حلاج

حسین بن منصور حلاج
لقب	منصور امام حلاج نوں پھانسی
ذاتی
پیدائش	858ء صوبہ فارس
وفات	26 مارچ 922ء بغداد
مذہب	اسلام
نسلیت	فارسی
دور	خلافت عباسیہ
دور حکومت	عراق، ایران
معتقدات	حنبلی، تصوف تے بعد وچ قرامطہ، باطنیہ
بنیادی دلچسپی	عارفانہ کلام، ذکر
قابل ذکر خیالات	معرفت، عربی صوفی شاعری
مرتبہ
مؤثر ذوالنون مصری، بايزيد بسطامى
متاثر حافظ شیرازی، شیخ فرید الدین عطار، سنائی غزنوی، مولانا جلال الدین محمد بلخی رومی، بالیم سلطان، سچل سرمست

منصور الحلاج (فارسی: منصور حلاج‎ Mansūr-e Ḥallāj , 858 – 26 مارچ 922) اک فارس دا سنت، شاعر اتے تصوف دا پڑلّ تیار کرن والے چنتکاں وچوں اک سن جنہاں نوں 922 وچّ عباسی خلیفہ المقتدر دے حکم اتے لمی پڑتال کرن دے بعد فانسی اتے لٹکا دتا گیا سی۔ اوہناں نوں ان الحق (میں سچ ہاں) دے نعرے لئی وی جانیا جاندا ہے۔ اسنے عربی بولی وچّ ساہت دی رچنا کیتی۔

منصور حلاج (858 - 26 مارچ 922) اک فارسی انقلابی شاعر تے تصوف دا استاد سی۔ او اپنی شاعری، مت دے خلاف بولن دے الزام تے عباسی خلیفہ مقتدر دے حکم تے سزائے موت باجوں مشہور ہویا۔

اوہدے مشور شبداں " أنا الحق (میں سچ آں)" نے لوکاں نوں اوہدے خلاف کر دتا کیوں جے اس زمانے اچ حق ذات صرف رب دی منی جاندی سی۔ ایس لئی اوہہنوں مار دتا گیا۔

منصور حلاج (پیدائش 858ء، وفات 26 مارچ 922ء) اک فارسی صوفی تے مصنف۔ پورا ناں ابو المغیث الحسین ابن منصور الحلاج سی۔ والد منصور پیشے دے لحاظ توں دھنیے سن اس لئی نسبت حلاج کہلائی۔ فارس دے شمال مشرق وچ واقع اک قصبہ الطور وچ پیدا ہوئے۔ عمر دا ابتدائی زمانہ عراق دے شہر واسط وچ لنگھیا۔ فیر اہواز دے اک مقام تستر وچ سہل بن عبد اللہ تے فیر بصرہ وچ عمرو مکی توں تصوف وچ استفادہ کیتا۔ 264ھ وچ بغداد آ گئے تے جنید بغدادی دے حلقۂ تلمذ وچ شریک ہو گئے۔ عمر دا وڈا حصہ سیر و سیاحت وچ بسر کیتا بوہت سارے ملکاں دے سفر کیتے جنہاں وچ مکہ، خراسان شامل نیں ۔

جیون

منصور الحلاج دا جنم بیجا دے نزدیک طور (ایران دے صوبے فارس) وچّ 858 وچّ ہویا اک حلاج (روں پنجن دا کم کرن والا) دے گھر ہویا۔ اسدا دادا پارسی سی۔ اسدا پیؤ سادہ جیون بسر کردا سی، اسدی طرز زندگی نے بالک حلاج نوں بہت متاثر کیتا۔ اس نے بچپن وچّ ہی قرآن شریف حفظ کر لیا سی اتے روحانی راہ تے چلن والے کھوجیاں نال سنواد وچّ پے گیا سی۔

اس نے فارس اتے وچکار ایشیا دے کئی حصےآں دی اتے ہندستان دی وی یاترا کیتی۔ صوفی مت دے انا الحق (میں حق ہاں) دا پرتیپادن کر، اوہناں نے اسنوں ادویت اتے آدھارت کر دتا۔ اوہ ہلول مطلب پریتم وچّ لین ہو جان دے حامی سن۔ سبھنی تھانئیں پریم دے سدھانت وچّ مست اوہ ابلیس (شیطان) نوں وی ربّ دا سچا بھگت مندے سن۔ ہم عصر عالماں اتے سیاستداناں نے اوہناں دے مکت انسانیت دی سخت مخالفت کردیاں 26 مارچ 922 نوں بغداد وچّ اٹھ سال قید رکھن دے بعد اوہناں دا قتل کرا دتا۔ پر عامَ طور تے مسلمان اس نوں شہید مندے ہن۔ مہان صوفی شاعر رومی منصور دا پرشنسک سی۔ عطار مطابق اوہ 'شہید حق' سی۔ محمد اقبال منصور نوں 'بندہ حقہ' آکھ پکاردا سی۔ 

