||||
دارالحکومت برائے | ||||||||||||||||||||
محافظہ | محافظہ غزہ | |||||||||||||||||||
حکام | ||||||||||||||||||||
صدر بلدیہ | یحی سراج | |||||||||||||||||||
جغرافیائی خصوصیات | ||||||||||||||||||||
متناسقات | Coordinates: Unable to parse latitude as a number:سانچہ:60.إلى.10 Invalid arguments have been passed to the {{#coordinates:}} function | |||||||||||||||||||
رقبہ | 45 سانچہ:کم2 | |||||||||||||||||||
بلندی | 30 میٹر | |||||||||||||||||||
آبادی | ||||||||||||||||||||
تعداد آبادی | 590,481 افراد (اعداد و شمار 2017[۳]) | |||||||||||||||||||
کل آبادی | 677,799 افراد[۲] (2023ء دا تخمینہ) | |||||||||||||||||||
مزید معلومات | ||||||||||||||||||||
جڑواں شہر | ||||||||||||||||||||
اوقات | EET (مشرقی یورپ دا وقت +2 گرینوچ) | |||||||||||||||||||
گرمائی وقت | +3 گرینوچ | |||||||||||||||||||
رمزِ ڈاک | 860
| |||||||||||||||||||
فون کوڈ | 7 00970 [۴] | |||||||||||||||||||
باضابطہ ویب سائٹ | www.mogaza.org | |||||||||||||||||||
جیو رمز | 281133 | |||||||||||||||||||
ترمیم |
غزّہ (تلفظ: عربی: غَزَّة) جسنوں غزہ شہر وی کہیا جاندا اے، غزہ پٹی دے شمال وچ واقع اک فلسطینی شہر اے جو 2023ء دی اسرائیل حماس جنگ توں پہلے 2017ء وچ 590,481 نفوس اُتے مشتمل دولت فلسطین دا سب توں ودھ آبادی والا شہر تے فلسطینیاں دی سب توں وڈی بستی سی غزہ شہر بحیرہ روم دے مشرقی ساحل دے جنوبی کنارے اُتے تے یروشلم توں 78 کلومیٹر دی مسافت اُتے اس دے جنوب مغربی سمت اُتے آباد اے۔ انتظامی لحاظ توں ایہ شہر محافظہ غزہ دا مرکز وی اے۔ شہر دا کل رقبہ محض 56 مربع کلومیٹر اُتے محیط اے جس دی نیہہ اُتے ایہ گنجان آبادی والے شہراں وچ سر لسٹ سمجھیا جاندا اے۔
گھٹ توں گھٹ پندرہويں صدی ق م توں آباد[۱۴] اس شہر غزہ اُتے اس دی پوری تریخ وچ وکھ وکھ قوماں تے سلطنتاں دا غلبہ رہیا اے۔ قدیم مصریاں نے تقریباً 350 سال تک اس اُتے حکومت کیتی، اس دے بعد فلسطی قوم نے اسنوں اپنے فلسطیا دا حصہ بنا لیا۔ رومی سلطنت دے تحت غزہ نسبتاً مامون رہیا تے اس زمانہ وچ اس دی بندرگاہ نوں فروغ نصیب ہويا۔ 635 عیسوی وچ ایہ خطۂ فلسطین دا اوہ پہلا شہر بنا جسنوں خلافت راشدہ دی فوج نے فتح کيتا تے اس دے بعد جلد ہی اس شہر نے اسلامی قانون دے اک مرکز دی حیثیت توں ترقی کيتی۔ پر جدوں 1099ء وچ ایتھے صلیبی ریاست قائم ہوئی تاں غزہ تباہ حال سی۔ بعد دی صدیاں وچ غزہ نوں منگول حملےآں توں لے کے شدید سیلاب تے ٹڈیاں دے غول تک کئی مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ سولہويں صدی تک آندے آندے ایہ شہر اک پنڈ وچ تبدیل ہو گیا تے اس دوران وچ ایہ شہر سلطنت عثمانیہ دا حصہ بن گیا۔ سلطنت عثمانیہ دے دور حکومت دے نصف اول وچ رضوان خاندان غزہ اُتے حاکم سی۔ اودوں ایہ شہر تجارت دا مرکز سی تے ایتھے امن و خوش حالی عام سی غزہ دی بلدیہ 1893ء وچ قائم ہوئی۔
پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ غزہ ذیلی ضلع برطانوی افواج دے قبضے وچ چلا گیا تے انتداب فلسطین دا حصہ بن گیا۔ 1948ء دی عرب اسرائیل جنگ دے نتیجے وچ مصر نے نو تشکیل شدہ غزہ پٹی دے علاقے دا انتظام حاصل کيتا تے شہر وچ کئی اصلاحات کيتیاں گئیاں۔ سنہ 1967ء دی چھ روزہ جنگ دے بعد اسرائیل غزہ اُتے قابض ہويا تے 1993ء وچ اس شہر نوں نويں تشکیل شدہ فلسطینی قومی عملداری وچ منتقل کر دتا گیا۔ 2006ء دے انتخابات دے بعد دے مہینےآں وچ فتح تے حماس دے فلسطینی سیاسی دھڑاں دے درمیان مسلح تصادم شروع ہو گیا، جس دے نتیجے وچ غزہ وچ اقتدار اُتے قبضہ کر ليا گیا۔ اس دے بعد غزہ پٹی اسرائیل دی قیادت وچ مصری حمایت یافتہ ناکہ بندی دا شکار سی[۱۵] اسرائیل نے جون 2010ء وچ اشیائے ضروری دی اجازت دیندے ہوئے ناکہ بندی وچ نرمی دی تے مصر نے 2011ء وچ رفح سرحدی گذرگاہ نوں پیدل چݪݨ والےآں دے لئی دوبارہ کھول دتا۔[۱۵][۱۶]
غزہ دی بنیادی اقتصادی سرگرمیاں ایتھے موجود چھوٹے درجہ دی صنعتاں تے زراعت نيں۔ پر ناکہ بندی تے بار بار ہوݨ والے تنازعات نے معیشت نوں شدید دباؤ وچ ڈال دتا اے۔[۱۷] غزہ دے فلسطینی باشندےآں دی اکثریت مسلمان اے جدوں کہ مسیحی اقلیت وی ایتھے بستی اے۔ غزہ دی آبادی بوہت گھٹ عمر اے، جس وچ تقریباً 75% دی عمر 25 سال توں کم اے۔ ایہ شہر فی الحال 14 رکنی میونسپل کونسل دے زیر انتظام اے جو حماس دے زیر انتظام اے۔
مارچ 2024ء دے بعد آپریشن طوفان الاقصیٰ دے موقع پ اسرائیلی فوج نے غزہ پٹی دے شمالی شہر تے آس پاس دے علاقےآں دے وڈے حصےآں اُتے بمباری کی، جس توں بہت ساریاں عمارتاں تے بنیادی ڈھانچہ تباہ ہو گیا۔ تقریباً تمام مکین شہر چھڈ چکے نيں یا جنوبی غزہ دی طرف نقل مکانی کر گئے نيں یا شدید بمباری دی زد وچ آکے لقمۂ اجل ہو چکے نيں۔ چنانچہ آبادی دے پرانے ریکارڈ یا تخمینہ ہن پرانا ہو چکيا اے۔[۱۸]
"غزہ" دا ناں سب توں پہلے پندرہويں صدی ق م وچ مصر دے تحتمس سوم دے فوجی ریکارڈ توں جانیا جاندا ہے۔[۱۹] جدید آشوری سلطنت دے ذرائع وچ ، آخری فلسطی قوم دور دی عکاسی کردے ہوئے، اسنوں ہزات دے ناں توں جانیا جاندا سی۔[۲۰]
سامی زباناں وچ شہر دے ناں دے معنی "شدید، مضبوط" نيں۔[۲۱] اس شہر دا عبرانی ناں عزہ (עַזָּה) ہے۔ لفظ دے شروع وچ آیان بائبل دے عبرانی وچ اک اواز والے فارینجیل فریکٹی دی نمائندگی کردا ہے، لیکن جدید عبرانی وچ ، ایہہ خاموش اے۔[۲۲][۲۱]
شاہین بھانے، قدیم مصریاں نے اسنوں "غزات" ("قابل قدر شہر") کہیا تے مسلمان اکثر اسنوں ہاشم بن عبد مناف دے اعزاز وچ ، "غزت ہاشم" دے ناں توں پکاردے نيں جو محمد بن عبد اللہ دے پڑدادا سن، جو اسلامی روایت دے مطابق، شہر وچ دفن نيں۔[۲۳]
عربی ناں دے لئی ہور مناسب عربی نقل حرفی غزہ یا عزّہ نيں۔ اس دے مطابق، "غزہ" نوں انگریزی وچ گازہ ("Gazza") کہیا جا سکدا ہے۔
تریخ
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: غزہ دی تاریخ
غزہ دی رہائش دی تریخ 5,000 سال پرانی اے، جو اسنوں دنیا دے قدیم ترین شہراں وچوں اک بناندی اے۔[۲۴] شمالی افریقا تے سر زمین شام دے درمیان بحیرہ روم دے ساحلی راستے اُتے واقع اے، اپنی بوہتے تریخ دے لئی اس نے جنوبی فلسطین دے اک اہم علاقے دے طور اُتے کم کيتا تے بحیرہ احمر توں گزرنے والے مصالحے دے تجارتی راستے اُتے اک اہم رکنے دا مقام سی۔[۲۴][۲۵]
برنجی دور
[سودھو]غزہ دے علاقے وچ آباد کاری دا تعلق قدیم مصری قلعے توں اے جو موجودہ غزہ دے جنوب وچ واقع تل السکن وچ کنعان دے علاقے وچ بنایا گیا سی۔ ایہ مقام برنجی دور دے ابتدا وچ زوال دا شکار رہی کیونجے مصر دے نال اس دی تجارت وچ تیزی توں کمی واقع ہوئی سی[۲۶] اک ہور شہری مرکز جسنوں تل العجول دے ناں توں جانیا جاندا اے، وادی غزہ ندی دے کنارے اُتے ودھنا شروع ہويا۔ برنجی دور دے درمیانی دور دے دوران، اک بحال شدہ تل السکن فلسطین دا سب توں جنوبی علاقہ بن گیا، جو اک قلعے دے طور اُتے کم کر رہیا سی۔ 1650 ق م وچ جدوں کنعانی ہائکسوس نے مصر اُتے قبضہ کيتا تاں پہلے تل السکن دے کھنڈر اُتے اک دوسرا شہر تیار ہويا۔ پر، اسنوں چودہويں صدی ق م وچ ، برنجی دور دے اختتام اُتے ترک کر دتا گیا سی۔[۲۶]
تحتمس سوم (دور حکومت 1479-1425 ق م) دے دور وچ ، ایہ شہر سوری-مصری کارواں دے راستے اُتے اک پڑاؤ بن گیا تے چودہويں صدی ق م دے مکتوبات عمارنہ وچ اس دا ذکر "عزاندی" دے ناں توں کيتا گیا اے۔" [۲۷] غزہ نے بعد وچ کنعان وچ مصر دے انتظامی راجگڑھ دے طور اُتے کم کيتا۔ [۲۸] غزہ 350 سال تک مصر دے کنٹرول وچ رہیا ایتھے تک کہ اسنوں بارہويں صدی ق م وچ فلسطی قوم نے فتح کر ليا۔[۲۷]
آہنی دور تے عبرانی بائبل
[سودھو]بارہويں صدی ق م وچ غزہ فلسطیا دے "پینٹاپولیس" (پنج شہر) دا حصہ بن گیا۔[۲۷] فلسطیا دے پینٹاپولیس وچ غزہ شہر، اشکلون، اشدود، عقرون، گاتھ تے یافا شامل نيں۔[۲۹][۳۰]
عبرانی بائبل وچ ایویتیاں دا ذکر اے جو اک ایداں دے علاقے اُتے قابض سن جو غزہ تک پھیلا ہويا سی تے ایہ کہ انہاں لوکاں نوں کفتوریاں نے جزیرہ کفتور (جدید کریٹ) توں بے دخل کر دتا گیا سی۔[۳۱] بعض علما دا قیاس اے کہ فلسطی قوم کفتوریاں دی اولاد سن ۔
عبرانی بائبل وچ وی غزہ دا ذکر اس جگہ دے طور اُتے کيتا گیا اے جتھے شمشون (سیمسن) نوں قید کيتا گیا سی تے اس دی موت واقع ہوئی سی[۳۲] انبیا عاموس تے صفنیا دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ انھاں نے پیشن گوئی کيتی سی کہ غزہ ویران ہو جائے گا۔[۳۳][۳۴][۳۵] بائبل دے بیانات دے مطابق، غزہ گیارہويں صدی ق م دے اوائل وچ بادشاہ داؤد دے دور توں بنی اسرائیل دی حکمرانی وچ گرا سی۔[۲۷]
بنی اسرائیل توں فارسی ادوار
[سودھو]جب بائبل دے مطابق مملکت اسرائیل تقریباً 930 ق م وچ تقسیم ہوئی، غزہ اسرائیل دی شمالی حصے مملکت اسرائیل (سامریہ) دا حصہ بن گیا۔ جب مملکت اسرائیل 730 ق م دے لگ بھگ تلگت پلاسر سوم تے سارگون دوم دے تحت جدید آشوری سلطنت دے قبضے وچ آیا تاں غزہ آشوریاں دے زیر تسلط آ گیا۔[۲۷]
ستويں صدی ق م وچ ایہ دوبارہ مصری کنٹرول وچ آ گیا، لیکن ہخامنشی سلطنت دے دور (چھیويں صدی ق م-چوتھی صدی ق م) دے دوران اس نے اک خاص آزادی حاصل کيتی تے ترقی کيتی۔[۲۷] 601/600 ق م وچ بابل دے بادشاہ بخت نصر نوں مصری فوج نے فرعون نکوہ دوم دے ماتحت غزہ دے نیڑے مگدول وچ شکست دتی سی [۳۶] پر 568 ق م وچ مصر اُتے حملہ کیتا، اسنوں اپنی دوسری ناکام مہم دے دوران بخت نصر نے اپنے قبضے وچ لے لیا سی۔ [۳۷] 529 ق م وچ ، کمبوجیہ اول نے غزہ اُتے ناکام حملہ کيتا تے بعد وچ ، تقریباً 520 ق م وچ ، یونانیاں نے غزہ وچ تجارتی چوکی قائم کيتی۔ پہلے سکے ایتھنز دے ماڈل اُتے 380 ق م دے آس پاس بنائے گئے سن ۔[۳۸]
یونانی دور
[سودھو]سکندر اعظم نے غزہ دا محاصرہ کيتا جو آخری شہر سی جس نے مصر دے راستے وچ اس دی فتح دے خلاف مزاحمت کيتی۔ پنج مہینے تک محاصرے دے بعد آخر کار 332 ق م وچ اس اُتے قبضہ کر ليا۔[۲۷] بتِیہہ نامی اک خواجہ سرا دی قیادت وچ عرب کرائے دے فوجیاں دے ذریعے دفاع کيتا گیا، غزہ نے دو ماہ تک محاصرے دا مقابلہ کیتا، ایتھے تک کہ طوفان نے اسنوں کمزور کر دتا۔۔ راکھا، بوہتے مقامی عناصر، موت تک لڑدے رہے، سواݨیاں تے بچےآں نوں اسیر بنا لیا گیا۔ شہر نوں پڑوسی بدوواں نے دوبارہ آباد کیتا،[۳۹] جو سکندر دی حکمرانی دے ہمدرد سن ۔ اس دے بعد اس نے شہر نوں پولس یا "شہر ریاست" وچ منظم کيتا تے یونانی سبھیاچار نے غزہ وچ جڑ پھڑ لی جس نے عصر ہیلینستی سیکھنے تے فلسفہ دے فروغ پزیر مرکز دے طور اُتے شہرت حاصل کيتی۔[۴۰][۴۱] سب توں پہلے ایہ بادشاہت بطلیموسی شاہی سلسلہ نال تعلق رکھنے والی، ایہ 200 ق م دے بعد سلوقی سلطنت تک قائم رہی۔[۲۷]
سلوقی سلطنت دے زمانے وچ ، سلوقوس اول یا اس دے جانشیناں وچوں اک نے غزہ دا ناں بدل کے سلوقوسیا رکھ دتا تاکہ بطلیموسی مملکت دے خلاف آلا دُوآلا دے علاقے نوں کنٹرول کيتا جا سکے۔[۴۲] دیادوچی دی تیسری جنگ دے دوران، بطلیموس اول سوتیر نے 312 ق م وچ غزہ دے نیڑے اک جنگ وچ مقدون دے دمیتریوس اول مقدونی نوں شکست دتی۔
277 ق م وچ بطلیموس دوم دی انباط دے خلاف کامیاب مہم دے بعد غزہ دے بطلیموس قلعے نے گیرہ تے جنوبی عرب دے نال مصالحاں دی تجارت دا کنٹرول سنبھال لیا۔ غزہ نوں 96 ق م وچ حشمونی سلطنت دے بادشاہ الکساندر یانایوس دے اک ہور محاصرے دا سامنا کرنا پيا جس نے شہر نوں "بالکل اکھاڑ پھینکا"، جس توں 500 سینیٹرز ہلاک ہو گئے جو راکھی دے لئی اپالو دے مندر وچ بھج گئے سن ۔
پہلی صدی ق م تے اس صدی دے پہلے نصف وچ ، ایہ انباط دی بحیرہ روم بندرگاہ سی جنہاں دے قافلے بترا یا ایلات توں اوتھے بحیرہ احمر پہنچے۔ 96 ق م وچ حشمونی سلطنت دے بادشاہ الکساندر یانایوس نے اک سال تک شہر دا محاصرہ کیتا، جس نے اس دے خلاف بطلیموس نہم سوتیر دا نال دتا۔ [۴۳]
وہ باشندے جنھاں نے انباط بادشاہ اریتاس دوم توں مدد کيتی امید دی سی مارے گئے تے انہاں دے شہر نوں الکساندر یانایوس نے تباہ کر دتا جدوں اریتاس انہاں دی مدد نوں نئيں پہنچیا سی۔[۲۷][۴۴]
رومی دور
[سودھو]یوسیفس لکھدے نيں کہ غزہ نوں انتیپاتر ادومی دی حکمرانی دے تحت دوبارہ آباد کيتا گیا سی، جس نے غزہ دے باشندےآں، اشکلون تے ہمسایہ شہراں دے نال دوستانہ تعلقات استوار کيتے سن جداں کہ الکساندر یانایوس دے ذریعے ادوم دا گورنر مقرر کيتا گیا سی۔[۴۵]
پومپی میگنس دی کمان وچ 63 ق م وچ رومی سلطنت وچ شامل ہوݨ دے بعد دوبارہ تعمیر کيتا گیا، غزہ فیر رومی صوبے یہودا دا حصہ بن گیا۔[۲۷] اسنوں یہودی افواہہج نے 66 وچ رومی حکمرانی دے خلاف بغاوت دے دوران نشانہ بنایا سی تے اسنوں جزوی طور اُتے تباہ کر دتا گیا سی۔[۴۶] اس دے باوجود ایہ اک اہم شہر رہیا، خاص طور اُتے یروشلم دی تباہی دے بعد بھی۔[۴۷]
رومی دور دے دوران، غزہ اک خوش حال شہر سی تے اسنوں کئییی شہنشاہاں دی طرف توں گرانٹ تے توجہ حاصل سی[۲۷] 500 رکنی سینیٹ نے غزہ اُتے حکومت کيتی تے وکھ وکھ قسم دے یونانی، رومی، فونیقی، یہودی، مصری، فارسی تے بدواں نے شہر نوں آباد کيتا۔ غزہ دی ٹکسال نے دیوتاؤں تے شہنشاہاں دے مجسماں توں مزین سکے جاری کيتے۔[۴۱] 130 عیسوی وچ اپنے دورے دے دوران، شہنشاہ ہیدریان نے ذاتی طور اُتے غزہ دے نويں اسٹیڈیم وچ کشتی، باکسنگ تے تقریری مقابلےآں دا افتتاح کیتا، جو اسکندریہ توں دمشق تک مشہور ہويا۔ شہر بوہت سارے پاگانی مندراں توں آراستہ سی۔ بنیادی فرقہ مارناس دا اے۔ ہور مندر زیوس، ہیلیوس، ایفرودیت، اپالو، ایتھینا تے مقامی توخے دے لئی وقف سن ۔[۲۷] مسیحیت 250 عیسوی وچ پورے غزہ وچ پھیلنا شروع ہوئی، بشمول مائیمہ دی بندرگاہ وچ ۔[۴۸][۴۹][۵۰][۵۱] غزہ دے بشپ دا پہلا ثبوت چوتھی صدی دے اوائل توں اے، جدوں سینٹ سلوان نے اس حیثیت وچ خدمات انجام دتیاں۔[۵۲]
بازنطینی دور
