کتاب سلیم بن قیس
کتاب سلیم بن قیس | |
---|---|
مصنف | سلیم بن قیس |
اصل زبان | عربی |
ترمیم |
مؤلف | سلیم بن قیس ہلالی |
---|---|
مترجم(فارسی) | اسماعیل انصاری زنجانی، اسرار آل محمدؐ |
زبان | عربی |
موضوع | کلام، اہل بیتؑ |
تعداد جلد | 1 |
ناشر | (ناشر فارسی:الہادی) |
محل نشر | قم |
تریخ نشر | سنہ ۱۴۰۵ ق |
کتابُ سُلَیْم بْن قِیْس ہلالی شیخ ابو صادق سلیم بن قیس ہلالی عامری کوفی دی کتاب اے۔ کہیا جاندا اے کہ ایہ کتاب شیعاں دی پہلی قلمی کاوش سی جسنوں امیرالمؤمنین حضرت علیؑ دے دور حکومت وچ تالیف کیا گیا اے۔ ایہ کتاب اہل بیتؑ دے فضائل، امام شناسی تے رحلت پیغمبر اکرمصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد دے حوادث دے بارے وچ وارد ہونے والی احادیث اُتے مشتمل اے۔ اس کتاب دے سلیم بن قیس دی طرف منسوب ہونے وچ شیعہ علماء دے درمیان اختلاف پایا جاندا اے۔ ایہ کتاب اسرار آل محمدؐ دے ناں توں فارسی وچ ترجمہ ہوئی اے۔
کتاب سلیم بن قیس ہلالی سلیم بن قیس دی تألیف اے، جو اسرار آل محمد دے ناں توں فارسی وچ ترجمہ وی ہوئی اے تے مشہور کتاب اے۔ الفهرست (ابن ندیم) دے مطابق اسلام دی پہلی تألیف ہونے والی کتاب اے۔ تے پہلی صدی ہجری دی تنہا باقی رہنے والی موجودہ کتاب وی اے۔[۱][۲] تریخ تألیف احتمالی طور دوسری صدی ہجری دے آغاز وچ اے۔[۳]
مآخذ
[سودھو]- در جستجوے سلیم بن قیس ہلالی
- مقدمه کتاب اسرار آل محمد علیهم السلام، ترجمه اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی، نشر الهادی، قم، سال 1416ھ، چاپ اول
مؤلف
[سودھو]شیخ ابوصادق، سُلَیم بن قیس ہلالی عامری کوفی، امیرالمؤمنین حضرت علیؑ، امام حسنؑ، امام حسینؑ، امام زین العابدین تے امام باقرؑ دے خاص اصحاب وچوں سن ۔
سُلیم، ہجرت توں دو سال پہلے پیدا ہويا ایويں پیغمبر اکرمؑ دی رحلت دے وقت انہاں دی عمر 12 سال سی۔ 16 سال دی عمر وچ مدینہ چلا گیا تے اوتھے دے ابتدائی ایام وچ ناگوار حوادث توں دوچار ہويا۔
آپ سنہ ۷۶ ہجری نوں ایران دے شہر "نوبندجان" وچ ۷۸ سال دی عمر وچ وفات پائی۔ تے ايسے شہر وچ مدفون نيں.[۴]
کتاب دا ناں
[سودھو]ایہ کتاب ائمہ معصومین ؑ دے کلام وچ کتاب سلیم بن قیس ہلالی تے ابجد الشیعۃ دی تعابیر دے نال ذکر ہوئی اے تے ايسے ناں توں مشہور اے، امام صادقؑ فرماندے نيں:
- ساڈے شیعاں وچوں جس دے پاس وی کتاب سلیم بن قیس ہلالی نہ ہوئے اس دے پاس ساڈی ولایت تے امامت دے حوالے توں کچھ وی نئيں اے تے ساڈے اسباب و اسرار توں اوہ شخص واقف نئيں اے، ایہ کتاب مذہب شیعہ دی بنیادی کتاباں وچ شمار ہُندی اے۔