نعرہ انا الحق

اوہ اتحاد ذات الہی جاں ہمہ اوست دے قائل سن تے "اناالحق" ’’میں حق آں‘‘ دا نعرہ لایا کر دے سن۔ 297ھ/909ء وچ ابن داؤد الاصفہانی دے فتوے دی بنیاد اُتے پہلی مرتبہ گرفتار ہوئے۔ 301ھ وچ دوسری مرتبہ گرفتار ہوئے تے اٹھ سال مسلسل اسیر رہے۔ 309ھ وچ مقدمے دا فیصلہ ہویا تے 18 ذیقعد نوں سولی دے دتی گئی۔ وفات دے بعد علماء دے اک گروہ نے کافر تے زندیق قرار دتا تے دوسرے گروہ نے جنہاں وچ رومی تے شیخ فرید الدین عطار ورگے عظیم صوفی وی شامل سن انھاں ولی تے شہید حق کہیا۔

حلاج نے تصوف تے طریق تصوف تے اپنے مخصوص عقائد و نظریات دی شرح وچ متعدد کتاباں تے رسائل قلمبند کیتے جنہاں دی تعداد 47 توں اُتے اے۔ اس دا عقیدہ تن چیزاں اُتے مشتمل اے۔

1. ذات الہی دا حصول ذات بشری وچ
2. حقیقت محمدیہ دا اقدام
3. توحید ادیان

مخالفین دا موقف

عام مستشرقین دے ہاں ایہ بوہت مقبول اے تے اوہ آپ نوں مظلوم سمجھدے نيں کہ اوہ شہید اے۔

اس وقت دے علمائے کرام نے آپ دے قتل اُتے اجماع کر لیا سی کہ آپ دے کافر تے زندیق ہونے دی بنا اُتے ایہ واجب القتل اے ۔

بعض مبینہ اقوال جنہاں دی بنا اوہ مرتد ہو کے واجب القتل ٹھہرے:

نبوت دا دعوی

اس نے مبینہ طور اُتے نبوت دا دعویٰ کیتا حتی کہ اوہ اس توں وی اُتے چلا گیا تے فیر اوہ ایہ دعویٰ کرنے لگے ایہ اوہی اللہ اے ( نعوذباللہ ) تے اوہ ایہ کہیا کر دے کہ میں اللہ آں

تے حلاج کہنے لگے اک الہ آسمان وچ اے تے اک الہ زمین وچ۔

منصور حلاج
جمیا:	858 ایران
مرن دن :	26 مارچ 922 عراق
کم :	شاعری

جنم:	858 بیجا دے نزدیک طور (فارس)
موت:	26 مارچ 922 بغداد
کارج_کھیتر:	روحانی لکھتاں
کال:	نوویں اتے دسویں صدی

عقیدہ حلول

حلاج حلول تے وحدت الوجود دا عقیدہ رکھدے سن یعنی اللہ تعالٰی اس وچ حلول کرگيا اے تے اوہ تے االلہ تعالٰی اک ای چیز بن گئے نیں ، اللہ تعالٰی اس جیسی خرافات توں پاک تے بلند وبالا اے ۔

تے ایہی اوہ عقیدہ تے بات اے جس نے حلاج نوں مستشرقین و نصاری دے ہاں مقبولیت توں نوازیا اس لئی کہ اس نے انہاں دے اس عقیدہ حلول وچ انہاں دی موافقت کیتی، اوہ وی تے ایہی گل کہندے نیں کہ اللہ تعالٰی عیسی علیہ السلام وچ حلول کرگيا اے ۔

تے حلاج نے وی اسی لئی لاہوت تے ناسوت والی بات کہی اے جس طرح کہ مسیحی کہندے نيں۔

جدوں ابن خفیف رحمہ اللہ تعالٰی نے ایہ اشعار سنے تے کہنے لگے انہاں اشعار دے قائل اُتے اللہ تعالٰی دی لعنت برسے، توان توں کہیا گيا کہ ایہ اشعار تے حلاج دے نیں ، تے انہاں دا جواب سی کہ اگر اس دا ایہ عقیدہ سی تے اوہ کافر اے ۔

قرآن جیسا کلام بنانے دا دعویٰ

حلاج نے اک قاری نوں قرآن مجید پڑھدے ہوئے سُنیا تس کہنے لگے اس طرح دا کلام تے میں وی بنا سکدا آں ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

کفریہ اشعار

اس دے کچھ اشعار دا ترجمہ ایہ اے :

اللہ تعالٰی دے متعلق لوکاں دے بوہت سارے عقیدے نیں ، میں وی اوہ سب عقیدے رکھدا آں جو پوری دنیا وچ لوکاں نے اپنا رکھے نیں ۔

