نور جہاں
اسے ناں دے دوجے صفیاں نوں ویکھن واسطے ایتھے کلک کرو
نور جہاں | |
---|---|
جم | 21 ستمبر 1926 [۱] |
وفات | 23 دسمبر 2000 (74 سال)[۱] |
وجہ وفات | عَجزِ قلب [۲] |
مدفن | گزری قبرستان [۳] |
طرز وفات | طبعی موت [۲] |
شہریت | پاکستان |
شریک حیات | شوکت حسین رضوی (۱۹۴۱–۱۹۵۳) اعجاز درانی (۱۹ اکتوبر ۱۹۵۹–۱ جون ۱۹۷۰) |
اولاد | ظل ہما ، نازیہ اعجاز خان |
فنی زندگی | |
صنف | فلمی ، قوالی ، کلاسیکی موسیقی |
آلات موسیقی | صوت |
پیشہ | فلم ہدایت کار ، گائک ، فلم اداکار ، اداکار |
مادری زبان | پنجابی |
پیشہ ورانہ زبان | ہندستانی ، پنجابی |
اعزازات | |
IMDB اُتے صفحہ | |
ترمیم |
نورجہاں (1924–2000) برصغیر دی مشہور گلوکارہ تے اداکارہ سن۔ ملکہ ترنم دا خطاب انھاں پاکستانیاں دی طرف توں ملا۔ انھاں نے 10000 دے نیڑے گیت ہندوستان تے پاکستان وچ اردو، سندھی، بنگالی، پشتو، عربی تے پنجابی زباناں وچ گائے۔ انہاں نوں ہفت بولی گلوکارہ وی کہاجاتااے۔
نور جہاں ھندستان تے پاکستان دی اک گانے گان آلی سی۔ اوہ اپنے ویلے دی سب توں منی گئی گانے گان آلی سی تے اس دی وجہ توں اونوں ملکہ ترنم کیا گیا۔ اودا اصلی ناں الله وسائی سی اوہ اک گانے گان آلیاں دے ٹبر چ جمی۔ اودے ٹبر نے اونوں گانے گان ال ٹوریا پر اوہ اداکاری کرن چ وی دلچسپی لیندی سی تے اوہ پہلی پاکستانی فلماں چ ہٹ ہوگئی۔ اونے پنجابی، اردو تے سندھی چ کوئی 10000 گانے گاۓ۔
مڈھلا جیون
[سودھو]نورجہاں21 ستمبر1924ء نوں برطانوی ہند دے شہر وچ قصور (موجوہ پاکستان) وچ پیدا ہوئیاں۔گھریلو ناں اللہ وسائی سی۔ انکا گھرانہ موسیقی تے گانے بجانے توں وابستہ سی ايسے لئی انہاں دے گھروالےآں نے انہاں نوں وی موسیقی دی تعلیم حاصل کرنے دے لئی استاد دے پاس بٹھادتا۔ جدوں کہ نورجہاں ذاتی طور اُتے اداکاری کرنے نوں وی پسند کردیاں سن۔ استاد بابا غلام محمد توں موسیقی دی تربیت حاصل کيتی انہاں نوں کلاسیکی روايتی ہندوستانی موسیقی دی خصوصی طور اُتے تربیت دتی گئی سی انکو ٹھمری، دھرپد، خیال تے ہور اصناف موسیقی اُتے چھوٹی عمر وچ ہی عبور حاصل ہوچکاتھا۔ انہاں نے کم سنی وچ ہی اسٹیج اُتے اداکاری تے گلوکاری دا مظاہرہ کيتا۔ بعد وچ اپنی بہناں دے نال کلکتہ چلی گئياں تے فلم پنجاب میل وچ اداکاری تے گلوکاری کيتی۔ گیت دے بول سن، سوہنا دیساں وچاں دیس پنجاب۔ ایہ فلم 1935 وچ بنی۔کلکتہ وچ قیام دے دوران وچ انہاں دی ملاقات اپنے وقت دے معروف تے مشہورگلوکارہ مختار بیگم نال ہوئی۔ مختار بیگم نوں اللہ وسائی بہت پسند آئی انہاں نے اللہ وسائی دا ناں بے بی نورجہاں تجویز کيتا تے اپنے شوہر آغا حشر کاشمیری نوں سفارش کيتی کہ اوہ بے بی نورجہاں نوں اپنے سیٹر وچ ملازمہ رکھن۔ نورجہاں نے خود وی با رہیا اپنے مختلف انٹرویوز وچ اعتراف کيتاہے کہ اوہ مختار بیگم دی مداح نيں تے انہاں دے انداز نوں نقل کردے ہوئے سفید ساڑھی پہن کر انہاں دی طرح ساڑھی کاپلو انگلی اُتے لپیٹتی نيں۔ نورجہاں کہندی نيں کہ جدوں مختار بیگم گادیاں سن تاں اسيں محو ہوکے انہاں نوں سندے تے جدوں اوہ اسٹیج توں تھلے آتاں تاں انہاں دے جوندے سِدھے کردے سن ۔
نورجہاں دی بہناں نوں سیٹھ سکھ کرنانی دی کمپنی وچ ملازمت مل گئی۔ تے تِناں بہناں پنجاب میل دے ناں توں مشہور ہوئیاں۔ نورجہاں نے کافی فلماں وچ بچپنے دے کرداراں دے لئی اداکاری وی کيتی۔ جداں کہ 1935 وچ دے ڈی مہرہ دی فلم پنڈ دتی کڑی، فلم مصر دا ستارہ1936 دے لئی گائیکی تے اداکاری وی کيتی۔ 1937ماں فلم ہیر سیال وچ نورجہاں نے ہیر دے بچپن دا کردار وی اداکیا۔کلکتہ وچ کچھ عرصہ قیام دے بعد نورجہاں لاہور واپس آگئياں۔ ماسٹر غلام حیدر نے انہاں دے لئی بہت ساریاں دھناں ترتیب داں جنہاں نوں گاکر نورجہاں دی شہرت وچ ہور وادھا ہويا۔ نورجہاں نے پہلی بار سیٹھ دل سکھ جو پنچولی سٹوڈیوز دے مالک سن دی فلم گل بکاؤلی دے لئی گیت گایا جس دے بول سن
شالا جوانیاں مانے ۔۔۔۔ آکھا نہ موڑیں۔ پی لے
نورجہاں نے 1942 وچ پران دے مدمقابل فلم خاندان وچ مرکزی کردار اداکیا۔ بطور مرکزی اداکارہ ایہ فلم نورجہاں دی اولین فلم سی جو کامیابی توں ہمکنار ہوئی۔ بعد وچ نورجہاں نے 1943ماں بننے والی فلم دہائی دے لئی گیت گائے۔ ایہ دوسری بارتھا کہ نورجہاں نے اپنی آواز کسی ہور اداکارہ دے لئی دی۔ دہائی وچ حسن بانو نے مرکزی کردارادا کیتا سی۔
رفیق غزنوی تے نورجہاں
[سودھو]سعادت حسن منٹو نے لکھیا اے کہ رفیق غزنوی اک رومان پسند انسان سی اس دی مختلف ٹائیاں وچ اس دے مختلف رومان بندھے سن ۔ رفیق غزنوی نے سعادت حسن منٹو توں نورجہاں دا تعارف کرواندے ہوئے کہیا سی کہ:
” | منٹو ایہ نور اے، نورجہاں اے، سرور جہاں اے۔ خدا دی قسم ایسی آواز پائی اے کہ جے جنت دی خوش الحان توں خوش الحان حور وی اس دی آواز سن لے تاں اسنوں سیندور کھلانے زمین اُتے اتر آئے۔ | “ |
سعادت حسن منٹو دے بقول رفیق غزنوی نورجہاں اُتے شیفتہ وفریفتہ سی تے نورجہاں توں رومان لڑیا رہاتھا مگر اس دی عشق پیشہ اکھ دیکھ نہ پائی تے شوکت حسین رضوی نورجہاں نوں اڑا لے گیا۔