[سودھو]تیسری صدی عیسوی وچ رومی سلطنت دی تقسیم دے بعد، غزہ مشرقی رومی سلطنت دے کنٹرول وچ رہیا جو بعد وچ بازنطینی سلطنت بن گئی۔ ایہ شہر خوش حال ہويا تے جنوبی فلسطین دا اک اہم مرکز سی۔[۵۳] غزہ وچ اک مسیحی اسقف قائم کيتا گیا۔ 396ء تے 420ء دے درمیان سنت پورفیریوس دے تحت غزہ وچ مسیحیت دی تبدیلی نوں تیز کيتا گیا۔ 402ء وچ تھیوڈوسیئس دوم نے حکم دتا کہ شہر دے تمام اٹھ پاگانی مندراں نوں تباہ کر دتا جائے،[۲۷] اور چار سال بعد ملکہ ایلیا یوڈوشیا نے مارناس دے مندر دے کھنڈر دے اُتے اک گرجا گھر دی تعمیر دا کم شروع کيتا۔ [۵۴]
اسی دور وچ غزہ دے مسیحی فلسفی اینیاس نے اپنے آبائی شہر غزہ نوں "ایشیا دا ایتھنز" کہیا۔[۵۵] کھدائی دے مطابق چھیويں صدی وچ غزہ وچ اک وڈی یہودی عبادت گاہ موجود سی[۵۶]
ابتدائی اسلامی دور
[سودھو]638ء وچ عمرو ابن عاص دے ماتحت خلافت راشدہ دی افواج نے غزہ اُتے قبضہ کر ليا، جنگ اجنادین دے بعد دے سالاں وچ وسطی فلسطین وچ بازنطینی سلطنت تے خلافت راشدہ بر سر پیکار رہے۔[۵۷] تقریباً تن سال بعد عمرو ابن عاص دی افواج نے اس اُتے قبضہ کر ليا۔ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ مقام اے جتھے محمد بن عبد اللہ دے پردادا ہاشم بن عبد مناف نوں دفن کيتا گیا سی، غزہ نوں تباہ نئيں کيتا گیا سی تے شہر دی سختی دے باوجود عمرو دی فوج نے اس دے باشندےآں اُتے حملہ نئيں کيتا سی۔ پر طویل مزاحمت لے بعد اس دی بازنطینی گیریژن دا قتل عام کيتا گیا۔[۵۸]
مسلم عرباں دی آمد توں غزہ وچ اہم تبدیلیاں آئیاں ۔ پہلے اس دے کچھ گرجا گھراں نوں مسیتاں وچ تبدیل کر دتا گیا، جس وچ غزہ دی موجودہ عظیم مسجد عمری الکبیر (شہر دی قدیم ترین مسجد) وی شامل اے، جسنوں بعد وچ سلطان بیبرس نے دوبارہ تعمیر کیتا، جس نے اسنوں تیرہويں صدی وچ 20,000 توں ودھ مخطوطہ اُتے مشتمل اک بہت وڈی مخطوطہ لائبریری توں نوازیا۔[۵۸] آبادی دے اک وڈے حصے نے تیزی توں اسلام قبول کر ليا،[۵۹][۶۰] تے عربی سرکاری بولی بن گئی۔[۶۰] 767ء وچ محمد بن ادریس شافعی غزہ وچ پیدا ہوئے تے اپنا ابتدائی بچپن اوتھے گزاریا۔ اس نے شافعی مذہبی مکتب فکر دی نیہہ رکھی، جو اہل سنت دے چار وڈے مکاتب فکر وچوں اک اے۔[۶۱] سلامتی، جو ابتدائی مسلم حکمرانی دے دوران اچھی طرح توں برقرار سی غزہ دی خوش حالی دی کلید سی بھانويں اسلام وچ شراب اُتے پابندی عائد سی یہود تے مسیحی برادریاں نوں شراب دی پیداوار برقرار رکھنے دی اجازت سی تے انگور، جو شہر دی اک وڈی نقد فصل اے، بنیادی طور اُتے مصر نوں برآمد کيتا جاندا سی۔[۶۲]
چونکہ اس دی سرحد صحرا توں ملدی اے، اس لئی غزہ خانہ بدوش جنگجو گروپاں توں خطرے توں دوچار سی۔[۶۲] 796ء وچ اس علاقے دے عرب قبیلے دے درمیان خانہ جنگی دے دوران اسنوں تباہ کر دتا گیا۔[۶۳] پر، دسويں صدی تک، شہر نوں عباسیاں نے دوبارہ تعمیر کر ليا تھا؛ خلافت عباسیہ دے دور حکومت وچ یروشلم دے جغرافیہ دان شمس الدین مقدسی نے غزہ نوں "صحرا دی سرحد اُتے مصر جانے والی شاہراہ اُتے واقع اک وڈا شہر" دے طور اُتے بیان کيتا۔ " [۶۴] 978ء وچ فاطمیاں نے دمشق دے ترک حکمران الپتاکین دے نال اک معاہدہ قائم کیتا، جس دے تحت دولت فاطمیہ غزہ تے اس دے جنوب وچ مصر سمیت زمین نوں کنٹرول کرن گے، جدوں کہ الپتاکین شہر دے شمال وچ واقع علاقے نوں کنٹرول کرن گے۔[۶۵]
اموی دور
[سودھو]خلافت امویہ دے دور وچ غزہ اک معمولی انتظامی مرکز دے طور اُتے کم کردا سی۔[۶۶] 672ء وچ شہر وچ زلزلہ آیا لیکن اس دے اثرات دی کچھ تفصیلات موجود نئيں نيں۔ خلیفہ دے مقرر کردہ گورنراں دے تحت عیسائیاں تے یہودیاں اُتے جزیہ لگایا جاندا سی، پر انہاں دی عبادت تے تجارت جاری رہی، جداں کہ بشپ ولیبالڈ دیاں تحریراں وچ مذکور اے، جس نے 723ء وچ اس شہر دا دورہ کيتا۔ [۶۷] اس دے باوجود شراب تے زیتون دی برآمدات وچ کمی آئی تے فلسطین تے غزہ دی مجموعی خوش حالی کم ہو گئی۔[۶۸]
عباسی دور
[سودھو]سال 750ء وچ فلسطین وچ خلافت امویہ دا خاتمہ تے خلافت عباسیہ دی آمد ہوئی، غزہ اسلامی قانون دی تحریر دا مرکز بن گیا۔[۳۸] 767ء وچ محمد بن ادریس شافعی غزہ وچ پیدا ہوئے تے اپنا ابتدائی بچپن اوتھے گزاریا۔ شافعی نے اہل سنت دے ممتاز فقہ (قانون) وچوں اک دی نیہہ رکھی، جس دا ناں انہاں دے ناں اُتے شافعی سی۔[۶۱]
796ء وچ علاقے دے عرب قبیلے نے خانہ جنگی دے دوران شہر نوں ویران کر دتا سی۔[۶۳] فارسی جغرافیہ دان اصطخری دے مطابق غزہ بظاہر نويں صدی وچ بحال ہويا جس نے لکھیا اے کہ اوتھے تاجر امیر ہُندے گئے "کیونجے ایہ جگہ حجاز دے لوکاں دے لئی اک بہت وڈی منڈی سی" [۶۹] اک مسیحی مصنف نے 867ء وچ لکھدے ہوئے اسنوں "ہر چیز توں مالا مال" قرار دتا۔[۷۰]
پر غزہ دی بندرگاہ کدی کدائيں عرب حکمرانی دے تحت نظر انداز ہو جاندی اے تے تجارت وچ مجموعی طور اُتے کمی واقع ہوئی اے کیونجے فلسطین دے حکمراناں تے بدو ڈاکوواں دے درمیان لڑائی جھگڑے نے شہر دی طرف زمینی تجارتی رستےآں وچ خلل ڈالیا سی۔[۷۱]
طولون تے فاطمی دور
[سودھو]868ء توں 905ء تک طولوناں نے غزہ اُتے حکومت کیتی،[۲۶] تے 909ء دے آس پاس مصر دی دولت فاطمیہ دا اثر ودھنا شروع ہويا، جس دی وجہ توں آہستہ آہستہ شہر دا زوال ہويا۔ سنگترہ نوں اس علاقے وچ متعارف کرایا گیا سی، جو 943ء وچ ہندوستان توں آیا سی۔[۳۸] 977ء وچ فاطمیاں نے سلجوق ترکاں دے نال اک معاہدہ قائم کیتا، جس دے تحت فاطمی غزہ تے اس دے جنوب وچ مصر سمیت زمین نوں کنٹرول کرن گے۔[۷۲] 985ء تک جدوں فاطمی دور حکومت وچ ، عرب جغرافیہ دان شمس الدین مقدسی نے غزہ نوں "صحرا دی سرحد اُتے مصر جانے والی شاہراہ اُتے واقع اک وڈے شہر دے طور اُتے بیان کيتا۔ ایتھے اک خوبصورت مسجد (مسجد عمری الکبیر) اے، جو خلیفہ عمر بن خطاب دی يادگار وی اے۔" [۷۳]
عربی زبان دے شاعر سلیمان الغازی، جو بعد وچ شہر دے بشپ وی بن گئے، نے بہت ساریاں نظماں لکھياں جو خلیفہ حاکم بامراللہ دے دور وچ فلسطینی مسیحیاں نوں درپیش مشکلات نوں بیان کردیاں نيں۔[۷۴] اک ہور شاعر ابو اسحاق ابراہیم الغازی 1049ء وچ اس شہر وچ پیدا ہوئے۔[۷۵]
صلیبی تے ایوبی ادوار
[سودھو]صلیبیاں نے پہلی صلیبی جنگ وچ 1100ء وچ غزہ فتح کيتا تے بالدوین سوم، شاہ یروشلم نے 1149ء وچ فرسان الہیکل دے لئی شہر وچ اک قلعہ تعمیر کيتا۔ [۵۴] اس نے عظیم مسجد عمری الکبیر نوں وی اک گرجا گھر سینٹ جان دا کیتھیڈرل وچ تبدیل کرایا۔[۳۸] 1154ء وچ عرب سیاح الادریسی نے لکھیا کہ غزہ "اج بہت ودھ آبادی والا تے صلیبیاں دے قبضے وچ اے۔" [۷۶][۷۷] ولیم صوری نے تصدیق دی کہ 1170ء وچ ، اک شہری آبادی نوں قلعے دے باہر دے علاقے اُتے قبضہ کرنے تے کمیونٹی دے آلا دُوآلا کمزور قلعہ بندی تے دروازے قائم کرنے اُتے آمادہ کيتا گیا۔[۵۴] اسی سال مملکت یروشلم دے بادشاہ امالریک اول نے قریبی دیر البلح وچ صلاح الدین ایوبی دی قیادت وچ مقیم مصری ایوبی افواج دے خلاف اس دی مدد دے لئی غزہ دے فرسان الہیکل نوں واپس لے لیا۔
1187ء وچ سلطان صلاح الدین ایوبی دی قیادت وچ ایوبیاں نے غزہ اُتے قبضہ کر ليا تے 1191ء وچ شہر دی قلعہ بندیاں نوں تباہ کر دتا۔ رچرڈ اول شاہ انگلستان نے بظاہر 1192ء وچ شہر دی بحالی کی، لیکن 1193ء وچ مہینےآں بعد معاہدہ یافا 1192ء دے نتیجے وچ دیواراں نوں دوبارہ گرا دتا گیا۔[۵۴] ایوبی حکمرانی 1260ء وچ ختم ہوئی، جدوں منگولاں نے ہلاکو خان دے ماتحت غزہ نوں مکمل طور اُتے تباہ کر دتا، جو اس دی جنوبی فتح بن گئی۔[۶۰]
جغرافیہ دان ابو الفداء دے مطابق، غزہ تیرہويں صدی دے اوائل وچ اک درمیانے درجے دا شہر سی، جس وچ باغات تے اک سمندری ساحل سی۔[۷۸] ایوبیاں نے شجاعیہ محلہ تعمیر کيتا جو پرانے شہر توں اگے غزہ دی پہلی توسیع اے۔[۷۹]
مملوک دور
[سودھو]ہلاکو خان دے ماتحت منگولاں دے غزہ نوں مکمل طور اُتے تباہ کرنے دے بعد، 1260ء وچ ایوبی حکومت دا عملی طور اُتے خاتمہ ہويا۔ منگولاں دے ہتھوں غزہ دی تباہی دے بعد، مصر وچ مقیم مسلمان غلام سپاہیاں نے جنہاں نوں بحری مملوک دے ناں توں جانیا جاندا اے، اس علاقے دا انتظام سنبھالنا شروع کيتا۔
1277ء وچ مملوکاں نے غزہ نوں اک صوبے دا راجگڑھ بنایا جس دا ناں مملکت غزہ (غزہ دی گورنری) سی۔ ایہ ضلع فلسطین دے ساحلی میدان دے نال جنوب وچ رفح توں قیصریہ بحری دے بالکل شمال تک تے مشرق وچ سامرہ دے پہاڑی علاقےآں تے جبل الخلیل دی پہاڑیاں تک پھیلا ہويا اے۔ صوبے دے ہور وڈے شہراں وچ قاقون، لد تے رملہ شامل سن ۔[۶۰][۸۰]
ہلاکو خان نے منگول شہنشاہ دی موت دی وجہ توں واپس بلائے جانے دے بعد غزہ وچ اپنی فوج چھڈ دتی تے مملوک جنرل الظاہر بیبرس نے بعد وچ منگولاں نوں شہر توں باہر کڈ دتا تے 1260ء وچ بیت شیان دے نیڑے ہرود وادی وچ عین جالوت دے مقام اُتے جنگ عین جالوت وچ انھاں دوبارہ شکست دتی۔ سلطان سیف الدین قطز دے قتل دے بعد میدان جنگ توں واپسی اُتے انھاں مصر دا سلطان قرار دتا گیا۔ بیبرس 1263ء تے 1269ء دے درمیان صلیبی ریاستاں تے منگولاں دی باقیات دے خلاف اپنی مہمات دے دوران چھ بار غزہ توں گذرا۔[۸۱]
1294ء وچ اک زلزلے نے غزہ نوں تباہ کر دتا تے پنج سال بعد منگولاں نے اک بار فیر اوہ سب کچھ تباہ کر دتا جو مملوکاں نے بحال کيتا سی۔[۸۲][۶۰] سوری جغرافیہ نگار شمس الدین انصاری نے 1300ء وچ غزہ نوں اک "درختاں توں اِنّا مالا مال شہر" دے طور اُتے بیان کيتا کہ ایہ زمین اُتے پھیلے ہوئے بروکیڈ دے کپڑے دی طرح لگدا اے۔[۴۱] امیر سنجر الجولی دی گورنری دے تحت، غزہ اک پھلدے پھولدے شہر وچ تبدیل ہو گیا سی تے مملوک دور دا بوہتے فن تعمیر 1311ء-1320ء تے دوبارہ 1342ء دے درمیان انہاں دے دور حکومت نال تعلق رکھدا اے۔[۸۳][۸۴]
1348ء وچ بوبونی طاعون شہر وچ پھیل گیا، جس توں اس دے بوہتے باشندے ہلاک ہو گئے تے 1352ء وچ غزہ اک تباہ کن سیلاب دا شکار ہويا، جو فلسطین دے اس بنجر حصے وچ نایاب سی۔[۸۵] پر جدوں عرب سیاح تے مصنف ابن بطوطہ نے 1355ء وچ اس شہر دا دورہ کيتا تاں اس نے نوٹ کيتا کہ ایہ "وڈا تے آبادی والا سی تے اس وچ بہت ساریاں مسیتاں نيں۔" [۸۶] مملوکاں نے مسیتاں، اسلامی مدارس، ہسپتال، کارواں سرائے تے عوامی حمام بنا کے غزہ دے فن تعمیر وچ اپنا حصہ ڈالیا۔[۲۶]
عثمانی دور
[سودھو]1516ء وچ غزہ - اودوں، اک غیر فعال بندرگاہ، تباہ شدہ عمارتاں تے تجارت وچ کمی دے نال اک چھوٹا جہا قصبہ سی جس نوں سلطنت عثمانیہ وچ شامل کيتا گیا سی۔[۸۵] عثمانی فوج نے چھوٹے پیمانے اُتے ہوݨ والی بغاوت نوں تیزی توں تے مؤثر طریقے توں کچل دتا،[۸۷] تے مقامی آبادی نے عام طور اُتے سنی مسلماناں دے نال انہاں دا استقبال کيتا۔ [۸۵] اس دے بعد شہر نوں سنجق غزہ دا راجگڑھ بنایا گیا، جو وڈے صوبے دمشق دا حصہ سی۔[۸۸] رضوان خاندان، جسنوں گورنر رضوان پاشا دے ناں توں منسوب کيتا گیا، غزہ اُتے حکومت کرنے والا پہلا خاندان سی تے اک صدی توں ودھ عرصے تک شہر اُتے حکومت کردا رہیا۔[۸۹] احمد پاشا ابن رضوان دے تحت، گورنر تے ممتاز اسلامی فقیہ خیر الدین الرملی دے درمیان شراکت داری دے نتیجے وچ شہر اک ثقافتی تے مذہبی مرکز بن گیا، جو قریبی قصبے رملہ وچ مقیم سن ۔[۹۰]
1913ء وچ تھیوڈور ای ڈولنگ دی تحریر دے مطابق، 1584ء وچ غزہ وچ اک سامری کمیونٹی موجود سی انہاں دی اک وڈی کنیسہ تے دو حمام سن ۔ "انہاں وچوں اک دا ناں ہن وی "سامریاں دا حمام" اے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ سولہويں صدی دے آغاز توں پہلے ہی سامریاں نوں شہر توں کڈ دتا گیا سی۔[۹۱]
حسین پاشا دی حکومت دے دوران، آبادی تے قریبی بدو قبیلے دے درمیان جھگڑے نوں ڈرامائی طور اُتے کم کر دتا گیا، جس توں غزہ پرامن طور اُتے خوش حال ہو گیا۔ رضوان دے دور نوں غزہ دے لئی سنہری دور دے طور اُتے بیان کيتا جاندا اے، اک ایسا وقت جدوں اس نے "فلسطین دے مجازی راجگڑھ" دے طور اُتے کم کيتا۔ [۹۲][۹۳] مسجد عمری الکبیر نوں بحال کيتا گیا تے چھ ہور مسیتاں تعمیر کيتیاں گئیاں، جدوں کہ ترکی حمام تے بازار دے اسٹالز پھیل گئے۔[۸۵] موسیٰ پاشا ابن حسن دی موت دے بعد، حسین دے جانشین، رضواناں دی جگہ عثمانی حکام نوں حکومت کرنے دے لئی مقرر کيتا گیا۔ رضوان دور عثمانی حکومت دے دوران غزہ دا آخری سنہری دور سی۔ خاندان نوں عہدے توں ہٹانے دے بعد، شہر آہستہ آہستہ زوال پزیر ہويا۔[۹۴]
انیہويں صدی دے اوائل وچ غزہ اُتے ثقافتی طور اُتے پڑوسی مصر دا غلبہ سی۔ مصر دے محمد علی پاشا نے 1832ء وچ غزہ فتح کيتا۔ [۳۸] امریکی اسکالر ایڈورڈ رابنسن نے 1838ء وچ اس شہر دا دورہ کیتا، اسنوں یروشلم توں وڈا اک "گھنی آبادی والا" شہر قرار دتا، اس دا پرانا شہر پہاڑی دی چوٹی اُتے واقع اے، جداں کہ اس دے مضافاتی علاقے قریبی میدان وچ نيں۔[۹۵] مصر تے شمالی شام دے درمیان کاروان دے راستے اُتے اس دی اسٹریٹجک پوزیشن دے نال نال حکومت، مقامی عرب قبیلے تے وادی عربہ تے معان دے بدوواں دے نال صابن تے کپاس دی پیداوار دی وجہ توں اس شہر نے تجارت تے تجارت توں فائدہ چُکیا۔[۹۶] غزہ دے بازار سامان سئ اچھی طرح لدے ہويا کردے سن تے رابنسن نے انھاں یروشلم دے بازاراں توں "بہت بہتر" دے طور اُتے نوٹ کيتا سی۔[۹۷] رابنسن نے نوٹ کيتا کہ عملی طور اُتے غزہ دی قدیم تریخ تے نوادرات دے تمام آثار مسلسل تنازعات تے قبضے دی وجہ توں غائب ہو چکے نيں۔[۹۸] انیہويں صدی دے وسط تک، غزہ دی بندرگاہ نوں یافا تے حیفا دی بندرگاہاں توں گرہن لگ گیا، لیکن اس نے اپنے ماہی گیری دے بیڑے نوں برقرار رکھا۔[۹۹]
1839ء وچ گلٹی دار طاعون نے غزہ اُتے دوبارہ حملہ کيتا تے ایہ شہر، سیاسی تے اقتصادی استحکام توں محروم، جمود دی حالت وچ چلا گیا۔ 1840ء وچ مصری تے عثمانی فوجاں غزہ دے باہر لڑاں۔ عثمانیاں نے اس علاقے دا کنٹرول حاصل کر ليا، جس توں فلسطین اُتے مصری حکومت دا مؤثر طریقے توں خاتمہ ہو گیا۔ پر لڑائیاں نے غزہ وچ ہور ہلاکتاں تے تباہی نوں جنم دتا جداں کہ شہر حالے تک طاعون دے اثرات توں باہر آ رہیا سی۔[۸۵]