بعض اس قلمی اثر نوں کتاب السقیفۃ دے ناں توں متعارف کراندے نيں۔[۵] اس دے علاوہ اس کتاب نوں اسرار آل محمدؐ، کتاب فِتَن، کتاب وفاۃ النبیؐ تے کتاب امامت توں وی تعبیر کیا جاندا اے۔[۶]
انتساب و عدم انتساب
[سودھو]شیعہ تے اہل سنت دے علماء وچ اس کتاب دے بہت سارے موافقین تے مخالفین پائے جاندے نيں۔
موافقین
[سودھو]ابن ندیم کہندے نيں: شیعاں دی پہلی کتاب جو منظر عام اُتے آگئی اوہ کتاب سلیم بن قیس ہلالی اے۔
نعمانی کہندے نيں: علماء تے ائمہ معصومصن دی طرف توں حدیث نقل کرنے والے تمام راویاں وچ اس کتاب دے سب توں قدیمی تے بنیادی کتاباں وچوں ہونے وچ کوئی اختلاف نیہں اے۔
قاضی بدرالدین سُبکی کہندے نيں: پہلی کتاب جو شیعاں دے لئی لکھی گئی اوہ سلیم بن قیس ہلالی دی کتاب اے۔
میر حامد حسین کہندے نيں: کتاب سلیم بن قیس ہلالی جس دے بارے وچ ایہ کہنا کہ ایہ کتاب سب توں قدیمی کتاب اے بالکل بجا تے حق اے جس طرح علامہ مجلسی نے اس دا اعتراف کیا اے۔
اسکے علاوہ بہت سارے دوسرے علماء تے مجتہدین نے اس کتاب و سلیم بن قیس ہلالی دی طرف نسبت دتی اے۔
مخالفین
[سودھو]شیخ مفید نے اپنی کتاب تصحیح الاعتقاد، علامہ حلی نے خلاصۃ الاقوال، ابن داوود حلی نے کتاب رجال، محمد تقی شوشتری نے قاموس الرجال وچ سلیم بن ہلال دی بنسبت تاں موقف لیا اے لیکن کتاب دے مضامین دا انکار نئيں کیا اے۔ بعض معاصر محققاں نے وی کتاب سلیم بن ہلالی نوں کئی اشکلات تے تناقضات دا حامل قرار دیندے نيں۔[۷]
تألیف دا مقصد
[سودھو]مدینہ آنے دے سلیم کچھ ایداں دے حوادث توں روبرو ہوئے جس توں ہر مسلمان نوں دکھ ہُندا اے تے ایہی حوادث کِسے حد تک اس کتاب دے لکھنے دا سبب بنیا۔ اس نے مشاہدہ کیا کہ اہل بیتؑ جو دین اسلام دے حقیقی محافظ تے خدا دی طرف توں اس دین دی سرپرستی دے لئی منتخب ہوئے سن، نوں پیغمبر اسلام دی رحلت دے بعد بے دخل کر دتے گئے نيں تے حدیث ثقلین وچ پیغمبر اکرمؐ دی طرف توں قرآن و عترت وچ جدایی نہ ڈالنے دی سفارش نوں باکل ہی بھلا دتے نيں۔ انہاں حالات نوں دیکھنے دے بعد سلیم دے اندر موجود حس وظیفہ شناسی نے اس حوالے توں اپنی کوششاں نوں بروئے کار لیانے اُتے اسنوں مجبور کر دتا ایويں جوانی دی ابتدائی ایام وچ ہی اپنی تمام تر کوششاں نوں رسول خداؐ دی سیرت تے صحیح اسلام دی تریخ نوں محفوظ رکھنے دے لئی بروئے کار لیانا شروع کر دتا۔[۸]
مطالب دی جمع آوری
[سودھو]سلیم نے مخفیانہ طور اُتے پیغمبر اکرمؐ دے حقیقی اصحاب توں آشنائی پیدا کيتی۔ پہلے مرحلے وچ اس نے امیرالمؤمنین حضرت علیؑ دے نال ہمراہی نوں یقینی بنایا اس طرح اس نے اپنے آپ نوں منبع وحی توں متصل کردتا۔ اس دے بعد حضور اکرمؐ دے ہور اصحاب بطور خاص سلمان، ابوذر تے مقداد وغیرہ توں خصوصی ارتباط برقرار کیا تے انہاں توں پیغمبر اکرمؐ دی سیرت تے آپ دی رحلت دے بعد پیش آنے والے حوادث دے بارے وچ دقیق انداز وچ سوال کر کے انہاں دی تفصیلات تک پہنچنے دی کوشش کردے سن ۔ ایہ حضرات وی بغیر تقیہ تمام سوالات دا جواب دیندے سن تے سلیم انہاں تمام مطال نوں قلم بند کردے سن اس طرح اپنی عمر دے 60 سال دے اندر اس کتاب دے مطالب نوں جمع کرکے اس دی تألیف کيتی۔[۹]
