نرجس خاتون
| نرجس خاتون | |
|---|---|
| (عربی وچ: نرجس والدة المهدي) | |
 |
|
| جم | 9ویں صدی |
| مقام وفات | |
| شہریت |  بازنطینی سلطنت
|
| شریک حیات | حسن بن علی عسکریؒ |
| اولاد | حضرت امام مہدی |
ترمیم  | |
نرجس خاتون یا نرگس خاتون ملقب بہ «ریحانہ»، «سوسن» و «صیقل» تے «ورداس» اہل تشیع دے گیارہوں امام حسن عسکری دی بیوی تے بارہویں امام حجت بن الحسن دی والدہ سن۔[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]
اوہ اک مسیحی گھرانے وچ پیدا ہوئیاں سن۔ انہاں دے دادا قیصرِ روم سن جو عیسیٰ دے حواری شمعون زیلوتیس دی نسل توں سن ۔ انہاں نے خواب وچ عیسیٰ دی والدہ مریم، فاطمہ زہرا تے پیغمبر اسلام صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نوں دیکھیا تے اسلام قبول کر لیا۔
.jpg)
نرجس خاتون مشہور قول دی بنا اُتے شیعہ مکتب فکر دے گیارہویں پیشوا حضرت امام حسن عسکری دی کنیز تے بارہویں پیشوا حضرت امام زمانہ(عج) دی والدہ ماجدہ نيں۔ آپ دے بعض ہور نام جداں سوسن، صَقیل یا صِیقَل، حدیثہ، ملیکہ تے ریحانہ وی ذکر ہوئے نيں ۔ نرجس خاتون دے متعلق کوئی زیادہ اطلاعات موجود نئيں نيں ۔زیادہ تر جنہاں منابع وچ انہاں دی قوم تے ذاتی شخصیت دے متعلق لکھیا گیا اے اس وچ وی بہت زیادہ اختلاف مذکور اے بعض منابع وچ مذکور اے کہ اوہ امام حسن عسکری دی پھُپھی حکیمہ خاتون دی تربیت یافتہ سن جدوں کہ بعض وچ آیا اے کہ اوہ حبشی نسل توں یا اہل نوبہ دی کنیز سن ۔ایہ حدیث وی موجود اے کہ امام زمانہ دی والدہ روم دے بادشاہ دی نواسی ملیکہ(ملیکا) نيں کہ جو مسلماناں دی اسارت وچ آئیاں ۔ اس روایت دے راویاں وچ ضعیف تے مجہول راویاں دی بنا اُتے بعض علما اسنوں قابل اعتبار نئيں سمجھدے نيں۔
ہور امام زمان دی والدہ دی شخصیت تے قومیت دے واضح نہ ہونے دے دلائل وچوں اک دلیل امام زمانہ دی ولادت دے مخفی ہونے نوں قرار دیندے نيں۔
کہیا گیا اے کہ امام زمانہ دی والدہ امام حسن عسکری دی شہادت توں پہلے فوت ہوگئياں جدوں کہ بعض کتب وچ امام حسن دی شہادت دے وقت انہاں دے پاس موجود سن۔ نرجس خاتون دی قبر سامرا وچ عسکریین دے حرم وچ امام ہادی تے امام عسکری دی قبر دے پاس اے
نام[سودھو]
امام زمان دی والدہ دے درج ذیل اسما ذکر ہوئے نيں : نرجس،[۹] سوسن،[۱۰] صَقِیل یا صیقل،[۱۱] ریحانہ،[۱۲] حدیثہ، حکیمہ، ملیکہ و خَمط.[۱۳] اسی طرح شہید ثانی مریم بنت زید العلویہ نوں ضعیف سمجھدے نيں۔[۱۴] ان اسما وچوں معروف ترین نام نرجس اے کہ جسنوں قدیمی ترین کتاب اثبات الوصیہ[۱۵] وچ مسعودی نے امام زمان دی والدہ دا نام بیان کیتا اے [۱۶] اسی طرح امام زمانہ دی والدہ دے نام دے بارے وچ مشہور ترین[۱۷] روایت حکمیہ خاتون دی اے کہ جس وچ انہاں دا نام نرجس ذکر ہويا اے ۔[۱۸] کہیا گیا اے کہ ناماں دے تعدد دی وجہ ایہ اے کہ اس عربی ماشرے وچ کنیزاں دے لئے زیادہ نام ذکر رائج سن تے انہاں وچوں اکثر ناماں وچ پھُلاں دے ناماں نوں استعمال کیتا گیا اے ۔[۱۹] بعض نے ایہ احتمال دتا اے کہ ایہ نام القاب نيں کہ جو انے بطن توں امام زمانہ دی ولادت دی مناسبت توں دئے گئے نيں ؛ مثلا صیقل یا صقیل ایسا وصفی اے جو امام مہدی(ع) دے نور دی وجہ توں یا والدہ دے چہرے دی درخشندگی دی وجہ توں انہاں نوں دتا گیا ۔[۲۰]