شوکت حسین رضوی نال تعلق
[سودھو]فلم خاندان دی کامیابی دے بعد نورجہاں بمبئی منتقل ہوگئياں۔ اوتھے انہاں دی ملاقات سید شوکت حسین رضوی نال ہوئی جو اک اداکار تے ہدایتکار سن ۔ نورجہاں تے رضوی دی ملاقاتاں وچ وادھا ہويا تے نوبت شادی تک پہنچ گئی۔ نورجہاں دے گھر والے انہاں تعلقات دے خلاف سن تے اوہ نئيں چاہندے سن کہ اک کماؤ لڑکی شادی کر کے ساری کمائی نال لے جائے اس لئی رضوی توں تعلقات اُتے قدغن لگادتی گئی۔ مگر رضوی تے نور دا عشق سر چڑھ کر بولا تے انجام شادی اُتے منتج ہويا۔ سعادت حسن منٹو وی اس شادی دے مخالف سی۔ سعادت تے شوکت دونے دوست سن، سعادت حسن منٹو نے رضوی نوں کہاتھا کہ شادی توں پرہیز کرنا۔ سعادت حسن منٹو نے اپنی کتاب نورجہاں سرورجہاں وچ نہایت تفصیل توں سارے واقعات قلمبند کیتے نيں۔
شادی دے بعد زندگی
[سودھو]رضوی تے نورجہاں دی شادی دے بعد دونے دے لئی کامیابی دی راہاں وا ہوگئياں۔ نورجہاں نے 1945ء وچ بننے والی فلم وڈی ماں وچ مرکزی کردار اداکیاجدوں کہ لدا منگیشکر تے آشا بھوسلے نے اس فلم وچ بچپنے دے کردار اداکيتے سن ۔1945ء وچ نورجہاں نے پہلی بار زہرابائی انبالے والی تے کلیان دے ہمراہ قوالی گائی۔ جنوبی ایشیا وچ پہلی بار خواتین نے قوالی گائی سی۔ قوالی دے بول سن
آہیں بھریں نہ شکوے کیے
مرزاصاحباں نورجہاں دی متحدہ ہندوستان وچ آخری فلم سی۔ نورجہاں نے 1932ء توں 1947ء تک 127 گانے گائے جدوں کہ 69 فلماں وچ اداکاری کيتی۔ انہو ں نے 12 خاموش فلماں وی کم کيتا۔۔ نورجہاں نے جنہاں فلماں وچ کم کیہ انہاں وچوں 55 فلماں بمبئی، 8 فلماں کلکتہ، 5 فلماں لاہور تے 1 فلم رنگون (ینگون) برما وچ بنی سن۔
نور جہاں | |
---|---|
جمن تھاں | {{{جمن تھاں}}} |
جمن نی تاریخ | {{{جمن نی تاریخ}}} |
دیس | پاکستان |
ناگرکتا | {{{ناگرکتا}}} |
کم | گانے گانا، اداکاری |
سال سرگرم | {{{سال سرگرم}}} |
گن | ملکہ ترنم |
ہجرت
[سودھو]1947ء میں تقسیم ہند کے بعد پاکستان معرض وجودمیں آیاتو دونوں میاں بیوی پاکستان کے شہر کراچی ہجرت کرآئے۔ تین سال بعد نورجہاں نے اپنی پہلی فلم چن وے بناناشروع کی۔ اس فلم کی ہدائتکاری نورجہاں نے انجام دی تھی تاہم وہ کہتی تھیں کہ اصل میں ہدایت کاری کاساراکام رضوی نے ہی کیاہے میرا تو سکرین پر صرف نام تھا۔ بطور مرکزی اداکارہ بھی یہ نورجہاں کی پہلی پنجابی فلم تھی۔ فلم نے درمیانے درجے کا کاروبار کیا۔ 1952ء میں نورجہاں کی فلم دوپٹہ نمائش کے لیے پیش کی گئی جس کی ہدائتکاری سبطین فضلی، پیشکار اسلم لودھی تھے۔ اس فلم نے کامیابی کے نئے ریکارڈ قائم کیے۔ خصوصی طور پر نورجہاں کا گایاہوا یہ گانا:
سب جگ سوئے ہم جاگیں | تارون سے کریں باتیں | |
چاندنی راتیں | {{{2}}} | |
پچھلی رات میں ہم اٹھ اٹھ کر چپکے چپکے روئیں رے | سکھ کی نیند میں میت ہمارے دیس پرائے سوئیں رے | |
راتوں نے میری نیند لوٹ لی ۔۔۔ دن نے چین چرائے رے | {{{2}}} | |
دکھیا آنکھیں ڈھونڈ رہی ہیں وہی پیار کی باتیں | {{{2}}} |
1952 سے لیکر ابھی تک اس گانے کو زبان زدعام گانا ہونے کا اعزاز حاصل ہے۔
شوکت حسین رضوی سے اختلافات
[سودھو]1952 اور 1953کے دوران میں دونوں میاں بیوی میں اختلافات بڑھتے گئے۔ ان اختلافات کی بہت سی وجوہات تھیں۔ دونوں میاں بیوی ہی ایک دوسرے کو الزام دیتے تھے۔ رضوی کا یہ الزام تھا کہ نورجہاں ایک غلط عورت ہے اور دیگر مرد اداکاروں، موسیقاروں اور گلوکاروں سے اس کے ناجائز تعلقات ہیں۔ ان سب میں اہم الزام پاکستان کے کرکٹ کھلاڑی نذر محمد اور نورجہاں کے تعلقات کا الزام تھا۔ شوکت حسین رضوی نے اپنی کتاب "نورجہاں کی کہانی میری زبانی" میں نہاہت تفصیل سے بیان کیاہے کہ
نورجہاں اور نذر محمد کے تعلقات کا مجھے شبہہ تھا بعد میں میرے دوستوں نے تصدیق کردی تو میں نے اپنے ایک نوکر کو ذمہ داری دی کہ وہ نورجہاں کی نگرانی کرے اور جیسے ہی نورجہاں نذر سے ملتی ہے مجھے اطلاع دے۔ ایک بار نورجہاں اپنی موٹر کار میں نوکرانی کے ہمراہ نذر محمد کو ملنے گئی تو میرے ملازم نے مجھے اطلاع دے دی میں بھی موقع پر پہنچ گیا۔ نورجہاں ایک مکان میں تھی میں دروازہ کھلوایا تو دیکھا کہ میری ملازمہ سیڑھیوں سے اوپری منزل کی طرف جا رہی تھی تاکہ نورجہاں کو خبردار کرے مگر میں نے بھاگ کر اسے پکڑ لیا اور جب اوپر پہنچا تو دیکھا کہ نورجہاں اور نذر محمد ایک پلنگ پر لیٹے ہوئے ہیں مجھے دیکھ کر نذر نے بالائی منزل کی کھڑکی سے چھلانگ لگادی جس کی وجہ سے اس کے ہاتھ کی ہڈی ٹوٹ گئی اور کھیل کے لیے ناکارہ ہو گیا۔
اس کے علاوہ نورجہاں پر بے شمار اداکاروں، گلوکاروں اور نسیم پاپولر والے کے ساتھ تعلقات کا الزام تھا۔ جبکہ نورجہاں رضوی پر الزام عائد کرتی تھی کہ اس کے دیگر لڑکیوں کے ساتھ ناجائز تعلقات ہیں۔ ان سب کے بعد دونوں میاں بیوی میں نوبت طلاق تک پہنچ گئی ۔
اولاد