استحکام دی وجہ
[سودھو]حجاج بن یوسف دی شر توں فرار اختیار کرنے دے بعد سلیم "نوبندجان" نامی شہر وچ داخل ہويا۔ اوتھے اک سال توں زیادہ عرصہ زندہ نہ رہیا تے جدوں بیماری دی وجہ توں موت دے آثار نمایاں ہونے لگیا تاں مخفی طور اُتے اپنی کتاب دے بارے وچ ابان بن ابی عیاش نوں دسیا تے اس کتاب دی اہمیت تے اس دی تألیف وچ پیش آنے والے موانع تے مشکلات توں اسنوں آگاہ کیا تے اسنوں ایہ سمجھیا دتا کہ اس کتاب نوں ہر کس و نا کس دی پہنچ توں دور رکھیا جائے۔
اس دے بعد اس نے "ابان" توں تن بنیادی شرائط اُتے اس توں عہد و پیمان لیا اوہ شرائط درج ذیل نيں:
- جدوں تک سلیم زندہ ہوئے اس کتاب اوراس دے مطالب دے بارے وچ کِسے توں کچھ نئيں بتائاں گے۔
- اس دی رحلت دے بعد وی سوائے شیعہ موثق افراد دے کِسے نوں اس کتاب دے مطالب توں آگاہ نئيں کريں گا۔
- اپنی موت دے وقت اسنوں کِسے شیعہ موثق فرد دے حوالے کے دے گا۔
ان شرائط دے نال اس نے تمام کتاب ابان دے لئی پڑھ کر سنایا تے ابان نے دقت دے نال سن لیا تاکہ کتاب دے مطالب دے حوالے توں کوئی ابہام باقی نہ رہ جائے تے امانت وچ اپنا وظیفہ اچھی طرح نبا سکے۔[۱۰]
کتاب دے مضامین
[سودھو]سلیم بن قیس نے اپنی کتاب وچ امامت ائمہ، فضائل اہل بیتؑ، دینی معارف وچ ائمہ دے احادیث، پیغمبر اکرمؐ دی پیشن گویاں، سقیفہ دے اسرار، شہادت حضرت زہرا(س)، رحلت پیغمبر اکرمؐ دے بعد دے واقعات، امام علیؑ دا خلفائے ثلاثہ کيتی گئی احتجاجات، جنگ جمل، جنگ صفین تے جنگ نہروان، شیعاں دے خلاف معاویہ دے فتنے تے ظلم و ستم جداں موضوعات اُتے بحث کيتی اے۔
اہمیت تے اعتبار
[سودھو]یہ کتاب کئی جہات توں قابل تحقیق اے:
- تقدم زمانی؛
بعض مورخین دے بقول احادیث اُتے مشتمل ایہ پہلی کتاب اے جسنوں کِسے مسلمان نے تألیف دی اے اس حوالے توں ایہ کتاب نہایت اہمیت دا حامل تے معتبر کتاب اے۔
- تاریخی واقعات اُتے مشتمل اے ؛
اس کتاب دی سب توں نمایاں خصوصیت ایہ اے کہ اس وچ ایداں دے تاریخی واقعات نقل ہوئیاں نيں جو ہمیشہ شیعہ تے اہل سنت دے درمیان مورد اختلاف واقع ہوئی نيں۔ پیغمبر اکرمؐ دا امامت و ولایت دے مسئلے اُتے کيتی گئی تاکید، فدک دا مسئلہ تے حضرت فاطمہ زہرا(س) دے دروازے اُتے اگ لے کے حملہ کرنا وغیرہ منجملہ انہاں حوادث وچوں نيں جو اس کتاب وچ مذکور نيں۔
