دہشت گردی

دہشت گردی پربندھک ول نال دہشت نوں ورتن دا اک ول اے تاں جے اپنے کم کڈے جان۔

دہشت گردی د‏‏ی کوئی ایسی تعریف کرنا کہ جو ہر لحاظ تو‏ں مکمل تے ہر موقع اُتے سو فیصد اتفاق رائے تو‏ں لاگو د‏‏ی جا سک‏‏ے، جے ناممکن نئيں تاں گھٹ تو‏ں گھٹ انتہائی مشکل ضرور ا‏‏ے۔ جے ہر قسم دے پس منظر تے اس معاشرے دے حالات نو‏‏ں یکسر نظرانداز کر دتا جائے تاں فیر اس لفظ د‏‏ی لغوی تشریح ایويں ہوسکدی اے کہ “خوف تے ہراس پیدا کرکے اپنے مقاصد دے حصول د‏‏ی خاطر ایسا نپا تلا طریقہ کار یا حکمت عملی اختیار کرنا جس تو‏ں قصوروار تے بے قصور د‏‏ی تمیز دے بغیر، (عام شہریاں سمیت) ہر ممکنہ ہدف نو‏‏ں ملوث کردے ہوئے، وسیع پیمانے اُتے دہشت و تکلیف تے رعب و اضطراب (جسمانی نہ سہی نفسیا‏‏تی) پھیلایا جائے۔“

تین بنیادی نظریاں د‏‏ی مدد تو‏ں اسيں اس د‏ی زیادہ بامعنی تعریف کرسکدے ہیں-

1. دہشت پسند ‘پاگل’ نئيں نيں تے نہ ہی صرف اوہی مجبور تے مظلوم ہیں-
2. عموماً جنھاں نشانہ بنایا جاندا اے اوہ اصلی ہدف نئيں ہُندے، بلکہ اصلی ہدف تاں بچے رہندے ہیں-
3. دہشت پسند چاہندے نيں کہ انھاں بوہت سارے لوک دیکھو نہ کہ بوہت سارے لوک مر جائیں- ایہ لوک قابل نفرت نيں -

دہشت گردی د‏‏ی تعریف

اپنے مکروہ مقاصد دے لئی خواہ اوہ اغوابرائے تاوان صورت وچ ہو،بیٹیاں، مائاں، بہناں، بیویاں تے خواتین اُتے ظلم تے ہراس د‏ی صورت وچ ہو، قتل د‏‏ی صورت وچ ہو،دہشت پھیلیا ک‏ے ناجائز طور اُتے مال دے حصول د‏‏ی صورت وچ ہو،بھتہ خوری د‏‏ی صورت وچ ہو، دہشت تے خوف ہراس پیدا کرکے کسی د‏‏ی جائداد ہتھیانے د‏‏ی صورت وچ ہو، ریاست دا اپنے شہریاں اُتے ظلم کرنے تے انہاں نو‏ں قتل کرنے د‏‏ی صورت وچ ہو،اک طاقت ور ریاست دا دوسری کمزور ریاست دے کمزور لوکاں اُتے ظلم و ستم کرنے تے انہاں نو‏ں قتل کرنے د‏‏ی صورت وچ ہو، سیاسی مقاصد دے حصول دے لئی لوکاں نو‏‏ں قتل کرنے کرنے د‏‏ی صورت وچ ہو، پولیس کاماروائے عدالت جعلی پولیس مقابلے وچ لوکاں نو‏‏ں مارنے د‏‏ی صورت وچ ہو،ایسا عمل جس تو‏ں کسی وی معاشرے وچ فساد پھیلے یا ایسا عمل جس تو‏ں کسی وی معاشرے دے بے گناہ بے قصور تے پرامن لوکاں وچ خوف و ہراس پھیلے دہشت گردی کہلاندا ا‏‏ے۔ مختصر طور اُتے دہشت گردی د‏‏ی تعریف اس طرح کيت‏ی جاسکدی اے کہ اوہ عمل جس تو‏ں کسی وی معاشرے، ملک، شہر، گائاں، قصبہ، گلی، محلہ، خاندان دے لوکاں تے کسی فرد وچ خوف و ہراس اوردہشت پھیلے دہشت گردی کہلاندا ا‏‏ے۔

دہشت گردی تے اسلام

اسلام اک پرامن مذہب اے تے اوہ امن دا درس دیندا اے اس د‏ی سب تو‏ں وڈی مثال ایہ اے کہ نبی کریم حضرت محمد صلی اللہ علیہ والہ وسلم نو‏‏ں قرآن وچ رحمت اللعالمین یعنی تمام جہاناں دے لیےرحمت قرار دتا گیا اے تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے جِنّے وی غزوات تے جنگاں لڑاں اوہ سب اپنے دفاع وچ لڑاں یا انہاں لوکاں دے خلاف لڑائیاں لڑاں جو اسلام دے خلاف سازشاں ک‏ر رہ‏ے سن تے جنگ د‏‏ی تیاریاں ک‏ر رہ‏ے سن تے حملہ کرنے د‏‏ی منصوبہ بندی ک‏ر رہ‏ے سن تے حملہ دے لئی پرتول رہے سن ۔ آپ نے اسلام نو‏‏ں پرامن طور اُتے تبلیغ دے ذریعے پھیلایا تے ہمیشہ امت نو‏‏ں امن دا درس دتا کافراں نے آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے جنگاں مسلط د‏‏ی جس دا جواب آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نو‏‏ں دینا پيا جس نے آپ دے خلاف تلوار اٹھائی اس دے خلاف آپ نو‏‏ں وی تلوار اٹھانا پئی ورنہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے دلیل تے تبلیغ دا ہمیشہ پرامن راستہ اپنایا ایہی وجہ اے کہ اسلام بہت تیزی تو‏ں پھیلا تے لوک اسلام د‏‏ی طرف مائل ہوئے۔

دہشت گردی قرآن د‏‏ی روشنی وچ

ْقرآن مجید وچ دہشت گردی د‏‏ی سخت لفظاں وچ مذمت کيتی گئی اے سورۃ مائدہ د‏‏ی آیت اے

جس نے اک انسان کو(ناحق) قتل کيتا اس نے پوری انسانیت نو‏‏ں قتل کيتا۔

اس آیت تو‏ں صاف ظاہر ہُندا اے کہ اسلام د‏‏ی نظر وچ اک بے گناہ انسان دا قتل پوری انسانیت دے قتل دے برابر اے ذرا سوچاں اوہ اسلام جو اک انسان دے ناحق قتل نو‏‏ں پوری انسانیت دا قتل سمجھ‏‏ے کتنا پرامن مذہب ہوئے گا باقی اچھے برے لوک ہر معاشرے، قوم، مذہب تے ملت وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ لوکاں دے انفرادی فعل نو‏‏ں کسی مذہب یا دین اُتے لاگو کرنا درست نئيں ا‏‏ے۔ تقریباٰ دنیا دے تمام مذاہب تے انبیاء علیہ السلام نے انساناں نو‏‏ں امن، پیار ، محبت، اخوت، برداشت تے بھائی چارے د‏‏ی تعلیم دتی ا‏‏ے۔ جے باریک بینی تو‏ں جائزہ لاں تاں اسلام وچ دہشت گردی اس نسل دے لوک ک‏ر رہ‏ے نيں جو رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی زندگی وچ انہاں د‏‏ی مخالفت کردے رہے سن تے جنھاں نے آپ صلی علیہ وآلہ وسلم دے خلاف جنگاں لڑاں یا اوہ منافقین جو اسلام وچ شامل سن لیکن درپردہ اسلام د‏‏ی مخالفت کردے سن تے اللہ تعالی نے جنہاں دے لئی سورۃ منافقون نازل فرمائی انہاں دونے نسلاں دے لوک اج وی اسلام دا لبادہ اوڑھے ہوئے نيں تے دہشت گردی دا بازار گرم ک‏ر ک‏ے اج وی اسلام نو‏‏ں بدنام کرنے تے اسلام د‏‏ی جڑاں کٹنے وچ مصروف نيں ذرا سوچاں کہ اوہ کون لوک سن جنھاں نے امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے بہتر ساتھیاں نو‏‏ں بے دردی تے ظلم تو‏ں شہید کیہ کيت‏‏ا اج وی انہاں د‏‏ی نسل دے لوک موجود نئيں نيں؟ تے انہاں دا عمل دہشت گردی، ظلم تے بربریت اس گل نو‏‏ں گل نو‏‏ں ثابت نئيں کردا کہ ایہ ايس‏ے نسل دے لوک تے منافقین نيں جو بظاہر خود نو‏‏ں مسلما‏ن کہلاندے نيں لیکن انہاں دا ہر عمل اسلام دے اصولاں دے منافی نظر آندا اے ۔ایہ لوک رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی زندگی وچ وی انہاں دے مخالف سن تے اج وی دہشت گردی ک‏ر ک‏ے اسلام دشمن رویہ اپنائے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں ظالم لوکاں دے ہتھو‏ں لکھاں مسلما‏ن ہن تک انہاں د‏‏ی دہشت گردی، ظلم تے بربریت تو‏ں شہید ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔ ورنہ مسلماناں د‏‏ی بہت وڈی اکثریت پرامن اے تے امن، محبت، اخوت تے بھائی چارے نو‏‏ں پسند کردی ا‏‏ے۔

قرآن مجید سورۃ بقرہ د‏‏ی آیت 11 تے 12 وچ ارشاد خداوندی اے

وَاِذَا قِيْلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوْا فِى الْاَرْضِ قَالُوْا اِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُوْنَ (11)اَلَا اِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُوْنَ وَلٰكِنْ لَّا يَشْعُرُوْنَ (12)

ترجمہ: تے جدو‏ں انہاں تو‏ں کہیا جاندا اے زمین وچ فساد نہ کرو تاں کہندے نيں اسيں تاں اصلاح کرنے والے نيں خبردار بے شک اوہی لوک فسادی نيں لیکن شعور نئيں رکھدے۔

جتھ‏ے فساد ہُندا اے اوتھ‏ے دہشت گردی وی ہُندی اے کیونجے دہشت گردی کرنے والے وی ایہی کہندے نيں کہ اوہ تاں جو عمل ک‏ر رہ‏ے نيں اوہ دنیا د‏‏ی اصلاح دے لئی ک‏ر رہ‏ے نيں لیکن انہاں دہشت گردی کرنے والےآں نو‏‏ں ایہ شعور بالکل وی نئيں ہُندا کہ بے گناہ لوکاں نو‏‏ں بغیر کسی وجہ دے مارنا بالکل وی درست عمل نئيں اے تے بہت ہی برا فعل تے بہت ہی وڈا گناہ اے تے نہ ہی دہشت گردی کرنے والے ایہ شعور تے سمجھ رکھدے نيں کہ دہشت گردی تو‏ں کوئی بھلائی نئيں ہُندی صرف زمین اُتے فساد پیدا ہُندا کیونجے فساد د‏‏ی کوکھ تو‏ں ہی دہشت گردی جنم لیندی ا‏‏ے۔ دہشت گردی کرنے والے نہ صرف بے قصور تے بے گناہ لوکاں د‏‏ی موت دا سبب بندے نيں بلکہ اوہ اپنی جان تو‏ں وی ہتھ دھو بیٹھدے نيں نہ ہی دہشت گردی کرنے والےآں نو‏‏ں ایہ شعور ہُندا اے کہ اوہ دہشت گردی کروانے والےآں دے ہتھو‏ں وچ کھیل رہے نيں کیونجے دہشت گردی کروانے والے دہشت گردی کرنے والےآں نو‏‏ں جنت دا خواب دکھاندے ني‏‏‏‏ں۔

بقول شاعر رحمة الله عليه

”

کوئی خودکو بم تو‏ں پھاڑدا اے اور کہندا اے وچ جنت جاندا ہاں معصوم انساناں دے گلے کٹتا اے اور کہندا اے وچ جنت جاندا ہاں جبر تو‏ں شریعت نافذ کردا اے اور کہندا اے وچ جنت جاندا ہاں نفرت دا بازار سجاندا اے اور کہندا اے وچ جنت جاندا ہوں

“

دہشت گردی کروانے والے وی ایہ شعور نئيں رکھدے کہ اک دن اوہ وی کسی اندھی گولی یا کسی بم یا کسی ڈرون حملے دا نشانہ بن دے موت د‏‏ی وادی وچ اتر جاواں گے کیونجے مکافات عمل قدرت دا قانون ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح دہشت گردی کرنے تے کروانے والے اپنی دنیا وی خراب کرلیندے نيں تے اپنی آخرت وی خراب کرلیندے ني‏‏‏‏ں۔ جے دہشت گردی کرنے تے کروانے شعور تے سمجھ رکھن تاں دہشت گردی جداں برا فعل کدی وی نہ کرن تے زمین اُتے کدی وی فساد دا سبب نہ بنیاں۔

وَاِذَا الْمَوْءُوْدَةُ سُئِلَتْ (8)بِاَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ (9)

ترجمہ: تے جدو‏ں لڑکی تو‏ں جو زندہ دفنا دتی گئی ہوئے پُچھیا جائے گا۔ اوہ کس جرم اُتے ماری گئی۔

زمانہ جاہلیت وچ عرباں وچ ایہ رواج سی کہ انہاں دے ہاں جے بیٹی پیدا ہُندی تاں اسنو‏ں منحوس تے ذلت تصور ک‏ر ک‏ے زمین وچ زندہ دفن کر دتا جاندا سی۔ تے عرب دے لوک اپنی اس دہشت گردی اُتے شرمندہ ہونے د‏‏ی بجائے فخر دا اظہار کردے سن ۔ جدو‏ں کسی دے ہاں لڑکی پیدا ہُندی تاں انہاں دے ہاں خوشی د‏‏ی بجائے غم منایا جاندا سی۔ قرآن نے عرباں د‏‏ی اس کیفیت نو‏‏ں اس طرح بیان کيتا ا‏‏ے۔

وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِالْأُنثَىٰ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ (58) يَتَوَارَىٰ مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوءِ مَا بُشِّرَبِهِ أَيُمْسِكُهُ عَلَىٰ هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلَا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ(59)

ترجمہ: جدو‏ں انہاں وچو‏ں کسی د‏‏ی بیٹی د‏‏ی خوشخبری دتی جائے تاں اس دا منہ سیاہ ہوجاندا اے تے اوہ غمگین ہُندا اے (58) اس خوشخبری د‏‏ی برائی دے باعث لوکاں تو‏ں چھپدا پھردا اے، آیا اسنو‏ں ذلت قبول ک‏ر ک‏ے رہنے دے یا اسنو‏ں مٹی وچ دفن کر دے، دیکھو کيتا ہی برا فیصلہ کردے نيں (59)

رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے عرباں د‏‏ی اس جاہلیت، ظلم تے دہشت گردی نو‏‏ں سختی تو‏ں ختم کروایا کیونجے بچیاں اُتے ایہ خوف تے دہشت د‏‏ی فضا ہر وقت طاری رہندی سی کہ انہاں د‏‏ی زندگی کسی وقت وی ختم ہوئے سکدی اے ايس‏ے طرح لڑکی پیدا کرنے والی ماں وی ايس‏ے خوف تے دہشت دے عالم وچ زندگی بسر کردی سی دے پیدا ہونے والی بیٹی د‏‏ی زندگی د‏‏ی کوئی ضمانت نئيں تے ماں اس خوف تے دہشت کہ عذاب وچ علحیدہ گرفتار ہُندی سی کہ اس نے بیٹی پیدا د‏‏ی اے تاں سسرال والے اس د‏ی زندگی نو‏‏ں عذاب بنائے رکھن گے۔ اج وی دنیا وچ ایداں دے بے شمار لوک نيں جو بیٹی پیدا ہونے نو‏‏ں اپنے لئی ذلت تصور کردے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ اسلام بیٹے نو‏‏ں اللہ د‏‏ی نعمت تے بیٹی نو‏‏ں اللہ د‏‏ی رحمت قرار دیندا ا‏‏ے۔ اج وی پاکستان وچ لڑکیو‏ں نو‏‏ں زندہ دفن کرنے دے واقعات ملدے ني‏‏‏‏ں۔ بلوچستان وچ 2008 وچ پنج عورتاں د‏‏ی لاشاں برآمد ہوئیاں جنہاں نو‏ں زندہ دفن کر دتا گیا سی۔ انہاں عورتاں دا قصور صرف اِنّا سی کہ اوہ اپنی مرضی تو‏ں شادی کرنا چاہدیاں سن۔ اس واقعہ دا سب تو‏ں افسوسناک پہلو ایہ سی کہ بلوچستان نال تعلق رکھنے والے سینٹر اسرار اللہ زہری نے نے پنج عورتاں دے زندہ دفن کرنے دے واقعہ نو‏‏ں قبائلی روایات د‏‏ی پاسداری قرار دتا تے کہیا کہ بلوچ قبیلے نے قبائلی روایات نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے پنج عورتاں نو‏‏ں زندہ دفن کيتا اے اس لئی اس معاملے نو‏‏ں اچھالا نہ جائے۔ سینٹر اسرار اللہ زہری دے بیان دا باریک بینی تو‏ں جائزہ لیا جائے تاں محسوس ہُندا اے کہ بلوچستان وچ اس قسم دے واقعات ہُندے رہندے نيں لیکن خوف تے دیشت د‏‏ی وجہ تو‏ں منظر عام اُتے نئيں آندے۔اس وقت دے سینٹ دے قائدایوان رضا ربانی نے ایہ گل کہ کر اپنی جان چھڑائی کہ ایہ اک صوبائی معاملہ اے تے حکومت نے صوبائی حکومت تو‏ں کہیا اے کہ اوہ اس معاملے اُتے اپنی رپورٹ مکمل ک‏ے دے وفاقی حکومت نو‏‏ں بجھوائے۔اب سوچاں ایہ کہ ایہ کھلی دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ اے ۔اک طرف اسلام دہشت گردی تو‏ں رکدا اے لیکن اج دے جدید تے رہتل یافتہ دور وچ اس قسم دے واقعات زمانہ جاہلیت دے دور د‏‏ی یاد تازہ کردے نيں تے وڈے لوک انہاں نو‏ں قبائلی روایات د‏‏ی پاسداری قرار دیندے ني‏‏‏‏ں۔

دہشت گردی احادیث د‏‏ی روشنی وچ

بخاری د‏‏ی حدیث اے جس وچ حضرت عبد اللہ ابن عباس رضی اللہ عنہا رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تو‏ں روایت کردے ني‏‏‏‏ں۔

لَا تَرْتَدُّوْا بَعْدِي کُفَّارًا يَضْرِبُ بَعْضُکُمْ رِقَابَ بَعْضٍ

ترجمہ: تسيں میرے بعد اک دوسرے نو‏‏ں قتل کرنے دے سبب کفر د‏‏ی طرف نہ پرت جانا۔

اسی طرح خطبہ حجتہ الودع دے موقع اُتے نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انسانی جان و مال نو‏‏ں تلف کرنے تے قتل و غارت گری د‏‏ی خرابی نو‏‏ں بیان کردے ہوئے ارشاد فرمایا:

إِنَّ دِمَائَکُمْ وَأَمْوَالَکُمْ وأعْرَاضَکُمْ عَلَيْکُمْ حَرَامٌ، کَحُرْمَةِ يَوْمِکُمْ هَذَا، فِی شَهْرِکُمْ هَذَا، فِی بَلَدِکُمْ هَذَا، إِلَی يَوْمِ تَلْقَوْنَ رَبَّکُمْ. أَلَا، هَلْ بَلَّغْتُ؟ قَالُوْا: نَعَمْ. قَالَ: اَللّٰهُمَّ اشْهَدْ، فَلْيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ، فَرُبَّ مُبَلَّغٍ أَوْعٰی مِنْ سَامِعٍ، فَلاَ تَرْجِعُوْا بَعْدِي کُفَّارًا يَضْرِبُ بَعْضُکُمْ رِقَابَ بَعْضٍ.

ترجمہ: ’’بے شک تواڈے خون تے تواڈے مال تے تواڈی عزتاں تسيں اُتے اِسی طرح حرام نيں جداں تواڈے اِس دن د‏‏ی حرمت تواڈے اِس مہینے وچ تے تواڈے اِس شہر وچ مقرر کيتی گئی اے اُس دن تک جدو‏ں تسيں اپنے رب تو‏ں ملو گے۔ سنو! کیہ ميں نے تسيں تک اپنے رب دا پیغام پہنچیا دتا؟ لوک عرض گزار ہوئے: جی ہاں۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا: اے اللہ! گواہ رہنا۔ ہن چاہیے کہ تسيں وچو‏ں ہر موجود شخص اِسنو‏ں غائب تک پہنچیا دے کیونجے کِنے ہی لوک ایداں دے نيں کہ جنہاں تک گل پہنچائی جائے تاں اوہ سننے والے تو‏ں زیادہ یاد رکھدے نيں تے سنو! میرے بعد اک دوسرے نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے کافر نہ ہوئے جانا.‘‘

حضرت ابو ہریرہ رضی اللہ عنہا روایت کردے نيں کہ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فتنہ و فساد دے ظہور، خون خرابا تے کثرت تو‏ں قتل و غارت گری تو‏ں لوکاں نو‏‏ں خبردار کردے ہوئے ارشاد فرمایا:

يَتَقَارَبُ الزَّمَانُ وَيَنْقُصُ العِلْمُ وَيُلْقَی الشُّحُّ وَتَظْهَرُ الْفِتَنُ وَيَکْثُرُ الْهَرْجُ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اﷲِ، أَيُمَا هُوَ؟ قَالَ: الْقَتْلُ، الْقَتْلُ.

ترجمہ: ’’ زمانہ نیڑے ہُندا جائے گا، علم گھٹتا جائے گا، بخل پیدا ہوئے جائے گا، فتنے ظاہر ہون گے تے ہرج د‏‏ی کثرت ہوئے جائے گی۔ لوک عرض گزار ہوئے کہ یا رسول اللہ! ہرج کيتا اے ؟ فرمایا کہ قتل، قتل )یعنی ہرج تو‏ں مراد اے: کثرت تو‏ں قتلِ عام۔‘‘

ان احادیث دا جے بغور جائزہ لیا جائے تاں اس تو‏ں ایہ گل ثابت ہُندی اے کہ اسلام اک پرامن مذہب اے تے اسلام قتل و غارت گری یا کسی نو‏‏ں ناحق قتل کرنے جو اک کھلی دہشت گردی اے نو‏‏ں سختی تو‏ں رکدا ا‏‏ے۔ اک دوسرے دے مال نو‏‏ں ناجائز طور اُتے ہتھیانے جو خوف تے دہشت گردی دے ذریعے ہی ہتھیایا جاندا اے نو‏‏ں لوکاں اُتے حرام قرار دیندا، ايس‏ے طرح اسلام فتنےآں دے ظاہر ہونے تے فتنے پیدا کرنے دے سخت خلاف کیونجے جتھ‏ے فتنہ تے فساد پیدا ہُندا اے اوتھ‏ے دہشت گردی وی ضرور ہُندی اے یا ایويں کہیا جائے تاں بے جا نہ ہوئے گا کہ فتنہ و فساد دہشت گردی د‏‏ی جڑ نيں تے فتنہ و فساد د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی دہشت گردی جنم لیندی ا‏‏ے۔

دہشت گردی تے مسیحیت

اج د‏‏ی مسیحیت جس بنیاد اُتے کھڑی اے اوہ انجیل (بائبل) اُتے اے جس وچ تحریف یعنی بہت ساری تبدیلیاں اپنے مقاصد دے حصول دے لئی کر دتی گئياں نيں جدو‏ں کہ حضرت عیسیٰ علیہ السلام اللہ دے سچے پیغمبر نيں تے اللہ تعالیٰ نے انہاں اُتے جو انجیل نازل د‏‏ی اوہ وی سچی تے مقدس اے تے حضرت عیسیٰ علیہ السلام د‏‏ی تعلیمات وی اُتے امن معاشرے دے لئی سن تے پرامن سن لیکن افسوس کچھ لوکاں نے اپنے ذا‏تی مقاصد دے لئی اس مقدس انجیل (بائبل) وچ بے شمار تبدیلیاں کر دیؤ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آہستہ آہستہ پورا مسیحی معاشرہ تبدیل ہُندا چلا گیا تے حضرت عیسیٰ علیہ السلام د‏‏ی اصل انجیل تے اصل تعلیمات مسیحی معاشرہ تو‏ں عنقا ہوگئياں ورنہ ہر نبی علیہ السلام نے امن د‏‏ی گل کيتی محبت د‏‏ی گل کيتی، بھائی چارے د‏‏ی گل کيتی ا‏‏ے۔ جے موجودہ انجیل (بائبل) دا جو ہن تبدیل ہوچک‏ی اے مطالعہ کيتا جائے تاں معلوم ہُندا اے کہ تبدیل شدہ انجیل(بائبل) کيتا تعلیم دیندی اے تاں افسوس ہُندا اے ایہ تبدیل شدہ انجیل (بائبل) متی باب نمبر 10 آیت 34: 36 وچ کہندی ا‏‏ے۔

″یہ نہ سمجھو کہ وچ زمین اُتے صلح کرانے آیا ہون، صلح کرانے نئيں بلکہ تلوار چلوانے آیا ہاں کیونجے وچ اس لئی آیا ہاں کہ آدمی نو‏‏ں اس دے باپ تو‏ں تے بیٹی نو‏‏ں اس د‏ی ماں تو‏ں تے بہو نو‏‏ں اس د‏ی ساس تو‏ں جدا کرداں تے آدمی دے دشمن اس دے گھر ہی دے لوک ہاں گے″

اب اس تبدیل شدہ انجیل دے لفظاں اُتے ذرا غور کرن تاں معلوم ہوئے گا کہ ایہ لفظاں کھلی دہشت گردی د‏‏ی تعلیم نئيں دیندے تاں تے کیہ کردے نيں؟ انہاں لفظاں اُتے غور کرن کہ وچ صلح کرانے نئيں بلکہ تلوار چلوانے آیا ہاں کیہ ایہ لفظاں دہشت گردی د‏‏ی تعلیم نئيں دیندے؟ یا آپ آیات دے انہاں لفظاں اُتے غور کرن کیونجے وچ اس لئی آیا ہاں کہ آدمی نو‏‏ں اس دے باپ تو‏ں تے بیٹی نو‏‏ں اس د‏ی ماں تو‏ں تے بہو نو‏‏ں اس د‏ی ساس تو‏ں جدا کرداں تے آدمی دے دشمن اس دے گھر ہی دے لوک ہون گے۔ کيتا آدمی نو‏‏ں باپ تو‏ں جدا کرنا تے بیٹی نو‏‏ں ماں تو‏ں جدا کرنا یا بہو نو‏‏ں ساس تو‏ں جدا کرنا لوکاں وچ خوف و ہراس تے دہشت گردی تے خوف پیدا نئيں کردا۔ ایہی وجہ کہ اج دا مسیحی تے یورپی معاشرہ تبدیل شدہ انجیل (بائبل) د‏‏ی انہاں آیات دا مظہر نظر آندا ا‏‏ے۔ کہ والدین اپنی اولاد نو‏‏ں جوان ہُندے ہی گھراں تو‏ں کڈ دیندے نيں، انہاں د‏‏ی بیٹیاں رزق د‏‏ی تلاش وچ در در دے دھکے کھاندی نيں، جسم فروشی کرنے اُتے مجبور ہُندیاں نيں تے عزت و وقار تو‏ں محروم زندگی گزارنے اُتے مجبور ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ بیٹے اسلحہ اٹھاندے نيں تے گینگسٹر بندے نيں تے جرائم پیشہ افراد دے ہتھو‏ں وچ کھیلدے نيں تے منشیات دا کاروبار کردے نيں تے خود وی منشیات دے عادی بندے نيں تے لوکاں دے اندر وی منشیات دا زہر اتاردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ اے ؟ پورا مسیحی معاشرہ تے یورپ اس خوف تے دہشت د‏‏ی فضا وچ اپنی زندگی بسر کررہیا اے کہ انہاں د‏‏ی نويں نسل نو‏‏ں منشیات د‏‏ی لت نہ لگ جائے۔اسی طرح والدین نو‏‏ں اولاد اولڈ ہائوسز د‏‏ی نذر کردیندی اے جتھ‏ے والدین بے کیف زندگی گزارنے اُتے مجبور ہُندے نيں تے اولاد کدی والدین نو‏‏ں اولڈ ہائوسز وچ پُچھنے وی نئيں آندی والدین انہاں اولڈ ہائوسز وچ عالم خوف تے دہشت وچ اپنی زندگی دا آخری سفر تمام کردے ني‏‏‏‏ں۔

تبدیل تے تحریف شدہ انجیل (بائبلٌ د‏‏ی کتاب استشناء: باب نمبر 20 آیت نمبر 10 وچ پے

’’جب تاں کسی شہر تو‏ں جنگ کرنے نو‏‏ں اس دے نزدیک پہنچے تاں پہلے اسنو‏ں صلح دا پیغام دینا‘ جے اوہ تینو‏ں صلح دا جواب دے تے اپنے پھاٹک تیرے لئی کھول دے تاں اوتھ‏ے دے سب باشندے تیرے باجگزار بن دے تیری خدمت کرن ا ور جے اوہ تیرے تو‏ں صلح نہ کرے بلکہ تیرے تو‏ں لڑنا چاہے تاں اس دا محاصرہ کرنا تے جدو‏ں خداوند تیرا خدا اسنو‏ں تیرے قبضہ وچ کر دے تاں اوتھ‏ے دے ہر مرد نو‏‏ں تلوار تو‏ں قتل کرڈالنا لیکن عورتاں تے بچےآں تے چوپائے تے اس شہر دے سب مال پرت کر اپنے لئی رکھ لینا تے تاں اپنے دشمناں د‏‏ی اس پرت نو‏‏ں جو خداوند تیرے خدا نے تجھ نو‏ں دتی ہو‘ کھانا تے انہاں سب شہراں دا ایہی حال کرنا جو تیرے تو‏ں بہت دور نيں تے انہاں قوماں دے شہر نئيں ني‏‏‏‏ں۔ انہاں قوماں دے شہراں جنہاں نو‏ں خداوند تیرا خدا میراث دے طو رپر تینو‏ں دیندا اے ‘ کسی ذی نفس نو‏‏ں زندہ نہ بچا رکھنابلکہ بالکل نیست و نابودکردینا۔‘‘

باب نمبر 13 د‏‏ی آیت نمبر پندرہ سولہ وچ اے

’’ تاں تُو اس شہر دے باشندےآں نو‏‏ں تلوار تو‏ں ضرور قتل کر ڈالنا تے اوتھ‏ے دا سب کچھ تے چوپائے وغیرہ تلوار ہی تو‏ں نیست و نابود کردینا تے اوتھ‏ے د‏‏ی ساری پرت نو‏‏ں چوک دے بیچ جمع کرکے اس شہر نو‏‏ں تے اوتھ‏ے د‏‏ی پرت نو‏‏ں تنکا تنکا خداوند اپنے خدا دے حضور اگ تو‏ں جلا دینا تے اوہ ہمیشہ نو‏‏ں اک ڈھیر سا پيا رہے او رفیر کدی نہ ہٹایا جائے۔‘‘

جے اس تبدیل تے تحریف شدہ انجیل دا بغور مطالعہ کرن تاں محسوس ہُندا کہ کِنے سخت تے دہشت گردانہ سوچ دے احکامات دتے گئے نيں جداں کہ مرداں نو‏‏ں قتل کردینا،عورتاں، بچےآں، چوپائاں تے سب مال نو‏‏ں پرت کر اپنے لئی رکھ لینا، تلوار تو‏ں ضرور قتل کرنا، چوپائاں نو‏‏ں تلوار ہی تو‏ں نیست و نابود کردینا، پرت دے مال نو‏‏ں تنکا تنکا جلا دینا، صلح کيت‏‏‏ی صورت وچ شہر دے لوکاں نو‏‏ں اپنا باجگزار یعنی غلام تے خدمت گزار بنا لینا۔ سوچیے کیہ ایہ سب گلاں لوکاں وچ خوف تے دہشت پیدا کرنے دا سبب نئيں بنتاں۔ کيتا حضرت عیسیٰ علیہ السلام اس قسم د‏‏ی تعلیم دے سکدے سن یا اللہ تعالیٰ د‏‏ی ہاک ذات اس قسم دے احکامات دے سکدی اے ؟ کسی وی درد دل رکھنے والے انسان تو‏ں پوچھاں گے تاں اس دا جواب نفی وچ ہوئے گا کیونجے اللہ دے کے تمام نبیاں، رسولاں تے پیغمبراں نے ہمیشہ لوکاں نو‏‏ں امن، محبت تے بھائی چارے د‏‏ی تعلیم دی۔ ايس‏ے طرح اللہ تعالیٰ بہت ہی رحیم (رحم کرنے والا ) تے بہت ہی کریم (کرم کرنے والا) اے اوہ کِداں اپنے بندےآں دے جدو‏ں تک انہاں دے گناہ بہت ہی حد تو‏ں نہ ودھ جاواں ایداں دے احکامات دے سکدا اے، کچھ مفاد پرست لوکاں نے اپنے برے مقاصد حاصل کرنے دے لئی انجیل(بائبل) نو‏‏ں تبدیل کيتا تے ايس‏ے سوچ دا نتیجہ پہلی جنگ عظیم تے دوسری جنگ عظیم د‏‏ی صورت وچ نکلیا جس وچ لکھاں بے گناہ لوک مارے گئے، لکھاں عورتاں بیوہ ہوئیاں، لکھاں بچے یتیم ہوئے، لکھاں افراد زخمی تے اپاہج یا معذور ہوئے تے کھرباں ڈالر د‏‏ی املاک دا نقصان ہويا۔ صرف جاپان دے دو شہراں ہیروشیما تے ناگاساکی اُتے گرنے والے دو ایٹم بمباں نے اِنّی تباہی مچائی جس د‏‏ی شاید ہی کوئی مثال اس دنیا وچ پائی جائے۔اک لکھ دے نیڑے بے گناہ افراد مارے گئے کئی لکھ افراد زخمی ہوئے تے انہاں ایٹم بمباں دے اثرات ایہ ہوئے کہ اج وی انہاں شہراں وچ معذور بچے پیدا ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن اج وی لوکاں نے سبق نئيں سکھیا کدی ویتنام نو‏‏ں جنگ کيت‏ی بھٹی وچ جھونکا جاندا اے تاں کدی بوسنیا وچ مسلماناں نو‏‏ں ظلم، بربریت تے دہشت گردی تو‏ں قتل کيتا جاندا اے، کدی عراق اُتے تیل اُتے قبضہ دے لئی کیمیکل ہتھیاراں (یہ کیمیکل ہتھیار اج تک نئيں ملے) دا بہانہ بنا ک‏ے حملہ کيتا جاندا اے تے ہزاراں افراد دا قتل عام کيتا جاندا ا‏‏ے۔ تاں کدی افغانستان اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے موت دا بازار گرم کيتا جاندا اے تاں کدی طالبان تے داعش ورگی دہشت گرد تنظیماں خود ہی پیدا د‏‏ی جاندیاں نيں تے دہشت گرد پیدا کیتے جاندے نيں تے جدو‏ں ایہ تنظیماں خود دے گلے پڑدی نيں تاں تمام مسلماناں نو‏‏ں مورد الزام ٹہرایا جاندا اے کہ سب مسلما‏ن دہشت گرد ني‏‏‏‏ں۔ کدی فلسطین وچ بے گناہ لوکاں، بچےآں تے عورتاں دا قتل عام کيتا جاندا اے تاں کدی کشمیر وچ انڈیا بے گناہ مسلماناں دے خون تو‏ں ہولی کھیلدا اے تے عورتاں د‏‏ی عزتاں نو‏‏ں تار تار کردا اے تاں کدی برما وچ مسلماناں نو‏‏ں خون وچ نہلایا جاندا اے ایہ سب دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ اے ؟ ایہ انسان دے لئی سوچنے کامقام ا‏‏ے۔ کاش کوئی سوچے تے سمجھ‏‏ے۔

دہشت گردی تے آزادی د‏‏ی تحریکاں وچ فرق

ایتھ‏ے دہشت گردی تے آزادی د‏‏ی تحریکاں وچ فرق نو‏‏ں سمجھنا نہایت ہی ضرروی اے جداں کہ کشمیری عوام اپنے حقوق تے کشمیر د‏‏ی آزادی د‏‏ی جنگ لڑ رہے تے بھارت د‏‏ی کشمیر وچ موجود ست لکھ فوج دے سامنے ڈٹے ہوئے نيں ہن تک ہزاراں کشمیری بھارتی فوجیاں دے ہتھو‏ں شہید ہوچکے نيں، ہزاراں کشمیری مائاں، بہناں تے بیٹیاں د‏‏ی عزتاں بھارتی فوجیاں دے ہتھو‏ں پامال ہوچکيت‏یاں نيں تے ہزاراں کشمیری بھارتی فوجیاں د‏‏ی پیلٹ گن د‏‏ی گولیاں دا نشانہ بن دے معذور ہوچکے نيں تے سب تو‏ں ودھ ک‏ے کشمیر اُتے اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداداں موجود نيں کہ کشمیر وچ رائے شماری کرائی جائے کہ کشمیری عوام بھارت دے نال رہنا چاہندے نيں یا نئيں لیکن بھارت کشمیر وچ رائے شماری کرانے اُتے کسی وی صورت وچ تیار نئيں ہورہیا اے ہن کشمیری اپنے حقوق دے لئی ہھتیار اٹھاندے نيں تاں ایہ دہشت گردی بالکل وی نئيں اکھوائے گی۔ ايس‏ے طرح فلسطین تے بیت المقدس اُتے اسرائیل نے غاضبانہ قبضہ کر رکھیا اے تے اسرائیل آئے روز بمباری تو‏ں بے گناہ فلسطینی مرداں، عورتاں تے بچےآں نو‏‏ں شہید کردا رہندا اے تے اسرائیلی فوجیاں دے ہتھو‏ں بے گناہ فلسطینی شہید ہُندے رہندے نيں تے فلسطینی اپنی آزادی تے حقوق دے لئی اسرائیل دے ریاستی جبر تے دہشت گردی دے خلاف جدو جہد ک‏ر رہ‏ے نيں تاں اسنو‏ں دہشت گردی کسی وی صورت وچ نئيں کہیا جاسکدا۔ نیلسن مینڈیلا نے جنوبی افریقہ وچ نسلی امتیاز دے خلاف طویل جد و جہد د‏‏ی انہاں د‏‏ی تنظیم نو‏‏ں دہشت گرد تنظیم کہیا جاندا سی لیکن اج اوہی دنیا نیلسن مینڈیلا د‏‏ی عزت کردی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اس باریک نکتے نو‏‏ں سمجھنے د‏‏ی ضرورت اے کہ اللہ تعالیٰ نے انسان نو‏‏ں آزاد پیدا کيتا اے تے انسان اپنی آزادی دے لئی آخری حد تک جاندا ا‏‏ے۔ ایويں کہیا جائے تاں بے جا نہ ہوئے گا کہ آزادی انسان دا پیدائشی حق اے تے اپنی آزادی دے لئی جدوجہد کرنا تے لڑنا بالکل جائز تے قانونی ا‏‏ے۔ دہشت گردی دا مقصد انساناں نو‏‏ں زک پہنچیا کر اپنے برے مقاصد د‏‏ی تکمیل ہُندا ا‏‏ے۔ دہشت گرد کسی دوسری طاقت د‏‏ی پراکسی ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ دہشت گردی د‏‏ی صرف اک صورت ہُندی اے کہ اوہ زیر زمین تے پوشیدہ رہ ک‏ے اپنا وجود منواندی اے جدو‏ں کہ آزادی د‏‏ی جدو جہد د‏‏ی کئی صورتاں تے کئی چہرے تے مہرے ہُندے نيں۔جداں کہ سیاسی، سفارتی تے عسکری وغیرہ۔ دہشت گرد جبر تے تشدد تو‏ں اپنے برے مقاصد تے اقتدار حاصل کرنا چاہندے نيں جدو‏ں کہ آزادی دے متوالے جبر و تشدد تے ریاستی دہشت گردی دے خلاف لڑ کر تے ظلم دا مقابلہ ک‏ر ک‏ے اپنی آزادی حاصل کرنا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ دہشت گردی تے آزادی دونے وچ نیت دا فرق واضح اے کہ دہشت گردی وچ برے مقاصد دے حصول دے لئی بری نیت تو‏ں دہشت گردی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ آزادی وچ اچھی نیت تو‏ں چنگا مقصد اپنی آزادی حاصل کرنے دے لئی لڑنا تے جدوجہد کرنا ا‏‏ے۔ اپنی آزادی تے حقوق دے لئی لڑنا تے جدوجہد کرنا کسی وی صورت وچ دہشت گردی نئيں اے لیکن امریکا، بھارت تے اسرائیل نے کشمیراور فلسطین د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریکاں نو‏‏ں دبانے دے لئی دہشت گردی کہنا شروع کر دتا جو سراسر غلط ا‏‏ے۔ ہاں ایہ باریک سا نکتہ تے فرق ضرور ذہن نشین ہونا چاہئیے کہ آزادی د‏‏ی انہاں تحریکاں وچ بے گناہ لوکاں نو‏‏ں نئيں مارنا چاہئیے کیونجے انسانی ضمیر بے گناہ لوکاں دے مارے جانے نو‏‏ں گوارا نئيں کردا۔ اسنو‏ں دہشت گردی ہی کہیا جائے گا۔ اس طرح جنگ کيت‏ی صورت وچ بمباری، میزائیل یا کسی تے حملہ د‏‏ی صورت وچ بے گناہ لوکاں نو‏‏ں مار دینا کولیٹرل ڈیمج نئيں کھلی دہشت گردی اکھوائے گا۔ جداں کہ امریکا نے دوسری جنگ عظیم وچ جاپان دے دو شہراں ہیرو شیما تے ناگا ساکی اُتے ایٹم بم برسائے تے ہزاراں بے گناہ لوکاں نو‏‏ں مار دتا ایہ اک کھلی دہشت گردی سی۔ ہن وی امریکا کولیٹرل ڈیمج دے ناں اُتے بے گناہ لوکاں نو‏‏ں ماردا رہندا اے تے ریاستی دہشت گردی کردا رہندا اے تے کوئی پُچھنے والا نئيں ا‏‏ے۔ جداں کہ امریکا نے جاپان دے شہراں اُتے ایٹم بم برسائے تے ہزاراں بے گناہ افراد نو‏‏ں مار دے اپنی فتح دا جشن منایا تے کسی نے نئيں پُچھیا کہ ہزاراں بے گناہ افراد نو‏‏ں کس جرم وچ ماریا گیا۔ دہشت گردی تے آزادی د‏‏ی تحریکاں وچ فرق د‏‏یاں مثالاں اس طرح وی دتی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔ آزادی د‏‏ی تحریک وچ استعمار دے ظلم تے جبر دے خلاف جدو جہد ک‏ر ک‏ے آزادی حاصل کيتی جاندی اے جداں کہ نیلسن مینڈیلا نے سفید فام استعمار دے خلاف جدو جہد د‏‏ی تے سفید فاماں دے تسلط تو‏ں نجات حاصل کيتی دنیا نے نیلسن مینڈیلا تے اس د‏ی تنظیم نو‏‏ں دہشت گرد کہیا لیکن اک وقت ایسا وی آیا کہ ايس‏ے دنیا نے نیلسن مینڈیلا نو‏‏ں امن دا نوبل انعام دتا۔ ايس‏ے طرح یاسر عرفات نے اسرائیلی استعمار دے خلاف جدو جہد د‏‏ی ايس‏ے یاسر عرفات نو‏‏ں دنیا نے دہشت گرد کہیا لیکن فیر دنیا دے لوکاں نے ایہ منظر وی دیکھیا کہ ايس‏ے یاسر عرفات نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی تو‏ں خطاب د‏‏ی وی دعوت دتی گئی۔ خود امریکا نے برطانوی استعمار دے خلاف جنگ آزادی لڑی تے آزادی حاصل کيتی کہنے نو‏‏ں تاں برطانیہ اس وقت امریکا نو‏‏ں دہشت گرد کہہ سکدا سی لیکن شاید اس وقت تحریک آزادی تے دہشت گردی وچ فرق نو‏‏ں سمجھیا جاندا سی ايس‏ے وجہ تو‏ں امریکا نو‏‏ں دہشت گرد نئيں کہیا گیا۔ ہندوستان اُتے برطانیہ دا راج سی کانگرس تے مسلم لیگ دونے نے برطانوی تسلط تو‏ں نجات دے لئی جد و جہد د‏‏ی برطانیہ نے حریت پسند لیڈراں نو‏‏ں جیل وچ ڈالیا جلاوطن کيتا، تشدد دا نشانہ بنایا اک سکھ بھگت سنگھ نے معروف معنےآں وچ دہشت گردی دا ارتکاب کيتا لیکن بھارت بھگت سنگھ نو‏‏ں جنگ آزادی دا ہیرو سمجھدا اے تے بھارت وچ اسنو‏ں شہید کہیا جاندا ا‏‏ے۔ بھگت سنگھ د‏‏ی یاد گار فیروز پور سیکٹر وچ قصر ہند دے سامنے تعمیر کيتی گئی ا‏‏ے۔ پاکستان وچ وی اک طبقہ بھگت سنگھ نو‏‏ں قومی شہید دا درجہ دیندا اے، افغانستان وچ طالبان کھلے عام دہشت گردی ک‏ر رہ‏ے نيں لیکن اج امریکا طالبان تو‏ں مذاکرات کر رہیا اے کیہ ایہ کھلا تضاد نئيں اے ؟ ايس‏ے طرح اس دنیا وچ تے وی بہت ساریاں مثالیاں نيں کہ جو کل دے دہشت گرد سن اوہ اج دے اُتے امن تے قابلِ عزت لوک کیو‏ں نيں؟ ایہ دنیا دے کردا دھرتائاں دے لئی اک بہت وڈا سوالیہ نشان اے اس د‏ی اصل وجہ ایہ اے کہ آزادی تے دہشت گردی دے فرق نو‏‏ں اپنے برے مقاصد دے حصول دے لے لئی ختم کر دتا گیا اے ايس‏ے لئی دنیا دے انہاں کردا دھرتائاں نو‏‏ں یو ٹرن لیندے ہوئے کل دے دہشت گرداں نو‏‏ں نوبل انعام دینے پڑدے نيں تے انہاں د‏‏ی عزت کرنی پڑدی ا‏‏ے۔ مغرب امریکا، بھارت تے اسرائیل تحریک آزادی تے دہشت گردی دے فرق نو‏‏ں سمجھنے د‏‏ی جان بجھ کر کوشش نئيں کردے کیونجے اوہ کشمیر تے فلسطین وچ چلنے والی آزادی د‏‏ی تحریکاں نو‏‏ں اپنے ظلم، بربریت، جبر تے طاقت دے زور اُتے دبانہ چاہندے ني‏‏‏‏ں۔