ناماں دے مختلف ہونے دا سبب[سودھو]
امام زمانہ دی والدہ دے ناواں دے بارے وچ کہیا گیا اے کہ امام زمان دی ولادت دے مخفی رکھنے دی وجہ توں انہاں دی والدہ دی شخصیت تے تے ذات وی مخفی ہو گئی[۲۱] ہور ایہ وی احتمال اے دے امام حسن عسکری دی کنیزاں دے تعدد دی وجہ توں ایسا ہويا ہوئے ۔[۲۲]
شخصیت تے قومیت[سودھو]
روایات تے اکثر متون جنہاں نے امام زمانہ دی والدہ دا ذکر کیتا اے اوہ تقریبا متفق نيں کہ انہاں دی والدہ کنیز سن ۔[۲۳] حضرت امام مہدی دے متعلق صفاندی جملےابن خیرة الإماء بہترین کنیز دا بیٹا[۲۴] یا ابن سیدة الإماء یعنی سیدہ کنیز دا بیٹا[۲۵] وی انہاں دی والدہ دے کنیز ہونے اُتے دلالت کردے نيں ۔[۲۶] اسیطرح روایات وچ آیا اے کہ امام صادق(ع) نے محمد بن عبدالله حسن دے قائم دے ادعا نوں جھٹلاندے ہوئے ایويں استدلال کیتا کہ قائم کنیز دا بیٹا اے جدوں کہ ایہ جھوٹا مدعی محمد بن عبدالله حسن آزاد خاتون دا فرزند اے [۲۷] کنیز دی مخالف صرف شہید ثانی دی اوہ روایت اے جسنوں انہاں ضعیف قول کہہ کر ذکر کیتا اے اسکے مطابق امام زمانہ دی والدہ مریم بنت زید علوی اے [۲۸] محدث بحرانی دے بقول علامه مجلسی وی اسنوں ضعیف روایت ہی مندے نيں ۔[۲۹]
جو روایات امام زمانہ دی والدہ نوں کنیز کہندی نيں انہاں وچوں بعض انہاں نوں امام حسن عسکری دی پھُپھی دی کنیز سمجھدی نيں۔[۳۰] تے بعض دے مطابق اوہ کنیز تو لیکن اسکی تربیت حکیمہ خاتون دے ذمے سی۔[۳۱] بعض روایات دے مطابق اوہ حبشی نسل توں سن۔امام زمانہ وچ حضرت یوسف دی سنت اے جسطرح حضرت یوسف اک سیاہ پوست کنیز دے بیٹے سن ۔[۳۲] اسی طرح منقول ہويا اے کہ اوہ شمال سوڈان دے علاقے نوبہ توں سن۔[۳۳]
رومی شہزادہ[سودھو]
شیعہ دے قدیمی مآخذ وچ اک مفصل داستان موجود اے کہ جس دے مطابق قیصر روم دی نواسی ملیکہ بنت یشوع امام زمان دی والدہ نيں تے اسکا نسب ماں دی جانب توں حضرت عیسی دے حواریاں وچوں اک حواری شمعون تک پہنچتا اے ۔اس داستان وچ آیا اے کہ ملیکہ اپنے جد دے محل وچ تھی، حضرت مریم(ع) تے حضرت فاطمہ(س) نوں عالم خواب وچ دیکھدی اے کہ اوہ اسنوں قائل کردی نيں کہ اوہ اپنے آپ نوں مسلماناں دی اسارت وچ لے آئے ۔ پھر ملیکہ مسلماناں دی رومیاں توں جنگ دے دوران مسلماناں دی اسیر ہوئے جاندی اے ۔ادھر امام ہادی(ع) کسی شخص نوں معین کردے نيں کہ ملیکہ نوں غلاماں دے خریدوفروخت دے بازار توں خرید لیائے تے اسنوں امام حسن عسکری توں اسکا عقد کر دے ۔[۳۴]