- ائمہ اطہار دی تائید؛
اس کتاب دے مضامین دی صحیح ہونے اُتے ائمّہ معصومینؑ نے اس طرح تأیید تے اس دے مطالب توں دفاع کیا اے جس دی مثال ائمہ دی زندگی وچ نئيں ملدی۔[۱۱]
- علما دی تأئید؛
پہلی صدی ہجری توں لے کے ہن تک دے وڈے وڈے شیعہ علماء نے اس کتاب دے مطالب دی تأئید دی اے تے چودہ سو سال توں اس کتاب دے احادیث نوں اک سند دے طور اُتے نقل کرنا اس کتاب دے معتبر ہونے دی دلیل اے۔
- اصول اربع مائۃ وچوں اے ؛
اصول اربع مأۃ وچوں کتاب سلیم بن قیس پہلی تے سب توں اہم کتاب دے عنوان توں پہچانی جاندی اے ايسے وجہ توں علماء تے محدثین دی توجہ دا مرکز رہیا اے۔
- شیعاں دے درمیان اس دی شہرت اُتے غیر شیعاں دا اعتراف؛
بعض غیر شیعہ جداں ابن ندیم، ابن ابی الحدید، قاضی سُبکی، ملیا حیدر علی فیض آبادی وغیرہ نے وی اس کتاب دی سلیم بن قیس دی طرف منسوب ہونے اُتے تصریح کيتیاں ناں۔
- اس دی تعریف خود مؤلف دی زبانی؛
سلیم بن قیس نے اپنی کتاب ابان بن ابی عیاش دے حوالے کردے ہوئے اس بارے وچ ایويں کہیا اے:
- میرے پاس کچھ ایداں دے مکتوب نيں جنہاں نوں ميں نے معتبر افراد توں سنیا تے اپنے ہتھوں توں لکھیا ہون۔ اس وچ ایسی احادیث نيں، وچ نئيں چاہندا ایہ احادیث اس زمانے دے لوکاں اُتے آشکار ہوئے کیونجے ایہ لوک انہاں احادیث دا انکار کرینگے تے انہاں نوں عجوبہ سمجھاں گے جدوں کہ ایہ تمام حقیقت اُتے مبنی نيں تے جنہاں توں ميں نے سنیا اے اوہ سب دے سب اہل حق، اہل فقہ، اہل صدق تے اہل صلاح نيں حن وچ امیرالمؤمنین حضرت علیؑ توں لے کے سلمان، ابوذر تے مقداد شامل نيں۔[۱۲]
نسخہ جات
[سودھو]کتاب سلیم بن قیس دے خطی نسخے جنہاں دی معرفی اس کتاب دے ترجمے وچ کيتی گئی اے، ایداں دے نسخے نيں جنہاں دا ذکر یا گذشتہ علماء دے آثار وچ ہويا اے تے انہاں کتاباں دے مصنفاں انہاں نسخےآں دے موجود ہونے دے بارے وچ آگاہ سن یا ہن وی مختلف لائبریریاں وچ موجود کتاباں دی لسٹ وچ موجود اے یا دوسرے خطی نسخےآں وچ انہاں دے بارے وچ خبر دتی گئی اے۔ انہاں نسخےآں دی تعداد 60 توں زیادہ نيں۔[۱۳]
اس کتاب دے ترجمے
[سودھو]- اردو بولی وچ اس دا ترجمہ شیخ ملک محمد شریف بن شیر محمد شاہ رسولوی ملتانی نے سنہ ۱۳۷۵ قمری وچ کیہ اے۔
- فارسی وچ اس دا ترجمہ سنہ ۱۴۰۰ قمری وچ پہلی بار نجف اشرف وچ ہويا اے۔
- سنہ ۱۴۱۲ قمری وچ عربی متن دی نال اس دا فارسی ترجمہ شیخ محمد باقر کمرہ ای دے قلم توں ہويا اے۔
- فارسی بولی وچ اسرار آل محمد علیہم السّلام دے ناں توں اس دا ترجمہ اسماعیل انصاری زنجانی نے کیا اے۔[۱۴]
- فارسی بولی وچ تریخ سیاسی صدر اسلام دے ناں توں اس دا ترجمہ محمود رضا افتخار زادہ نے کیا اے۔
تلخیص
