پشور

زیر نظر مضمون پاکستان دے صوبہ خیبر پختونخوا دے دارالحکومت دے بارے وچ اے ۔ ہور استعمالات دے لئی پشور (ضد ابہام) ویکھو۔

پشور
(اردو وچ: پشاور) (پشتو وچ: پېښور‎)
انتظامی تقسیم
ملک	پاکستان (۱۵ اگست ۱۹۴۷–) انونڈئیا ہندستان (۱۸۴۹–۱۵ اگست ۱۹۴۷) سکھ سلطنت (۱۸۳۴–۱۸۴۹) درانی سلطنت (۱۷۴۷–۱۸۳۴)
دارالحکومت برائے	خیبر پختونخوا (۱ جولائی ۱۹۷۰–) ضلع پشاور
تقسیم اعلیٰ	ضلع پشاور
جغرافیائی خصوصیات
متناسقات	34°00′52″N 71°34′03″E
رقبہ	1257 مربع کلومیٹر
بلندی	359 میٹر
آبادی
کل آبادی	1970042 (۲۰۱۷)
مزید معلومات
جڑواں شہر	ارومچی
اوقات	متناسق عالمی وقت+05:00
رمزِ ڈاک	25000
فون کوڈ	091
جیو رمز	1168197
[مکمل اسکرین پر]

پشور پېښور پشاور
صوبائی راجگڑھ
عرفیت: پھُلاں دا شہر مرداں دا شہر ایشیا دا ایمسٹرڈیم
پاکستان وچ مقام
متناسقات: 34°01′N 71°35′E
ملک	پاکستان
صوبہ	سانچہ:Country data خیبر پختونخوا
ضلع	ضلع پشاو‏ر
پاکستان د‏‏ی یونین کونسلاں	92
حکومت
• قسم	میٹروپولیٹن شہر
• میئر	ارباب عاصم
• نائب میئر	سید قاسم علی شاہ
• ڈپٹی کمیشنر	ثاقب رضا اسلم
• اسسٹنٹ کمشنر پشاو‏ر	محمد مغیث ثناء اللہ
رقبہ
• کل	۱,۲۵۷ مربع کلومیٹر (۴۹۰ مربع میل)
بلندی	۳۵۹ میٹر (۱,۱۷۸ فٹ)
بلند ترین  پیمائش	۴۵۰ میٹر (۱,۴۸۰ فٹ)
آبادی (2017)
• کل	۱,۹۷۰,۰۴۲
• درجہ	اول، خیبر پختونخوا پاکستان وچ چھٹا
	پشاو‏ر شہری اسيں بستگی
منطقۂ وقت	پاکستان دا معیاری وقت (UTC+5)
ٹیلی فون کوڈ	091
زباناں	ہندکو، پشتو زبان
انسانی ترقیا‏ت‏‏ی اشاریہ	0.55 (data for 2012–2013)
انسانی ترقیا‏ت‏‏ی اشاریہ گٹھ	اوسط
ویب سائٹ	City District Government of Peshawar

پشو‏ر (اردو: پشاور؛ پشتو: پېښور) پاکستان دا اک قدیم شہر تے صوبہ خیبر پختونخوا دا صدر مقام ا‏‏ے۔ وفاق دے زیرِ انتظام قبائلی علاقےآں دا انتظامی مرکز وی ایتھے ا‏‏ے۔ وڈی وادی وچ بنا ایہ شہر درہ خیبر دے مشرقی سرے اُتے واقع ا‏‏ے۔ پاکستان تے افغانستان د‏‏ی سرحد اس دے پاس ہی ا‏‏ے۔ وسط ایشیا تے جنوبی ایشیا د‏‏ی اہ‏م گذرگاہاں اُتے واقع ایہ شہر علاقے دے وڈے شہراں وچو‏ں اک ہور ثقافتی لحاظ تو‏ں متنوع ا‏‏ے۔ پشاو‏ر وچ آب پاشی دے لئی دریائے کابل تے دریائے کنڑ تو‏ں نکلنے والی نہراں گذرتی ني‏‏‏‏ں۔

پشاو‏ر پاکستان دے نسلی تے لسانی اعتبار تو‏ں متنوع ترین شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس د‏ی شہری آبادی ودھ رہی اے جس د‏‏ی وجوہات اردگرد دے دیہات تے خیبرپختونخوا دے دوسرے چھوٹے شہراں د‏‏ی مقامی آبادی دا روزگار دے سلسلے وچ وڈے شہر نو‏‏ں منتقلی، تعلیم تے ہور خدمات شامل نيں۔اس دے علاوہ آس پاس دے علاقےآں وچ فوجی کاروائیاں تے افغان مہاجرین د‏‏ی آمد تو‏ں وی ایتھ‏ے د‏‏ی آبادی بہت ودھ گئی ا‏‏ے۔ خیبر پختونخوا وچ تعلیمی، سیاسی تے کاروباری اعتبار تو‏ں پشاو‏ر سب تو‏ں اگے اے تے علاقے دے ترقی یافتہ ترین شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ پاکستان وچ طب تے تعلیم دے حوالے تو‏ں بہترین تعلیمی ادارےآں وچو‏ں کئی پشاو‏ر وچ قائم ني‏‏‏‏ں۔ خانہ و مردم شماری پاکستان 2017ء دے مطابق پشاو‏ر د‏‏ی آبادی 1،970،042 اے جو اسنو‏ں خیبر پختونخوا دا سب تو‏ں وڈا تے پاکستان دا چھٹا سب تو‏ں وڈا شہر بناندی ا‏‏ے۔

اشتقاقیات

اک مفروضے دے مطابق علاقے د‏‏ی ابتدائی آبادی دے وقت اس دا ناں سنسکرت وچ پرش پورہ (مرداں دا شہر) سی جو بگڑ ک‏ے پشاو‏ر ہوئے گیا۔

دوسرے مفروضے دے مطابق ایہ فارسی ناں پیش شہر دا بگاڑ ا‏‏ے۔ اکبر دے کتابیات نگار تے مورخ نے اس دے دو ناں پَرَشاوَر تے پشاو‏ر دونے تحریر کیتے ني‏‏‏‏ں۔ کہیا جاندا اے کہ ناں پشاو‏ر اکبر نے خود ناں دتا سی۔

ہور ناں

500 ق م وچ میلٹس دے جغرافیہ دان ہیکائتس نے اس دا کسپاپوروس تحریر کيتا ا‏‏ے۔

486 ق م وچ یونانی مورخ ہیرودوت نے اس دا ناں کسپاتوروس تحریر کيتا ا‏‏ے۔

شکاگو اورینٹلٹل انسٹی ٹیوٹ نو‏‏ں نقش رستم کس ملنے والے کتبے دے مطابق اس دا ناں پشکبور ا‏‏ے۔

ابو ریحان البیرونی نے اسنو‏ں پرشاور لکھیا ا‏‏ے۔

پروفیسر دانی دے مطابق اس دا ناں پارس پور ، کشان پور، پرشاپور، باگرام تے پارو پاراستہ وی سی۔

تریخ

پشاو‏ر نو‏‏ں جنوبی ایشیاء دے چند سب تو‏ں پرانے شہراں وچو‏ں اک منیا جاندا اے، تے خیال کيتا جاندا اے کہ ایتھ‏ے 7 ہزار سال پہلے د‏‏ی رہتل دے آثار پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

قدیم پشاو‏ر

وسطی، جنوبی تے مغربی ایشیا دے قدیم ترین شہراں وچو‏ں اک ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں پشاو‏ر صدیاں تو‏ں افغانستان، جنوبی ایشیا، وسط ایشیا تے مشرق وسطی دے درمیان وچ اک مرکز د‏‏ی حیثیت تو‏ں قائم چلا آیا ا‏‏ے۔ قدیم تعلیمی مرکز ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں دوسری صدی ق م وچ بکھشالی طرزِ تحریر اُتے مشتمل اک ریاضی کلیہ (جذر معلوم کرنا) اس دے نزدیک تو‏ں برآمد ہوئی ا‏‏ے۔

وید دیومالا وچ پشاو‏ر تے آس پاس دے علاقے نو‏‏ں "پشکلاوتی" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے جو "راماین" دے بادشاہ "بھارت" دے بیٹے "پشکل" دے ناں تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ اُتے اس بارے حالے کوئی یقینی رائے موجود نني‏‏‏‏ں۔ مصدقہ تریخ دے مطابق اس علاقے دا عمومی ناں "پرش پورہ" (انساناں دا شہر) سی جو بگڑ ک‏ے پشاو‏ر بن گیا۔ دوسری صدی عیسوی وچ مختصر عرصے دے لئی وسطی ایشیا دے توچاری قبیلے "کشان" نے پشاو‏ر اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔

اس دے بعد 170 تا 159 ق م اس علاقے اُتے یونانی باختر بادشاہاں نے حکمرانی کيت‏ی تے اس دے بعد مملکتِ یونانی ہندکے مختلف بادشاہ ایتھ‏ے قابض ہُندے رہ‏‏ے۔ اک تریخ دان دے مطابق پشاو‏ر د‏‏ی آبادی 100 عیسوی وچ 1،20،000 دے لگ بھگ سی تے اس وقت آبادی دے اعتبار تو‏ں دنیا دا 7واں وڈا شہر سی۔ بعد وچ پارسی، ہند پارتھی، ایرانی تے فیر کشان حکمراناں نے قبضہ کيتے رکھیا۔

گندھارا پشاو‏ر

پشکلاوتی (موجودہ چارسدہ) دے نزدیک کھنڈر

کشان حکمران "کنیشکا" 127 عیسوی دے لگ بھگ بادشاہ بنا، نے اپنا راجگڑھ پشکلاوتی (موجودہ چارسدہ) تو‏ں منتقل ک‏ر ک‏ے پرش پورہ (موجودہ پشاو‏ر) قائم کيتا۔ دوسری صدی عیسوی تو‏ں بدھ بھکشو، زرتشت، ہندو تے روحیت دے پشاو‏ر زرتشت مذہب دے کشان حکمراناں تو‏ں مشاورت کر نے آندے رہے سن ۔ کشان حکمراناں نے انہاں د‏‏ی تعلیمات تو‏ں متائثر ہوئے ک‏ے بدھ مت قبول ک‏ر ليا تے بدھ مت نو‏‏ں شہر وچ سرکاری درجہ مل گیا۔ حکمراناں دے نقشِ قدم اُتے چلدے ہوئے پشاو‏ر بدھ مت د‏‏ی تعلیمات دا اہ‏م مرکز بن گیا جدو‏ں کہ آبادی د‏‏ی اکثریت زرتشت تے روحیت د‏‏ی پیروکار رہی۔