[سودھو]سید شوکت حسین رضوی سے نورجہاں کی ایک بیٹی اور دو بیٹے تھے۔ بیٹوں کانام اکبر رضوی اور اصغر رضوی جبکہ بیٹی کانام ظل ہما ہے۔ اکبر، اصغر رضوی اور بیٹی ظل ہما کا انتقال ہوچکاہے۔ شوکت حسین رضوی سے طلاق لیکر نورجہاں نے بچے اپنے پاس رکھ لیے ۔
دوسری شادی
[سودھو]رضوی سے طلاق کے بعد نورجہاں نے پاکستانی فلموں کے اداکار اعجاز درانی سے شادی کرلی۔ اعجاز درانی نے نورجہاں پر دباؤ بڑھاتے ہوئے کہاکہ فلموں میں کام ختم کردو مگر نورجہاں نے اداکاری چھوڑتے ہوئے گلوکاری چھوڑنے سے انکار کر دیا۔ نورجہاں کی آخری فلم باجی تھی۔ نورجہاں نے مرزاغالب فلم میں بطور مرکزی اداکارہ کام کیا اور اپنے مداحین کی تعداد میں اضافہ کیا۔ کلام فیض گاکر بھی نورجہاں نے شہرت حاصل کی۔ خاص طور پر فیض احمد فیض کی غزل مجھ سے پہلی سی محبت میرے محبوب نہ مانگ ایک لازوال تخلیق تھی۔
اعجاز سے اختلافات
[سودھو]سعادت حسن منٹو جس نے نورجہاں کا بمبئی اورلاہور میں نہائت گہرائی سے مطالعہ کیاتھا کہتاہے کہ نورجہاں ایک بددماغ عورت ہے۔ گوکہ اس کی آواز کی خوبی نہائت خدادادہے تاہم اسے بددماغ نہیں ہوناچاہئے۔
اعجاز سے شادی کے بعد نورجہاں فلمی دنیاکوخیربادکہہ چکی تھیں اور صرف پس پردہ گلوکاری کرنے میں مصروف تھیں جبکہ ان کے شوہرنامدار اعجاز نورجہاں کے رسوخ کی وجہ سے مصروف فلمی اداکاربن گئے تھے۔ ان دونوں کی زندگی اس وقت اختلافات کی زد میں آگئی جب فردوس نامی اداکارہ سے اعجاز کے تعلقات کی خبر عام ہوئی۔ نورجہاں کے استفسارپراعجاز نے لیت و لعل سے کام لیتے ہوئے ان خبروں کی تردیدکی۔ مگر ہیررانجھا کی عکسبندی کے دوران میں واقعات کچھ اس طرح ظہورپذیرہوئے کہ اعجاز کے بھید کی قلعی کھل گئی اور اس کا فردوس سے تعلق منظرعام پر آگیاتاہم نورجہاں نے ہر ممکن کوشش کی کہ کسی طرح اعجاز اورفردوس کا تعلق ختم ہو جائے اور اس کے لیے نورجہاں نے فردوس پر دباؤ بھی ڈالا اور دباؤ کی آخری حد یہ تھی کہ نورجہاں نے اعلان کر دیاکہ وہ فردوس کے لیے کسی بھی فلم میں اپنی آواز نہیں دینگی۔ مگر اس کے باوجود فردوس اور اعجاز کے تعلقات قائم رہے اور فردوس واحد اداکارہ تھی جس نے نورجہاں کی آوازکے بغیر پنجابی اور اردوفلموں میں کامیابی حاصل کی وگرنہ نورجہاں سے اختلاف کسی بھی اداکار یا اداکارہ کی پیشہ ورانہ موت ہوتے تھے۔
فلمی جدول
[سودھو]سال | فلم |
---|---|
1939 | گل بکاءولی |
ایماندار | |
پیام حق | |
1940 | سجنی |
یملا جٹ | |
1941 | چوہدری |
ریڈ سگنل | |
امید | |
سسرال | |
1942 | چاندنی |
دھیرج | |