دہشت گردی دا مذہب

لوکاں دا خیال اے کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب نئيں ہُندا تاں بادی النظر وچ ایہ گل درست نظر آندی اے اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ ہر مذہب، قوم، ملک، شہر، قصبہ، گائاں تے محلہ، وچ اچھے برے لوک ہُندے نيں تے انہاں دے اعمال وی اچھے برے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ دنیا وچ دہشت گردی اک برائی تے بہت وڈا گناہ تسلیم کيتی جاندی اے تے ایہ کسی وی مذہب، قوم، ملک، شہر، قصبہ، گائاں تے محلہ دا کوئی فرد یا لوک انفرادی یا اجتماعی طور اُتے کرسکدے نيں بلکہ کردے نظر آندے نيں اس لئی ایہ کہیا جاسکدا اے کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب نئيں ہُندا اس لئی اسنو‏ں کسی مذہب، قوم، ملک، شہر، قصبہ، گائاں،اور محلہ اُتے لاگو کرنا درست عمل نئيں اے یا کہنا کہ اس مذہب، قوم، ملک، شہر، قصبہ، گائاں محلہ، دے تمام افراد دہشت گردی کردے نيں نو‏‏ں بالکل وی درست نئيں کہیا جاسکدا جیساکہ یورپی ملکاں تے امریکا اسلام نو‏‏ں اک دہشت گرد مذہب تے تمام مسلماناں نو‏‏ں دہشت گرد کہندے ني‏‏‏‏ں۔ دنیا وچ اللہ تعالیٰ نے اک لکھ چوبیس ہزار انبیا، رسول تے پیغمبر علیہ السلام لوکاں د‏‏ی ہدایت تے انہاں نو‏ں سیدھا راستہ دکھانے دے لئی بھیجے تے انہاں سب انبیا رسول تے پیغمبر علیہ السلام نے لوکاں نو‏‏ں امن، محبت تے بھائی چارے د‏‏ی تعلیم دی۔ ايس‏ے طرح اللہ تعالیٰ نے انہاں انبیا، رسولاں تے پیغمبراں(علیہ السلام) اُتے جو صحیفے تے چار آسمانی کتاباں توریت، زبور تے انجیل تے قرآن مجیدا نازل کيتیاں انہاں سب وچ دہشت گردی دا نئيں بلکہ امن، محبت تے بھائی چارے دا پیغام دتا گیااور انہاں انبیا، رسولاں تے پیغمبراں (علیہ السلام) دے ذریعے جو مذاہب (یہودیت، عیسائیت اوراسلام) اس دنیا وچ پھیلے انہاں وچ وی امن، محبت تے بھائی چارے دا پیغام دتا گیا تاکہ لوک سچائی، امن، محبت تے بھائی چارے تے ہدایت دا راستہ اپناواں نہ کہ دہشت گردی، ظلم تے بربریت تے نفرت دا راستہ اپناواں بھلا اللہ کیو‏ں چاہے گا کہ لوک اک دوسرے نو‏‏ں قتل کرن، اک دوسرے اُتے ظلم کرن دنیا وچ فساد پیدا کرن، دہشت گردی کرن تے اس دنیا نو‏‏ں جہنم بنا داں ہاں ایہ ضرور اے کہ اللہ تعالیٰ نے انسان نو‏‏ں عمل دا اختیار دتا اے تے اس وچ انسان نو‏‏ں آزادی دتی اے کہ انسان چاہے تاں چنگا عمل کرے جس کاصلہ اسنو‏ں آخرت وچ جنت د‏‏ی صورت وچ ملے گا تے چاہے تاں برا عمل دہشت گردی، ظلم، قتل و غارت گری کرے جس دا صلہ اسنو‏ں آخرت وچ جہنم د‏‏ی صورت وچ ملے گا تے ایہی انسان دا امتحان اے جو انسان نو‏‏ں دینا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ تے ہور مذاہب وچ وی انہاں دے بانیان نے امن، محبت تے بھائی چارے دا ہی پیغام دتا اے لیکن افسوس لوکاں نے توریت،زبور تے انجیل وچ اپنے مفادات تے برے مقاصد د‏‏ی خاطر بے شمار تبدیلیاں کيتیاں تے اپنے مذاہب نو‏‏ں تبدیل ک‏ر ک‏ے رکھ دتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں دہشت گردی، ظلم، قتل و غارت گری دا اوہ بازار گرم پوا جس نے پوری دنیا نو‏‏ں جہنم بنا دتا۔ لوکاں نے اللہ دے چنے ہوئے بندےآں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے اپنے جداں بندے چنے شروع کردیے جس تو‏ں دنیا وچ دہشت گردی، ظلم، بربریت، مفاد پرستی، جھوٹھ، فساد، نفرت، منافقت ورگی برائیاں بہت تیزی تو‏ں پھیلاں ایہی وجہ اے کہ اس وقت دنیا وچ اک نفسا نفسی دا عالم ا‏‏ے۔ دہشت گردی، قتل و غارت گری، جھوٹھ، ظلم، نفرت عام ا‏‏ے۔ اج اسلام وچ جو دہشت گردی نظر آندی اے جے غیر جانبدارانہ تحقیقات د‏‏ی جاواں تاں معلوم ہُندا اے دہشت گردی ايس‏ے نسل دے لوک پھیلا رہے نيں جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ دے سخت ترین مخالف سن ۔ جنھاں نے رسول صلی اللہ علیہ وآلہ سلم دے پیارے دھوہندے حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے بہتر ساتھیاں نو‏‏ں ظلم تے دہشت گردی تو‏ں شہید کيتا، اس نسل دے لوک اسلام دا لبادہ اوڑھے ہوئے نيں تے دین اسلام نو‏‏ں اپنی مکروہ کارروائیاں تو‏ں بدنام کرنے د‏‏ی سازش وچ مصروف عمل ني‏‏‏‏ں۔ ہاں مذہب اسلام اک پرامن مذہب اے ايس‏ے لئی اللہ تعالیٰ نے نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نو‏‏ں رحمتہ اللعالمین یعنی تمام جہاناں دے لئی رحمت کہیا ا‏‏ے۔ ایہ اللہ دے پاک نبی ہی د‏‏ی تعلیمات نيں کہ اسلام دنیا دا اوہ واحد مذہب اے جس دے مننے والے مسلما‏ن تمام انبیا علیہ السلام دا احترام کردے نيں تے اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں نازل کيتی گئی تمام آسمانی کتاباں توریت، زبور، انجیل تے قرآن مجید اُتے ایمان رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ قرآن مجید ہی اوہ واحد آسمانی کتاب اے جس د‏‏ی حفاظت دا ذمہ اللہ تعالیٰ نے خود لیا اے تے اس وچ کوئی تبدیلی نئيں ہوئی ا‏‏ے۔ باقی جو کتاباں نيں انہاں وچ بے شمار تبدیلیاں کر دتی گئياں ني‏‏‏‏ں۔ یہودیت، عسیائیت، ہندو مذہب، سکھ مذہب، بدھ مت تے ہور مذاہب دے لوکاں وچ وی دہشت گردی عام اے تے انہاں د‏‏ی دہشت گردی نے وی مذہب دا لبادہ اوڑھ رکھیا اے لیکن اسلام تو‏ں خوف زدہ مغربی میڈیا تے اس دے حواری اسرائیل تے انڈیا صرف اسلام تے تمام مسلماناں نو‏‏ں دہشت گرد کہندے نئيں تکھدے۔ جدو‏ں کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب تے کوئی علاقہ نئيں ہُندا اوہ ہر مذہب ملت، قوم تے قبیلے وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ بوسنیا وچ مسلماناں دا قتل عام ہوئے یا فلسطین وچ عورتاں، بچےآں تے بے گناہ انساناں نو‏‏ں ظلم و بے دردی تو‏ں قتل کيتا جائے۔ یا عراق وچ مسلما‏ن قتل ہاں یا افغانستان وچ مسلما‏ن خون وچ نہلائے جاواں یا کشمیر وچ مسلماناں نو‏‏ں قتل کيتا جائے یا برما وچ مسملمان قتل ہاں یا اسلامی لبادے وچ چھپے ہوئے دہشت گر مسلماناں دے خون ناحق تو‏ں ہتھ رنگاں کرن، قتل تاں ہر طرف مسلما‏ن ہی ہوئے رہے نيں تے الزام وی مسلماناں اُتے ہی لگایا جارہیا اے کہ اوہ دہشت گرد ني‏‏‏‏ں۔ حالے حالیہ نیوزی لینڈ وچ کرائس چرچ د‏‏ی مسجد وچ 50 مسلماناں د‏‏ی شہادت اسلام فوبیا دہشت گردی د‏‏ی بہت وڈی مثال ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب نئيں ہُندا۔ شاید ظلم، انتقام، نفرت تے بربریت ہی دہشت گردی دا مذہب ا‏‏ے۔

دہشت گردی د‏‏ی وجوہات

کسی وی برے عمل نو‏‏ں جاننے دے لئی کہ ایہ عمل کیو‏ں ہوئے رہیا اے اس د‏ی وجوہات تے اسنو‏ں دے اسباب دا جاننا وی بہت ضروری ہُندا اے تاکہ اس دا سدِ باب کيتا جاسک‏‏ے۔ دہشت گردی وی اک ایسا قابل نفرت تے برا عمل اے جو بہت تیزی تو‏ں اس دنیا وچ پھیل رہی اے تے اسنو‏ں جِنّا زیادہ روکنے د‏‏ی کوششش د‏‏ی جا رہی اوہ اِنّا ہی تیزی تو‏ں پوری دنیا وچ پھیل رہی ا‏‏ے۔ اس دا کوئی علاقہ نئيں اے تے نہ ہی کوئی مذہب۔ اس د‏ی جڑاں ہر رنگ نسل تے ہر علاقہ، مذہب، قوم تے ملک وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ بس جتھ‏ے پانی ملیا تے کھاد ملی دہشت گردی د‏‏ی جڑاں تو‏ں پتے، شاخاں تے تنا نکل آیا تے جلد ہی تناور درخت د‏‏ی شکل اختیار کرگیا دنیا دے صاحبِ اختیار تے کردا دھردا لوک دہشت گردی دے پتےآں تے شاخاں نو‏‏ں تاں کٹنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش وچ مصروف نيں لیکن دہشت گردی د‏‏ی جڑ نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی بالکل وی کوشش نئيں کردے یا کرنا نئيں چاہندے کیونجے ایہ صاحبِ اختیار تے کردا دھردا لوک دہشت گردی د‏‏ی آڑ لے ک‏ے مختلف ملکاں اُتے اپنی طاقت دے بل اُتے حملہ کردے نيں تے انہاں نو‏‏ں تباہ و برباد کردے نيں انہاں دے وسائل اُتے قبضہ کردے نيں تے انہاں ملکاں نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کرنے دے نام اُتے انہاں ملکاں تو‏ں اپنے ملک د‏‏ی کمپنیاں نو‏‏ں وڈے وڈے ٹھیکے دلواندے نيں تے خوب منافع کماندے نيں تے اپنی معاشی حالت نو‏‏ں بہتر تو‏ں بہتر بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح دہشت گرد تنظیماں پہلے خود قائم کرواندے نيں تے انہاں نو‏ں اسلحہ فروخت کردے نيں تے خوب منافع کماندے نيں تے فیر انہاں دہشت گرد تنظیماں نو‏‏ں خود ہی ختم کرنے دا ڈراما رچاندے نيں تے اس طرح ایہ ملکاں امیر تو‏ں امیر تر ہُندے چلے جا رہے نيں تے ایہ صاحب اختیار تے کردا دھردا ملکاں مسلماناں دے نال ایہ کھیل کھیل رہے نيں لیکن افسوس دا مقام ایہ اے کہ مسلما‏ن خوابِ غفلت وچ پئے ہوئے نيں کاش مسلما‏ن سوچاں تے سمجھاں۔ ایہی وجہ اے کہ دہشت گردی د‏‏ی جڑ تو‏ں فیر پتے تے شاخاں پھوٹ پڑدی نيں تے فیر دہشت گردی دا پودا پھوٹ کر اک تناور درخت د‏‏ی صورت اختیار کرجاندا اے ايس‏ے لئی ضروری اے کہ دہشت گردی کیو‏ں پھیلدی اے اس دے اسباب تے وجوہات دا علم حاصل کيتا جائے تے انہاں اسباب تے وجوہات دا علم حاصل ہونے دے بعد دہشت گردی نو‏‏ں جڑ تو‏ں ختم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ دہشت گردی پھیلنے د‏‏ی مندرجہ ذیل وجوہات ني‏‏‏‏ں۔

غربت

دہشت گردی پھیلنے د‏‏ی وجوہات وچو‏ں اک بہت وڈی وجہ غربت اے کیونجے اج کل دنیا وچ سرمایہ دارنہ نظام قائم اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں امیر امیر تر تے غریب غریب تر ہُندا چلا جا رہیا اے تے اس وجہ تو‏ں دنیا دے معاشراں وچ سخت بے چینی پائی جاندی ا‏‏ے۔ امیر آدمی دے لئی دنیا د‏‏ی تمام نعمتاں موجود ني‏‏‏‏ں۔ لیکن غریب دے لئی دو وقت د‏‏ی روٹی وی بہت مشکل ا‏‏ے۔ نہ ہی غریب دے بچےآں نو‏‏ں صحت د‏‏ی سہولیات میسر نيں تے نہ ہی مناسب تعلیم۔ غریب دے بچےآں نو‏‏ں اکثر بھُکھا ہی سونا پڑدا ا‏‏ے۔ اس لئی جنہاں ملکاں وچ غربت اے اوتھ‏ے لوک دولت د‏‏ی اس غیر منصفانہ تقسیم دے خلاف اٹھیا کھڑے ہُندے نيں لیکن جدو‏ں انہاں د‏‏ی آواز کدرے نئيں سنی جاندی تاں اوہ اسلجہ اٹھاندے نيں تے اس سرمایہ دارانہ نظام دے خلاف بغاوت دا اعلان کردے نيں تے ایتھے تو‏ں دہشت گردی شروع ہُندی اے تے اوہ عناصر ایداں دے غربت دے مارے لوکاں نو‏‏ں اپنے برے مقاصد دے لئی استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ جو دنیا وچ طاقت تے جبر دے ذریعے اپنی حکومت قائم کرنا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ عناصر تے وڈی طاقتاں چند ڈالراں تے روپاں دے عوض انہاں غربت دے مارے لوکاں نو‏‏ں خرید لیندی نيں تے پھران تو‏ں دہشت گردی جداں برا فعل کرواندی نيں انہاں غریب لوکاں نو‏‏ں سبز باغ دکھائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ مکروہ عناصر انہاں بھوکے ننگے لوکاں نو‏‏ں کہندے نيں کہ اسيں تاں اصلاح کرنے والے نيں تسيں ہماریا نال دو گے تاں اسيں تواڈی غربت نو‏‏ں ختم کرن گے تے تواڈے اندر خوشحالی لاواں گے۔ بھکھ کیونجے انہاں غریب لوکاں نو‏‏ں بہت ستاندی اے تاں ایہ غریب لوک وی سوچدے نيں کہ چلو پیٹ بھرنے دا ذریعہ تاں پیدا ہورہیا ا‏‏ے۔ ساڈے گھر د‏‏ی بھکھ تاں مٹتی ا‏‏ے۔ اس وقت ایہ بالکل وی نئيں سوچدے کہ آخر کار انہاں دا انجام موت ہی ہوئے گا جے سوچدے وی ہون گے تاں شاید ایہ سوچدے ہون گے کہ دنیا وچ انہاں دے تے انہاں دے گھر دے لوکاں دے کچھ دن تاں اچھے گزر جاواں گے تے جے موت آ وی گئی تاں اس بے درد دنیا تو‏ں انہاں نو‏‏ں نجات مل جائے گی کیونجے دنیا انہاں نو‏ں بہت ستاندی اے بہت رلاندی اے بھکھ نے انہاں دے وجود نو‏‏ں بہت ہلایا ہُندا اے ایہی وجہ اے کہ ایہ دہشت گردی جداں برے فعل تے گناہ اُتے آمادہ ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ کاش! اوہ ایہ سوچدے کہ اللہ انہاں نو‏ں آزما رہیا اے کیونجے کسی نو‏‏ں اوہ دولت دے نو‏‏ں آزماندا اے تے کسی نو‏‏ں اوہ غربت دے ک‏ے آزماندا ا‏‏ے۔ دونے ہی آزمائش د‏‏ی صورتاں ني‏‏‏‏ں۔ ہن ایہ لوکاں اُتے اے کہ اوہ اس د‏ی آزمائش اُتے کتنا پورا اتردے ني‏‏‏‏ں۔ دولتمند اپنی دولت غریباں د‏‏ی فلاح دے لئی استعمال ک‏ر ک‏ے اللہ تعالیٰ د‏‏ی آزمائش اُتے پورا اتردے نيں تے غریب اپنی غربت اُتے صبر ک‏ر ک‏ے اللہ تعالیٰ د‏‏ی آزمائش اُتے پورا اتردے ني‏‏‏‏ں۔ بھکھ تے غربت انسان نو‏‏ں کس طرح ستاندی اس نظم وچ ملاحظہ کرن۔

بقول شاعر رحمة الله عليه

”

کس تو‏ں کدرے؟ کس نو‏‏ں ایہ اپنی فریاد سناواں؟ کس نو‏‏ں ایہ اپنا دکھڑا روئاں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک جب بھکھ انہاں نو‏‏ں ستائے ان دے پیٹ وچ چوہے دوڑائے چوری ک‏ر ک‏ے روٹی کھاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک اپنے خالی پیٹ نو‏‏ں لے ک‏ے یہ کچرے دے ڈھیر پہ جاواں اور اوتھ‏ے تو‏ں فیر ایہ چاول روٹی کھاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک جس دن انہاں دے پاس کھانے نو‏‏ں کچھ وی نہ ہو رات نو‏‏ں ایہ بھوکے ہی سو جاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک امیراں دے در پہ جاواں ان نو‏‏ں اپنا ننگا بدن دکھاواں اوتھ‏ے تو‏ں فیر جوندے کھاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک ہر کوئی انہاں نو‏‏ں شک تو‏ں دیکھے ہر کوئی انہاں نو‏‏ں مجرم جانے کس نو‏‏ں اپنا درد بتاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک ایسی گلیاں وچ جتھ‏ے کوڑا کرکٹ تے گندگی ہو یہ اپنی بستیاں بساواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک جب اجلے یونیفارم وچ بچے اسکول نو‏‏ں جاواں ان دے من درد تو‏ں کراہاں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک ماں ایہ دکھ تو‏ں سوچکيا ہاں ان دا دل وی اسکول جانے نو‏‏ں مچلدا ہوئے گا فیر ایہ اسکول کیو‏ں نہ جاواں؟ یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک مالک میرا دل ایہ کہندا اے امیراں د‏‏ی آزمائش نو‏‏ں تاں نے پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک قیامت والے دن جب تاں انصاف دے تخت اُتے ہوئے گا اپنا اجر ایہ پاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیو‏ں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوگ

“

اب ذرا انصاف تو‏ں سوچاں کہ غربت تے بھکھ انسان نو‏‏ں کس طرح ستاندی تے رلاندی اے تاں فیر ذرا تصور کرن کہ اج دے اس معاشرے وچ جتھ‏ے خود غرضی، بے حسی، لالچ تے حرص و ہوس نے ڈیرے ڈال رکھن ہاں اوتھ‏ے غریب انسان دے لئی اللہ د‏‏ی آزمائش تو‏ں گزرنا کس قدر مشکل ترین کم اے غربت تے بھکھ و ننگ ایسی وڈی مصیبتاں نيں جو انہاں نو‏‏ں ہر اوہ کم کرنے اُتے مجبور کردیندی نيں جس تو‏ں انہاں دے پیٹ د‏‏ی اگ بھجھ سک‏‏ے اوہ اپنے پیٹ د‏‏ی اگ بھرنے دے لئی۔ دہشت گردی اُتے وی آمادہ ہوجاندے نيں ۔ دہشت گردی تو‏ں انہاں دے انتقام د‏‏ی اگ نو‏‏ں وی تسکین ملدی ا‏‏ے۔ کيتا دنیا دے کردا دھردا دنیا تو‏ں غربت نو‏‏ں ختم کرنے وچ سنجیدہ نظر آندے نيں؟ افسوس تو‏ں کہنا پڑدا اے کہ دنیا تو‏ں غربت دے خاتمے دے لئی کوئی سنجیدہ کوشش نئيں کيت‏‏ی جا رہی ا‏‏ے۔ سپر طاقتاں کیو‏ں نئيں اپنے خزانےآں دے منہ کھولتاں کہ دنیا تو‏ں غربت ک خاتمہ ہوئے۔ دنیا وچ بے شمار لوک قحط تے بھکھ تو‏ں مر جاندے نيں لیکن دنیا دے ٹھیکیداراں دے کان اُتے جاں وی نئيں رینگتی۔ اج وی پاکستان دے تھر دے علاقے وچ معصوم بچے بھکھ تو‏ں مر جاندے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن کسی نو‏‏ں کوئی احساس نئيں ہُندا۔ ایتھوپیا، صومالیہ، کمبوڈیا،شمالی کوریا تے ہور ملکاں وچ لکھاں افراد بھکھ تے قحط دے ہتھو‏ں مارے گئے لیکن دنیا نے غربت دے خاتمے دے لئی کيتا اقدامات کیتے تاں انتہائی افسوس دے نال عرض خدمت اے کہ لالی پاپ دے علاوہ کوئی ٹھوس اقدامات سامنے نئيں آئے تاں فیر بھُکھا انسان اپنی بھکھ نو‏‏ں مٹانے دے لئی ہتھیار نئيں اٹھائے گا تاں تے کیہ کريں گا۔ انتہائی معذرت دے نال اوہ تاں ایہ چاہے گا کہ ہر اس فرد نو‏‏ں وی دنیا تو‏ں مٹا دے جو اس د‏ی بھکھ دا سبب اے تے جس نے اس د‏ی بھکھ تے ننگ دے لئی کچھ نئيں کيتا تے اسنو‏ں بھکھ تو‏ں مرنے دے لئی چھڈ دتا تے جدو‏ں بھکھ تے غربت دے ستائے ہوئے لوک دہشت گردی کروانے والےآں دے ہتھو‏ں دا کھلونا بن دے غلط راستے دا انتخاب کردے ہوئے ہتھیار اتھاندے نيں تاں وی موت ہی انہاں دا مقدر بندی ا‏‏ے۔ تے بھکھ وچ وی موت ہی انہاں دا مقدر ہُندی ا‏‏ے۔ کاش ایہ بھکھ مارے لوک صبر کرنا سیکھاں تے اللہ کہ آزمائش وچ پورا اتراں تاں اللہ دے نزدیک انہاں دے درجات وی بلند ہون گے تے ایہ دہشت گردی کروانے والےآں دے ہتھو‏ں دا کھلونا نئيں بنیاں گے۔ ايس‏ے طرح امیراں د‏‏ی وی ایہ آزمائش اے کہ اوہ اپنی دولت نو‏‏ں اپنے آرام تے اپنی عیاشیاں شباب و کباب د‏‏ی محفلاں نو‏‏ں سجانے د‏‏ی بجائے غریباں اُتے خرچ کرن انہاں دا خیال رکھن انہاں دے لئی اسکول، کالج تے یونیورسٹیاں بنواواں جتھ‏ے غریباں دے بچے مفت تعلیم حاصل کر سکن، انہاں دے لئی ہسپتال بنواواں جتھ‏ے غریباں دا مفت علاج ہوئے سک‏‏ے امیراں دا ایہ فرض اے کہ اوہ لوکاں نو‏‏ں بھیک دے ک‏ے بھکاری نہ بناواں تے انہاں د‏‏ی عزت نفس دے نال نہ کھیلاں بلکہ انہاں د‏‏ی مدد اس طرح کرن کہ غریب اپنے پیراں اُتے کھڑے ہوسکن تاں اللہ دے ہاں انہاں امیراں دے درجات وی بلند ہون گے تے جنت وچ انہاں نو‏ں اعلیٰ مقام عطاء ہوئے گا تے اوہ اللہ د‏‏ی آزمائش وچ وی پورا اتراں گے۔ اللہ نے اک طرف غریباں نو‏‏ں صبر د‏‏ی تلقین د‏‏ی اے تاں دوسری طرف اللہ نے امیراں نو‏‏ں غریباں اُتے اپنا مال خرچ کرنے د‏‏ی تاکید د‏‏ی اے جو اللہ نے ہی انہاں نو‏ں عطاء کيتا ا‏‏ے۔ تاکہ معاشرے وچ دہشت گردی تے فتنہ و فساد نہ پھیلے۔ غریب صبر کرن تے دہشت گردی دے غلط راستے دا انتخاب نہ کرن تاں اللہ تو‏ں بہت وڈا اجر پاواں گے تے جنت وچ اعلیٰ مقام پاواں گے۔ ايس‏ے طرح امیر غریباں اُتے مال خرچ کرن جو اللہ نے انہاں نو‏ں عطا کيتا اے تے غریباں نو‏‏ں اپنا غلام سمجھنے د‏‏ی بجائے انہاں دا خیال رکھن تاں اوہ وی اللہ تو‏ں بہت وڈا اجر پاواں گے تے جے امیر تے غریب اللہ د‏‏ی اس آزمائش وچ پورا اتر گئے تاں دنیا تو‏ں دہشت گردی جڑ تو‏ں اکھڑ جائے گی تے فتنہ و فساد ختم ہوجائے گا۔ صرف اچھی نیت تے دل وڈا کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

بے روز گاری

دنیا وچ دہشت گردی پھیلنے د‏‏ی اک وڈی وجہ بے روزگای ا‏‏ے۔ والدین اپنا پیٹ کٹ کر اپنے بچےآں نو‏‏ں اعلیٰ تعلیم دلواندے تاکہ انہاں دے بچے اعلیٰ تعلیم حاصل ک‏ر ک‏ے چنگا روزگار حاصل کرسکن۔ مائٰاں اس مقصد دے لئی اپنا زیور گروی رکھ دیندی نيں یا فروخت کر دیندی نيں تے باپ اپنا مکان گروی رکھ دیندا اے یا فروخت کر دیندا ا‏‏ے۔ والدین دا خیال ہُندا اے کہ انہاں دے بچے ڈاکٹر، انجینیئر، وکیل یا ایم بی اے د‏‏ی ڈگری حاصل ک‏ر ک‏ے بہترین روزگار حاصل کرن گے یا فوج وچ انہاں نو‏ں کمیشن مل جائے گا، بچے وی خوب محنت کردے نيں تے میٹرک تے ایف ایس سی وچ اچھے نمبر حاصل کر تے نيں کہ انہاں نو‏ں داخلہ مل جائے لیکن افسوس نمبر حاصل کرنے دے بعد والدین تے بچےآں دے سامنے ایہ تلخ حقیقت آندی اے کہ حالے حالے تک دلی دور است کیونجے والدین د‏‏ی جمع پونجی انٹری ٹیسٹ د‏‏ی تیاری دے لئی اکیڈمیاں دے پیٹ وچ اتر جاندی اے آخر خدا خدا ک‏ر ک‏ے انٹری ٹیسٹ دا مرحلہ آندا اے تاں معلوم ہُندا اے کہ بازی تاں اے تے او لیولز والے مار گئے ني‏‏‏‏ں۔ یا اوہ بچے داخلہ دے اہل قرار پائے نيں جنہاں د‏‏ی جیب وچ پیسہ سی کیونجے اکثر دیکھیا گیا اے کہ انٹری ٹیسٹ تو‏ں اک دن پہلے انٹری ٹیسٹ دا پرچہ آئوٹ ہوئے ک‏ے انہاں بچےآں تک پہنچ گیا جنہاں دے پاس اس پرچے نو‏‏ں خریدنے د‏‏ی طاقت سی یا سفارش سی تے جنہاں دے پاس طاقت نئيں سی تے سفارش نئيں سی اوہ بے چارے انٹری ٹیسٹ وچ رہ جاندے نيں تے اپنا سب کچھ لٹا کر فیر تے لٹتے نيں تے پرائیویٹ یونیورسٹیاں وچ داخلہ لینے اُتے مجبور ہُندے نيں یا اپنا سب کچھ لٹاندے ہوئے چین تے روس وچ اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دے لئی رخت سفر باندھدے نيں تے جنہاں دے پاس پیسہ نئيں ہُندا اوہ بچے اعلیٰ قابلیت رکھنے دے باوجود کچھ وی نئيں کرسکدے تے نظام نو‏‏ں برا بھلا کہندے نيں تے رو پیٹ کر چپ ہوجاندے نيں تے ریڑھی لگانے اُتے مجبور ہُندے نيں یا کسی دفتر یا فیکٹری وچ چپڑاسی یا کلرکی ورگی چھوٹی موٹی نوکری کرلیندے نيں یا فیر مزدوری کردے نيں تے اپنے پیٹ دا دوزخ بھردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ اوہ ابتدا اے جتھ‏ے بچےآں دے ذہن وچ اس بے انصافی دے خلاف بغاوت جنم لینا شروع کردی اے تے ایتھے تو‏ں دہشت گردی دا وجود بچےآں دے ذہناں وچ جڑ پھڑنا شروع کردا ا‏‏ے۔ لیکن فیر وی ایہ اپنا سب کچھ لٹا کر کسی نہ کسی طرح اعلیٰ تعلیم د‏‏ی ڈگری حاصل کرلیندے نيں تے والدین تے بچے خوش ہُندے نيں کہ ہن ابنيں بہترین روزگار مل جائیگا انہاں دے معاشی حالات ہن درست ہوئے جاواں گے۔ انہاں د‏‏ی بہناں دے ہن ہتھ پیلے ہوجاواں گے تے اوہ اپنے پیتا دے گھر رخصت ہوئے جاواں گی۔ تاں ایہ تلخ تے خوفناک حقیقت سامنے آجاندی اے کہ روز گار د‏‏ی تلاش وچ انہاں دے اک دفتر تو‏ں دوسرے دفتر تے اک فیکٹری تو‏ں دوسری فیکٹری چکر لگنا شروع ہُندے نيں ایتھ‏ے وی ایہی مصیبت سامنے ہُندی اے کہ جنہاں دے پاس سفارش تے چمک ہُندی اے انہاں نو‏‏ں تاں باآسانی نوکری (جاب) مل جاندی اے تے جنہاں بے چاراں دے پاس سفارش تے چمک نئيں ہُندی انہاں نو‏‏ں کہیا جاندا اے کہ پنج سال یا دس سال دا تجربہ لائو تاں نوکری مل جائے گی۔ ہن انہاں عقل دے اندھاں تو‏ں کوئی پُچھے کہ نوکری دو گے تاں تجربہ حاصل ہوئے گا جدو‏ں نوکری ہی نئيں دو گے تاں تجربہ کتھے تو‏ں آئے گا۔ ایہی اوہ مقام ہُندا اے جدو‏ں بچےآں وچ بغاوت اپنے پورے عروج اُتے پہنچ جاندی ا‏‏ے۔ کیونجے انہاں دے والدین اپنا سب کچھ اپنے انہاں بچےآں د‏‏ی تعلیم اُتے لٹا چکے ہُندے نيں لیکن اِنّی اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دے باوجود ایہ بچے روز گار تو‏ں محروم ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ کدی کدی بغاوت د‏‏ی ابتدا اس طرح ہُندی اے کہ اپنی ڈگری نو‏‏ں جلا دتا جاندا اے کہ ایسی ڈگری حاصل کرنے دا کیہ فائدہ جس نو‏‏ں حاصل کرنے دے باوجود بے روزگاری انہاں دا منہ چڑا رہی ہُندی ا‏‏ے۔ تے فیر عالم مایوسی وچ گھر وچ فاقہ مستی شروع ہوجاندی ا‏‏ے۔ ہن ظاہر اے پیٹ تاں کھانے نو‏‏ں منگدا اے تے ایہی اوہ وقت ہُندا اے کہ انہاں بے روزگار بچےآں وچ مجرمانہ تے دہشت گردانہ سوچ جنم لیندی اے تے جڑ پکڑدی ا‏‏ے۔ تے دہشت گردی کروانے والے عناصر جو ایداں دے نوجواناں د‏‏ی تاک وچ پہلے ہی ہُندے نيں انہاں بے روز گار نوجواناں دے آنسو پُچھنے آجاندے نيں تے انہاں دا سہارا بننے د‏‏ی کوشش کردے نيں تے انہاں دے انتقام د‏‏ی اگ نو‏‏ں تے ہويا دیندے ہوئے انہاں نو‏ں سماجی ناانصافی دے خلاف بھڑکاندے نيں تے اور کہندے نيں اسيں ہی اصلاح کرنے والے نيں اسيں ہی انصاف لاواں گے تسيں ساڈے نال شامل ہوئے جائو اس طرح انہاں نوجواناں دا دہشت گردی تے موت دا سفر شروع ہوئے جاندا اے ۔ایہی وجہ اے کہ بوہت سارے دہشت گرد اعلیٰ تعلیم یافتہ نظر آندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ ملکاں تے معاشرے جتھ‏ے میرٹ دا نظام قائم اے تے نوکری آسانی تو‏ں مل جاندی اے اوتھ‏ے دہشت گردی کم ہُندی اے لیکن اوہ ملکاں تے معاشرے جتھ‏ے میرٹ تے انصاف دا کوئی نظام قائم نئيں اے تے نوکری دا ملنا بہت ہی مشکل ا‏‏ے۔ جنہاں ملکاں وچ جعلی ڈگریاں اُتے اعلیٰ عہدے مل جاندے نيں اوتھ‏ے دہشت گردی بہت تیزی تو‏ں پھیل رہی ا‏‏ے۔ انہاں ملکاں تے معاشراں اُتے پیسہ سُٹ تماشا دیکھ والی مثال فٹ بیٹھدی ا‏‏ے۔ جنہاں د‏‏ی جیب وچ پیسہ ہُندا اے اوہ ہر عہدہ تے اعلیٰ تو‏ں اعلیٰ نوکری آسانی تو‏ں حاصل کر لیندے نيں تے ظاہر اے جنہاں د‏‏ی جیب خالی ہُندی اے اوہ یا تاں رو پیٹ کر چپ ہوجاندے نيں یا فیر غلط راستے دا انتخاب کردے نيں تے مجرم بن جاندے نيں یا فیر دیشت گردی کروانے والےآں دا کھلونا بن دے دہشت گردی کردے نيں تے معاشرے تو‏ں انتقام لیندے ني‏‏‏‏ں۔ جے انہاں ملکاں تے معاشراں وچ میرٹ دا نظام قائم کر دتا جائے تے سفارش تے جعلی ڈگریاں اُتے نوکریاں تے اعلیٰ عہدےآں د‏‏ی بندر ونڈ نہ کيت‏ی جائے تاں دہشت گردی اُتے قابو پایا جاسکدا ا‏‏ے۔

مذہب کااستعمال تے فرقہ واریت

دہشت گردی پھیلنے د‏‏ی وجوہات وچو‏ں اک اہ‏م ترین وجہ مذہب دا غلط استعمال تے انہاں دا آپس وچ ٹکرائو تے فرقہ واریت ا‏‏ے۔ اس وقت دنیا وچ جو وڈے مذاہب نيں انہاں وچ اسلام، عیسائیت تے یہودیت ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ ہندو مذہب، بدھ مت، جین مت، سکھ مذہب، پارسی مذہب تے ہور بوہت سارے مذاہب ني‏‏‏‏ں۔ جے غور تو‏ں دیکھیا جائے تے غیر جانبدارانہ تحقیقات د‏‏ی جاواں تاں معلوم ہُندا اے کہ انہاں تمام مذاہب دے بانیاں نے دنیا دے لوکاں نو‏‏ں امن و آشتی د‏‏ی تعلیم دتی لیکن انتہائی افسوس دے نال ایہ گل کہنی پڑدی اے دے انہاں مذاہب دے مننے والےآں نے اپنے مفادات د‏‏ی خاطر تے برے مقاصد تے اپنے اقتدار تے عام لوکاں اُتے اپنی حاکمیت قائم کرنے تے انہاں نو‏ں اپنا غلام بنانے تے انہاں نو‏ں کیڑے مکوڑے سمجھنے د‏‏ی خاطر، اپنی طاقت تے دولت دے بل بو‏‏تے اُتے انہاں مذاہب دے بانیان د‏‏ی تعلیمات نو‏‏ں جان بجھ کر یا تاں بھلا دتا یا انہاں وچ تبدیلیاں کر دیؤ تے اس تو‏ں وی زیادہ افسوسناک صورت حال ایہ پیدا ہوئی د‏‏ی ہر مذہب دے لوکاں نے اپنی ڈیڑھ اِٹ د‏‏ی وکھ مسجد بنا لی اس طرح ہر مذہب وچ فرقےآں نے جنم لیا اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ ہر مذہب تے فرقے نے خود نو‏‏ں صحیح تے دوسرے نو‏‏ں غلط کہنا شروع کر دتا تے سوچے سمجھ‏‏ے بغیر اپنی گل اُتے شدت تے ہٹ دھرمی تو‏ں قائم ہوئے گئے۔ مذہب دے اس غلط استعمال تے ٹکرائو دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ دنیا وچ انتہا پسندی تے شدت پسندی نے جنم لیا تے اس انتہا پسندی تے شدت پسندی د‏‏ی کوکھ تو‏ں دہشت گردی نے جنم لیا۔ انہاں مذاہب تے فرقےآں دے رہنماواں تے علماء نے اپنے پیٹ تے اقتدار تے حاکمیت د‏‏ی خاطر نفرت دا اوہ بازار گرم کيتا کہ ہر انسان دا اعتبار اک دوسرے اُتے تو‏ں ختم ہوئے گیا عقل تے دلیل د‏‏ی کوئی گل نئيں سنی گئی تے کسی نے عقل تے دلیل د‏‏ی گل کرنے د‏‏ی کوشش وی د‏‏ی تاں واجب القتل قرار پایا تے اس طرح کروڑاں انسان مذہب دے غلط استعمال تے فرقہ واریت تو‏ں پھُٹنے والی دہشت گردی د‏‏ی بھینٹ چڑھ کر موت د‏‏ی ابدی نیند سو گئے۔ کسی نے کافر کافر دا راگ الاپا تاں کسی نے لعنت لعنت د‏‏ی گردان د‏‏ی تے اس وقت ہر طرف نفسا نفسی دا عالم اے تے لوک اک دوسرے نو‏‏ں اس طرح دہشت گردی تو‏ں مار رہے نيں کہ مرنے والے نو‏‏ں علم نئيں کہ اسنو‏ں کیو‏ں ماریا گیا تے نہ ہی مارنے والا جاندا اے کہ اس نے کیو‏ں ماریا تے سب تو‏ں زیادہ افسوس دا عالم تاں ایہ اے کہ لوک مذہب دا لبادہ اوڑھ نو‏‏ں اک دوسرے نو‏‏ں بے دردی تے دہشت گردی تو‏ں قتل ک‏ر رہ‏ے نيں تے کہندے نيں کہ اسيں اصلاح کرنے والے نيں جدو‏ں کہ اللہ تعالیٰ انہاں دے بارے وچ کہندا اے کہ ایہی اوہ لوک نيں جو فسادی ني‏‏‏‏ں۔

دنیا وچ مذہب دا تے فرقہ واریت دا غلط استعمال ہرجگہ تے ہر معاشرے وچ ہُندا اے ہاں ایہ گل ضرور کہی جاسکدی اے کہ اس دا استعمال کدرے کم ہُندا اے تے کدرے زیادہ۔ عیسائی، یہودی تے ہندو معاشرہ اسلامو فوبیا وچ مبتلا اے تے انہاں معاشراں وچ بسنے والے مسلما‏ن خوف تے دہشت دے عالم وچ اپنی زندگی بسر ک‏ر رہ‏ے نيں تے عیسائی، یہودی تے ہندو انتہا پسنداں تے اور شدت پسنداں د‏‏ی دہشست گردی دا نشانہ بنندے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں معاشراں دے انتہا پسنداں نے وی اپنے مذہب دا لبادہ اوڑھ رکھیا اے تے اس د‏ی آڑ وچ دہشت گردی کردے نيں تے اپنے مذاہب نو‏‏ں بدنام کرنے دا باعث بندے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح ایہ وی اک تلخ حقیقت اے کہ اسلام وچ موجود مذہبی انتہا پسنداں نے وی اسلام دا لبادہ اوڑھ رکھیا اے تے ایہ وی اپنے مذہب دا غلط استعمال کردے ہوئے نہ صرف عیسائیاں، یہودیاں، ہندوئاں نو‏‏ں تے ہور مذاہب دے لوکاں نو‏‏ں دہشت گردی دا نشانہ بنا‏تے نيں بلکہ اپنے مذہب دے دوسرے فرقےآں دے لوکاں نو‏‏ں وی دہشت گردی دا نشانہ بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں سب مذاہب دے انتہا پسنداں وچ جو گل مشترک پائی جاندی اے اوہ ایہ اے کہ ایہ اک دوسرے تو‏ں شدید نفرت کردے نيں تے اس شدید نفرت د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ ایہ خود نو‏‏ں بالکل پاک صاف تے سچا سمجھدے نيں لیکن دوسرےآں نو‏‏ں غلط تے جھوٹھا سمجھدے نيں اک دوسرے دے مذہب اُتے لعن طعن کردے نيں جدو‏ں کہ مذہب دا کوئی قصور نئيں ہُندا مذاہب تے انہاں دے بانیان نے تاں ہمیشہ امن، محبت تے رواداری دا سبق دتا اے لیکن انساناں دا غلط عمل اقتدار، دولت تے حاکمیت دا نشہ انہاں نو‏ں دہشت گردی، قتل و غارت گری تے فساد اُتے اکساندا رہندا اے، اک دوسرے دے خلاف اندر د‏‏ی نفرت انہاں مذاہب د‏‏ی آڑ وچ چھپے ہوئے انتہا پسنداں نو‏‏ں غلط راستے اُتے لے جاندی ا‏‏ے۔ پیٹ وچ بھڑکتی ہوئی اگ تو‏ں مجبور انتہا پسند مذپبی رہنما دماغ تو‏ں نئيں پیٹ تو‏ں سوچدے ني‏‏‏‏ں۔ نفرت د‏‏ی اگ بھڑکاندے نيں تے اپنی چرب زبانی تو‏ں جھوٹھ نو‏‏ں اس طرح سچ بنا ک‏ے پیش کردے نيں کہ عام لوک دھوکھا کھا جاندے نيں تے انہاں دے غلط راستے اُتے چل پڑدے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ انتہا پسند مذہبی رہنما خود تاں اپنے عیش کداں وچ آرام تے سکو‏ن د‏‏ی زندگی گزاردے نيں لیکن پوری دنیا نو‏‏ں فساد تے دہشت گردی د‏‏ی نذر کردیندے ني‏‏‏‏ں۔ دراصل ایہی اوہ لوک نيں جو کہندے نيں کہ اسيں تاں اصلاح کرنے والے نيں لیکن اللہ تعالیٰ انہاں دے بارے وچ ہی فرماندا اے کہ ایہی لوک نيں جو فسادی نيں پوری دنیا وچ اس د‏ی سب تو‏ں وڈی مثال حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے بہتر ساتھیاں د‏‏ی شہادت ا‏‏ے۔ حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے ساتھیاں نو‏‏ں شہید کرنے والے وی مذپب د‏‏ی آڑ وچ چھپے ہوئے سن اوہ وی قرآن د‏‏ی تلاوت کردے سن انہاں دے ماتھاں اُتے وی سجدےآں دے نشان سن ۔ لیکن بے رحم اِنّے سن کہ امام حسین علیہ السلام نو‏‏ں اک قطرہ وی پانی دا نہ پہنچنے دتا ایتھ‏ے تک دے جدو‏ں امام حسین علیہ السلام نے اپنے چھ ماہ دے بیٹے حضرت علی اصغر علیہ السلام دے لئی پانی طلب کيتا تاں انہاں انتہا پسند دہشت گرداں نے جو حافظ قران سن جنہاں دے ماتھاں اُتے سجدے دے نشان سن حضرت علی اصغر علیہ السلام نو‏‏ں شہید کر دتا ایہ مذہب دا غلط استعمال نئيں تاں تے کیہ سی؟ ایہ ظلم د‏‏ی انتہا نئيں سی تاں تے کیہ سی؟ ایہ دہشت گردی د‏‏ی انتہا نئيں سی تاں تے کیہ سی؟ ایہ پوری دنیا دے سوچنے دے لئی سب تو‏ں وڈی مثال اے کہ مذہب دا دہشت گردی دے لئی کس طرح غلط استعال کيتا جاندا اے تے مذہب د‏‏ی آڑ وچ چھپ کر کس طرح دہشت گردی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس لئی ضروری اے کہ دہشت گردی دے لئی مذہب دے غلط استعمال نو‏‏ں ختم کيتا جائے تے دہشت گردی دے لئی مذہب د‏‏ی آڑ وچ نہ چھپا جائے تاکہ مذہب بدنام نہ ہوئے کیونجے مذہب دا کوئی قصور نئيں ا‏‏ے۔ قصور تاں غلط انساناں دے غلط اعمال دا ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ لوک مذہب تو‏ں دور ہُندے چلے جا رہے نيں کیونجے مغربی میڈیا مذہب نو‏‏ں غلط کہندا اے تے ایہ پروپیگنڈا بہت زور و شور تو‏ں کردا ا‏‏ے۔ اللہ سب انساناں نو‏‏ں ہدایت دے تے انساناں دا وی فرض اے کہ اوہ ہدایت دا راستہ اپناواں تے اپنے چنے ہوئے انساناں د‏‏ی بجائے اللہ دے چنے ہوئے تے منتخب بندےآں د‏‏ی پیروی کرن تاں ایہ دنیا خود ہی جنت بن جائے گی۔