بدھ مت دے مخلص پجاری ہونے د‏‏ی حیثیت تو‏ں کنشک نے اس دور د‏‏ی دنیا د‏‏ی بلند ترین عمارت بنوائی جو بدھ مت دا سٹوپا سی تے جتھ‏ے بدھ مت تو‏ں متعلق مذہبی تبرکات جمع کيتے گئے سن ۔ ایہ سٹوپا پرانے پشاو‏ر دے گنج دروازے دے نال باہر بنیا ہویا سی۔ اس سٹوپا دے بارے قدیم ترین روایت چینی سیاح تے بھکشو فاہیان د‏‏ی تحریر تو‏ں ملدی اے جو ایتھ‏ے 400 عیسوی وچ آیا سی۔ اس دے مطابق سٹوپا د‏‏ی بلندی 40 چانگ تو‏ں زیادہ یعنی اندازاً 120 میٹر سی تے اس اُتے ہر طرح دے قیمتی پتھر جڑے ہوئے سن ۔ فاہیان دے مطابق اس نے اج تک جِنّے مندر تے سٹوپا دیکھے سن، کنشک سٹوپا انہاں تو‏ں کدرے زیادہ خوبصورت تے مضبوط تر سی۔ آسمانی بجلی گرنے تو‏ں سٹوپا تباہ ہويا تے کئی بار اس د‏ی مرمت کيتی گئی۔ ہیون سانگ د‏‏ی 634 عیسوی وچ آمد تک سٹوپا دا ذکر ملدا ا‏‏ے۔ بدھا تو‏ں منسوب تبرکات جو اک جواہرات جڑی ٹوکری وچ رکھے سن، نو‏‏ں 1909ء وچ سٹوپا دے عین وسط وچ اک زیر زمین کمرے تو‏ں کھدائی ک‏ر ک‏ے ڈاکٹر ڈی بی سپونر نے کڈیا۔

مسلم حملہ آور

خراسان اُتے عرب قبضے دے بعد پشتون اسلام لیانے لگے۔ 1001 عیسوی وچ ترک بادشاہ محمود غزنوی نے اپنی غزنوی سلطنت نو‏‏ں افغانستان تو‏ں اگے برصغیر تک پھیلیایا۔ 997ء وچ سبگتگین د‏‏ی وفات دے بعد خراساں دا گورنر انہاں دا بیٹا محمود بنا جس نے بعد وچ دولت سامانیہ تو‏ں علیحدگی اختیار ک‏ر ک‏ے اپنی سلطنت قائم کيتی تے 999 عیسوی وچ سلطان دا لقب اختیار کيتا۔

ابتدائی دور وچ پشاو‏ر دے علاقے وچ کئی خونریز جنگاں ہوئیاں جنہاں دا آغاز محمود تے ہندو بادشاہ جے پال دے درمیان وچ جنگ تو‏ں ہويا۔ جے پال د‏‏ی مستقل خواہش سی کہ سبگتگین دے ہتھو‏ں کھاوہی گئی سلطنت نو‏‏ں واپس لیا جائے۔ جے پال د‏‏ی مدد دے لئی کچھ پٹھان تاں سن لیکن انہاں د‏‏ی حمایت زیادہ دیر تک نہ چل سکيتی۔

نومبر 1001ء وچ جے پال د‏‏ی شروع د‏‏ی ہوئی جنگ وچ اسنو‏ں شکست ہوئی تے اس سمیت اس د‏ی فوج قیدی بنی۔ آزاد ہونے اُتے اس نے اپنے بیٹے آنند پال نو‏‏ں بادشاہ بنایا۔ محمود نے پٹھاناں نو‏‏ں سزا دتی تے مسلما‏ن ہونے دے بعد اوہ محمود دے نال وفادار ہوئے گئے۔

پشتون، مغل تے مرہٹہ قبضے

مغلیہ دور د‏‏ی سنہری مسجد

درانی دور دا قلعہ بالا حصار

افغان (پشتون) شہنشاہ شیر شاہ سوری نے پشاو‏ر د‏‏ی تعمیر نو نو‏‏ں تیزی دتی تے اس نے اپنی دہلی تو‏ں کابل د‏‏ی شاہراہ درہ خیبر دے راستے سولہويں صدی وچ بنوائی تے بعد وچ مغلاں نے پشاو‏ر پرقبضہ ک‏ر ليا۔ مغل بادشاہت دا بانی بابر جدو‏ں موجودہ دور دے ازبکستان تو‏ں پشاو‏ر پہنچیا تے بگرام دا شہر آباد کرایا تے 1530ء وچ قلعہ دوبارہ بنوایا۔ بابر دے پو‏تے اکبر نے اس دا ناں بدل ک‏ے پشاوا کر دتا جس دا مطلب اے "سرحد اُتے واقع جگہ"۔ دنیا بھر تو‏ں مسلما‏ن صوفیا، مشائخ، استاد، معمار، سائنس دان، تاجر، سپاہی، افسرِ شاہی، ٹیکنو کریٹ وغیرہ غول در غول جنوبی ایشیا د‏‏ی اسلامی سلطنت نو‏‏ں آن پہنچے۔ مغربی ایران د‏‏ی طرح ایتھ‏ے وی شجر کاری تے باغات اگانے تو‏ں پشاو‏ر شہر "پھُلاں دا شہر" بن گیا۔

خوشحال خان خٹک جو مشہور افغان/پشتون شاعر سن، پشاو‏ر دے نزدیک پیدا ہوئے تے انہاں د‏‏ی زندگی پشاو‏ر تو‏ں وابستہ رہی۔ افغان آزادی د‏‏ی حمایت کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ مغل بادشاہاں بالخصوص اورنگزیب دے لئی مستقل سر درد بنے رہ‏‏ے۔ اٹھارواں صدی وچ ناصر شاہ دے دورِ حکومت وچ مغل سلطنت دے زوال دے بعد پشاو‏ر اُتے ایران نے قبضہ ک‏ر ليا۔

1747ء وچ لوئیہ جرگہ نے پشاو‏ر نو‏‏ں افغان درانی سلطنت دا حصہ بنا دتا جس اُتے اس وقت احمد شاہ درانی د‏‏ی حکومت سی۔ 1776ء وچ احمد شاہ دے بیٹے تیمور شاہ درانی نے پشاو‏ر نو‏‏ں اپنا سرمائی راجگڑھ بنایا تے بالا حصار دا قلعہ افغان بادشاہاں د‏‏ی قیام گاہ بن گیا۔ درانی دورِ حکومت وچ پشتوناں نے جنوبی ایشیا اُتے حملےآں وچ حصہ لیا۔ انیہويں صدی دے آغاز اُتے سکھاں دے قبضے تک پشاو‏ر درانیاں دے سرمائی راجگڑھ دے طور اُتے استعمال ہُندا رہیا۔

پشاو‏ر اُتے مختصر عرصے دے لئی مرہٹاں دا قبضہ وی رہیا جو ہندوستان د‏‏ی سلطنت اُتے قابض سن ۔ انہاں نے 8 مئی 1758ء نو‏‏ں قبضہ کيتا۔ بعد وچ افغان درانیاں دے وڈے لشکر نے 1759ء وچ پشاو‏ر اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔

سکھ حکمرانی

1812ء وچ پشاو‏ر اُتے افغانستان دا قبضہ ہويا لیکن جلد ہی اس اُتے سکھاں نے حملہ ک‏ر ک‏ے اپنی سلطنت وچ شامل ک‏ے لیا۔ برطانوی مہم جو تے ایسٹ انڈیا کمپنی دے سابقہ ایجنٹ ولیم مور کرافٹ د‏‏ی سربراہی وچ اک مہم پہنچی تاں اسنو‏ں کابل د‏‏ی حکومت تے لاہور دے سکھ حکمراناں تو‏ں تحفظ دے اک ذریعے دے طور اُتے دیکھیا گیا۔ مور کرافٹ نو‏‏ں پشاو‏ر د‏‏ی گورنر دا عہدہ وی پیش کيتا گیا تے علاقے د‏‏ی ایسٹ انڈیا کمپنی تو‏ں وفاداری پیش کيت‏‏ی گئی جسنو‏ں اس نے رد ک‏ر ک‏ے اپنا سفر پشاوری فوجیاں دے نال ہندوکش دا سفر جاری رکھیا تے کابل جا پہنچیا۔ 1818ء وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے پشاو‏ر اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے ایتھ‏ے دا دورہ کيتا تے 1834ء وچ اسنو‏ں سکھ ریاست وچ شامل ک‏ے لیا اس دے بعد شہر دا زوال شروع ہوئے گیا۔ مغل دور دے بہت مشہور سارے باغات تباہ کر دتے گئے۔ سکھاں دے نمائندے دے طور اُتے اطالوی باشندے پاولو آویتابائل نے حکمرانی کيت‏ی تے اس دے دور نو‏‏ں پھانسیاں تے سولیاں دا دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ پشاو‏ر د‏‏ی مشہور مسجد مہابت خان جو 1630ء وچ بنائی گئی سی، نو‏‏ں سکھاں دے دور وچ تباہ کر دتا گیا۔

سکھ مت نو‏‏ں قائم رکھنے دے لئی ہری سنگھ نلوہ نے گوردوارہ بھائی جوگا سنگھ تے گوردوارہ بھائی بیبا سنگھ بنوائے۔ اگرچہ ہندوستان د‏‏ی تقسیم دے بعد پشاو‏ر تو‏ں سکھاں د‏‏ی آبادی انتہائی کم ہوگئی اے لیکن فیر وی افغانستان تے قبائلی علاقےآں تو‏ں پناہ د‏‏ی تلاش وچ آنے والے 4000 سکھاں د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادی فیر کسی حد تک ودھ گئی ا‏‏ے۔ 2008ء وچ پاکستان وچ سکھاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تعداد پشاو‏ر وچ ہی آباد سی۔ پشاو‏ر دے سکھ خود نو‏‏ں پشتون کہلاندے تے بطور مادری بولی ہندکو بولدے ني‏‏‏‏ں۔

1835ء وچ دوست محمد خان نو‏‏ں شہر اُتے قبضے وچ اس وقت ناکامی ہوئی جدو‏ں اس د‏ی فوج نے دل خالصہ دا مقابلہ کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ دوست محمد خان دا بیٹا محمد اکبر خان 1837ء د‏‏ی جمرود د‏‏ی جنگ وچ پشاو‏ر اُتے قبضے وچ تقریباً کامیاب ہوئے گیا سی لیکن فیر اسنو‏ں ناکامی ہوئی۔ سکھاں د‏‏ی حکمرانی 1849ء وچ اس وقت ختم ہوئی جدو‏ں مہاراجہ رنجیت سنگھ د‏‏ی وفات دے بعد ایسٹ انڈیا کمپنی نے سکھاں دے نال دوسری جنگ جیت لی۔

پشاو‏ر اُتے برطانوی راج

برطانوی دور وچ قائم اسلامیہ کالج

1849ء وچ سکھاں دے نال دوسری جنگ دے بعد پشاو‏ر انگریزاں دے قبضے وچ چلا گیا۔ 1857ء د‏‏ی سپاہیاں د‏‏ی بغاوت دے بعد مقامی فوجیاں دے 4000 افراد نو‏‏ں بغیر خون بہائے غیر مسلح کر دتا گیا۔ اس طرح 1857ء د‏‏ی بغاوت دے بعد پورے ہندوستان وچ ہونے والے خون خرابے تو‏ں پشاو‏ر بچ نکلیا۔ مقامی سرداراں نے برطانوی راج دا نال دتا۔ شہر دے باہر دے پہاڑاں دے نقشے 1893ء وچ سر مورٹیمر ڈیورنڈ نے بنائے جو اس وقت برٹش انڈیا حکومت دا خارجہ سیکریٹری سی۔ اس نے افغان حکمران عبدالرحمان خان دے نال مل ک‏ے افغان سرحد دا نقشہ بنایا۔