عثمانی دور دے اواخر وچ غزہ وچ ڈاکنگ کرنے والے برطانوی بحری جہاز جو توں لدے ہوئے سن، جو بنیادی طور اُتے وہسکی دی پیداوار دے لئی اسکاٹ لینڈ وچ مارکیٹنگ دے لئی سن ۔ برطانوی قونصلر ایجنٹ دی غیر موجودگی دی وجہ توں، مالیاتی قیمت تے سامان دی مقدار دے بارے وچ درست اعداد و شمار دستیاب نئيں نيں۔[۱۰۰]
پہلی جنگ عظیم تے برطانوی مینڈیٹ
[سودھو]پہلی جنگ عظیم دے دوران اتحادی افواہج دی قیادت کردے ہوئے، انگریزاں نے 1917ء وچ غزہ دے تیسرا معرکے دے دوران شہر دا کنٹرول حاصل کر ليا۔[۸۵] جنگ دے بعد غزہ نوں تعہدی فلسطین وچ شامل کر ليا گیا۔[۱۰۱] 1930ء تے 1940ء دی دہائیاں وچ غزہ وچ وڈی توسیع ہوئی۔ ساحل تے جنوبی تے مشرقی میدانی علاقےآں دے نال نويں محلے بنائے گئے سن ۔ بین الاقوامی تنظیماں تے مشنری گروپاں نے اس تعمیر وچوں بوہتے فنڈنگ کيتی۔[۹۹]
مصری تے اسرائیلی حکومت
[سودھو]1947ء دے اقوام متحدہ دے تقسیم دے منصوبے وچ ، غزہ نوں فلسطین وچ اک عرب ریاست دا حصہ بنانے دے لئی تفویض کيتا گیا سی لیکن 1948ء دی عرب اسرائیلی جنگ دے بعد اس اُتے متحدہ عرب جمہوریہ نے قبضہ کر ليا سی۔ 1957ء وچ غزہ دی ودھدی ہوئی آبادی وچ پناہ گزیناں دی آمد وچ وادھا ہويا جو اسرائیل دے قبضے وچ لئی گئے قریبی شہراں، قصبےآں تے دیہاتاں توں بھجے یا بے دخل کيتے گئے، مصری صدر جمال عبد الناصر نے غزہ وچ متعدد اصلاحات کاں، جنہاں وچ تعلیمی مواقع تے سول سروسز نوں بڑھانا، رہائش فراہم کرنا تے مقامی سکیورٹی فورسز دا قیام شامل سی۔[۱۰۲]
1967ء دی چھ روزہ جنگ وچ مصری فوج دی شکست دے بعد اسرائیل نے غزہ اُتے قبضہ کر ليا سی۔ 1970ء دی دہائی توں شہر وچ فلسطینیاں تے اسرائیلی حکام دے درمیان اکثر تنازعات شروع ہُندے رہے نيں۔ کشیدگی نے 1987ء وچ انتفاضہ اول نوں جنم دتا۔ انتفاضہ اول دسمبر 1987ء توں شروع ہوئی تے سنہ 1991ء وچ میڈرڈ کانفرنس تک جاری رہی۔ پر بعض تجزیہ نگاراں دے نزدیک ایہ بغاوت 1993ء وچ اوسلو معاہدےآں تک جاری رہی۔[۱۰۳] اس بغاوت دے دوران غزہ تصادم دا مرکز سی،[۸۵] تے شہر دے معاشی حالات خراب ہُندے گئے۔[۱۰۴]
دوسرا انتفاضہ جسنوں الاقصی انتفاضہ وی کہیا جاندا اے [۱۰۵] , اسرائیلی-فلسطینی تشدد دا اک دور سی، جسنوں فلسطینی اسرائیل دے خلاف بغاوت قرار دیندے نيں قیاس کيتا جاندا اے کہ بے امنی دے عام محرکات 2000ء کیمپ ڈیوڈ معاہدہ دی ناکامی اُتے مرکوز سن، جس وچ جولائی 2000ء وچ اسرائیل-فلسطینی امن عمل اُتے حتمی معاہدے تک پہنچنے دی امید سی [۱۰۶]
فلسطینی کنٹرول
[سودھو]ستمبر 1993ء وچ اسرائیل تے تنظیم آزادی فلسطین (پی ایل او) دے رہنماواں نے اوسلو معاہدے اُتے دستخط کيتے۔ اس معاہدے وچ غزہ دی پٹی تے مغربی کنارے دے شہر اریحا دی فلسطینی انتظامیہ توں مطالبہ کيتا گیا سی، جو مئی 1994ء وچ نافذ کيتا گیا سی۔ اسرائیلی افواہج نے غزہ توں انخلا کردے ہوئے اک نويں فلسطینی قومی عملداری (پی این اے) نوں شہر دا نظم و نسق سنبھالنے دے لئی اختیار دتا۔[۴۲] یاسر عرفات دی قیادت وچ فلسطینی قومی عملداری نے غزہ نوں اپنے پہلے صوبائی ہیڈ کوارٹر دے طور اُتے منتخب کيتا۔ نويں قائم ہوݨ والی فلسطینی قومی کونسل نے مارچ 1996ء وچ غزہ وچ اپنا افتتاحی اجلاس منعقد کيتا۔ [۹۹]
سنہ 2005ء وچ اسرائیل نے غزہ دی پٹی توں اپنی فوجاں ہٹا لی سی تے ہزاراں اسرائیلیاں نوں کڈ دتا سی جو اس علاقے وچ آباد سن ۔[۱۰۷] اسرائیل دے انخلا دے بعد توں، حماس اپنی حریف فلسطینی تنظیم فتح تحریک دے نال طاقت دی پرتشدد جدوجہد وچ مصروف رہی اے۔ 25 جنوری 2006ء نوں حماس نے فلسطینی قانون ساز کونسل، فلسطینی قومی عملداری دی مقننہ دے انتخابات وچ حیرت انگیز فتح حاصل کيتی۔ 2007ء وچ حماس نے غزہ پٹی وچ فتح افواہج دا تختہ الٹ دتا تے حماس دے ارکان نوں جواب وچ مغربی کنارے وچ فلسطینی قومی کونسل دی حکومت توں برطرف کر دتا گیا۔ فی الحال حماس، جسنوں بوہتے مغربی ملکاں اک دہشت گرد تنظیم دے طور اُتے تسلیم کردے نيں، دا شہر تے پٹی اُتے درحقیقت کنٹرول اے۔[۱۰۸]
مارچ 2008ء وچ انسانی حقوق دے گروپاں دے اک اتحاد نے الزام لگایا کہ شہر دی اسرائیلی ناکہ بندی دی وجہ توں غزہ وچ انسانی صورت حال اس دے بدترین موڑ اُتے پہنچ گئی اے جدوں توں اسرائیل نے 1967ء دی چھ روزہ جنگ وچ اس علاقے اُتے قبضہ کيتا سی،[۱۰۹] تے ایہ کہ اسرائیلی گنجان آباد علاقےآں وچ عسکریت پسنداں نوں نشانہ بنانے والے فضائی حملےآں وچ اکثر راہگیر وی مارے جاندے نيں۔[۱۰۷] 2008ء وچ اسرائیل نے غزہ اُتے حملہ شروع کيتا۔ [۱۱۰] اسرائیل دا کہنا اے کہ ایہ حملے 2005ء توں غزہ پٹی توں اسرائیل اُتے بار بار کيتے جانے والے راکٹ تے مارٹر حملےآں دے جواب وچ کيتے گئے نيں، جداں کہ فلسطینیاں دا کہنا اے کہ اوہ اسرائیل دی فوجی مداخلت تے غزہ دی پٹی دی ناکہ بندی دا جواب دے رہے نيں۔ جنوری 2009ء وچ اس تنازعے وچ گھٹ توں گھٹ 1,300 فلسطینی مارے گئے سن ۔[۱۱۱][۱۱۲]
نومبر 2012ء وچ اسرائیل تے فلسطینی عسکریت پسند گروپاں دے درمیان اک ہفتے دے تنازع دے بعد، 21 نومبر نوں مصر دی ثالثی وچ جنگ بندی دا اعلان کيتا گیا۔[۱۱۳] اقوام متحدہ اوچا دے مطابق 2014ء اسرائیل-غزہ تنازع وچ ، 2,205 فلسطینی (گھٹ توں گھٹ 1,483 شہریاں سمیت) تے 71 اسرائیلی (66 فوجیاں سمیت) تے اسرائیل وچ اک غیر ملکی شہری ماریا گیا۔[۱۱۴] نیو یارک ٹائمز دے اک تجزیے دے مطابق، 20-29 سال دی عمر دے مرد، جنہاں دے عسکریت پسند ہوݨ دا ودھ امکان اے، مرنے والےآں دی تعداد وچ سب توں ودھ نمائندگی کردے نيں۔[۱۱۵] 2021ء اسرائیل-فلسطین بحران دے دوران، 13 منزلہ ہنادی ٹاور، جس وچ حماس دا سیاسی دفتر سی، اسرائیلی فضائی حملے توں تباہ ہو گیا سی۔[۱۱۶]
2023ء وچ اسرائیل-حماس جنگ دے دوران شہر نوں دوبارہ نشانہ بنایا گیا۔ 2 نومبر نوں غزہ شہر دا محاصرہ شروع ہويا۔[۱۱۷] جنوری 2024ء تک اسرائیل دی جارحیت نے شمالی غزہ وچ 70-80% عمارتاں نوں یا تاں نقصان پہنچایا اے یا تباہ کر دتا اے۔[۱۱۸][۱۱۹]
جغرافیہ
[سودھو]وسطی غزہ سطح سمندر توں 14 میٹر (46 فٹ) بلندی دے نال اک نشیبی تے گول پہاڑی اُتے واقع اے۔[۱۲۰] جدید شہر دا بوہتے حصہ پہاڑی دے تھلے میدان دے نال بنایا گیا اے، خاص طور اُتے شمال تے مشرق دی طرف، جو غزہ دے مضافات نوں تشکیل دیندا اے۔ ساحل سمندر تے غزہ دی بندرگاہ شہر دے مرکز توں 3 کلومیٹر (1.9 میݪ) مغرب وچ واقع اے تے اس دے درمیان دی جگہ پوری طرح توں نشیبی پہاڑیاں اُتے بنی ہوئی اے۔[۹۵]
غزہ پٹی 41 کلومیٹر (25 میݪ) لمبی، 6 توں 12 کلومیٹر (3.7 توں 7.5 میݪ) چوڑی اے تے اس دا کل رقبہ 365 کلومیٹر (141 مربع میݪ) اے۔[۱۲۱] اس دی اسرائیل دے نال 51 کلومیٹر (32 میݪ) سرحد اے تے رفح شہر دے نیڑے مصر دے نال 11 کلومیٹر (7 میݪ) سرحد اے۔[۱۲۲]
اج شہر دا بلدیاتی دائرہ اختیار تقریباً 45 مربع کلومیٹر (17 مربع میݪ) اُتے مشتمل اے۔[۱۲۳] غزہ یروشلم دے جنوب مغرب وچ 78 کلومیٹر (48 میݪ)، تل ابیب دے جنوب وچ 71 کلومیٹر (44 میݪ) [۱۲۴] تے رفح دے شمال وچ 30 کلومیٹر (19 میݪ) [۱۲۵] دے فاصلے اُتے اے۔ آس پاس دے علاقےآں وچ بیت لاہیا، بیت حانون تے جبالیا شمال وچ تے پنڈ المغراقہ، بریج دا فلسطینی پناہ گزین کیمپ تے جنوب وچ دیر البلح دا شہر شامل نيں۔[۱۲۶]
غزہ دی آبادی پیݨ، زرعی استعمال تے گھریلو فراہمی دے واحد ذریعہ دے طور اُتے زیر زمین پانی اُتے منحصر اے۔ قریب ترین ندی جنوب وچ وادی غزا اے، جو ساحل دے نال ابو معدین توں حاصل ہُندی اے۔ ایہ سردیاں دے دوران تھوڑا سا پانی رکھدی اے تے گرمیاں وچ عملی طور اُتے پانی نئيں ہُندا۔[۱۲۷] اس دا بوہتے پانی اسرائیل دی طرف موڑ دتا جاندا اے۔[۱۲۸] ساحل دے نال غزہ ایکویفر غزہ پٹی وچ اہم زیر زمین آبی ذخیرہ اے تے ایہ بوہتے وسط حیاتی دور دے ریت دے پتھراں اُتے مشتمل اے۔ غزہ پٹی دے بیشتر حصےآں دی طرح غزہ وی چوتھائی مٹی توں ڈھکا ہويا اے۔ مٹی وچ موجود مٹی دے معدنیات بوہت سارے نامیاتی تے غیر نامیاتی کیمیکلز نوں جذب کردے نيں جس نے زمینی آلودگی دی حد نوں جزوی طور اُتے ختم کر دتا اے۔[۱۲۷]
غزہ دے جنوب مشرق وچ اک نمایاں پہاڑی جسنوں تل المنطار کہیا جاندا اے، سطح سمندر توں 270 فٹ (82 میٹر) بلندی اُتے اے۔ صدیاں توں اس دا دعویٰ کيتا جاندا رہیا اے کہ اوہ جگہ اے جہاںشمشون فلسطی قوم دے شہر دے دروازے لیائے سن ۔ اس پہاڑی اُتے اک مسلم مزار اے جو علی المنطار ("دیدبان علی") دے ناں توں مشہور اے۔
آس پاس دے درختاں دے آلا دُوآلا پرانی مسلماناں دی قبراں نيں،[۱۲۹] تے مقام دے دروازے دے لنٹل وچ قرون وسطی دے دو عربی صحیفے نيں۔[۲۷] الفرقان محلے نوں شہر دی اک مسجد دے ناں اُتے الفرقان کہیا جاندا اے۔[۱۳۰][۱۳۱]
قدیم شہر
[سودھو]قدیم شہر غزہ دے مرکز دا اہم حصہ بناندا اے۔ اسنوں تقریباً دو محلےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے: شمالی درج محلہ (جسنوں مسلم محلہ وی کہیا جاندا اے ) تے جنوبی زیتون محلہ (جس وچ یہودی تے عیسائی محلے سن ۔) بوہتے ڈھانچے مملوک تے عثمانی دور دے نيں تے کچھ پہلے دے ڈھانچے دے اُتے بنائے گئے سن ۔ قدیم شہر دا قدیم حصہ تقریباً 1.6 مربع کلومیٹر (0.62 مربع میݪ) اے۔[۹۹]
قدیم شہر دے ست تاریخی دروازے سن : باب عسقلان (عسقلاناں دا دروازہ)، باب الدارم (دیر البلاح دا دروازہ)، باب البحر (سمندر دا دروازہ)، باب مرناس (مرناس دا دروازہ) باب البلادیہ (قصبے دا دروازہ)، باب الخلیل (الخلیل دا دروازہ) تے باب المنطر (دسنے دا دروازہ)۔[۱۳۲]
غزہ دے قدیم شہر وچ کچھ پرانی عمارتاں وچ ابلاق طرز دی سجاوٹ دا استعمال کيتا گیا اے جس وچ سرخ تے سفید چنائی دی باری باری پرتاں نيں، جو مملوک دور وچ رائج سی۔
حمام السمرا قدیم شہر دے زیتون محلہ وچ واقع غزہ وچ واحد فعال حمام (روايتی عوامی غسل خانہ) سی۔ ایہ گلی دی سطح توں 3 میٹر (9.8 فٹ) تھلے واقع سی۔[۱۳۳] یہ سلیم عبد اللہ الوزیر دی ملکیت سی[۱۳۴] یہ غسل خانہ دسمبر 2023ء وچ اسرائیلی افواہہج دے فضائی حملے وچ تباہ ہو گیا سی۔ بھانويں غزہ وچ اسلام توں پہلے دور دی افواہہہاں نيں، حمام الثمرہ دی لابی وچ اک تختی ایہ دسدی کردی اے کہ حمام السمرا نوں 1320ء وچ شہر دے سلطنت مملوک دے گورنر سنجر الجولی نے بحال کيتا سی۔[۱۳۴] یہ غزہ وچ اصل پنج وچوں واحد حمام اے جو کم کر رہیا اے۔[۱۳۳] 1913ء وچ تھیوڈور ای ڈولنگ دی تحریر دے مطابق، 1584ء وچ ، اک سامری کمیونٹی غزہ وچ موجود سی تے اس دے پاس اک وڈی عبادت گاہ تے دو حمام سن ۔[۱۳۵]
سوق الذہب غزہ دے قدیم محلے وچ واقع اک تنگ ڈھکی ہوئی گزرگاہ اے۔ ایہ تجارت تے سونا خریدݨ دا مرکز تے غیر ملکی کرنسی دا مقام دونے اے۔[۱۳۶] یہ بازار غزہ دی عظیم مسجد دے جنوبی کنارے اُتے مرکزی شارع عمر مختار دے نال واقع اے۔،[۱۳۷] ۔ مارکیٹ نوں مرکزی سڑک دے اُتے اک نوکیلی تے گہماؤ والی چھت دے نال ترتیب دتا گیا اے، جس دے دونے طرف چھوٹی دکاناں لگی ہوئیاں نيں جو خود ڈھکی ہوئی مرکزی سڑک دے کراس والٹس دے ذریعے چھت اُتے نيں۔[۱۳۸]
قدیس پورفیریوس گرجا گھر دولت فلسطین دے غزہ شہر وچ اک یونانی راسخ الاعتقاد کلیسیا دا گرجا گھر اے۔ اس دا تعلق یروشلمی راسخ الاعتقاد کلیسیا توں اے تے ایہ شہر دا سب توں قدیم فعال گرجا گھر اے تے کہیا جاندا اے کہ ایہ دنیا دا تیسرا قدیم ترین گرجا گھر اے۔[۱۳۹] غزہ دے قدیم شہر دے زیتون محلہ وچ واقع اے، اس دا ناں غزہ دے پنجويں صدی دے اسقف قدیس پورفیریوس دے ناں اُتے رکھیا گیا اے، جنہاں دا مقبرہ گرجا گھر دے شمال مشرقی کونے وچ واقع اے۔[۲۴]
مسجد عمری الکبیر جسنوں عظیم مسجد جے ناں توں وی جانیا جاندا اے، دولت فلسطین دی اک مسجد جو غزہ پٹی وچ غزہ شہر دے درج محلہ واقع اے۔[۱۴۰] خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ اصل وچ فلسطی مندر سی، اس جگہ نوں بازنطینیاں نے پنجويں صدی وچ اک گرجا گھر بنانے دے لئی استعمال کيتا سی۔ ستويں صدی وچ مسلماناں دی فتح دے بعد اسنوں مسجد وچ تبدیل کر دتا گیا۔ دسويں صدی وچ اک عرب جغرافیہ دان ابن بطوطہ نے "خوبصورت" دے طور اُتے بیان کیتا، عظیم مسجد دا مینار 1033ء وچ اک زلزلے وچ گر گیا سی۔ 1149ء وچ صلیبیاں نے اسنوں اک وڈے گرجا گھر مین تبدیل کر دتا۔ 1187ء وچ ایوبیاں نے اسنوں بوہتے تباہ کر دتا سی تے فیر تیرہويں صدی دے اوائل وچ مملوکاں نے اسنوں اک مسجد دے طور اُتے دوبارہ تعمیر کيتا۔ اسنوں منگولاں نے 1260ء وچ تباہ کر دتا سی، فیر جلد ہی بحال کر دتا گیا۔ ایہ صدی دے آخر وچ آنے والے زلزلے توں تباہ ہو گیا سی۔ عظیم مسجد نوں تقریباً 300 سال بعد عثمانیاں نے دوبارہ بحال کيتا۔ پہلی جنگ عظیم دے دوران برطانوی بمباری دے بعد شدید نقصان پہنچیا، مسجد نوں 1925ء وچ سپریم مسلم کونسل نے بحال کيتا۔ یہ 7 دسمبر 2023ء نوں اک اسرائیلی فضائی حملے توں دوبارہ تباہ ہو گیا، جس توں بوہتے ڈھانچہ منہدم ہو گیا تے مینار جزوی طور اُتے تباہ ہو گیا۔[۱۴۱]
ضلعے
[سودھو]قدیم شہر غزہ دے بنیادی حصے دا اک وڈا حصہ اے۔ ایہ شمال وچ درج محلہ (جسنوں مسلم محلہ وی کہیا جاندا اے ) تے جنوب وچ زیتون محلہ اُتے مشتمل اے۔ بوہتے عمارتاں مملوک یا عثمانی دورکیتیاں نيں تے کچھ پرانی عمارتاں دے اُتے بݨائی گئی سی۔ قدیم شہر دا رقبہ تقریباً 1.6 مربع کلومیٹر (0.62 مربع میݪ) اے۔ غزہ 13 محلےآں اُتے مشتمل اے، درج محلہ تے صبرہ محلہ، رمال محلہ پرانے شہر دے درمیان واقع اے۔
غزہ قدیم شہر توں باہر تیرہ ضلعے (حی) اُتے مشتمل اے۔[۱۴۲] شہر دے مرکز توں باہر غزہ دی پہلی توسیع شجاعیہ دا ضلع سی، جو ایوبی دور وچ پرانے شہر دے بالکل مشرق تے جنوب مشرق وچ اک پہاڑی اُتے بنایا گیا سی۔[۱۴۳] شمال مشرق وچ مملوک دور دا ضلع تفاح اے،[۱۴۴] جو تقریباً مشرقی تے مغربی حصےآں وچ تقسیم اے تے اصل وچ قدیم شہر دی دیواراں دے اندر واقع سی۔[۱۴۵] 1930ء تے 1940ء دی دہائیاں دے دوران، اک نواں رہائشی ضلع، رمال (جو اودوں شمالی رمال تے جنوبی رمال دے ضلعے وچ تقسیم اے ) شہر دے مرکز دے مغرب وچ ریت دے ٹیلےآں اُتے تعمیر کيتا گیا سی تے ضلع زیتون، غزہ دی جنوبی تے جنوب مغربی سرحداں دے نال بنایا گیا سی، جدوں کہ شجاعیہ دے جدیدہ ("نیا") تے ترکمان محلے بالترتیب شمال مشرق تے جنوب مشرق وچ وکھ وکھ ضلعے وچ پھیل گئے۔[۹۹][۱۴۶] جدیدہ (جسنوں شجاعہ الکرد وی کہیا جاندا اے ) دا ناں کرد فوجی یونٹاں دے ناں اُتے رکھیا گیا سی جو مملوک دور وچ اوتھے آباد ہوئے سن، جدوں کہ ترکمان دا ناں اوغوز ترک فوجی یونٹاں دے ناں اُتے رکھیا گیا سی جو اوتھے آباد ہوئے۔[۱۴۳]