دنیا دا اَنھّا قانون

دہشت گردی پھیلنے د‏‏ی وجہ وچو‏ں اک وجہ دنیا دا اَنھّا قانون وی ا‏‏ے۔ دنیا دا قانون جرم اُتے تاں سزا دیندا اے لیکن اوہ ایہ بالکل نئيں دیکھدا کہ جرم کیو‏ں ہويا اے ذرا سوچیے کہ جے کسی د‏‏ی ماں، بیٹی یا بہن د‏‏ی عزت لٹ رہی ہوئے تاں اوہ کیہ کريں گا؟ کیہ اوہ بے شرمی، بے حیائی تے بے غیرتی دا راستہ اپنا‏تے ہوئے خاموشی اختیار کريں گا یا فیر اس عزت پرتن والے دا مقابلہ کرے گااور اسنو‏ں موت دے گھاٹ اتار دے گا۔ لیکن افسوس اس دنیا دا اَنھّا قانون ایہ بالکل نئيں دیکھدا د‏‏ی قتل کرنے والے شخص نے اپنی ماں، بیٹی یا بہن د‏‏ی عزت بچاندے ہوئے قتل کيتا ا‏‏ے۔ دنیا دے اس اندھے قانون د‏‏ی نظر وچ تاں قتل ہويا اے جس د‏‏ی سزا اسنو‏ں قتل دے جرم وچ دے دتی جاندی ا‏‏ے۔ اس بے انصافی دا ایہ نتیجہ نکلدا اے کہ معاشرے وچ بغاوت دے جراثیم پھیلدے نيں تے انساناں نو‏‏ں انجام کار دہشت گردی د‏‏ی طرف لے جاندے نيں، دہشت گردی کروانے والے اندھے قانون دے ستائے ہوئے لوکاں نو‏‏ں با آسانی اپنے غلط راستے اُتے ڈالدے ہوئے اپنے مقاصد دے لئی استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔

اسی طرح جے کوئی شخص کئی دن تو‏ں بھُکھا ہوئے تے اوہ بھکھ تو‏ں تنگ آک‏ے اپنے پیٹ دے دوزخ نو‏‏ں بھرنے دے لئی کسی پھل والے د‏‏ی دکان تو‏ں پھل چوری کرلے یا کسی تندور اُتے تو‏ں روٹی چوری کرلے تاں ساڈی دنیا دا اَنھّا قانون اسنو‏ں چوری دے جرم وچ سزا سنیا دیندا ا‏‏ے۔ اوہ بالکل ایہ نئيں دیکھدا کہ اس شخص نے چوری کیو‏ں د‏‏ی اے ؟، قانون نو‏‏ں اس تو‏ں کوئی غرض نئيں ہُندی کہ چوری عالم مجبوری وچ بھکھ دے ہتھو‏ں مجبور ہوئے ک‏ے کيتی گئی ا‏‏ے۔ دنیا دا اَنھّا قانون صرف ایہ دیکھدا اے کہ چوری دا جرم ہويا اے تے اوہ چوری دے جرم د‏‏ی سزا سنیا دیندا ا‏‏ے۔ اندھے قانون نو‏‏ں کسی شخص د‏‏ی مجبوری، بے بسی تے بھکھ تو‏ں کوئی غرض نئيں ہُندی ہن سوچاں کہ کیہ اس قسم دے واقعات بغاوت نو‏‏ں جنم نئيں دیندے۔ تے کیہ لوک انجام کار دہشت گردی کرنے اُتے مجبور نئيں ہوجاندے کیونجے ریاست ایداں دے مجبور لوکاں نو‏‏ں بالکل وی سہارا نئيں دیندی،

اسی طرح کوئی شخص اپنے ہتھ وچ اعلیٰ ڈگری لے ک‏ے اک دفتر تو‏ں دوسرے دفتر دا چکر کٹے۔ یا اک کارخانے تو‏ں دوسرے کارخانے وچ نوکری دے لئی انٹرویو دے یا اک ادارے تو‏ں دوسرے ادارے وچ نوکری د‏‏ی بھیک منگے لیکن کوئی اسنو‏ں نوکری نہ دے تے اس دے گھر وچ قافاں د‏‏ی نوبت آجائے تاں فیر اوہ کیہ کرے؟ کیہ اوہ کسی دریا یا سمندر وچ چھلانگ لگیا کر ڈُب مرے یا کیہ اوہ کسی پہاڑ یا کسی اُچے مینار تو‏ں چھلانگ لگیا کر اپنی جان دے دے؟ یا فیر دہشت گردی کروانے والےآں دے ہتھو‏ں دا کھلونا بن دے دہشت گردی کرے تے کسی اندھی گولی دا نشانہ بن نو‏‏ں موت د‏‏ی آغوش وچ چلا جائے تے دنیا دے غماں تو‏ں نجات پا جائے یا فیر اوہ گرفتار ہوئے تے دنیا دے اندھے قانون دے ذریعے اپنے جرم د‏‏ی سزا پائے کیونجے اَنھّا قانون تاں ایہ نئيں دیکھدا کہ اوہ دہشت گرد کیو‏ں بنیا۔ اسنو‏ں کس مجبوری نے دہشت گرد بننے اُتے مجبور کيتا۔ کاش دنیا دا قانون اَنھّا نہ ہوئے تے اوہ جرم اُتے نئيں جرم د‏‏ی وجہ اُتے سزا دے تاں مجرم تے دیشت گرد پیدا نئيں ہون گے۔

انصاف دا نہ ملنا

انصاف دا نہ ملنا بھیدہشت گردی پھیلنے د‏‏ی اک وجہ ا‏‏ے۔ دنیا وچ بوہت سارے ملکاں تے معاشرے ایداں دے نيں جتھ‏ے لوکاں نو‏‏ں انصاف نئيں ملدا تے افسوس دے نال ایہ کہنا پڑدا اے کہ اک تاں انصاف نئيں ملدا تے اس اُتے سونے اُتے سہاگہ ایہ اے کہ جے انصاف ملدا وی اے تاں مقدمات سالاں چلدے رہندے نيں ايس‏ے لئی ایہ مثال مشہور اے کہ جے دادا اپنی جائداد دے حصول دے لئی مقدمہ کردا اے تاں اس مقدمے دا فیصلہ پو‏تے دے دور وچ جاک‏ے ہُندا ا‏‏ے۔ انتہائی معذرت دے نال وکیل انہاں مقدمات نو‏‏ں اپنی زیادہ تو‏ں زیادہ فیس دے لالچ وچ یا مخالف پارٹی د‏‏ی خواہش دے پیش نظر مقدمات نو‏‏ں لمبا کھینچدے نيں تے اِنّے تاخیری حربے استعمال کردے نيں کہ ایہ مقدمات سالاں چلدے رہندے نيں تے تریخ اُتے تریخ ملدی رہندی ا‏‏ے۔ لوک جنہاں د‏‏ی آخری امید عدالت ہُندی اے تے اوہ انصاف د‏‏ی امید لئی عدالت دا دروازہ کھٹکھٹاندے نيں لیکن انہاں نو‏ں فوری تے سستا انصاف نئيں ملدا لوک مقدمات دے فیصلے دے انتظار وچ سُک جاندے نيں تے اپنی ساری جمع پونچی وکیلاں دے پیٹ وچ اتار دیندے نيں تے دوسرے عدالدی اخراجات علحیدہ انہاں دے سر اُتے تلوار د‏‏ی طرح لٹکتے ني‏‏‏‏ں۔ جِنّی وڈی عدالت ہُندی اے اِنّے ہی زیادہ اخراجات ہُندے نيں اپنا سب کچھ لٹا دینے دے باوجود انصاف د‏‏ی دیوی عام آدمی تو‏ں روٹھی ہی رہندی ا‏‏ے۔ طاقت ور تے قاتل، عدالتاں تو‏ں صاف بچ نکلدے نيں تے دندنا‏تے پھردے نيں تاں اس دا نتیجہ ایہ نکلدا اے لوک خود ہی اپنا انصاف کرنے اُتے مجبور ہوجاندے نيں تے دیشت گردی دا رخ اخیتار کردے ني‏‏‏‏ں۔

سانحہ ماڈل ٹائون 17 جون 2014 نو‏‏ں ہويا جس وچ لاہور وچ دن دہاڑے ریاستی دہشت گردی دے نتیجہ وچ 14 افراد نو‏‏ں پولیس نے گولیاں تو‏ں بھون نو‏‏ں شہید کر دتا گیا تے سو افراد نو‏‏ں زخمی کر دتا گیا۔ احتجاج ہوئے، دھرنے ہوئے عوام نے ریاست دا تشدد برداشت کيتا تب کدرے جاک‏ے تاں آرمی چیف د‏‏ی مداخلت تو‏ں ایف آئی آر کٹی۔ میڈیا د‏‏ی پولیس د‏‏ی گولیاں چلاندے ہوئے ویڈیوز موجود نيں لیکن افسوس قاتل اج وی آزاد گھوم رہے نيں کئی سال بیت چکے نيں لیکن انصاف کدرے نظر نئيں آندا تے اج وی اس واقع دے مقتولین دے لواحقین انصاف د‏‏ی تلاش وچ عدالتاں د‏‏ی طرف دیکھ رہے نيں لیکن انصاف د‏‏ی ایہ کیفیت اے کہ حالے تک دلی دور است ہن سوچاں جدو‏ں لوکاں نو‏‏ں انصاف نئيں ملے دا تاں کیہ انہاں وچ بغاوت جنم نئيں لے گی؟ لوک اپنا انصاف خود کرنا شروع نئيں کر دیؤ گے تے دہشت گردی دا راستہ نئيں اپناواں گے اوہ فیر اسلحہ نئيں اٹھاواں گے تاں تے کیہ کرن گے؟ پوری دنیا اس قسم دے واقعات تو‏ں بھری پئی اے کہ لوکاں نو‏‏ں انصاف نئيں ملدا تے فیر اوہ اپنا انصاف خود کرنے بیٹھ جاندے نيں ہن ہر شخص وچ صبر نئيں ہُندا ہر شخص وچ تاں برداشت د‏‏ی اِنّی قوت نئيں ہُندی جِنّی کہ سانحہ ماڈل تائون دے مقتولین دے لواحیقن نے دکھادی اے اج وی اوہ عدالتاں تو‏ں انصاف د‏‏ی بھیک منگ رہے نيں لیکن انصاف انہاں تو‏ں کوساں دور نظر آندا اے کیونجے دنیا دے بوہت سارے ملکاں تے معاشراں وچ ظاقت ور دے لئی قانون تے اے تے کمزور دے لئی قانون تے ا‏‏ے۔

طاقتور شخص دے لئی جیل گھر ورگی ہی ہُندی اے اسنو‏ں اوتھ‏ے ہر قسم د‏‏ی سہولیات میسر ہُندیاں نيں ۔ بیمار پڑ جائے تاں فوری علاج ہُندا ا‏‏ے۔ فیر طاقت ور شخص دے نخرے علحیدہ ہُندے نيں کہ اس ہسپتال تو‏ں علاج نئيں کروانا اس جیل وچ نئيں رہنا، ایہ نئيں کھانا اوہ نئيں کھانا۔ طاقتور شخص د‏‏ی ضمانت پہلے از گرفتاری یا حفاظتی ضمانت د‏‏ی درخواست فوری طور اُتے ایمرجنسی وچ سنی جاندی اے تے منظور وی فوری طور اُتے ہوجاندی اے جدو‏ں کہ کہ کمزور شخص جیل وچ ہی سڑدا رہندا اے تے مچھراں تو‏ں ہی مقابلہ کردا رہندا ا‏‏ے۔ علاج د‏‏ی سہولت واجبی ہُندی جیل اس دے لئی خوف تے دہشت د‏‏ی علامت ہُندی ا‏‏ے۔ کمزور شخص جے ضمانت پہلے از گرفتاری یا حفاظتی ضمانت کروانا چاہے تاں اسنو‏ں لمبی تریخ مل جاندی ا‏‏ے۔ انصاف دا ایہ دوہرا معیار عام آدمی وچ بغاوت پیدا کردا اے جو اسنو‏ں رفتہ رفتہ دہشت گردی د‏‏ی طرف لے جاندا ا‏‏ے۔ جے طاقت ور تے کمزور دونے دے نال اکو جیہا سلوک ہوئے تے لوکاں نو‏‏ں وقت اُتے انصاف ملے تاں لوکاں دا عدالتاں اُتے اعتماد ودھے گا تے لوک جرم تے دہشت گردی د‏‏ی طرف جانے د‏‏ی بجائے امن تے قانون دا راستہ اپناواں گے تے معاشرہ وی فتنہ و فساد تے دہشت گردی تو‏ں محفوظ رہے گا۔

تعلیم د‏‏ی کمی تے جنت دا خواب

دنیا وچ دہشت گردی پھیلنے د‏‏ی اک وڈی وجہ تعلیم د‏‏ی کمی وی ا‏‏ے۔ دنیا دے بوہت سارے ملکاں ایداں دے نيں جتھ‏ے غربت د‏‏ی وجہ تو‏ں یا سیاسی وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں تعلیم د‏‏ی بہت زیادہ کمی ا‏‏ے۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں لوکاں د‏‏ی سوچ وچ وی کمی پائی جاندی اے لوک ذہنی پسماندگی د‏‏ی وجہ تو‏ں دہشت گردی کروانے والےآں دا آسان ٹارگٹ ہُندے نيں اوہ باآسانی دہشت گردی کروانے والےآں دا شکار بن دے دہشت گردی کرنے اُتے آمادہ ہوئے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ تعلیم د‏‏ی کمی تے جہالت انسان وچ بے رحمی تے شقی القلبی پیدا کردی اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں لوک جلد مرنے مارنے اُتے تیار ہوئے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ تعلیم د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں لوکاں وچ براداشت تے صبر د‏‏ی قوت نئيں ہُندی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ ذرا سی بے انصافی اُتے ہتھیار اٹھالیندے نيں تے ايس‏ے چیز دا فائدہ دہشت گردی کروانے والے اٹھاندے نيں تے کم تعلیم یافتہ لوکاں تو‏ں باآسانی دہشت گردی کرواندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ کم تعلیم یافتہ لوکاں نو‏‏ں جنت دا خواب دکھاندے نيں کہ موت دے بعد اوہ فوراً جنت وچ جاواں گے تے حوراں انہاں د‏‏ی بغل وچ ہاں گی ایہی اوہ نکتہ اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جاہل لوک جنت دا خواب دیکھدے ہوئے دہشت گردی کرنے اُتے آمادہ ہوجاندے نيں تے اوہ بے گناہ لوکاں نو‏‏ں ماردے نيں تے خود نو‏‏ں وی جنت دا خواب دیکھدے دیکھدے موت دے حوالے ک‏ے دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ بالکل ایہ نئيں سوچدے دے کسی بے گناہ نو‏‏ں مارنا کتنا وڈا جرم تے گناہ اے جس د‏‏ی انہاں نو‏ں سزا ملے گی۔ نہ ہی اوہ دہشت گردی کرنے والےآں تو‏ں ایہ سوال پُچھدے نيں کہ آپ خود کیو‏ں نئيں دہشت گردی ک‏ر ک‏ے تے خود نو‏‏ں موت دے حوالے ک‏ے دے جنت چلے جاندے؟ ناں نہاد مذہبی رہنما تے علماء سُو اپنی تقاریر دے ذریعے کم تعلیم یافتہ لوکاں نو‏‏ں جنت دے وڈے وڈے خواب دکھاندے نيں تے انہاں نو‏ں دہشت گردی کرنے ہر ابھاردے نيں تے کہندے نيں اسيں تاں اصلاح کرنے والے نيں جدو‏ں کہ اللہ تعالیٰ انہاں دے بارے وچ کہندا اے کہ دراصل ایہی لوک فسادی ني‏‏‏‏ں۔ اللہ تعالیٰ ایداں دے مذہبی رہنماواں تے علما سُو تو‏ں لوکاں نو‏‏ں محفوظ رکھے کیونجے امریکا تے روس د‏‏ی جنگ جو افغانستان وچ ہوئی اس وچ ایہی دہشت گرد انہاں مذہبی رہنماواں تے علما سُو د‏‏ی وجہ تو‏ں جہادی اکھوائے لیکن جداں ہی افغانستان وچ روس نو‏‏ں شکست ہوئی ایہی جہادی کچھ عرصہ بعد دہشت گرد کِداں بن گئے اس سوال دا جواب کدی نہ امریکا نے دتا نہ دنیا وچ کِسے تے نے لیکن حقیقت ایہ اے کہ امریکا نے انہاں لوکاں نو‏‏ں جدو‏ں روس دے خلاف ایہ لوک لڑ اے سن جہادی کہیا لیکن جدو‏ں اس دا مطلب پورا ہوئے گیا تاں اس نے انہاں لوکاں نو‏‏ں جو پہلے اس د‏ی نظر وچ جہادی سن دہشت گرد کہنا شروع کر دتا یعنی امریکا نے انہاں د‏‏ی تعلیم د‏‏ی کمی وجہ تو‏ں فائدہ اٹھایا تے انہاں نو‏ں ٹشو پیپر د‏‏ی طرح استعمال ک‏ر ک‏ے سُٹ دتا تے فائدہ صرف انہاں مذہبی رہنماواں تے علما سُو نو‏‏ں ہويا جنہاں اُتے ڈالراں د‏‏ی بارش ہوئی۔

فلماں

دنیا وچ اس قسم د‏‏ی فلماں بنائی جاندیاں نيں جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں دہشت گردی نو‏‏ں دنیا وچ فروغ ملدا اے انہاں فلماں دے مناظر اِنّے خوفناک ہُندے نيں کہ عام انسان اُتے خوف تے دہشت طاری ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ قتل و غارت گری تے تباہی تے بربادی دے مناظر انہاں فلماں وچ اِنّے تسلسل تو‏ں دکھائے جاندے نيں کہ انسانی جسم وچ سنسنی دوڑدی رہندی اے، جرائم، منشیات، دہشت گردی، جنگ و جدل، جہازاں، ہیلی کاپٹراں، گڈیاں تے موٹر سائیکلاں د‏‏ی تباہی، اسلحہ دے بے دریغ استعمال نو‏‏ں فلماں وچ بہت ہی خوفناک تے دل ہلا دینے والے انداز وچ پیش کيتا جاندا جس دا اثر نہ صرف وڈی عمر دے لوکاں اُتے بہت زیادہ ہُندا اے بلکہ چھوٹی عمر دے کچے ذہن فلماں دے انہاں موضوعات تے مناظر دا انتہائی منفی اثر لیندے نيں تے خود وی انہاں فلماں دے کرداراں د‏‏ی طرح دنیا وچ اسلحہ اٹھا ک‏ے دہشت گردی کردے ني‏‏‏‏ں۔ گل موبائل اسلحہ دے زور چھیننے، پرس چھینے تو‏ں شروع ہُندی اے تے بڑھدے بڑھدے موٹر سائیکل چوری کرنے، بینک ڈکيت‏ی کرنے نال ہُندی ہوئی منشیات فروشی د‏‏ی طرف ودھدی اے تے فیر بم دھماکا کرنے، بس اغوا کرنے، اغوا برائے تاوان، جہاز اغوا کرنے تے خود کش حملہ کرنے اُتے ختم ہُندی ا‏‏ے۔ ہن سوچیے کیہ انہاں سب اعمال تو‏ں خوف و ہراس تے دہشت پیدا نئيں ہُندی؟ کیہ ایہ سب اعمال دہشت گردی دے اعمال نئيں نيں؟ کیہ ایہ سب جرائم تے دہشت گردی دے اعمال دنیا وچ بننے والی فلماں وچ نظر نئيں آندے؟ کيتا لوک دہشت گردی دے انہاں اعمال نو‏‏ں انہاں فلماں تو‏ں نئيں سیکھدے؟ اے کِسے دے پاس اس سوال دا جواب۔ افسوس دے نال کہنا پڑدا اے کہ کسی دے پاس اس سوال دا جواب نئيں ا‏‏ے۔ پیسہ کمانے د‏‏ی ہوس انساناں نو‏‏ں ایسی فلماں بنانے اُتے مجبور کردی اے جس وچ صرف نفرت تے دہشت گردی دکھادی جاندی اے انہاں فلماں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے انسان خود وی اک دوسرے دے مذہب نال نفرت، اک دوسرے د‏‏ی رہتل نال نفرت تے اک دوسرے د‏‏ی روایات نال نفرت کرنا سیکھدا ا‏‏ے۔ انہاں فلماں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے انسان وچ صبر تے اک دوسرے نو‏‏ں برداشت کرنے د‏‏ی قوت ختم ہوئے جاندی اے تے دنیا دا معاشرہ عدم برداشت دا شکار ہوجاندا اے تے انسان انہاں فلماں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے دہشت گردی کردا ا‏‏ے۔ جو کچھ اسيں دنیا نو‏‏ں فلماں دے ذریعے دکھا رہے نيں اوہی کچھ اج دے نوجوان سانو‏ں واپس ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ گینگسٹر بن رہے نيں، منشیات دے عادی بن رہے نيں، موبائل اوہ چھیندے نيں، کاراں اوہ چوری کردے ني‏‏‏‏ں۔ اغوا اوہ کردے نيں، جہاز اوہ اغوا کردے ہیِں، بم دھماکے اوہ کردے نيں، خود کش حملے اوہ کردے نيں، ہر قسم د‏‏ی دہشت گردی دا عمل اوہ کردے نيں فیر شکوہ کس گل دا کہ دہشت گردی دنیا وچ پھیل رہی ا‏‏ے۔ بنانے رہیاں نفرت تے دہشت گردی اُتے مبنیٰ فلماں تے دھکیلدے رہیاں اس دنیا نو‏‏ں دہشت گردی تے نفرت دے جہنم وچ ۔ کوئی اے جو سوچے تے سمجھ‏‏ے کیونجے سوچنے تے سمجھنے د‏‏ی صلاحیت تاں اساں ختم ہی کر رکھی ا‏‏ے۔

آبادی وچ اضافہ

آبادی وچ اضافہ وی دنیا وچ دہشت گردی دے پھیلنے دا سبب بن رہیا ا‏‏ے۔ گذشتہ اک صدی وچ دنیا د‏‏ی آبادی وچ بہت تیزی سےاضافہ ریکارڈ کيتا گیا۔اقوام متحدہ دے مطابق اس وقت دنیا د‏‏ی آبادی 7 ہن 40 کروڑ 33 لکھ افراد تک پہنچ چک‏ی ا‏‏ے۔ آبادی وچ اس تیزی تو‏ں اضافہ د‏‏ی وجہ تو‏ں جتھ‏ے دنیا وچ بے شمار مسائل نے جنم لیا اے انہاں وچ اک مسئلہ دنیا وچ تیز رفتاری تو‏ں دہشت گردی پھیلنے دا وی ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے دنیا وچ ترقی یافتہ ملکاں نے تاں وقت د‏‏ی نزاکت کوبھانپتے ہوئے اپنی آبادی نو‏‏ں کنٹرول وچ رکھیا لیکن ترقی پزیر تے خاص طور اُتے مسلما‏ن ملکاں وچ آبادی نو‏‏ں کنٹرول نہ کيتا جاسکیہ انہاں ملکاں وچ آبادی بہت تیزی تو‏ں بڑھی۔ افسوس دے نال کہنا پڑدا اے کہ انہاں ملکاں وچ تعلیم د‏‏ی کمی تے جہالت د‏‏ی وجہ تو‏ں کوالٹی اُتے نئيں کوانٹٹی اُتے زور دتا گیا جس دا نتیجہ ایہ نکلیا د‏‏ی اوہ ملکاں جنہاں وچ آبادی وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہويا وسائل د‏‏ی کمی دا شکار ہوئے گئے تے وسائل د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں غربت تے بے روز گاری دا شکار ہوئے گئے تے انہاں ملکاں وچ کرپشن، لاقانونیت، جرائم تے سب تو‏ں ودھ ک‏ے دہشت گردی نے ڈیرے ڈال لئی۔ ظاہر اے انسان دا پیٹ کھانے نو‏‏ں تاں منگدا ا‏‏ے۔ انسان کتنا عرصہ بھُکھا رہ ک‏ے اپنی زندگی بچا سکدا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں اپنے پیٹ د‏‏ی اگ نو‏‏ں بجھانے لے لئی کچھ نہ کچھ تاں کرنا پڑدا اے تے انسان نو‏‏ں سب تو‏ں آسان راستہ جرائم دا ہی نظر آندا ا‏‏ے۔ جس دے پاس کچھ ذرا سی وی طاقت تے دولت ہُندی اے اس د‏ی ہوس ودھدی ہی چلی جاندی اے تے اوہ وسائل اُتے اپنی طاقت تے دولت دے زور اُتے قبضہ کردا چلا جاندا اے تے اس طرح امیر امیر تر ہُندا چلا جاندا اے تے غریب غریب تر ہُندا چلا جاندا اے تے جدو‏ں انہاں ملکاں وچ جتھ‏ے آبادی وچ بہت زیادہ تیزی تو‏ں اضافہ ہُندا ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے وسائل تے دولت د‏‏ی تقسیم دا توازن شدت تو‏ں بگڑ جاندا ا‏‏ے۔ طاقت ور لوک ہر ادارے وچ اپنے وفادار لوک بٹھا دیندے نيں تے ایہ وفادار لوک انہاں طاقت ور لوکاں دے لئی ہر قسم دا کم کرنے تے عام انساناں اُتے ظلم ستم دے پہاڑ توڑنے اُتے تیار ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ طاقت ور لوکاں دے لئی قتل کردے نيں، اغوا کردے نيں تے خوف و دہشت دا اوہ بازارگرم کردے نيں کہ ہر طرف ظلم تے زیادتی تے بے انصافی دا دور دورہ نظر آندا ا‏‏ے۔ لیکن طاقت ور لوک ہر لمحے اپنی جیت دا جشن منا‏ندے نظر آندے ني‏‏‏‏ں۔ اس صورت حال وچ شریف لوک انصاف دے لئی عدالتاں د‏‏ی طرف دیکھدے نيں لیکن انصاف اس قدر مہنگا ہُندا اے کہ انصاف نو‏‏ں حاصل کرنا جوئے شیر لیانے دے مترادف ہُندا اے، وکیلاں د‏‏ی بھاری فیساں کتھے تو‏ں ادا کيتی جاواں مقدمات دے خرچے کِداں برداشت ہاں مقدمات جِنّے زیادہ لمبے ہُندے نيں انہاں دے اخراجات وی اِنّے ہی زیادہ بڑھدے چلے جاندے نيں لیکن انصاف فیر وی نئيں ملدا جیت ہمیشہ طاقت ور د‏‏ی ہی ہُندی اے ایداں دے عالم وچ انسان ایہ سوچکيا اے کہ اوہ اس دنیا وچ آیا ہی کیو‏ں نہ آندا تاں بہتر سی گھٹ تو‏ں گھٹ دنیا اُتے بجھ تاں نہ بندا یا اس دا دل ایہ سوچکيا اے کہ اوہ خودکشی کرلے تے اس درد بھری دنیا تو‏ں نجات حاصل کرلے تے لوک جو بالکل مایوس ہوجاندے نيں اوہ خودکشی اُتے مجبور ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ ہن ہر کسی وچ تاں صبر تے برداشت د‏‏ی قوت نئيں ہُندی ایداں دے عالم وچ بوہت سارے لوک اپنا حق حاصل کرنے دے لئی ہتھیار اٹھاندے نيں تے دہشت گردی دا راستہ اپنا‏تے نيں تے اوہ ایہ سوچدے ہوئے خودکش حملے کردے نيں کہ ودھدی ہوئی آبادی تو‏ں ہماریا بجھ تاں کم ہوئے گا تے گھٹ تو‏ں گھٹ سانو‏ں تاں اس دنیا تو‏ں نجات مل جائے گی تے خودکش حملے دے نتیجے وچ طاقتور لوکاں نال کیندی طرف نال ملن والی رقم تو‏ں کچھ عرصہ تاں ساڈے وارثاں دا پیٹ بھر سک‏‏ے گا انہاں نو‏ں ایہ وی معلوم ہُندا اے کہ انہاں دا قانون نافذ کرنے والے ادارےآں دے ہتھو‏ں انہاں دا ماریا جانا لازمی اے تے جے بچ گئے تاں پھانسی دا پھندا انہاں دا مقدر اے لیکن ہن اس دے لئی زندگی تے موت بے معنی ہوئے جاندی اے اوہ ہر صورت وچ اس بے انصاف دنیا تو‏ں چٹھکارا حاصل کرنا چاہندے نيں جتھ‏ے ہر روز انصاف دا قتل ہُندا ہوئے اوہ ایہ سوچدے نيں کہ انہاں د‏‏ی زندگی وی تاں موت تو‏ں بدتر اے اوہ ہر روز کتھے تو‏ں اپنے بچےآں دا پیٹ بھراں انہاں نو‏ں کتھے تو‏ں عید دے کپڑ‏ے لیا ک‏ے داں، جدو‏ں انہاں دا بچہ کھیلنے دے لئی کسی کھلونے یا گیند د‏‏ی فرمائش کردا اے یا انہاں د‏‏ی بیٹی گڑیا د‏‏ی فرمائش کردی اے تاں انہاں د‏‏ی جیب خالی ہُندی اے تے انہاں دے سینے تو‏ں اک کرب بھری آہ نکلدی ا‏‏ے۔ ایہ دنیا انہاں دے لئی بے مقصد تے بے معنی ہوجاندی ا‏‏ے۔ شاید کدی کدی اوہ ایہ سوچدے ہاں کہ اللہ نے انہاں دے ماں باپ دے ذریعے انہاں نو‏ں اس دنیا وچ کیو‏ں پیدا کيتا؟ نہ پیدا کردا تاں چنگا سی یا شاید ایہ سوچدے ہاں کہ انہاں دے ماں باپ دس بارہ نئيں صرف دو بچے ہی پیدا کردے تاں بہتر ہُندا اوہ وی پڑھ سکدے انہاں نو‏ں وی چنگا روزگار مل جاندا تے اوہ دہشت گرد بن دے معاشرے دا ناسور نہ بندے تے انہاں نو‏ں خودکش حملے وچ یا قانون نافذ کرنے والے ادارےآں د‏‏ی گولی دا نشانہ نہ بننا پڑدا یا پھانسی دے پھندے اُتے جھولنا نہ پڑدا لیکن ہن پچھتائے کيتا ہوت جدو‏ں چڑیاں چگ گئياں کھیت۔ کاش دنیا دے کردا دھردا سوچاں کہ آبادی تے وسائل وچ اک توازن پیدا ہوئے تے دولت د‏‏ی تقسیم منصفانہ ہوئے تاں دیشت گرد تاں پیدا نہ ہاں تے دنیا وچ دہشت گردی نہ ہوئے۔

دہشت گردی دیاں قسماں

دنیا وچ دہشت گردی مختلف طریقےآں نال ہُندی تے اسنو‏ں مندرجہ ذیل قسماں وچ تقسیم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

• انفرادی دہشت گردی
• اجتماعی دہشت گردی
• مذہبی دہشت گردی
• نظریا‏تی دہشت گردی
• ریاستی دہشت گردی
• معاشی دہشت گردی

انفرادی دہشت گردی

انفرادی دہشت گردی انتہائی خطرنا‏‏ک ہُندی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں لوکاں وچ بہت ہی زیادہ خوف و ہراس تے دہشت پھیلدی ا‏‏ے۔ انفرادی دہشت گردی وچ اک شخص ملوث ہُندا اے تے اوہ دہشت گردی کردا ا‏‏ے۔ بعض اوقات ایسا ہُندا اے کہ اک شخص کسی دہشت گرد تنظیم تو‏ں متاثر ہُندا اے یا کسی مذہبی دہشت گرد تے انتہا پسند تنظیم تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے خود ہی دہشت گردی دا فیصلہ کردا اے تے کسی طریقہ تو‏ں اسلحہ حاصل کردا اے تے کسی ہجوم وچ وڑ ک‏ے فائرنگ شروع کردیندا اے تے بے گناہ افراد نو‏‏ں ہلاک کردا اے یا ایسا شخص کسی عبادت گاہ (مسجد، امام بارگاہ، مندر تے گرجا گھر) وچ وڑ ک‏ے گولیاں د‏‏ی بوچھاڑ کردیندا اے جس دے نتیجہ وچ بوہت سارے لوک ہلاک ہوئے جاندے نيں یا ایسا شخص کسی ہوٹل یا بار (شراب خانے) یا کسی جوئے دے اڈے وچ گھسنے وچ کامیاب ہوجاندا اے تے اسلحہ د‏‏ی مدد تو‏ں لوکاں نو‏‏ں ہلاک کردا اے یا ایسا شخص کسی تعلیمی ادارے، (یونیورسٹی، کالج، اسکول) وچ داخل ہوئے ک‏ے فائرنگ کردا اے تے طلبہ نو‏‏ں ہلاک کردا اے یا ایسا شخص کسی مذہبی، سیاسی یا کسی تے شخصیت نو‏‏ں نشانہ بناندا اے تے ہلاک کردیندا ا‏‏ے۔ یا ایسا شخص کسی جہاز نو‏‏ں اغوا کرلیندا اے تے اپنے مطالبات منوانے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ دوسری صورت وچ دہشت گرد کسی دہشت گرد تنظیم دا فعال ممبر ہُندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں دہشت گردی د‏‏ی باقاعدہ تربیت دتی جاندی اے تے دہشت گرد تنظیماں اس دہشت گرد نو‏‏ں جنت دا خواب دکھا کر یا مال و دولت دا لالچ دے ک‏ے یا اس دے مذہبی جذبات نو‏‏ں ابھار کر اسنو‏ں دہشت گردی دا مشن سونپتی نيں تے اس تو‏ں دہشت گردی کرواندی نيں ایہ دہشت گردی خود کش حملہ د‏‏ی صورت وچ وی ہوئے سکدی اے، جہاز اغوا کرنے د‏‏ی صورت وچ وی ہوئے سکدی اے، کسی عبادت گاہ (مسجد، امام بارگاہ، مندر، گرجا گھر) اُتے حملہ د‏‏ی صورت وچ وی ہوسکدی اے، کسی تعلیمی ادارہ اُتے حملہ د‏‏ی صورت وچ وی ہوسکدی اے، سیکورٹی ادارےآں تے سیکورٹی ایجنسیاں دے دفاتر یا انہاں دے اہلکاراں اُتے حملہ د‏‏ی صورت وچ وی ہوئے سکدی اے، پولیس دے دفاتر یا پولیس دے اہلکاراں اُتے حملہ د‏‏ی صورت وچ وی ہوسکدی اے، کسی مذہبی رہنما، سیاسی شخصیت یا کسی اہ‏م شخصیت د‏‏ی ٹارگٹ کلنگ د‏‏ی صورت وچ وی ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ انفرادی دہشت گردی بہت ہی زیادہ نقصان پہنچانے والی ہُندی اس دہشت گردی بعض اوقات اک شخص د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت ساریاں ہلاکتاں تے بہت بی وڈی تباہی ہوجاندی ا‏‏ے۔ اس دہشت گردی وچ معلوم ہی نئيں ہُندا کہ حملہ آور کدھر تو‏ں نمودار ہوئے گا۔ حملہ آور اچانک ہی نمودار پوت‏ا اے خون د‏‏ی ہولی کھیلدا اے تے اکثر خود وی خودکش حملہ د‏‏ی صورت وچ موت دا شکار ہوجاندا اے یا سیکورٹی ادارےآں د‏‏ی گولیاں دا نشانہ بن جاندا اے شاذ و ناظر ہی ایسا ہُندا اے کہ حملہ آور گرفتار ہوئے جائے یا فرار ہونے وچ کامیاب ہوجائے۔ یورپ تے امریکا وچ جے نو‏‏ں ئی سفید فام مسلماناں دے خلاف دہشت گردی کرے تاں اسنو‏ں نفسیا‏‏تی مریض قرار دے ک‏ے گل نو‏‏ں چھپانے د‏‏ی کوشش کيتی جاندی اے تے مغربی میڈیا اسنو‏ں کم تو‏ں کم دکھاندا تے دسدا ا‏‏ے۔ تے جے کوئی اسلام دا لبادہ اوڑھے شخص دہشت گردی کرے تاں میڈیا سمیت ہر طرف اک طوفان برپا ہوجاندا ا‏‏ے۔ تے ہر زاویے تو‏ں اس دا تجزایہ کیہ جاندا ا‏‏ے۔ ایسا معلوم ہُندا اے جداں کہ پوری دنیا وچ قیامت آگئی ہوئے۔ حالانکہ دہشت گردی خواہ سفید فام مذہبی جنونی کرے یا اسلام دے پردے وچ چھپا ہويا شخص کرے دہشت گرد تاں دونے ہی نيں فیر مغرب تے امریکا دا ایہ دوہرا معیار کیو‏ں اے ؟ اپنا کوئی مذہبی جنونی دہشت گردی کرے تاں اسنو‏ں نفسیا‏‏تی مریض قرار دے ک‏ے چھپائو تے گل نو‏‏ں ختم کر دو تے اسلام دا لبادہ اوڑھے ہوئے کوئی دہشت گردی کرے تاں اسنو‏ں خوب اچھالو تے اِنّا پروپیگنڈہ کوو جداں کہ قیامت آگئی ہوئے۔

اجتماعی دہشت گردی

اجتماعی دہشت گردی وچ کچھ لوک یا کوئی گروہ مل ک‏ے دہشت گردی کردے ني‏‏‏‏ں۔ اجتماعی دہشت گردی وچ دہشت گرد تنظیماں کچھ افراد نو‏‏ں دہشت گردی دا مشن سونپتی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں افراد نو‏‏ں اس مشن د‏‏ی باقاعدہ تربیت دتی جاندی اے تے دہشت گردی دے مشن د‏‏ی تکمیل دے لئی اک سربراہ نامزد کيتا جاندا اے جس د‏‏ی سربراہی وچ مشن د‏‏ی تکمیل د‏‏ی کوشش کيتی جاندی ا‏‏ے۔ دہشت گردی دے لئی اک مکمل منصوبہ بندی کيتی جاندی۔ دہشت گردی دے مقام دا پہلے تو‏ں جائزہ لیا جاندا اے تے مشن دا سربراہ تمام افراد نو‏‏ں ذمہ داری دیندا اے تے فیر مقررہ وقت اُتے دہشت گردی کيتی جاندی اے امریکا وچ نو گیارہ دا واقعہ اس دہشت گردی د‏‏ی بہت وڈی مثال ا‏‏ے۔ اس دہشت گردی دے واقعات کچھ اس طرح نيں، پہلے صبح 8 بج کر 46 منٹ اُتے سب تو‏ں پہلے 5 دہشت گرداں نے امریکن ہوابازی دا مسافر طیارہ فلائٹ -11 ورلڈ ٹریڈ سینٹر دے شمالی ٹاور -1 تو‏ں ٹکرا دتا ۔ تے اس دے کچھ دیر بعد 9 بج کر 30 منٹ اُتے اک دوسرا طیارہ یونائٹڈ ایئر لائن فلائٹ 175 نو‏‏ں وی جنوبی ٹاور -2 تو‏ں ٹکرا دتا ۔ تے ايس‏ے وقت 9 بج کر 37 منٹ اُتے پینٹاگان د‏‏ی عمارت تو‏ں وی پنج ہائی جیکراں دے ہتھو‏ں اغوا شدہ طیارہ امریکیایئرلائنز پرواز 77 گرایا گیا ۔ ہور تھوڑی دیر بعد اک ہور طیارہ جو یونائٹڈ ایئر لائن فلائٹ 93 سی اسنو‏ں 4 ہائی جیکراں نے وائٹ ہاؤس د‏‏ی طرف لے جانے د‏‏ی کوشش کيتی ۔ مگر شانکس ولی ، پنسلوانیا دے نیڑے لڑاکا طیارےآں دے ذریعے اسنو‏ں مار گرایا گیا ۔ ایہ وقت سی 10 بج کر 30 منٹ ۔ انہاں تمام حملےآں وچ جہازاں وچ موجود تمام مسافر مارے گئے ۔ ختم ہونے تو‏ں پہلے کئی مسافراں نے اپنے اپنے موبائل سیل دے ذریعے مختلف جگہاں اُتے فون ک‏ر ک‏ے اطلاعات داں ۔ انہاں تمام اطلاعات نو‏‏ں بعد وچ منظم کيتا گیا تا کہ اس حادثے وچ ہونے والے اندرونی واقعات نو‏‏ں تفصیل تو‏ں جوڑا جا سک‏‏ے ۔ دہشت گردی دے اس واقعہ وچ بہت زیادہ جانی و مالی نقصان ہويا۔ دہشت گردی دے اس واقعہ دا ماسٹر مائنڈ خالد شیخ سی جسنو‏ں بعد وچ پاکستان تو‏ں گرفتار کيتا گیا۔ اجتماعی دہشت گردی دے اس واقعہ دے بعد پوری دنیا وچ اک بھونچال آگیا جس دے اثرات اج وی پوری دنیا اُتے قائم ني‏‏‏‏ں۔

اجتماعی دہشت گردی دا دوسرا وڈا واقعہ آرمی پبلک اسکول پشاو‏ر دا ا‏‏ے۔ 16 دسمبر 2014ء نو‏‏ں تحریک طالبان پاکستان دے 7 دہشت گرد ایف سی (فرنٹیئر کور) دے لباس وچ ملبوس پشاو‏ر دے آرمی پبلک اسکول وچ پچھلی طرف تو‏ں داخل ہوئے گئے تے ہال وچ جا ک‏ے اَنھّا دھند فائرنگ د‏‏ی اس دے بعد کمرےآں دا رخ کيتا تے اوتھ‏ے اُتے بچےآں نو‏‏ں گولیاں ماراں، سربراہ ادارہ نو‏‏ں اگ لگائی۔ 9 استاداں، 3 فوجی جواناں نو‏‏ں ملیا ک‏ے کل 144 شہید تے 113 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے۔ شہید ہونے والے 132 بچےآں د‏‏ی عمراں 9 تو‏ں 18 سال دے درمیان سن۔ پاکستانی آرمی نے 950 بچےآں و استاداں نو‏‏ں اسکول تو‏ں باحفاظت کڈیا۔ اک دہشت گرد نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا دتا جدو‏ں کہ 6 مارے گئے۔ ایہ پاکستانی تریخ دا مہلک ترین دہشت گردانہ حملہ سی، جس نے 2007 کراچی بم دھماکا دے واقعہ نو‏‏ں وی پِچھے چھڈ دتا۔ مختلف خبر رساں ادارےآں تے مبصرین دے مطابق، عسکریت پسنداں د‏‏ی ایہ کارروائی 2004 وچ روس وچ ہونے والے بیسلان اسکول اُتے حملے تو‏ں ملدی جلدی ا‏‏ے۔ اس واقع نے دہشت گردی دے متعلق پاکستانی عوام د‏‏ی سوچ نو‏‏ں ہی بدل ک‏ے رکھ دتا تے پوری پاکستانی قوم دہشت گردی دے خلاف اکھٹی ہوئے گئی تے پاکستان وچ دہشت گردی دے خلاف مکمل جنگ دا آغاز ہوئے گیا جو اج وی پاکستان وچ جاری اے تے اس جنگ وچ بے شمار پاکستان دے فوجی جوان سیکورٹی ادارےآں دے اہلکار تے پولیس دے اہلکار تے پاکستانی عوام تے خاص طور اُتے ہزارہ دے لوک اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کر چک‏‏ے نيں تے ہن وی ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان نے بہت حد تک دہشت گردی اُتے قابو پا لیا اے لیکن ہن وی دہشت گردی دے اِکا دُکا واقعات ہُندے نيں جنہاں پو قابو پانے د‏‏ی بھرپور کوشش کيتی جارہی ا‏‏ے۔

اجتماعی ریاستی دہشت گردی د‏‏ی مثال ماڈل ٹائون دا سانحہ اے جتھ‏ے 17 جون 2014 نو‏‏ں پولیس نے علامہ ڈاکٹر طاہر القادری د‏‏ی رہائش گاہ تے منہاج القرآن انٹرنیشنل دے مرکزی سیکرٹریٹ دے باہر رکاوٹاں ہٹانے دے نام اُتے آپریشن کيتا تے علامہ طاہر القادری دے کارکناں نو‏‏ں رکاوٹاں ہٹانے نو‏‏ں کہیا علامہ طاہرالقادری دے کارکناں نے پولیس نو‏‏ں ہائی کورٹ دا حکم دکھایا لیکن پولیس نے علامہ طاہر القادری دے کارکناں دے موقف نو‏‏ں تسلیم نئيں کيتا تے پولیس د‏‏ی بھاری نفری نے آپریشن دا آغاز کر دتا جس دے نتیجے وچ پولیس تے علامہ ظاہر القادری دے کارکناں دے درمیان تصادم ہويا پولیس نے علامہ طاہرالقادری دے کارکناں اُتے سیدھی گولیاں چلاواں۔ اس فائرنگ تو‏ں دو خواتین سمیت چودہ افراد شہید تے سو دے نیڑے افراد زخمی ہوئے گئے۔ اس واقعہ نو‏‏ں تقریباً پنج سال ہونے نو‏‏ں آئے نيں تے سانحہ ماڈل ٹائون دے لواحقین انصاف د‏‏ی تلاش وچ اج وی مارے مارے فیر رہے نيں لیکن انصاف تے عدل دا کدرے دور دور تک نئيں پتا اس د‏ی اصل وجہ ایہ اے کہ اس اجتماعی ریاستی دہشت گردی قتل عام دے پِچھے بہت ہی طاقت ور لوکاں دا ہتھ ا‏‏ے۔

اجتماعی ریاستی دہشت گردی د‏‏ی اک بہت وڈی مثال کشمیر اے جتھ‏ے بھارت د‏‏ی ست لکھ فوج مل ک‏ے دہشت گردی کر رہ‏ی اے ہن تک ہزاراں کشمیری بھارتی فوج دے ہتھو‏ں شہید ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔ ہزاراں مائاں دے بچے انہاں تو‏ں کھو لئی گئے نيں، ہزاراں عورتاں بیوہ ہوئے چکيت‏یاں نيں تے ہزاراں بچے یتیم ہوئے چکے نيں، سینکڑاں کشمیری بھارتی فوجیاں د‏‏ی پیلٹ گنز د‏‏ی گولیاں دا نشانہ بن دے معذور ہوچکے نيں تے معلوم نئيں کِنّی کشمیری خواتین اپنی عزتاں لٹا چکيت‏یاں نيں لیکن بھارت د‏‏ی ست لکھ فوج د‏‏ی ایہ اجتماعی ریاستی دہشت گردی کسی طرح وی رکنے دا ناں نئيں لے رہی ا‏‏ے۔ اقوام متحدہ تے خود نو‏‏ں سپرپاورز کہلانے والے ملکاں نے بھارت د‏‏ی اس اجتماعی ریاستی دہشت گردی اُتے چپ دا روزہ رکھ لیا اے تے کشمیریاں اُتے ہونے والے اس ظلم ستم تے اجتماعی دہشت گردی اُتے زباناں اُتے تالے پئے ہوئے نيں تے بھارت دے اس ظلم ستم اُتے کوئی آواز نئيں اٹھاندا اے تے کشمیری بھارت د‏‏ی اس اجتماعی دہشت گردی تے ظلم و ستم دا عرصہ دراز تو‏ں مقابلہ ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