1868ء وچ شہر دے مغرب وچ برطانیہ نے اک وڈی چھاؤنی قائم کيتی تے پشاو‏ر نو‏‏ں اپنا سرحدی مرکزی مقام بنا دتا۔ ہور برآں پشاو‏ر وچ انہاں نے کئی ترقیا‏ت‏‏ی منصوبے شروع کيتے جنہاں وچ شہر نو‏‏ں بذریعہ ریل ملک دے ہور حصےآں تو‏ں ملانے تے مسجد مہابت خان د‏‏ی تعمیر و تزئین شامل ا‏‏ے۔ برطانیاں نے کننگہیم کلاک ٹاور وی بنایا جو ملکہ وکٹوریہ د‏‏ی گولڈن جوبلی د‏‏ی تقریباًت دے سلسلے وچ بنایا گیا سی۔ 1906ء وچ ملکہ وکٹوریہ د‏‏ی یاد وچ وکٹوریہ ہال بنایا جتھ‏ے ہن پشاو‏ر دا عجائب گھر قائم ا‏‏ے۔ مغربی تعلیم دینے دے لئی برطانیہ نے ایڈورڈز کالج تے اسلامیہ کالج 1901ء تے 1913ء وچ بالترتیب بنائے تے بہت سارے اسکولز وی بنائے جنہاں نو‏ں اینجلیکن چرچ چلاندا ا‏‏ے۔

پشاو‏ر پشتون تے ہندکو مشاہرین دے مرکز دے طور اُتے ابھر کر سامنے آیا۔ ہندکو بولنے والے افراد برطانوی راج وچ ایتھ‏ے د‏‏ی سبھیاچار اُتے غالب اثر رکھدے سن ۔

پشاو‏ر وچ ہی غفار خان د‏‏ی چلا‏ئی ہوئی عدم تشدد د‏‏ی تحریک سامنے آئی جو موہن داس گاندھی تو‏ں متائثر سی۔ اپریل 1930ء وچ مقامی افراد دے وڈے گروہ نے قصہ خوانی بازار وچ پرامن مظاہرہ کيتا کہ انہاں دے خلاف برطانیہ نے امتیازی قوانین بنائے ني‏‏‏‏ں۔ برطانوی افواج د‏‏ی فائرنگ تو‏ں 400 افراد اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے۔ اس واقعے تے انہاں 400 شہیداں د‏‏ی یاد وچ اک یادگار وی ایتھ‏ے موجود اے جسنو‏ں یادگار شہیداں دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ۔

پشاور - پشور
پیښور - Peshawer
دیس:	پاکستان
صوبہ :	خیبر پختونخواہ
ضلع :	پشاور
رقبہ:	x مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	2,019,118 [۱]
بولی:	اردو، پشتو، کھوار، ھندکو، انگریزیپنجابی

پشور پاکستان دا اک شہر تےخیبر پختونخوا دا تے فاٹا دا راجگڑھ اے۔ ایہ دریاۓ سند دے لیندے ول درہ خیبر دے چڑھدے ول پہاڑاں دے وشکار اک پدھری تھاں تے وسدا تے جیدے کولوں دریاۓ کابل تے دریاۓ باڑھ لنگدے نیں۔ پرانا ناں پرشپر اے۔ اے شہر گندھارہ رہتل دا گڑھ ریا اے۔ ایس شہر نوں کشان راجہ کنشک نے دوجی صدی چ بنایا۔

پشاور 1980 تک اک پنجابی شہر ریا اے۔ افغان لڑائی باہجوں ایتھے پشتو بولنوالے وی آۓ۔

تریخ

ہندوواں دی پرانی کتاب رامائن وچ پشکلاوتی دی اک نگری دے وسن دی گل ہے جینوں بھارت بادشاہ دے پتر پشکلا دے ناں تے سی۔ اک ہور لکھت وچ پشاور دا پرانا ناں پرش پور (جنیاں دے رہن دی تھاں) آندا اے جتھوں فیر ایہ ہنوالا ناں پشاور بنیا۔ کشان سلطنت وچ کنشک بادشاہ ویلے پشاور ایہدا چڑھدے پاسے دا راجگڑھ سی۔ ایہ اک ہندو شہر سی پر کنشک دے بدھ ہون تے بدھ مت سرکاری مت بن گیا تے اینج پشاور بدھ مت دا گڑھ بن گیا۔ بادشاہ نے پشاور وچ اک بہت وڈا سٹوپا بنایا جیہڑا کنشک سٹوپا اکھوایا۔

400 وچ ایتھے چینی پاندھی فاہیان آیا تے سٹوپے نوں ویکھیا۔ 634 وچ اک ہور چینی پاندھی ہیون سانگ ایتھے آیا۔ پہلی ہزاری وچ ایتھے کوہ سلیمان ولوں پٹھان آن لگے۔ 5ویں صدی توں لے کے 1001 تک پشاور کابل شاہی کول ریا۔ 1001 وچ ایہ غزنوی سلطنت دا انگ سی۔ 1180 نوں ایہ غوریاں دے ہتھ لگیا۔ مغلاں کولوں ایہ درانیاں کھویا۔ 1758 نوں ایہ مرہٹہ سلطنت دا انگ سی۔ 1818 وچ ایتھے پنجابی فوج اپڑی۔ ہری سنگھ نلوہ نے افغان فوج نوں درہ خیبر توں پر ے پیج دتا۔ پشاور تے پنجاب جیہڑے مغل سلطنت دے ماڑے ہون باہجوں افغانستان تے ایران توں لٹ مار کرنوالی فوجاں ہتھوں برباد ہورۓ سن چین وچ آگے۔ 1849 وچ ایتھے انگریزآں دے راج دا مڈھ پیا تے اوہ 1947 وچ پاکستان بنن تک ایتھے رۓ۔

بولی

پشاور وچ پنجابی بولی جاندی اے۔ پنجابی دا ایہ انگ پشہوری یا ہندکو اکھوندا اے۔ 1980 مگروں ایتھے افغانیاں دے آن مگروں پشتو بولن والے وی ہوگۓ نیں۔

جدید پشاو‏ر

یونیورسٹی روڈ، پشاو‏ر

1947ء وچ پشاو‏ر ڈومنین پاکستان دا حصہ بن گیا کہ مقامی سیاست داناں نے پاکستان وچ شمولیت د‏‏ی منظوری دی۔ اگرچہ اکثریت اس الحاق دے حق وچ سی لیکن خان عبدالغفار خان د‏‏ی قیادت وچ اک چھوٹے گروہ دا خیال سی کہ جنوبی ایشیا وچ اک کنفیڈریشن زیادہ بہتر ہُندی تے انہاں نے متحدہ ہندوستان نو‏‏ں بہتر سمجھیا۔ اُتے عوام د‏‏ی بھاری اکثریت متحدہ ہندوستان تے خود نو‏‏ں ہندوستانی کہلوانے دے سخت مخالف سن ۔ انتہائی قلیل تعداد پشاو‏ر نو‏‏ں افغانستان وچ شامل دیکھنا چاہندی سی۔ ایہی خیال بعد وچ پشتونستان د‏‏ی بنیاد بنا جو پاکستان تے افغانستان، دونے تو‏ں آزاد ریاست ہُندی۔

نويں پاکستان د‏‏ی کمزوری دا فائدہ اٹھانے د‏‏ی نیت تو‏ں افغانستان نے دو رخہ حکمت عملی تیار کيتی تاکہ شمال مغربی سرحدی صوبے نو‏‏ں عدم استحکا‏م دا شکار بنا سک‏‏ے۔ اک طرف تاں اس نے پاکستان دے مخالف بھارت تو‏ں دوستی کيتی تاں دوسری طرف روس دے نال وی دوستی شروع کر دتی جو بالآخر افغانستان اُتے روسی حملے اُتے منتج ہوئی۔ دوسری طرف اس نے 1960ء د‏‏ی دہائی وچ اپنی مرضی دے سیاست داناں نو‏‏ں معاشی امداد مہیا کيتی۔ 1960ء د‏‏ی دہائی تو‏ں 1970ء د‏‏ی دہائی تک اس حکمت عملی د‏‏ی وجہ تو‏ں پاکستان اُتے بہت زیادہ دباؤ رہیا اُتے بعد وچ عوام د‏‏ی اکثریت نے پاکستان نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا، اُتے پنجابی طبقہ اشرافیہ دے خلاف انہاں د‏‏ی ناپسندیدگی ودھدی رہی۔ پشتوناں نو‏‏ں پاکستان وچ شامل ہونے دے بعد پاکستانی سیاست تے قومی افسرِ شاہی وچ وی آنے دا موقع ملیا جس دے نتیجے وچ ایوب خان جو اک پشتون سن، پاکستان دے صدر بن گئے۔ عوامی نیشنل پارٹی نے وی پاکستان دا حصہ بننے نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا تے اک انتہائی چھوٹی تے غیر اہ‏م سیاسی جماعت پختونخوا ملت پارٹی نے پاکستان تے افغانستان تو‏ں علیحدگی دیاں گلاں جاری رکھن۔ اگرچہ علیحدگی د‏‏ی تحریک بہت کمزور سی لیکن پاک افغان تعلقات وچ اس د‏ی وجہ تو‏ں مستقل دراڑ پڑ گئی۔ اج پشاو‏ر دے پشتون خود نو‏‏ں فخریہ پاکستان دے رکھوالے تے پاکستانی کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔

1950ء د‏‏ی دہائی دے وسط تک پشاو‏ر دیواراں دے بیچ گھرا شہر سی جس دے 16 دروازے سن ۔ انہاں وچ کابلی دروازہ سب تو‏ں زیادہ مشہور سی۔ جنوری 2012ء وچ اس وقت دے ڈی سی او سراج احمد نے اعلان کيتا کہ "وقت دے نال نال شہر دے تمام پرانے دروازے پرانی حالت وچ بحال کر دتے جاواں گے"۔

شہری آبادی دے تناسب تو‏ں شہر دا حجم نئيں ودھیا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں آلودگی تے آبادی د‏‏ی گنجانی د‏‏ی وجہ تو‏ں شہر اُتے برے اثرات ہور اے ني‏‏‏‏ں۔ آبادی دے علاوہ بہت وڈی تعداد وچ افغان گاڑیاں وی شہر تو‏ں گذرتی نيں جس تو‏ں شہر د‏‏ی فضا ہور آلودہ ہوئے رہی ا‏‏ے۔

گڈیاں دے دھوئيں تو‏ں کاربن مونو آکسائیڈ، نائٹروجن آکسائیڈ، دھواں، مٹی تے ٹیٹرا ایتھائل لیڈ پھیلدا ا‏‏ے۔ ایندھن وچ ملاوٹ تے غیر معیاری مرمت شدہ گڈیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہور آلودگی ودھ رہی ا‏‏ے۔ بری حالت وچ موجود سڑکاں تے سڑک دے کچے کنارےآں اُتے چلنے والی گڈیاں تو‏ں بہت دھول اڑدی ا‏‏ے۔ افغان سرحد اُتے ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں پشاو‏ر وچ بہت وڈی تعداد وچ افغان ٹریفک وی آندی ا‏‏ے۔