رمال تے قدیم شہر دے درمیان دے علاقے صبرہ تے درج دے ضلعے بن گئے۔[۱۴۴] شمال مغرب وچ نصر دا ضلع اے، جو 1950ء دی دہائی دے اوائل وچ بنایا گیا سی تے اس دا ناں مصری صدر جمال عبد الناصر دے اعزاز وچ رکھیا گیا سی۔[۱۴۷] شیخ رضوان دا ضلع، جو 1970ء دی دہائی وچ تیار ہويا، قدیم شہر دے شمال وچ 3 کلومیٹر (1.9 میݪ) اے تے اس دا ناں شیخ رضوان دے ناں اُتے رکھیا گیا اے — جنہاں دا مقبرہ ضلع دے اندر واقع اے۔[۱۴۴][۱۴۸] غزہ نے اسرائیل خط اخضر دی سرحد دے نیڑے القبہ پنڈ دے نال نال ساحل دے نال الشاطی دے فلسطینی پناہ گزین کیمپ نوں وی جذب کر ليا اے،[۱۲۶] بھانويں مؤخر الذکر شہر دے میونسپل دائرہ اختیار دے تحت نئيں اے۔ 1990ء دی دہائی دے آخر وچ ، پی این اے نے رمال دے جنوبی کنارے دے نال تل الہويا دا ودھ متمول محلہ بنایا۔[۱۴۹] شہر دے جنوبی ساحل دے نال شیخ عجلین دا محلہ اے۔[۱۴۲]
آب و ہوا
[سودھو]غزہ وچ گرم نیم بنجر آب و ہوا اے کوپن موسمی زمرہ بندی: بی ایس ایچ)، بحیرہ روم دی خصوصیات دے نال، ہلکی برساتی سردیاں تے خشک گرم گرمیاں والی اے۔[۱۵۰] موسم بہار مارچ یا اپریل دے آس پاس آندا اے تے گرم ترین مہینہ اگست ہُندا اے، جس وچ اوسطاً 31.7 °س (89.1 °ف) ہُندا اے۔ سب توں ٹھنڈا مہینہ جنوری اے جس وچ درجہ حرارت عام طور اُتے 18.3 °س (64.9 °ف) اُتے ہُندا اے۔ بارش کم ہُندی اے تے تقریباً صرف نومبر تے مارچ دے درمیان ہُندی اے، سالانہ بارش تقریباً 395 ملی میٹر یا 15.6 انچ ہُندی اے۔[۱۵۱]
غزہ دا موسم | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مہینا | جنوری | فروری | مارچ | اپریل | مئی | جون | جولائی | اگست | ستمبر | اکتوبر | نومبر | دسمبر | سال |
اوسطاً ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 18.3 (64.9) |
18.9 (66) |
21.1 (70) |
24.4 (75.9) |
29.4 (84.9) |
30.6 (87.1) |
31.7 (89.1) |
30.6 (87.1) |
28.9 (84) |
25.0 (77) |
20.6 (69.1) |
۲۵.۶ (۷۸.۱) | |
روزانہ اوسط سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 13.9 (57) |
14.5 (58.1) |
16.4 (61.5) |
19.1 (66.4) |
24.5 (76.1) |
26.0 (78.8) |
27.0 (80.6) |
25.6 (78.1) |
23.3 (73.9) |
19.8 (67.6) |
16.1 (61) | ||
اوسطاً گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 9.4 (48.9) |
10.0 (50) |
11.6 (52.9) |
13.8 (56.8) |
19.5 (67.1) |
21.4 (70.5) |
22.2 (72) |
20.5 (68.9) |
17.7 (63.9) |
14.5 (58.1) |
11.6 (52.9) |
۱۵.۷ (۶۰.۳) | |
بارش م م (انچ) | 104 (4.09) |
76 (2.99) |
30 (1.18) |
13 (0.51) |
1 (0.04) |
0 (0) |
1 (0.04) |
3 (0.12) |
18 (0.71) |
64 (2.52) |
81 (3.19) |
||
% نمی | 85 | 84 | 83 | 82 | 87 | 86 | 87 | 86 | 74 | 78 | 81 | ۸۳ | |
دھپ (گھینٹے) | 204.6 | 192.1 | 241.8 | 264.0 | 339.0 | 353.4 | 337.9 | 306.0 | 275.9 | 237.0 | 204.6 | ۳,۲۸۸.۰ | |
جتھوں لیا: عرب موسمیات دی کتاب[۱۵۲] |
آبادیات
[سودھو]سال | آبادی |
---|---|
1596 | 6,000[۱۵۳] |
1838 | 15,000–16,000[۹۶] |
1882 | 16,000[۱۵۴] |
1897 | 36,000[۱۵۴] |
1906 | 40,000[۱۵۴] |
1914 | 42,000[۱۵۵] |
1922 | 17,480[۱۵۶] |
1931 | 17,046[۱۵۷] |
1945 | 34,250[۱۵۸][۱۵۹] |
1982 | 100,272[۱۶۰] |
1997 | 306,113[۱۶۱] |
2007 | 449,221[۱۶۲] |
2012 | 590,481[۱۶۲] |
آبادی
[سودھو]1557ء وچ عثمانی ٹیکس ریکارڈ دے مطابق غزہ وچ 2,477 مرد ٹیکس دہندگان سن ۔[۱۶۳] 1596ء دے اعداد و شمار دسدے نيں کہ غزہ دی مسلم آبادی 456 گھراناں، 115 بیچلر، 59 مذہبی افراد تے 19 معذور افراد اُتے مشتمل سی مسلم شخصیت دے علاوہ، عثمانی فوج وچ 141 جندیان یا "سپاہی" سن ۔ مسیحیاں وچ 294 گھرانے تے ست بیچلر سن، جداں کہ 73 یہودی گھرانے تے اٹھ سامری گھرانے سن ۔ مجموعی طور پر، اک اندازے دے مطابق 6,000 لوک غزہ وچ رہندے سن، جو اسنوں یروشلم تے صفد دے بعد عثمانی فلسطین دا تیسرا وڈا شہر بناندا اے۔[۱۵۳]
1838ء وچ تقریباً 4,000 مسلمان تے 100 مسیحی ٹیکس دہندگان سن، جس دا مطلب تقریباً 15,000 یا 16,000 دی آبادی سی جو اسنوں اودوں یروشلم توں وڈا بناندی سی مسیحی خانداناں دی کل تعداد 57 سی[۹۶] پہلی جنگ عظیم شروع ہوݨ توں پہلے غزہ دی آبادی 42,000 تک پہنچ چکی سی پر غزہ وچ 1917ء وچ اتحادی افواج تے عثمانیاں تے انہاں دے جرمن اتحادیاں دے درمیان شدید لڑائیاں دے نتیجے وچ آبادی وچ وڈے پیمانے اُتے کمی واقع ہوئی۔[۱۵۵] تھلے لکھے مردم شماری، جو 1922ء وچ برطانوی مینڈیٹ حکام دی طرف نال کيتی گئی سی آبادی وچ تیزی توں کمی نوں ظاہر کردی اے جو 17,480 رہائشیاں (16,722 مسلمان، 701 مسیحی، 54 یہودی تے تن میٹاویلے سی[۱۵۶] 1931ء دی مردم شماری وچ 17,046 باشندےآں (16,356 مسلمان، 689 مسیحی تے اک یہودی) تے مضافاتی علاقےآں وچ 4,597 (4,561 مسلمان تے 36 مسیحی) دی لسٹ دتی گئی اے۔[۱۶۴]
1938ء دے پنڈ دے اعدادوشمار غزہ دی آبادی 20,500 دے طور اُتے درج کردے نيں تے قریبی مضافاتی علاقےآں وچ 5,282 نيں۔[۱۶۵] 1945ء دے پنڈ دے اعدادوشمار آبادی نوں 34,250 (33,160 مسلمان، 1,010 مسیحی تے 80 یہودی) دسدے نيں۔[۱۵۸]
فلسطینی سینٹرل بیورو آف سٹیٹسٹکس (پی سی بی ایس) دی 1997ء دی مردم شماری دے مطابق، غزہ تے ملحقہ الشاطی کیمپ دی آبادی 353,115 سی جنہاں وچوں 50.9% مرد تے 49.1% سواݨیاں سی۔ غزہ دی آبادی بہت ودھ نوجوان سی جس دی نصف توں ودھ عمراں بچپن توں 19 سال (60.8%) دے درمیان سی۔ تقریباً 28.8% دی عمراں 20 توں 44 سال دے درمیان سی، 7.7% 45 تے 64 دے درمیان تے 3.9% دی عمراں 64 سال توں ودھ سی۔[۱۶۱]
1948ء دی عرب اسرائیلی جنگ دے بعد فلسطینی پناہ گزیناں دی وڈی تعداد وچ غزہ دی آبادی وچ وادھا ہويا۔ 1967ء تک آبادی اس دے 1948ء دے سائز توں تقریباً چھ گنیاودھ چکی سی[۹۹] 1997ء وچ غزہ دے 51.8 فیصد باشندے پناہ گزین یا انہاں دی اولاد سن ۔[۱۶۶] اودوں توں ہن تک شہر دی آبادی وچ 2017ء وچ 590,481 تک وادھا ہُندا رہیا اے، جو اسنوں فلسطینی علاقےآں دا سب توں وڈا شہر بناندا اے۔[۱۶۲][۱۶۷] غزہ شہر دنیا وچ سب توں ودھ مجموعی ترقی دی شرحاں وچوں اک اے۔ اس دی آبادی دی کثافت 9,982.69/کلومیٹر2 (26,424.76/مربع میݪ) نیویارک شہر (10,725.4/کلومیٹر2 – 27,778.7/مربع میݪ) دے مقابلے وچ اے، پیرس دی کثافت دا نصف (21,000/کلومیٹر2 – 55,000/مربع میݪ)۔[۹۹][۱۶۸] 2007ء وچ غربت، بے روزگاری تے زندگی دے خراب حالات وڈے پیمانے اُتے سن تے بوہت سارے باشندےآں نے اقوام متحدہ دی خوراک دی امداد حاصل کيتی۔[۹۹][۱۶۹]
مذہب
[سودھو]غزہ دی آبادی بہت ودھ مسلماناں اُتے مشتمل اے، جو بوہتے اہل سنت فرقہ دی پیروی کردے نيں۔[۹۹] فاطمی دور وچ اہل تشیع غزہ وچ غالب سی، لیکن صلاح الدین ایوبی نے 1187ء وچ شہر نوں فتح کرنے دے بعد، اس نے سختی توں اہل سنت مذہبی تے تعلیمی پالیسی نوں فروغ دتا، جو اودوں انہاں دے عرب تے ترکی نوں متحد کرنے وچ اہم کردار ادا کردی سی[۲۶]
غزہ تقریباً 3,500 افراد اُتے مشتمل اک چھوٹی فلسطینی مسیحی اقلیت دا گھر اے۔[۱۷۰] اکثریت قدیم شہر دے زیتون محلے وچ رہندی اے تے انہاں دا تعلق یروشلمی راسخ الاعتقاد کلیسیا، کاتھولک کلیسیا تے اصطباغی کلیسیا دے فرقےآں توں اے۔[۱۷۱] 1906ء وچ تقریباً 750 مسیحی سن جنہاں وچوں 700 آرتھوڈوکس تے 50 رومن کیتھولک سن ۔[۱۵۴]
غزہ دی یہودی برادری تقریباً 3,000 سال پرانی سی[۹۹] تے 1481ء وچ اوتھے سٹھ یہودی گھرانے سن ۔ انہاں وچوں بوہتے 1929ء دے فلسطین فسادات دے بعد غزہ توں فرار ہو گئے، جدوں اوہ پنجاہ خانداناں اُتے مشتمل سن ۔[۱۷۲] سمیع ہدوی دے زمینی تے آبادی دے سروے وچ غزہ دی آبادی 34,250 سی جس وچ 1945ء وچ 80 یہودی وی شامل سن ۔[۹۹][۱۵۸] انہاں وچوں اکثر نے 1948ء دی جنگ دے بعد انہاں دے تے عرب اکثریت دے درمیان باہمی عدم اعتماد دی وجہ توں شہر چھڈ دتا۔[۱۷۳] اج، غزہ وچ کوئی یہودی نئيں رہندے۔[۱۷۴]
معیشت
[سودھو]اہم زرعی مصنوعات اسٹرابیری، لیماں، کھجور، زیتون، پھُل تے وکھ وکھ سبزیاں نيں۔ آلودگی تے پانی دی ودھ منگ نے غزہ دی پٹی وچ فارماں دی پیداواری صلاحیت نوں کم کر دتا اے۔[۹۹] چھوٹے پیمانے دی صنعتاں وچ پلاسٹک، تعمیراتی سامان، ٹیکسٹائل، فرنیچر، مٹی دے برتن، ٹائلاں، تانبے دے برتن تے قالین دی پیداوار شامل اے۔ اوسلو معاہدے دے بعد توں، ہزاراں باشندےآں نوں سرکاری وزارتاں تے سیکورٹی سروسز، اقوام متحدہ دی ریلیف اینڈ ورکس ایجنسی تے بین الاقوامی تنظیماں وچ ملازمت دتی گئی اے۔[۹۹] چھوٹی صنعتاں وچ ٹیکسٹائل تے فوڈ پروسیسنگ وی شامل نيں۔ غزہ دے گلی بازاراں وچ وکھ وکھ قسم دے سامان فروخت ہُندے نيں جنہاں وچ قالین، مٹی دے برتن، اختر فرنیچر تے سوندی کپڑے شامل نيں۔ اعلیٰ درجے دا غزہ مال جولائی 2010ء وچ کھولیا گیا۔[۱۷۵][۱۷۶]
2008ء وچ شائع ہوݨ والی انسانی حقوق تے ترقیاتی گروپاں دی اک رپورٹ وچ کہیا گیا سی کہ غزہ طویل مدتی معاشی جمود تے سنگین ترقی دے اشارے دا شکار اے، جس دی شدت وچ اسرائیلی تے مصری ناکہ بندیاں دی وجہ توں تیزی توں وادھا ہويا اے۔[۱۷] رپورٹ وچ اس نکتے نوں واضح کرنے دے لئی متعدد اقتصادی اشاریاں دا حوالہ دتا گیا اے: 2008ء وچ ، غزہ دے 95% صنعتی آپریشنز پیداوار تے برآمدی مسائل دے لئی رسائی دی کمی دی وجہ توں معطل ہو گئے سن ۔ 2009ء وچ غزہ وچ بے روزگاری 40 فیصد دے نیڑے سی نجی شعبہ جو غزہ وچ تمام ملازمتاں دا 53 فیصد پیدا کردا اے تباہ ہو گیا تے کاروبار دیوالیہ ہو گئے۔ جون 2005ء وچ غزہ وچ 3,900 کارخانےآں وچ 35,000 افراد کم کردے سن، دسمبر 2007 تک صرف 1,700 حالے تک کم کر رہے سن ۔ دسیاں ہزار مزدوراں دے کم توں باہر ہوݨ توں تعمیراتی صنعت مفلوج ہو کے رہ گئی۔ زراعت دا شعبہ سخت متاثر ہويا، جس توں نقدی فصلاں اُتے انحصار کرنے والے تقریباً 40,000 کارکن متاثر ہوئے۔[۱۷]
ناکہ بندی دے دوران غزہ دی خوراک دی قیمتاں وچ وادھا ہويا، گندم دے آٹے دی قیمت وچ 34 فیصد، چاول وچ 21 فیصد تے بیبی پاؤڈر دی قیمتاں وچ 30 فیصد وادھا ہويا۔ 2007ء وچ گھراناں نے اپنی کل آمدنی دا اوسطاً 62% خوراک اُتے خرچ کیتا، جدوں کہ 2004ء وچ ایہ 37% سی۔ اک دہائی توں وی کم عرصے وچ ، اونروا دی غذائی امداد اُتے انحصار کرنے والے خانداناں دی تعداد وچ دس گنیاوادھا ہويا۔[۱۷] 2008ء وچ 80% آبادی نے 2006ء وچ 63% دے مقابلے 2008ء وچ انسانی امداد اُتے انحصار کيتا۔ 2009ء وچ آکسفیم دی اک رپورٹ دے مطابق، غزہ نوں رہائش، تعلیمی سہولیات، صحت دی سہولیات تے انفراسٹرکچر دی شدید کمی دا سامنا اے، اس دے نال سیوریج دے ناکافی نظام نے حفظان صحت تے صحت عامہ دے مسائل وچ اہم کردار ادا کيتا۔ [۱۷]
2010ء وچ بندش دی پالیسی وچ نمایاں نرمی دے بعد، غزہ دی معیشت نے ناکہ بندی دے عروج دے دوران خون دی کمی دی سطح توں خاطر خواہ بحالی دیکھنا شروع کيتی۔[۱۷۷] 2010ء دے پہلے 11 مہینےآں وچ غزہ دی معیشت وچ 8 فیصد وادھا ہويا۔[۱۷۸] اقتصادی سرگرمیاں نوں وڈی حد تک غیر ملکی امداد دے عطیات توں مدد ملدی اے۔[۱۷۸] غزہ وچ متعدد ہوٹل نيں جنہاں وچ فلسطین، گرینڈ پیلس، آدم، العمل، القدس، کلف، الدیرہ تے مرنا ہاؤس شامل نيں۔ تمام، سوائے فلسطین ہوٹل کے، ساحلی رمال ضلع وچ واقع نيں۔ اقوام متحدہ دا ايسے سڑک اُتے اک بیچ کلب اے۔ غزہ سیاحاں دے لئی عمومی طور اُتے جگہ نئيں اے تے ہوٹلاں وچ رہنے والے بوہتے غیر ملکی صحافی، امدادی کارکن تے اقوام متحدہ تے بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر دے اہلکار نيں۔ اعلیٰ ترین ہوٹلاں وچ القدس تے الدیرہ ہوٹل شامل نيں۔[۱۷۹]
اگست 2020ء وچ ، غزہ وچ فلسطینی تاجراں دی ایسوسی ایشن دے سربراہ، علی الحائق نے دتی میڈیا لائن نوں دسیا کہ "غزہ دی معیشت مکمل طور اُتے تباہ ہو چکی اے، خاص طور اُتے تازہ ترین کشیدگی دے درمیان، جتھے کریم شالوم کارگو کراسنگ نوں بند کرنا تے داخلے دی اجازت نئيں دتی جا رہی اے۔ ایندھن تے صنعتی مواد دی وجہ توں معاشی تباہی ہوئی،" ہائیک نے کہیا کہ صنعتی شعبہ مکمل طور اُتے رک گیا اے، جس توں ہزاراں کارکن بے روزگار ہو گئے نيں، جس نے پہلے توں ہی تباہی دی صورت حال وچ وادھا کيتا۔ "غزہ وچ پرائیویٹ سیکٹر تقریباً ختم ہو چکيا اے ؛ سانوں اک سنگین تباہی دا سامنا اے جو معاشی نظام دی معطلی دی وجہ توں سماجی مسائل توں ظاہر ہُندا اے۔" غزہ وچ اقتصادی سرگرمیاں مکمل طور اُتے رک گئیاں نيں، "لیکن اج، اسيں پہلے توں موجود بحران تے برقی خدمات دے موجودہ تعطل دی وجہ توں [معاشی سرگرمیاں نوں] مکمل طور اُتے روکنے دی گل کر رہے نيں۔" [۱۸۰]
سبھیاچار
[سودھو]اسرائیلیاں تے فلسطینیاں دی سبھیاچار متعدد متنوع ثقافتاں تے مذاہب توں متاثر اے جو فلسطین دے تاریخی خطے وچ موجود نيں۔ لبنانی، سوری تے اردنی باشندےآں دے نال فلسطینی عرباں دا ثقافتی تے لسانی ورثہ شامی عرب سبھیاچار دا لازمی حصہ اے۔[۱۸۱]
ثقافتی مراکز تے عجائب گھر
[سودھو]رمال وچ واقع رشاد الشوا ثقافتی مرکز 1988ء وچ مکمل ہويا تے اس دا ناں اس دے بانی سابق میئر رشاد الشوا دے ناں اُتے رکھیا گیا۔[۱۸۲] سہ رخی منصوبے دے نال اک دو منزلہ عمارت، ثقافتی مراکز تن اہم کم انجام دیندے نيں: سالانہ تہواراں دے دوران وڈے اجتماعات دے لئی اک میٹنگ دی جگہ، نمائشاں دے لئی جگہ تے اک لائبریری موجود اے۔[۱۸۳] فرانسیسی ثقافتی مرکز غزہ وچ فرانسیسی شراکت داری تے تعاون دی علامت اے۔ اس وچ آرٹ دی نمائشاں، کنسرٹ، فلم دی نمائش تے ہور سرگرمیاں ہُندیاں نيں۔ جدوں وی ممکن ہو، فرانسیسی فنکاراں نوں اپنے فن پارےآں دی نمائش دے لئی مدعو کيتا جاندا اے تے ودھ کثرت توں غزہ دی پٹی تے مغربی کنارے دے فلسطینی فنکاراں نوں آرٹ دے مقابلےآں وچ شرکت دے لئی مدعو کيتا جاندا اے۔[۱۸۴]