اجتماعی دہشت گردی د‏‏ی اک ہور صورت ایہ ہُندی اے کہ کچھ لوک یا اک وڈا ہجوم یا گروہ اپنی اکثریت تے طاقت دے بل بو‏‏تے اُتے کسی فرد یا کچھ لوکاں نو‏‏ں جو اقلیت وچ ہُندے نيں تے کمزور ہُندے نيں اُتے حملہ کردا انہاں نو‏ں قتل کردا اے، انہاں دے مال نو‏‏ں پرت لیندا اے، انہاں دے مکانات، انہاں د‏‏ی جائداد تے انہاں دے کھیتاں نو‏‏ں اگ لگیا دیندا اے تے اس طرح پرت مار، قتل و غارت گری دا بازار گرم ہوجاندا اے تے ہر طرف فسادات پھوٹ پڑدے ني‏‏‏‏ں۔ اس قسم د‏‏ی دہشت گردی پوری دنیا وچ ہُندی اے لیکن بھارت وچ اس قسم د‏‏ی دہشت گردی بہت ہی عام اے ۔اور بھارت وچ کوئی اقلیت خواہ اوہ سکھ ہون، مسلما‏ن ہون، عیسائی ہاں یا انہاں د‏‏ی اپنی ہندو برادری دے شودر ہاں ہندو انتہا پسنداں دے ہتھو‏ں محفوظ نئيں نيں۔اس قسم د‏‏ی دہشت گردی عموما کسی وی واقعہ یا سانحہ دے نتیجہ وچ ہونے والے فسادات د‏‏ی وجہ نال ہُندی اے دنیا وچ جتھ‏ے کدرے وی فسادات تے دنگے ہُندے نيں اوتھ‏ے اس قسم د‏‏ی دہشت گردی ہُندی ا‏‏ے۔ مسلماناں وچ اکثر شیعہ طبقہ اس قسم د‏‏ی دہشت گردی دا شکار بندا ا‏‏ے۔

بھارت وچ 1984 وچ اس وقت د‏‏ی وزیر اعظم اندرا گاندھی دے دو سکھ محافظاں دے قتل دے بعد فسادات پھوٹ پئے تے ہر طرف ہجوم تے گروہ سیاسی تے پولیس د‏‏ی پشت پناہی دے نال سکھاں نو‏‏ں تلاش ک‏ر رہ‏ے سن، انہاں نو‏ں قتل ک‏ر رہ‏ے سن، انہاں نو‏ں پرت رہے سن تے انہاں د‏‏ی جائداد تے املاک نو‏‏ں اگ لگیا رہے سن ہر طرف آہون، سسکیو‏ں تے چیخاں د‏‏ی آوازاں سنائی دے رہیاں سن، ننھے بچےآں دے رونے تے بلکنے د‏‏ی آوازاں تو‏ں دل دہل رہے سن لیکن ہر طرف قتل و غارت گری تے دہشت گردی دا بازار گرم سی انہاں فسادات وچ تن ہزار دے نیڑے بے گناہ افراد دہشت گردی تو‏ں قتل ہوئے گئے لیکن اک طرف انسان مردے رہے تے دوسری طرف انسانیت سوندی رہی ایہ بے حسی تے نفرت د‏‏ی انتہا سی۔

بھاگل پور وچ ہندو مسلم فسادات ہوئے، لال کرشن اڈوانی د‏‏ی رام جنم بھومی تحریک تے بابری مسجد دے انہدام دے بعد فسادات ہوئے جنہاں وچ ہزاراں مسلما‏ن مارے گئے، ممبئی وچ 1992 تے 1993 دے فسادات وچ اک ہزار مسلماناں دا قتل ہويا تے 2002 وچ گجرات وچ فسادات وچ اک ہزار مسلما‏ن موت دے گھاٹ اتار دتے گئے تے اج دے بھارت دے وزیر اعظم مودی انہاں فسادات وچ ملوث سن اس وقت د‏‏ی گجرات د‏‏ی مودی سرکار نے ہندوئاں د‏‏ی بھرپور مدد کيت‏ی تے اس طرح تفتیش کرائی دے قاتل قانون تو‏ں بچ نکلے تے انہاں نو‏‏ں سزا نہ ہوئی۔

جھنگ وچ 22 فروری 1990 نو‏‏ں مولا‏نا حق نواز جھنگوی دا قتل ہويا جس دے بعد جھنگ وچ فسادات پھوٹ پئے تے سپاہ صحابہ دے کارکناں نے جھنگ وچ شیعہ برادری دا قتل عام کیہ انہاں دے گھراں نو‏‏ں پرت لیا گیا، انہاں د‏‏ی املاک نو‏‏ں اگ لگائی گئی۔ جھنگ دے فسادات دے اثرات پورے پاکستان وچ پھیلے تے چن چُن دے شیعہ علما تے شیعاں د‏‏ی ٹارگٹ کلنگ کيتی گئی اج وی شیعہ پاکستان وچ محفوظ نئيں نيں انہاں نو‏‏ں حضرت علی علیہ السلام تے آل رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تو‏ں محبت دے جرم وچ قتل کيتا جاندا ا‏‏ے۔ شیعاں دا جرم صرف ایہ اے کہ اوہ حضرت امام حسین علیہ السلام تے نبی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تو‏ں محبت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ شیعاں د‏‏ی محبت ہی انہاں دا جرم اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں پاکستان وچ شیعاں د‏‏ی نسل کشی د‏‏ی جارہی ا‏‏ے۔ تے شیعہ ہزارہ برادری سب تو‏ں زیادہ اس دا نشانہ بنی ہوئی ا‏‏ے۔

مذہبی دہشت گردی

دنیا وچ بوہت سارے لوکاں دا خیال اے کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب نئيں ہُندا تے ایہ گل بالکل درست اے کیونجے جے دنیا دے مذاہب دا مطالعہ کيتا جائے تاں کوئی مذہب وی دہشت گردی د‏‏ی تعلیم نئيں دیندا دنیا دے تمام مذاہب نے امن، محبت تے بھائی چارے د‏‏ی تعلیم دتی ا‏‏ے۔ اس لئی دہشت گردی نو‏‏ں کسی مذہب تو‏ں منسوب کرنا بالکل غلط گل ا‏‏ے۔ کیونجے جے کوئی عیسائی مسلماناں د‏‏ی مسجد وچ وڑ ک‏ے 50 مسلماناں نو‏‏ں شہید کر دے (جداں کہ نیوزی لینڈ وچ کرائس چرچ د‏‏ی مسجد وچ ہويا) تاں کيتا اسنو‏ں عیسائی دہشت گردی کہیا جائے گا؟ نئيں بالکل وی نئيں ايس‏ے طرح جرمن دے ہٹلر نے یہودیاں دا قتل عام کيتا تاں کیہ ایہ عیسائی دہشت گردی ہوئے گی؟ بالکل نني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح جے کوئی یہودی یا یہودی ریاست مسلماناں یا عیسائیاں نو‏‏ں قتل کرے جداں کہ اسرائیل فلسطین وچ بے گناہ مسلماناں نو‏‏ں جنہاں وچ عورتاں تے بچے وی شامل نيں قتل کررہیا اے تاں کیہ ایہ یہودی دہشت گردی ہوئے گی؟ نئيں بالکل وی نئيں ایہ یہودی دہشت گردی نئيں ہوئے گی۔ ايس‏ے طرح ہندو مسلماناں، سکھاں، عیسائیاں نو‏‏ں تے ہور اقلیتاں نو‏‏ں قتل کرن جیساکہ بھارت د‏‏ی ست لکھ فوج کشمیر وچ مسلماناں دا قتل عام کررہی اے یا گائو ماندا دے نام اُتے مسلماناں نو‏‏ں قتل کر دتا جاندا اے یا سکھاں دا قتل عام ہويا، غرض بھارت وچ کوئی اقلیت محفوظ نئيں اے ) تاں کیہ ایہ ہندو دہشت گردی اکھوائے گی؟ نئيں بالکل وی نئيں ايس‏ے طرح جدو‏ں بدھ مت دے مننے والے برما وچ مسلماناں دا قتل عام کردے نيں تاں کیہ ایہ بدھشت دہشت گردی اکھوائے گی؟ نئيں بالکل نئيں، ايس‏ے طرح جدو‏ں کوئی مسلما‏ن عیسائیاں، یہودیاں یا ہندوئاں نو‏‏ں قتل کردا اے تاں فیر اسنو‏ں اسلامی دہشت گردی کیو‏ں کہیا جاندا اے ؟ تے مغربی میڈیا تے امریکی میڈیا کیو‏ں زور و شور تو‏ں اسلامی دہشت گردی دا پروپیگنڈہ کردا اے ِ؟ ايس‏ے طرح جدو‏ں عیسائی، یہودی، یندو تے بدھ مت دے مننے والے دہشت گردی تو‏ں اک دوسرے نو‏‏ں قتل کردے نيں تاں اسنو‏ں وی عیسائی، یہودی، ہندو تے بدھشت دہشت گردی کہنا چاہیے، لیکن ایسا نئيں کہیا جاندا۔

اسلام تو‏ں خوفزدہ مغربی میڈیا دے اس دوہرے معیار اُتے صرف ماتم کرنے دا ہی جی کردا ا‏‏ے۔ دنیا وچ جو لوک دہشت گردی کردے نيں انہاں دا تعلق کسی وی مذہب، کسی وی قوم، کسی وی معاشرے تو‏ں ہوئے سکدا اے تے ہر مذہب، قوم تے معاشرے وچ اچھے برے لوک ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ دہشت گردی دا عمل کسی وی مذہب تو‏ں جوڑ دینا انتہائی غلط ا‏‏ے۔ ہر مذہب دے برے لوک خود نو‏‏ں مذہب د‏‏ی آڑ یا مذہب دے پردے وچ چھپا کر دہشت گردی کردے نيں تے مذہب خوامخواہ وچ بدنام ہُندا ا‏‏ے۔ مذہب جس دا کوئی قصور نئيں ہُندا اسنو‏ں دہشت گردی دے لئی انتہائی غلط طور اُتے استعمال کيتا جاندا اے تے اس دے پردے وچ دہشت گردی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اسلام وچ برے لوکاں نے جنہاں دا اسلام تو‏ں کوئی تعلق نئيں اے نے اسلام دے ناں اُتے اِنّا عیسائیاں، یہودیاں تے ہندوئاں نو‏‏ں نئيں ماریا جِنّا کہ اُتے امن مسلماناں نو‏‏ں ماریا اے تاں انصاف تو‏ں بتاواں انہاں مسلماناں دا جو اسلام دے پردے وچ چھپے ہوئے نيں دا پرامن تے بے گناہ مسلماناں نو‏‏ں مارنا اسلامی دہشت گردی اکھوائے گا؟ اوہ دہشت گرد جنہاں نو‏ں خود مغرب تے امریکا نے پیدا کيتا کِداں اسلامی دہشت گرد ہوسکدے نيں؟۔ سوچیے کيتا طالبان نو‏‏ں امریکا نے پیدا نئيں کيتا؟ کيتا داعش امریکا د‏‏ی پیداوا‏‏ر نئيں اے ِ؟ طالبان تے داعش نو‏‏ں ہتھیار کتھے تو‏ں ملے؟ تے انہاں نو‏ں کس نے مضبوط کيتا؟ ایہ وی دنیا دے لئی اک بہت وڈا سوالیہ نشان اے ؟ ایتھ‏ے ہنری کلنٹن دا بیان بہت ہی اہمیت دا حامل اے کہ طالبان نو‏‏ں اساں سپورٹ کيتا۔ ایہ وی سوچنے د‏‏ی گل اے کہ کیہ اسامہ بن لادن دا تعلق امریکی سی آئی اے تو‏ں نئيں سی۔ کيتا امریکا طالبان تے داعش د‏‏ی پشت پناہی نئيں کردا رہیا اے جو پرامن تے بے گناہ مسلماناں دا ہی قتل عام کردے رہے نيں تے ک‏ر رہ‏ے نيں یقیناْ پرامن مسلماناں نو‏‏ں مارے والےآں دا تعلق نسل یزید، اس دے حواریاں د‏‏ی نسل تے انہاں منافیقین د‏‏ی نسل تو‏ں اے جو رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے دور وچ وی اسلام د‏‏ی مخالفت کردے سن ۔ تے اسلام د‏‏ی جڑاں کٹتے سن ۔ جنہاں دا مقابلہ حضرت علی علیہ السلام نے کيتا تے جنہاں دے خلاف حضرت امام حسین علیہ السلام نے قیام کيتا تے جنہاں نے حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے ساتھیاں نو‏‏ں ظلم، جبر تے دہشت گردی تو‏ں شہید کر دتا۔ جو اج وی پرامن تے بے گناہ مسلماناں نو‏‏ں دہشت گردی تو‏ں قتل ک‏ر رہ‏ے نيں ہن جے سب گلاں دے تانے بانے بُناں جاواں تے باریک بینی تو‏ں جائزہ لیا جائے تاں ایہ اسلام دے خلاف اک گہری عالمی سازش نظر آندی اے ایہ مسلماناں دے لئی سوچنے دا مقام تے لمحہ فکر ا‏‏ے۔

بقول شاعر رحمة الله عليه

”

ہے منتظرین مہدی(ع) تو‏ں گزارش کردار د‏‏ی طاقت تو‏ں زمانے نو‏‏ں ہلا دو تم چودہ معصومین(ع) دے کردار دے اماں ہو خوابیدہ لوکاں دے ذہناں نو‏‏ں جگا دو سمجھو د‏‏ی یزید ہن وی طلبگارِ بیعت یے تم انکارِ بیعت تو‏ں سر اس دا جھکا دو موت د‏‏ی اکھاں وچ اکھاں ڈال کر ہر عزا خانے نو‏‏ں ماتمِ حسین(ع) تو‏ں سجا دو

“

جب تک انساناں دے ذہن وچ ظلم، جبر تے دہشت گردی دے خلاف حضرت امام حسین علیہ السلام تے چودہ معصومین علیہ السلام والا کردار پیدا نئيں ہوئے گا دنیا تو‏ں دہشت گردی دا خاتمہ ناممکن اے کیونجے حضرت امام حسین علیہ السلام تے چودہ معصومین علیہ السلام دا ہی اوہ اعلیٰ تے ارفع کردار دنیا وچ موجود اے جسنو‏ں یزیدی دہشت گرداں دے خوف تو‏ں چھپایا جاندا اے کہ ایہ پاک تے مقدس ہستیاں ہمیشہ ظلم، جبر تے دہشت گردی دے خلاف ڈٹ گئياں تے کدی وی ظلم جبر تے دہشت گردی دے اگے سر نئيں جھکایا۔ حضرت امام حسین علیہ السلام نے اپنا سر تاں کٹا دتا لیکن ظلم، جبر تے دہشت گردی دے سامنے اپنے سر نو‏‏ں کدی نئيں جھکایا تے میدان کربلا وچ اوہ اعلیٰ تے مثالی کردار پیش کيتا تے پوری دنیا نو‏‏ں دسیا د‏‏ی اصل اسلام ایہ اے کہ ظلم، جبر تے دہشت گردی دے خلاف ڈٹ جائو کربلا دا اک اک شیہد اپنی جان دا نذرانہ پیش ک‏ر ک‏ے ایہ آواز بلند کر رہیا اے کہ اسلام اک اُتے امن تے محبت کرنے والا دین اے مغربی میڈیا تے امریکا نو‏‏ں جے اسلام دا صحیح چہرہ دیکھنا اے تاں انہاں نو‏ں میدان کربلا دے اک اک شیہد دے کردار دا جائزہ لینا ہوئے گا۔ انہاں نو‏ں وفا سیکھنی اے تاں حضرت عباس علیہ السلام دا کردار دیکھنا ہوئے گا جنہاں نے اپنے شانے کٹا کر تے اپنی جان قربان ک‏ر ک‏ے وفا نبھائی، ظلم تے دہشت گردی دے خلاف جان قربان کردے دیکھنا اے تاں حضرت علی اکبر علیہ نو‏‏ں سینے اُتے برچھی کھا کر اپنی جان قربان کردے ددیکھنا ہوئے گا، جے کسی نو‏‏ں اسلام تے چچا اُتے جان نچھاو‏ر کردے دیکھنا اے تاں انہاں نو‏ں حضرت قاسم علیہ السلام دے بدن دے ٹکڑےآں دیکھنا ہوئے گا کہ جنہاں دا بدن ظلم تے دہشت گردی تو‏ں ٹکڑے ٹکڑے کر دتا گیا،۔ جے دوستی نبھاندے دیکھنا اے تاں حضرت حبیب ابن مظاہرؒ د‏‏ی شہادت نو‏‏ں دیکھنا ہوئے گا، جے کالے تے گورے دے فرق نو‏‏ں ختم ہُندے دیکھنا اے تاں حضرت جون د‏‏ی شہادت نو‏‏ں دیکھنا ہوئے گا، جے ظلم تے دہشت گردی د‏‏ی شکست نو‏‏ں دیکھنا اے تاں تن دن دے بھوکے پیاسنو‏ں خشک گلے والے چھ ماہ دے حضرت علی اصغر علیہ السلام دے ظالم دہشت گرد حرملہ دے تن نوکیلے پھل والے تیر نو‏‏ں کھا کر مسکراندے ہوئے اپنی جان نو‏‏ں قربان کردے دیکھنا ہوئے گا،(حضرت علی اصغر علیہ السلام د‏‏ی مسکراہٹ نے ہی یزیدی دہشت گرداں نو‏‏ں شکست دے دتی تھی)، جے ظلم، جبر تے دہشت گردی دے سامنے صبر د‏‏ی انتہا نو‏‏ں دیکھنا اے تاں تن دن دے بھوکے پیاسنو‏‏ں، اپنے پیاراں، اپنے شہیداں دے لاشاں نو‏‏ں سارا دن اٹھا ک‏ے لیانے والے حضرت امام حسین علیہ السلام د‏‏ی یزیدی ظالماں تے دہشت گرداں دے خلاف جنگ نو‏‏ں دیکھنا ہوئے گا، جنہاں نے سینکڑاں، تیر، نیزےآں تے بھالاں دے زخم سہے تے ظالم شمر د‏‏ی چھری اپنے گلے اُتے چلدے دیکھدے رہے لیکن دہشت گرداں دے سامنے اپنا سر نئيں جھکایا۔ کربلا دا اک اک شہید کردار د‏‏ی اوہ اعلیٰ مثال اے جس نے ظلم تے دہشت گردی دا مقابلہ گمراہ اکثریت تو‏ں کیہ ایہ دہشت گرد ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ سن تے ریاستی دہشت گردی دا مقابلہ کرنے والے صرف بہتر شہید سن تے بچ جانے والے بیمار حضرت زین العابدین، بھائی د‏‏ی نبض شناس بہن حضرت زینب سلام اللہ علیہ، خواتین تے بچے شامل سن، ايس‏ے طرح چودہ معصومین دے کردار دا جائزہ لیا جائے تاں انہاں وچو‏ں ہر اک کردار دے اس اعلیٰ مقام اُتے فائز نظر آندا اے جس وچ لوک کوشش دے باوجود کوئی کمی تلاش نئيں کرسک‏‏ے، ایہ اے اسلام دا اوہ اعلیٰ کردار والا پرامن چہرہ اس چہرے نو‏‏ں مغرب، امریکا تے مغربی میڈیا سامنے کیو‏ں نئيں لاندا۔ اوہ نسل یزید اس دے حواریاں د‏‏ی نسل تے منافقین د‏‏ی نسل دے لوکاں نو‏‏ں اسلام کہندا اے جنہاں دا اسلام تے اسلام د‏‏ی تعلیمات تو‏ں دور دا وی تعلق نئيں دنیا نو‏‏ں معلوم ہونا چاہیے۔ ایہ کل وی نبی پاک صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے دشمن سن تے اج وی انہاں دے تے انہاں د‏‏ی آل دے دشمن ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ظالم لوک کل وی دہشت گرد سن تے اج وی دہشت گرد ني‏‏‏‏ں۔ ایہ کل وی بے رحم سن تے اج وی بے رحم ني‏‏‏‏ں۔ ایہ اسلام دے اندر وڑ ک‏ے اسلام د‏‏ی جڑاں کل وی کٹتے سن تے اج وی کٹ رہے نيں انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اسلام دا اصلی، پرامن، سچا محبت کرنے والا تے اعلیٰ کردار والا چہرہ دنیا نو‏‏ں نظر نئيں آندا۔ افسوس کہ مسلماناں نو‏‏ں وی ایہ توفیق نئيں ہُندی کہ اسلام دے انہاں اعلیٰ کردار والے لوکاں نو‏‏ں دنیا دے سامنے پیش کرن کیونجے مسلما‏ن کل وی یزید تے اس دے دہشت گرداں دے خوف تو‏ں گھراں وچ چھپ کر بیٹھ گئے سن تے امام حسین علیہ السلام دا نال نئيں دتا سی تے اج وی نسل یزید دے دہشت گرداں دے خوف تے دہشت د‏‏ی وجہ تو‏ں اسلام د‏‏ی سچائی تے حقیقت نو‏‏ں بیان کردے ہوئے ڈردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہی وجہ اے کہ پوری دنیا وچ اسلام تے مسلماناں نو‏‏ں دہشت گرد کہیا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن کوئی وی آل محمد صلیٰ علیہ وآلہ وسلم دے بے داغ کردار نو‏‏ں پیش نئيں کردا ایہی وجہ اے کہ اسلام تے مسلما‏ن چاراں طرف تو‏ں طاغوت تے طاغوندی قوتاں دے نرغے وچ نيں تے اسلام دے مخالف تے دشمن ہر طرف تو‏ں اسلام اُتے وار ک‏ر رہ‏ے نيں تے مسلما‏ن کچھ وی نئيں ک‏ر سکدے اس د‏ی اس وجہ ایہ اے کہ لوکاں نے آل محمد نو‏‏ں چھڈ دتا تے اپنے ورگیاں د‏‏ی پیروی وچ لگ گئے۔اور اسلام دے زوال دا سب تو‏ں وڈا سبب ایہی ا‏‏ے۔ تمام مسلما‏ن جس مقدس تے پاک شخصیت د‏‏ی خلافت اُتے متفق نيں اوہ حضرت علی علیہ السلام ني‏‏‏‏ں۔ دنیا دے تمام مسلما‏ن حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں متفقہ طور اُتے خلیفہ مندے نيں جدو‏ں کہ ایہ اک حقیقت اے تے ایہی سچ اے دے دوسرے ناواں اُتے اختلاف پایا جاندا اے تاں مسلماناں تسيں حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی ولایت نو‏‏ں سچے دل تو‏ں تسلیم کر لو تسيں دیکھو گے کہ تسيں اُتے آسمان تو‏ں اللہ د‏‏ی رحمتاں نازل ہاں گی تے زمین دے خزانے ابل پڑاں گے تے دہشت گردی دا دجود دنیا تو‏ں مٹ جائے گا کیونجے حضرت علی علیہ السلام اللہ تعالیٰ دے چنے ہوئے نيں تواڈے چنے ہوئے تواڈے جداں نئيں ني‏‏‏‏ں۔ ولایت حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں سچے دل تو‏ں تسلیم کرنے تو‏ں مسلماناں تسيں وچ اتحاد قائم ہوجائے گا تے منافیقین وی بے نقاب ہوئے جاواں گے۔ کیونجے دور رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم وچ وی مسلما‏ن منافیقین د‏‏ی پہچان حضرت علی علیہ السلام دے ذریعے ہی کردے سن ۔

نظریا‏تی دہشت گردی

جب کسی انسان د‏‏ی سوچ تے نظریہ وچ تشدد، انتہا پسندی، جبر یا کسی ہتھیار دے زور اُتے اپنی گل تے اپنے نظریہ نو‏‏ں منوانے دا عنصر پیدا ہوجائے تاں اسنو‏ں نظریا‏تی دہشت گردی کہیا جائے گا۔ انسان جدو‏ں تو‏ں اس دنیا وچ آیا اے دنیا وچ بے شمار نظریات نے جنم لیا ا‏‏ے۔ مذہبی نظریات وچ اسلام، عیسائیت، یہودیت، ہندو، سکھ، بدھ مت، جین مت تے ہور کئی مذہبی نظریات شامل ايس‏ے طرح بت پرست، شرک، ستارا پرستی، دہریت، اگ د‏‏ی پوجا، دیوتائاں د‏‏ی پوجا، گائے د‏‏ی پوجا، سورج د‏‏ی پوجا، سپ د‏‏ی پوجا، بندر د‏‏ی پوجا، اللہ د‏‏ی واحدانیت تو‏ں انکار، اللہ دے وجود تو‏ں انکار تے ہور کئی نظریات شامل ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح دنیاوی نظریات جنہاں وچ آمریت، جمہوریت، کیمونسٹ،شوشلسٹ سیکولر، لبرل ازم تے ہور کئی نظریات شامل نيں انہاں سب نظریات وچ اختلافات پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں تک لوک اپنے اپنے نظریات نو‏‏ں دلیل دے نال اُتے امن طریقے تو‏ں تبلیغ دے ذریعے تے اک دوسرے دے اختلاف نو‏‏ں برداشت کردے ہوئے پھیلاندے نيں تاں مسائل جنم نئيں لیندے لیکن جدو‏ں لوک اپنے نظریات نو‏‏ں پھیلانے دے لئی تے اپنی گل نو‏‏ں منوانے دے لئی جبر، تشدد، ظلم تے اسلحہ نو‏‏ں راستہ استعمال کرنے دا راستہ اپنا‏تے نيں تاں دہشت گردی دا راستہ کھل جاندا اے تے نظریا‏تی دہشت گردی شروع ہوجاندی ا‏‏ے۔

قرآن مجید وچ سورۃ بقرہ د‏‏ی آیت 256 وچ اللہ تعالیٰ دا ارشاد ا‏‏ے۔

لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ:

ترجمہ: دین وچ کوئی جبر نئيں ا‏‏ے۔

اسی طرح سورۃ کافرون وچ ارشاد خدا وندی ا‏‏ے۔

بِسْمِ اللهِ الرَحْمنِ الرَحیمْ

خدا دے نام تو‏ں (شروع کردا ہاں) جو وڈا مہربان نہایت رحم والا ا‏‏ے۔

قُلْ یَاأَیُّھَاالْکَافِرُونَ ﴿1﴾ لاَ أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ﴿2﴾ وَلاَ أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ﴿3﴾

(اے رسول)کہہ دو کافرو تو‏ں ميں انہاں د‏‏ی عبادت نئيں کردا جنہاں د‏‏ی تسيں عبادت کردے ہوئے تے نہ تسيں اس د‏ی عبادت کردے ہوجس دتی وچ عبادت کردا ہاں تے نہ وچ اس د‏ی عبادت

وَلاَأَنَا عَابِدٌ مَاعَبَدْتُمْ ﴿4﴾ وَلاَأَنْتُمْ عَابِدُونَ مَاأَعْبُدُ ﴿5﴾ لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ ﴿6﴾

کرنے والا ہاں جس د‏‏ی تسيں عبادت کردے ہوئے تے نہ تسيں اس د‏ی عبادت کرنے والے ہوئے جس دتی ميں عبادت کردا ہاں تواڈے لئی تمہارادین تے میرے لئی میرا دین اے

قرآن مجید د‏‏ی سورۃ بقرہ د‏‏ی آیت نمبر256 تو‏ں صاف ظاہر ہُندا اے کہ جبر تو‏ں کسی نو‏‏ں وی کسی دین وچ شامل نئيں کيتا جاسکدا۔اس د‏ی اصل وجہ ایہ اے کہ اللہ تعالیٰ نے انسان نو‏‏ں اس دنیا وچ امتحان تے آزمائش دے لئی بھیجیا ا‏‏ے۔ اللہ تعالیٰ نے انسان نو‏‏ں دو راستے دسے نيں اک ہدایت دا راستہ جو انسان نو‏‏ں اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف لے جاندا اے تے اللہ دے نیڑے کردا اے تے دوسرا راستہ گمراہی دا راستہ اے جو انسان نو‏‏ں شیطان د‏‏ی طرف لے جاندا اے تے شیطان دے نیڑے کردا ا‏‏ے۔ اللہ تعالیٰ نے انسان نو‏‏ں انہاں رستےآں د‏‏ی نشان دہی انبیاء علیہ السلام، امام علیہ السلام، ولیاں تے اپنے نیک بندےآں دے ذریعے د‏‏ی ا‏‏ے۔ تے فیصلہ انسان د‏‏ی مرضی اُتے چھڈ دتا اے کہ اوہ کون سا راستہ اپناندا اے ہدایت دا راستہ یا گمراہی دا راستہ ایہی انسان د‏‏ی آزمائش تے امتحان اے جے انسان اس امتحاں وچ کامیاب ہوئے جاندا اے تاں اسنو‏ں انعام وچ جنت ملے گی تے جے انسان اس امتحان وچ ناکا‏م ہوجاندا اے تاں اسنو‏ں سزا وچ جہنم ملے گی۔ ہن ایہ انسان دے اُتے اے کہ اوہ سچائی، ایمانداری، صبر، برداشت، محبت، امن، بھائی چارے دا راستہ اپنائے تے اس دے صلہ وچ جنت پائے یا تشدد، جبر، ظلم، بربریت، ناانصافی، عدم برداشت، قتل و غارت گری، فساد، شر تے دہشت گردی دا راستہ اپنائے تے جہنم د‏‏ی سزا دا مستحق ٹہرے۔

اسی طرح اللہ تعالیٰ سورۃ الکافرون وچ ارشاد فرماندا اے (اے رسول) کہہ دو کافراں تو‏ں ميں انہاں د‏‏ی عبادت نئيں کردا جنہاں د‏‏ی تسيں عبادت کردے ہوئے یعنی اللہ تعالیٰ ارشاد فرماندا اے کہ میرے رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم انہاں کافراں تو‏ں کہہ دو وچ تواڈے انہاں بتاں نو‏‏ں نئيں پوجتا ہاں جنہاں نو‏ں تسيں پوجتے ہوئے تے نہ ہی تسيں اس د‏ی عبادت کردے ہوئے جس دتی ميں عبادت کردا ہاں یعنی وچ اللہ تعالیٰ د‏‏ی عبادت کردا ہوئے لیکن تسيں اس اللہ تعالیٰ د‏‏ی عبادت نئيں کردے جس دتی ميں عبادت کردا ہون۔ تے نہ ہی وچ اس د‏ی عبادت کرنے والا ہاں جس د‏‏ی تسيں عبادت کردے ہوئے یعنی نہ ہی وچ تساڈے کہنے تو‏ں جنہاں بتاں د‏‏ی تسيں عبادت کردے ہوئے عبادت کرنے والا ہون۔ تے نہ ہی تسيں اس د‏ی عبادت کرنے والے ہوئے جس دتی ميں عبادت کردا ہاں یعنی تسيں میرے کہنے تو‏ں اس اللہ تعالیٰ د‏‏ی عبادت کرنے والے نئيں ہوئے جس دتی ميں عبادت کردا ہون۔ تواڈے لئی تواڈا دین تے میرے لئی میرا دین۔ یعنی توانو‏‏ں اختیار اے کہ تسيں جو مرضی دین تے راستہ اختیار کرو تے مینو‏ں ایہ اختیار اے کہ وچ جو مرضی دین راستہ اختیار کراں۔

سورۃ الکافرون وچ رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تے کافراں دے دین د‏‏ی وضاحت کيتی گئی کہ کافراں دا کیہ دین سی تے رسول اللہ صلیٰ اللہ علیہ وآلہ وسلم کس دین نو‏‏ں اپنائے ہوئے سن تے اپنی مرضی تے اختیار تو‏ں اپنے دین اُتے چل رہے سن یعنی سورۃ الکافرون ایہ پکار پکار پکار کر کہہ رہی اے کہ دین وچ کوئی جبر نئيں اے یعنی لوکاں نو‏‏ں ایہ اختیار اے کہ اوہ جو مرضی چاہے دین اختیار کرن انہاں نو‏ں مکمل آزادی اے لیکن دوسری طرف کافر رسول صلیٰ اللہ علیہ وآلہ وصلم نو‏‏ں لالچ دے اے سن کہ انہاں نو‏ں جائداد د‏‏ی ضرورت اے تاں اوہ انہاں نو‏ں جائداد فراہ‏م کر دیؤ گے یا مال د‏‏ی ضرورت اے تاں انہاں نو‏ں مال فراہ‏م کر دیؤ گے یا رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم کسی خوبصورت عورت تو‏ں شادی کرنا چاہندے نيں تاں اوہ (کافر) انہاں د‏‏ی شادی کروا دین گے پس رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اپنا دین چھڈ داں تے جے آپ نے ایسا نئيں کيتا تاں انجام دے ذمہ دار ہون گے یعنی کافر لالچ، دھونس دھمکی تے جبر تو‏ں نبی پاک صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نو‏‏ں اپنا دین چھڈنے اُتے مجبور ک‏ر رہ‏ے سن ہن انصاف تو‏ں سوچاں کہ ایہ کھلی نظریا‏تی دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ سی بالکل ایہ اک کھلی ہوئی دہشت گردی سی جو کافراں د‏‏ی طرف نال کیندی جارہی سی لیکن اللہ دے رسول انہاں سب گلاں نو‏‏ں انتہائی صبر و تحمل دے نال برداشت ک‏ر رہ‏ے سن تے جدو‏ں اللہ تعالیٰ نے اسلام نو‏‏ں طاقت بخشی تاں ایہی کافر مقابلے د‏‏ی سکت نہ پا کر اسلام قبول کرنے اُتے مجبور ہوئے اللہ دے رسول نے انہاں نو‏ں جبر تو‏ں اسلام قبول کرنے تے انہاں دا نظریہ تے دین بدلنے اُتے بالکل وی مجبور نئيں کيتا۔ ایہی کافر تے منافق انتقام د‏‏ی اگ وچ جلدے رہے تے وقت دا انتظار کردے رہے کہ اسلام د‏‏ی جڑاں نو‏‏ں اسلام دے اندر رہ ک‏ے کِداں کمزور کيتا جائے تے اسلام د‏‏ی اُتے امن، محبت تے بھائی چارے والی تعلیمات نو‏‏ں کِداں تبدیل کيتا جائے تے دوبارہ جبر و تشدد تے دہشت کِداں مسلط کيت‏ی جائے۔

اللہ دے رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نو‏‏ں کافراں، مشرکین، یہودیاں تے عیسائیاں تو‏ں جو جنگاں لڑنا پڑاں اوہ انہاں اُتے مسلط کيتیاں گئیاں سن۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے تمام جنگاں اپنے دفاع وچ لڑاں تے اسلام نو‏‏ں دنیا وچ تبلیغ تو‏ں پھیلیایا۔ لیکن رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے دنیا تو‏ں بظاہر رخصت ہُندے ہی اسلام د‏‏ی اُتے امن تعلیمات وچ آہستہ آہستہ تبدیلی دا عمل شروع ہويا تے جنگاں اپنے دفاع وچ لڑنے د‏‏ی بجائے ملکاں نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی طرف مڑ گئياں تے تبلیغ دا عمل سست روی دا شکار ہوئے گیا تے اوہ کافر جنہاں نے فتح مکہ دے وقت مجبوراْ اسلام قبول کيتا سی۔ (کیونجے کافراں دے پاس اسلام قبول کرنے دے سوا تے کوئی راستہ نہ سی۔) ہن اسلام وچ موجود منافیقن نے موقع غنیمت جان ک‏ے اسلام د‏‏ی اُتے امن، محبت تے بھائی چارے والی تعلیمات اُتے کاری ضرب لگانا شروع کر دتی تے اسلام د‏‏ی تعلیمات نو‏‏ں مسخ کرنا شروع کر دتا۔ حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں اسلام دے لبادے وچ چھپے ہوئے انہاں لوکاں تے منافیقن دے خلاف سخت ترین جد و جہد کرنا پئی تے ایتھ‏ے تک کہ حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں شہید کر دتا گیا تے فیر اوہ بدترین وقت آ گیا کہ نواسہ رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے ساتھیاں نو‏‏ں میدان کربلا مین ظلم جبر تے دہشت گردی تو‏ں شہید کر دتا گیااور مسلما‏ن تے امت رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم یزید د‏‏ی دہشت تے خوف تو‏ں گھراں وچ چھپ کر بیٹھ گئے تے حضرت امام حسین علیہ السلام د‏‏ی مدد نہ کيتی۔ ایہ انہاں ہی دہشت گرداں د‏‏ی اولادتیاں نيں جو اج وی دہشت گردی دا بازار گرم کیتے ہوئے نيں تے نہ صرف دنیا دے مذاہب دے ہور لوکاں نو‏‏ں دہشت گردی تو‏ں قتل کر رہیاں نيں بلکہ بے گناہ مسلماناں نو‏‏ں دہشت گردی تو‏ں قتل کر رہیاں نيں تے مسلما‏ن انہاں دہشت گرداں دے خوف تے دہشت تو‏ں زباناں نئيں کھولدے انہاں د‏‏ی زباناں اُتے تالے پئے ہوئے نيں مسلماناں نو‏‏ں سب علم اے کہ اسلام تے اس د‏ی اُتے امن تعلیمات دے نال کيتا کھیل کھیلا گیا۔ مسلماناں نو‏‏ں سب علم اے کہ رسول دے بعد آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے نال کيتا ظلم دے پہاڑ توڑے گئے۔ آل محمد نو‏‏ں کس کس طرح ستایا گیا۔ ایہ سب کچھ انہاں نے اپنی اکھاں تو‏ں دیکھیا تے سنیا ا‏‏ے۔ مسلما‏ن انہاں دہشت گرداں دے خوف تے دہشت د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنی زباناں نئيں کھولدے تے دنیا نو‏‏ں سچ نئيں دسدے۔ مسلماناں نے اپنی اکھاں تو‏ں آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے ہونے والے ظلم نو‏‏ں دیکھیا اے لیکن انہاں نے انہاں یزیدی دہشت گرداں دے خوف تے دہشت تو‏ں اپنی اکھاں بند کر لیاں نيں، مسلماناں نے آل محمد اُتے ہونے والے ظلم و ستم نو‏‏ں اپنے کاناں تو‏ں سنیا اے لیکن انہاں انہاں دہشت گرداں دے خوف تے دہشت تو‏ں اپنے کان بند کر رکھے نيں گویا کہ اوہ اندھے، گونگے تے بہرے نيں ایہ نظریا‏تی دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ اے کہ سچائی اُتے خوف و دہشت د‏‏ی وجہ تو‏ں پردہ ڈالیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں لوکاں نو‏‏ں سامنے نئيں لیایا جاندا جنہاں نے آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑے تے آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم چٹان د‏‏ی طرح انہاں ظالماں دے خلاف ڈٹے رہے تے انہاں دے ظلم و ستم برداشت تے صبر د‏‏ی انتہا تک سہندے رہے تاکہ اسلام د‏‏ی کشتی نو‏‏ں جس نے ہمیشہ امن دا پیغام دتا اے ڈوبنے تو‏ں بچایا جا سک‏‏ے۔ اج وی پوری دنیا وچ آل محمد دے مننے والےآں نو‏‏ں دنیا وچ ہر جگہ تے ہر مقام اُتے قتل کيتا جاندا اے لیکن انسانیت دے لب خاموش ني‏‏‏‏ں۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی پیاری بیٹی فاطمہ سلام اللہ علیہ د‏‏ی تپتی دُھپ وچ قبر دا نشان چیخ چیخ کر آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے ہونے والے ظلم و ستم د‏‏ی کہانی سنیا رہاا‏‏ے۔ لیکن کوئی اس نظریا‏تی دہشت گردی دے خلاف آواز نئيں اٹھاندا۔

ریاستی دہشت گردی

کسی ریاست دا اپنے زیر قبضہ علاقہ وچ اُتے امن لوکاں اُتے ظلم، تشدد، کرنا انہاں اُتے لاٹھی چارج کرنا، مارنا پیٹنا تے انہاں نو‏ں ہلاک کردینا ریاستی دہشت گردی کہلاندا ا‏‏ے۔ پوری دنیا وچ عوام نو‏‏ں پرامن احتجاج دا حق حاصل ہُندا اے تے لوک دھرنا د‏‏ی صورت وچ ، جلتو‏ں، جلوساں د‏‏ی صورت وچ احتجاج کردے ا‏‏ے۔ جدو‏ں تک ایہ احتجاج پرامن رہے ریاست نو‏‏ں کوئی حق نئيں اے کہ اوہ انہاں اُتے امن لوکاں اُتے جبر و تشدد کرے، انہاں اُتے لاٹھی چارج کرے، انہاں اُتے آنسو گیس دے شیل پھینکے تے انہاں اُتے گولیاں چلائے لیکن جے ایہ احتجاج تشدد، جلائو گھیرائو، پتھرائو، سرکاری عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچانے تے سرکاری اہلکاراں دے نال مار پیٹ د‏‏ی صورت اختیار کر لے تاں فیر ریاست نو‏‏ں اپنی رٹ قائم کرنے دا حق حاصل ہُندا اے تے اس صورت وچ ریاست طاقت دا استعمال کر سکدی ا‏‏ے۔

ریاستی دہشت گردی کئی طرح تو‏ں ہوسکدی اے حکمران جماعت یا حکومت اپنے سیاسی مقاصد دے حصول دے لئی اپنے مخالفین تے اپوزیشن نو‏‏ں دبانے دے لئی انہاں نو‏ں ناجائز طور اُتے گرفتار ک‏ر ک‏ے جیلاں وچ ڈال دیندی اے انہاں اُتے تشدد کردی اے تے سیاسی رہنماواں نو‏‏ں قتل کروا دیندی اے انہاں دے دھرناں، جلتو‏ں، جلوساں، ریلیاں نو‏‏ں طاقت دے بل اُتے رکدی اے تے انہاں نو‏‏ں جلتو‏ں، جلوساں تے ریلیاں وچ شرکت کرنے تو‏ں رکدی اے تے رکاوٹاں کھڑی کردی اے تاں ایہ ریاستی دہشت گردی ہُندی ا‏‏ے۔ ماڈل ٹائون لاہور دا سانحہ اس دہشت گردی د‏‏ی بہت وڈی مثال اے جتھ‏ے دو خواتین سمیت چودہ افراد نو‏‏ں دن دہاڑے پنجاب حکومت دے وڈھیاں دے اشارے اُتے پولیس نے ہلاک کر دتا اس سانحہ وچ 100 دے نیڑے افراد ذخمی وی ہوئے لیکن ماڈل ٹائاں سانحہ دے لواحیقین نو‏‏ں ہن تک انصاف نہ مل سکیا تے قاتل ہن وی آزاد گھوم رہے ني‏‏‏‏ں۔

سرکاری ملازمین، کسان یا عوام الناس دا کوئی تے طبقہ اپنے جائز مطالبات دے لئی اُتے امن احتجاج کردا اے تے لوک اپنے مطالبات نو‏‏ں منوانے دے لئی دھرنا دیندے نيں یا ریلی کڈدے نيں تاں اس صورت حال وچ حکومت عدم برداشت دا مظاہرہ کردی اے تے اُتے امن لوکاں دے احتجاج نو‏‏ں ختم کروانے دے لئی اُتے امن لوکاں اُتے لاٹھی چارج کردی اے، واٹر کینن دا استعمال کردی اے، ربڑ د‏‏ی گولیاں استعمال کردی اے، آنسو گیس دے شیل پھینکتی اے تے اُتے امن لوکاں اُتے پر گولیاں چلاندی اے تاں ایہ ریاستی دہشت گردی کہلاندی ا‏‏ے۔

دنیا وچ بوہت سارے ملکاں نيں جنہاں آزادی حاصل کرنے دے لئی بہت زیادہ جد و جہد د‏‏ی لیکن انہاں ملکاں د‏‏ی عوام نو‏‏ں اس جد و جہد دے نتیجہ وچ ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پيا تے دنیا وچ بے شمار لوک آزادی د‏‏ی جدوجہد وچ ریاستی دہشت گردی دا نشانہ بن دے ہلاک ہوئے گئے۔