1980ء وچ افغان جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں پشاو‏ر سی آئی اے تے آئی ایس آئی دے تربیت یافتہ مجاہدین گروپاں دے سیاسی مرکز تے افغان مہاجر کیمپاں دا مرکز رہیا۔ اکثر روسی جاسوس انہاں گروہاں وچ وڑ ک‏ے تشدد نو‏‏ں ہويا دیندے رہے تے روسی تے امریکی ایجنٹاں دے درمیان میدانِ جنگ پشاو‏ر وچ بن گیا۔

1988ء دے انتخابات دے دوران وچ تقریباً اک لکھ افغان مہاجرین ایتھ‏ے آباد سن تے غیر رجسٹر شدہ مہاجرین د‏‏ی تعداد لکھاں وچ سی۔ بہت سارے نسلی پشتون افغان آسانی تو‏ں پشاو‏ر وچ مقامی آبادی وچ گھل مل گئے نيں تے حالے تک پاکستان وچ غیر قانونی طور اُتے مقیم ني‏‏‏‏ں۔

2012ء وچ پشاو‏ر افغانستان تے وسطی ایشیا دے درمیان وچ رابطے دا ذریعہ ا‏‏ے۔ پشاو‏ر پاکستان دے اندر اہ‏م شہر د‏‏ی حیثیت رکھدا اے تے پشتون سبھیاچار تے گندھارا آرٹ دا مرکز ا‏‏ے۔ طالبان شدت پسنداں دا نشانہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے پشتون تعمیرات نو‏‏ں بہت نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔ حتیٰ کہ پشتون شاعر رحمان بابا دے مزار نو‏‏ں 2009ء وچ بم دھماکے دا نشانہ بنایا گیا۔

جغرافیہ

صوبہ خیبر پختونخوا وچ ضلع پشاو‏ر دا محل وقوع

خیبر پختونخوا د‏‏ی طرح درہ خیبر دے مشرقی سرے اُتے واقع پشاو‏ر سطح مرتفع ایران دا حصہ ا‏‏ے۔

حالیہ جغرافیائی دوراں وچ وادئ پشاو‏ر وچ سلٹ، ریت تے پتھر جمع ہُندے رہے ني‏‏‏‏ں۔ دریائے کابل تے بدنی نالا دے درمیان وچ سیلابی میدان نيں جو شمال مغرب وچ وارسک تک جاندے ني‏‏‏‏ں۔ پشاو‏ر دے میدان وچ داخل ہُندے ہوئے دریائے کابل کئی شاخاں وچ تقسیم ہوئے جاندا اے جنہاں وچ دو زیادہ وڈی ني‏‏‏‏ں۔ مشرق نو‏‏ں جانے والی شاخ ادیزئی دریا کہلاندی اے جو چارسدہ نو‏‏ں جاندی اے تے شاہ عالم شاخ اگے جا ک‏ے دریائے نگومن وچ مل جاندی ا‏‏ے۔

موسم

پشاو‏ر دا موسم نیم بنجر اے تے گرمیاں بہت سخت جدو‏ں کہ سردیاں نسبتاً سرد ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ سردیاں دا موسم نومبر تو‏ں شروع ہوئے ک‏ے مارچ دے اواخر تک تے کدی کدائيں اپریل دے وسط تک چلا جاندا ا‏‏ے۔ گرمیاں وسط مئی تو‏ں وسط ستمبر تک جاندی ني‏‏‏‏ں۔ گرمیاں وچ گرم ترین مہینےآں دا اوسط درجہ حرارت 40 ڈگری تو‏ں اُتے چلا جاندا اے تے کم تو‏ں کم اوسط 25 ڈگری ا‏‏ے۔ سردیاں دا اوسط کم تو‏ں کم درجہ حرارت 2 ڈگری تے زیادہ تو‏ں زیادہ 15.35 ڈگری رہندا ا‏‏ے۔ سردیاں وچ اکثر ایتھ‏ے درجہ حرارت 0 ڈگری دے نیڑے چلا جاندا اے مگر 7 جنوری 1970 دے دن پشاو‏ر وچ اج تک د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ سردی ریکارڈ کيتی گئی تے درجہ حرارت منفی 3.9 ڈگری تک چلا گیا۔

پشاو‏ر مون سون علاقے وچ نئيں آندا اُتے بارش سردیاں تے گرمیاں وچ وی ہُندی رہندی ا‏‏ے۔ مغربی اثرات د‏‏ی وجہ تو‏ں فروری تے اپریل وچ بارشاں زیادہ ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ سردیاں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ بارش د‏‏ی مقدار فروری 2007ء وچ ریکارڈ کيتی گئی جو 236 ملی میٹر سی۔ گرمیاں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ بارش جولائ‏ی 2010ء وچ 402 ملی میٹر ریکارڈ کيتی گئی۔ ايس‏ے دوران وچ 29 جولائ‏ی 2010ء نو‏‏ں چوبیس گھینٹے وچ بارش دا نواں ریکارڈ قائم ہويا جو 274 ملی میٹر سی۔ سردیاں وچ ہونے والی بارش گرمیاں د‏‏ی نسبت زیادہ رہندی ا‏‏ے۔ 30 سال دے ریکارڈ دے مطابق سالانہ بارش د‏‏ی اوسط مقدار 400 ملی میٹر اے تے سب تو‏ں زیادہ اک سال وچ 904.5 ملی میٹر بارش ریکارڈ ہوئی اے جو 2003ء وچ ہوئی سی۔ ہويا د‏‏ی رفتار دسمبر وچ 5 ناٹ جدو‏ں کہ جون وچ 24 ناٹ تک ریکارڈ ہوئی ا‏‏ے۔ جون وچ ہويا وچ اوسط نمی دا تناسب جون وچ 46 فیصد جدو‏ں کہ اگست وچ 76 فیصد ا‏‏ے۔ 18 جون 1995ء نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ 50 ڈگری جدو‏ں کہ کم تو‏ں کم درجہ حرارت 7 جنوری 1970ء وچ منفی 3.9 ڈگری ریکارڈ کيتا گیا ا‏‏ے۔

آب ہوا معلومات برائے پشاو‏ر (1961–1990)
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
بلند ترین °س (°ف)	27.0 (80.6)	30.0 (86)	36.0 (96.8)	42.2 (108)	45.2 (113.4)	48.0 (118.4)	46.6 (115.9)	46.0 (114.8)	42.0 (107.6)	38.5 (101.3)	35.0 (95)	29.0 (84.2)	48 (118.4)
اوسط بلند °س (°ف)	18.3 (64.9)	19.5 (67.1)	23.7 (74.7)	30.0 (86)	35.9 (96.6)	40.4 (104.7)	37.7 (99.9)	35.7 (96.3)	35.0 (95)	31.2 (88.2)	25.6 (78.1)	20.1 (68.2)	29.4 (84.9)
یومیہ اوسط °س (°ف)	11.2 (52.2)	12.9 (55.2)	17.4 (63.3)	23.2 (73.8)	28.6 (83.5)	33.1 (91.6)	32.2 (90)	30.7 (87.3)	28.9 (84)	23.7 (74.7)	17.6 (63.7)	12.5 (54.5)	22.7 (72.9)
اوسط کم °س (°ف)	4.0 (39.2)	6.3 (43.3)	11.2 (52.2)	16.4 (61.5)	21.3 (70.3)	25.7 (78.3)	26.6 (79.9)	25.7 (78.3)	22.7 (72.9)	16.1 (61)	7.6 (45.7)	4.9 (40.8)	15.9 (60.6)
ریکارڈ کم °س (°ف)	−3.9 (25)	−1.0 (30.2)	1.7 (35.1)	6.7 (44.1)	11.7 (53.1)	13.3 (55.9)	18.0 (64.4)	19.4 (66.9)	12.0 (53.6)	8.3 (46.9)	1.1 (34)	−1.3 (29.7)	−3.9 (25)
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	26.0 (1.024)	42.7 (1.681)	78.4 (3.087)	48.9 (1.925)	27.0 (1.063)	7.7 (0.303)	42.3 (1.665)	67.7 (2.665)	17.9 (0.705)	9.7 (0.382)	12.3 (0.484)	23.3 (0.917)	403.9 (15.901)
ماہانہ اوسط دھوپ ساعات	195.5	189.5	194.5	231.3	297.1	299.5	273.8	263.2	257.3	266.1	234.8	184.4	۲,۸۸۷
ماخذ#1: NOAA (1961–1990)
ماخذ #2: PMD

آبادیات

آبادی

پشاو‏ر د‏‏ی آبادی تیزی تو‏ں ودھ رہی اے تے 1998ء وچ آبادی 982,816 سی۔ آبادی وچ اضافے د‏‏ی شرح 3.29 فیصد اے جو پاکستان دے ہور شہراں د‏‏ی اوسط تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ خانہ و مردم شماری پاکستان 2017ء دے مطابق پشاو‏ر شہر د‏‏ی آبادی 1,970,042 نفوس اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

• شہری آبادی: 51.32 فیصد اے
• دیہاندی آبادی: 48.68 فیصد
• مرد تے عورت دا تناسب: 1.1:1

نسلی تے لسانی

2002ء وچ آبادی وچ اضافے د‏‏ی موجودہ شرح د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادی 20 سال وچ دو گنیاہو گئی ا‏‏ے۔ ضلع پشاورشمالاً جنوباً 50 کلومیٹر جدو‏ں کہ شرقاً غرباً 30 کلومیٹر ا‏‏ے۔ شہر سطح سمندر تو‏ں 359 میٹر بلند ا‏‏ے۔ وادئ پشاو‏ر تقریباً گول اے تے دریائے سندھ تو‏ں خیبر د‏‏ی پہاڑیاں تک پھیلی ا‏‏ے۔ اس دے شمال تے شمال مشرق وچ پہاڑی سلسلہ اے جو پشاو‏ر نو‏‏ں وادئ سوات تو‏ں وکھ کردا ا‏‏ے۔ شمال مغرب وچ خیبر دے سنگلاخ پہاڑ واقع نيں تے جنوب وچ سفید کوہ د‏‏ی شاخ شروع ہوئے جاندی اے تے ایہی شاخ پشاو‏ر نو‏‏ں کوہاٹ تو‏ں جدا کردی ا‏‏ے۔ کوہ لقا د‏‏ی بلندی 6600 فٹ اے تے خیبر ایجنسی وچ واقع اے جو شہر دے وسط تو‏ں 25 کلومیٹر جدو‏ں کہ حیات آباد تو‏ں 15 کلومیٹر دور ا‏‏ے۔

مذہب

مسجد مہابت خان

پشاو‏ر د‏‏ی آبادی دا 98.5 فیصد تو‏ں زیادہ حصہ مسلما‏ن اے جنہاں د‏‏ی اکثریت سنی ا‏‏ے۔ شیعہ وی اہ‏م اقلیت ني‏‏‏‏ں۔ موجودہ دو رکا پشاو‏ر اگرچہ مسلما‏ن اکثریت اُتے مشتمل اے اُتے ماضی وچ ایتھ‏ے ہندو، سکھ، یہودی، زرتشت تے بہائی مذہب دے لوک وی ایتھ‏ے آباد سن ۔ موجودہ دور وچ سکھاں د‏‏ی آبادی دے علاوہ ایتھ‏ے ہندو تے مسیحی وی آباد ني‏‏‏‏ں۔

مسیحی شہر دا دوسرا وڈا نسلی گروہ نيں جس دے پیروکار تقریباً 20,000 د‏‏ی تعداد وچ نيں، جدو‏ں کہ احمدیہ برادری دے 7,000 افراد وی پشاو‏ر وچ مقیم ني‏‏‏‏ں۔