1998ء وچ قائم کيتا گیا، آرٹس اینڈ کرافٹس ولیج بچےآں دا ثقافتی مرکز اے جس دا مقصد تخلیقی فن دی تمام شکلاں وچ جامع، باقاعدہ تے متواتر دستاویزات نوں فروغ دینا اے۔ اس نے وکھ وکھ قومیتاں دے فنکاراں دے اک طبقے دے نال وڈے پیمانے اُتے گل گل دی تے تخلیقی فن، سیرامکس، گرافکس، نقش و نگار تے ہور دے لئی تقریباً 100 نمائشاں دا اہتمام کيتا۔ غزہ دی پٹی دے تقریباً 10,000 بچےآں نے آرٹس اینڈ کرافٹس ولیج توں استفادہ کيتا اے۔[۱۸۵]
غزہ تھیٹر، ناروے دے تعاون توں فنانس کيتا گیا، 2004ء وچ کھولیا گیا۔[۱۸۶] تھیٹر نوں فلسطینی قومی عملداری توں ودھ فنڈز نئيں ملدے، بوہتے غیر ملکی امدادی ایجنسیاں دے عطیات اُتے منحصر اے۔ اے ایم قطان فاؤنڈیشن، اک فلسطینی آرٹس چیریٹی، نوجوان فنکارانہ صلاحیتاں نوں فروغ دینے تے استاداں نوں ڈراما دی مہارتاں فراہم کرنے دے لئی غزہ وچ کئی ورکشاپس چلاندی اے۔ غزہ تھیٹر فیسٹیول دا افتتاح 2005ء وچ ہويا سی۔[۱۸۷]
غزہ میوزیم آف آرکیالوجی، جس دی نیہہ جودت این خدری نے رکھی سی 2008ء دے موسم گرما وچ کھولیا گیا۔ عجائب گھر دے مجموعے وچ ہزاراں اشیاء شامل نيں، جنہاں وچ اک مکمل چھاتی والی ایفرودیت دا مجسمہ اک ڈائیفانس گاؤن وچ ، ہور قدیم دیوتاواں دی تصاویر تے مینورہ دی خاصیت والے تیل دے لیمپ شامل نيں۔[۱۸۸]
رقص
[سودھو]دبكہ اک عرب لوک رقص اے جو سر زمین شام دے ملکاں توں نکلیا اے۔[۱۸۹] یہ فلسطینی سبھیاچار تے سر زمین شام وچ بہت ساریاں دوسری ثقافتاں وچ مقبول اے تے بوہت سارے گروہ پوری دنیا وچ رقص کردے نيں۔ دبكہ نوں مطابقت پزیر جمپنگ، سٹیمپنگ تے حرکت دے ذریعے نشان زد کيتا گیا اے، جو ٹیپ ڈانسنگ دی طرح اے۔[۱۹۰][۱۹۱][۱۹۲][۱۹۳][۱۹۴] دبكہ دائرے دے رقص تے لائن ڈانس نوں یکجا کردا اے تے اسنوں شادیاں تے ہور خوشی دے مواقع اُتے وڈے پیمانے اُتے پیش کيتا جاندا اے۔ لکیر سجے توں کھبے بندی اے تے دبكہ دا لیڈر لائن نوں سر کردا اے، سامعین تے دوسرے رقاصاں دے درمیان باری باری ہُندا اے۔
دستکاری
[سودھو]دستکاری دی وسیع قسماں، جنہاں وچوں بوہت سارے فلسطینی سینکڑاں سالاں توں تیار کر رہے نيں، اج وی تیار ہو رہے نيں۔ فلسطینی دستکاریاں وچ کڑھائی تے بُنائی، برتن سازی، صابن سازی، شیشہ سازی تے زیتون دی لکڑی تے موتی دی نقش و نگار شامل نيں۔ بالترتیب 2021ء تے 2022ء وچ فلسطین تے ہور عرب ریاستاں دی طرف توں مشترکہ نامزدگیاں نوں یونیسکو دی کھجور دے علم تے استعمال تے عربی خطاطی دے لئی غیر محسوس ثقافتی ورثے دی لسٹ وچ شامل کيتا گیا سی۔[۱۹۵][۱۹۶]
پکوان
[سودھو]غزہ دے کھانے وچ مصالحے تے مرچاں دے فراخدلانہ استعمال کیتی خصوصیت اے۔ ہور وڈے ذائقاں تے اجزا وچ اجوائن، چقندر دے پتے، لہسن، زیرہ، دال، چنے، انار، کھٹا بیر تے املی شامل نيں۔ بوہت سارے روايتی پکوان مٹی دے برتن وچ پکائے جاندے نيں، جو سبزیاں دے ذائقے تے ساخت نوں محفوظ رکھدی اے تے اس دے نتیجے وچ نرم تے ملائم گوشت بندا اے۔ روايتی طور اُتے بوہتے غزاوی پکوان موسمی ہُندے نيں تے علاقے تے اس دے آس پاس دے دیہاتاں دے مقامی اجزا اُتے انحصار کردے نيں۔ غربت نے شہر دے بوہت سارے سادہ گوشت دے پکواناں تے سٹو دا تعین کرنے وچ وی اہم کردار ادا کيتا اے، جداں سالک و اداس ("چقندر دے پتے تے دال") تے بسارا (خشک ملکھیا پتےآں تے مرچاں دے نال چھلکے ہوئے جلد دے بغیر فاوا پھلیاں)۔[۱۹۷]
سمندری غذا غزہ دی زندگی دا اک اہم پہلو تے اک مقامی غذا اے،[۱۹۸] سمندری غذا دی کچھ مشہور پکواناں وچ زیبدییت گمبری، لفظی طور پر، "مٹی دے برتن وچ جھینگا" تے شٹا شامل نيں جو کیکڑے نيں جو سرخ گرم مرچ دے ڈپ توں بھرے ہُندے نيں، فیر تندور وچ سینکا ہويا. مچھلی نوں لال مرچ، لہسن، مرچ تے زیرہ ڈال کر وکھ وکھ مصالحاں توں میرینیٹ کرنے دے بعد یا تاں تلا یا گرل کيتا جاندا اے۔ یہ سیدیہ وچ وی اک اہم جزو اے، چاول جو کیریملائز پیاز دے نال پکایا جاندا اے، لہسن دے پورے لونگ دی فراخ مقدار، اچھی طرح توں میرین دی ہوئی تلی ہوئی مچھلی دے وڈے ٹکڑے تے ہلدی، دارچینی تے زیرہ جداں مصالحے شامل نيں۔[۱۹۷] 1948ء دے دور دے پناہ گزیناں وچوں بوہت سارے لوک فلاحین ("کسان") سن جو موسمی کھانے کھاندے سن ۔ سماقیہ، جو غزہ وچ نہ صرف رمضان بلکہ سارا سال مقبول اے، سماق، تحینہ تے پانی دا مرکب اے جو چقندر دے پتے، گائے دے گوشت تے چنے دے ٹکڑےآں دے نال ملایا جاندا اے۔ ڈش وچ پسی ہوئی اجوائن دے بیج، مرچاں تے تلی ہوئی لہسن ڈال کر پیالاں وچ پیش کيتا جاندا اے۔[۱۹۷] مفتول اک گندم اُتے مبنی ڈش اے جس دا ذائقہ سوکھے کھٹے بیراں دے نال ہُندا اے جسنوں کسکس دی طرح پیش کيتا جاندا اے یا چھوٹی گینداں دی شکل دتی جاندی اے تے اسنوں سٹو یا سوپ اُتے بھاپ دتا جاندا اے۔[۱۹۹]
غزہ دے بوہتے ریستوراں ضلع رمال وچ واقع نيں۔ الاندلس، جو مچھلی تے سمندری غذا وچ مہارت رکھدا اے، سیاحاں وچ مقبول اے، جداں کہ السماق تے اعلیٰ درجے دا روٹس کلب اے۔[۲۰۰] اطفالونہ غزہ دی بندرگاہ دے نیڑے اک سجیلا ریستوراں اے تے اس اُتے عملہ بہرے افراد دے ذریعہ چلایا جاندا اے جس دا مقصد اک ایسا معاشرہ بنانا اے جو معذور افراد نوں ودھ قبول کرے۔[۲۰۱]
پورے قدیم شہر وچ سڑکاں اُتے ایداں دے اسٹال نيں جو پکی ہوئی پھلیاں، حمس، بھنے ہوئے آلو، فلافل تے کباب فروخت کردے نيں۔ کافی ہاؤسز (قہوہ خانے) عربی کافی تے چائے پیش کردے نيں۔ غزہ دی معروف مٹھائی دی دکاناں، صقالہ تے عرفات، عام عرب میٹھے مصنوعات فروخت کردیاں نيں تے وحدا اسٹریٹ دے نیڑے واقع نيں۔ الکحل اک نایاب چیز اے، جو صرف اقوام متحدہ دے بیچ کلب وچ پائی جاندی اے۔[۲۰۲]
ملبوسات تے کڑھائی
[سودھو]گوزے دی ابتدا غزہ نال ہوئی اے۔ غزہ ثوب دے لئی کپڑا اکثر قریبی عسقلان وچ بُنا جاندا سی۔ سیاہ یا نیلے رنگ دے سوندی یا دھاری دار گلابی تے سبز کپڑے جو عسقلان وچ بنائے گئے سن، 1960ء دی دہائی تک ساحلی میدانی دیہاتاں دے مہاجرین غزہ پٹی وچ بُنے جاندے رہے۔ ایتھے ثوباں دی تنگ، تنگ، سیدھی آستیناں سی۔ ہیبرون وچ لگائی جانے والی کڑھائی دی نسبت بوہت گھٹ گھنی سی سب توں ودھ مقبول شکلاں وچ شامل نيں: قینچی (مقس)، کنگھی (مشوت) تے مثلث (حجاب) اکثر پنج، ست تے تن دے جھرمٹ وچ ترتیب دتے جاندے نيں، کیونجے عرب لوک کہانیاں نظر بد دے خلاف وچ آݪا اعداد دے استعمال نوں مؤثر سمجھیا جاندا اے۔[۲۰۳]
1990ء دے قریب، حماس تے ہور اسلامی تحریکاں نے غزہ دی سواݨیاں، خاص طور اُتے شہری تے تعلیم یافتہ سواݨیاں دے درمیان حجاب ("سر اُتے اسکارف") دے استعمال نوں ودھانے دی کوشش کيتی تے حجاب دے انداز متعارف ہوݨ دے بعد توں کلاس تے گروپ دی شناخت دے مطابق وکھ وکھ نيں۔[۲۰۴]
کھیل
[سودھو]فلسطین اسٹیڈیم غزہ پٹی اُتے غزہ شہر وچ واقع اے۔ ایہ قومی اسٹیڈیم تے فلسطین دی قومی فٹ بال ٹیم دا گھر اے۔ اسٹیڈیم دی گنجائش تقریباً 10,000 اے۔[۲۰۵] اس اُتے اسرائیل نے یکم اپریل 2006ء نوں براہ راست مرکز دے مقام اُتے بمباری دی سی جس توں اسٹیڈیم وچ گڑھے بن جانے دی وجہ توں استعمال دے قابل نئيں سی۔ فیفا نے اعلان کيتا کہ اوہ مرمت دے کم نوں فنڈ دے گا۔[۲۰۶][۲۰۷][۲۰۵] اس اُتے 19 نومبر 2012ء نوں اسرائیلی دفاعی افواج نے آپریشن پلر آف کلاؤڈ دے حصے دے طور اُتے دوبارہ بمباری دی سی اسٹیڈیم تے قریبی انڈور اسپورٹس ہال نوں وڈا نقصان پہنچیا تے اس دے نتیجے وچ دنیا بھر دے فٹ بال کھلاڑیاں نے دستخط شدہ پٹیشن جاری کيتی۔[۲۰۸][۲۰۹]
غزہ وچ کئی مقامی فٹ بال ٹیماں نيں جو غزہ پٹی لیگ وچ شرکت کردیاں نيں۔ ان وچ خدمہ الشاطیہ (الشاطی کیمپ)، اتحاد الشجاعیہ (شجاعیہ محلہ)، غزہ اسپورٹس کلب تے الزیتون (زیتون محلہ) شامل نيں۔[۲۱۰]
غزہ میراتھن غزہ پٹی، دولت فلسطین وچ اک میراتھن ریس اے جس دا اہتمام اونروا نے غزہ شہر وچ بچےآں دے لئی اونروا سمر گیمز دے پروگرام دے لئی فنڈز اکٹھا کرنے دے لئی کيتا اے۔ مکمل میراتھن ریس (42.195 کلومیٹر، 26 میݪ 385 گز) دے علاوہ، اک ہاف میراتھن ریس تے 10 کلومیٹر (6.21 میݪ) ریس وی ہُندی اے۔ بچے پورے میراتھن کورس وچ ریلے وچ 1 کلومیٹر (0.6 میݪ) توں 4 کلومیٹر (2.5 میݪ) دے درمیان دے مراحل چلاندے نيں۔[۲۱۱]
یہ تقریب پہلی بار 5 مئی 2011ء نوں منعقد ہوئی، جس وچ 1,500 توں ودھ شرکاء نے شرکت کيتی۔[۲۱۲] 2012ء وچ غزہ نے پہلی بین الاقوامی میراتھن دا انعقاد کيتا۔ 2013ء وچ میراتھن 10 اپریل نوں ہوݨ والی سی لیکن "غزہ وچ حکام دی طرف توں سواݨیاں نوں شرکت کيتی اجازت نہ دینے دے فیصلے" دے بعد اسنوں منسوخ کر دتا گیا سی۔[۲۱۳]
فیصل گھڑ سواری کلب دولت فلسطین دے غزہ شہر وچ اک گھڑ سواری دا کلب تے اعلیٰ درجے دا ریستوراں اے۔ جولائی 2010ء تک ایہ کلب غزہ پٹی دا واحد گھڑ سوار کلب سی۔ 2010ء تک رکنیت ودھ رہی سی تقریباً 120 اراکین تے دوسرے لوک کدی کدائيں اسباق یا کدی کدائيں سواری دے لئی آندے سن ۔[۲۱۴]
حکومت
[سودھو]اج غزہ، محافظہ غزہ دے انتظامی راجگڑھ دے طور اُتے کم کردا اے۔[۲۱۵] اس وچ کالعدم فلسطینی قانون ساز کونسل دی عمارت اے۔ غزہ دی پہلی میونسپل کونسل 1893ء وچ علی خلیل الشوا دی سربراہی وچ تشکیل دتی گئی۔ پر، جدید میئر شپ 1906ء وچ اپنے بیٹے سعید الشوا دے نال شروع ہوئی، جسنوں عثمانی حکام نے میئر مقرر کيتا سی۔[۲۱۶] سعید الشوا نے غزہ دے پہلے ہسپتال دی تعمیر، کئییی نويں مسیتاں تے اسکولاں، عظیم مسجد دی بحالی تے شہر وچ جدید ہݪ متعارف کرانے دی نگرانی کيتی۔[۲۱۷] 1922ء وچ ، برطانوی نوآبادیاتی سیکرٹری ونسٹن چرچل نے درخواست کيتی کہ غزہ تعہدی فلسطین دے تحت اپنا آئین تیار کرے۔ پر فلسطینیاں نے اسنوں مسترد کر دتا سی۔[۲۱۸]
24 جولائی 1994ء نوں پی این اے نے غزہ نوں فلسطینی علاقہ جات وچ پہلی سٹی کونسل دا اعلان کيتا۔ [۲۱۹] 2005، دے فلسطینی بلدیاتی انتخابات نہ غزہ وچ ہوئے تے نہ ہی خان یونس یا رفح وچ ہوئے۔ اس دی بجائے، فتح تحریک دے عہدیداراں نے انتخابات دے انعقاد دے لئی چھوٹے شہراں، قصبےآں تے دیہاتاں دا انتخاب کیتا، ایہ سمجھدے ہوئے کہ اوہ کم شہری علاقےآں وچ بہتر کارکردگی دا مظاہرہ کرن گے۔ پر حریف جماعت حماس نے پہلے راؤنڈ دے لئی منتخب ہوݨ والی دس میونسپلٹیاں وچوں ست وچ اکثریت حاصل کيتی تے ووٹر ٹرن آؤٹ تقریباً 80% رہیا۔[۲۲۰] 2007ء وچ دونے جماعتاں دے درمیان پرتشدد جھڑپاں ہوئیاں جس وچ 100 توں ودھ افراد ہلاک ہوئے، بالآخر حماس نے شہر اُتے قبضہ کر ليا۔[۲۲۱]
عام طور اُتے فلسطینی بلدیات جنہاں دی آبادی 20,000 توں ودھ اے تے جو انتظامی مراکز دے طور اُتے کم کردیاں نيں انہاں وچ میئر سمیت پندرہ اراکین اُتے مشتمل میونسپل کونسلاں ہُندیاں نيں۔ پر غزہ دی موجودہ میونسپل کونسل چودہ ارکان اُتے مشتمل اے، جنہاں وچ حماس دے میئر نزار حجازی وی شامل نيں۔[۲۲۲]
تعلیم
[سودھو]پی سی بی ایس دے مطابق، 1997ء وچ ، غزہ دی 10 سال توں ودھ عمر دی تقریباً 90 فیصد آبادی خواندہ سی شہر دی آبادی وچوں، 140,848 اسکولاں وچ (39.8% ابتدائی اسکول وچ ، 33.8% سیکنڈری اسکول وچ تے 26.4% ہائی اسکول وچ )۔ تقریباً 11,134 افراد نے بیچلر ڈپلومے یا اس توں ودھ ڈپلومے حاصل کيتے۔[۲۲۳]
2006ء وچ غزہ وچ 210 اسکول سن ۔ 151 فلسطینی قومی عملداری دی وزارت تعلیم دے زیر انتظام، 46 نوں اقوام متحدہ دی ریلیف اینڈ ورکس ایجنسی چلا رہی سی تے 13 نجی اسکول سن ۔ کل 154,251 طلبہ نے داخلہ لیا تے 5,877 استاداں نوں ملازمت دتی گئی۔[۲۲۴] اودوں زباں حال معیشت نے غزہ دی پٹی وچ تعلیم نوں شدید متاثر کيتا اے۔ ستمبر 2007ء وچ ، غزہ دی پٹی وچ اونروا دے اک سروے نے انکشاف کيتا کہ اسکولاں دے گریڈ چار توں نو وچ تقریباً ریاضی وچ 90% تک ناکامی دی شرح دے نال، 80% ناکامی دی شرح سی جنوری 2008ء وچ اقوام متحدہ دے یونیسف نے اطلاع دتی کہ غزہ دے اسکول انہاں کلاسز نوں منسوخ کر رہے نيں جنہاں وچ توانائی دی کھپت ودھ سی جداں کہ انفارمیشن ٹیکنالوجی، سائنس لیبز تے غیر نصابی سرگرمیاں۔[۱۷]
یونیورسٹیاں
[سودھو]غزہ وچ بہت ساریاں یونیورسٹیاں نيں۔ شہر دی چار اہم یونیورسٹیاں الازہر یونیورسٹی غزہ، جامعہ القدس مفتوحہ، جامعہ الاقصی تے جامعہ اسلامیہ غزہ نيں۔ دس سہولیات اُتے مشتمل جامعہ اسلامیہ غزہ دی نیہہ تاجراں دے اک گروپ نے 1978ء وچ رکھی سی تے اسنوں غزہ دی پہلی یونیورسٹی بنا دتا سی۔ اس وچ 20,639 طلبہ دا اندراج سی۔[۲۲۵] الازہر یونیورسٹی غزہ عام طور اُتے سیکولر اے تے اس دی نیہہ 1992ء وچ رکھی گئی سی جامعہ الاقصی 1991ء وچ قائم ہوئی سی جامعہ القدس مفتوحہ نے اپنا غزہ ایجوکیشنل ریجن کیمپس 1992ء وچ شہر دے وسط وچ اک کرائے دی عمارت وچ اصل وچ 730 طلبہ دے نال قائم کيتا۔ طلبہ دی تعداد وچ تیزی توں اضافے دی وجہ توں، اس نے نصر، غزہ وچ پہلی یونیورسٹی دی ملکيتی عمارت تعمیر کيتی۔ 2006-07ء وچ ، اس وچ 3,778 طلبہ دا اندراج سی۔[۲۲۶]
عوامی کتب خانہ
[سودھو]غزہ دا عوامی کتب خانہ شارع وحدہ دے نیڑے واقع ہے اَتے اس وچ عربی، انگریزی اَتے فرانسیسی زباناں وچ تقریباً 10,000 کتاباں دا ذخیرہ ہے۔ تقریباً 1,410 مربع میٹر (15,200 مربع فٹ) دا کل رقبہ، عمارت دو منزلاں تے اک تہ خانے اُتے مشتمل ہے۔ کتب خانے نوں 1996ء وچ غزہ دے میئر عون شاوا، میونسپلٹی آف ڈنکرک تے عالمی بنک دے تعاون دے بعد 1999ء وچ کھولیا گیا سی۔ کتب خانے دے بنیادی مقاصد معلومات دے ذرائع فراہم کرنا نيں جو استفادہ کنندگان دی ضروریات نوں پورا کردے نيں، دستیاب معلومات دے ذرائع تک رسائی دے لئی ضروری سہولیات فراہم کرنا اَتے وکھ وکھ ثقافتی پروگراماں جداں ثقافتی پروگراماں، سیمینارز، لیکچرز، فلم پریزنٹیشنز، ویڈیوز، آرٹ اَتے کتاباں دی نمائشاں دا اہتمام کرنا ہے۔[۲۲۷]