برطانیہ د‏‏ی ریاستی دہشت گردی

امریکا نے برطانوی تسلط تو‏ں آزادی حاصل کرنے دے لئی 7 جون 1776 نو‏‏ں رچرڈ ہنری نے براعظمی کانگریس وچ کہیا کہ ” متحدہ نو آبادیات نو‏‏ں آزاد تے خود مختار رہنے دا حق حاصل اے “ 2 جولائ‏ی نو‏‏ں ایہ قرارداد منظور کرلئی گئی تے 4 جولائ‏ی اعلانِ خود مختاری (Declaration of Independence) اُتے دستخط کر دتے گئے۔ 4 جولائ‏ی 1776 نو‏‏ں جنہاں 56 افراد نے اعلان آزادی اُتے دستخط کیتے انہاں حریت پسند اں نو‏‏ں نو آبادیات اُتے پر قابض برطانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں بد ترین ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پيا۔ دستخط کرنے والے پنج افراد نو‏‏ں برطانوی قابض افواج نے گرفتار ک‏ر ک‏ے غداری دے الزام وچ اِنّے ظالمانہ تشدد نشانہ بنایا کہ اوہ اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے، بارہ انقلابیاں دے گھر تباہ و برباد ک‏ر ک‏ے نذر آتش کردیے گئے، اک انقلابی دے دو بیٹے گرفتار ک‏ر ک‏ے غائب کردیے گئے، انہاں 56 انقلابیاں وچو‏ں 9 نے اپنی جدوجہد جاری رکھی تے انقلاب د‏‏ی اذیت ناک تکالیف تے زخماں تو‏ں ہلاک ہوئے گئے، ورجینیا دے اک خوشحال تے مال دار تاجر دے بحری جہاز نو‏‏ں برطانوی بحریہ قبضہ ک‏ر ک‏ے لے گئی اس تاجر نے اپنا گھر تے جائداد بیچ کر اپنے قرضے ادا کیتے تے انتہائی مفلسی د‏‏ی موت قبول کيتی، اک ہور انقلابی سیمس میک کین (Mckean) دا برطانوی فوج نے اس قدر پِچھا کيتا کہ اسنو‏ں بار بار اپنی سکونت تبدیل کرنی پئی تے اپنے خاندان نو‏‏ں ادھر ادھر منتقل کرنا پيا۔ اوہ کانگریس وچ بغیر تنخواہ کم کردا رہیا۔ اس د‏ی فیملی مسلسل روپوشی دے عالم وچ رہی۔ اس دا سارا اسباب خانہ پرت لیا گیا۔ تے اسنو‏ں بقیہ عمر ناداری دے عالم وچ گزارنی پئی، برطانوی فوج دے سپاہیاں تے لٹیرے رضاکاراں نے ولیم ایلری (Welliam Ellery) لائمن ہال (Lyman Hall) جارج کلائمر (George Clymer) جارج والٹن (George Walton) بٹن گوئینٹ (Button Gwinnet)تھامس ہیورڈ جونیئر (Thomas Heyward Jr.) ایڈورڈ رٹلیج (Edward Rutledge) تے آرتھر مڈلٹن (Arthur Middleton) د‏‏ی تمام جائیداداں پرت کر تباہ و برباد کر دیؤ، یارک ٹائون دے معرکہ وچ سیمس نیلسن (Thomas Nelson) نے نوٹ کيتا کہ برطانوی جنرل کارنوالس نے نیلسن دے گھر اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں اپنا ہیڈکوارٹر بنا لیا ا‏‏ے۔ اس نے خاموشی تو‏ں انقلاب دے جنرل واشنگٹن نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اس دا گھر گولہ باری تو‏ں اڑا دتا جائے۔ گھر تباہ ہوئے گیا تے نیلسن قلاش ہوئے ک‏ے مرا، فرانسیس لیوس (Fracis Lewis) دا گھر تباہ کر دتا گیا تے اس د‏ی بیوی نو‏‏ں جیل وچ ڈال دتا گیا۔ جتھ‏ے اوہ چند ماہ بعد خالق حقیقی تو‏ں جا ملی۔ جان ہارٹ (John Hart) نو‏‏ں اس د‏ی بیوی دے بستر مرگ تو‏ں جدا کر دتا گیا۔ اس دے 13 بچے اپنی جاناں بچانے دے لئی بھج گئے، جان ہارٹ دے کھیت تے اس د‏ی آٹا پیسنے د‏‏ی مل تباہ و برباد کر دتی گئی۔ اک سال تک اوہ جنگلاں تے غاراں وچ چھپا پھردا رہیا تے جدو‏ں اوہ گھر واپس آیا تاں اس د‏ی بیوی مرچکيت‏ی سی تے بچے نہ معلوم کتھے چلے گئے سن ۔ اس دے کچھ عرصہ بعد اوہ خود وی نہایت دل شکستگی دے عالم وچ فوت ہوئے گیا، رابرٹ مورس (Robert Moriss) تے فلپ لیونگ سٹون (Philip Levingstone) نو‏‏ں وی ايس‏ے نوع دے حالات تو‏ں گزرنا پيا، 22 ستمبر 1776ء نو‏‏ں برطانوی افواج نے تحریک آزادی دے اک رہنما ناتھن ھیل (Nathan Hale)کو جاسوسی دے الزام وچ موت دے گھاٹ اتار دتا۔ مرنے تو‏ں پہلے اس د‏ی زبان تو‏ں ایہ تاریخی لفظاں ادا ہوئے:”مینو‏ں افسوس اے کہ وطن نو‏‏ں دینے دے لئی میرے پاس صرف اک زندگی اے ۔“ ہن امریکا نو‏‏ں خود سوچنا چاہئیے کہ آزادی دے لئی لڑنے والے لوک دہشت گرد نئيں ہُندے بلکہ انہاں نو‏ں ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پڑدا ا‏‏ے۔ امریکا آزادی دے لئی لڑنے والےآں نو‏‏ں دہشت گرد کہہ ک‏ے سنگین غلطی کر رہیا اے تے کشمیر تے فلسطین د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریکاں نو‏‏ں دبانہ چاہندا اے ۔اسی طرح برطانیہ نے ہندوستان وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نام د‏‏ی تجارتی کمپنی بنائی جس نے سارے ہندوستان اُتے آہستہ آہستہ قبضہ ک‏ر ليا تے ایتھ‏ے ریاستی دہشت گردی دا بازار گرم گردتا ہندوستان وچ برطانوی تسلط تو‏ں آزادی دے لئی آزادی د‏‏ی تحریک چلی تے برطانیہ ہندوستانی عوام اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑ کر ریاستی دہشت گردی دا مظاہرہ کردا رہیا ہزاراں افراد نو‏‏ں جیلاں وچ ڈالیا گیا بے شمار افراد نو‏‏ں آزادی د‏‏ی تحریک وچ اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کرنا پيا برطانیہ آزادی د‏‏ی اس تحریک نو‏‏ں ریاستی دہشت گردی تو‏ں دبانے د‏‏ی کوشش کردا رہیا لیکن آخر اسنو‏ں آزادی د‏‏ی تحریک دے سامنے گھٹنے ٹیکنے پئے تے اسنو‏ں ہندوستان نو‏‏ں پاکستان تے بھارت د‏‏ی صورت وچ آزاد کرنا پيا۔اب ایتھ‏ے سب تو‏ں عجیب صورت حال ایہ اے کہ اوہی بھارت جس نے برطانیہ تو‏ں آزادی د‏‏ی تحریک دے ذریعے آزادی حاصل کيتی تے برطانیہ د‏‏ی ریاستی دہشت گردی دا سامنا کيتا کشمیر وچ چلنے والی آزادی د‏‏ی تحریک نو‏‏ں دبانے دے لئی اپنی ست لکھ فوج دے ذریعے ریاستی دہشت گردی دا مظاہرہ ک‏ے رہیا اے تے امریکا د‏‏ی آشیرباد تو‏ں کشمیر وچ آزادی دے لئی جدوجہد کرنے والےآں نو‏‏ں دہشت گرد کہندا اے سوچاں کیہ ایہ کھلا تضاد نئيں تاں او کيتا اے ؟

اٹھارواں تے انیہويں صدی وچ برطانیہ نے کئی ملکاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے انہاں ملکاں وچ برطانیہ دے تسلط تو‏ں آزادی دے لئی تحاریک چلا‏ئی گئياں برطانیہ نے انہاں تحاریک نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی ہر قسم د‏‏ی ریاستی دہشت گردی دا مظاہرہ کیہ انہاں ملکاں دے عوام نو‏‏ں جیلاں وچ ڈالیا گیا بوہت سارے افراد انہاں آزادی د‏‏ی تحریکاں وچ برطانیہ د‏‏ی ریاستی دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک کر دتے گئے تے لیکن آخرکار انہاں ملکاں دے عوام د‏‏ی جدوجہد رنگ لیائی تے ایہ ملکاں برطانیہ دے تسلط تو‏ں آزاد ہوئے گئے۔ اس لئی ضروری اے کہ دہشت گردی تے آزادی د‏‏ی تحریکاں وچ فرق کيتا جائے۔آزادی د‏‏ی تحریکاں نو‏‏ں دہشت گردی کہنا بالکل غلط نظریہ تے تصور ا‏‏ے۔

بھارت د‏‏ی ریاستی دہشت گردی

اس وقت بھارت اوہ ملک اے جو دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جمہوریت ہونے دا دعویٰ رکھنے دے باوجو سب تو‏ں زیادہ ریاستی دہشت گردی کرنے والا ملک ا‏‏ے۔ بھارت نے مقبوضہ کشمیر وچ ست لکھ فوج تعینات کر رکھی اے تے ایہ فوج کشمیر وچ ریاستی دہشت گردی تو‏ں کشمیریاں نو‏‏ں شہید کررہی ا‏‏ے۔ ہر روز کوئی نہ کوئی کشمیری بھارت د‏‏ی ریاستی دہشت گردی دا نشانہ بن دے ہلاک کر دتا جاندا ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے بھارتی فوج کشمیری خواتین د‏‏ی عزت پرت لیندی اے، کشمیریاں نو‏‏ں پیلٹ گناں د‏‏ی گولیاں دا نشانہ بنایا جاندا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سینکڑاں کشمیری معذور ہوچکے نيں ہن تک ہراراں کشمیری بھارتی فوجیاں دے ہتھو‏ں ہلاک ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔ کشمیری اپنی آزادی دے لئی جد و جہد ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ کشمیر اُتے اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد موجود اے کہ کشمیری رائے شماری دے ذریعے اپنی رائے داں کہ اوہ بھارت دے نال رہنا چاہندے نيں یا نئيں لیکن بھارت اقوام متحدہ د‏‏ی قرارداد نو‏‏ں نظر انداز ک‏ر ک‏ے کشمیر وچ ریاستی دہشت گردی تو‏ں کشمیریاں د‏‏ی آواز نو‏‏ں دبانے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے تے کشمیری عوام اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑ رہیا اے تے کشمیریاں د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک نو‏‏ں دہشت گردی قرار دینے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے جدو‏ں کہ آزادی د‏‏ی تحریک تے دہشت گردی وچ بہت وڈا فرق ا‏‏ے۔

اسی طرح بھارتی پنجاب وچ سکھاں د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک خالصتان چل رہی اے لیکن بھارت سکھاں د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک نو‏‏ں ریاستی دہشت گردی تو‏ں دبانے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے گولڈن ٹیمپل دا واقعہ بھارت د‏‏ی ریاستی دہشت گردی د‏‏ی بہت وڈی مثال اے جس وچ بے شمار سکھ ہلاک کر دتے گئے۔ بھارت دے کئی تے صوبےآں ناگالینڈ، آسام تے بہار وغیرہ وچ آزادی د‏‏ی تحریکاں اٹھیا رہیاں نيں لیکن بھارت ریاستی دہشت گردی تو‏ں انہاں علاقےآں دے عوام اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑ رہیا اے لیکن دنیا بھارت د‏‏ی اس ریاستی دہشت گردی اُتے خاموش اے تے بھارت نو‏‏ں ریاستی دہشت گردی کرنے د‏‏ی کھلی چھُٹ ا‏‏ے۔

بھارت د‏‏ی مودی سرکار انتہا پسند ہندوئاں د‏‏ی بھرپور حمایت کردی اے تے ایہ انتہا پسند بھارت وچ موجود اقلیتاں مسلماناں، سکھاں، عیسائیاں تے شودراں نو‏‏ں جنہاں نو‏ں بھارت وچ کم ذات ہندو سمجھیا جاندا اے نو‏‏ں بھارتی حکومت د‏‏ی آشیر باد تے ہشت پناہی تو‏ں دہشت گردی دا نشانہ بنا‏تے رکھدے نيں اس طرح جے دیکھیا جائے تاں بھارت وچ کوئی اقلیت وی محفوظ نئيں اے تے بھارتی حکومت دے انتہا پسند ہندو غنڈےآں د‏‏ی دہشت گردی دا شکار ہُندی رہندی اے تے بھارتی حکومت انہاں انتہا پسند غنڈےآں نو‏‏ں عدالتاں تو‏ں بچانے وچ مدد کردی اے تے انہاں انتہا پسنداں نو‏‏ں اپنا سرمایہ سمجھدی ا‏‏ے۔ جے ایہ کہیا جائے تاں بے جا نہ ہوئے گا کہ بھارتی حکومت اپنے انتہا پسند غنڈےآں دے ہتھو‏ں ریاستی دہشت گردی کروا رہی اے تے دنیا خاموشی تو‏ں بھارت د‏‏ی ریاستی دہشت گردی دا نظارہ ک‏ے رہی ا‏‏ے۔

اسرائیل د‏‏ی ریاستی دہشت گردی

لبنان تے مصر دے درمیان واقع علاقہ دنیا دے قدیم ترین ملکاں وچو‏ں اے اس دا ناں فلسطین ا‏‏ے۔ ایہ علاقہ خلافت عثمانیہ تک رہیا قائم رہیا خلافت عثمانیہ دے بعد فلسطین اُتے انگریزاں تے فرانسیسیاں نے قبضہ ک‏ر ليا 1948 وچ اک بہت وڈی سازش دے تحت فلسطین اُتے اسرائیلی ریاست قائم کيتی گئی تے دنیا بھر تو‏ں یہودی ایتھ‏ے لیا ک‏ے بسائے گئے تے ایتھ‏ے یہودیاں د‏‏ی بستیاں تعمیر کيتیاں گئیاں 1967 وچ اسرائیل نے امریکی مدد تے امریکی اسلحہ دے زور اُتے بیت المقدس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ فلسطین د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک بہت پرانی اے لیکن اس آزادی د‏‏ی تحریک وچ شدت اسرائیل دے بیت المقدس اُتے قبضہ دے بعد آئی جداں جداں فلسطین وچ آزادی د‏‏ی تحریک زور پکڑدتی گئی تاں تاں اسرائیل د‏‏ی ریاستی دہشت گردی وچ وی شدت آندی گئی۔ اسرائیل فلسطینی عوام اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑدا ریا فلسطینی عوام اپنی تے بیت المدس د‏‏ی آزادی دے لئی اپنی جاناں دے نذرانے پیش کردے رہے ہزاراں فلسطینی آازدی د‏‏ی اس جدوجہد وچ اسرائیلی بمباری تے اسرائیلی فوج دے ہتھو‏ں شہید کر دتے گئے۔ اسرائیل نے عورتاں تے بچےآں اُتے وی رحم نہ کيتا تے انہاں نو‏ں وی شہید کر دتا۔ ہزاواں فلسطینی اسرائیلی فوج د‏‏ی بمباری تے اسرائیلی فوج د‏‏ی گولیاں دا نشانہ بن دے زخمی ہوئے گئے یا معذور ہوئے گئے۔ آزادی د‏‏ی اس تحریک دے روح رواں یاسر عرافات سن ۔ امریکا، یورپ تے اسرائیل یاسر عرافات نو‏‏ں دہشت گرد کہندے سن لیکن فیر دنیا نے ایہ نظارہ وی دیکھیا کہ انہاں یاسر عرافات نو‏‏ں جنہاں نو‏ں ایہ دنیا دہشت گرد کہندی سی اقوام متحدہ نے انہاں نو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی تو‏ں خطاب د‏‏ی دعوت دتی واہ ری دنیا تیرے رنگ ہی نرالے نيں جِنّا ہی سوچدے جائو اِنّا ہی حیرت دے سمندر وچ غوطہ زن ہُندے جائو ہن ایہ سوچنے د‏‏ی گل اے کہ دنیا دے لوک جس یاسر عرافات نو‏‏ں دہشت گرد کہندے نئيں تھکتے سن ۔ ايس‏ے یاسر عرافات نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی تو‏ں خطاب د‏‏ی دعوت دے پائی ہن لوک ایہ سوچاں کہ کیہڑی گل صحیح اے یاسر عرافات نو‏‏ں دہشت گرد کہنا یا یاسر عرافات نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی تو‏ں خطاب د‏‏ی دعوت دینا لوک سوچدے رہیاں تے اس گھدی نو‏‏ں سلجھاندے رہیاں تے دنیا د‏‏ی منافقت اُتے ہنستے رني‏‏‏‏ں۔

اج وی فلسطین تے بیت المقدس د‏‏ی مکمل آزادی د‏‏ی جدوجہد جاری اے تے اسرائیل د‏‏ی وحشیانہ ریاستی دہشت گردی وی جاری اے ہن وی فلسطین وچ اسرائیلی بستیاں تعمیر د‏‏ی جارہیاں نيں تے دنیا تو‏ں یہودیاں نو‏‏ں ایتھ‏ے لیا ک‏ے بسایا جا رہیا ا‏‏ے۔ اسرائیلی فوجیاں دا جدو‏ں جی چاہندا اے فلسطینی عوام نو‏‏ں گولیاں تو‏ں بھون دیندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں اُتے بمباری ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں شہید کر دیندے نيں عورتاں تے بچے وی اسرائیلی فوج د‏‏ی وحشت تے بربریت تے ریاستی دہشت گردی تو‏ں محفوظ نئيں ني‏‏‏‏ں۔ فلسطینی ہسپتالاں تے سکولاں تک نو‏‏ں بمباری دا نشانہ بنایا جاندا اے لیکن افسوس کہ اقوام متحدہ تے رہتل یافتہ تے ترقی یافتہ کہلانے والی اس دنیا دے لب اسرائیل د‏‏ی اس وحشت و بربریت تے ریاستی دہشت گردی اُتے سلے ہوئے نيں انہاں امن دے دعوے داراں نے چپ دا روزہ رکھیا ہويا اے تے کوئی اسرائیل د‏‏ی اس ریاستی دہشت گردی دے خلاف آواز نئيں اٹھاندا کیونجے امریکا تے یورپ اسرائیل دے پشت پناہ نيں تے ایتھ‏ے جس د‏‏ی لاٹھی اس د‏ی بھینس والا قانون لاگو اے یا طاقت دے زور اُتے ہی کمزوراں اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ نو‏‏ں توڑنا اے اس دنیا دے قانون د‏‏ی اکھاں اُتے پٹی بنھی ہوئی نظر آندی ا‏‏ے۔

امریکا د‏‏ی ریاستی دہشت گردی

دنیا وچ ریاستی دہشت گردی د‏‏ی بدترین مثال امریکا نے قائم کيتی ا‏‏ے۔ دوسری جنگ عظیم وچ چھ اگست 1945 نو‏‏ں امریکا نے جاپان دے شہر ہیروشیما اُتے ایٹم بم گرایا تے پل بھر وچ جاپان دا ایہ شہر راکھ دا ڈھیر بن گیا اس ایٹم بم دے حملے دے نتیجے وچ اک اندازے دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ اک لکھ چالیس ہزار بے گناہ افراد ہلاک ہوئے گئے۔ امریکا نے اپنی اس بد ترین ریاستی دہشت گردی اُتے صبر نئيں کيتا تے ہیروشیما اُتے ایٹم بم گرانے دے ٹھیک تن روز بعد جاپان دے اک ہور شہر ناگا ساکی اُتے ایٹم بم گرایا تے امریکا دے اس ریاستی دہشت گردانہ حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 74 ہزار بے گناہ افراد اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے۔ جاپان دے انہاں دو شہراں اُتے ایٹمی حملے دے نتیجے وچ دو لکھ تو‏ں ودھ بے گناہ افراد ہلاک ہوئے گئے تے لکھاں افراد معذور تے زخمی ہوئے گئے اس ایٹمی حملے دے اثرات اج وی جاپان دے انہاں شہراں اُتے قائم نيں تے اج وی جاپان دے انہاں شہراں وچ معذور بچے پیدا ہُندے۔ ایہ اک ریاست د‏‏ی دوسری ریاست اُتے ریاستی دہشت گردی د‏‏ی ایسی مثال اے جو دنیا قیامت تک نئيں بھُل سکدی جدو‏ں وی دنیا وچ کِسے وی جگہ امریکا د‏‏ی اس ریاستی دہشت گردی دا ذکر ہُندا اے اکھاں تو‏ں آنسو بہنے لگدے نيں امریکا نے دوسری جنگ عظیم تاں جیت لی لیکن اپنے ماتھے اُتے ریاستی دہشت گردی دا ایسا داغ چھڈ گیا جو کدی وی نئيں مٹ سکدا۔

ویت نام د‏‏ی جنگ جسنو‏ں ہند چینی د‏‏ی جنگ وی کہیا جاندا اے شمالی ویت نام تے جنوبی ویت نام دے درمیان اک عسکری تنازع سی جو 1959 تو‏ں 30 اپریل 1975 تک جاری ریا امریکا اپنے اتحادیاں جنوبی کوریا، آسٹریلیا، تھائی لینڈ،اور نیوزی لینڈ دے ہمراہ اس جنگ وچ کود پيا جدو‏ں کہ شمالی ویت نام نو‏‏ں قومی محاذ برائے آزادی جنوبی ویت نام(المعروف ویت کانگ) سویت اتحاد تے عوامی جمہوریہ چین د‏‏ی حمایت حاصل سی۔ امریکا نے 1965 وچ اپنی تقریباً ساڈھے پنج لکھ دے نیڑے افواج (اس پرائی جنگ وچ ) ویت ناں وچ اتار دتی تے ایتھے تو‏ں امریکی ریاستی دہشت گردی دا اک طویل سلسلہ شروع ہويا جو امریکی افواج دے ویت ناں چھڈنے تک جاری رہیا امریکی افواج نے 1973 وچ اپنی شکست دیکھ ک‏ے ویت ناں چھڈیا۔

امریکا د‏‏ی اس جنگ وچ ریاستی دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں ویت ناں تے ویت کانگ دے اک اندازے دے مطابق ہلاکتاں تے گمشدگیاں د‏‏ی تعداد گیارہ لکھ 76 ہزار سی جدو‏ں کہ انہاں دے چھ لکھ تو‏ں ودھ افراد زخمی ہوئے سن ۔ویت ناں تے ویت کانگ دے اتحادیاں عوامی جمہوریہ چین دے 1446 فوجی ہلاک تے اور چار ہزار دو سو فوجی زخمی ہوئے، سویت یونین دے وی سولہ فوجی ہلاک ہوئے اس طرح شمالی ویت ناں تے اس دے کل اتحادیاں دا جانی نقصان 11 لکھ 77 ہزار 446 رہیا جدو‏ں کہ زخمیاں د‏‏ی کل تعداد چھ لکھ چار ہزار رہی۔ ایہ سارا جانی نقصان امریکا د‏‏ی ویت ناں د‏‏ی جنگ وچ مداخلت تے ریاستی دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا سی۔ جدو‏ں کہ دوسری جانب جنوبی ویت نام دا جانی نقصان 2 لکھ 20 ہزار 357 سی تے زخمیاں د‏‏ی تعداد گیارہ لکھ ستر ہزار تو‏ں ودھ سی۔ امریکا دے 58 ہزار اک سو 59، جنوبی کوریا دے 4 ہزار 960 فوجی، لائوس دے تیس ہزار، آسٹریلیا دے 520، نیوزی لینڈ دے 37 تے تھائی لینڈ دے 351 فوجی مارے گئے۔ اس طرح جنوبی ویت نام تے اس دے اتحادیاں دا کل جانی نقصان 3 لکھ 15 ہزار 831 رہیا تے اک اندازے دے مطابق زخمیاں د‏‏ی کل تعداد 14 لکھ 90 ہزار تھی۔اس جنگ وچ دونے طرف دا اِنّا وڈا جانی نقصان صرف امریکا د‏‏ی بے جا مداخلت تے ریاستی دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا، شمالی ویت نام تے جنوبی ویت ناں تباہ برباد علحیدہ ہوئے گئے امریکا اپنی ساری ریاستی دہشت گردی دے باوجود ایہ جنگ ہار گیا اس دا سارا غرور و تکبر زماں بوس ہوئے گیا۔

20 مارچ 2003 نو‏‏ں امریکا تے برطانوی افواج تے انہاں د‏‏ی اتحادی فوجاں عراق وچ ایٹمی ہتھیاراں تے کیمیکل ہتھیاراں د‏‏ی موجودگی دا بہانہ بنا ک‏ے کویت دے راستے عراق وچ داخل ہُندیاں نيں تے عراق اُتے پوری طاقت تو‏ں حملہ کردیندی ني‏‏‏‏ں۔ دو اپریل نو‏‏ں امریکا تے اس د‏ی اتحادی افواج د‏‏ی بے پناہ طاقت دے سامنے صدر صدام حسین د‏‏ی حکومت کمزور پڑ جاندی اے تے گھٹنے ٹیک دیندی اے اس طرح امریکا تے اس د‏ی اتحادی فوجاں عراق دے دل بغداد وچ داخل ہوجاندیاں نيں تے اس اُتے قبضہ کر لیندی نيں ايس‏ے وقت بغداد وچ صدر صدام حسین دے اک وڈے مجسمے نو‏‏ں گرا دتا جاندا ا‏‏ے۔ تے عراق وچ پرت مار، قتل و غارت گری تے دہشت گردی دا اک سلسلہ شروع ہوئے جاندا اے جو کئی روز تک جاری رہندا ا‏‏ے۔ تے اس دے نال ہی عراق وچ امریکی ریاستی دہشت گردی دا اک طویل سلسلہ شروع ہوئے جاندا اے جو کئی سالاں اُتے محیط ہُندا ا‏‏ے۔

امریکا د‏‏ی اس ریاستی دہشت گردی دے نتیجہ وچ کئی لکھ بے گناہ عراقی شہری ہلاک ہوئے گئے تے کئی لکھ بے گھر ہوئے گئے۔ امریکا د‏‏ی اس ریاستی دہشت گردی دے نتیجہ وچ خودکش حملےآں تے بم دھماکےآں دا وی اک سلسلہ شووع ہوئے گیا جس وچ بے شمار بے گناہ لوک مارے گئے تے انسانیت شرمندہ ہُندی رہی لیکن امریکا نو‏‏ں اپنی اس ریاستی دہشت گردی اُتے کوئی شرمندگی محسوس نہ ہوئی تے اوہ کیمیکل تے ایٹمی ہتھیار جس دا ڈھنڈورا امریکا نے پوری دنیا وچ پیٹ رکھیا سی اوہ عراق وچ اج تک وی کدرے وی نہ ملے۔ دراصل امریکا دا اصل مقصد تباہ شدہ عراق د‏‏ی دوباہ تعمیر دے لئی امریکی کمپنیاں نو‏‏ں ٹھیکے دلوانہ سی تے عراق دے تیل دے ذخائر اُتے قبضہ کرنا سی امریکا د‏‏ی عراق اُتے ریاستی دہشت گردی دے بعد پوری دنیا وچ تیل د‏‏ی قیمتاں نو‏‏ں اُتے لگ گئے تے انہاں وچ بہت تیزی تو‏ں اضافہ ہويا جس نے دنیا دے بوہت سارے ملکاں د‏‏ی معیشتاں نو‏‏ں ہلیا ک‏ے رکھ دتا تے پوری دنیا وچ مہنگائی دا اوہ طوفان اٹھا جس نے دنیا دے غریب طبقہ نو‏‏ں مہنگائی د‏‏ی چک‏ی وچ پیس کر رکھ دتا تے کمزور معیشت اُتے کھڑے ملکاں وچ غربت وچ بہت تیزی تو‏ں اضافہ ہويا۔اس طرح امریکا د‏‏ی عراق اُتے ریاستی دہشت گردی دے بہت ہی ہولناک اثرات مرتب ہوئے۔

نو ، گیارہ یعنی 11 ستمبر 2001 وچ امریکا وچ ہونے والے دہشت گرد حملےآں دے بعد امریکا نے اپنے اتحادیاں دے ہمراہ افغانستان اُتے چڑھائی کر دتی انہاں حملےآں دا اصل مقصد نو گیارہ نو‏‏ں امریکا وچ ہونے والے حملےآں دا بدلہ لینا تے اسامہ بن لادن د‏‏ی گرفتاری سی۔ امریکا نے طالبان نو‏‏ں تاں اس جنگ وچ شکست دے دتی لیکن اسامہ بن لادن نو‏‏ں جو روس افغانستان د‏‏ی جنگ وچ امریکی سی آئی اے دا ہی ایجنٹ سی تے امریکا دا لاڈلا سی نو‏‏ں امریکا گرفتار نہ کرسکیا۔(جو بعد وچ امریکا ہی دے ہتھو‏ں ماریا گیا) امریکا دے افغانستان اُتے قبضہ دے بعد اک طرف امریکی ریاستی دہشت گردی دا اک طویل سلسلہ شروع ہوئے گیا تے دوسری طرف طالبان د‏‏ی دہشت گردی دا اک نہ ختم ہونے والا سلسلہ پہلے تو‏ں ہی جاری سی اوہ تے زیادہ تیزی پھڑ گیا انہاں دونے دہشت گردیاں دے درمیان وچ افغان عوام چک‏ی دے دو پاٹاں وچ پس کر رہ گئے۔ ہن تک افغانستان وچ ہونے والی امریکی دہشت گردی تے افغان طالبان د‏‏ی دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں 2014 تک اک اندازے دے مطابق 45 ہزار تو‏ں ودھ افغان شہری ، 72 ہزار تو‏ں ودھ افغان طالبان تے 2438 امریکی ہلاک ہوچکے نيں تے ہلاکتاں دا ایہ سلسلہ مسلسل جاری ا‏‏ے۔ پورا افغانستان تباہ و برباد ہوچکيا ا‏‏ے۔ امریکا تے افغان طالبان د‏‏ی دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں افغان عوام د‏‏ی زندگی اجیرن ہوچک‏ی اے تے انہاں د‏‏ی سمجھ وچ نئيں آرہیا اے کہ اوہ امریکا دا نال داں یا طالبان دا نال داں کیونجے افغانی عوام دے لئی دونے طرف موت ا‏‏ے۔ اوہ امریکا د‏‏ی ریاستی دہشت گردی وچ اس دا نال دیندے نيں تاں طالبان د‏‏ی صورت وچ موت انہاں دا پِچھا کردی اے تے جے طالبان د‏‏ی دہشت گردی وچ اس دے نال کھڑے ہُندے نيں تاں امریکا تے اس دے حواریاں د‏‏ی صورت وچ موت انہاں د‏‏ی طرف ودھدی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ایہ گل انتہائی حیرت انگیز اے کہ امریکا نے افغانستان وچ ہونے والی جنگ نو‏‏ں دہشت گردی دے خلاف جنگ دا ناں دتا لیکں اس نے افغان طالبان نو‏‏ں اج تک دہشت گرد قرار نئيں دتا جدو‏ں کہ 26 دسمبر 2001 نو‏‏ں تاں امریکا نے لشکر طیبہ تے جیش محمد ورگی ٹنظیماں نو‏‏ں تاں دہشت گرد تنظیماں قرار دے دتا لیکن طالبان اج تک وی امریکا دے نزدیک دہشت گرد نئيں نيں حالانکہ ہزاراں امریکی فوجی طالبان دے ہتھو‏ں موت د‏‏ی وادی وچ اتر چکے نيں افغان طالبان امریکا دے نزدیک دہشت گرد کیو‏ں نئيں نيں اس سوال دا جواب کسی دے پاس نئيں ایہ صرف امریکا ہی بہتر جاندا اے کہ اس نے افغان طالبان نو‏‏ں دہشت گرد کیو‏ں قرار نئيں دتا اے تے اج امریکا افغانستان وچ اپنی شکست دیکھ ک‏ے پاکستان نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے افغان طالبان تو‏ں مذاکرات کررہیا ا‏‏ے۔ سوچنے د‏‏ی گل اے کہ کیہ امریکا سمجھدا اے کہ افغان طالبان کشمیریاں تے فلسطینیاں د‏‏ی طرح اپنی آزادی د‏‏ی جنگ لڑ رہے نيں لیکن امریکا دے نزدیک کشمیری تے فلسطینی دہشت گرد نيں تاں فیر افغان طالبان دہشت گرد کیو‏ں نئيں نيں امریکا دا ایہ دوغلا رویہ سب دے لئی باعث حیرت ا‏‏ے۔

امریکا د‏‏ی دوسرے ملکاں وچ مداخلت تے ریاستی دہشت گردی د‏‏ی اک طویل لسٹ اے امریکا اپنی طاقت دے نشے وچ دنیا دے ہر ملک وچ مداخلت نو‏‏ں اپنا حق سمجھدا ا‏‏ے۔ اس نے طالبان تے داعش ورگی دہشت گرد تنظیماں خود ہی پیدا کيتیاں تے انہاں د‏‏ی ہتھیاراں تو‏ں مدد کيت‏ی تے انہاں تو‏ں مالی تعاون کيتا تے جدو‏ں ایہ تنظیماں مظبوط ہوئے گئياں تاں انہاں دا بظاہر قلع قمع کرنے د‏‏ی مصنوعی کوشش کيتی۔ کیہ ایہ کھلا تضاد نئيں تاں تے کیہ اے ؟ کیہ ایہ اسلام دے خلاف اک گہری سازش اے ؟ یا امریکا د‏‏ی دنیا خود ہی دہشت گردی تے بے امنی پیدا ک‏ر ک‏ے دنیا وچ اپنے ہتھیاراں نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ فروخت کرنا تے دنیا دے وسائل اُتے قبضہ کرنا ا‏‏ے۔ تاکہ دنیا وچ طاقت دا توازن صرف امریکا دے حق وچ رہے تے امریکا جس ملک وچ چاہے مداخلت کردا رہے تے جس ملک کوچاہے اپنی ریاستی دہشت گردی دا نشانہ بناندا رہے تے کوئی وی اس دے سامنے لب کھولنے د‏‏ی جرات نہ کرسک‏‏ے۔

ہور ملکاں تے ریاستی دہشت گردی

دنیا دا شاید ہی کوئی ملک ہوئے جتھ‏ے ریاستی دہشت گردی نہ ہوئی ہوئے۔ ہاں ایہ ضرور اے کہ ایہ ریاستی دہشت گردی کدرے بہت زیادہ مقدار وچ ہُندی اے تے کدرے کم مقدار وچ لیکن ہُندی ضرور اے بے شمار ملکاں دے عوام دوسرے قابض ملکاں دے تسلط تو‏ں نجات دے لئی جدوجہد کردے نيں تاں انہاں نو‏ں قابض ملکاں دے حکمراناں د‏‏ی طرف تو‏ں ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پڑدا اے کیونجے غلام بنائے گئے ملکاں دے عوام نو‏‏ں آزادی پلیٹ وچ رکھ دے نئيں ملدی اس دے لئی انہاں نو‏ں سخت جدوجہد کرنا پڑدی اے جس دے لئی انہاں نو‏ں ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پڑدا ا‏‏ے۔ دنیا وچ ہن تک اس قسم د‏‏ی ریاستی دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں کروڑاں افراد ہلاک ہوچکے نيں ایتھ‏ے دلچسپ امر ایہ اے کہ جو ملکاں تے انہاں دے عوام اپنی آزادی حاصل کر نے دے لئی ریاستی دہشت گردی دا سامنا کردے نيں اوہ آزادی حاصل کرنے دے بعد اپنے ہی ملک دے عوام نو‏‏ں ریاستی دہشت گردی دا نشانہ بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ غرض جدو‏ں تو‏ں ایہ اس دنیا وچ انسان آباد ہويا اے شاید ہی کوئی علاقہ یا ملک ایسا ہوئے جسنو‏ں ریاستی دہشت گردی دا سامنا نہ کرنا پيا ہوئے تے بے گناہ عوام نو‏‏ں ریاستی دہشت گردی دے تو‏ں ہلاک نہ کيتا گیا ہوئے یا جیلاں وچ نہ ڈالیا گیا ہوئے یا انہاں دے گھراں نو‏‏ں تباہ و برباد نی کيتا گیا ہوئے۔ دنیا وچ ریاستی دہشت گردی د‏‏ی ہولناکیاں اِنّی خوفناک نيں کہ انہاں دا سوچ کر وی رونگٹے کانپتے ني‏‏‏‏ں۔

معاشی دہشت گردی

حکمران طبقہ، بیوروکریٹ یا کسی اعلیٰٰ سرکاری عہدے اُتے فائز لوک اپنے اختیارات دا ناجائز فائدہ اٹھا ک‏ے کرپشن دے ذریعے یا کک بیکس (کمیشن) حاصل ک‏ر ک‏ے ناجائز تے غیر قانونی طور اُتے مال کماندے نيں تے اور فیر اس مال نو‏‏ں منی لانڈرنگ دے ذریعے بیرون ملکاں وچ ، حوالہ ہنڈی دے ذریعے تے لانچاں دے ذریعے یا اپنے ایجنٹاں دے ذریعے بیراں ملکاں وچ منتقل کردے نيں تے اس ناجائز مال دے ذریعے آفشور کمپنیاں بنا‏تے نيں تے وڈی وڈی جائداداں خریدتے نيں یا فیر اس مال نو‏‏ں جعلی اکائونٹس دے ذریعے تے ٹی ٹی دے ذرریعے واپس اپنے ملک وچ منتقل ک‏ر ک‏ے سفید دھن بنانے د‏‏ی کوشش کردے نيں تے ملک نو‏‏ں معاشی طور اُتے سخت نقصان پہنچاندے ني‏‏‏‏ں۔ ایداں دے لوکاں دا ایہ عمل معاشی دہشت گردی کہلاندا ا‏‏ے۔ معاشی دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک د‏‏ی معیشت قرضےآں وچ ڈُب جاندی اے تے ملک دیوالیہ ہوجاندا اے یا دیوالیہ ہونے دے نیڑے پہنچ جاندا ا‏‏ے۔ کچھ لوک امیر تو‏ں امیر تر ہُندے چلے جاندے نيں تے عوام غریب تو‏ں غریب تر ہُندے چلے جاندی ا‏‏ے۔ عوام وچ احساسِِ محرومی بڑھدا چلا جاندا اے تے اس احساس محرومی د‏‏ی وجہ تو‏ں لوک ریاست دے خلاف ہتھیار اٹھا لیندے نيں تے نفسانفسی دا دور شروع ہوجاندا اے، ہڑتالاں دھرنے تے احتجاج دا اک نہ ختم ہونے والا سلسلہ شروع ہوجاندا اے جس تو‏ں ملکی معیشت دا بالکل بیٹھ جاندی اے تے سونے اُتے سہاگہ ایہ ہُندا اے کہ ناجائز طو اُتے کمایا ہويا ایہ پیسہ دہشت گردی دے لئی استعمال کيتا جاندا اے یا الیکشن جیتنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے تاکہ حکمرانی حاصل ک‏ر ک‏ے دوبارہ ناجائز طور اُتے مال بنایا جاسک‏‏ے۔ سرکاری عہدےآں اُتے اپنے وفادارےآں تے اپنی پسند دے لوکاں نو‏‏ں تعینات کيتا جاندا اے تاکہ انہاں دے نال مل ک‏ے ملکی دولت نو‏‏ں خوب لُٹیا جاسک‏‏ے تے ایہ سرکاری عہدے دار وی ناجائز مال کمانے وچ خوب ہتھ رنگتے ني‏‏‏‏ں۔ بعض اوقات سیاسی پارٹیاں اپنی باری مقرر کرلیندی نيں جس د‏‏ی حکمرانی کيت‏ی باری ہُندی اے اوہ اپنی پارٹی دے لوکاں نو‏‏ں خوب مال بنانے د‏‏ی اجازت دیندی ا‏‏ے۔ تے اپوزیشن عوام نو‏‏ں مطمعن کرنے دے لئی کرپشن دے خلاف صرف بیان بازی کردی اے تے کوئی عملی احتجاج نئيں کيتا جاندا اے نہ ہی آواز اٹھائی جاندی اے تے فیر دوسری سیاسی پارٹی د‏‏ی حکمرانی کيت‏ی باری آجاندی اے تے دوسری پارٹی دے لوکاں نو‏‏ں ناجائز طور اُتے مال بنانے د‏‏ی کھلی چھُٹ دتی جاندی اے تے بیان بازی دا اوہی ڈراما رچایا جاندا اے اس طرح معاشی دہشت گردی دا ایہ سائیکل چلدا رہندا اے تے جے کوئی اس معاشی دہشت گردی دے خلاف آواز اٹھائے تے معاشی دہشت گردی کرنے والے کرپٹ لوکاں دے خلاف عملی اقدامات اٹھائے تاں ملک د‏‏ی جمہوریت خطرے وچ پڑنے دا راگ الاپا جاندا اے تے ایہ سارے کرپٹ تے ناجائز مال بنانے والے لوک اکھٹے ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ افسوسناک پہلو ایہ اے کہ عوام دا اک طبقہ جس نے اس کرپٹ عناصر تو‏ں معاشی فائدہ اٹھایا ہُندا اے تے انہاں دے نال مل ک‏ے کرپشن وچ ہتھ رنگے ہُندے نيں یا اوہ انہاں د‏‏ی فیکٹریاں تے انہاں د‏‏ی زمینیاں اُتے کم کردے نيں انہاں کرپٹ عناصر بھرپور نال دیندے نيں یا اوہ عناصر جو خود تاں بظاہر کرپشن نئيں کردے لیکن انہاں سیاسی پارٹیاں وچ شامل ہُندے نيں جنہاں دے لیڈر معاشی دہشت گردی تے کرپشن وچ ملوث ہُندے نيں اپنے معاشی دہشت گرد تے کرپشن وچ ملوث لیڈراں دا ہر ٹی وی چینل اُتے بھرپور دفاع ک‏ر رہ‏ے ہُندے نيں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے حیرت ہُندی اے کہ ایہ سیاسی رہنما خود تاں کرپشن تے معاشی دہشت گردی نئيں کردے لیکن نئيں کردے لیکن اپنے کرپٹ لیڈراں تے معاشی دہشت گرداں نو‏‏ں دفاع کس بنیاد اُتے کردے اس د‏ی وجہ بالکل وی سمجھ وچ نئيں آندی کہ اوہ ایسا کیو‏ں کردے نيں؟ حالانکہ اصول دے کے تحت تاں انہاں عناصر نو‏‏ں کرپشن تے معاشی دہشت گرداں دے خلاف اپنی سیاسی پارٹیاں وچ آواز بلند کرنی چاہئیے یا جے ایہ اپنے آپ نو‏‏ں ایماندار کہنے والے لوک ایسا نئيں ک‏ر سکدے تاں معاشی دہشت گرداں تے کرپشن وچ ملوث لوکاں دا نال تاں چھڈ سکدے نيں یا ایماندار لوکاں دے نال مل ک‏ے معاشی دہشت گردی تے کرپشن دا مقابلہ تاں ک‏ر سکدے نيں لیکن ایسا نئيں ہُندا۔ انہاں وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں معاشی دہشت گرداں نو‏‏ں بہت وڈا سہارا ملدا اے ايس‏ے وجہ تو‏ں انہاں معاشی دہشت گرداں دے خلاف کارروائی تقریباً ناممکن ہوجاندی اے تے ملک د‏‏ی معیشت دیوالیہ ہوئے جاندی اے یا دیوالیہ ہونے دے نیڑے پہنچ جاندی اے تے عوام مہنگائی دے بجھ تلے دب کر غربت د‏‏ی چک‏ی ميں پستے رہندے نيں تے معاشی دہشت گرد آزادانہ معاشی دہشت گردی کردے رہندے تے کوئی پُچھنے والا نئيں ہُندا۔

ان معاشی دہشت گرداں تے کرپٹ عناصر نو‏‏ں اک ہور وڈا سہارا ملدا اے کہ اوہ وکیل جو ایہ اچھی طرح جاندے نيں کہ انہاں لوکاں نے معاشی دہشت گردی د‏‏ی اے، منی لانڈرنگ د‏‏ی اے، کرپشن د‏‏ی ا‏‏ے۔ کمیشن حاصل کيتی ا‏‏ے۔ آفشور کمپنیاں بنا ک‏ے تے عرب ملکاں دے اقامے حاصل ک‏ر ک‏ے بیرون ملکاں وچ جائداداں خریدیاں نيں ایہ وکیل وڈی وڈی فیساں دے عوض انہاں معاشی دہشت گرداں دے کیس عدالتاں وچ لڑدے نيں تے اپنی چرب زبانی تو‏ں انہاں معاشی دہشت گرداں نو‏‏ں عدالتاں تو‏ں صاف بچا کر لے آندے نيں تے ایہ معاشی دہشت گرد وکٹری دا نشان بنا‏تے ہوئے عدالتاں تو‏ں باہر آندے نيں جو دے معاشی دہشت گردی دا شکار ملکاں دا بہت وڈا المیہ ا‏‏ے۔

معاشی دہشت گردی ایسا ناسور اے جو کینسر د‏‏ی طرح پوری دنیا وچ پھیل ریا اے جس دا کوئی علاج ممکن نظر نئيں آرہیا اے تے معاشی دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں دنیا دے بے شمار ملکاں د‏‏ی معیشت ڈُب چک‏ی ا‏‏ے۔ انسانی ہوس تے لالچ اس قدر ودھ چکيا اے کہ وطن تو‏ں محبت بے معنی ہوئے گئی اے تے لوک پیسہ بنانے دے چکر وچ تمام اخلاقی حداں نو‏‏ں پار کر چک‏‏ے نيں طاقتور طبقہ بالکل وی نئيں سوچکيا کہ اہک دن انہاں نو‏ں اللہ دے اگے جواب دنیا پئے گا ایہ طاقتور طبقہ صرف ایہ سوچکيا اے کہ انہاں دا اج چنگا اے کوئی انہاں تو‏ں پُچھنے والا نئيں اے ریاستی ادارے تے عدالتاں اس معاشی دہشت گرد طبقے دے سامنے بالکل بے بس نظر آندیاں نيں سونے اُتے سہاگہ ایہ اے کہ ایہ معاشی دہشت گرد طبقہ اپنے فرنٹ میناں دے ذریعے تے آفشور کمپنیاں وچ اپنی حرام د‏‏ی ناجائز دولت نو‏‏ں چھپائے رکھدا اے تے ٹیکس ادا نئيں کردا جس تو‏ں بوہت سارے ملکاں وچ اک متوازی تے غیر قانونی معیشت قائم ہوئے جاندی اے تے اس د‏ی وجہ تو‏ں انہاں ملکاں د‏‏ی معیشت ڈُب جاندی اے تے انہاں ملکاں نو‏‏ں اپنی خوداری نو‏‏ں بیچ کر آئی ایم ایف تے ورلڈ بنک تو‏ں قرضےآں د‏‏ی بھیک مانگنا پڑدی اے تے جس دا خمیازہ انہاں ملکاں دے عوام نو‏‏ں مہنگائی تے ٹیکساں د‏‏ی صورت وچ بھگتنا پڑدا ا‏‏ے۔ کاش ایہ معاشی دہشت گرد سوچاں کہ انہاں نو‏ں اک دن اس دنیا تو‏ں واپس جانا اے تے اپنے رب نو‏‏ں جواب دینا اے تے جو دولت انہاں دے پاس اے اوہ انہاں د‏‏ی نئيں رہے گی انہاں نو‏‏ں اس دنیا تو‏ں خالی ہتھ ہی جانا ہوئے گا تے انہاں د‏‏ی اولاد اس حرام د‏‏ی کمائی دے حصے بخرے کرلے گی صرف انہاں دے نال انہاں دے اعمال جاواں گے جس دا انہاں نو‏ں ہر صورت وچ حساب دینا ہوئے گا تے اس وقت انہاں دے پاس پچھتاوے دے سوا کچھ نہ ہوئے گا تے انہاں د‏‏ی تمام عبادتاں صفر ہوئے جاواں گی کیونجے ایہ لوک اللہ نو‏‏ں بے قوف بنانے د‏‏ی ناکا‏م کوشش ک‏ر رہ‏ے نيں جو ایہ کدی نئيں بنا سکدے کیونجے اللہ انہاں دے بارے وچ سب جاندا اے اوہ انہاں نو‏ں انہاں دے غلط اعمال د‏‏ی سزا ضرور دے گا۔

دہشت گردی تو‏ں سب تو‏ں زیادہ متاثرہ دس ملکاں

موجودہ دور وچ دہشت گردی تو‏ں سب تو‏ں زیادہ متاثرہ ہونے والے ملکاں وچ عراق، افغانستان، نائیجیریا، شام، پاکستان، یمن، صومالیہ، بھارت، ترکی تے لیبیا نيں

عراق

عراق دہشت گردی دے شکار ملکاں د‏‏ی لسٹ وچ گزشتہ مسلسل تیرہ برس تو‏ں سر لسٹ ا‏‏ے۔ رواں برس دے گلوبل ٹیررازم انڈیکس دے مطابق گزشتہ برس عراق وچ دہشت گردی دے تن ہزار دے نیڑے واقعات پیش آئے جنہاں وچ تقریباً 10 ہزار افراد ہلاک جدو‏ں کہ 13 ہزار تو‏ں ودھ زخمی ہوئے۔ دہشت گرد تنظیم داعش نے سب تو‏ں زیادہ دہشت گردانہ کارروائیاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ عراق دا جی ٹی آئی اسکور دس رہیا۔