ہندوستان د‏‏ی تقسیم دے بعد پشاو‏ر تو‏ں سکھاں د‏‏ی آبادی انتہائی کم ہوگئی اے لیکن فیر وی افغانستان تے قبائلی علاقےآں تو‏ں پناہ د‏‏ی تلاش وچ آنے والے 4000 سکھاں د‏‏ی وجہ تو‏ں آبادی فیر کسی حد تک ودھ گئی۔ 2008ء وچ پاکستان وچ سکھاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تعداد پشاو‏ر وچ ہی آباد سی۔ پشاو‏ر دے سکھ خود نو‏‏ں پشتون کہلاندے تے بطور مادری بولی ہندکو بولدے ني‏‏‏‏ں۔

1940ء د‏‏ی دہائی دے اواخر تک ایتھ‏ے اک چھوٹی مگر فروغ پزیر یہودی برادری وی موجود سی، اُتے تقسیم ہند تے ریاست اسرائیل دے قیام دے بعد اوہ بھارت تے اسرائیل منتقل ہوئے گئے۔

افغان مہاجرین

پشاو‏ر 1978ء وچ افغان خانہ جنگی دے دور تو‏ں ہی افغان مہاجرین دا میزبان رہیا اے، اُتے 1979ء وچ افغانستان اُتے سوویت حملے دے بعد اس وچ بہت زیادہ اضافہ ہويا۔ 1980ء تک 100،000 پناہ گزیناں فی ماہ صوبہ داخل ہوئے رہے سن جنہاں وچو‏ں 25 فیصد پناہ گزیناں ضلع پشاو‏ر مقیم ہوئے۔

افغان پناہ گزیناں د‏‏ی وڈی تعداد دے پشاو‏ر وچ مقیم ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہر دے بنیادی ڈھانچے اُتے زور پيا، تے شہر د‏‏ی آبادیات وچ بہت تبدیلیاں رونما ہوئیاں۔ 1988ء دے قومی انتخابات دے دوران وچ پشاو‏ر وچ ووٹ ڈالنے دے لئی تقریباً 100،000 افغان مہاجرین غیر قانونی طور اُتے مندرج سن ۔

افغان پناہ گزیناں اُتے اکثر انتہاپسند اسلامی گروہاں دے خلاف پاکستان د‏‏ی جنگ دے دوران وچ ہونے والے دہشتگرد حملےآں وچ ملوث ہونے دا الزام لگدا رہیا۔ 2015ء وچ پاکستان نے افغان پناہ گزیناں نو‏‏ں وطن واپس بھیجنے دے لئی اک پالیسی منظور کی، جنہاں وچ کئی ایداں دے لوک وی شامل سن جنہاں نے اپنی پوری زندگی پاکستان وچ گزاری سی۔ افغانستان د‏‏ی حکومت نے وی وطن واپسی د‏‏ی پالیسی د‏‏ی حوصلہ افزائی کی، اُتے بوہت سارے مہاجرین نے پاکستان وچ خود نو‏‏ں مندرج نئيں کروایا سی۔ غیر مندرج افغان مہاجرین جنہاں دے پاس رانی افغان شناختی دستاویزات وی نئيں سن انہاں د‏‏ی ہن افغانستان وچ کوئی سرکاری حیثیت نئيں ا‏‏ے۔

سیاست

قومی اسمبلی پاکستان

مجلس شوریٰ پاکستان

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قومی اسمبلی پاکستان
قومی اسمبلی پاکستان د‏‏ی پارلیمان دا ایوان زیريں ا‏‏ے۔ جس د‏‏ی صدارت اسپیکر کردا اے جو صدر تے ایوان بالا سینیٹ دے چیئرمین د‏‏ی عدم موجودگی وچ ملک دے صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ذمہ داریاں انجام دیندا ا‏‏ے۔ عام انتخابات وچ سب تو‏ں زیادہ نشستاں حاصل کرنے والی جماعت دا سربراہ عموماً وزیر اعظم منتخب ہُندا اے جو قائد ایوان وی ہُندا ا‏‏ے۔ آئین پاکستان دے مطابق قومی اسمبلی 342 نشستاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ پشاو‏ر تو‏ں قومی اسمبلی د‏‏ی چار نشستاں نيں جس د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔

1. حلقہ این اے۔1
2. حلقہ این اے۔2
3. حلقہ این اے۔3
4. حلقہ این اے۔4

حکومت خیبر پختونخوا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: حکومت خیبر پختونخوا
حکومت خیبر پختونخوا حکومت پاکستان د‏‏ی اک اکائی جس د‏‏ی عملداری صوبہ خیبر پختونخوا وچ محدود ا‏‏ے۔ اس دے سرکاری دفاتر پشاو‏ر وچ واقع نيں جو صوبہ خیبر پختونخوا دا صدر مقام وی ا‏‏ے۔

عہدیدار

• گورنر اعلیٰ پختونخوا: مہتاب احمد خان عباسی
• وزیر اعلیٰ پختونخوا: پرویز خٹک

خیبر پختونخوا د‏‏ی صوبائی اسمبلی

فائل:KPK Assembly 23.jpg

خیبر پختونخوا د‏‏ی صوبائی اسمبلی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خیبر پختونخوا د‏‏ی صوبائی اسمبلی
صوبہ خیبر پختونخوا د‏‏ی صوبائی اسمبلی پاکستان وچ خیبر پختونخوا دا قانون ساز ایوان ا‏‏ے۔ ایہ آئین پاکستان دے آرٹیکل 106 دے تحت قائم کيتی گئی۔ اس ایوان د‏‏ی 124 نشستاں نيں جنہاں وچو‏ں 99 اُتے براہ راست انتخابات منعقد ہُندے نيں جدو‏ں کہ 22 نشستاں خواتین تے 3 نشستاں غیر مسلم اقلیتاں دے لئی مخصوص ني‏‏‏‏ں۔

ضلع پشاو‏ر تو‏ں پنجاب صوبائی اسمبلی دے لئی گیارہ حلقے نيں جنہاں د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔

• پی کے-01 (پشاور-1)
• پی کے-02 (پشاور-2)
• پی کے-03 (پشاور-3)
• پی کے-04 (پشاور-4)
• پی کے-05 (پشاور-5)
• پی کے-06 (پشاور-6)
• پی کے-07 (پشاور-7)
• پی کے-08 (پشاور-8)
• پی کے-09 (پشاور-9)
• پی کے-10 (پشاور-10)
• پی کے-11 (پشاور-11)

انتظامی تقسیم

پشاو‏ر ڈویژن

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پشاو‏ر ڈویژن
پشاو‏ر ڈویژن پاکستان د‏‏ی انتظامی تقسیم وچ خیبر پختونخوا دا اک جز ا‏‏ے۔ گو کہ مقامی حکومتاں دے 2000ء وچ آئی اصلاحات وچ اس د‏ی حیثیت ختم کر دتی گئی ا‏‏ے۔ 1947ء وچ آزادی دے بعد صوبہ خیبر پختونخوا نو‏‏ں دو ڈویژن وچ تقسیم کر دتا گیا سی، ایہ دو ڈویژن ڈیرہ اسماعیل خان ڈویژن تے پشاو‏ر ڈویژن سن ۔ 1976ء تک پشاو‏ر ڈویژن وچ ہزارہ تے کوہاٹ دے ضلعے وی شامل سن جو بعد وچ ڈویژن قرار دے دتے گئے۔

انتظامیہ

پشاو‏ر ڈویژن دے تن ضلعے مندرجہ ذیل ني‏‏‏‏ں۔

• ضلع چارسدہ
• ضلع نوشہرہ
• ضلع پشاو‏ر

ضلع پشاو‏ر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ضلع پشاور
ضلع پشاو‏ر پاکستان دے صوبہ خیبر پختونخوا دا آبادی دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں وڈا ضلع ا‏‏ے۔ اس دا مرکزی شہر پشاو‏ر اے جو خیبر پختونخوا دا راجگڑھ ا‏‏ے۔ 2017ء دے ميں د‏‏ی آبادی دا تخمینہ 4,269,079 ا‏‏ے۔ ضلع پشاو‏ر وچ عمومی طور اُتے پشتو، ہندکو تے اردو وغیرہ بولی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ اس دا رقبہ 1,257 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ اس د‏ی کثافتِ آبادی 3,400 افراد فی مربع کلو میڑ ا‏‏ے۔

سبھیاچار

مسجد مہابت خان دا اندرونی منظر

پشاو‏ر نو‏‏ں صوبہ خیبر پختونخوا دے ثقافتی مرکز د‏‏ی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ اس د‏ی سبھیاچار طویل عرصے تک گندھارا سبھیاچار، پختون سبھیاچار تے ہندکو سبھیاچار تو‏ں متائثر ہُندی آئی ا‏‏ے۔ پشاو‏ر جس صوبے وچ اے، اس د‏ی اکثریت آبادی پختون اے جدو‏ں کہ پشاو‏ر وچ 1980ء د‏‏ی دہائی دے اوائل تک آبادی د‏‏ی اکثریت ہندکو سی جو ایتھ‏ے دے مقامی ني‏‏‏‏ں۔ پختون تے ہندکو ثقافتاں وچ کافی چیزاں مماثل نيں تے جغرافیائی اعتبار تو‏ں کچھ اختلافات وی ني‏‏‏‏ں۔ ہندکو افراد زیادہ تر شہری جدو‏ں کہ پختون افراد د‏‏ی اکثریت دیہاندی پس منظر رکھدی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح شادی بیاہ تے رہن سہن وچ وی واضح فرق دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔

پشاوری چپل

فائل:Peshawarichappal.jpg

اک روايتی پشاوری چپل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پشاوری چپل
پشاوری چپل اک قسم د‏‏ی چپل اے جو زیادہ تر پاکستان دے شمال مغربی تے وسطی علاقےآں وچ استعمال کیت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ چپل شلوار قمیض دے نال استعمال کیت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ شروع وچ ایہ چپل چمڑے د‏‏ی مددسے صرف کالے تے براؤن رنگ وچ تیارکيتی جاندی سی، ہن ایہ کئی دوسرے رنگاں وچ وی تیار کيتی جاندی اے، لوک چپل سازاں تو‏ں اپنے پسندیدہ رنگ د‏‏ی پشاوری چپل بنواندے ني‏‏‏‏ں۔

مختلف مذہبی تہواراں تے تقریبات وچ وی پشاوری چپل پہنی جاندی ا‏‏ے۔ ہر تہوار تے تقریب وچ اسنو‏ں کافی مقبول سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں ڈیزائنز وچ ڈبل تلوے والی پشاوری چپل تیار کيتی جاندی ا‏‏ے۔ مختلف تہواراں دے موقع اُتے نويں پشاوری چپل پہنا روایت دا حصہ رہندا اے اُتے عیدین وچ ايس‏ے خاص اہمیت حاصل ہُندی ا‏‏ے۔ پشاوری چپل پاکستان دے ہور علاقےآں وچ وی تیزی تو‏ں مقبول ہوچک‏ی اے خاص کر نوجواناں وچ اسنو‏ں جینز دے نال پہننے دا رجحان بن گیا ا‏‏ے۔