اس داستان نوں شیخ صدوق نے پہلی مرتبہ نے اپنی کتاب کمال الدین وچ ذکر کیتا تے محمد بن جریر طبری نے دلائل الإمامہ[۳۵] وچ اک مختلف سند دے نال نقل کیتا اے[۳۶] اسی طرح شیخ طوسی نے کتاب الغیبت وچ اسی طبری دی سند ہی نوں اک واسطے دے اضافے دے نال ذکر کیتا اے[۳۷]
اس روایت وچ ہونے والے بعض اعتراض درج ذیل نيں :
- پہلے راوی محمد بن بحر (راوی اول) دے علاوہ اس حدیث دی سند سند دے تمام راوی مجہول یا مہمل ہونے دی وجہ توں ایہ روایت ضعیف شمار ہوئے گی ۔
- پہلا راوی محمد بن بحر غلو توں متہم اے
- بشر بن سلیمان کہ جو مستقیم داستان دا راوی اے اوہ مجہول تے غیر معلوم اے ۔
- حدیث دے بیان دا طریقہ تے اسکے بیان وچ دوسرے حدیثی متون دے نال ہماہنگی نہ ہونا اس حدیث دے متن اُتے اعتماد نوں کم کردا اے[۳۸]
وفات تے مزار[سودھو]
منقول ہويا اے کہ امام زمان(ع) دی والدہ امام عسکری(ع) (۲۶۰ق) دی شہادت توں فوت ہوئے گئی سن۔[۳۹] لیکن دوسری منقول روایات دے مطابق اوہ امام حسن عسکری دی شہادت دے بعد زندہ سن۔ جداں کہ آیا اے کہ اوہ امام دی شہادت دے موقع اُتے انہاں دے سرہانے موجود سن۔[۴۰]
اسی طرح نجّاشی لکھدا اے کہ امام عسکری دی شہادت دے بعد انہاں دی والدہ با قید حیات تے محمد بن علی بن حمزه دے گھر سن۔[۴۱]
نرجس خاتون دی قبر سامرا وچ حرم عسکریین وچ امام ہادی تے امام حسن عسکری (ع) دی قبر پس اے ۔[۴۲] ابن مشہدی نے انہاں دے لئے زیارتنامہ نقل کیتا اے البتہ ایہ زیارتنامہ امام دی طرف توں نئيں اے[۴۳]
حوالے[سودھو]
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، موسسة احیاء التراث، ج 2، ص 346.
- ↑ شیخ صدوق، اکمال الدین، ص 346.
- ↑ طبرسی، همان کتاب، ص 418.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیة، انتشارات انصاریان، ص 248.
- ↑ fa:فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج 1، ص 283.
- ↑ طوسی، الغیبه، ص 143.
- ↑ محمد بن جریر بن رستم طبری، دلائل الامامة، منشورات حیدریه، ص 268.
- ↑ ابن صباغ، همان کتاب، ص 310.
- ↑ ر.ک: شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲؛ خصیبی، الہدایۃ الکبری، ۱۴۱۱ق، ص۲۴۸؛ شیخ طوسی، الغیبہ، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۳،
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲؛ ابن ابی الثلج، «تاریخ الائمہ»، ۱۳۹۶ق، ص۲۶؛ ذہبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۲۱.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲؛ ابن حزم، جمہره انساب العرب، ۱۹۸۲م، ص۶۱؛ شیخ طوسی، الغیبت، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۲؛ ذہبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۲۱.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲
- ↑ خدامراد سلیمیان، فرہنگنامہ مہدویت، ص۳۷۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۱، ص۲۸
- ↑ ر.ک: مسعودی، إثبات الوصیہ، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۸.