فریاد | |
خاندان | |
1943 | نادان |
دہائی | |
نوکر | |
1944 | لال حویلی |
دوست | |
1945 | زینت |
گاوں کی گوری | |
بڑی ماں | |
بھائی جان | |
1946 | انمول گھڑی |
دل | |
ہمجولی | |
صوفیہ | |
جادوگر | |
مہاراجا پرتاب | |
1947 | مرزا صاحباں |
جگنو (1947ء فلم) – 23 مئی 1947ء | |
عابدہ | |
میرا بھائی | |
1951 | چن وے |
1952 | دوپٹہ |
1953 | گلنار |
1955 | پاٹے خان |
1956 | لخت جگر |
انتظار | |
1957 | نوراں |
1958 | چھومنتر |
انارکلی | |
1959 | نیند |
پردیسن | |
کوئل | |
1961 | مرزا غالب |
ملکہ ترنم نورجہاں دا فلمی سفر
[سودھو]1947ء وچ ملکہ ترنم ہجرت کرکے بمبئی توں پاکستان آگئياں۔
29 مارچ 1951ء نوں پنجابی فلم چن وے ریلیز ہوئی جو نورجہاں دی پاکستان وچ بطور ہیروئن پہلی فلم سی تے اِس دی ڈائریکٹر وی اوہ خود ہی سن تے موسیقی فیروز نظامی دی اوراس وچ اداکاری دے جوہر انہاں ادارکاراں نے دِکھائے : نورجہاں، سنتوش، جہانگیر خان، یاسمین، غلام محمد۔ لاہور وچ ایہ فلم ریجنٹ سینما اُتے 18 ہفتے تک سپر ہٹ بزنس کردی رہی۔ کراچی وچ ایہ فلم 13 اپریل 1951ء نوں ریلیز ہوئی تے 9 ہفتے تک جوبلی سینما اُتے بزنس کردی رہی۔
29مارچ 1952ء نوں دوپٹہ ریلیز ہوئی جس دے ڈائریکٹر سبطین فضلی سن تے موسیقی فیروز نظامی دی سی۔ اس فلم دا معاوضا میڈم نے اس وقت 6000 روپے لیا سی۔
وفات
[سودھو]نورجہاں 23 دسمبر 2000ء نوں 74 سال 2 ماہ دی عمر وچ کراچی وچ انتقال کرگئياں۔ اُنہاں دی نمازِ جنازہ عشاء دے بعد کراچی وچ اداء کيتی گئی تے ڈیفنس ہاؤسنگ اتھارٹی، کراچی دے قبرستان وچ تدفین عمل وچ آئی۔
دا رہائے نمایاں
[سودھو]نورجہاں دے اک قدردان نے کيتاخوب لکھاتھا کہ پاکستانی فلمی صنعت دے نصف گانے نورجہاں نے گائے نيں تے نصف سنے نيں اس توں اندازہ کيتاجاسکتاہے کہ نورجہاں پاکستانی فلمی صنعت دے لئی کس قدر اہمیت دی حامل سن۔ نورجہاں نے زیادہ تر گانے انفرادی طور اُتے گائے تے کئی مرد گلوکاراں دے نال وی دو گانے گائے جنہاں وچ مہدی حسن، پرویز مہدی، احمد رشدی،مسعود رانا، عنایت حسین بھٹی، ندیم، بشیر احمداور اے نیئر شامل نيں، اس دے علاوہ نورجہاں نے زنانہ گلوکاراں دے نال وی گانے گائے نيں جنہاں وچ رونا لیلی، ناہید اختر، فریدہ خانم، مہناز تے مالا قابل ذکر ہيں ۔
یہ وادیاں یہ پربتوں کی شاہزادیاں
پوچھتی ہیں کب بنے گی تو دلہن
میں کہوں جب آئینگے میرے سجن
میرے سجن چلا بھی آ
آبھی جاکے میں نے آج تیرے واسطے
پھر سجادئے ہیں زندگی کے راستے