ایہ اس دا اک ایسا کلام اے جس وچ اس نے دنیا وچ پائے جانے والے گمراہ فرقیاں وچ پائے جانے والے ہر قسم دے کفر دا اقرار تے اعتراف کیتا اے کہ اس دا وی اوہی کفریہ عقیدہ اے، لیکن اس دے باوجود ایہ اک کلام اے جس وچ تناقص پایا جاندا اے جسنوں صریحاً عقل وی تسلیم نئیں کردتی، تے ایہ کداں ہو سکتا اے کہ اک ای وقت وچ توحید تے شرک دا عقیدہ رکھیا جائے یعنی اوہ موحد وی ہوۓ تے مشرک وی ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

ارکان تے مبادیات اسلام دے مخالف کلام

حلاج نے ایسا کلام کیتا جو ارکان تے مبادیات اسلام نوں باطل کرکے رکھ دیندی اے یعنی نماز، روزہ تے حج تے زکوۃ نوں ختم کرکے رکھ دے ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

مرنے دے بعد انبیا دی روحاں دا مسئلہ

اس دا کہنا سی کہ انبیا دے مرنے دے بعد انہاں دی روحاں انہاں دے صحابہ تے شاگرداں دے اجسام وچ لوٹا دتیاں جاندیاں نیں ، اوہ کسے نوں کہندا کہ تو نوح علیہ السلام تے دوسرے نوں موسی علیہ السلام قرار دیندا تے کسے تے شخص نوں محمد صلی اللہ علیہ وسلم ۔

جدوں اسنوں قتل دے لئی لے جایا رہیا سی تے اوہ اپنے دوست واحباب نوں کہنے لگیا تسیں اس توں خوف محسوس نہ کرو، بلاشبہ میں تیس روز بعد تواڈے کول واپس آجاواں گا، اسنوں قتل کر دتا گیا تے اوہ کدی وی واپس نہ آسکیا ۔

انہاں تے اس ورگے دوسرے اقوال دی بنا تے اس وقت دے علما نے اجماع دے بعد اس دے کفر تے زندیق ہونے دا فتوی صادر کیتا، تے اسے فتوی دی وجہ توں اسنوں 309 ھـ وچ بغداد دے اندر قتل کر دتا گيا، تے اس طرح اکثر صوفی وی اس دی مذمت کر دے تے ایہ کہندے نیں کہ اوہ صوفیاں وچوں نئیں، مذمت کرنے والیاں وچ جنید تے ابوالقاسم شامل نیں تے ابوالقاسم نے انہاں نوں اس رسالہ جس وچ صوفیا دے اکثر مشائخ دا تذکرہ کیتا اے حلاج دا ذکر نئیں کیتا۔ قتل کرنے دی کوشش کرنے والیاں وچ قاضی ابو عمر محمد بن یوسف مالکی رحمہ اللہ تعالٰی شامل نیں انہاں دی کوششاں نال مجلس طلب کیتی گئی تے اس وچ قتل دا مستحق قرار دتا گیا ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

علما دی رائے

ابن کثیر نے البدایۃ والنھایۃ وچ ابو عمر مالکی دی مدح سرائی کر دے ہوئے کہیا اے کہ انہاں دے فیصلے بوہت ای زیادہ درست ہُندے تے انہاں نے ای حسین بن منصور حلاج نوں قتل کیتا۔۔

ابن تیمیہ دا کہنا اے کہ :

جس نے وی حلاج دے انہاں مقالات ورگا عقیدہ رکھیا جنہاں اُتے اوہ قتل ہویا تو اوہ شخص بالاتفاق کافر تے مرتد اے اس لئی کہ حلاج نوں مسلماناں نے حلول تے اتحاد وغیرہ دا عقیدہ رکھنے دی بنا تے قتل کیتا سی۔

جس طرح کہ زندیق تے اتحادی لوک ایہ کہندے نیں مثلا حلاج ایہ کہندے سن کہ: میں اللہ آں تے ایہ وی قول اے : اک الہ آسمان وچ اک زمین وچ اے ۔

اجمالی طور اُتے امت مسلمہ وچ اس دے اندر کوئی اختلاف نہيں کہ جس نے وی ایہ کہیا کہ اللہ تعالٰی بشر وچ حلول کرجاندا تے اس وچ متحد ہوجاندا اے تے یا ایہ کہ انسان الہ ہو سکتا اے تے ایہ معبوداں وچوں اے تے اوہ کافر اے تے اس دا قتل کرنا مباح اے تے اسی بات تے حلاج نوں وی قتل کیتا گیا سی۔ ۔

ہور ویکھو

• ایتھیازم

حوالے

باہرلے جوڑ

• حسین بن منصور حلاج دی برسی اُتے وائس آف امریکا دا خصوصی مذاکرہ