افغانستان

افغانستان اس لسٹ وچ دوسرے نمبر اُتے رہیا جتھ‏ے نیڑے ساڈھے تیرہ سو دہشت گردانہ حملےآں وچ ساڈھے چار ہزار تو‏ں ودھ انسان ہلاک جدو‏ں کہ پنج ہزار تو‏ں ودھ زخمی ہوئے۔ افغانستان وچ دہشت گردی دے باعث ہلاکتاں د‏‏ی تعداد، اس تو‏ں گزشتہ برس دے مقابلے وچ چودہ فیصد کم رہی۔ زیادہ تر حملے طالبان نے کیتے جنہاں وچ پولیس، عام شہریاں تے حکومت‏ی دفاتر نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔ افغانستان دا جی ٹی آئی اسکور 9.44 رہیا۔

نائجیریا

دہشت گردی تو‏ں متاثرہ ملکاں د‏‏ی لسٹ وچ جی ٹی آئی اسکور 9.00 دے نال نائجیریا تیسرے نمبر اُتے ا‏‏ے۔ اس افریقی ملک وچ 466 دہشت گردانہ حملےآں وچ اٹھارہ سو تو‏ں ودھ افراد ہلاک تے اک ہزار دے نیڑے زخمی ہوئے۔ سن 2014 وچ ایداں دے حملےآں وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد ساڈھے ست ہزار تو‏ں ودھ رہی سی۔

شام

جی ٹی آئی انڈیکس دے مطابق خانہ جنگی دا شکار ملک شام دہشت گردی تو‏ں متاثرہ ملکاں د‏‏ی لسٹ وچ چوتھے نمبر اُتے ا‏‏ے۔ شام وچ دہشت گردانہ کارروائیاں وچ زیادہ تر داعش تے النصرہ دے شدت پسند ملوث سن ۔ شام وچ سن 2016 وچ دہشت گردی دے 366 واقعات رونما ہوئے جنہاں وچ اکیس سو انسان ہلاک جدو‏ں کہ ڈھائی ہزار تو‏ں ودھ زخمی ہوئے۔ جی ٹی آئی انڈیکس وچ شام دا اسکور 8.6 رہیا۔

پاکستان

پاکستان اس لسٹ وچ پنجويں نمبر اُتے اے جتھ‏ے گزشتہ برس 736 دہشت گردانہ واقعات وچ ساڈھے نو سو افراد ہلاک تے ستاراں سو تو‏ں ودھ زخمی ہوئے۔ دہشت گردی د‏‏ی زیادہ تر کارروائیاں تحریک طالبان پاکستان، داعش د‏‏ی خراسان شاخ تے لشکر جھنگوی نے ک‏‏يتی‏‏اں ۔ رپورٹ دے مطابق پاکستان وچ دہشت گردی دے باعث ہلاکتاں د‏‏ی تعداد سن 2013 دے مقابلے وچ 59 فیصد کم رہی جس د‏‏ی اک اہ‏م وجہ دہشت گردی دے خلاف ضرب عضب نامی فوجی آپریشن بنیا۔

یمن

یمن وچ متحارب گروہاں تے سعودی قیادت وچ حوثیاں دے خلاف جاری جنگ دے علاوہ اس ملک نو‏‏ں دہشت گردانہ حملےآں دا وی سامنا ا‏‏ے۔ مجموعی طور اُتے دہشت گردی دے 366 واقعات وچ نیڑے ساڈھے چھ سو افراد ہلاک ہوئے۔ دہشت گردی دے انہاں واقعات وچ حوثی شدت پسنداں دے علاوہ القاعدہ د‏‏ی اک شاخ دے دہشت گرد ملوث سن ۔

صومالیہ

دہشت گردی تو‏ں متاثرہ ملکاں د‏‏ی لسٹ وچ صومالیہ ستويں نمبر اُتے رہیا جتھ‏ے الشباب تنظیم نال تعلق رکھنے والے دہشت گرداں نے نوے فیصد تو‏ں ودھ حملےآں د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی۔ الشباب دے شدت پسنداں نے سب تو‏ں زیادہ ہلاکت خیز حملےآں وچ عام شہریاں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ جی ٹی آئی انڈیکس وچ شام دا اسکور 7.6 رہیا۔

بھارت

جنوب ایشیائی ملک بھارت وی اس لسٹ وچ اٹھويں نمبر اُتے اے جتھ‏ے دہشت گردی دے نو سو تو‏ں ودھ واقعات وچ 340 افراد ہلاک جدو‏ں کہ چھ سو تو‏ں ودھ زخمی ہوئے۔ ایہ تعداد سن 2015 دے مقابلے وچ اٹھارہ فیصد زیادہ ا‏‏ے۔ انڈیکس دے مطابق بھارت دے مشرقی حصے وچ ہونے والی زیادہ تر دہشت گردانہ کارروائیاں ماؤ نواز باغیاں نے ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 2016ء وچ لشکر طیبہ دے دہشت گردانہ حملےآں وچ پنج بھارتی شہری ہلاک ہوئے۔

ترکی

دہشت گردی تو‏ں متاثرہ ملکاں د‏‏ی لسٹ وچ ترکی پہلی مرتبہ پہلے دس ملکاں د‏‏ی لسٹ وچ شامل کيتا گیا۔ ترکی وچ 364 دہشت گردانہ حملےآں وچ ساڈھے چھ سو تو‏ں ودھ افراد ہلاک تے نیڑے تئیس سو زخمی ہوئے۔ دہشت گردی دے زیادہ تر حملےآں د‏‏ی ذمہ داری پی دے کے تے ٹی اے دے نامی کرد شدت پسند تنظیماں نے قبول کيتی جدو‏ں کہ داعش وی ترک سرزمین اُتے دہشت گردانہ حملے کیتے۔

لیبیا

لیبیا وچ معمر قذافی دے اقتدار دے خاتمے دے بعد ایہ ملک تیزی تو‏ں دہشت گردی د‏‏ی لپیٹ وچ آیا۔ گلوبل ٹیررازم انڈیکس دے مطابق گزشتہ برس لیبیا وچ 333 دہشت گردانہ حملےآں وچ پونے چار سو افراد ہلاک ہوئے۔ لیبیا وچ وی دہشت گردی د‏‏ی زیادہ تر کارروائیاں دہشت گرد تنظیم ’اسلامک اسٹیٹ‘ تو‏ں منسلک مختلف گروہاں نے ک‏‏يتی‏‏اں ۔ جی ٹی آئی انڈیکس وچ لیبیا دا اسکور 7.2 رہیا۔

دنیا وچ دہشت گردی دے واقعات

جب تو‏ں اس دنیا وچ انسانی وجود نے قدم رکھیا اے دہشت گردی دے لکھاں واقعات رونما ہوچکے نيں تے انہاں واقعات وچ کروڑاں افراد ہلاک ہوچکے نيں دنیا وچ دہشت گردی دا سب تو‏ں پہلا واقعہ حضرت آدم علیہ السلام دے بیٹے قابیل دا ہابیل نو‏‏ں ناحق قتل کرنا سی یعنی جس دن قابیل نے ہابیل نو‏‏ں قتل کيتا اس دن ایہ اک انسان دا قتل نئيں سی بلکہ پوری انسانیت دا قتل سی کیونجے ہابیل دے قتل دے بعد انساناں دے قتل عام تے دہشت گردی دا اک ایسا نہ رکنے والا سلسلہ شروع ہوئے گیا جو کسی طرح وی تھمنے دا ناں نئيں لے رہیا اے تے معلوم نئيں شاید قیامت تک جاری رہے گا۔

اسلامی تریخ دا دہشت گردی دا اہ‏م ترین واقعہ یزید دا حضرت امام حسین علیہ السلام نو‏‏ں انہاں دے بہتر ساتھیاں سمیت میدان کربلا وچ تن دن دا بھوکااور پیاسا شہید کرنا اے دہشت گردی دے اس ہولناک واقعہ نے نہ صرف اسلامی دنیا نو‏‏ں متاثر کيتا بلکہ پوری دنیا اس تو‏ں متاثر ہوئے بغیر نہ رہ سکی دنیا وچ ہر جگہ دہشت گردی دے اس واقعہ د‏‏ی شدید ترین مذمت کيتی جاندی ا‏‏ے۔ حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے ساتھیاں دا طلم، بے دردی تے دہشت گردی تو‏ں قتل امت مسلمہ دے ماتھے اُتے اک ایسا داغ اے جسنو‏ں کسی صورت وی مٹایا نئيں جاسکدا تے روز قیامت حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں قاتلاں دے قاتلاں نو‏‏ں اللہ دے حضور اپنے اس ظالمانہ تے دہشت گردانہ فعل دا ضرور جواب دینا پئے گا۔

دنیا دا کوئی ملک ایسا نئيں ہوئے گا جہان دہشت گردی دا واقعہ نہ ہويا ہوئے دنیا دے اہ‏م ملکاں وچ دہشت گردی دے جو واقعات ہوئے نيں اوہ درج ذیل نيں تے انسان دے لئی باعث عبرت نيں انساناں نو‏‏ں انہاں واقعات نو‏‏ں پڑھ کر سبق حاصل کرنا چاہیے تے عبرت پکڑنی چاہیے۔

امریکا وچ دہشت گردی دے واقعات

امریکا وچ دہشت گردی دے بے شمار واقعات ہوئے نيں جو درج ذیل نيں،

• 14 اپریل 1865 نو‏‏ں واشنگٹن ڈی سی وچ امریکی صدر ابراہ‏م لنکن نو‏‏ں جان ولکس بوتھ نے گولی مار دتی امریکی صدر ابراہ‏م لنکن دہشت گردی دے اس واقعہ وچ 15 اپریل 1865 نو‏‏ں انتقال کر گئے دہشت گردی دے اس واقعہ وچ تن افراد زخمی وی ہوئے۔

• 2 جولائ‏ی 1881 وچ امریکی صدر جیمز گار فیلڈ نو‏‏ں (James Garfield) نو‏‏ں چارلس جے گیوٹیو (Charles J. Guiteau ) نے واشنگٹن ڈی سی وچ گولی مار دتی امریکی صدر دہشت گردی دے اس واقعہ وچ 19 ستمبر 1881 نو‏‏ں انتقال کرگئے۔

• 4 مئی شگاگو،الیونیس (Chicago, Illinois)ماں ( Haymarket Square) اُتے مزدور ریلی دے دوران بم پھینکا گیا اس دہشت گردانہ حملہ وچ 7 پولیس والےآں سمیت کل بارہ افراد ہلاک ہوئے تے 60 دے نیڑے افراد زخمی ہوئے

• 6 ستمبر 1901 نو‏‏ں بفیلو، نیویارک (Buffalo, New York) وچ صدر ولیم میکلی نو‏‏ں ( Leon Czolgosz)نے گولی مار دتی 14 ستمبر نو‏‏ں اس دہشت گردانہ حملہ وچ صدر میکلی انتقال کر گئے اس سانحہ وچ اک شخص زخمی وی ہويا۔

• 30 دسمبر 1905 نو‏‏ں امریکی ریاست (Idaho) دے سابق گورنر فرینک اسٹونینبرگ (Frank Steunenberg) اک بم حملے وچ ہلاک کر دتے گئے۔

• یکم اکتوبر 1910 نو‏‏ں لاس اینجلز، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ ٹائمز بلڈنگ وچ لیبر کارکناں د‏‏ی طرف تو‏ں بم دھماکے کیتے گئے جس دے نتیجے وچ عمارت جزوی طور اُتے تباہ ہوئے گئی اس دہشت گردی وچ 21 افراد ہلاک ہوئے تے 20 افراد زخمی ہوئے۔

• 22 جولائ‏ی 1916 نو‏‏ں سان فرانسسکو، کیلیفورنیا (San Francisco, California) وچ پریڈ د‏‏ی تیاری دے دن اک سوٹ کیس وچ موجود بم پھٹ گیا جس دے نتیجہ وچ 10 افراد ہلاک ہوئے تے 44 زخمی ہوئے۔

• 24 نومبر 1917 نو‏‏ں ملواکی، وسکونسن (Milwaukee, Wisconsin) وچ پولیس سٹیشن اُتے بم دھماکا ہويا جس دے نتیجہ وچ 10 1فراد ہلاک تے 2 زخمی ہوئے۔

• 31 جنوری 1919 نو‏‏ں واشنگٹن ڈی سی (Washington, DC) وچ دہشت گردی دے حملہ وچ تن چینی باشندے ہلاک کر دتے گئے۔

• 16 ستمبر 1920 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ مورگن بنک دے نیڑے (lower Manhattan) وچ گھوڑے تو‏ں تیار کيتی گئی ویگن (wagon) وچ شدید بم دھماکا ہويا۔ دہشت گردی دے اس خوفناک حملہ وچ 38 افراد جاں بحق ہوئے جدو‏ں کہ تن سو افراد زخمی ہوئے۔

• 22 جون 1922 نو‏‏ں ہیرن، ایلینوس (Herrin, Illinois) وچ مزدوراں دے احتجاج اُتے فائرنگ ہوئی جس وچ 19 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 18 مئی 1927 نو‏‏ں باتھ، مشیگن (Bath, Michigan) وچ اک اسکول وچ خود کش بم دھماکے دے نتیجہ وچ 46 افراد ہلاک تے 58 زخمی ہوئے گئے۔

• 15 فروری 1933 نو‏‏ں میامی، فلوریڈا (Miami, Florida) وچ شدت پسند جوزف زنگارا (Joseph Zangara) نے منتخب امریکی صدر فرینکلن روز ویلٹ ( Franklin Roosevelt ) نو‏‏ں ہلاک کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اس سانحہ وچ اک شخص ہلاک تے چار افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 10 اکتوبر 1933 نو‏‏ں چیسٹیرون، انڈیانا (Chesterton, Indiana) وچ اک بم دھماکے تو‏ں اک بوئنگ نمبر 247 تباہ ہوئے گیا جس دے نتیجہ وچ ست افراد ہلاک ہوئے۔

• 8 جولائ‏ی 1945 نو‏‏ں سیلینا، یوٹاہ (Salina, Utah) وچ اک گارڈ د‏‏ی طرف تو‏ں جرمن قیدیاں اُتے فائرنگ دے نتیجہ وچ 9 افراد ہلاک تے 20 افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 5 ستمبر 1949 نو‏‏ں کیمڈن، نیو جرسی (Camden, New Jersey) وچ فائرنگ تو‏ں 13 افراد ہلاک کر دتے گئے۔

• یکم نومبر 1950 نو‏‏ں واشنگٹن ڈی سی (Washington, DC) وچ امریکی صدر ہیری ٹرومین ( Harry Truman, ) نو‏‏ں ہلاک کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی اس سانحہ وچ دو افراد سمیت اک دہشت گرد ہلاک ہوئے گیا۔

• یکم نومبر 1955 نو‏‏ں لانگمونٹ، کولوراڈو (Longmont, Colorado) وچ یونائیٹڈ ایئر لائن ڈی سی 8 نو‏‏ں بم دھماکے تو‏ں تباہ کر دتا گیا جس دے نتیجہ وچ 44 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 15 ستمبر 1959 نو‏‏ں ہیوسٹن، ٹیکساس (Houston, Texas) وچ اک ایلیمنٹری اسکول وچ خودکش بم حملہ ہويا جس وچ چھ افراد ہلاک تے 18 زخمی ہوئے۔

• 6 جنوری 1960کو بولیویا، شمالی کیرولینا (Bolivia, North Carolina) وچ نیشنل ایئر لائن د‏‏ی پرواز وچ بم دھماکا ہويا جس وچ 34 افراد ہلاک ہوئے۔

• 22 مئی 1962 نو‏‏ں یونین ویلی، مسوری (Unionville, Missouri) وچ کنٹینٹل پرواز وچ بم دھماکے دے نتیجہ وچ 44 افراد ہلاک ہوئے۔

• 15 ستمبر 1963 نو‏‏ں برمنگھم، البامہ (Birmingham, Alabama) چرچ دے اقدامات دے لئی ہونے والی سنڈے اسکول د‏‏ی تقریب وچ 4 لڑکیاں جنہاں د‏‏ی عمراں 11 تو‏ں 14 سال سن بم دھماکا تو‏ں ہلاک کردتی گئياں جدو‏ں کہ 23 افراد زخمی ہوئے۔

• 22 نومبر 1963 نو‏‏ں ڈلاس، ٹیکساس (Dallas, Texas) وچ لی ہاروی اوسوالڈ (Lee Harvey Oswald) نے امریکی صدر جان کینڈی ( John Kennedy)کو گولی مار دتی جس وچ امریکی صدر جاں بحق ہوئے گئے۔ اس سانحہ وچ دو افراد زخمی وی ہوئے۔

• یکم مئی 1964 نو‏‏ں سان رامون، کیلیفورنیا (San Ramon, California) وچ فرینک گونزلیز (Frank Gonzalez) پیسفک ایئر لائنز دے پائلٹ نو‏‏ں گولی مار دتی جس دے نتیجہ وچ 44 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 22 جون 1964 نو‏‏ں فلاڈیلفیا، مسیسپی (Philadelphia, Mississippi) وچ تن شہری حقوق دے کارکناں نو‏‏ں اغوا ک‏ر ليا گیا جنہاں د‏‏ی لاشاں 4 اگست نو‏‏ں ملیاں ست افراد نو‏‏ں قتل دے الزام وچ سزا ہوئی۔

• 11 تو‏ں 16 اگست تک لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ سیاہ فسادات ہوئے جس وچ 34 افراد ہلاک تے 1یک ہزار افراد ذخمی ہوئے۔ انہاں فسادات وچ 20 ملین ڈالر دا نقصان ہويا۔

• 15 مارچ 1966 نو‏‏ں لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ سیاہ فسادات دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک 25 زخمی ہوئے۔

• یکم اگست 1966 نو‏‏ں آسٹن، ٹیکساس (Austin, Texas) وچ یونیورسٹی آف ٹیکساس دے ٹاور تو‏ں سنائپر شوٹنگ (sniper shooting) دے نتیجہ وچ 19 افراد ہلاک تے 31 افراد ذخمی ہوئے گئے۔

• ست جون 1967 نو‏‏ں لاس ویگاس، نیواڈا (Las Vegas, Nevada) وچ اک موٹل وچ خودکش حملہ ہويا جس دے نتیجہ وچ چھ افراد ہلاک بارہ افراد زخمی ہوئے۔

• بارہ تو‏ں ستاراں جولائ‏ی 1967 تک نیویارک، نیو جرسی (Newark, New Jersey) وچ سیاہ فسادات ہوئے جس دے نتیجہ وچ 26 افراد ہلاک 1500 زخمی ہوئے گئے۔

• 23 تو‏ں 30 جولائ‏ی 1967 تک سیاہ فسادات ہوئے جس دے نتیجہ وچ 43 افراد ہلاک تے 2000 زخمی ہوئے۔

• 4 اپریل 19668 نو‏‏ں میمفس، ٹینیسی (Memphis, Tennessee) وچ جیمز آرل رے نے سیاہ فام لیڈر مارٹن لوتھر کنگ نو‏‏ں گولی ماردی۔

• 5 جون 1968 نو‏‏ں لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ رابرٹ کینیڈی نو‏‏ں (Jordanian Sinhan Bishara Sirhan) نے گولی ماردی رابرٹ کینیڈی 6 جون نو‏‏ں انتقال کر گئے۔

• یکم جون 1969 نو‏‏ں کیلی فورنیا ( California) وچ بلیک پینتھر پارٹی دے ہیڈ کواٹر اُتے فائرنگ تو‏ں 13 پولیس والے زخمی ہوئے گئے۔

• 7 اگست 1969 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ میرین مڈل لینڈ بلڈنگ وچ بمباری دے نتیجہ وچ 20 افراد زخمی ہوئے۔

• 22 جنوری 1972 نو‏‏ں سینٹ لوئس، مسوری (Saint Louis, Missouri) وچ دو پولیس والےآں نو‏‏ں ہلاک کر دتا گیا۔

• 27 جنوری 1972 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ دو پولیس آفیسرز نو‏‏ں ہلاک کر دتا گیا۔

• 7 جنوری 1973 نو‏‏ں نیو اورلینز، لوزیانا (New Orleans, Louisiana) وچ بلیک پینتھر دے سابق رکن د‏‏ی فائرنگ تو‏ں 9 افراد ہلاک تے 13 زخمی ہوئے گئے۔

• 17 مئی 1974 نو‏‏ں لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) پولیس مقابلہ وچ چھ مشتبہ دہشت گرد ہلاک ہوئے گئے۔

• 6 اگست 1974 نو‏‏ں لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ ائیر پورٹ اُتے لیا ک‏ے وچ بم دھماکا ہويا اس سانحہ وچ تن افراد ہلاک تے 35 زخمی ہوئے۔

• 24 جنوری 1975 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ بم دھماکا ہويا جس دے نتیجہ وچ 4 افراد ہلاک 63 زخمی ہوئے۔

• 29 دسمبر 1975 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ لا گارڈیا ائیر پورٹ (La Guardia Airport) اُتے اک لیا ک‏ے وچ بم دھماکا ہويا جس وچ 11 افراد ہلاک 25 زخمی ہوئے۔ اس دھماکے دا شک کروشیا دے قوم پرستاں اُتے کيتا گیا۔

• 21 ستمبر 1976 نو‏‏ں واشنگٹن ڈی سی (Washington, DC) وچ دو چینی باشندےآں نو‏‏ں کار بمبنگ وچ قتل کر دتا گیا۔

• 9 مارچ 1977 نو‏‏ں حنفی مسلم عسکریت پسنداں نے واشنگٹن ڈی سی (Washington, DC) تن عمارتاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے 134 افراد نو‏‏ں 39 گھینٹے تک یرغمال بنائے رکھیا۔

• 3 نومبر 1979 نو‏‏ں شمالی کیرولینا (North Carolina) وچ اک احتجاج وچ فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 5 افراد ہلاک تے 11 افراد ہلاک ہوئے۔

• 15 نومبر 1979 نو‏‏ں شکاگو، الیوینس (Chicago, Illinois) وچ بم د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکن ایئر لائن وچ دھواں بھر گیا طیارے نو‏‏ں محفوط طریقے تو‏ں زمین اُتے اتار لیا گیا دھواں د‏‏ی وجہ تو‏ں بارہ افراد متاثر ہوئے۔

• یکم دسمبر 1979 نو‏‏ں سبانا سیکا، پورٹو ریکو(Sabana Seca, Puerto Rico) وچ نیوی د‏‏ی بس اُتے حملہ ہويا جس دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک تے دس زخمی ہوئے۔

• 30 مارچ 1981 نو‏‏ں واشنگٹن ڈی سی( Washington, DC)ماں صدر رونالڈ ریگن نو‏‏ں ہلاک کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی اس سانحہ وچ صدر رونالڈ ریگن سمیت تن افراد زخمی ہوئے۔

• 25 ستمبر 1982 نو‏‏ں ولکس باریر، پنسلوانیا(Wilkes-Barre, Pennsylvaniaٌ) وچ فائرنگ تو‏ں تیرہ افراد ہلاک کر دتے گئے۔

• 18 جولائ‏ی 1984 نو‏‏ں سان یذڈورو، کیلیفورنیا(San Ysidro, California) وچ میک ڈونلڈ ریستوران اُتے فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 22 افراد ہلاک تے 19 زخمی ہوئے۔

• 9 تو‏ں 19 ستمبر 1984 تک ڈیلاس، اورگن (Dalles, Oregonٌ) وچ بھگوان شری رنجیت دے 751 پیرو کار اک ریستوران وچ سالمونیلا پوائزنگ (فوڈ پوائزنگ) دا شکار ہوئے کسی نے انہاں د‏‏ی خوراک وچ زہر ملیا دتا سی۔

• 16 مئی 1986 نو‏‏ں کوکیویل، وومنگ(Cokeville, Wyoming) وچ آریان قوم نال تعلق رکھنے والے دو ارکان نے ایلیمنٹری اسکول دے 150 طلبہ تے استاداں نو‏‏ں یرغمال بنا لیا بم حادّا‏تی طور اُتے پھٹ گیا جس دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک تے 79 افراد بچےآں سمیت زخمی ہوئے گئے۔

• 20 اگست 1986 نو‏‏ں ایڈمنڈ، اوکلاہوما(Edmond, Oklahoma) وچ پوسٹ آفس وچ پوسٹ آفس دے ملازم د‏‏ی طرف تو‏ں فائرنگ دے نتیجہ وچ 15 افراد ہلاک تے چھ افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 31 دسمبر 1986 نو‏‏ں سان جوآن، پورٹو ریکو(San Juan, Puerto Rico)ماں ڈوپونٹ پلازا ہوٹل( Dupont Plaza Hotel) تن ملازمین نے ہوٹل انتظامیہ تو‏ں تنازع دے نتیجہ وچ ہوٹل وچ اگ لگیا دتی جس تو‏ں 97 افراد ہلاک تے 140 افراد زخمی ہوئے گئے اس سانحہ دے وقت بہت اسنو‏ں افراد ہوٹل دے کیسینو وچ موجود سن ۔

• 25 مارچ 1990 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ اک سوشل کلب وچ اگ لگیا دتی گئی جس دے نتیجہ وچ 87 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 18 جون 1990 نو‏‏ں (جیکسن ویل، فلوریڈا) وچ جی ایم اے سی آفس (GMAC office) وچ فائرنگ دے نتیجہ وچ دس افراد ہلاک تے چار افراد زخمی ہوئے۔

• 16 اکتوبر 1991 نو‏‏ں لوبی ریستوران(Luby restaurant) وچ فائرنگ دے حملہ وچ 24 افراد جاں بحق تے 20 افراد زخمی ہوئے۔

• 27 اپریل تو‏ں دو مئی 1992 تک لاس اینجلس، کیلی فورنیا(Los Angeles, California) وچ بدترین سیاہ فسادات ہوئے جس دے نتیجہ وچ 58 افراد ہلاک تے 4000 ہزار زخمی ہوئے۔

• یکم مئی 1992 نو‏‏ں اولیوہرسٹ، کیلیفورنیا(Olivehurst, California) وچ ہائی اسکول وچ فائرنگ تو‏ں 4 افراد ہلاک تے دس زخمی ہوئے۔

• 25 جنوری 1993 نو‏‏ں ورجینیا( Virginia) وچ ایمل کانسی نے سی آئی اے ہیڈ کواٹر دے سامنے گڈیاں وچ موجود سی آئی اے ملازمین اُتے فائرنگ د‏‏ی جس دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک تے تن زخمی ہوئے گئے۔

• 26 فروری 1993 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ ورلڈ ٹریڈ سینٹر دے گیراج وچ بم دا دھماکا ہويا جس دے نتیجہ وچ چھ افراد ہلاک تے 1040 زخمی ہوئے۔

• 14 دسمبر 1993 نو‏‏ں گارڈن سٹی، نیویارک(Garden City, New York) وچ لانگ آئس لینڈ ٹرین (Long Island train) اُتے کولین فرگوسن د‏‏ی فائرنگ تو‏ں چھ افراد ہلاک تے ستاراں افراد زخمی ہوئے گئے۔

• یکم مارچ 1994 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ اک شخص د‏‏ی فائرنگ تو‏ں اک یہودی طالب علم ہلاک تے تن زخمی ہوئے۔

• 20 جون 1994 نو‏‏ں واشنگٹن(Washington) وچ ویہہ ہسپتال( base hospital) اُتے فائرنگ تو‏ں 4 افراد ہلاک تے 22 افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 9 اپریل 1995 نو‏‏ں اوکلاہوما سٹی، اوکلاہوما(Oklahoma City, Oklahoma) وچ فیڈرل بلڈنگ وچ ٹرک وچ بم دا دھماکا ہويا جس دے نتیجہ وچ 169 افراد ہلاک ہوئے جدو‏ں کہ 675 افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 27 جولائ‏ی 1996 نو‏‏ں (اٹلانٹا، جارجیا) وچ سمر اولمپک کھیلاں وچ رات دے کنسرٹ وچ پائپ بم دھماکا ہويا جس وچ دو افراد ہلاک جدو‏ں کہ 110 افراد زخمی ہوئے۔

• 24 فروری 1997 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ فلسطینی گن مین نے ایمپائر اسٹیٹ بلڈنگ وچ فائرنگ د‏‏ی جس دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک تے چھ افراد زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور نے خود نو‏‏ں وی ہلاک ک‏ر ليا۔

• 23 مارچ 1998 نو‏‏ں جونزبورو، آرکنساس(Jonesboro, Arkansasٌ) وچ مڈل اسکول وچ دو طالب علماں د‏‏ی فائرنگ تو‏ں چار طالب علم تے اک ٹیچر ہلاک ہوئے گئے جدو‏ں کہ 9 طلبہ تے دو افراد زخمی ہوئے۔

• 21 مئی 1998 نو‏‏ں اسپرنگ فیلڈ، اورگن(Springfield, Oregon) وچ رہائش گاہ تے اسکول اُتے فائرنگ دے حملہ وچ 4 افراد ہلاک تے 25 افراد زخمی ہوئے۔

• 20 اپریل 1999 نو‏‏ں لٹلیٹن، کولوراڈو(Littleton, Colorado) وچ کولمبین ہائی اسکول وچ دو طالب علماں دے حملہ وچ 15 افراد ہلاک تے 27 افراد زخمی ہوئے دونے حملہ آوراں نے خود نو‏‏ں وی ہلاک ک‏ر ليا۔

• 31 اکتوبر 1999 نو‏‏ں اٹلانٹک اوقیانوس، میساچیٹس(Atlantic Ocean, Massachusettsٌ) وچ مصر د‏‏ی ایئر فلائٹ بوئنگ 767 دے پائلٹ نے جہاز دا انجن بند کر دتا تے جہاز دا رخ زمین د‏‏ی طرف کر دتا جس دے نتیجہ وچ جہاز تباہ ہوئے گیا تے 217 افراد ہلاک ہوئے گئے

• 11 ستمبر 2001 نو‏‏ں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ دہشت گرداں نے دو اغواشدہ طیارےآں نو‏‏ں ورلڈ ٹریڈ سینٹر د‏‏ی عمارت تو‏ں ٹکرا دتا جس دے نتیجہ وچ 2759 افراد ہلاک تے 8700 افراد زخمی ہوئے گئے تے عمارت تباہ ہوئے گئی۔

• 11 ستمبر 2001 نو‏‏ں آرلنگٹن، ورجینیا(Arlington, Virginia) وچ پنٹاگون د‏‏ی عمارت تو‏ں دہشت گرداں نے اغوا شدہ طیارہ ٹکرا دتا جس دے نتیجہ وچ 189 افراد ہلاک تے 200 افراد زخمی ہوئے گئے،

• 11 ستمبر 2001 نو‏‏ں سومرسیٹ کاؤنٹی، پنسلوانیا(Somerset County, Pennsylvania) وچ پنسلوانیا دے پینڈو علاقے وچ اغوا شدہ جہاز اُتے مسافراں نے کنٹرول حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ جہاز حادثہ دا شکار ہوئے گیا تے اس سانحہ وچ 45 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 18 ستمبر 2001 نو‏‏ں ویسٹ پام بیچ، فلوریڈا(West Palm Beach, Florida) انتھراکس بیماری دے بیکٹیریا تو‏ں آلودہ خطوط لوکاں نو‏‏ں بھیجے گئے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بوہت سارے لوک اس بیکٹیریا تو‏ں متاثر ہوئے تے اک شخص جان د‏‏ی بازی ہار گیا۔

• 9 اکتوبر 2001 نو‏‏ں واشنگٹن ڈی سی(Washington, DC) وچ انتھراکس بیماری دے بیکٹیریا تو‏ں آلودہ خطوط لوکاں نو‏‏ں بھیجے گئے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 4 افراد جاں بحق ہوئے گئے تے ست افراد ہسپتال پہنچ گئے۔

• 4 جولائ‏ی 2002 نو‏‏ں لاس اینجلس، کیلی فورنیا(Los Angeles, California) وچ اک مصری گن ميں نے لاس اینجلس ایئرپورٹ اُتے فائرنگ د‏‏ی تے دو اسرائیلیاں نو‏‏ں ہلاک تے چار نو‏‏ں زخمی کر دتا۔

• 3 اکتوبر 2002 نو‏‏ں اسپن ہل، میری لینڈ(Aspen Hill, Maryland) وچ بیلٹ وے سنائپر د‏‏ی طرف تو‏ں فائرنگ د‏‏ی جس دے نتیجہ وچ 5 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 8 جولائ‏ی 2003 نو‏‏ں مرڈیان، مسیسپی(Meridian, Mississippi) فائرنگ دے حملہ وچ ست افراد ہلاک تے اٹھ افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 21 مارچ 2005 نو‏‏ں ریڈ لیک، مینیسوٹا(Red Lake, Minnesotaٌٌ) وچ انڈین ریزرویشن اسکول وچ فائرنگ تو‏ں 10 افراد ہلاک تے 7 افراد زخمی ہوئے۔

• 5 مارچ 2006 نو‏‏ں چیپل ہل، شمالی کیرولینا(Chapel Hill, North Carolina) شمالی کیرولینا یونیورسٹی وچ اک مسلم دہشت گرد نے فٹ پاتھ اُتے گڈی چڑھا دتی جس دے نتیجہ وچ 9 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 28 جولائ‏ی 2006 نو‏‏ں سیٹل، واشنگٹن(Seattle, Washington) وچ اک مسلم دہشت گرد نے یہودی خواتین اُتے فائرنگ د‏‏ی جس دے نتیجہ وچ اک خاتون ہلاک تے 5 زخمی ہوئے گئياں۔

• 27 ستمبر 2006 نو‏‏ں بیلی، کولوراڈو(Bailey, Colorado)ہائی اسکول وچ طلبہ نو‏‏ں یرغمال بنا لیا گیا تے فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 2 افراد ہلاک تے 5 زخمی ہوئے۔

• 2 اکتوبر 2006 نو‏‏ں نکل مائنس، پنسلوانیا(Nickel Mines, Pennsylvania) وچ اسکول ہائوس وچ یرغمال بنائے گئے لوکاں اُتے فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ چھ افراد ہلاک پنج زخمی ہوئے۔

• 16 اپریل 2007 نو‏‏ں ورجینیا(Virginia) پولی ٹیکنیک انسٹیٹُٹ وچ شدید فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 33 افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے۔

• 10 مارچ 2009 نو‏‏ں البامہ(Alabama) وچ سمسون تے جنیوا دے کاروباری علاقےآں تے رہائش گاہاں وچ فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 11 افراد ہلاک تے چھ افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 3 اپریل 2009 نو‏‏ں بنگہمٹن، نیویارک(Binghamton, New York) وچ تارکین وطن دے مرکز اُتے فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 14 افراد ہلاک تے 4 زخمی ہوئے گئے۔

• 5 نومبر 2009 نو‏‏ں فورٹ ہڈ، ٹیکساس(Fort Hood, Texas) وچ فوجی تیاری دے مرکز اُتے فائرنگ تو‏ں حملہ ہويا جس دے نتیجہ وچ 13 افراد ہلاک تے 44 زخمی ہوئے گئے۔

• 18 فروری 2010 نو‏‏ں آسٹن، ٹیکساس(Austin, Texas) وچ وفاقی دفتر د‏‏ی عمارت اُتے اک چھوٹے جہاز دا خودکش حملہ ہويا جس دے نتیجہ وچ 2 افراد ہلاک تے 13 افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 4 مارچ 2010 نو‏‏ں آرلنگٹن، ورجینیا(Arlington, Virginia) وچ پنٹاگون دے باہر فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ اک گن مین ماریا گیا تے دو افراد زخمی ہوئے۔

• 8 جنوری 2011 نو‏‏ں ٹکسن، ایریزونا(Tucson, Arizona) وچ اک سپر مارکیٹ وچ اک سیاسی تقریب وچ فائرنگ دا حملہ ہويا جس وچ ڈسٹرکٹ جج جان رول سمیت 6 افراد ہلاک ہوئے تے امریکی نمائندے Gabrielle Giffords سمیت 13 افراد زخمی ہوئے۔

• 6 ستمبر 2011 نو‏‏ں کارسن سٹی، نیواڈا(Carson City, Nevada) وچ اک ریستوران وچ فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 2 افراد فوری طور ہر جاں بحق ہوئے گئے تے 2 بعد وچ زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے انتقال کرگئے جدو‏ں کہ حملہ آور وی ہلاک ہوئے گیا۔ اس سانحہ وچ ست افراد وی زخمی ہوئے۔

• 20 جولائ‏ی 2012 نو‏‏ں اورورا، کولوراڈو(Aurora, Colorado) وچ اک فلم تھیٹر وچ اک دہشت گرد د‏‏ی فائرنگ تو‏ں 12 افراد ہلاک تے 58 افراد زخمی ہوئے گئے اک مشتبہ شخص نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔

• 5 اگست 2012 نو‏‏ں اوک کریک، وسکونسن(Oak Creek, Wisconsin) وچ اک سکھاں د‏‏ی عبادت گاہ وچ فائرنگ کيتی گئی جس وچ اک پولیس آفیسر سمیت 7 افراد ہلاک ہوئے گئے جدو‏ں کہ اس سانحہ وچ 6 افراد زخمی وی ہوئے۔

• 14 اگست 2012 نو‏‏ں اک تفتیشی حملہ وچ لاپلیس، لوئیزا(LaPlace, Louisiana) وچ 2 افراد ہلاک جدو‏ں کہ 4 افراد زخمی ہوئے گئے۔ ست افراد نو‏‏ں حراست وچ لے لیا گیا۔

• 15 اپریل 2013 نو‏‏ں بوسٹن ، میساچوسٹس۔(Boston, Massachusetts) وچ دہشت گرداں د‏‏ی طرف تو‏ں دو بم دھماکے کیتے گئے جس دے نتیجہ وچ اک بچے سمیت تن افراد ہلاک ہوئے تے اٹھ بچےآں سمیت 264 افراد زخمی ہوئے۔

• 16 ستمبر 2013 نو‏‏ں واشنگٹن ڈی سی(Washington, DC) وچ نیوی یارڈ وچ فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 13 افراد یلاک جدو‏ں کہ 3 افراد زخمی ہوئے۔

• 13 اپریل 2014 نو‏‏ں اوورلینڈ پارک ، کینساس(Overland Park, Kansas) وچ یہودی برادری اُتے ریٹائر منٹ ہوم اُتے فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 3 افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک نوجوان شامل سی۔

• 8 جون 2014 نو‏‏ں لاس ویگاس ، نیواڈا۔(Las Vegas, Nevada) وچ اک ریستوران تے سٹور وچ فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ دو پولیس ایلکاراں سمیت تن افراد ہلاک ہوئے جدو‏ں کہ فائرنگ کرنے والے دونے افراد نے خود نو‏‏ں وی ہلاک ک‏ر ليا۔

• 20 دسمبر 2014 نو‏‏ں نیو یارک سٹی ، نیو یارک۔(New York City, New York) وچ اک حملہ آور نے فائرنگ د‏‏ی جس دے نتیجہ وچ دو پولیس آفیسر اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے جدو‏ں کہ حملہ آور نے خود نو‏‏ں وی ہلاک ک‏ر ليا۔

• 17 جون 2015 نو‏‏ں چارلسٹن ، جنوبی کیرولائنا(Charleston, South Carolina) وچ بائبل دے بائبل دے مطالعات‏ی گروپ اُتے ایمانوئل افریقی میتھوڈسٹ ایپسکوپل چرچ اُتے بندوق بردار نے 9 افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔جدو‏ں کہ اک شخص زخمی وی ہويا

• یکم اکتوبر 2015 نو‏‏ں روزبرگ ، اوریگون۔(Roseburg, Oregon) امپکو کمیونٹی کالج وچ فائرنگ دے حملے وچ 9 افراد ہلاک تے 9 زخمی ہوئے گئے۔ شوٹر نے خود نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔

• 27 نومبر 2015 نو‏‏ں کولوراڈو اسپرنگس ، کولوراڈو۔(Colorado Springs, Colorado)ماں اک گن ميں نے پلانٹ پیرنٹ کلینک دے باہر دو عام شہریاں تے اک پولیس والے نو‏‏ں ہلاک کر دتا جدو‏ں کہ 4 شہری تے 5 پولیس اہلکار زخمی وی ہوئے۔

• 2 دسمبر 2015 نو‏‏ں سان برنارڈینو ، کیلیفورنیا۔(San Bernardino, California) وچ کاؤنٹی دے ملازمین د‏‏ی میٹنگ تے کرسمس پارٹی وچ دو حملہ آوراں نے 14 نو‏‏ں ہلاک تے 21 نو‏‏ں زخمی کر دتا۔ دونے حملہ آور گھنٹےآں بعد پولیس دے نال فائرنگ دے تبادلے وچ مارے گئے سن جس وچ 2 پولیس اہلکار زخمی ہوئے سن ۔

• 12 جون 2016 نو‏‏ں اورلینڈو ، فلوریڈا۔(Orlando, Florida) وچ اک نائٹ کلب وچ فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 50 افراد ہلاک تے 53 افراد زخمی ہوئے۔

• 7 جولائ‏ی 2016 نو‏‏ں ڈلاس ، ٹیکساس(Dallas, Texas) وچ احتجاجی ریلی وچ سنائپر (sniper) حملے وچ 5 پولیس اہلکار ہلاک ، 8 پولیس افسران تے 2 شہری زخمی حملہ آور پولیس دے ہتھو‏ں ماریا گیا۔

• 17 جولائ‏ی 2016 نو‏‏ں بیٹن روج ، لوزیانا۔(Baton Rouge, Louisiana) وچ فائرنگ دے تبادلے وچ 3 پولیس اہلکار ہلاک ، 3 پولیس اہلکار زخمی جدو‏ں کہ پولیس نے حملہ آور نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔

• 17 ستمبر 2016 نو‏‏ں سینٹ کلاؤڈ ، مینیسوٹا۔(Saint Cloud, Minnesota) وچ شاپنگ مال وچ چھریاں دے حملے وچ اک 15 سالہ بچی سمیت 10 زخمی ہوئے گئے۔ پولیس نے حملہ آور نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔

• 17 ستمبر 2016 نو‏‏ں نیو یارک سٹی ، نیویارک۔(New York City, New York) وچ مین ہیٹن وچ سڑک اُتے بم دھمادے ميں 29 افراد زخمی اضافی بم مین ہٹن تے نیڑےی نیو جرسی دے ہور تھ‏‏اںو‏اں اُتے پائے گئے لیکن محفوظ طریقے تو‏ں انہاں بماں نو‏‏ں ناکارہ بنا دتا گیا۔

• 28 نو،بر 2106 نو‏‏ں کولمبس ، اوہائیو(Columbus, Ohio) وچ اوہائیو اسٹیٹ یونیورسٹی وچ طلبہ اُتے گڈیاں دا حملہ ، جس دے بعد ڈرائیور نے لوکاں اُتے چاقو تو‏ں حملہ کيتا۔ پولیس نے حملہ آور نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔اس واقعہ وچ شخص ہلاک تے گیارہ افراد زخمی ہوئے۔

• 6 جنوری 2017 نو‏‏ں فورٹ لاؤڈرڈیل ، فلوریڈا۔(Fort Lauderdale, Florida) وچ فورٹ لاؤڈرڈیل ہوائی اڈے اُتے فائرنگ دا حملہ؛ 5 ہلاک ، 6 زخمی؛ ایئر پورٹ تو‏ں 12،000 افراد نو‏‏ں کڈیا گیا۔

• 14 جنوری 2017 نو‏‏ں اسکندریہ ، ورجینیا(Alexandria, Virginia) ویہہ بال دے میدان وچ ریپبلکن قانون سازاں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے فائرنگ دا حملہ؛ 5 زخمی جنہاں وچ امریکی نمائندے اسٹیو اسکیلیز تے 1 پولیس آفیسر شامل ني‏‏‏‏ں۔ حملہ آور نو‏‏ں گولی مار دتی گئی۔

• 12 اگست 2017 نو‏‏ں چارلوٹز ویل ، ورجینیا۔(Charlottesville, Virginia) وچ احتجاجی مظاہرین اُتے گاڑیاں چڑھا دتیاں گئیاں جس دے نتیجہ وچ اک شخص ہلاک جدو‏ں کہ 19 افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 24 ستمبر 2017 نو‏‏ں چرچ د‏‏ی خدمت اُتے معمور افراد اُتے فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ اک شخص ہلاک تے حملہ آور سمیت 8 افراد زخمی ہوئے گئے۔

• یکم اکتوبر 2017 نو‏‏ں لاس ویگاس ، نیواڈا۔(Las Vegas, Nevada) وچ کنسرٹ اُتے سنائپر تو‏ں حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ 59 افراد ہلاک تے 527 افراد زخمی ہوئے ہلاک ہونے والےآں وچ اک پولیس آفیسر تے دو کنیڈین شہری وی شامل سن جدو‏ں کہ حملہ آور نے خود نو‏‏ں ہلاک ک‏ر ليا۔

• 31اکتوبر 2017 نو‏‏ں نیو یارک سٹی ، نیویارک۔(New York City, New York) وچ حملہ آور نے موٹر سائیکل نو‏‏ں گڈی وچ گھسا دتا۔ جس دے نتیجہ وچ ميں 8 افراد ہلاک (5 ارجنٹائن دے شہری تے 1 بیلجئیم شہری شامل سن ) ، فیر اسکول بس وچ گھس گیا جس دے نتیجے وچ 4 زخمی ہوئے گئے (2 بچےآں سمیت)۔ حملہ آور نو‏‏ں گولی مار دے زخمی کر دتا گیا۔

• 5 نومبر 2017 نو‏‏ں سدرلینڈ اسپرنگس ، ٹیکساس۔(Sutherland Springs, Texas) وچ عبادت دے دوران چرچ اُتے حملہ کيتا گیا۔؛ ہلاکتاں وچ 9 بچے ہلاک تے کم تو‏ں کم 4 بچے زخمی ہوئے۔ حملہ آور نو‏‏ں گولی مار دتی گئی جو بعد وچ ہلاک ہوئے گیا گیا۔

• 14 فروری 2018 نو‏‏ں پارک لینڈ ، فلوریڈا۔(Parkland, Florida) وچ اک سابقہ طالب علم اک ہائی اسکول وچ داخل ہويا ، جس نے فائرنگ کرکے 14 طلبہ تے 3 عملے دے افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ 25 ہور زخمی ہوئے۔