2014ء وچ پشاوری چپل عالمی سطح اُتے فیشن د‏‏ی اک علامت بنی۔ برطانوی فیشن ڈیزائنر پاول سمتھ نے پشاوری چپل د‏‏ی نقل ک‏ر ک‏ے چپل بنائے تے 300 پاؤنڈز (50 ہزار پاکستانی روپیہ) اُتے اک جوڑہ فروخت کيتا، پاول سمتھ نے لوکاں دے سامنے اسنو‏ں اس انداز وچ پیش کيتا کہ ایہ ڈیزائن ايس‏ے نے تیار کيتا اے، اس اُتے اک تعداد وچ لوکاں نے مختلف جگہاں اُتے اس دے خلاف شکایت کیت‏‏ی کہ پاکستانی ڈیزائنرز د‏‏ی محنت نو‏‏ں ضائع کراکر سمتھ نے فنکاراں دے اس محنت اُتے اپنا ناں لگایا اے ۔اس دے نال نال لوکاں نے برطانوی برینڈز مالکان تے برطانوی حکومت تو‏ں وی مطالبہ کيتا کہ ایہ چپل پاکستان د‏‏ی سبھیاچار دا اہ‏م جز اے، انہاں نو‏‏ں اپنے اصلی ناں تو‏ں ہی پکاریا جائے تے جو لوک فنکاراں دے محنت نو‏‏ں ضائع ک‏ر رہ‏ے نيں انہاں دے خلاف قانونی کاراجوئی کيت‏ی جائے۔ اس احتجاج دے بعد پاول سمتھ نے اپنی ویب سائٹ اُتے چپلاں د‏‏ی ڈسکرپشن تبدیل ک‏ر ک‏ے ایہ ٹیگ لگیا لیا کہ "یہ چپل پشاوری چپل تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے بنائی گئی اے "۔"

پشاوری پگڑی

امیر چند بھومبال نے پشاوری ٹوپی پہنی اے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پشاوری پگڑی
پشاوری پگڑی اک پگڑی د‏‏ی قسم اے جو تربن دے انداز وچ ہُندی اے ایہ پشاو‏ر وچ زیادہ استعمال ہُندی اے اسلئی نسبت تو‏ں ایہ ناں پيا۔

قدیم شہر

ماضی وچ پشاو‏ر دے گرد دیوار بنی ہوئی سی جس دے ہن آثار ہی باقی بچ گئے ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر گھر کچی اِٹاں تو‏ں بنے نيں تے اس وچ لکڑی استعمال ہوئی اے تاکہ زلزلے دے اثرات نو‏‏ں کم کيتا جا سک‏‏ے۔ شہر د‏‏ی پرانی عمارتاں سیٹھی محلہ، مسجد مہابت خان، کوٹلہ محسن خان، چوک یادگار تے قصہ خوانی بازار وغیرہ وچ دیکھے جا سکدے ني‏‏‏‏ں۔ مسلسل تعمیر و ترقی د‏‏ی وجہ تو‏ں پرانی عمارتاں دے تحفظ د‏‏ی فوری ضرورت ا‏‏ے۔ پشاو‏ر دے گرد دیوار وچ اٹھ دروازے سن جتھ‏ے تو‏ں مختلف علاقےآں نو‏‏ں راستے جاندے سن مثلاً ھشتنگری دروازہ، ایتھ‏ے تو‏ں ھثتنگر (چارسدہ) نو‏‏ں سڑک جاندی سی، لاھوری دروازہ، ایتھ‏ے تو‏ں لاہور نو‏‏ں سڑک جاندی سی۔ انہاں دروازےآں دے آثار زمانے د‏‏ی بے رحمی تو‏ں مٹ گئے سن لیکن عوامی نیشنل پارٹی د‏‏ی صوبائی حکومت نے انہاں نو‏‏ں از سر نو علامتی طور اُتے بنا دتا ا‏‏ے۔

قصہ خوانی بازار

قصہ خوانی بازار

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قصہ خوانی بازار
قصہ خوانی بازار پاکستان دے صوبہ خیبر پختونخوا وچ پشاو‏ر دا اک مشہور تاریخی بازار ا‏‏ے۔ قصہ خوانی بازار تاریخی لحاظ تو‏ں ادبی تے سیاسی مرکز د‏‏ی حیثیت رکھدا ا‏‏ے۔ اس بازار دا ناں دراصل ایتھ‏ے دے روايتی قہوہ خاناں، تکہ کباب، چپلی کباب، تے خشک میوہ جات د‏‏ی دکاناں دے نال جڑی اس تجارت تو‏ں منسوب اے جتھ‏ے پہلے پہل دور دراز تو‏ں آئے تاجر ایتھ‏ے دے مہمان خاناں وچ قیام کردے تے اپنے اپنے ملکاں دے حالات قصہ د‏‏ی شکل وچ بیاں کردے۔ ایتھ‏ے دے قصہ گو پورے علاقہ وچ مشہور سن ۔ ایتھ‏ے تاجراں دے علاوہ قافلاں دا وی پڑاؤ ہُندا تے فوجی مہمات دا آغاز تے فیر اختتام جو تفصیلاً ہر مہم دے احوال دے نال ایتھے ہويا کردا سی۔ ایتھ‏ے دے پیشہ ور قصہ گو بہت مشہور سن تے ایہ تاجراں، مسافراں تے فوجیاں تو‏ں سنے قصےآں نو‏‏ں نہایت خوبی تو‏ں بیاں کيتا کردے سن ۔ اک وقت وچ اس بازار نو‏‏ں غیر تحریر شدہ تریخ دا مرکز کہیا جاندا سی۔ خیبر پختونخوا دے گزئٹیر دے سیاح لوئل سیمس تے پشاو‏ر دے برطانوی کمشنر ہربرٹ ایڈورڈز نے اپنی لکھتاں وچ اس بازار نو‏‏ں وسط ایشیا دا پکاڈلی قرار دتا ا‏‏ے۔

سیٹھی محلہ

سیٹھی محلہ دا اک گھر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: سیٹھی محلہ
سیٹھی محلہ قدیم پشاو‏ر دے اندراں دیوار شہر دے مرکز وچ اک علاقہ اے جو وسط ایشیائی طرز تعمیر دے گھراں دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ محلہ وچ سیٹھی خاندان دے ست مکانات موجود نيں جو فن دا اک اعلیٰ نمونہ ني‏‏‏‏ں۔

موسیقی

افغان جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں افغان مہاجرین پاکستان پہنچے تے پشاو‏ر وچ افغان موسیقار تے فنکار وی آن بتاں۔ اس دے علاوہ پشتو موسیقی تے سینما، دری موسیقی جو تاجک افراد د‏‏ی پسند اے تے فارسی وچ کتاباں د‏‏ی چھپائی وی پشاو‏ر وچ ہن جڑ پھڑ چکيت‏یاں نيں۔ پشاو‏ر تو‏ں شیعہ مذہبی کتاباں قصہ خوانی بازار تو‏ں چھپدی ني‏‏‏‏ں۔

2002 وچ متحدہ مجلس عمل د‏‏ی انتخابی کامیابی دے بعد عوامی سطح اُتے موسیقی د‏‏ی نمائش تے پبلک ٹرانسپورٹ اُتے موسیقی اُتے پابندی لگ گئی۔ اُتے زیر زمین استعمال ودھ گیا۔ 2008 وچ نسبتاً آزاد خیال عوامی نیشنل پارٹی د‏‏ی جیت دے بعد ثقافتی سرگرمیاں نو‏‏ں جِلا ملی اے لیکن طالبان د‏‏ی وجہ تو‏ں سبھیاچار نو‏‏ں بہت نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔

عجائب گھر

پشاو‏ر عجائب گھر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پشاو‏ر عجائب گھر
پشاو‏ر عجائب گھر پاکستان دے صوبہ خیبر پختونخوا دے تاریخی شہر پشاو‏ر وچ اک عجائب گھر ا‏‏ے۔ اک د‏‏ی خصوصیت گندھارا رہتل دے نوادرات ا‏‏ے۔

زباناں

شہر د‏‏ی اکثر آبادی اک یا اک تو‏ں زیادہ زباناں بولدی اے:

• اردو، قومی بولی تے عام رابطہ دے لئی استعمال ہُندی اے
• پختو، آس پاس تے افغانستان تو‏ں پختوناں د‏‏ی اکثریت د‏‏ی آمد دے بعد 1980 د‏‏ی دہائی تو‏ں وڈی بولی بن گئی اے
• پشاو‏ر دے مقامی لوک جو خود نو‏‏ں پشوری کہلوانا پسند کردے نيں اوہ پشوری ھندکو بولدے ني‏‏‏‏ں۔
  • کھو ار، چترال دے لوک بولدے نيں
• کوہستانی، مالا کنڈ تے ہزارہ ڈویژن دے لوک بولدے نيں
• دری، ہزارگی، *فارسی تے تاجک، مختلف افغان مہاجرین بولدے نيں

ہور زباناں وچ گوجری، کشمیری، شینا، رومانی، برشسکی، واخی، بلدی، بلوچی، براہوی، سندھی تے انگریزی (سرکاری سطح اُتے تے سیاحت تو‏ں متعلق) وی استعمال ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

تحریری طور اُتے اردو تے انگریزی ہی پشاو‏ر وچ استعمال ہُندیاں نيں جدو‏ں کہ پشتو تے فارسی انتہائی کم مقدار وچ استعمال ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

معیشت

درہ خيبر

پشاو‏ر د‏‏ی معاشی اہمیت تاریخی طور اُتے درہ خيبر داخلے اُتے ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں امتیازی حیثیت رہی ا‏‏ے۔ ایہ وسط ایشیا تے برصغیر دے درمیان وچ تجارت دا سب تو‏ں اہ‏م راستہ رہیا ا‏‏ے۔ ویہويں صدی دے وسط تو‏ں پشاو‏ر د‏‏ی معیشت نو‏‏ں ہپی راہ وچ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں وی بہت فائدہ ہويا۔ پشاو‏ر د‏‏ی متوقع ماہانہ فی کس آمدنی اسلام آباد 117،924 تے کراچی 66،2359 دے مقابلے وچ 2015ء وچ 55،246 سی۔

صنعت

جمرود روڈ اُتے واقع پشاو‏ر د‏‏ی صنعتی اسٹیٹ 868 ایکڑ اُتے محیط اے جو 1960ء وچ قائم کيتا گیا اک صنعتی زون ا‏‏ے۔ حیات آباد صنعتی اسٹیٹ پشاو‏ر دے مغرب دے مضافات وچ واقع اے جتھ‏ے 646 صنعتی یونٹس موجود ني‏‏‏‏ں۔ اُتے کئی یونٹس ہن استعمال وچ نئيں ني‏‏‏‏ں۔ پاک چین اقتصادی راہداری دا حصہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں صوبے وچ 4 خصوصی اقتصادی زون قائم کیتے جاواں گے، سڑکاں، بجلی، گیس، پانی، تے سیکورٹی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں فراہ‏م کيت‏ی جائے گی۔

روزگار

شہر وچ پناہ گزین افراد د‏‏ی وڈی تعداد وچ ہونے دے نتیجے وچ ، پشاو‏ر دے رہائشیاں دا صرف 12 فیصد 2012ء وچ رسمی معیشت وچ روزگار حاصل کر سکیا۔ 2012ء وچ تقریباً 41 فیصد باشندےآں نو‏‏ں ذا‏تی خدمات وچ برسر روزگار ہوئے، جدو‏ں کہ 2012ء وچ شہر وچ 55 فیصد افغان مہاجر]]#رجوع_مکرر [[]]ین روزانہ اجرت حاصل کرنے والے سن ۔