- ↑ جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدہم، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۴.
- ↑ سلیمیان، درسنامہ مہدویت (۱)، ص۱۸۲.
- ↑ ر.ک: مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۱، ص۲
- ↑ صدر، موسوعۃ الامام المہدی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۴۲.
- ↑ ر.ک: محمدی ری شہری، دانشنامہ امام مہدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۶؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲،
- ↑ پاکتچی، «حسن عسکری،امام»، ص۶۱۸؛ محمدی ریشہری، دانشنامہ امام مہدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۴.
- ↑ پاکتچی، «حسن عسکری،امام»، ص۶۱۸.
- ↑ محمدی ری شہری، دانشنامہ امام مہدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۲۲، ح۱۴. شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۵؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۲.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ص۳۴۵، ۳۶۹ و ۳۷۲؛ اربلی، کشف الغمہ، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۳۱۴.
- ↑ محمدی ریشہری، دانشنامہ امام مہدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.
- ↑ ر.ک: نعمانی، الغیبه، ص۲۳۰.
- ↑ محمدی ریشہری، دانشنامہ امام مہدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۳۷۷ق، ج۱۷، ص۴۴۰.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ص۴۲۶، ح۲؛ فتال نیشابوری، روضۃ الواعظین، ص۲۸۲.
- ↑ طبری امامی، دلائل الامامہ، ۱۴۱۳ق، ص۴۹۹، ح۴۹۰. طوسی، الغیبت، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹، ح۲۰۷.
- ↑ خدامراد سلیمیان، فرہنگنامہ مہدویت، ص ۳۷۴. نعمانی، الغیبت، ۱۳۹۷ق، ص ۱۶۳؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج ۱، ص ۳۲۹.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۱۰۷، ح۱۴.
- ↑ رک: شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۱۷، باب ۴۱. اسی طرح امام مہدی دے دانشنامہ وچ وی مذکور ہے: محمدی ریشہری، دانشنامہ امام مهدی (عج)، ج۲، ص۱۷۹.
- ↑ طبری، دلائل الإمامہ، ص ۲۶۲.
- ↑ سلیمیان، فرہنگنامہ مہدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۷۲.
- ↑ شیخ طوسی، الغیبہ، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۷، ح۱۷۸.
- ↑ محمدی ری شہری، دانشنامہ امام مہدی(ع)، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۹-۲۰۱.
- ↑ شیخ صدوق، كمال الدین، ۱۳۵۹، ص۴۳۱.
- ↑ شیخ صدوق، كمال الدین، ۱۳۵۹، ص۴۷۴.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۲۶۸.
- ↑ مقدس، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۳۰۹.
- ↑ ر.ک: ابن مشہدی، المزار الکبیر، ص۶۶۰.
مآخذ[سودھو]
- صدوق، کمال الدین وتمام النعمہ، تہران، دارالکتب الاسلامیہ، ۱۳۵۹ق.
- طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامہ، قم، بعثت، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوك، تاریخ طبری، تحقیق، محمد ابو الفضل ابراہیم، بیروت، روائع التراث العربی، ۱۳۸۷ق.
- طوسی،الغیبہ، قم، دارالمعارف الإسلامیہ، ۱۴۱۱ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الكشی (اختیار معرفہ الرجال)، مشہد، دانشگاه مشہد، ۱۳۴۸ش.
- مجلسی، بحارالأنوار الجامعہ لدرر أخبار الأئمہ الأطہار، تہران، اسلامیہ، ۱۳۶۳ش.
- مسعودی، علی بن حسین، إثبات الوصیہ للإمام علی بن أبی طالب، قم، انصاریان، ۱۴۲۶ق.
- مفید، الإرشاد فی معرفہ حجج الله علی العباد، قم، كنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق. (نرم افزار).
- مقدس، احسان، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، تہران، مشعر، ۱۳۸۸ش.
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||