دور اب نہیں ہے پیار کا حسیں محل
گیسوؤں کی چھاؤں چھاؤں میرے ساتھ چل
بج اٹھیں گی دل میں جھانجریں چھنن چھنن
میرے سجن ۔۔۔۔۔ چلا بھی آ
یوں ہوا کے ساتھ بھاگ بھاگ کر
خواب کوئی دیکھتاہے جاگ جاگ کر
اپنے گرم بازوؤں میں تجھکو تھامنے
دیکھ میں کھڑی ہوں کب سے تیرے سامنے
سن رہی ہوں تیرے سانس کی سنن سنن
میرے سجن ۔۔۔۔ چلابھی آ
اڑ رہاہے پیاربدلیوں کے بھیس میں
یہ سماں بھلاکہاں پرائے دیس میں
اس طرف ہیں صرف سیم و زر کی راحتیں
میری دھڑکنوں میں کھنکھنائی چاہتیں
بج رہی ہوں جیسے چوڑیاں کھنن کھنن
میرے سجن۔۔۔۔ چلا بھی آ
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ Death anniversary of Malika-e-Tarannum Noor Jehan observed — اخذ شدہ بتاریخ: ۷ ستمبر ۲۰۲۳
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ Queen of Melody Noor Jehan remembered today on her birthday — اخذ شدہ بتاریخ: ۷ ستمبر ۲۰۲۳ — شائع شدہ از: ۲۱ ستمبر ۲۰۱۶
- ↑ A grave story of Shehenshah-i-Ghazal — اخذ شدہ بتاریخ: ۸ ستمبر ۲۰۲۳ — شائع شدہ از: ۳۱ جنوری ۲۰۲۱
سانچہ:نگار اعزاز برائے بہترین فلمی گلوکارہ سانچہ:نگار خصوصی اعزاز
ہور پڑھو
[سودھو]- سوہنے کم دا ٹکا لین والیاں دا لسٹ
بارلے جوڑ
[سودھو]
|
- مضامین جنہاں وچ انگریزی بولی دا متن شامل اے
- 1926 دے جم
- 21 ستمبر دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 2000 دیاں موتاں
- 23 دسمبر دیاں موتاں
- صفحات مع خاصیت P136
- آلات موسیقی ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P103
- تمغائے حسن کارکردگی وصول کنندگان
- صفحات تستخدم سانچہ:خانۂ شخصیت برائے فن موسیقی/عربی مع وسائط غير معروفة
- 1927 دے جم
- برطانوی ہند دیاں شخصیتاں
- ویہويں صدی دی پاکستانی اداکاراواں
- ویہويں صدی دی گلوکاراواں
- ویہويں صدی دے گلوکار
- پاکستانی غزل گائیک
- پاکستانی فلم ہدایت کار
- پاکستانی فلمی اداکار
- پاکستانی فلمی اداکاراواں
- پاکستانی فلمی گلوکار
- پاکستانی گلوکاراواں
- پاکستانی مسلم شخصیتاں
- پس پردہ گلوکار
- پنجابی عورتاں
- پنجابی شخصیتاں
- پنجابی گلوکار
- تمغائے امتیاز
- تمغائے امتیاز وصول کنندگان
- خواتین غزل گائیک
- ضلع قصور دیاں شخصیتاں
- نگار اعزاز جیتنے والی شخصیتاں
- ہندی سنیما دی اداکاراواں
- ویہويں صدی دی پاکستانی گلوکاراواں
- شخصیتاں
- مشہور لوک
- پاکستانی شخصیتاں
- اداکارہ
- فنکارہ
- گلوکارہ
- موسیقی