اہم تھانواں
[سودھو]غزہ دے اہم تھانواں وچ قدیم شہر وچ مسجد عمری الکبیر شامل اے۔ اصل وچ اک کافر مندر سی، اسنوں بازنطینیاں دے ذریعہ اک یونانی آرتھوڈوکس گرجا گھر،[۲۲۸] فیر اٹھويں صدی وچ عرباں دے ذریعہ اک مسجد دے طور اُتے مقدس بنایا گیا سی۔ صلیبیاں نے اسنوں اک گرجا گھر وچ تبدیل کر دتا، لیکن مسلماناں دی طرف توں غزہ دی فتح دے فوراً بعد اسنوں اک مسجد دے طور اُتے دوبارہ قائم کر دتا گیا۔[۱۴۵] یہ غزہ پٹی وچ سب توں قدیم تے سب توں وڈی مسجد اے۔[۲۲۹]
قدیم شہر دی ہور مسیتاں وچ مملوک دور دی سید ہاشم مسجد وی شامل اے۔ ایہ غزہ دی سب توں وڈی تے پرانی مسیتاں وچوں اک اے، جو قدیم شہر دے درج محلہ وچ الوہدہ اسٹریٹ دے نیڑے واقع اے۔ ہاشم بن عبد مناف، محمد بن عبد اللہ دے دادا جو تجارتی سفر دے دوران غزہ وچ انتقال کر گئے سن، انہاں دی قبر مسلم روایات دے مطابق مسجد دے گنبد دے تھلے واقع اے۔[۲۳۰]
قریب ہی مسجد کاتب الولایہ وی اے جو 1334ٰء دی اے۔ مسجد کاتب الولایہ قدیم شہر دے زیتون محلہ وچ غزہ شہر وچ شارع عمر مختار دے نال واقع اک چھوٹی تاریخی مسجد سی[۲۳۱][۲۳۲]
شجاعیہ وچ مسجد ابن عثمان اے، جسنوں نابلس دے رہنے والے احمد بن عثمان نے 1402ء وچ تعمیر کيتا سی۔ جمعہ دی مسجد دے طور اُتے خوبصورتی تے حیثیت دے لحاظ توں اسنوں غزہ دی عظیم مسجد دے بعد دوسرے نمبر اُتے شمار کيتا جاندا اے۔[۲۳۳][۲۳۴] مسجد محکمہ اک جامع مسجد تے مدرسہ سی، جو 1455ء وچ تعمیر کيتا گیا سی، جو 2014ء دی غزہ جنگ دے دوران اسرائیلی بمباری توں تباہ ہو گیا سی۔[۲۳۵] یہ مسجد غزہ شہر، فلسطین دے ضلع شجاعیہ دے مرکزی مغربی دروازے دے نیڑے بغداد سٹریٹ دے نال واقع سی[۲۳۶] مسجد ابن مروان غزہ وچ مملوک دور دی مسجد تفاح محلے وچ اک قبرستان دے درمیان اے،[۲۳۷] جو شہر دے باقی حصےآں توں نسبتاً وکھ تھلگ اے۔[۲۳۸] یہ 1324ء وچ تعمیر کيتی گئی سی تے اس وچ علی ابن مروان دا مقبرہ وی اے۔[۱۴۶]
نامعلوم فوجی دا چوک رمال وچ واقع اک يادگار اے جو 1948ء دی جنگ وچ ہلاک ہوݨ والے اک نامعلوم فلسطینی جنگجو دے لئی وقف اے۔ 1967ء وچ يادگار نوں اسرائیلی افواہج نے مسمار دے دتا سی تے ریت دا اک ٹکڑا بنا دتا سی،[۲۳۹] جداں تک کہ ناروے دی مالی امداد توں اوتھے اک عوامی باغ تعمیر نئيں کيتا گیا سی۔
قصر الباشا اصل وچ مملوک دور دا اک ولا جسنوں نپولین نے غزہ وچ اپنے مختصر قیام دے دوران استعمال کيتا سی، پرانے شہر وچ واقع اے تے اج بھݪک کُڑیاں دا اسکول اے۔
کامن ویلتھ غزہ جنگی قبرستان، جسنوں اکثر برطانوی جنگی قبرستان کہیا جاندا اے، پہلی جنگ عظیم وچ ہلاک ہوئے اتحادی فوجیاں دی قبراں اُتے مشتمل اے۔ ایہ شہر دے مرکز توں 1.5 کلومیٹر (1 میݪ) شمال مشرق وچ ، تفاح ضلع وچ ، شاہراہ صلاح الدین دے نیڑے واقع اے۔[۱۴۵][۲۴۰]
حمام السمرا قدیم شہر دے زیتون محلہ وچ واقع غزہ وچ واحد فعال حمام (روايتی عوامی غسل خانہ) سی۔ ایہ گلی دی سطح توں 3 میٹر (9.8 فٹ) تھلے واقع سی۔ ایہ غسل خانہ دسمبر 2023ء وچ اسرائیلی افواہج دے فضائی حملے وچ تباہ ہو گیا سی۔[۱۳۳]
بنیادی ڈھانچہ
[سودھو]پانی دی فراہمی تے صفائی ستھرائی
[سودھو]محکمہ فلسطین برائے شماریات دی 1997ء دی مردم شماری دے مطابق غزہ دے 98.1 فیصد باشندے عوامی پانی دی فراہمی توں منسلک سن جدوں کہ بقیہ نجی نظام استعمال کردے سن ۔[۲۴۱] تقریباً 87.6% پبلک سیوریج سسٹم توں جڑے ہوئے سن تے 11.8% نے سیس پٹ دا استعمال کيتا۔ [۲۴۲] غزہ دی ناکہ بندی نے شہر دی پانی دی سپلائی نوں شدید طور اُتے روک دتا۔ پیݨ دے پانی دے لئی چھ اہم کنويں کم نئيں کر رہے سن تے تقریباً 50% آبادی دے پاس مستقل بنیاداں اُتے پانی نئيں سی۔ میونسپلٹی نے دعویٰ کيتا کہ بجلی دی عدم دستیابی دی وجہ توں اسنوں "نمکین کنوؤں" توں پانی پمپ کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ روزانہ تقریباً 20 ملین لیٹر کچا سیوریج تے 40 ملین لیٹر جزوی طور اُتے ٹریٹ کیہ ہویا پانی بحیرہ روم وچ وگدا اے تے غیر علاج شدہ سیوریج توں کیڑے مکوڑے تے چوہاں دی افزائش ہُندی اے۔[۲۴۳] اک "پانی توں محروم" ملک دے طور پر، غزہ دا بہت ودھ انحصار وادی غزہ دے پانی اُتے اے۔ غزہ دے آبی ذخائر نوں غزہ دے اہم وسائل دے طور اُتے معیاری پانی دے حصول دے لئی استعمال کيتا جاندا اے۔ پر وادی غزا توں بوہتے پانی یروشلم پہنچایا جاندا اے۔[۲۴۴]
پاور گرڈ
[سودھو]2002ء وچ غزہ نے اپنا پاور پلانٹ چلانا شروع کيتا جسنوں اینرون نے بنایا سی۔[۲۴۵] پر پاور پلانٹ نوں 2006ء وچ اسرائیلی ڈیفنس فورسز نے بمباری کرکے تباہ کر دتا سی۔ پاور پلانٹ دی تباہی توں پہلے اسرائیل نے اسرائیل الیکٹرک کارپوریشن دے ذریعے غزہ نوں اضافی بجلی فراہم دی سی اس پلانٹ نوں جزوی طور اُتے دسمبر 2007ء تک دوبارہ تعمیر کيتا گیا سی،[۲۴۶] پر اسرائیلی بجلی غزہ نوں فروخت کرنا جاری اے۔[۲۴۷]
سالڈ ویسٹ مینجمنٹ
[سودھو]سالڈ ویسٹ مینجمنٹ اج غزہ دے لوکاں نوں درپیش کلیدی مجبوری مسائل وچوں اک اے۔ یہ چیلنجز کئی عوامل توں منسوب نيں۔ ماحولیاتی نظام وچ سرمایہ کاری دی کمی، ماحولیاتی منصوبےآں اُتے کم توجہ دتی گئی تے قانون نافذ کرنے والے ادارےآں دی عدم موجودگی تے بحران دے انتظام دی طرف رجحان شامل نيں۔ اس مسئلے دا اک اہم پہلو اسرائیلی بمباری دے نتیجے وچ پیدا ہوݨ والا ملبہ تے ملبہ دی وڈی مقدار اے۔[۲۴۸][۲۴۹]
مثال دے طور پر، آپریشن پروٹیکٹو ایج دے نتیجے وچ ہوݨ والے نقصان دا پیمانہ بے مثال اے۔ غزہ پٹی دے تمام محافظات نے وسیع پیمانے اُتے فضائی بمباری، بحری گولہ باری تے توپ خانے توں فائرنگ دا مشاہدہ کیتا، جس دے نتیجے وچ کافی مقدار وچ ملبہ بنا اے۔ حالیہ اعداد و شمار دے مطابق 2 ملین ٹن توں ودھ ملبہ پیدا ہويا۔ دو 13 منزلہ رہائشی عمارتاں سمیت تقریباً 10,000 مکانات زمین اُتے برابر کر دتے گئے۔ غزہ وچ بہت ودھ ملبہ بکھرا پيا اے۔ اس چیلنج توں نمٹنے دے لئی سنجیدہ کوششاں تے اعلیٰ بجٹ دی لوڑ اے۔ ودھ اہم گل ایہ اے کہ تے 2008ء دی جنگ دے بعد یو این ای پی دے مطالعے دی نیہہ پر، ملبے دے پی اے ایچ ایس تے ممکنہ طور اُتے پولی کلورینیٹڈ بائفنائل، ڈائی آکسینز تے فران مرکبات توں آلودہ ہوݨ دا بہت ودھ امکان اے۔[۲۵۰] جنوری 2024ء وچ اسرائیلی فوج نے غزہ شہر دے اہم آبی ذخائر البلاد تے رمال نوں تباہ کر دتا۔[۲۵۱]
صحت دی دیکھ بھال
[سودھو]الشفا ہسپتال دی نیہہ 1940ء دی دہائی وچ برطانوی مینڈیٹ حکومت نے ضلع رمال وچ رکھی سی فوجی بیرکاں وچ واقع، ایہ اصل وچ بخار دی بیماریاں دے لئی قرنطینہ تے علاج فراہم کردا سی۔ جدوں مصر نے غزہ دا انتظام کيتا تاں اس اصل محکمہ نوں منتقل کر دتا گیا تے الشفا ہسپتال شہر دا مرکزی ہسپتال بن گیا۔[۲۵۲] جب 1956ء دے سوئز بحران وچ اسرائیل نے غزہ پٹی اُتے قبضہ کرنے دے بعد اس توں دستبرداری اختیار کيتی تاں مصری صدر جمال عبد الناصر نے الشفا ہسپتال دی توسیع تے بہتری کيتی۔ انھاں نے ايسے ناں توں ضلع نصر وچ دوسرا ہسپتال قائم کرنے دا وی حکم دتا۔ 1957ء وچ قرنطینہ تے بخار توں متعلق امراض دے ہسپتال نوں دوبارہ بنایا گیا تے اسنوں ناصر ہسپتال دا ناں دتا گیا۔[۱۴۷] اج الشفا ہسپتال غزہ دا سب توں وڈا میڈیکل کمپلیکس اے۔[۲۵۳]
1950ء دی دہائی دے آخر وچ ، اک نويں صحت انتظامیہ، بندر غزہ ("غزہ دا علاقہ") قائم کيتا گیا تے اس دی سربراہی حیدر عبدالشفیع نے کيتی۔ بندر غزہ نے سرکاری کلینک قائم کرنے دے لئی شہر بھر وچ کئییی کمرے کرائے اُتے لئی جو ضروری علاج معالجہ فراہم کردے سن ۔[۱۴۷]
اہلی عرب ہسپتال، جسنوں چرچ مشنری سوسائٹی (سی ایم ایس) نے 1907ء وچ قائم کيتا سی، پہلی جنگ عظیم وچ تباہ ہو گیا سی۔[۲۵۴] انال جنگ دے بعد سی ایم ایس نے دوبارہ تعمیر کيتا تے 1955ء وچ جنوبی بپٹسٹ ہسپتال بن گیا۔[۲۵۵][۲۵۶] 1982ء وچ یروشلم دے ایپسکوپل ڈائیسیس نے قیادت سنبھالی تے اصل ناں بحال کر دتا گیا۔[۲۵۴] القدس ہسپتال، تل الہويا دے محلے وچ واقع اے تے فلسطین ہلال احمر سوسائٹی دے زیر انتظام اے، غزہ دا دوسرا وڈا ہسپتال اے۔[۲۵۷]
2007ء وچ ہسپتالاں نوں روزانہ 8-12 گھینٹے تک بجلی دی کٹوتی دا سامنا کرنا پيا تے پاور جنریٹرز دے لئی درکار ڈیزل دی سپلائی کم سی عالمی ادارہ صحت (ڈبلیو ایچ او) دے مطابق، طبی دیکھ بھال دے لئی غزہ توں باہر جانے دے لئی دتے گئے مریضاں دا تناسب جنوری 2007ء وچ 89.3 فیصد توں کم ہو کے دسمبر 2007ء وچ 64.3 فیصد رہ گیا۔[۱۷]
2010ء وچ غزہ دے الدرہ ہسپتال دے ڈاکٹراں دی اک ٹیم نے یروشلم دے حداسہ میڈیکل سینٹر دے سسٹک فائبروسس کلینک وچ تربیت دا اک سال گزاریا۔ انہاں دی غزہ واپسی پر، الدرہ وچ اک سسٹک فائبروسس سینٹر قائم کيتا گیا، حالانکہ سب توں ودھ سنگین کیساں نوں حداسہ دے حوالے کيتا جاندا اے۔[۲۵۸] الرنتیسی ہسپتال بچےآں دی دیکھ بھال فراہم کردا اے۔
شہر دے مصائب
[سودھو]ناکہ بندی
[سودھو]2007ئ وچ اسرائیل دی قیادت وچ تے مصر دی حمایت وچ حماس دے قبضے دے بعد غزہ پٹی دے اندر تے باہر سامان تے لوکاں دی نقل و حرکت اُتے ناکہ بندی کر دتی گئی اے۔ ناکہ بندی دا موجودہ بیان کردہ مقصد غزہ وچ ہتھیاراں دی اسمگلنگ نوں روکنا اے، حالانکہ پہلے بیان کيتے گئے محرکات وچ حماس اُتے معاشی دباؤ ڈالنا شامل اے۔[۲۵۹] انسانی حقوق دے گروپاں نے ناکہ بندی نوں غیر قانونی تے اجتماعی سزا دی اک شکل قرار دتا اے کیونجے اس توں ضروری سامان دی آمدورفت محدود ہُندی اے، معاشی مشکلات وچ وادھا ہُندا اے تے غزہ دے باشندےآں دی نقل و حرکت دی آزادی محدود ہُندی اے۔[۲۶۰][۲۶۱] ناکہ بندی تے اس دے اثرات نے اس علاقے نوں "کھلی جیل" دے طور اُتے بیان کيتا اے۔[۲۶۲][۲۶۳]
اسرائیل نے 2005-2006ء وچ شدت دی وکھ وکھ سطحاں اُتے غزہ دی پٹی دی ناکہ بندی کی، اسرائیل دی طرف توں مسلط کردہ بندشاں دی تریخ 1991ء تک اے۔[۲۶۴][۲۶۵][۲۶۶][۲۶۷][۲۶۸] اسرائیل نے کہیا کہ ایہ ناکہ بندی خود نوں فلسطینی سیاسی تشدد، راکٹ حملےآں توں بچانے تے غزہ وچ دوہرے استعمال دے سامان نوں داخل ہوݨ توں روکنے دے لئی ضروری سی[۲۶۹]
لیکن فلسطینی عوام نے ہتھیار نئيں ڈالے بلکہ مصری سرزمین دی سرحداں اُتے سرنگاں بنانے وچ پہل دی تے انہاں سرنگاں توں خوراک، تعمیراتی سامان، ہتھیار، بجلی دے آلات تے کاراں سمیت تمام ضروریات زندگی دے داخلے وچ مدد ملی۔ اسرائیل دی طرف توں غزہ اُتے جنگ شروع کرنے دے اک سال بعد، انھاں نے کئی معاہدے تے جنگ بندی دی جس نے غزہ دی پٹی دی صورت حال نوں پرسکون کرنے، رفح کراسنگ نوں کھولنے تے مسافراں نوں شہر وچ داخل ہوݨ تے جانے دی اجازت دینے وچ اہم کردار ادا کيتا۔ [۲۷۰]
فلسطینی شہری ہن وی زندگی دی بلند قیمتاں دے بحران توں دوچار اے۔ شہریاں نوں فراہم دی جانے والی امداد دے علاوہ ایہ صرف چند خانداناں نوں فراہم کيتی جاندی اے ہر کسی نوں نئيں۔ پر، غزہ دی پٹی دے باشندے مغربی کنارے دے مقابلے وچ ودھ آرام توں رہندے نيں، سوائے ایندھن دی کمی دے بہانے بجلی دی مسلسل بندش کے۔
غزہ دا قتل عام
[سودھو]غزہ قتل عام یا غزہ ہولوکاسٹ اک اسرائیلی آپریشن اے جو غزہ دی پٹی وچ فروری 2008ئ وچ پنج دناں دے دوران حماس دے ارکان نوں اسرائیلی علاقے وچ راکٹ داغنے دے بہانے توں ختم کيتا گیا سی۔ ایہ ناں اسرائیلی وزیر دفاع ایہود باراک دے بیان دے بعد سامنے آیا اے کہ اسرائیلی افواج غزہ وچ کیہ کر رہیاں نيں اسنوں ہولوکاسٹ یا نسل کشی یا غزہ دی پٹی وچ فلسطینیاں دی ہولوکاسٹ دے طور اُتے حماس تحریک دے ارکان دے ہتھوں دو اسرائیلی فوجیاں دی ہلاکت دے بعد عمل وچ آیا۔ اسرائیلی افواج دے خلاف انہاں دی مزاحمت۔ عرب تے مسلم مصنفاں، مفکرین تے سیاسی تے مذہبی شخصیتاں دی اک وڈی تعداد نے اس ناں نوں اپنایا، کیونجے اوہ اسنوں آپریشن دے لئی اک مناسب ناں دے طور اُتے دیکھدے سن، جس وچ 26 بچےآں سمیت 116 افراد مارے گئے سن، انہاں دے علاوہ ہور عام شہری وی سن ۔ ہلاک یا زخمی. ايسے دن اس نے غزہ وچ فوجی آپریشن ختم کرنے دا اعلان کيتا۔ اسرائیلی ذرائع نے اعلان کيتا کہ ایہ پہلا مرحلہ اے تے مستقبل نیڑے وچ ہور کارروائیاں وی ہو سکدیاں نيں۔[۲۷۱]
انخلا
[سودھو]اسرائیل-حماس جنگ دے دوران، اسرائیلی فوج نے غزہ پٹی دے بوہتے باشندےآں نوں اپنے گھر خالی کرنے دا حکم دتا، جس توں علاقے وچ لکھاں افراد بے گھر ہوئے تے اک وسیع تر انسانی بحران وچ حصہ لیا۔[۲۷۲][۲۷۳][۲۷۴] یہ 75 سالاں وچ فلسطینیاں دی سب توں وڈی نقل مکانی اے۔[۲۷۵] فلسطینیاں نے انخلا نوں "دوسری نکبت" قرار دتا اے۔[۲۷۶]
پہلا انخلا دا حکم 13 اکتوبر 2023ء نوں دتا گیا سی، اس دے اک ہفتے بعد جدوں حماس نے غزہ توں اسرائیل اُتے حملہ کيتا سی۔ اسرائیلی حکام نے غزہ شہر سمیت وادی غزہ دے شمال وچ رہنے والے 1.1 ملین غزہ دے باشندےآں نوں 24 گھینٹے دے اندر انخلا دے لئی کہیا اے۔[۲۷۷] داخلی طور اُتے بے گھر ہوݨ والے افراد دے انسانی حقوق اُتے اقوام متحدہ دی خصوصی نمائندے پاؤلا گاویریا بیتانکر نے زبردستی انخلا دے حکم نوں انسانیت دے خلاف جرم تے بین الاقوامی انسانی قانون دی خلاف ورزی قرار دیندے ہوئے مذمت کيتی۔[۲۷۸][۲۷۹][۲۸۰][۲۸۱][۲۸۲]
آوا جائی
[سودھو]رشید کوسٹل روڈ غزہ دی ساحلی پٹی دے نال نال چلدی اے تے اسنوں غزہ دی پٹی دے باقی ماندہ ساحلی پٹی دے شمال تے جنوب توں جوڑدی اے۔ غزہ پٹی دی مرکزی شاہراہ، شاہراہ صلاح الدین (جدید ویا ماریس) غزہ شہر دے وسط توں لنگھدی اے، اسنوں دیر البلح، خان یونس تے جنوب وچ رفح تے شمال وچ جبالیہ تے بیت حانون توں جوڑدی اے۔[۲۸۳] اسرائیل وچ شاہراہ صلاح الدین دی شمالی کراسنگ ایرز گزرگاہ اے تے مصر جانے والی رفح سرحدی گزرگاہ اے۔ رفح سرحدی گزرگاہ مصر تے فلسطین دی غزہ پٹی دے درمیان واحد سرحدی گزرگاہ اے۔ یہ مصر-فلسطین سرحد اُتے واقع اے۔ مصر تے اسرائیل دے درمیان 2007ء دے معاہدے دے تحت، مصر گزرگاہ نوں کنٹرول کردا اے لیکن رفح سرحدی گزرگاہ دے ذریعے درآمدات دے لئی اسرائیلی منظوری دی لوڑ ہُندی اے۔