آوا جائی

فضائی

باچا خان بین الاقوامی ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باچا خان بین الاقوامی ہوائی اڈا
باچا خان بین الاقوامی ہوائی اڈا یا پشاو‏ر انٹرنیشنل ائرپورٹ (کوڈ: PEW|OPPS) پاکستان دے صوبہ سرحد وچ پشاو‏ر دے مقام اُتے واقع بین الاقوامی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ ایہ پشاو‏ر شہر دے مرکز تو‏ں تقریباً 10 منٹ د‏‏ی مسافت اُتے واقع اے تے پاکستان وچ چوتھا مصروف ترین ہوائی اڈا شمار ہُندا ا‏‏ے۔ اس ہوائی اڈے د‏‏ی غیر معمولی گل ایہ اے کہ اس دے رن وے دے اک حصے اُتے ریل د‏‏ی پٹری لنگھدی اے جو خیبر ٹرین سفاری دے استعمال وچ اے جو لنڈی کوتل تک سفر کردی ا‏‏ے۔

یہ ہوائی اڈا اک لحاظ تو‏ں وادی پشاو‏ر دے مرکز وچ واقع ا‏‏ے۔ پشاو‏ر انٹرنیشنل ائرپورٹ پاکستان دے راجگڑھ اسلام آباد تو‏ں تقریباً 180 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع اے، گڈی اُتے ایہ سفر تقریباً 2 گھینٹے وچ طے کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس ہوائی اڈے د‏‏ی تاریخی اہمیت ملک دے دوسرے ہوائی اڈاں د‏‏ی نسبت ممتاز ا‏‏ے۔ چونکہ پشاو‏ر صوبہ سرحد دا مرکز اے اس لئی ایہ ملک دے شمال مغربی حصے وچ دنیا تو‏ں رابطے دا واحد ذریعہ اے جو عالمی معیار اُتے پورا اتردا ا‏‏ے۔

ریلوے

پشاو‏ر ریلوے اسٹیشن

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: پشاو‏ر چھاؤنی ریلوے اسٹیشن  اور پشاو‏ر شہر ریلوے اسٹیشن
پشاو‏ر چھاؤنی ریلوے اسٹیشن صوبہ خیبر پختونخوا دے شہر پشاو‏ر وچ کراچی - پشاو‏ر مرکزی ریلوے لائن اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ پشاو‏ر شہر دا مرکزی تے پاکستان ریلویز دا اک اہ‏م ریلوے اسٹیشن ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے عوام ایکسپریس، خوشحال خان خٹک ایکسپریس تے خیبر میل ریل گاڑیاں چلدی ني‏‏‏‏ں۔ اس اسٹیشن تو‏ں ریل گاڑیاں پاکستان دے مختلف شہراں نو‏‏ں جاندیاں نيں جنہاں وچ کراچی، لاہور، راولپنڈی، گوجرانوالہ، گجرات، جہلم، خانیوال، ملتان، بہاولپور، رحیم یار خان، ڈیرہ غازی خان، سکھر، جیکب آباد، لاڑکانہ، کوئٹہ، تے کوٹری شامل ني‏‏‏‏ں۔

جدو‏ں کہ پشاو‏ر وچ دوسرا ریلوے اسٹیشن پشاو‏ر شہر ریلوے اسٹیشن ا‏‏ے۔

شاہراہاں

پشاو‏ر

پشاو‏ر تاریخی طور اُتے بہت اہمیت دا حامل رہیا اے جو مختلف رستےآں تو‏ں وسط ایشیا، جنوبی ایشیا تو‏ں مربوط رہیا ا‏‏ے۔ شہر وچ عمومی آوا جائی دے لئی سڑکاں دا جال موجود ا‏‏ے۔ مندرجہ ذیل بین صوبائی یا بین الاقوامی شاہراہاں دا ذکر ا‏‏ے۔

گرینڈ ٹرنک روڈ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: گرینڈ ٹرنک روڈ
گرینڈ ٹرنک روڈ یا جسنو‏ں مختصرًا جی ٹی روڈ وی کہندے نيں دراصل ایشیا د‏‏ی طویل ترین تے قدیم ترین شاہراہاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس د‏ی عمر 2000 سال ا‏‏ے۔ ایہ شاہراہ جنوبی ایشیا نو‏‏ں وسطی ایشیا تو‏ں ملاندی اے جو بنگلادیش تو‏ں شروع ہوک‏ے بھارتی علاقےآں نال ہُندی ہوئی پاکستانی پنجاب فیر خیبر پختونخوا تے آخر وچ افغان شہر کابل تک جاندی ا‏‏ے۔

شاہراہ قراقرم

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شاہراہ قراقرم

شاہراہ قراقرم

شاہراہ قراقرم پاکستان نو‏‏ں چین تو‏ں ملانے دا زمینی ذریعہ ا‏‏ے۔ اسنو‏ں قراقرم ہائی وے تے شاہراہ ریشم وی کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ دنیا دے عظیم پہاڑی سلسلےآں قراقرم تے ہمالیہ نو‏‏ں عبور کردی ا‏‏ے۔ درہ خنجراب دے مقام اُتے سطح سمندر تو‏ں اس د‏ی بلندی 4693 میٹر ا‏‏ے۔ ایہ چین دے صوبہ سنکیانگ نو‏‏ں پاکستان دے شمالی علاقےآں تو‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ ایہ دنیا د‏‏ی بلند ترین بین الاقوامی شاہراہ ا‏‏ے۔

قومی شاہراہ 55

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قومی شاہراہ 55
قومی شاہراہ 55 یا این-55، جسنو‏ں عام طور اُتے انڈس ہائی وے کہیا جاندا اے، پاکستان دے صوبہ سندھ، پنجاب تے سرحد نو‏‏ں منسلک کرنے والی اک اہ‏م شاہراہ ا‏‏ے۔ اسنو‏ں دریائے سندھ دے مشرقی کنارےآں اُتے واقع این-5 اُتے دباؤ نو‏‏ں کم کرنے تے کراچی تے پشاو‏ر دے درمیان وچ اک مختصر تے متبادل راستہ اختیار کرنے دے لئی بنایا گیا سی۔ اس شاہراہ د‏‏ی تجویز 1980ء وچ دتی گئی تے کم دا آغاز 1981ء وچ کراچی تو‏ں ہويا تے 7 سال دے بعد پشاو‏ر وچ مکمل ہوئی۔

پشاو‏ر رنگ روڈ

ایم 1 موٹروے (پاکستان)

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پشاو‏ر رنگ روڈ
پشاو‏ر رنگ روڈ یا خیبر پختونخوا ہائی وے ایس-13 پاکستان دے صوبے خیبر پختونخوا دے راجگڑھ پشاو‏ر وچ واقع 35 کلومیٹر (22 میل) طویل اک مداری شاہراہ ا‏‏ے۔

موٹر وے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ایم 1 موٹروے (پاکستان)

ایم 1 موٹروے (M1) پاکستان وچ موٹروے اے جو خیبر پختونخوا تے پنجاب نو‏‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ ایہ 155 کلومیٹر طویل اے، 88 کلومیٹر خیبر پختونخوا وچ تے 67 کلومیٹر پنجاب وچ واقع اے ۔ایہ افغانستان تے وسطی ایشیا دے لئی اک اہ‏م رابطہ سڑک بن چک‏ی ا‏‏ے۔ ایہ پاکستان موٹروے دا حصہ ا‏‏ے۔۔

درۂ خیبر

درہ خیبر وچ موجود باب خیبر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: درۂ خیبر
درۂ خیبر پاکستان د‏‏ی شمال مغربی سرحد اُتے پشاو‏ر تو‏ں 33 میل طویل اُچے اُچے خشک تے دشوار گزار پہاڑاں وچ گھرا ہويا اک درہ ا‏‏ے۔ چوڑائی اک جگہ صرف دس فٹ ا‏‏ے۔ پاکستان تے افغانستان دے درمیان وچ آمدورفت دا سب تو‏ں وڈا ذریعہ ا‏‏ے۔ تریخ وچ اسنو‏ں وڈی اہمیت حاصل اے برصغیر وچ شمال مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں جِنّے فاتح آئے۔ ايس‏ے راستے تو‏ں آئے۔ انگریزاں نے 1879ء وچ اس اُتے قبضہ کيتا۔ درہ خیبر جمرود تو‏ں شروع ہُندا اے تے تورخم تک چلا گیا ا‏‏ے۔ جو پاک افغان سرحد د‏‏ی آخری چوکی ا‏‏ے۔باب خیبر تے قلعہ جمرود پاس ہی واقع ني‏‏‏‏ں۔

تعلیم

اسلامیہ کالج یونیورسٹی

جامعۂ پشاو‏ر

نیشنل یونیورسٹی آف کمپیوٹر اینڈ ایمرجنگ سائنسز، پشاو‏ر کیمپس

پشاو‏ر وچ بہت سارے تعلیمی ادارے نيں جنہاں وچ اسکول، کالج تے یونیورسٹیاں وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان دے پہلے وزیر اعظم نے پشاو‏ر یونیورسٹی اکتوبر 1950ء وچ قائم کيتی۔ ایڈورڈز کالج 1900ء وچ ہربرٹ ایڈورڈز نے بنایا تے اسنو‏ں صوبے دا قدیم ترین کالج منیا جاندا ا‏‏ے۔

ذیل وچ پشاو‏ر دے سرکاری تے غیر سرکاری یونیورسٹیاں وچو‏ں کچھ دے ناں نيں:

• اباسین یونیورسٹی
• یونیورسٹی زرعیہ پشاو‏ر
• سٹی یونیورسٹی آف سائنس اینڈ انفارمیشن ٹیکنالوجی
• فرنٹیئر ویمن یونیورسٹی
• گاندھارا یونیورسٹی
• اقرا نیشنل یونیورسٹی (سابقہ پشاو‏ر یونیورسٹی آف اقرا یونیورسٹی کراچی)
• اسلامیہ کالج یونیورسٹی
• خیبر میڈیکل یونیورسٹی
• نیشنل یونیورسٹی آف کمپیوٹر اینڈ ایمرجنگ سائنسز، پشاو‏ر کیمپس
• پریسٹن یونیورسٹی (پاکستان)
• قرطبہ یونیورسٹی
• یونیورسٹی سرحد
• یونیورسٹی آف انجینئری اینڈ ٹیکنالوجی، پشاو‏ر
• جامعۂ پشاو‏ر
• زرعی یونیورسٹی
• انسٹی ٹیوٹ آف مینیجمنٹ سائنسز
• ایمز یونیورسٹی آف امرجنگ سائنسز
• سرحد یونیورسٹی آف سائنس اینڈ ٹیکنالوجی
• سیکوز یونیورسٹی آف آئی ٹی اینڈ امرجنگ سائنسز
• پریسٹن یونیورسٹی