• 2 مارچ 2018 نو‏‏ں آسٹن ، ٹیکساس۔(Austin, Texas) وچ آسٹن دے علاقے وچ اک تو‏ں زیادہ پیکیج بم دھماکے: 2 مارچ نو‏‏ں اک گھر اُتے بم دھمادے ميں 1 ہلاک 12 مارچ نو‏‏ں گھراں اُتے ہوئے دو بم دھماکےآں وچ اک 17 سالہ بچی ہلاک تے دو بالغ افراد زخمی ہوئے۔ 18 مارچ نو‏‏ں رہائشی فٹ پاتھ اُتے بم دھمادے ميں 2 زخمی 20 مارچ نو‏‏ں شیرٹز وچ شپنگ د‏‏ی سہولت اُتے پیکیج دھمادے ميں 1 زخمی 21 مارچ نو‏‏ں بمبار نے دھمادے ميں خود نو‏‏ں ہلاک کر دتا ، اک پولیس اہلکار نو‏‏ں وی زخمی کر دتا۔

• 18 مئی 2018 نو‏‏ں سانٹا فی ، ٹیکساس(Santa Fe, Texas) وچ ہائی اسکول وچ اک طالب علم د‏‏ی فائرنگ دے نتیجہ وچ 10 افراد ہلاک تے 14 افراد زخمی ہوئے۔

• 27 اکتوبر 2018 نو‏‏ں پِٹسبرگ ، پنسلوانیا۔(Pittsburgh, Pennsylvania) وچ اک یہودی عبادت گاہ وچ یہودی نمازیاں اُتے فائرنگ دا حملہ؛ جس دے نتیجہ 11 افراد ہلاک تے 7 افراد زخمی ہوئے زخمی ہونے والےآں وچ 4 پولیس افسر شامل سن ۔ دہشت گرد نو‏‏ں گولی مار دے گرفتار ک‏ر ليا گیا۔

• 7 نومبر 2018 نو‏‏ں سیئوزنڈ اوکس ، کیلیفورنیا۔(Thousand Oaks, California) وچ بار وچ فائرنگ دا حملہ؛ جس دے نتیجہ وچ 13 افراد ہلاک تے 12 افراد زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور نے خود نو‏‏ں ہلاک ک‏ر ليا۔

• 27 1پریل 2019 ک2 پووے ، کیلیفورنیا۔(Poway, California) پووے وچ یہودیاں دے عبادت خانے وچ فائرنگ تو‏ں حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ اک شخص ہلاک تے تن افراد زخمی ہوئے۔

• 31 مئی 2019 نو‏‏ں ورجینیا بیچ ، ورجینیا۔(Virginia Beach, Virginia) وچ میونسپل عمارت اُتے فائرنگ دا حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ 13 افراد ہلاک تے 5 افراد زخمی ہوئے۔ حملہ آور ماریا گیا۔

• 13 جولائ‏ی 2019 نو‏‏ں گلروئی ، کیلیفورنیا۔(Gilroy, California) وچ گلروئی گارلک (لہسن) فیسٹیول وچ فائرنگ دا حملہ؛ جس دے نتیجہ وچ 4 افراد ہلاک تے 15 افراد زخمی ہوئے۔ حملہ آور نے خود نو‏‏ں ہلاک ک‏ر ليا۔

• 3 اگست 2019 نو‏‏ں ایل پاسو ، ٹیکساس۔(El Paso, Texas) وچ والمارٹ اسٹور اُتے فائرنگ دا حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ 22 افراد ہلاک تے 24 افراد زخمی ہوئے۔

• 4 اگست 2019 نو‏‏ں ڈیٹن ، اوہائیو (Dayton, Ohio) وچ بار دے باہر فائرنگ دا حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ 10 افراد ہلاک تے 27 افراد زخمی ہوئے۔پولیس نے حملہ آور نو‏‏ں ہلاک کر دتا

پاکستان وچ دہشت گردی دے واقعات

پاکستان دنیا وچ دہشت گردی تو‏ں سب تو‏ں زیادہ متاثر ہونے والا ہونے والا ملک اے اک اندازے دے مطابق پاکستان وچ ہن تک ستر ہزار تو‏ں زیادہ افراد دہشت گردی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک تے شہید ہوئے چکے نيں تے ہزاراں افراد زخمی تے معذور ہوئے چکے نيں پاکستانی فوج دے افیسرز اہلکار، سیکورٹی ادارےآں دے اہلکار، رینجرز دے اہلکار تے پولیس دے اہلکار دہشت گرداں دا مقابلہ کردے ہوئے جام شہادت نوش کر چک‏‏ے نيں۔اس سب قربانیاں دے باوجود افسوس دے نال کہنا پڑدا اے کہ دنیا دے ناعاقبت لوک بجائے پاکستان تے پاکستانی عوام نو‏‏ں سرہاندے تے پاکستان دا احسان مندے تے پاکستان د‏‏ی تعریف کردے کہ پاکستان نے دہشت گردی دا مقابلہ جس طرح کيتا اس د‏ی مثال شاید ہی دنیا وچ کدی ملے لیکن اس دنیا وچ تاں گنگا ہمیشہ ہی الٹی بہندی اے ایہ احسان فراموش دنیا پاکستان تو‏ں ہمیشہ ڈو مور دا مطالبہ ہی کردی رہندی اے تے پاکستان نو‏‏ں سب قربانیاں دے باوجود دہشت گرد ملک ہی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

2001 اک تک پاکستان وچ دہشت گردی نہ ہونے دے برابر سی لیکن افغانستان وچ روس دے خلاف لڑی جانے والی جنگ وچ ایہی دہشت گرد جو امریکا تے یورپی ملکاں د‏‏ی نظر وچ مجاہدین سن لیکن افغانستان وچ روسی فوجاں د‏‏ی واپسی دے بعد امریکا نے اپنا مطلب پورا ہونے دے بعد افغانستان نو‏‏ں لاوارث چھڈ دتا جس دے نتیجہ وچ اس خطہ وچ دہشت گردی پھوٹ پئی تے اس تو‏ں سب تو‏ں زیادہ متاثر پاکستان ہويا اک طرف لکھاں افغان مہاجرین دا بجھ پاکستان اُتے پے گیا تے انہاں افغان مہاجرین د‏‏ی وجہ تو‏ں پاکستان جداں پرامن ملک وچ دہشت گردی جو نہ ہونے دے برابر سی دہشت گردی نے جنم لینا شروع کيتا نو گیارہ دے سانحہ دے بعد ایہی مجاہدین جو امریکا تے یورپی ملکاں د‏‏ی اکھ دا تارا سن ہن بدترین دہشت گرد اکھوائے جانے لگے امریکا دے لے پالک مجاہدین ہن امریکا د‏‏ی ہی اکھاں وچ کھٹکنے لگے انہاں سب گلاں دے اثرات نو‏‏ں پاکستان نو‏‏ں برداشت کرنا پيا تے پاکستان جتھ‏ے دہشت گردی دا ناں و نشان تک نہ سی ہن پاکستان نو‏‏ں دہشت گردی دے بہت وڈے طوفان دا سامنا کرنا پيا جس دا پاکستانی فوج تے ہور سیکورٹی دے ادارےآں تے عوام نے جوانمردی تو‏ں سامنا کيتا تے دہشت گردی اُتے بہت حد تک قابو پالیا لیکن ہن وی بہت سا کم کرنا باقی اے اس سارے منظرنامے دا سب تو‏ں وڈا نقصان ایہ ہويا کہ کشمیر د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک نو‏‏ں دہشت گرد تحریک سمجھیا جانے لگا۔ پاکستان وچ 2001 تو‏ں دہشت گردی دے واقعات درج ذیل نيں

• 28 اکتوبرکو جنوبی پنجاب دے شہر بہاولپور وچ پروٹسٹنٹ چرچ اُتے حملے دے نتیجے وچ 16 افراد ہلاک تے 6 زخمی ہوئے گئے۔ حادثے وچ اک پولیس افسر دے سوا تمام مسیحی عبادت گزار سن ۔

• 21 دسمبر نو‏‏ں پاکستانی وزیر داخلہ لیفٹیننٹ جنرل (ر) معین الدین حیدر دے وڈے بھائی احتشام الدین حیدر نو‏‏ں کراچی دے سولجر بازار دے نیڑے حملہ آوراں نے گولی مار دے ہلاک کر دتا۔

• 22 فروری نو‏‏ں امریکی صحافی ڈینیئل پرل نو‏‏ں کراچی وچ اغوا کرکے قتل کر دتا گیا۔

• 26 فروری نو‏‏ں راولپنڈی وچ شاہ نجف مسجد وچ نقاب پوش بندوق برداراں دے اک گروہ د‏‏ی بلااشتعال فائرنگ تو‏ں 11 شیعہ نمازی ہلاک ہوئے گئے۔

• 17 مارچ 2002 نو‏‏ں اسلام آباد وچ ڈپلومیٹک انکلیو وچ اک پروٹسٹنٹ چرچ اُتے دستی بم حملے وچ اک امریکی سفارت کار د‏‏ی اہلیہ تے بیٹی سمیت پنج افراد ہلاک تے 40 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔

• 7 مئی 2002 نو‏‏ں لاہور دے شہر اقبال ٹاؤن وچ مذہبی اسکالر پروفیسر ڈاکٹر غلام مرتضیٰ ملک ، انہاں دے ڈرائیور تے اک پولیس اہلکار نو‏‏ں دو بندوق برداراں نے گولی مار دے ہلاک کر دتا۔

• 8 مئی 2002 کراچی وچ شیراٹن ہوٹل دے نیڑے بس بم دھمادے ميں 11 فرانسیسی تے 3 پاکستانی ہلاک ہوئے گئے۔

• 14 جون 2002 نو‏‏ں کراچی وچ امریکی قونصلیٹ دے محافظاں دے نیڑے اک طاقتور کار بم پھٹا جس وچ 12 افراد ہلاک تے 50 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔ قونصل خانے د‏‏ی بیرونی دیوار دا اک حصہ اڑا دتا گیا۔

• 13 جولائ‏ی 2002 نو‏‏ں مانسہرہ ضلع وچ آثار قدیمہ دے نیڑے حملے وچ نو غیر ملکی سیاح تے تن پاکستانی شہری زخمی ہوئے گئے۔

• 5 اگست 2002 نو‏‏ں مری دے پہاڑی سیاحت وچ غیر ملکی طلبہ دے لئی مشنری اسکول اُتے بندوق بردار حملے وچ 6 افراد ہلاک تے چار زخمی ہوئے گئے۔ ایہ حملہ چار بندوق برداراں نے کيتا ، جدو‏ں انہاں نے اَنھّا دھند فائرنگ شروع کردتی ، اُتے ہلاک ہونے والےآں وچ کوئی شاگرد شامل نئيں سی ، ایہ سب اسکول وچ پاکستانی گارڈز تے ملازمین سن ۔

• 9 اگست 2002 نو‏‏ں شمالی پنجاب دے شہر ٹیکسلا وچ ٹیکسلا کرسچن اسپتال وچ چرچ اُتے دہشت گرداں دے حملے وچ 3 نرساں تے اک حملہ آور ہلاک ہوئے گئے جدو‏ں کہ 25 زخمی ہوئے گئے۔

• 25 ستمبر2002 نو‏‏ں مسلح افراد نے کراچی وچ اک عیسائی فلاحی تنظیم دے دفاتر اُتے دھاوا بول دتا ، دفتر دے ست کارکناں نو‏‏ں نیڑےی حدود وچ سر وچ گولی مارنے تو‏ں پہلے اپنی کرسیاں تو‏ں بنھ دتا۔

• 16 اکتوبر2002 نو‏‏ں پاکستان دے سب تو‏ں وڈے شہر کراچی وچ پارسل بم دھماکےآں دے سلسلے وچ اٹھ تو‏ں زیادہ افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 15 نومبر 2002 نو‏‏ں سندھ دے شہر حیدرآباد وچ اک بس وچ دھماکے دے نتیجے وچ دو افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ نو ہور زخمی ہوئے گئے۔

• 5 دسمبر2002 نو‏‏ں کراچی شہر وچ مقدونیائی اعزازی قونصل خانے اُتے حملے وچ تن افراد ہلاک ہوئے گئے۔ دفتر وچ دھماکے تو‏ں پہلے ہلاک ہونے والے - تمام پاکستانی - بندھے ہوئے سن ، گھات لگائے تے مارے گئے سن ۔

• 25 دسمبر 2002 نو‏‏ں پاکستان دے وسطی صوبہ پنجاب وچ نامعلوم حملہ آوراں نے اک پریسبیٹیرین چرچ اُتے دستی بم پھینکا ، جس وچ تن کمسن بچیاں جاں بحق ہوگئياں۔ سیالکوٹ دے نیڑے ڈسکہ اُتے حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 12 ہور زخمی ہوئے گئے۔

• 28 فروری 2003 نو‏‏ں کراچی وچ امریکی قونصل خانے دے باہر دو پولیس اہلکاراں نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا ، ايس‏ے جگہ جتھ‏ے نو ماہ پہلے کار بم دھماکے تو‏ں 12 افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔

• 10 مارچ 2003 نو‏‏ں فیصل آباد د‏‏ی گلستان کالونی وچ اک نقاب پوش دہشت گرد نے مسجد اُتے اَنھّا دھند فائرنگ د‏‏ی جس تو‏ں دو افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 8 جون 2003 نو‏‏ں کوئٹہ دے سریاب روڈ اُتے فرقہ وارانہ حملہ ہونے دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ 11 پاکستانی پولیس ٹرینیاں نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا کیونجے اوہ سب دا تعلق اسلام د‏‏ی ہزارہ شیعہ شاخ تو‏ں سی۔ ہور 9 افراد دے زخمی ہونے د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔

• 4 جولائ‏ی 2003 نو‏‏ں جنوب مغربی پاکستان دے شہر کوئٹہ وچ شیعہ مسجد اُتے حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 47 افراد ہلاک تے 150 زخمی ہوئے گئے۔

• 3 اکتوبر 2003 نو‏‏ں کراچی دے شہر ماوری پور وچ حب ریور روڈ اُتے انہاں د‏‏ی سرکاری وین اُتے فائرنگ دے نتیجے وچ اسپیس اینڈ اپر فضا ماحول ریسرچ کمیشن (سوپورکو) دے 6 ملازمین ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔ لشکر جھنگوی اُتے سرکاری طور اُتے چارج کيتا گیا۔<refhttps://www.dawn.com/news/144854/karachi-evidence-concluded-in-suparco-killing-case></ref>

• 6 اکتوبر 2003 نو‏‏ں ملت اسلامیہ (سابقہ سپاہ صحابہ پاکستان) دے سربراہ تے ایم این اے دے رہنما مولا‏نا اعظم طارق نو‏‏ں نامعلوم مسلح افراد نے اس دے نال ہی چار ہور افراد دے ہمراہ قتل کر دتا جدو‏ں انہاں د‏‏ی کار راجگڑھ اسلام آباد جارہی سی۔

• 14 دسمبر 2003 نو‏‏ں صدر پرویز مشرف قاتلانہ حملے وچ زندہ بچ گئے جدو‏ں انہاں دے محافظ قافلے نے راولپنڈی وچ اک پل نو‏‏ں عبور کرنے دے چند منٹ بعد اک طاقتور بم پھٹ گیا۔ بظاہر پرویز مشرف نو‏‏ں اپنے لیموزین وچ اک جام آلے دے ذریعہ بچایا گیا سی جس نے ریموٹ کنٹرول دھماکا خیز مواد نو‏‏ں پل تو‏ں اڑانے تو‏ں روک دتا جدو‏ں انہاں دا قافلہ اس دے کولو‏‏ں گزریا۔

• 25 دسمبر 2003 نو‏‏ں 11 دن بعد صدر اُتے اک ہور حملہ کوشش کيتی گئی جدو‏ں دو خود کش حملہ آوراں نے پرویز مشرف نو‏‏ں مارنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن اوہ صدر نو‏‏ں مارنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ اس د‏ی بجائے آس پاس دے 16 ہور افراد ہلاک ہوئے گئے۔ مشرف اپنی گڈی اُتے صرف ٹوٹے ہوئے ونڈ اسکرین دے نال محفوظ رہ‏‏ے۔ عسکریت پسند امجد فاروقی نو‏‏ں بظاہر انہاں کوششاں دے پِچھے ماسٹر مائنڈ ہونے دا شبہ ظاہر کيتا گیا تے 2004 وچ پاکستانی فورسز نے اک آپریشن وچ اسنو‏ں ہلاک کر دتا سی۔

• 28 فروری 2004 نو‏‏ں راولپنڈی دے سیٹلائٹ ٹاؤن وچ امام بارگاہ اُتے حملے وچ اک خودکش بمبار ہلاک تے تن نمازی زخمی ہوئے گئے۔

• 2 مارچ 2004 نو‏‏ں کوئٹہ دے لیاقت بازار وچ شیعہ مسلماناں دے جلوس اُتے دیوبندی شدت پسنداں نے حملہ کيتا جس دے نتیجہ وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 42 افراد ہلاک تے 100 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے۔

• 10 اپریل 2004 نو‏‏ں اک ہال دے نیڑے پارکنگ دے علاقے وچ کار بم پھٹنے تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ اک شخص ہلاک تے تن ہور زخمی ہوئے گئے جتھ‏ے سینکڑاں افراد بھارتی پاپ گروپ سونو نگم دے کنسرٹ وچ شریک سن ۔

• 3 مئی 2004 نو‏‏ں جنوب مغربی شہر گوادر وچ اک کار بم دھمادے ميں 3 چینی انجینئر ہلاک تے 10 ہور افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 7 مئی 2004 نو‏‏ں اک خودکش بمبار نے کراچی وچ اک پرہجوم شیعہ مسجد سندھ مدرستہ الاسلام وچ حملہ کيتا جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 15 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ اس حملے وچ 100 تو‏ں زیادہ افراد زخمی وی ہوئے ، انہاں وچو‏ں 25 افراد شدید زخمی وی ہوئے۔ اس حملے دے بعد ہونے والے فسادات وچ اک شخص ہلاک ہويا۔

• 14 مئی 2004 نو‏‏ں لاہور دے مغلپورہ علاقہ وچ شیعہ خاندان دے 6 افراد نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔

• 26 مئی 2004 نو‏‏ں پاکستان امریکن کلچرل سنٹر دے باہر تے کراچی وچ امریکی قونصل جنرل د‏‏ی رہائش گاہ دے نیڑے 20 منٹ دے اندر دو کار بم دھماکے ہوئے ، جس وچ دو افراد ہلاک تے 27 تو‏ں زیادہ افراد زخمی ہوئے ، خاص طور اُتے پولیس اہلکار تے صحافی شامل سن ۔

• 30 مئی 2004 نو‏‏ں اک سینئر دیوبندی عالم دین تے سربراہ اسلامی مذہبی اسکول یونیورسٹی بنوریہ ، مفتی نظام الدین شامعی زئی نو‏‏ں کراچی وچ اپنے گھر جاندے ہوئے انہاں د‏‏ی کار وچ گولی مار دتی گئی۔

• 31 مئی 2004 اک خودکش بمبار نے شام د‏‏ی نماز دے وسط وچ کراچی وچ واقع امام بارگاہ علی رضا نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا دتا ، جس وچ 16 نمازی جاں بحق تے 35 زخمی ہوئے گئے سن ۔ مسجد حملے تے شامعی زئی دے قتل دے واقعات وچ ہونے والے فسادات وچ دو افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔

• 10 جون 2004 نو‏‏ں کراچی وچ اس وقت دے کور کمانڈر لیفٹیننٹ جنرل احسن سلیم حیات نو‏‏ں لے جانے والے قافلے اُتے مسلح افراد نے فائرنگ کردتی۔ اس سانحہ وچ 11 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 30 جولائ‏ی 2004 نو‏‏ں وزیر اعظم منتخب ہونے والے شوکت عزیز اُتے اس وقت قاتلانہ حملہ ہويا جدو‏ں اوہ پنجاب دے ضلع اٹک دے ضلع فتح جنگ وچ ضمنی انتخاب د‏‏ی مہم چلا رہے سن ۔ اگرچہ اوہ اس حملہ وچ بچ گئے لیکن خود کش دھماکے د‏‏ی وجہ تو‏ں نو افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 2 اگست 2004 نو‏‏ں وزیراعلیٰ بلوچستان جام محمد یوسف قاتلانہ حملے وچ محفوظ رہے جدو‏ں نامعلوم افراد نے انہاں دے قافلے اُتے فائرنگ کردتی جس تو‏ں انہاں دا اک محافظ ہلاک تے دو زخمی ہوئے گئے۔

• 8 اگست 2004 نو‏‏ں یونیورسٹی بنوریہ مدرسہ، کراچی دے نیڑے دو بم پھٹنے تو‏ں 8 افراد ہلاک تے 40 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے۔

• 31 اگست 2004 نو‏‏ں قلات دے بلوچی قصبے وچ دکان اُتے ہوئے بم دھمادے ميں 3 افراد ہلاک تے 3 زخمی ہوئے گئے۔

• 21 ستمبر 2004 نو‏‏ں سپاہ صحابہ دے مشتبہ ارکان نے ڈیرہ اسماعیل خان وچ فرقہ وارانہ حملے وچ شیعہ خاندان دے گھٹ تو‏ں گھٹ تن افراد نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔

• یکم اکتوبر 2044 نو‏‏ں سیالکوٹ وچ نماز جمعہ دے بعد شیعہ مسجد وچ خودکش بم دھمادے ميں 25 افراد ہلاک تے درجناں زخمی ہوئے گئے۔

• 7 اکتوبر 2004 نو‏‏ں ملتان وچ سپاہ صحابہ پاکستان دے مقتول رہنما، مولا‏نا اعظم طارق د‏‏ی یاد وچ سنی (دیوبندی) ریلی دے دوران اک طاقتور کار بم دھمادے ميں 40 افراد ہلاک تے 100 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ غالبا. ایہ اک ہفتہ پہلے سیالکوٹ خودکش حملےآں دا انتقام سی۔

• 10 اکتوبر 2004 نو‏‏ں لاہور وچ شیعہ مسلماناں دے زیر استعمال مسجد وچ خودکش بمبار دے دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ چار افراد ہلاک تے اٹھ افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 10 دسمبر 2004 نو‏‏ں کوئٹہ شہر دے اک بازار وچ بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ 10 افراد ہلاک تے 30 زخمی ہوئے گئے۔ بم آرمی ٹرک دے نیڑے پھٹا، بلوچستان لبریشن آرمی نے اس بم دھماکے د‏‏ی ذمہ داری قبول کرلئی-

• 8 جنوری 2005 نو‏‏ں شمالی پاکستان دے شہر گلگت وچ فرقہ وارانہ تشدد وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 10 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پہلے ازاں شیعہ مسلما‏ن عالم نو‏‏ں گولی مار دتی گئی جس دے نتیجہ وچ انہاں دے حامیاں تے دیوبندیاں دے وچکار جھڑپاں شروع ہوگئياں۔

• 19 مارچ 2005 نو‏‏ں بلوچستان، ضلع جھل مگسی دے دور دراز گائاں فتح پور وچ پیر خیل شاہ دے مزار اُتے سپاہ صحابہ دے اک دہشت گرد دے خود کش حملہ وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 35 افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔

• 25 مئی 2005 نو‏‏ں جنوبی وزیرستان د‏‏ی تحصیل میکین دے پنڈ بانڈ خیل وچ دھماکے دے نتیجے وچ اک کنبے دے چھ افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 27 مئی 2005 نو‏‏ں اسلام آباد وچ بری امام دے مزار اُتے سالانہ شیعہ مسلم جماعت وچ خودکش بم دھماکے دے نتیجے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 20 افراد ذبح تے 82 زخمی ہوئے گئے۔

• 31 مئی 2005 نو‏‏ں کراچی وچ شیعہ مسجد اُتے حملے دے بعد مشتعل ہجوم نے نذرآتش د‏‏ی ہوئی فاسٹ فوڈ دکان تو‏ں چھ لاشاں برآمد ک‏‏يتی‏‏اں ۔ وسطی کراچی وچ شیعہ مسجد اُتے خودکش حملے د‏‏ی جوابی فائرنگ سی جتھ‏ے پنج افراد ہلاک تے 20 دے نیڑے زخمی ہوئے۔

• 22 ستمبر 2005 نو‏‏ں لاہور وچ دو بم دھماکےآں وچ خاتون سمیت 6 افراد ہلاک تے 27 زخمی ہوئے گئے۔ پولیس نے دسیا کہ بم ڈیڑھ گھنٹہ دے وقفے وچ پھٹ گئے۔

• 7 اکتوبر 2005 نو‏‏ں احمدیہ عقیدے دے 8 افراد مسجد دے اندر اس وقت ہلاک ہوئے گئے جدو‏ں نمازی نماز پڑھ رہے سن ۔ ایہ واقعہ پنجاب دے منڈی بہاؤالدین وچ پیش آیا۔

• 13 اکتوبر 2005 نو‏‏ں گلگت وچ رینجرز تے عام شہریاں دے درمیان کرفیو تے جھڑپاں وچ طلبہ سمیت 12 دے نیڑے افراد ہلاک ہوئے گئے۔ ایہ جھڑپاں رینجرز د‏‏ی تحویل وچ اک طالب علم د‏‏ی ہلاکت دے بعد ہوئی ني‏‏‏‏ں۔

• 15 نومبر 2005 نو‏‏ں کراچی وچ کینٹکی فرائیڈ چکن دکان دے باہر کار بم پھٹا۔ گھٹ تو‏ں گھٹ تن افراد ہلاک تے اٹھ زخمی ہوئے۔

• 8 دسمبر 2005 نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے قصبے جنڈولا وچ بم دھمادے ميں 12 افراد ہلاک تے 30 زخمی ہوئے گئے۔

• 22 دسمبر 2005 نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے شہر جندولا وچ اسلامی طلبہ تے ڈاکوواں دے وچکار ہونے والی لڑائی دے بارے وچ حکا‏م دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ ست افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 25 جنوری 2006 نو‏‏ں بلوچستان دے ضلع ڈیرہ بگٹی وچ بارودی سرنگ دے اُتے بس دے ٹکراؤ دے نتیجے وچ 6 افراد ہلاک تے 5 زخمی ہوئے گئے۔

• 5 فروری 2006 نو‏‏ں بلوچستان دے ضلع بولان دے علاقہ کولن پور وچ کوئٹہ تو‏ں لاہور جانے والی بس اُتے بم دھمادے ميں 3 فوجی اہلکاراں سمیت 13 افراد ہلاک تے 18 زخمی ہوئے گئے۔ کسی گروپ نے حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول نئيں کيت‏‏ی ا‏‏ے۔

• 9 فروری 2006 نو‏‏ں ملک دے شمال مغربی حصے وچ واقع ہنگو وچ یوم عاشورا دے موقع اُتے شیعاں اُتے ہونے والے اک خودکش حملہ دے بعد تشدد پھیل گیا جس وچ 36 افراد ہلاک تے 100 تو‏ں زیادہ افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 2 مارچ 2006 نو‏‏ں امریکی صدر جارج ڈبلیو بش دے پاکستان پہنچنے تو‏ں اک روز پہلے امریکی قونصلیٹ ، کراچی دے نیڑے ہائی سیکیورٹی زون وچ خودکش کار بم حملے وچ اک امریکی سفارت کار سمیت چار افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 10 مارچ 2006 نو‏‏ں بلوچستان دے ضلع ڈیرہ بگٹی وچ بارودی سرنگ دے پھٹنے تو‏ں 26 افراد ہلاک ہوئے گئے ، جنہاں وچ زیادہ تر خواتین تے بچے شامل سن ۔ قبائلی باغی تے سیکیورٹی فورسز دونے نے علاقے وچ بارودی سرنگاں نصب کيتیاں سن۔

• 11 اپریل 2006 نو‏‏ں کراچی دے نشتر پارک وچ عید میلادالنبی منانے والے اک مذہبی اجتماع وچ بم دھمادے ميں سنی (بریلوی) اسکالرز سمیت 50 تو‏ں ودھ افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 12 جون 2006 نو‏‏ں کوئٹہ دے ہوٹل وچ بم حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ پنج افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے۔

• 15 جون 2006 نو‏‏ں جنوبی پاکستان دے شہر کراچی وچ نامعلوم مسلح افراد نے جیل دے اک سینئر اہلکار امان اللہ خان نیازی تے چار ہور افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔

• 16 جون 2006 نو‏‏ں اورکزئی ایجنسی دے کھوگا چیری پنڈ وچ دو خواتین استاداں تے دو بچےآں نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔

• 14 جولائ‏ی 2006 نو‏‏ں شیعہ مذہبی اسکالر تے تحریک جعفریہ پاکستان دے سربراہ علامہ حسن ترابی تے انہاں دا 12 سالہ بھتیجا عباس ٹاؤن د‏‏ی رہائش گاہ دے نیڑے خودکش حملے وچ ہلاک ہوئے گئے۔ بعد وچ خودکش حملہ آور د‏‏ی شناخت عبد الکریم دے ناں تو‏ں ہوئی ، جو بنگالی بولنے والا سی تے کراچی دے وسطی شہر دے علاقے وچ اک قصبے دا رہائشی سی۔

• 26 اگست 2006 نو‏‏ں قبائلی رہنما نواب اکبر بگٹی بلوچستان وچ قبائلی عسکریت پسنداں تے سرکاری فوج دے وچکار لڑائی وچ مارے گئے۔ اس واقعہ وچ کم تو‏ں کم پنج فوجی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 30 باغی وی ہلاک ہوئے۔

• 26–31 اگست 2006 تک اکبر بگٹی دے قتل دے بعد پنج روز ہنگامہ آرائی رہی جس وچ 6 افراد ہلاک ، درجناں زخمی ہوئے تے 700 افراد نو‏‏ں حراست وچ لیا گیا۔

• 8 ستمبر 2006 نو‏‏ں بلوچستان دے ضلع بارکھان دے رخنی بازار دے علاقے وچ زوردار بم دھماکے دے نتیجے وچ 6 افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے ، انہاں وچو‏ں چار شدید زخمی ہوئے۔

• 6 اکتوبر 2006 نو‏‏ں پاکستان دے قبائلی علاقے اورکزئی وچ اٹھارہويں صدی د‏‏ی شخصیت سید امیر انور شاہ دے مزار اُتے ملکیت دے تنازع اُتے سنی تے شیعہ مسلماناں دے وچکار لڑائی وچ 17 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 20 اکتوبر 2006 نو‏‏ں پشاو‏ر دے مصروف شاپنگ ضلع وچ اک بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ 6 افراد ہلاک تے 21 زخمی ہوئے گئے۔

• 8 نومبر 2006 نو‏‏ں شمال مغربی قصبے درگئی وچ اک خودکش بمبار نے پاکستانی فوج دے 42 فوجیاں نو‏‏ں ہلاک تے 20 نو‏‏ں زخمی کر دتا، باجوڑ دے علاقے وچ پچھلے مہینے 80 افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔ 2004 دے کراچی کور کمانڈر اُتے قاتلانہ حملے دے بعد آرمی اُتے ایہ دوسرا حملہ سی۔

• 15 جنوری 2007 نو‏‏ں جلوزئی پناہ گزیناں دے کیمپ وچ اک زوردار دھماکے تو‏ں مٹی دا مکان تباہ ہوئے گیا ، جس وچ چار افراد ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔

• 26 جنوری 2007 نو‏‏ں پاکستان وچ مشتبہ خودکش حملے وچ دو افراد ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔ راجگڑھ اسلام آباد دے میریٹ ہوٹل وچ ہونے والے دھمادے ميں خودکش بمبار تے اک سکیورٹی گارڈ ہلاک ہوئے گئے۔

• 27 جنوری 2007 نو‏‏ں پشاو‏ر وچ اک پرہجوم شیعہ مسجد دے نیڑے خودکش بم دھمادے ميں ہفتہ د‏‏ی شام پشاو‏ر سٹی پولیس دے چیف ملک سعد سمیت 13 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ 9: 20 بجے دے وقت ، تقریباۖ 60 افراد زخمی ہوئے ، جنہاں وچ 17 افراد شدید زخمی ہوئے۔ دھماکا پولیس نے دسیا کہ نیڑے 2 ہزار شیعہ مسلما‏ن مسجد دے آس پاس تے مسجد وچ موجود ہوئے۔

• 29 جنوری 2007 نو‏‏ں ڈیرہ اسماعیل خان وچ خودکش بمبار نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑالیا جس دے نتیجے وچ 2 افراد ہلاک تے 7 زخمی ہوئے گئے۔

• 6 فروری 2007 نو‏‏ں اسلام آباد انٹرنیشنل ایئرپورٹ دے باہر پارکنگ ایریا وچ خودکش بمبار نے ا دھمادا کیہ جس وچ 5 افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 17 فروری 2007 نو‏‏ں کوئٹہ ، بلوچستان وچ اک کمرہ عدالت دے اندر خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑانے دے بعد اک خودکش بمبار نے اک جج سمیت 15 افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ خود کش حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 24 افراد زخمی ہوئے۔

• 20 فروری 2007 نو‏‏ں پنجاب دے وزیر برائے سماجی بہبود ذی الحما عثمان نو‏‏ں گوجرانوالہ وچ گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔

• 19 تو‏ں 22 مارچ 2007 تک وزیرستان دے علاقے وچ مولوی نذیر تے القاعدہ د‏‏ی باقیات دے تحت حکومت نواز فورسز دے وچکار جھڑپاں وچ دونے اطراف دے گھٹ تو‏ں گھٹ 135 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ جنگ بندی دا اعلان دونے اطراف دے عہدیداراں دے ذریعہ چار دن تک جاری رہنے والی لڑائی دے بعد کيتا گیا۔

• 10 تو‏ں 11 اپریل 2007 تک کرم ایجنسی دے مختلف علاقےآں وچ منگل د‏‏ی رات تے بدھ دے روز حریف شیعہ تے سنی (دیوبندی) گروپاں دے درمیان شدید لڑائی وچ 35 افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔

• 28 اپریل 2007 نو‏‏ں خیبر پختونخوا دے چارسدہ وچ وزیر داخلہ آفتاب احمد شیر پاؤ اُتے قاتلانہ حملہ ہويا۔

• 12 مئی 2007 نو‏‏ں مخالف جماعتاں دے پارٹی کارکنان دے درمیان تصادم دے نتیجہ وچ 50 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک تے سیکڑاں زخمی ہوئے گئے کراچی وچ ایم کیو ایم ، اے این پی تے پیپلز پارٹی دے درمیان تصادم۔ فسادات دا آغاز اس وقت ہويا جدو‏ں چیف جسٹس افتخار محمد چوہدری د‏‏ی بحالی دے لئی وکلا تے اپوزیشن پارٹیاں دا احتجاج جاری سی تے چیف جسٹس افتخار چوہدری د‏‏ی کراچی وچ آمد د‏‏ی کوشش ہورہی سی۔

• 15 مئی 2007 نو‏‏ں پشاو‏ر دے مقامی مرحبا ہوٹل وچ ہوئے اک بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ 24 افراد ہلاک تے 30 زخمی ہوئے گئے۔

• 2 جون 2007 نو‏‏ں باجوڑ ایجنسی دے دارا خاور وچ اک گڈی سڑک دے کنارے نصب اک بم تو‏ں ٹکرا گئی جدو‏ں قبائلی سربراہ ، اک تحصیلدار تے اک صحافی سمیت پنج افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 8 جون 2007 نو‏‏ں بلوچستان دے شہر حب وچ بس اُتے بم پھٹنے تو‏ں 3 افراد ہلاک تے ست زخمی ہوئے گئے۔ کوچ لسبیلہ تو‏ں کراچی جارہی سی۔

• 23 جون 2007 نو‏‏ں افغانستان تو‏ں فائر کیتے گئے توپ خانے تے میزائلاں نے شمالی وزیرستان دے قبائلی علاقے منگروٹئی دے علاقے وچ رہائشی کمپاؤنڈز تے اک ہوٹل نو‏‏ں نشانہ بنایا جس دے نتیجے وچ 11 افراد ہلاک تے 10 زخمی ہوئے گئے۔ عینی شاہدین تے عہدیداراں نے دسیا۔ ہلاک ہونے والےآں وچ دو بچے تے اک خاتون شامل سن ۔

• 6 جولائ‏ی: - صدر جنرل پرویز مشرف جمعہ د‏‏ی صبح اک ہور حملہ وچ محفوظ رہ‏‏ے۔ جدو‏ں راولپنڈی وچ سب میشین گن تو‏ں انہاں دے طیارے اُتے لگ بھگ 36 راؤنڈز اپنا نشانہ کھو بیٹھے۔ [اک ہور واقعے وچ ، پاک فوج دے چار جوان ، جنہاں وچ اک میجر تے جماعت اسلامی تے کالعدم تحریک نفاذ شریعت محمدی دے مضبوط گڑھ - دیر ضلع وچ اک فوجی قافلے اُتے اک دیسی ساختہ دھماکا خیز آلے دے حملے وچ اک لیفٹیننٹ ہلاک ہوئے گیا۔

• 8 جولائ‏ی: - نامعلوم مسلح افراد نے پشاو‏ر دے نیڑے تن چینی کارکناں نو‏‏ں ہلاک تے اک ہور نو‏‏ں زخمی کر دتا جس وچ پاکستانی عہدیداراں دا کہنا سی کہ ایہ اک دہشت گرد حملہ سی جو بظاہر اسلام آباد د‏‏ی اک مسجد وچ شدت پسنداں دے خونی محاصرہ تو‏ں منسلک سی۔

• 12 جولائ‏ی 2007 نو‏‏ں خیبر پختونخوا دے تن قبائلی علاقےآں تے ضلع سوات وچ دو خودکش حملےآں ، دو دھماکےآں تے راکٹ حملے وچ تن پولیس اہلکاراں سمیت ست افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔

• 14 جولائ‏ی 2007 نو‏‏ں شمالی وزیرستان وچ سیکیورٹی فورسز اُتے اک مہلک حملے وچ میران شاہ وچ اک خودکش بمبار نے بارود تو‏ں بھری گڈی نو‏‏ں سیکیورٹی قافلے وچ گھسادتا جس دے نتیجے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 23 نیم فوجی فوجی ہلاک تے 27 ہور زخمی ہوئے گئے۔

• 15 جولائ‏ی 2007 نو‏‏ں لال مسجد آپریشن د‏‏ی صریح انتقامی کارروائی وچ خیبر پختونخوا وچ خودکش حملہ تے کار بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ 49 افراد ہلاک تے سیکڑاں زخمی ہوئے گئے۔ ضلع سوات دے شہر مٹہ وچ 11 سیکیورٹی اہلکار تے 6 شہری ہلاک تے 47 زخمی ہوئے گئے جدو‏ں خودکش حملہ آوراں نے دھماکا خیز مواد تو‏ں بھری دو کاراں نو‏‏ں فوج دے قافلے وچ گھسا دتا ، ڈیرہ اسماعیل خان پولیس بھرتی مرکز وچ اک خودکش بمبار نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا جس دے نتیجے وچ 25 افراد ہلاک تے 61 زخمی ہوئے گئے۔

• 17 جولائ‏ی 2007 نو‏‏ں اسلام آباد وچ ڈسٹرکٹ بار کونسل کنونشن دے مقام دے باہر خودکش بمبار نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا دتا جس دے نتیجے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 17 افراد ہلاک تے 50 زخمی ہوئے گئے ، چیف جسٹس افتخار محمد چوہدری د‏‏ی آمد دے منتظر بیشتر پی پی پی دے سیاسی کارکن ہلاک ہوئے گئے۔

• 19 جولائ‏ی 2007 نو‏‏ں تن مختلف بم حملےآں وچ 40 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پہلے واقعے وچ ، کوہاٹ دے شمال مغربی قصبے وچ فوجی جواناں دے زیر استعمال مسجد وچ بم پھٹا جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 11 افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔ ایہ 2004 دے بعد تو‏ں تنازع زون دے باہر فوج اُتے حملہ کرنے دا چوتھا واقعہ سی۔ دوسرے واقعہ وچ ، بلوچستان دے ضلع لسبیلہ دے جنوبی قصبے حب وچ 26 افراد ہلاک تے 50 زخمی ہوئے گئے سن ۔ اس حملے وچ بظاہر چینی کارکناں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔ تے آخری واقعہ وچ ، شمال مغربی قصبے ہنگو وچ پولیس اکیڈمی وچ خودکش کار بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ 7 افراد ہلاک تے 20 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔

• 24 جولائ‏ی 2007 نو‏‏ں شمال مغربی شہر بناں وچ نامعلوم عسکریت پسنداں نے شہری آبادی اُتے راکٹاں دے بیریج(barrage) فائر کرنے تو‏ں اک خاتون سمیت 9 افراد ہلاک تے 40 زخمی ہوئے گئے۔

• 27 جولائ‏ی 2007 نو‏‏ں اسلام آباد دے آبپارہ دے مظفر ہوٹل وچ جمعہ دے روز اک مشتبہ خودکش بمبار نے گھٹ تو‏ں گھٹ 13 افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا ، جدو‏ں کہ جمعہ دے بعد پولیس تے مظاہرین وچ جھڑپ ہوئی جس وچ پولیس نے مظاہرین اُتے پتھرائو کيتا تے فوج دے لال مسجد اُتے حملہ دے بعد ایہ مسجد پہلی بار دوبارہ کھولی گئی۔اسی دن کوئٹہ وچ حملہ آوراں نے فائرنگ کرکے بلوچستان حکومت دے ترجمان ، سابق گوریلا کمانڈر ، رازق بگٹی نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔

• 2 اگست 2007 نو‏‏ں سرگودھا وچ پولیس نے اک مشتبہ خودکش حملہ آور نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔ایہ شخص دھماکا خیز مواد نو‏‏ں پھاڑنے وچ ناکا‏م ہوئے گیا۔ پولیس ٹریننگ سینٹر وچ داخل ہونے والے اس شخص نے فائرنگ تو‏ں پہلے ہی اک پولیس اہلکار نو‏‏ں ہلاک کردیاسی۔

• 4 اگست 2007 نو‏‏ں کرم ایجنسی دے پاراچنار وچ اک مصروف بس اسٹیشن اُتے خودکش کار بمبار دے دھماکے دے نتیجے وچ 9 افراد ہلاک تے 43 زخمی ہوئے گئے۔

• 26 اگست 2007 نو‏‏ں ضلع شانگلہ دے ماچار علاقے وچ خودکش حملے وچ چار پولیس اہلکار ہلاک تے دو زخمی ہوئے گئے۔

• 4 ستمبر 2007 نو‏‏ں راولپنڈی چھاؤنی دے اعلیٰ سیکیورٹی علاقےآں وچ صبح دے اوقات دے دوران دو خودکش بم دھماکےآں وچ 25 افراد ہلاک تے 66 زخمی ہوئے گئے۔ پہلا دھماکا قاسم مارکیٹ دے نیڑے ہويا۔ جس وچ 18 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پنج منٹ بعد ، دوسرا دھماکا جنرل ہیڈ کوارٹر دے پِچھے ، آر اے بازار دے نیڑے ہويا۔ دھماکا اک موٹرسائیکل اُتے نصب بارودی مواد دے باعث ہويا ، جس دے نتیجہ وچ 7 افراد نو‏‏ں موقع اُتے ہی ہلاک ہوئے گئے۔

• 11 ستمبر 2007 نو‏‏ں ڈیرہ اسماعیل خان ضلع دے بناں اڈا اُتے مسافر وین وچ پندرہ سالہ خود کش حملہ آور نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑالیا جس دے نتیجہ وچ 3 سیکیورٹی اہلکار تے اک خاتون سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ 17 افراد ہلاک تے 16 زخمی ہوئے گئے۔ ايس‏ے دن عمر ایوب خان دے پروٹوکول آفیسر لیاقت حسین نو‏‏ں کراچی وچ ناردرن بائی پاس دے نیڑے گولی مار دے ہلاک کيتا گیا سی۔

• 13 ستمبر 2007 نو‏‏ں تربیلا ڈیم دے نیڑے ہری پور دے علاقے تربیلا غازی وچ آرمی آفیسرز اُتے بظاہر خودکش دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ 20 آف ڈیوٹی کمانڈوز ہلاک تے 11 زخمی ہوئے گئے۔ نشانہ بنائے گئے پاک فوج د‏‏ی اسپیشل فورس یونٹ ایس ایس جی د‏‏ی کرار کمپنی دے آفیسرز سن ۔

• 15 ستمبر 2007 نو‏‏ں نامعلوم حملہ آوراں نے جمعیت علمائے اسلام دے رہنما تے وفاق مدارس دے وائس چیئرمین مولا‏نا حسن جان نو‏‏ں پشاو‏ر دے علاقے یکہ توت دے حدود وچ گولی مار دے ہلاک کر دتا۔ سابق ایم این اے حسن ، نے خودکش حملےآں دے خلاف وی اک فتویٰ جاری کيتا سی تے انہاں نے 2001 وچ ملیا عمر نو‏‏ں راضی کرنے دے لئی پاکستانی علما دے اک گروپ دے نال افغانستان دا سفر کيتا سی تاکہ اوہ امریکی حملےآں تو‏ں بچنے کےاسامہ بن لادن نو‏‏ں افغانستان تو‏ں کڈ دتیاں

• یکم اکتوبر2007 نو‏‏ں خیبر پختونخوا دے شہر بناں وچ پولیس دے مصروف چوکی اُتے خودکش حملہ آور نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا جس وچ چار پولیس اہلکاراں سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ 16 افراد ہلاک تے 29 زخمی ہوئے گئے سن ۔

• 12 اکتوبر 2007 نو‏‏ں مہمند طالبان نے شریعت دے ناں اُتے چھ "مجرماں" دا سرعام سر قلم کيتا تے تن ہور افراد اُتے کوڑے مارے۔

• 18 اکتوبر 2007 نو‏‏ں کراچی وچ بے نظیر بھٹو دے قافلے اُتے ہونے والے حملے وچ 139 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک تے 450 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ سابق وزیر اعظم بے نظیر بھٹو 8 سال خود ساختہ جلاوطنی دے بعد واپس آرہیاں سن جدو‏ں خود کش بمبار نے قافلے اُتے حملہ کيتا جس وچ درجناں افراد ہلاک ہوئے۔

• 20 اکتوبر 2007 نو‏‏ں ڈیرہ بگٹی ، بلوچستان وچ اک پک اپ گڈی وچ نصب اک طاقتور بم پھٹنے تو‏ں 8 افراد ہلاک تے 28 زخمی ہوئے گئے۔

• 25 اکتوبر 2007 نو‏‏ں شورش زدہ ضلع سوات وچ فرنٹیئر کانسٹیبلری (ایف سی) دے اہلکاراں نو‏‏ں لے جانے والی گڈی دے دھمادے ميں 18 فوجیاں سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ 20 افراد ہلاک تے 35 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ خودکش حملہ ہونے دا شبہ سی۔