شارع عمر مختار غزہ شہر دی مرکزی سڑک اے جو شمال-جنوب دی طرف چلدی اے، شاہراہ صلاح الدین توں نکلدی اے، جو رمال ساحلی پٹی تے پرانے شہر تک پھیلی ہوئی اے جتھے ایہ سوق الذہب اُتے ختم ہُندی اے۔[۱۴۵] غزہ دی پٹی دی ناکہ بندی توں پہلے، مغربی کنارے وچ رام اللہ تے الخلیل دے لئی اجتماعی ٹیکسیاں دی باقاعدہ لائناں موجود سی۔[۲۸۴] پرائیویٹ کاراں دے علاوہ، غزہ سٹی نوں ٹیکسیاں تے بساں دے ذریعے خدمات فراہم کيتیاں جاندیاں نيں۔
یاسر عرفات بین الاقوامی ہوائی اڈا رفح دے نیڑے غزہ توں 40 کلومیٹر (25 میݪ) جنوب وچ 1998ء وچ کھولیا گیا۔ ایہ سہولت 24 نومبر 1998ء نوں کھولی گئی تے الاقصی انتفاضہ دے دوران فروری 2001ء وچ تمام مسافر پروازاں بند ہو گئياں۔ 2001ء تے 2002ء وچ اسرائیلی ڈیفنس فورسز نے اس دے رن وے تے سہولیات نوں نقصان پہنچایا سی جس توں ہوائی اڈے نوں ناقابل استعمال بنا دتا گیا سی۔ اگست 2010ء وچ ، ٹرمک ریمپ نوں فلسطینیاں نے پتھراں تے ری سائیکل شدہ تعمیراتی سامان دی تلاش وچ تباہ کر دتا سی۔[۲۸۵] اسرائیل وچ بن گوریون بین الاقوامی ہوائی اڈا شہر دے شمال مشرق وچ تقریباً 75 کلومیٹر (47 میݪ) دے فاصلے اُتے واقع اے۔ لد شہر دے شمالی مضافات وچ واقع ایہ اسرائیل دا مصروف ترین ہوائی اڈا اے۔ یہ یروشلم دے شمال مغرب وچ 45 کلومیٹر (28 میݪ) تے تل ابیب دے جنوب مشرق وچ 20 کلومیٹر (12 میݪ) دے فاصلے اُتے واقع اے۔[۲۸۶] 1973ء تک اسنوں لد ہوائی اڈا دے ناں توں جانیا جاندا سی، اس دے بعد اس دا ناں داوید بن گوریون (1886ء–1973ء) دے اعزاز وچ رکھیا گیا، جو پہلے اسرائیلی وزیر اعظم سن ۔
بین الاقوامی تعلقات
[سودھو]جڑواں شہر
[سودھو]غزہ دے تھلے لکھے جڑواں شہر نيں:
|
|
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في GeoNames ID". http://sws.geonames.org/281133. Retrieved on ۱۳ اکتوبر ۲۰۲۴.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Palestine Dialing Codes Archived 04 اکتوبر 2013 at the وے بیک مشین
- ↑ https://web.archive.org/web/20130618182559/http://www.comune.torino.it/relint/inglese/gemellaggieaccordi/index.shtml
- ↑ https://web.archive.org/web/20071109212344/http://www.ville-dunkerque.fr/fr/entreprendrea-dunkerque/l-economie/dunkerque-internationale/index.html
- ↑ http://www.haaretz.com/news/tel-aviv-decides-to-retain-contract-with-gaza-city-as-twin-city-1.238958
- ↑ https://web.archive.org/web/20071027130749/http://www.tromso.kommune.no/index.gan?id=478&subid=0
- ↑ https://web.archive.org/web/20071111073847/http://www.cm-cascais.pt/Cascais/Cascais/Relacoes_internacionais/Cidades_Geminadas/
- ↑ https://www.cascais.pt/sub-area/gaza
- ↑ https://web.archive.org/web/20090216085914/http://w3.bcn.es/XMLServeis/XMLHomeLinkPl/0%2C4022%2C229724149_257215678_1%2C00.html
- ↑ https://web.archive.org/web/20100912024546/http://www.elperiodicoextremadura.com/noticias/noticia.asp?pkid=529644
- ↑ https://www.osmangazi.bel.tr/tr/osmangazi/kardes-sehirler
- ↑ "Gaza (Gaza Strip)". International Dictionary of Historic Places 4. Fitzroy Dearborn Publishers. 1996. pp. 87–290.
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ Gaza Benefiting From Israel Easing Economic Blockade
- ↑ Gaza Border Opening Brings Little Relief
- ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ ۱۷.۲ ۱۷.۳ ۱۷.۴ ۱۷.۵ ۱۷.۶ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ H. Jacob Katzenstein (1982). "Gaza in the Egyptian Texts of the New Kingdom". Journal of the American Oriental Society 102 (1): 111–113. doi: .
- ↑ Seymour Gitin, 'Philistines in the Book of Kings,' in André Lemaire، Baruch Halpern, Matthew Joel Adams (eds.) The Books of Kings: Sources, Composition, Historiography and Reception, BRILL, 2010 pp.301–363, for the Neo-Assyrian sources p.312: The four city-states of the late Philistine period (Iron Age II) are Amqarrūna (Ekron)، Asdūdu (Ashdod)، Hāzat (Gaza)، and Isqalūna (Ascalon)، with the former fifth capital, Gath، having been abandoned at this late phase.
- ↑ ۲۱.۰ ۲۱.۱ (2018) Palestine: A Four Thousand Year History. Zed Books Ltd., 81. ISBN 978-1-78699-275-8.
- ↑ (2010) Phonology and morphology of Biblical Hebrew: an introduction. Winona Lake (Ind.): Eisenbrauns, 69. ISBN 978-1-57506-129-0.
- ↑ Shahin, 2005, p. 414.
- ↑ ۲۴.۰ ۲۴.۱ ۲۴.۲ Dumper et al., 2007, p. 155. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Dumper" defined multiple times with different content - ↑ Alan Johnston (2005-10-22). "Gaza's ancient history uncovered". BBC News. http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/4365440.stm.
- ↑ ۲۶.۰ ۲۶.۱ ۲۶.۲ ۲۶.۳ ۲۶.۴ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۲۷.۰۰ ۲۷.۰۱ ۲۷.۰۲ ۲۷.۰۳ ۲۷.۰۴ ۲۷.۰۵ ۲۷.۰۶ ۲۷.۰۷ ۲۷.۰۸ ۲۷.۰۹ ۲۷.۱۰ ۲۷.۱۱ ۲۷.۱۲ ۲۷.۱۳ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Michael G. Hasel (1998) Domination and Resistance: Egyptian Military Activity in the Southern Levant, Ca. 1300–1185 B.C. BRILL, ISBN [[Special:BookSources/90-04-10984-6 p 258
- ↑ Anson F. Rainey (فروری 2001). "Herodotus' Description of the East Mediterranean Coast". Bulletin of the American Schools of Oriental Research (The University of Chicago Press on behalf of The American Schools of Oriental Research) (321): 58–59. doi:. https://archive.org/details/sim_bulletin-of-the-american-schools-of-oriental-research_2001-02_321/page/58.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Deuteronomy 2:23
- ↑ Judges 16:21
- ↑ Amos 1:7
- ↑ Zephaniah 2:4
- ↑ Zev Vilnay, The Guide to Israel, Jerusalem, Hamakor, 1970, pp.298–299
- ↑ Bassir 2017, p. 9.
- ↑ Bassir 2017, p. 13.
- ↑ ۳۸.۰ ۳۸.۱ ۳۸.۲ ۳۸.۳ ۳۸.۴ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Bury, John Bagnell.The Cambridge Ancient History۔ Cambridge University Press, p. 147.
- ↑ Ring, 1996, p. 287.
- ↑ ۴۱.۰ ۴۱.۱ ۴۱.۲ Doughty, Dick (نومبر 2006). "Gaza: Contested Crossroads". This Week in Palestine. http://www.thisweekinpalestine.com/details.php?id=1958&ed=133&edid=133.
- ↑ ۴۲.۰ ۴۲.۱ Ring and Salkin, 1994, p.287.
- ↑ Rigsby 1997, p. 522.
- ↑ (Josephus, Antiq. XIII, 360), (Josephus, Antiq. XIII, 364), (Josephus, Antiq. XIII, 357; War I,87)
- ↑ Shatzman, 1991, p. 79.
- ↑ Patai, 1999, p. 142.
- ↑ Dowling, 1913, p. 33
- ↑ Jennifer Lee Hevelone-Harper (1997) Disciples of the Desert: Monks, Laity, and Spiritual Authority in Sixth-century Gaza (JHU Press) ISBN [[Special:BookSources/0-8018-8110-2 pp 11- 12
- ↑ Hagith Sivan (2008) Palestine in late antiquity Oxford University Press, ISBN [[Special:BookSources/0-19-928417-2 p 337
- ↑ Andrea Sterk (2004) Renouncing the World Yet Leading the Church: The Monk-bishop in Late Antiquity Harvard University Press, ISBN [[Special:BookSources/0-674-01189-9 p 207
- ↑ Gerald Butt (1995) Life at the crossroads: a history of Gaza Rimal Publications, ISBN [[Special:BookSources/1-900269-03-1 p 70
- ↑ "Gaza" from the Catholic Encyclopedia
- ↑ Kaegi, W. Byzantium and the early Islamic conquests, p. 95
- ↑ ۵۴.۰ ۵۴.۱ ۵۴.۲ ۵۴.۳ Pringle, 1993, p. 208
- ↑ J.S. Tunison: "Dramatic Traditions of the Dark Ages", Burt Franklin, New York, p.11 [۱]
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Kennedy, 2007, p. 88.
- ↑ ۵۸.۰ ۵۸.۱ Filiu, 2014, pp. 18–19.
- ↑ Filiu, 2014, pp. 23.
- ↑ ۶۰.۰ ۶۰.۱ ۶۰.۲ ۶۰.۳ ۶۰.۴ Ring and Salkin, 1994, p. 289.
- ↑ ۶۱.۰ ۶۱.۱ Gil, 1992, p.292. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Gil" defined multiple times with different content - ↑ ۶۲.۰ ۶۲.۱ Sharon, 2009, pp. 17 -18
- ↑ ۶۳.۰ ۶۳.۱ Dowling, 1913, p. 37 سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>
tag; name "Dowling2" defined multiple times with different content - ↑ al-Muqaddasi quoted in le Strange, 1890, p. 442
- ↑ Gil, 1992, p.349.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےSharon, 2009, p. 23
لئی۔ - ↑ Meyer, 1907, p. 76.
- ↑ (29 اکتوبر 2012) Islamic Societies to the Nineteenth Century: A Global History (in en). Cambridge University Press, 70. ISBN 978-0-521-51441-5.
- ↑ Istakhri and Ibn Hauqal quoted in le Strange, 1890, p. 442.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےMeyer4
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےRing2
لئی۔ - ↑ Gil, 1992, p. 349.
- ↑ al-Muqaddasi quoted in le Strange, 1890, p. 442.
- ↑ (17 دسمبر 2010) "Sulayman al-Ghazzi", Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 2 (900-1050) (in en). BRILL, 618–622. ISBN 978-90-04-21618-1.
- ↑ Meyer, 1907, p. 78.
- ↑ Yaqut al-Hamawi quoted in le Strange, 1890, p. 442
- ↑ Yaqut al-Hamawi quoted in le Strange, 1890, p.442.
- ↑ Abu al-Fida quoted in le Strange, 1890, p.442.
- ↑ Haldimann and Humbert, 2007, p.195.
- ↑ Sharon, 1997, pp.XII-XIII.
- ↑ Meyer, 1907, pp.85-86.
- ↑ Sharon, 2009, p. 26
- ↑ Sharon, 2009, p. 87
- ↑ Meyer, 1907, p. 83
- ↑ ۸۵.۰ ۸۵.۱ ۸۵.۲ ۸۵.۳ ۸۵.۴ ۸۵.۵ ۸۵.۶ Ring and Salkin, 1994, p.290.
- ↑ Ibn Battuta quoted in le Strange, 1890, p. 442
- ↑ Ze'evi, 1996, p.2.
- ↑ Doumani, 1995, p.35.
- ↑ Ze'evi, 1996, p.40.
- ↑ Ze'evi, 1996, p.53.
- ↑ Dowling, 1913, pp.38-39.
- ↑ Dowling, 1913, pp. 70 -71
- ↑ Meyer, 1907, p. 98
- ↑ Ze'evi, 1996, p.41.
- ↑ ۹۵.۰ ۹۵.۱ Robinson, 1841, vol 2, pp. 374 -375
- ↑ ۹۶.۰ ۹۶.۱ ۹۶.۲ Robinson, 1841, vol 2, pp. 377–378
- ↑ Robinson, 1841, vol 2, p. 378
- ↑ Robinson, 1841, p.38.
- ↑ ۹۹.۰۰ ۹۹.۰۱ ۹۹.۰۲ ۹۹.۰۳ ۹۹.۰۴ ۹۹.۰۵ ۹۹.۰۶ ۹۹.۰۷ ۹۹.۰۸ ۹۹.۰۹ ۹۹.۱۰ ۹۹.۱۱ ۹۹.۱۲ Dumper and Abu-Lughod, 2007, p.155.
- ↑ Grossman, David (2004). Arab Demography and Early Jewish Settlement in Palestine: Distribution and Population Density during the Late Ottoman and Early Mandate Periods (in he). Jerusalem: The Hebrew University Magness Press, Jerusalem, 8. ISBN 978-965-493-184-7.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Feldman, 2008, pp.8–9.
- ↑ Nami Nasrallah, 'The First and Second Palestinian intifadas,' in David Newman, Joel Peters (eds.) Routledge Handbook on the Israeli-Palestinian Conflict, Routledge, 2013, pp. 56–68, p. 56.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Al-Aqsa Intifada timeline
- ↑ Pressman 2006, p. 114.
- ↑ ۱۰۷.۰ ۱۰۷.۱ "Gaza crisis: key maps and timeline". BBC News. 2009-01-06. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/5122404.stm.
- ↑ "Abbas sacks Hamas-led government". BBC News. 2007-07-15. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6754499.stm.
- ↑ "Human rights coalition: Gaza at worst since 1967". CNN. 2008-03-06. https://web.archive.org/web/20080506111500/http://edition.cnn.com/2008/WORLD/meast/03/05/israel.gaza.crisis.ap/index.html. Retrieved on ۱ اگست ۲۰۲۴.
- ↑ Sharp, Heather (2009-01-05). "Gaza conflict: Who is a civilian?". BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7811386.stm.
- ↑ Lappin, Yaakov (مارچ 26, 2009). "IDF releases Cast Lead casualty numbers". The Jerusalem Post. http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=137286.
- ↑ "Rocket salvo tests Gaza ceasefire". BBC News. 2009-01-16. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7835981.stm.
- ↑ Najjar, Nasser and Lynch, Sarah. Cease-fire brings hope to weary residents of Gaza۔ USA Today۔ 2012-11-21.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Rudoren, Jodi (5 اگست 2014). "Civilian or Not? New Fight in Tallying the Dead From the Gaza Conflict". The New York Times. https://www.nytimes.com/2014/08/06/world/middleeast/civilian-or-not-new-fight-in-tallying-the-dead-from-the-gaza-conflict.html.
- ↑ "Rockets target Tel Aviv after Gaza tower destroyed" (in en-GB). BBC News. 2021-05-11. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-57066275.
- ↑ "IDF chief: Israeli forces have Gaza city surrounded". The Jerusalem Post. 2 نومبر 2023. https://www.jpost.com/breaking-news/article-771374.
- ↑ "Over 50% of Gaza buildings damaged or destroyed in Israel's bombardment". Axios. 5 جنوری 2024. https://www.axios.com/2024/01/14/gaza-building-damage-israel-war.