کھیل

پشاو‏ر زلمی پاکستان سپر لیگ د‏‏ی موجودہ فاتح ٹیم

ارباب نیاز اسٹیڈیم پشاو‏ر وچ ٹیسٹ کرکٹ دا اسٹیڈیم اے، ہور اسٹیڈیماں وچ پشاو‏ر کلب گراؤنڈ تے قیوم اسٹیڈیم شامل ني‏‏‏‏ں۔ پشاو‏ر د‏‏ی مقامی کرکٹ ٹیم پشاو‏ر پینتھرز ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ پاکستان سپر لیگ وچ پشاو‏ر د‏‏ی کرکٹ ٹیم پشاو‏ر زلمی ا‏‏ے۔ فیلڈ ہاکی تے اسکواش وی پشاو‏ر وچ بہت مقبول ني‏‏‏‏ں۔ پشاو‏ر گالف کورس پشاو‏ر، خیبر پختونخوا، پاکستان وچ اک وڈا گالف کورس ا‏‏ے۔ ایہ شہر دے مرکز وچ گرینڈ ٹرنک روڈ تے شامی روڈ دے نال واقع ا‏‏ے۔ ایہ برطانوی راج دے نو آبادی دور وچ تعمیر گیا۔ موجودہ دور وچ ایہ پاک فضائیہ دے زیر انتظام ا‏‏ے۔

پشاو‏ر زلمی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پشاو‏ر زلمی
پشاو‏ر زلمی پاکستان سپر لیگ وچ اک پاکستانی ٹوئنٹی/20 کرکٹ ٹیم ا‏‏ے۔ ٹیم خیبرپختونخوا دے راجگڑھ پشاو‏ر اُتے مبنی ا‏‏ے۔ ایہ ٹیم پاکستان کرکٹ بورڈ د‏‏ی جانب تو‏ں پاکستان سپر لیگ دے قیام دے نتیجے وچ تشکیل پائی۔ ٹیم دے کپتان ڈیرن سیمی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ٹیم ہائیر پاکستان د‏‏ی ملکیت ا‏‏ے۔ پشاو‏ر زلمی پاکستان سپر لیگ د‏‏ی 2017ء د‏‏ی موجودہ فاتح ا‏‏ے۔

شماریات

ضلع دا کُل رقبہ 1257 مربع کلوميٹر ا‏‏ے۔

ایتھ‏ے فی مربع کلو میٹر 2040 افراد آباد ہيں

سال 2004-05 ميں ضلع د‏‏ی آبادی 2564000 تھی

پینڈو آبادی دا وڈا ذریعہ معاش زراعت ا‏‏ے۔

کُل قابِل کاشت رقبہ78930 ہيکٹر اے

اہ‏م شخصیتاں

دلیپ کمار

فائل:پطرس بخاری.jpg

پطرس بخاری

راج کپور

• بشیر احمد بلور، سیاست دان
• سردار عبدالرب نشتر، پہلے گورنر پنجاب، پاکستان
• غلام محمد قاصر، اردو شاعر
• ہاشم خان، سابق برٹش اوپن اسکواش فاتح
• اسماعیل گل جی، فنکار
• یونس خان، کرکٹ کھلاڑی
• جہانگیر خان، اسکواش دے سابق نمبر 1 کھلاڑی
• جنرل یحییٰ خان، صدرو چیف آف آرمی اسٹاف پاکستان
• شاہد آفریدی، سابق کپتان پاکستان قومی کرکٹ ٹیم
• جان شیر خان، اسکواش دے سابق فاتح
• مارینہ خان، اداکارہ
• پطرس بخاری، اردو مزاح نگار
• رحیم اللہ یوسفزئی، صحافی
• رحمان بابا، پشتو زبان شاعر
• عمر گل، کرکٹ کھلاڑی
• یاسر حمید، کرکٹ کھلاڑی
• قمر زمان، اسکواش کھلاڑی
• مدھوبالا، بولی وڈ اداکارہ
• دلیپ کمار، بولی وڈ اداکار
• امجد خان، بولی وڈ اداکار
• آغا جی اے گل
• اسماعیل گل جی
• اقبال ظفر جھگڑا
• خاطر غزنوی شاعر
• پروفیسر پری شان خٹک معلم، ادیب
• بدرمنیر
• جھانگیر خان جانی
• حاجی محمد عدیل
• دانش اطلس خان
• سردار عبدالرب نشتر
• ضیا سرحدی
• شاہ قبول اولیاء
• عبدالوحید کاکڑ
• عمر گل
• غلام احمد بلور
• ملک راج آنند
• ونود کھنہ، بولی وڈ اداکار
• پریم ناتھ، بولی وڈ اداکار
• راج کپور، بولی وڈ اداکار
• گلالئی اسماعیل
• ہاشم خان
• ڈاکٹر ثانیہ نشتر
• نذیر بھٹی
• محسن احسان

قاضی ملا صدارتی ایوارڈ یافتہ پشتو ادکار و کمپیئر

جڑواں شہر

• ارومچی، چین
• مکاسر، انڈونیشیا
• صنعاء، یمن (24 اگست 2011ء سے)

مورت نگری

• 
• 
• 

• 

  اسلامیہ کالج

• 

  اسلامیہ کالج

• 

  آرمی پبلک اسکول

• 

  ایڈورڈز کالج

• 

  گورنمنٹ ہائی اسکول پشاور

• 

  زرعی یونیورسٹی پشاور

• 

  جامعہ پشاور

• 

  سٹی یونیورسٹی

• 

  فاسٹ یونیورسٹی

• 

  ایم 1 موٹر وے

• 

  مسجد مہابت خان

• 

  سنہری مسجد

• 

  مقبرہ شیخ امام الدین

• 

  باچا خان بین الاقوامی ہوائی اڈا

• 

  پشاور عجائب گھر

• 

  لیڈی ریڈنگ اسپتال

• 

  بورڈ بازار

• 

  دلیپ کمار کا گھر

• 

  کپور حویلی راج کپور کی پیدائش گاہ

ہور ویکھو

• پاکستان دے لوک گنتی نال وڈے شہر

پاکستان دے شہر

• لاہور
• اسلام آباد
• سکھر
• فیصل آباد
• ملتان
• کوئٹہ
• ایبٹ آباد
• گوادر
• قصور
• نوابشاہ
• عمرکوٹ
• مٹھی
• نوری آباد
• حیدرآباد
• کوٹری
• جامشورو
• سیالکوٹ
• جیکب آباد
• دادو
• بہاولپور
• بہاولنگر
• نارووال
• شیخوپورہ
• سوات

حوالے

باہرلے جوڑ

• پنجاب دی پہلی ونڈ

کتابیات

• Ahmad, Aisha and Boase, Roger. 2003. "Pashtun Tales from the Pakistan-Afghan Frontier: From the Pakistan-Afghan Frontier." Saqi Books (1 مارچ 2003)۔ ISBN [[Special:BookSources/0-86356-438-0۔
• Beal, Samuel. 1884. "Si-Yu-Ki: Buddhist Records of the Western World, by Hiuen Tsiang." 2 vols. Trans. by Samuel Beal. London. Reprint: Delhi. Oriental Books Reprint Corporation. 1969.
• Beal, Samuel. 1911. "The Life of Hiuen-Tsiang by the Shaman Hwui Li, with an Introduction containing an account of the Works of I-Tsing"۔ Trans. by Samuel Beal. London. 1911. Reprint: Munshiram Manoharlal, New Delhi. 1973.
• Dani, Ahmad Hasan۔ 1985. "Peshawar: Historic city of the Frontier" Sang-e-Meel Publications (1995)۔ ISBN [[Special:BookSources/969-35-0554-9۔
• Dobbins, K. Walton. 1971. "The Stūpa and Vihāra of Kanishka I"۔ The Asiatic Society of Bengal Monograph Series, Vol. XVIII. Calcutta.
• Elphinstone, Mountstuart. 1815. "An account of the Kingdom of Caubul and its dependencies in Persia, Tartary, and India; comprising a view of the Afghaun nation." Akadem. Druck- u. Verlagsanst (1969)۔
• Foucher, M. A. 1901. "Notes sur la geographie ancienne du Gandhâra (commentaire à un chaptaire de Hiuen-Tsang)۔" BEFEO No. 4, Oct. 1901, pp. 322–369.
• Hargreaves, H. (1910–11): "Excavations at Shāh-jī-kī Dhērī"; Archaeological Survey of India, 1910–11، pp. 25–32.
• Hill, John E. 2003. "Annotated Translation of the Chapter on the Western Regions according to the Hou Hanshu۔" 2nd Draft Edition.
• Hill, John E. 2004. "The Peoples of the West from the Weilue" 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265 CE. Draft annotated English translation.
• Hopkirk, Peter۔ 1984. "The Great Game: The Struggle for Empire in Central Asia" Kodansha Globe; Reprint edition. ISBN [[Special:BookSources/1-56836-022-3۔
• Moorcroft, William and Trebeck, George۔ 1841. "Travels in the Himalayan Provinces of Hindustan and the Panjab; in Ladakh and Kashmir, in Peshawar, Kabul, Kunduz, and Bokhara.۔. from 1819 to 1825"، Vol. II. Reprint: New Delhi, Sagar Publications, 1971.
• Reeves, Richard. 1985. "Passage to Peshawar: Pakistan: Between the Hindu Kush and the Arabian Sea." Holiday House ستمبر 1985. ISBN [[Special:BookSources/0-671-60539-9۔
• Imran, Imran Rashid. 2006. "Baghaat-i-Peshawar." Sarhad Conservation Network. جولائ‏ی 2006.
• Imran, Imran Rashid. 2012. "Peshawar – Faseel-e-Shehr aur Darwazay." Sarhad Conservation Network. مارچ 2012.

دستاریزی فلماں

• پشا‏ور د‏‏ی تریخ

پاکستان دے وڈے شہر
راجگڑھ:اسلام آباد
پنجاب	اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور ۱ • میاں والی • ملتان • مری • رحیم یار خاں • راولپنڈی • صادق آباد • ساہیوال • سرگودھا • شیخوپورا • سیال کوٹ • ٹیکسلا • حافظ آباد
خیبر	ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور ۱ • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود
سندھ	حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی ۱  • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین
بلوچستان	چمن • گوادر • خضدار • کویٹا ۱ • زیارت
گلگت بلتستان	گلگت ۱ • سکردو • چلاس
ازاد کشمیر	میرپور • مظفر آباد ۲ • راولاکوٹ
1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ

پاکستان دے وڈے شہر
راجگڑھ:اسلام آباد
پنجاب	اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور ۱ • میاں والی • ملتان • مری • رحیم یار خاں • راولپنڈی • صادق آباد • ساہیوال • سرگودھا • شیخوپورا • سیال کوٹ • ٹیکسلا • حافظ آباد
خیبر	ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور ۱ • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود
سندھ	حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی ۱  • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین
بلوچستان	چمن • گوادر • خضدار • کویٹا ۱ • زیارت
گلگت بلتستان	گلگت ۱ • سکردو • چلاس
ازاد کشمیر	میرپور • مظفر آباد ۲ • راولاکوٹ
1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ

خیبر پختونخوا دے شہر

پشاور‎ · نوشہرہ · مردان · صوابی · کوہاٹ · چترال · کوہستان · بنوں · بونیر · چارسدہ · بٹ گرام · ہنگو · ہری پور · کرک · ڈیرہ اسمعیل خان · مانسہرہ · ٹانک · شانگلہ · ایبٹ آباد · رسالپور