[سودھو]علم حدیث دی ماہرین وچوں دو علما نے اس کتاب دا خلاصہ منتخب کتاب سلیم دے ناں توں مرتب کیا اے:
- شیخ عبد الحمید بن عبد اللہ کرہرودی۔
- سید محمد علی شاہ عبد العظیمی متوفی ۱۳۳۴ قمری۔[۱۵]
طباعت
[سودھو]عربی متن دی پہلی بار طباعت دے تقریبا 50 سال گذر گئے نيں۔ اس کتاب دا خلاصہ اصل کتاب دی طباعت توں پہلے منظر عام اُتے آچکی اے۔ اس دا اردو ترجمہ تقریبا 20 سال پہلے جدوں کہ فارسی ترجمہ 15 سال پہلے پہلی بار منتشر ہوئی اے۔[۱۶]
مآخذ
[سودھو]- ہلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم، قم، ہادتی، ۱۴۰۵ ق.
- ہلالی، سلیم بن قیس، اسرار آل محمد، ترجمہ اسماعیل انصاری زنجانی، قم الہادتی، ۱۴۱۶ ق.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم.
باہرلے جوڑ
[سودھو]- کتاب سلیم بن قیس ہلالی
- بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس
- راوی کتاب سلیم بن قیس بر ترازو
- نگاہی بہ جایگاہ سلیم بن قیس در کتابہای حدیثی و رجالی
حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ آبان بن ابی عیاش
- ↑ مدرسی (Tradition and Survival)، صفحه 83
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۱۷ بہ بعد.
- ↑ الاعلام، ج ۳، ص ۱۱۹
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۴۷.
- ↑ قاسم جوادتی، کتاب سلیم بن قیس هلالی. بازسازی متون کهن حدیث شیعه، ص ۴۹۴ - ۵۰۴.
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۲۷ و ۲۸.
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۱۹ - ۲۳.
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۲۸ و ۲۹.
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۵۶.
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۵۰ - ۸۷.
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۱۴۲ - ۱۴۷.
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۱۵۴ و ۱۵۵.
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۱۵۴.
- ↑ اسرار آل محمد، ص ۱۵۲.
باہرلےجوڑ
[سودھو]- سیماے سلیم بن قیسArchived 2013-11-24 at the وے بیک مشین
|
سانچہ:پہلی صدی ہجری دی شیعہ کتابیات
|
|
- صفحات مع خاصیت P50
- صفحات مع خاصیت P407
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- شیعہ کتب احادیث
- شیعہ کتب
- حدیث
- ستويں صدی دیاں کتاباں
- کتب حدیث
- علوم حدیث
- ردِ سنیت
- سرورق توں عاری کتاباں
- اٹھويں صدی دیاں عربی کتاباں
- نويں صدی دیاں عربی کتاباں
- Short description is different from Wikidata
- پہلی صدی ہجری دی شیعہ کتاباں حدیث
- پہلی صدی ہجری دی شیعہ کتاباں کلامی
- پہلی صدی ہجری دی شیعہ کتاباں تریخ
- کتاباں