- ↑ "The numbers that reveal the extent of the destruction in Gaza". The Guardian. 8 جنوری 2024. https://www.theguardian.com/world/2024/jan/08/the-numbers-that-reveal-the-extent-of-the-destruction-in-gaza.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Arnon, Arie (Autumn 2007). "Israeli Policy towards the Occupied Palestinian Territories: The Economic Dimension, 1967–2007". Middle East Journal 61 (4): 575. doi:. http://www.econ.bgu.ac.il/facultym/arnona/Israeli_Policy_towards_the_Occupied_Palestinian_Territories_The_Economic_Dimension_1967-2007.pdf. Archived 2013-06-30 at the وے بیک مشین
- ↑ "Israel-Palestinian conflict: Life in the Gaza Strip". BBC News. 20 مئی 2021. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-20415675.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Distance from Gaza to Tel Aviv Archived 2011-06-11 at the وے بیک مشین and Distance from Gaza to Jerusalem Archived 2011-06-11 at the وے بیک مشین Time and Date AS.
- ↑ Welcome to Rafah Palestine Remembered.
- ↑ ۱۲۶.۰ ۱۲۶.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۱۲۷.۰ ۱۲۷.۱ Chilton, 1999, p.77. Excerpt from report by Mohammad R. Al-Agha from the Islamic University of Gaza۔
- ↑ Lipchin, 2007, p.109.
- ↑ Briggs, 1918, p.258.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Pringle, 1993, p. 209
- ↑ ۱۳۳.۰ ۱۳۳.۱ ۱۳۳.۲ El-Haddad, Laila Hammat al-Sammara/Hammam es-Samara/Sammara Public Baths Archived 2011-09-07 at the وے بیک مشین This Week in Palestine۔ دسمبر 2006.
- ↑ ۱۳۴.۰ ۱۳۴.۱ Hamam as-Sumara (Gaza) Archived 2007-08-22 at the وے بیک مشین Programme of Assistance to the Palestinian People. 2004, Volume I.
- ↑ Dowling, 1913, pp.38-39.
- ↑ Jacobs, 1998, p.454.
- ↑ Gold Market Review Lonelyplanet.
- ↑ Travel in Gaza Archived اگست 23, 2013, at the وے بیک مشین MidEastTraveling.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Images show major damage to Gaza's oldest mosque" (in en-GB). BBC. 2023-12-08. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67664853.
- ↑ ۱۴۲.۰ ۱۴۲.۱ سانچہ:Cite map
- ↑ ۱۴۳.۰ ۱۴۳.۱ Sharon, 2009, p. 30
- ↑ ۱۴۴.۰ ۱۴۴.۱ ۱۴۴.۲ Butt, 1995, p. 9.
- ↑ ۱۴۵.۰ ۱۴۵.۱ ۱۴۵.۲ ۱۴۵.۳ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےSheehan
لئی۔ - ↑ ۱۴۶.۰ ۱۴۶.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۱۴۷.۰ ۱۴۷.۱ ۱۴۷.۲ Husseini and Barnea, 2002, p.136.
- ↑ Bitton-Ashkelony, 2004, p. 75.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Sansur, Dr. Ramzi M. (21 اپریل 1995). Environment and development in the WB and Gaza Strip-UNCTAD study. United Nations. https://www.un.org/unispal/document/auto-insert-176121/. Retrieved on 1 اکتوبر 2023.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۱۵۳.۰ ۱۵۳.۱ Hütteroth and Abdulfattah, 1977, p.52.
- ↑ ۱۵۴.۰ ۱۵۴.۱ ۱۵۴.۲ ۱۵۴.۳ Meyer, 1907, p. 108
- ↑ ۱۵۵.۰ ۱۵۵.۱ IIPA, 1966, p. 44.
- ↑ ۱۵۶.۰ ۱۵۶.۱ Barron, 1923, p. 6
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۱۵۸.۰ ۱۵۸.۱ ۱۵۸.۲ Government of Palestine, Department of Statistics. Village Statistics, اپریل, 1945. Quoted in Hadawi, 1970, p. 45
- ↑ Department of Statistics, 1945, p. 31 Archived 2020-04-14 at the وے بیک مشین
- ↑ Census by مرکزی ادارہ شماریات، اسرائیل
- ↑ ۱۶۱.۰ ۱۶۱.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۱۶۲.۰ ۱۶۲.۱ ۱۶۲.۲ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےpop2017
لئی۔ - ↑ Cohen and Lewis, 1978.
- ↑ Mills, E. (1931). Census of Palestine 1931. Jerusalem: Greek Convent & Goldberg Presses, 3.
- ↑ (1938) Village Statistics, 63.
- ↑ Palestinian Population by Locality and Refugee Status Archived 2008-01-07 at the وے بیک مشین Palestinian Central Bureau of Statistics (PCBS)
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Gaza has a population of 449,221 (2009 census) and an area of ۴۵ کلومربع میٹر (۱۷ مربع میل) (Municipality of Gaza Archived 2010-05-28 at the وے بیک مشین سانچہ:In lang). This gives a population density of 9,982.69/km² (26,424.76/mi²).
- ↑ "Five militants die in Gaza strike". BBC News. 2008-02-27. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7266326.stm.
- ↑ "Militants bomb Gaza YMCA library". BBC News. 2008-02-15. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7246454.stm.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Gaza، Jewish Encyclopedia
- ↑ "A Brief History of the Gaza Settlements". Jewish Virtual Library. Archived from the original on اکتوبر 16, 2007. Retrieved 2009-02-16. Unknown parameter
|url-status=
ignored (help); Check date values in:|archivedate=
(help) - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "As the Israeli blockade eases, Gaza goes shopping" Archived 2011-08-10 at the وے بیک مشین، Donald Macintyre, 26 جولائی 2010, The Independent
- ↑ "1st Gaza mall attracts thousands; Despite siege, new shopping center in Strip opened its doors last Saturday to enthusiastic crowds, offering international brands, much-needed air-conditioning. Mall's manager promises affordable prices tailored for local residents"، Ali Waked, 07.20.10, Ynet۔
- ↑ "Gaza Strip". New York Times. 28 اگست 2012. http://topics.nytimes.com/top/news/international/countriesandterritories/gaza_strip/index.html.
- ↑ ۱۷۸.۰ ۱۷۸.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Jacobs, 1994, p.454
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Albala, Ken (2011-05-25). Food Cultures of the World Encyclopedia [4 volumes: [4 volumes]] (in en). Bloomsbury Publishing USA. ISBN 978-0-313-37627-6.
- ↑ Rashad Shawa Cultural Center Gaza Municipality.
- ↑ Rashad Shawa Cultural Center Archived 2009-08-02 at the وے بیک مشین Archnet Digital Library.
- ↑ Abdel-Shafi, Sami. Promoting culture and hope in Gaza Institute for Middle East Understanding republishing of This Week in Palestine۔ Archived اگست 24, 2013, at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Bronner, Ethan. Museum Offers Gray Gaza a View of Its Dazzling Past. New York Times, 2008-07-25.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۱۹۷.۰ ۱۹۷.۱ ۱۹۷.۲ El-Haddad, Laila. The Foods of Gaza Archived 2011-07-24 at the وے بیک مشین This Week in Palestine. جون 2006.
- ↑ Farsakh, Mai M. The rich flavors of Palestine Archived 2009-04-16 at the وے بیک مشین Institute for Middle East Understanding. 2006-06-11.
- ↑ Albala, Ken (1 جنوری 2011). Food Cultures of the World Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-0-313-37626-9.
- ↑ "Israel's Gaza Blockade Baffles Both Sides". CBS News. 28 مئی 2010. http://www.cbsnews.com/stories/2010/05/28/world/main6526479.shtml.
- ↑ "Gaza deaf restaurant a اؤسر to change perceptions". Reuters. 18 اکتوبر 2012. https://www.reuters.com/article/uk-palestinians-gaza-deaf/gaza-deaf-restaurant-a-chance-to-change-perceptions-idUSLNE89H01U20121018.
- ↑ Jacobs, 1994, p.456
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Rema Hammami. "Women, the Hijab and the Intifada" in Middle East Report, No. 164/165, May–Aug., 1990. سانچہ:JSTOR
- ↑ ۲۰۵.۰ ۲۰۵.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "FIFA to fund Gaza soccer field repair". ynet. 11 اپریل 2006. http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3239176,00.html.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ New Gaza City mayor to start job Sunday Archived 2014-04-08 at the وے بیک مشین. Maan News Agency. 2014-04-09.
- ↑ AFP (5 مئی, 2011). "Olympic athlete wins Gaza's first-ever marathon". Asia One. https://web.archive.org/web/20120517093155/http://news.asiaone.com/News/Latest+News/Sports/Story/A1Story20110505-277331.html. Retrieved on 7 مئی, 2011.
- ↑ Urquhart, Conal (5 مئی, 2011). "Gaza stages its first marathon". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2011/may/05/gaza-stages-first-marathon. Retrieved on 7 مئی, 2011.
- ↑ UNRWA (مارچ 5, 2013). "UNRWA cancels 2013 Gaza Marathon". UNWRA. http://www.unrwa.org/etemplate.php?id=1664. Retrieved on مارچ 5, 2013.
- ↑ Under siege, one Gaza horse club remains Archived 2014-08-08 at the وے بیک مشین, Ayman Abu Shanab, Ma'an News Agency فروری 7, 2010
- ↑ Gaza Governorate Home Page Archived 2005-03-09 at the وے بیک مشین Governorate of Gaza Official Website.
- ↑ Former Presidents of the Municipality of Gaza۔ Municipality of Gaza.
- ↑ Said al-Shawa, 1906سانچہ:Dead link Gaza Municipality.
- ↑ Tessler M (1994). "Ch. 3: The Conflict Takes Shape", A History of the Israeli-Palestinian Conflict. Indiana University Press. ISBN 0-253-20873-4.
- ↑ Palestine Facts Timeline Archived جولائی 29, 2013, at the وے بیک مشین Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs (PASSIA)۔
- ↑ Anderson, John. Hamas Dominates Local Vote in Gaza Washington Post۔ 2005-01-29.
- ↑ How Hamas took over the Gaza Strip BBC News۔
- ↑ New Gaza City mayor to start job Sunday Archived 2014-04-08 at the وے بیک مشین۔ Maan News Agency۔ 2014-04-09.
- ↑ Palestinian Population (10 Years and Over) by Locality, Sex and Educational Attainment Archived 2008-11-19 at the وے بیک مشین Palestinian Central Bureau of Statistics (PCBS).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Facts About IUG Archived 2012-04-01 at the وے بیک مشین Islamic University of Gaza Official Website.
- ↑ Gaza Educational Region Archived 2009-07-03 at the وے بیک مشین Al-Quds Open University.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).سانچہ:Dead link
- ↑ Jacobs, 1998, p.451
- ↑ Porter and Murray, 1868, p.250.
- ↑ Sayyed Hashem Mosque Archived 2008-12-24 at the وے بیک مشین Web Gaza.
- ↑ Travel in Gaza Archived 2013-08-23 at the وے بیک مشین MidEastTraveling.
- ↑ Kateb Al-Welayah Mosque WebGaza.
- ↑ Jacobs, 1998, p. 455.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےMWNF
لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Sadeq, Mu'en. Madrasa of Amir Bardabak (el-Mahkama Mosque) Archived 2016-03-04 at the وے بیک مشین۔ Excerpt from Sadeq's Pilgrimage, Sciences and Sufism: Islamic Art in the West Bank and Gaza provided by Museum With No Frontiers. 2004–2012.
- ↑ Sharon, 2009, p. 31
- ↑ Palestine Oriental Society, 1929, p.221.
- ↑ Jacobs, 1998, p.455.
- ↑ Gaza War Cemetery at the Commonwealth War Graves Commission
- ↑ Occupied Housing Units by Locality and Connection to Water Network Archived 2008-11-19 at the وے بیک مشین Palestinian Central Bureau of Statistics (PCBS).
- ↑ Occupied Housing Units by Locality and Connection to Sewage System in Housing Unit Archived 2008-11-19 at the وے بیک مشین Palestinian Central Bureau of Statistics (PCBS).
- ↑ The outcome of the unjust embargo on the work of the municipal Gaza Municipality.
- ↑ (2007) Integrated Water Resources Management and Security in the Middle East. Springer Science & Business Media, 109. ISBN 978-1-4020-5986-5.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Salemdeeb, Ramy (2013). "Gaza's Challenge". CIWM.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Lack of access to clean drinking water is a death sentence for the people of Gaza". ReliefWeb. 15 جنوری 2024. https://reliefweb.int/report/occupied-palestinian-territory/lack-access-clean-drinking-water-death-sentence-people-gaza-enar.
- ↑ Husseini and Barnea, 2002, p.135.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۲۵۴.۰ ۲۵۴.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Husseini and Barnea, 2002, p.34.
- ↑ Frenkel, Sheera (2009-01-15). "UN headquarters in Gaza hit by Israeli 'white phosphorus' shells". Times Online (London). https://web.archive.org/web/20111010173921/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/middle_east/article5521925.ece. Retrieved on ۱ اگست ۲۰۲۴.
- ↑ "Secret medical service". Haaretz. http://www.haaretz.com/jewish-world/hadassah-at-100-where-no-man-has-gone-before/secret-medical-service.premium-1.469151.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےopen-air prison
لئی۔ - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےbritannica
لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Israel threatens Gaza siege". Al Jazeera. 9 دسمبر 2005. https://www.aljazeera.com/news/2005/12/9/israel-threatens-gaza-siege.
- ↑ "Landmark day on Gaza-Egypt border". BBC News. 26 نومبر 2005. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4472854.stm.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Pinfold, Rob Geist (2023). "Security, Terrorism, and Territorial Withdrawal: Critically Reassessing the Lessons of Israel's "Unilateral Disengagement" from the Gaza Strip". International Studies Perspectives 24 (1): 67–87. doi:. https://academic.oup.com/isp/article/24/1/67/6762979.
- ↑ "An inside look at the tunnels under Gaza and the men who risk their lives to bring in essential supplies". Al Jazeera. 21 اپریل 2014. http://www.aljazeera.com/programmes/witness/2014/04/gaza-tunnels-201441772150756893.html.
- ↑ [۲], جريدة المصري اليوم Archived 9 أبريل 2014 at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Bhandari, Aditi; Dutta, Prasanta Kumar; Zafra, Mariano (2023-10-13). "Israeli military orders Gazans to leave northern half of territory" (in en). Reuters. https://www.reuters.com/graphics/ISRAEL-PALESTINIANS/MAPS/movajdladpa/2023-10-13/israeli-military-orders-gazans-to-leave-northern-half-of-territory/.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Israel: 1.1 Million in Gaza Should Evacuate Within 24 Hours". Voice of America News. اکتوبر 13, 2023. https://www.voanews.com/a/israel-1-1-million-in-gaza-should-evacuate-within-24-hours-/7309101.html.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Sheehan, 2000, p.428.
- ↑ About Gaza City Gaza Municipality. Archived جون 20, 2008, at the وے بیک مشین
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Tel Aviv Decides to Retain Contract With Gaza City as Twin City'". Haaretz. 10 فروری 2008. http://www.haaretz.com/news/tel-aviv-decides-to-retain-contract-with-gaza-city-as-twin-city-1.238958.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
حواشی
[سودھو]کتابیات
[سودھو]- (2007) Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-919-5.
- (1923) in Barron, J.B.: Palestine: Report and General Abstracts of the Census of 1922. Government of Palestine.
- (2004) Christian Gaza In Late Antiquity. BRILL. ISBN 978-90-04-13868-1.
- (1995) Life at the crossroads: a history of Gaza. Rimal Publications. ISBN 1-900269-03-1.
- (1999) Groundwater in the Urban Environment: Proceedings of the XXVII IAH Congress on Groundwater in the Urban Environment, Nottingham UK, 21–27 ستمبر 1997. Taylor and Francis. ISBN 978-90-5410-924-2.
- Cohen, Amnon; Lewis, B. (1978). Population and Revenue in the Towns of Palestine in the Sixteenth Century. Princeton University Press.
- Department of Statistics (1945). Village Statistics, اپریل, 1945. Government of Palestine.
- Doumani, B. (1995). Rediscovering Palestine: Merchants and Peasants in Jabal Nablus, 1700–1900. University of California Press. ISBN 0-520-20370-4.
- Dowling, T.E. (1913). Gaza: A City of Many Battles (from the family of Noah to the Present Day). S.P.C.K. https://archive.org/details/gazacityofmanyba00dowlrich.
- (2007) Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-919-5.
- (2008) Governing Gaza: Bureaucracy, Authority, and the Work of Rule, 1917–1967. Duke University Press. ISBN 978-0-8223-4240-3.
- Filiu, J.-P. (2014). Gaza: A History. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-020189-0.
- سانچہ:A History of Palestine, 634–1099
- Hadawi, S. (1970). Village Statistics of 1945: A Classification of Land and Area ownership in Palestine. Palestine Liberation Organization Research Center.
- (2002) Separate and Cooperate, Cooperate and Separate: The Disengagement of the Palestine Health Care System from Israel and Its Emergence as an Independent System. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97583-5.
- (1977) Historical Geography of Palestine, Transjordan and Southern Syria in the Late 16th Century. Erlanger Geographische Arbeiten, Sonderband 5. Erlangen, Germany: Vorstand der Fränkischen Geographischen Gesellschaft. ISBN 3-920405-41-2.
- be-Yiśraʼel, Makhon le-minhal tsiburi (1966). Public Administration in Israel and Abroad. Israel Institute of Public Administration.
- (1998) Israel and the Palestinian territories. Rough Guides. ISBN 978-1-85828-248-0.
- (2007) The Great Arab Conquests: How the Spread of Islam Changed the World We Live In. Philadelphia: Da Capo Press. ISBN 978-0-306-81585-0.
- Le Strange, G. (1890). Palestine Under the Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500. Committee of the Palestine Exploration Fund.
- (2007) Integrated Water Resources Management and Security in the Middle East. Springer. ISBN 978-1-4020-5984-1.
- (1907) History of the city of Gaza: from the earliest times to the present day. Columbia University Press.
- Patai, R. (1999). The Children of Noah: Jewish Seafaring in Ancient Times, 3rd, illustrated, Princeton University Press. ISBN 978-0-691-00968-1.
- Pringle, D. (1993). The Churches of the Crusader Kingdom of Jerusalem: Volume I A-K (excluding Acre and Jerusalem). Cambridge University Press. ISBN 0-521-39036-2.
- (1994) International Dictionary of Historic Places. Taylor & Francis. ISBN 978-1-884964-03-9.
- (1841) Biblical Researches in Palestine, Mount Sinai and Arabia Petraea: A Journal of Travels in the year 1838 2. Boston: Crocker & Brewster.
- Sabbagh, K. (2008). Palestine: History of a Lost Nation. Grove Press. ISBN 978-1-900949-48-4.
- (2005) Palestine: A Guide. Interlink Books. ISBN 1-56656-557-X.
- Sharon, M. (2009). Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae, G 4. BRILL. ISBN 978-90-04-17085-8.
- Shatzman, I. (1991). The armies of the Hasmonaeans and Herod: from Hellenistic to Roman frameworks. Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-145617-6.
- (2000) Israel Handbook: With the Palestinian Authority Areas. Footprint Travel Guides. ISBN 978-1-900949-48-4.
- (1996) An Ottoman Century: The District of Jerusalem in the 1600s. SUNY Press. ISBN 0-7914-2915-6.
باہرلے جوڑ
[سودھو]- Municipality of Gaza Archived 2013-12-19 at the وے بیک مشین
- Gaza at Google Maps
- The achievements of the municipal council for a period of 5 years (2008–2013) in Arabic Archived 2014-08-19 at the وے بیک مشین
سانچہ:غزہ شہر سانچہ:محافظہ غزہ سانچہ:فلسطینی قومی عملداری دے شہر سانچہ:سرزمین شام دے قدیم علاقے تے ریاستیں
|
- Pages with malformed coordinate tags
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- Pages with citations using unsupported parameters
- CS1 errors: dates
- Pages with TemplateStyles errors
- مضامین جنہاں وچ عربی بولی دا متن شامل اے
- صفحات مع خاصیت P1448
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- صفحات مع خاصیت P242
- جغرافیائی حوالہ ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P1376
- صفحات مع خاصیت P2044
- جڑواں شہر ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P281
- صفحات مع خاصیت P1566
- ویکیپیڈیا مضامین مع VIAF شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع LCCN شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع GND شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع BNF شناخت کنندگان
- غزہ شہر
- دولت فلسطین وچ کانسی دے دور دیاں تھانواں
- غزہ دی پٹی دے شہر
- دولت فلسطین دے راجگڑھ
- محافظہ غزہ
- عبرانی بائبل دے شہر
- فلسطی شہر
- بازنطینی سلطنت دے آباد تھاں
- فلسطینی علاقہ جات دے آباد ساحلی تھانواں
- 1929ء دے فلسطینی فسادات
- سکندر اعظم دے قائم کردہ شہر
- فلسطینی مسیحی برادریاں
- دولت فلسطین دی بلدیات
- رومی سلطنت دے اواخر وچ پاگانیاں دی ایذا رسانی