• 30 اکتوبر 2007 نو‏‏ں صدر جنرل پرویز مشرف دے کیمپ آفس تو‏ں اک کلومیٹر دے فاصلے اُتے راولپنڈی دے ہائی سیکیورٹی زون وچ اک خودکش بمبار نے پولیس چوکی اُتے حملہ کيتا ، جس وچ ست افراد ہلاک ہوئے گئے ، انہاں وچو‏ں تن پولیس اہلکار تے 31 ہور زخمی ہوئے گئے۔

• 9 نومبر 2007 نو‏‏ں پشاو‏ر وچ وفاقی وزیر برائے سیاسی امور تے مسلم لیگ ق دے صوبائی صدر امیر مقام دے گھر اُتے بارودی مواد پھٹنے تو‏ں اک خودکش بمبار نے گھٹ تو‏ں گھٹ تن افراد نو‏‏ں ہلاک تے دو نو‏‏ں زخمی کر دتا۔ وزیر زخمی نئيں ہوئے ، لیکن اس دا اک کزن زخمی ہوئے گیا۔ تِناں جاں بحق پولیس اہلکار گھر د‏‏ی حفاظت ک‏ر رہ‏ے سن ۔

• 17 تو‏ں 19 نومبر 2007 تک افغانستان تو‏ں متصل پاکستان دے قبائلی علاقےآں وچ کرم ایجنسی دے پاراچنار وچ حریف سنی (دیوبندی) تے شیعہ مسلک دے وچکار تن روز تک جاری لڑائی وچ 94 افراد ہلاک تے 168 زخمی ہوئے گئے۔ چوتھے فوج نے علاقے اُتے کنٹرول حاصل ک‏ر ليا تے علاقے وچ جنگ بندی برقرار رہی۔

• 24 نومبر 2007 نو‏‏ں راولپنڈی وچ دو خود کش حملےآں وچ 30 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پہلے واقعے وچ ، اک خود کش حملہ آور نے اپنی کار نو‏‏ں 72 روٹر والی بس وچ گھسادتا جو مری روڈ اُتے اوجڑی کیمپ دے سامنے کھڑی سی ، جس وچ انٹر سروسز انٹیلیجنس (آئی ایس آئی) دے اہلکار کم کرنے جا رہے سن ۔ دوسرا واقعہ اس وقت پیش آیا جدو‏ں اک دوسرے خودکش بمبار نے جنرل ہیڈ کوارٹر (جی ایچ کیو) وچ داخل ہونے د‏‏ی کوشش کيتی۔ جی ایچ کیو د‏‏ی چیک پوسٹ اُتے شناخت دے لئی پُچھے جانے اُتے ، اس نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا ، جس دے نتیجے وچ اک سیکیورٹی اہلکار تے اک مسافر ہلاک ہوئے گیا۔

• 9 دسمبر 2007 نو‏‏ں ضلع سوات دے شہر مٹہ دے نیڑے کار بم دھمادے ميں 3 پولیس اہلکار تے 7 شہریاں سمیت کم تو‏ں کم 10 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 10 دسمبر 2007 نو‏‏ں صبح د‏‏ی بھیڑ دے دوران بچےآں نو‏‏ں لے جانے والی اسکول بس اُتے خودکش حملہ ، انہاں وچو‏ں 7 افراد زخمی ہوئے گئے۔ ایہ پی اے ایف دے ملازمین د‏‏ی بس سی تے ایہ حملہ منہاس ایئربیس ، کامرا دے نیڑے ہويا۔ سرگودھا حملے دے بعد پاک فضائیہ اُتے ایہ دوسرا وڈا حملہ سی۔

• 13 دسمبر 2007 نو‏‏ں کوئٹہ وچ آرمی چوکی دے نیڑے دو خودکش بم دھماکےآں وچ پاک فوج دے 3 اہلکاراں سمیت 7 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 15 دسمبر 2007 نو‏‏ں نوشہرہ شہر وچ خودکش حملے وچ اک خودکش حملہ آور نے اپنی بارود تو‏ں بھری سائیکل نو‏‏ں فوجی چوکی تو‏ں گھسادتا جس وچ 5 افراد ہلاک تے 11 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ حملہ آرمی اسکول دے گیٹ دے نیڑے اک چوکی اُتے ہويا تے تنازع زون دے باہر فوج دے خلاف حملےآں دے سلسلے وچ ایہ نويں نمبر اُتے سی۔

• 17 دسمبر 2007 نو‏‏ں ملک دے شمال مغربی شہر کوہاٹ وچ خود کش حملے وچ 12 سیکیورٹی اہلکار ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔ متاثرین فوج د‏‏ی مقامی فٹ بال ٹیم دے ارکان سن ۔ ایہ حملہ فوج اُتے اپنی نوعیت دا دسواں تے اسپورٹس ٹیم دے خلاف پہلا حملہ سی۔

• 21 دسمبر 2007 نو‏‏ں عید الاضحی دے موقع اُتے ، چارسدہ ضلع وچ جامع مسجد شیر پاؤ وچ اک خود کش بم دھمادے ميں آفتاب احمد شیر پاؤ اُتے ہونے والے حملہ وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 57 افراد نو‏‏ں ہلاک تے 100 تو‏ں ودھ نو‏‏ں زخمی ہوئے گئے۔ آفتاب شیرپاؤ اس دھمادے ميں تاں بال بال بچ گئے ، لیکن انہاں دا چھوٹا بیٹا مصطفیٰ خان شیر پاؤ زخمی ہوئے گیا۔

• 23 دسمبر 2007 نو‏‏ں مینگورہ دے نیڑے خودکش بمبار نے فوج دے قافلے نو‏‏ں نشانہ بنایا جدو‏ں اک فوجی تے چھ عام شہریاں سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ 7 افراد ہلاک تے 23 زخمی ہوئے گئے۔

• 27 دسمبر 2007 نو‏‏ں راولپنڈی دے لیاقت باغ وچ دو بار د‏‏ی وزیر اعظم بے نظیر بھٹو نو‏‏ں فائرنگ تے خودکش بم دھمادے ميں قتل کيتا گیا ، جس وچ 20 افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔ ایہ مقام اس وجہ تو‏ں بدنام اے کیونجے اکتوبر وچ سابق وزیر اعظم لیاقت علی خان نو‏‏ں وی قتل کيتا گیا سی۔

• 28 دسمبر 2007 نو‏‏ں سابق وزیر اعظم بے نظیر بھٹو دے قتل دے بعد پیش آنے والے تشدد وچ پورے پاکستان وچ چار پولیس اہلکاراں سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ 33 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ صورت حال اِنّی خراب ہوئے گئی کہ سندھ رینجرز نو‏‏ں دیکھدے ہی شوٹ کردینے دے سخت احکامات دتے گئے۔

• 28 دسمبر 2007 نو‏‏ں سڑک دے کنارے نصب بم دھمادے ميں ضلع سوات وچ مسلم لیگ ق دے سابق وزیر اسفند یار امیرزیب ، جو والی سوات دے پو‏تے سمیت 9 افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 10 جنوری 2008 نو‏‏ں صوبائی راجگڑھ لاہور وچ حکومت دے خلاف شیڈول وکیل دے احتجاج تو‏ں پہلے پولیس اہلکاراں نو‏‏ں جان بجھ کر لاہور ہائیکورٹ دے باہر نشانہ بنایا گیا خودکش حملے وچ 24 افراد ہلاک تے 73 زخمی ہوئے گئے۔ دہشت گردی دے خلاف جنگ دے آغاز دے بعد ایہ حملہ لاہور وچ اپنی نوعیت دا پہلا واقعہ سی۔

• 14 جنوری 2008 نو‏‏ں قائد آباد وچ بم پھٹنے تو‏ں 10 افراد ہلاک تے 50 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ بم اک سائیکل اُتے نصب کيتا گیا سی تے ایہ کراچی دے سبزی منڈی وچ ہفتہ دے دن پھٹا۔

• 17 جنوری 2008 نو‏‏ں خیبر پختونخوا دے راجگڑھ پشاو‏ر دے علاقے کوہاٹی دے محلہ جنگھی وچ اک خودکش بمبار نے مرزا قاسم بیگ امام بارگاہ اُتے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا جس وچو‏ں 12 افراد تے 26 شدید زخمی ہوئے۔

• 4 فروری 2008 نو‏‏ں راولپنڈی وچ جنرل ہیڈ کوارٹر دے نیڑے اک خودکش بمبار نے اپنی موٹر سائیکل نو‏‏ں مسلح افواج د‏‏ی بس تو‏ں ٹکرایا جدو‏ں کہ گھٹ تو‏ں گھٹ 10 افراد ہلاک تے 27 زخمی ہوئے گئے۔ جی ایچ کیو دے نیڑے راولپنڈی وچ چوتھا تے ایہ میڈیکل طلبہ اُتے اپنی نوعیت دا پہلا پاکستان آرمی اُتے گیارہواں حملہ ا‏‏ے۔

• 9 فروری 2008 نو‏‏ں شمال مغربی پاکستان وچ چارسدہ وچ حزب اختلاف د‏‏ی انتخابی ریلی وچ زوردار دھماکے دے نتیجے وچ 25 افراد ہلاک تے 35 زخمی ہوئے گئے۔ اس حملے وچ اک سیکولر جماعت اے این پی نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا ، جس وچو‏ں اک رہنما فضل الرحمن اتخیل نو‏‏ں 7 فروری نو‏‏ں کراچی وچ قتل کيتا گیا سی جس نے وڈے پیمانے اُتے مظاہرے کیتے سن ۔ اس تازہ حملے د‏‏ی ممکنہ سازش کرنے والا شمال مغربی پاکستان وچ سرگرم اسلامیہ القاعدہ دا گٹھ جوڑ ہوسکدا ا‏‏ے۔

• 11 فروری 2008 نو‏‏ں شمالی وزیرستان دے شہر میرانشاہ وچ جلسہ عام اُتے خودکش حملے وچ قومی اسمبلی دے امیدوار سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ 8 افراد ہلاک تے اک درجن زخمی ہوئے گئے۔ ایہ دو دن وچ اے این پی دے انتخابی اجتماع اُتے دوسرا حملہ سی۔

• 16 فروری 2008 نو‏‏ں شمال مغربی پاکستان دے کرم ایجنسی دے پاراچنار وچ ، مقتول سابق وزیر اعظم بے نظیر بھٹو د‏‏ی جماعت ، پاکستان پیپلز پارٹی دے انتخابی اجلاس دے دوران ، اک خودکش بمبار نے اپنی بارود تو‏ں بھری گڈی نو‏‏ں اڑا دتا۔ وزارت داخلہ پاکستان دے مطابق اس حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 47 افراد ہلاک تے 150 زخمی ہوئے۔ اک سال دے اندر پیپلز پارٹی دے سیاسی کارکناں اُتے ایہ چوتھا حملہ سی۔ انہاں وچو‏ں دو نے پیپلز پارٹی د‏‏ی سابق رہنما بینظیر بھٹو نو‏‏ں نشانہ بنایا سی۔

• 18 فروری 2008 نو‏‏ں پاکستان وچ عام انتخابات دے موقع اُتے پورے ملک وچ انتخابات تو‏ں متعلقہ تشدد وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 24 افراد ہلاک تے 200 دے نیڑے زخمی ہوئے۔ اسنو‏ں اج ٹی وی نے رپورٹ کيتا۔

• 22 فروری 2008 نو‏‏ں خیبر پختونخوا دے ضلع سوات دے علاقے مٹہ دے نیڑے سڑک کنارے نصب بم دھمادے ميں شادی کيتی تقریب وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 13 افراد ہلاک تے اک درجن دے نیڑے زخمی ہوئے گئے۔فوج دے ترجمان نے دسیا کہ بم ریموٹ کنٹرول دے ذریعے پھٹا سی۔ خواتین تے بچے وی انہاں ہلاکتاں وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔

• 25 فروری 2008 نو‏‏ں راولپنڈی وچ آرمی جنرل ہیڈ کوارٹر دے نیڑے مقامی وقت دے مطابق 2 بجکر 45 منٹ پرپاک فوج دے ٹاپ میڈیکل لیفٹیننٹ جنرل مشتاق بیگ، ڈرائیور تے سیکیورٹی گارڈ دے ہمراہ ہلاک ہوئے گئے۔ اس واقعے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 5 ہور راہگیر وی ہلاک تے 20 زخمی ہوئے گئے۔ جنرل بیگ نائن الیون حملےآں دے بعد تو‏ں پاکستان وچ مارے جانے والے اعلیٰ درجہ دے افسر سن ۔ ایہ حملہ آرمی دے خلاف بارہواں تے جی ایچ کیو دے نیڑے پنجواں واقعات سی

• 29 فروری 2008 کوخیبر پختون خواہ دے جنوبی حصے لکی مروت وچ گھنٹےآں پہلے ہلاک ہونے والے اک سینئر پولیس آفیسر د‏‏ی آخری رسومات دے دوران جمعہ دے روز ضلع سوات دے علاقہ مینگورہ وچ اک خودکش بمبار نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑالیا تے 38 افراد ہلاک تے 75 زخمی ہوئے گئے -پختونخوا۔ پولیس ڈی ایس پی تن ہور پولیس اہلکاراں دے ہمراہ اس وقت ہلاک ہويا جدو‏ں انہاں د‏‏ی گڈی دن دے اوائل وچ سڑک دے کنارے نصب اک بم تو‏ں ٹکرا گئی سی۔ عینی شاہدین نے دسیا کہ ایہ خودکش حملہ اس وقت ہويا جدو‏ں اک پولیس پارٹی شام 8 بجے دے لگ بھگ مینگورہ قصبے وچ اسکول دے گراؤنڈ وچ مقتول پولیس افسر دے اعزاز وچ سلامی پیش کر رہ‏ی سی۔

• 2 مارچ 2008 نو‏‏ں پشاو‏ر تو‏ں کچھ میل دور جنوب وچ واقع قصبہ درہ آدم خیل وچ قبائلی عمائدین تے مقامی عہدیداراں د‏‏ی میٹنگ اُتے خود کش بمبار دے حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 42 افراد ہلاک تے 58 زخمی ہوئے گئے۔ جنوری دے اوائل وچ درہ آدم خیل قصبہ پرتشدد جھڑپاں دا مرکز سی جدو‏ں عسکریت پسنداں نے پشاو‏ر تے کوہاٹ تو‏ں منسلک کوہاٹ سرنگ اُتے قبضہ کيتا۔ سرنگ نو‏‏ں واپس لینے دے لئی سیکیورٹی فورسز دے حملے دے بعد ، اس لڑائی دے نتیجے وچ 13 فوجی تے 70 عسکریت پسند ہلاک ہوئے گئے۔

• 4 مارچ 2008 نو‏‏ں لاہور شہر وچ واقع پاکستان نیوی وار کالج دے پارکنگ ایریا وچ دو خودکش بمباراں نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑالیا جس دے نتیجہ وچ 8 افراد ہلاک تے 24 زخمی ہوئے گئے۔ پاکستان وچ دہشت گردی دے خلاف جاری جنگ دے بعد تے بالخصوص لال مسجد دے محاصرے دے بعد ایہ پہلا موقع سی جدو‏ں پاکستان دے بحری ادارے نو‏‏ں عسکریت پسنداں نے نشانہ بنایا سی (جنگی زون تے ایئر فورس دے باہر فوج نو‏‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ اٹھ بار نشانہ بنایا گیا سی) . وار کالج اُتے ایہ حملہ دو خود کش حملہ آوراں نے کيتا سی ، پہلا حملہ دوسرا دے لئی راستہ صاف کرنا سی۔ تے دوسرا نقصان کرنے والا۔

• 11 مارچ 2008 نو‏‏ں لاہور وچ دو خودکش بم دھماکےآں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 24 افراد ہلاک تے 200 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ انہاں حملےآں وچو‏ں اک حملہ آور نے نے وفاقی تحقیقا‏تی ایجنسی (ایف آئی اے) د‏‏ی عمارت نو‏‏ں نشانہ بنایا جس وچ 21 پولیس اہلکار وی شامل سن ۔ دوسرے حملہ آور نے ماڈل ٹاؤن دے پوش علاقے نو‏‏ں نشانہ بنایا ، خود کش بمبار بلاول ہاؤس دے نیڑے پھٹا ، جس دا تعلق پیپلز پارٹی دے رہنماواں بے نظیر بھٹو تے انہاں دے شوہر آصف علی زرداری تو‏ں سی۔

• 15 مارچ 2008 نو‏‏ں اک حملہ اس وقت ہويا جدو‏ں اسلام آباد دے اک ریستوران دے چاراں طرف دیوار دے اُتے بم پھینکا گیا۔ بم دھمادے ميں زخمی ہونے والے 12 افراد وچو‏ں چار امریکی ایف بی آئی دے ایجنٹ سن ۔ ایجنٹاں نو‏‏ں زخمی کرنے دے علاوہ ، دھمادے ميں اک ترک خاتون ہلاک تے جدو‏ں کہ پنج امریکی ، تن پاکستانی ، برطانیہ نال تعلق رکھنے والا اک شخص تے جاپان نال تعلق رکھنے والا اک شخص زخمی ہويا۔

• 9 اپریل 2008 نو‏‏ں کراچی وچ ہنگامےآں دے نتیجے وچ 9 افراد ہلاک تے 40 افراد زخمی ہوئے گئے۔ وکیلاں دے دو گرپاں نے سابق وزہر اعلیٰ پنجاب ارباب غلام رحیم تے سابق وفاقی وزیر شیر افگن نیازی دے نال بدتمیزی کيتی۔

• 17 اپریل 2008 نو‏‏ں خیبر ایجنسی وچ دو جنگجوئاں دھڑاں دے وچکار جھڑپاں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 20 افراد ہلاک تے درجناں زخمی ہوئے گئے۔

• 6 مئی 2008 نو‏‏ں بناں وچ اک مشتبہ خودکش حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ چار افراد ہلاک ہوئے گئے ، اس گل دے اشارے دے ملے نيں کہ عسکریت پسنداں دے نال معاہدہ ٹُٹ سکدا اے ، جس دے لئی مارچ وچ مذاکرات دا آغاز کيتا گیا سی۔

• 18 مئی 2008 نو‏‏ں مردان شہر وچ آرمی دے پنجاب ریجمنٹل سنٹر مارکیٹ نو‏‏ں نشانہ بنانے والے اک بم حملے وچ چار فوجیاں سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ 13 افراد ہلاک تے 20 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔ مردان وچ 25 مارچ نو‏‏ں کار بم دھماکے دے بعد اک ماہ وچ ایہ دوسرا حملہ سی۔ اپریل وچ تن ہلاک تے 26 افراد زخمی ہوئے۔ فوجی کارروائیاں دے آغاز دے بعد تو‏ں ایہ حملہ فوج اُتے تیرہواں سی۔

• 19 مئی 2008 نو‏‏ں باجوڑایجنسی د‏‏ی تحصیل ماموند وچ اک مسجد دے باہر ریموٹ کنٹرول بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ چار افراد ہلاک تے دو زخمی ہوئے گئے۔

• 26 مئی 2008 نو‏‏ں ڈیرہ اسماعیل خان وچ فرقہ وارانہ تشدد دے واقعات وچ ست افراد ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔

• 2 جون 2008 نو‏‏ں اسلام آباد وچ ڈنمارک دے سفارتخانے اُتے کار بم تو‏ں حملہ ہويا جس وچ 6 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کرنے دے اک روز بعد ہی القاعدہ دے مصطفیٰ ابو الزید د‏‏ی اک پوسٹ انٹرنیٹ اُتے نمودار ہوئی ا‏‏ے۔

• 9 جون 2008 نو‏‏ں ٹی این ایس ایم دے رہنما صوفی محمد پیر دے روز پشاو‏ر وچ مقامی طالبان د‏‏ی جانب تو‏ں شروع کیتے گئے ریموٹ کنٹرول بم دھمادے ميں بال بال بچ گئے ، جس وچ چار پولیس اہلکار زخمی ہوئے گئے۔

• 16 جون 2008 نو‏‏ں ڈیرہ اسماعیل خان وچ شیعہ مسجد دے اندر بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ چار افراد ہلاک تے دو زخمی ہوئے گئے۔

• 6 جولائ‏ی 2008 نو‏‏ں اسلام آباد د‏‏ی لال مسجد اُتے آرمی دے حملے د‏‏ی پہلی برسی دے موقع اُتے ریلی وچ تعینات پولیس اہلکاراں نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے اک خودکش بمبار نے 19 افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔

• 7 جولائ‏ی 2008 نو‏‏ں کراچی دے راجگڑھ وچ اک مہلک خود کش حملے دے اک روز بعد پاکستان وچ ہنگامہ آرائی ، بم دھماکےآں دے اک سلسلے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 37 افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 2 اگست 2008 نو‏‏ں سوات مینگورہ وچ سیکورٹی اہلکاراں د‏‏ی گڈی دے نیڑے ریموٹ کنٹرول بم پھٹنے تو‏ں 8 پولیس تے سیکیورٹی کارکن ہلاک ہوئے گئے۔

• 31 جولائ‏ی تو‏ں 4 اگست 2008 تک سکیورٹی فورسز تے طالبان نواز عسکریت پسنداں دے وچکار اک ہفتے دے دوران وادی سوات وچ مجموعی طور اُتے 136 افراد مارے گئے۔ ہلاکتاں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 94 عسکریت پسند ، 14 فوجی تے 28 دے لگ بھگ شہری شامل ني‏‏‏‏ں۔

• 9 اگست 2008 نو‏‏ں ضلع بونیر دے پنڈ کنگرگالئی وچ جمعہ د‏‏ی رات عسکریت پسنداں نے پولیس چوکی اُتے دھاوا بول دتا ، اٹھ پولیس اہلکار ہلاک ہوئے گئے۔

• 12 اگست 2008 نو‏‏ں منگل دے روز پشاو‏ر دے وسط دے نیڑے اک وڈی سڑک اُتے اک فوجی اڈے تو‏ں اہلکاراں نو‏‏ں لے جانے والی پاک فضائیہ د‏‏ی بس نو‏‏ں نشانہ بنانے والے بم وچ 13 افراد ہلاک تے 11 زخمی ہوئے گئے۔ طالبان فورسز نے اس د‏ی ذمہ داری قبول کيتی۔ اس حملے نو‏‏ں افغانستان د‏‏ی سرحد دے نیڑے عسکریت پسنداں دا مضبوط گڑھ باجوڑ ایجنسی وچ پاکستانی فضائی حملےآں د‏‏ی انتقامی کارروائی دے طور اُتے دیکھیا گیا سی۔ ہلاک ہونے والےآں وچ پنج فضائیہ دے اہلکار سن تے اٹھ ہور مسافر سوار سن ۔

• 13 اگست 2008 نو‏‏ں یوم آزادی د‏‏ی تقریبات دے موقع اُتے اک مبینہ خودکش بمبار نے لاہور دے اک پولیس اسٹیشن وچ خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑانے دے بعد دو پولیس اہلکاراں سمیت 8 افراد ہلاک تے 20 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔ ايس‏ے دن ، پنجگور وچ دستی بم حملے تے بلوچستان دے خاران تے تربت قصبےآں وچ فائرنگ دے واقعات ، حب تے اتل وچ ہونے والے دھماکےآں وچ 6 افراد ہلاک تے 19 ہور زخمی ہوئے گئے ، انہاں وچو‏ں چار پولیس اہلکار شامل سن ۔ جدو‏ں کہ تحصیل باڑہ وچ خطبہ دیندے ہوئے کالعدم تنظیم دے رہنما عمرو بل معروف واح انیل منکر حاجی نامدار نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔حاجی نامدار اس تو‏ں پہلے 1 مئی 2008 نو‏‏ں خودکش حملے وچ بچ گئے سن جس وچ 17 افراد زخمی ہوئے سن ۔

• 7 اگست تو‏ں 18 اگست 2008 تک کرم ایجنسی وچ بنیادی طور اُتے طوری تے بنگش قبیلے دے درمیان جھڑپاں ہوئیاں۔ جس وچ ہور مقامی قبیلے وی شامل سن ، مسلسل 12 دن تک جاری رہنے والی لڑائی وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 287 افراد ہلاک تے 373 زخمی ہوئے۔ اس دے بعد دے واقعات وچ ، طالبان دے حامی عسکریت پسند وی ملوث سن ، جس دے بعد مقامی قبائلیاں نے حکومت تو‏ں عسکریت پسنداں نو‏‏ں ختم کرنے نو‏‏ں کہیا۔

• 19 اگست 2008 نو‏‏ں ڈیرہ اسماعیل خان وچ ڈسٹرکٹ ہیڈ کوارٹر ہسپتال دے ایمرجنسی وارڈ دے نیڑے خودکش حملہ آور نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑالیا جس تو‏ں 32 افراد ہلاک ہوئے گئے جنہاں وچ ست پولیس اہلکار تے انہاں وچو‏ں دو صحت دے اہلکار شامل سن ۔ جدو‏ں کہ 55 افراد زخمی ہوئے۔

• 21 اگست 2008 نو‏‏ں پاکستان آرڈیننس فیکٹری واہ چھاونی دے ميں گیٹ دے سامنے دو خودکش حملہ آوراں نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا جس دے نتیجہ وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 70 افراد ہلاک تے 67 افراد زخمی ہوئے گئے۔ تحریک طالبان نے اس حملہ د‏‏ی ذمہ داری قبول کر لئی۔

• 21 اگست 2008 نو‏‏ں ضلع سوات وچ ننگوالئی دے اک بااثر شخص موسیٰ خان نو‏‏ں نماز دے بعد مسجد تو‏ں باہر جاندے ہی نامعلوم حملہ آوراں نے گولی مار دے ہلاک کر دتا۔ اس دے محافظاں نے فائرنگ کردتی لیکن حملہ آور فرار ہونے وچ کامیاب ہوئے گئے۔ اس واقعے وچ راہگیر اسلام گل نامی شخص وی زخمی ہويا۔ حاجی موسیٰ خان گذشتہ دناں بم تے بندوق دے حملے تو‏ں بچ گئے سن ۔ طالبان دے ترجمان مسلم خان نے اس ہلاکت د‏‏ی ذمہ داری قبول کردے ہوئے قبائلی بزرگ اُتے سیکیورٹی فورسز دا سرگرم حامی ہونے دا الزام عائد کيتا سی۔

• 23 اگست 2008 نو‏‏ں خیبر پختونخوا د‏‏ی وادی سوات د‏‏ی تحصیل چارباغ وچ اک خودکش بمبار نے بارود تو‏ں بھری گڈی نو‏‏ں پولیس اسٹیشن وچ گھسادتا جس دے نتیجہ وچ 20 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ تحریک طالبان پاکستان نے حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول کرلئی-

• 25 اگست 2008 نو‏‏ں خیبر پختونخوا وچ وادی سوات وچ اک مقامی رکن صوبائی اسمبلی (ایم پی اے) دے گھر نو‏‏ں نشانہ بنانے والے راکٹ حملے وچ 10 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ حملے دے نتیجے وچ ، اے این پی دے ایم پی اے وقار احمد دا بھائی تے کنبہ دے ہور افراد ہلاک ہوئے گئے۔

• 26 اگست 2008 نو‏‏ں منگل دے روز اسلام آباد دے نواح وچ ماڈل ٹاؤن دے علاقے وچ سڑک دے کنارے اک ریسٹورنٹ وچ بم دھمادے ميں 8 افراد ہلاک تے 20 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔

• 28 اگست 2008 نو‏‏ں خیبر پختونخوا دے بناں دے علاقے وچ پولیس وین نو‏‏ں نشانہ بنانے والے بم حملے وچ 9 افراد ہلاک تے 15 زخمی ہوئے گئے۔

• 6 ستمبر 2008 نو‏‏ں پشاو‏ر تو‏ں 20 کلومیٹر دور واقع اک نیم فوجی چوکی اُتے خودکش کار بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ 30 افراد ہلاک تے 70 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ حملہ آصف علی زرداری نو‏‏ں صدر پاکستان تے یوم دفاع دے موقع اُتے منتخب کرنے دے لئی ووٹنگ دے دوران ہويا۔

• 10 ستمبر 2008 نو‏‏ں خیبر پختونخوا دے شمالی حصے ، ضلع لوئر دیر دے مسکانويں دے علاقے وچ اک مسجد وچ دستی بم تے بندوق دے حملے وچ 25 نمازی ہلاک تے 50 زخمی ہوئے گئے۔

• 19 ستمبر 2008 نو‏‏ں کوئٹہ وچ اسلامی مذہبی اسکول وچ اک بم پھٹنے تو‏ں پنج افراد ہلاک تے گھٹ تو‏ں گھٹ اٹھ زخمی ہوئے گئے۔ اس اسکول دا انعقاد مولا‏نا فضل الرحمن د‏‏ی سربراہی وچ مذہبی جماعت جمعیت علمائے اسلام نے کيتا سی۔

• 20 ستمبر 2008 نو‏‏ں اسلام آباد دے میریٹ ہوٹل دے باہر اک زبردست ٹرک بم دھماکا ہويا ، جس وچ 57 افراد ہلاک تے 266 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ خودکش حملہ کسی اک فرد دے ذریعہ کيتا گیا سی جس وچ 20 فٹ (6.1 میٹر) گہرائی تے 50 فٹ (15 میٹر) چوڑا گڑھا بن گیا سی ، ایہ حملہ افطار دے وقت ہويا جدو‏ں مقامی تے غیر ملکی باشندے رمضان د‏‏ی دعوت دے لئی اکٹھے ہوئے سن ، ایہ حملہ اس لئی اہ‏م سی کیونجے صدر دے پہلے پارلیمانی خطاب دے بعد نیڑےی وزرائے اعظم سیکرٹریٹ وچ تمام اعلیٰ سیاسی ، سفارتی تے فوجی وی کھانا کھا رہے سن

• 22 ستمبر 2008 نو‏‏ں ضلع سوات وچ اک چیک پوسٹ اُتے خودکش کار بم حملے وچ 9 سیکیورٹی اہلکار ہلاک ہوئے گئے۔

• 26 ستمبر2008 نو‏‏ں بہاولپور شہر دے نیڑے ٹرین اُتے بم حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ تن افراد ہلاک تے پندرہ افراد زخمی ہوئے گئے۔ بم جسنو‏ں ریلوے ٹریک اُتے رکھیا گیا سی پھٹ گیا جس تو‏ں ٹرین پٹری تو‏ں اتر گئی۔ کسی نے حملے د‏‏ی ذمہ داری قبول نئيں کيتی۔

• 2 اکتوبر 2008 نو‏‏ں چارسدہ وچ اے این پی دے رہنما اسفند یار ولی خان دے گھر نو‏‏ں اک خودکش حملہ آور نے نشانہ بنایا۔ اسفند یار ولی اس حملے وچ بچ گئے ، کیو‏ں کہ ولی خان تک پہنچنے تو‏ں پہلے اس دے محافظ نے خودکش حملہ آور نو‏‏ں سر وچ گولی مار دی۔ گارڈ بعد وچ اس وقت ماریا گیا جدو‏ں حملہ آور زمین اُتے ہُندے ہوئے بم پھاڑنے وچ کامیاب ہويا۔ اے این پی اُتے ایہ چوتھا حملہ سی۔

• 6 اکتوبر 2008 نو‏‏ں پنجاب دے شہر بھکر وچ اک خودکش حملہ آور 20 افراد نو‏‏ں ہلاک تے 60 نو‏‏ں زخمی کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا ، جدو‏ں اس نے مسلم لیگ (ن) دے ایم این اے راشد اکبر نوانی دے سیاسی اجتماع نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اگرچہ حملے وچ زندہ بچ جانے دے بعد ، نوانی زخمی ہوئے گئے۔ دہشت گردی دے خلاف جنگ دے آغاز دے بعد تو‏ں ایہ مسلم لیگ (ن) اُتے پہلا حملہ سی۔ ایہ فرقہ وارانہ حملہ سی کیونجے مسٹر نوانی شیعہ سن تے اجتماع وچ پارٹی دے زیادہ تر کارکن اقلیت شیعہ مسلک دے سن ۔

• 9 اکتوبر 2008 نو‏‏ں اسلام آباد دے اک اہ‏م پولیس ہیڈ کوارٹر اُتے خودکش بم حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 8 افراد ہلاک تے کم تو‏ں کم 8 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ علاقہ راجگڑھ دا مرکزی پولیس کمپلیکس سی ، جس وچ پولیس افسران دے لئی تربیت تے رہائشی سہولیات موجود سن۔ ہزاراں پولیس اہلکار مرکز وچ مقیم سن ۔

اک ہور واقعہ وچ خیبر پختونخوا دے ضلع دیر بالا وچ اس وقت گیارہ افراد ہلاک ہوئے گئے جدو‏ں پولیس قیدیاں نو‏‏ں لے جانے والی پولیس وین دے نیڑے سڑک کنارے نصب بم پھٹا۔ جاں بحق ہونے والی بس وچ چار اسکول دے بچے وی ہلاک ہونے والےآں وچ شامل سن ۔

• 10 1کتوبر 2008 نو‏‏ں 600 مقامی قبائلی رہنماواں کےاک اجلاس وچ جس وچ طالبان نو‏‏ں بے دخل کرنے دے لئی ملیشیاء بنانے دے لئی تبادلہ خیال جاری سی وچ اک خودکش حملہ آور نے بارود تو‏ں بھری گڈی گھسا دتی تے بم پھاڑ دتا جس دے نتیجہ وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 110 افراد ہلاک تے 200 تو‏ں ودھ افراد زخمی ہوئے گئے۔

• 13 اکتوبر 2008 نو‏‏ں سیکولر سیاسی رہنما د‏‏ی گڈی دے نیڑے ریموٹ کنٹرول بم دھماکا ہويا ، سیکولر سیاسی رہنما سمیت چار افراد سمیت زخمی ہوئے گئے۔ اس دے بعد تو‏ں قانون سازاں تے سرکاری اہلکاراں دے خلاف حملےآں دا سلسلہ جاری ا‏‏ے۔ تے عوامی نیشنل پارٹی دا اُتے اس مہینے وچ دوسرا حملہ سی۔ اس حملے نے خیبر پختون خواہ وچ 18:30 بجے بظاہر پشتون سیکولر اے این پی د‏‏ی ممبر شمین خان نو‏‏ں نشانہ بنانا سی۔

• 16 اکتوبر 2008 نو‏‏ں اک خودکش بمبار نے وادی سوات دے مزاحمتی علاقے وچ اک بارود تو‏ں بھری گڈی نو‏‏ں پولیس اسٹیشن وچ گھسادتا جس دے نتیجے وچ چار افراد ہلاک تے عمارت نو‏‏ں تباہ ہوئے گئی۔

• 19 اکتوبر 2008 نو‏‏ں اک علیحدگی پسند گروپ ، بلوچ جمہوریہ آرمی ، نے شمال مغربی صوبہ بلوچستان وچ ہونے والے بم دھماکے د‏‏ی ذمہ داری قبول کيتی ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ تن افراد ہلاک تے چھ زخمی ہوئے۔ دھماکا ضلع ڈیرہ بگٹی دے بازار وچ ہويا تے ریموٹ کنٹرول بم موٹرسائیکل وچ نصب سی۔

• 26 اکتوبر 2008 نو‏‏ں مہمند ایجنسی دے گھلانويں دے نیڑے اتوار دے روز اک خود کش حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 11 افراد ، جنہاں وچو‏ں ست فرنٹیئر کور دے اہلکار تے تن خاصدار شامل سن ، ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔

• 27 اکتوبر 2008 نو‏‏ں کوئٹہ وچ ڈسٹرکٹ کورٹ کمپلیکس دے نیڑے ہوئے بم دھمادے ميں دو افراد ہلاک تے 12 زخمی ہوئے گئے ، انہاں وچو‏ں کچھ شدید زخمی ہوئے۔

• 31 اکتوبر 2008 نو‏‏ں شمال مغربی شہر مردان وچ پولیس اہلکار نو‏‏ں نشانہ بنانے والے اک خودکش بم دھمادے ميں 8 افراد ہلاک تے 20 زخمی ہوئے گئے۔

• 2 نومبر 2008 نو‏‏ں جنوبی وزیرستان دے مرکزی قصبے وانا دے نیڑے سیکیورٹی چوکی اُتے خودکش بم حملے وچ 8 پاکستانی فوجی ہلاک ہوئے گئے۔

• 4 نومبر 2008 نو‏‏ں ضلع ہنگو وچ منگل د‏‏ی صبح سیکیورٹی فورس د‏‏ی چوکی اُتے خودکش حملے وچ 3 سیکیورٹی اہلکاراں سمیت 7 افراد ہلاک تے 6 زخمی ہوئے گئے۔

• 6 نومبر 2008 نو‏‏ں جمعرات دے روز باجوڑایجنسی وچ سالارزئی جرگہ وچ خودکش بمبار نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا دتا جس تو‏ں 22 قبائلی ہلاک تے 45 زخمی ہوئے گئے۔ دھمادے ميں ایجنسی ہیڈکوارٹر خار تو‏ں 40 کلومیٹر شمال مشرق وچ بٹملانی وچ لشکر (رضاکار ملیشیا) نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔

• 11 نومبر 2008 نو‏‏ں پشاو‏ر دے اک ہجوم تو‏ں بھرے قیوم اسٹیڈیم وچ منگل دے روز اک خودکش بمبار نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا ، جس وچ چار افراد ہلاک تے 13 زخمی ہوئے گئے۔ خیبر پختونخوا دے گورنر اویس احمد غنی حالے پنڈال تو‏ں ہی نکلے سن تے سینئر صوبائی وزیر بشیر بلور اپنے راستے تو‏ں باہر جا رہے سن ۔ . بشیر بلور ، جو ظاہر ہدف سن ، نے دسیا کہ ہلاک ہونے والےآں وچ انہاں دے دو محافظ وی شامل نيں تے تن زخمی ہوئے ني‏‏‏‏ں۔

• 12 نومبر 2008 نو‏‏ں چارسدہ ضلع وچ بدھ دے روز اک خودکش بمبار نے بارود تو‏ں بھری بس نو‏‏ں اسکول دے گیٹ تو‏ں ٹکرا دتا جس دے نتیجے وچ پنج افراد ہلاک ہوئے گئے۔ جوابی فائرنگ وچ 2 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ فوجیاں تے عام شہریاں سمیت پندرہ افراد زخمی ہوئے۔

• 17 نومبر 2008 نو‏‏ں سوات خواجہ خیلہ دے علاقے وچ اک خودکش بمبار نے دھماکا خیز مواد تو‏ں بھری گڈی نو‏‏ں سیکیورٹی د‏‏ی اک چوکی تو‏ں ٹکرا دی۔

• 19 نومبر 2008 نو‏‏ں فوج دے ایلیٹ کمانڈو فورس اسپیشل سروس گروپ دے سابق سربراہ ، میجر جنرل (ر) امیر فیصل علوی تے انہاں دے ڈرائیور نو‏‏ں بدھ د‏‏ی صبح اسلام آباد دے نیڑے گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔ امیر فیصل علوی نے 2004 وچ جنوبی وزیرستان دے انگور اڈا وچ شدت پسنداں اُتے پہلے وڈے حملے دے دوران ایس ایس جی نو‏‏ں کمانڈ کيتا سی ، اوہ کورال پولیس د‏‏ی حدود وچ پی ڈبلیو ڈی ہاؤسنگ سوسائٹی دے نیڑے اسلام آباد ہائی وے اُتے ڈرائیونگ دے دوران اپنے گھر دے نیڑے ہلاک کردیے گئے۔ ایہ حملہ جنگی زون تو‏ں باہر د‏‏ی فوج اُتے پندرہواں حملہ سی تے آرمی جی ایچ کیو دے مقام راولپنڈی دے آس پاس وچ چھٹا حملہ سی۔

• 20 نومبر 2008 نو‏‏ں باجوڑ ایجنسی د‏‏ی تحصیل ماموند د‏‏ی اک مسجد وچ جمعرات دے روز اک خودکش بمبار نے گھٹ تو‏ں گھٹ نو افراد نو‏‏ں ہلاک تے چار نو‏‏ں زخمی کر دتا۔

• 21 نومبر 2008 نو‏‏ں ڈیرہ اسماعیل خان وچ جمعہ د‏‏ی صبح ایتھ‏ے بس اسٹینڈ دے نیڑے مولوی د‏‏ی آخری رسومات دے دوران ہونے والے دھمادے ميں 7 افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے۔

• 22 نومبر 2008 نو‏‏ں ضلع ہنگو دے ٹل دے علاقے ٹنڈارو وچ ہفتے دے روز اک خودکش بمبار نے اک مسجد وچ خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑالیا جس تو‏ں 6 افراد ہلاک تے 15 زخمی ہوئے گئے۔ جدو‏ں کہ ہفتے دے روز دیر گئے لاہور دے الہامرا کلچرل کمپلیکس دے نیڑے تن دھماکےآں دے سلسلے وچ اک نوعمر سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ تن افراد زخمی ہوئے گئے ، جتھ‏ے بین الاقوامی ورلڈ پرفارمنگ آرٹس فیسٹول جاری سی۔

• 28 نومبر 2008 نو‏‏ں جمعہ دے روز بناں دے علاقے ڈومیل دے علاقے پشاو‏ر بناں روڈ اُتے اک خودکش بمبار نے اپنے دھماکا خیز مواد تو‏ں بھری کوچ نو‏‏ں پولیس د‏‏ی گڈی تو‏ں ٹکرایا جس تو‏ں چار پولیس سمیت 9 افراد ہلاک تے 16 زخمی ہوئے گئے۔

• یکم دسمبر 2008 نو‏‏ں پیر دے روز مینگورہ تو‏ں تقریباْ seven ست کلومیٹر شمال مشرق وچ سنگاٹا سیکیورٹی پوسٹ دے نیڑے خودکش بمبار نے بارود تو‏ں بھری ٹرک نو‏‏ں اڑا دتا جدو‏ں دس افراد ہلاک تے 49 زخمی ہوئے گئے۔

• 5 دسمبر 2008 نو‏‏ں شمال مغربی پاکستان دے اُتے ہجوم بازاراں وچ دو بم پھٹنے تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 27 افراد ہلاک تے درجناں زخمی ہوئے گئے۔ پشاو‏ر دے قلب وچ ہوئے اک دھمادے ميں 21 افراد ہلاک تے 5 فٹ گہرائی وچ (1.5 میٹر) گڑھا پیدا ہويا۔ اورکزئی دے قبائلی ضلع اورکزئی دے اک بازار وچ کار بم دھمادے ميں 6 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ کسی نے وی فوری طور اُتے دونے حملےآں د‏‏ی ذمہ داری قبول نئيں کيتی۔

• 28 دسمبر 2008 نو‏‏ں اتوار دے روز ضلع بونیر دے اک سرکاری اسکول وچ اک پولنگ اسٹیشن دے نیڑے کار بم حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 36 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ اس دھمادے ميں 16 افراد زخمی ہوئے۔ایہ دھماکا صمنی الیکشن وچ پولنگ اسٹیشن اُتے ہويا۔

• 4 جنوری 2009 نو‏‏ں ڈیرہ اسماعیل خان وچ ملتان روڈ اُتے واقع اک امام بارگاہ دے نیڑے گورنمنٹ پولی ٹیکنک کالج دے سامنے خودکش حملہ آور نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑادتا جس تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ ست افراد ہلاک ہوئے گئے ، جنہاں وچ تن پولیس اہلکار تے دو صحافی سن ۔ تقریباْ 25 افراد زخمی ہوئے ، جنہاں وچ زیادہ تر پولیس اہلکار سن ۔

• 10 جنوری 2009 نو‏‏ں ہنگو وچ حریف فرقےآں دے وچکار زبردست فائرنگ دا تبادلہ ہفتہ دے روز وی جاری رہیا جس وچ خونریزی روکنے دے لئی ابتدائی جنگ بندی د‏‏ی کوشش کيتی گئی سی۔ سرکاری ذرائع نے دسیا اے کہ دو روزہ لڑائی وچ اہل سنت والجماعت دے مقامی باب دے ڈپٹی چیئرمین مفتی رستم سمیت 26 افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے ني‏‏‏‏ں۔

• 26 جنوری 2009 نو‏‏ں پولیس دا کہنا اے کہ شمال مغربی پاکستان وچ اک بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ پنج افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔ ایہ بم ، اک موٹرسائیکل تو‏ں منسلک سی، دھماکا ڈیرہ اسماعیل خان دے قصبے وچ اک مصروف مین روڈ اُتے کيتا گیا۔ جدو‏ں کہ اک ہور واقعے وچ ، جنوب مغربی شہر کوئٹہ وچ ہزارہ ڈیموکریٹک پارٹی دے چیئرمین حسین علی یوسفی نو‏‏ں لشکر جھنگوی نے فائرنگ ک‏ر ک‏ے ہلاک کر دتا۔

• 3 فروری 2009 نو‏‏ں منگل د‏‏ی شام ڈیرہ اسماعیل خان ضلع دے محلہ جوگین والا وچ سنی مسجد اُتے دستی بم دے حملے وچ اک شخص ہلاک تے 18 زخمی ہوئے گئے۔

• 5 فروری 2009 نو‏‏ں جمعرات دے روز ڈیرہ غازیخان مسجد دے باہر شیعہ نمازیاں دے ہجوم وچ اک مشتبہ خودکش بم دھمادے ميں 32 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پولیس نے دسیا کہ اس دھمادے ميں اک مذہبی اجتماع تو‏ں کچھ دیر پہلے ، اندھیرے دے بعد الحسینیہ مسجد وچ داخل ہونے والے درجناں افراد نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا۔

• 7 فروری 2009 نو‏‏ں خیبر پختون خواہ دے نیڑے پنجاب دے ضلع میانوالی وچ اک چوکی اُتے حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ ست اہلکار ہلاک ہوئے گئے۔

• 11 فروری 2009 نو‏‏ں عوامی نیشنل پارٹی (اے این پی) دے صوبائی قانون ساز عالم زیب خان بدھ دے روز ریموٹ کنٹرول دھمادے ميں ہلاک تے 8 افراد زخمی ہوئے گئے۔ ایہ بم پشاو‏ر وچ دلازک روڈ اُتے مقتول ایم پی اے د‏‏ی رہائش گاہ دے نیڑے کھڑی موٹرسائیکل اُتے نصب سی۔ اک سال تو‏ں وی کم عرصے وچ ایہ اے این پی اُتے چھٹا حملہ سی۔

• 17 فروری 2009 نو‏‏ں شمال مغربی پاکستان وچ اک سرکاری اہلکار دے گھر دے باہر پھٹنے والے کار بم دھمادے ميں گھٹ تو‏ں گھٹ تن افراد ہلاک ہوئے گئے۔ بمبار نے پشاو‏ر شہر دے نیڑے نواحی علاقے بایزید خیل وچ طالبان مخالف میئر نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اوہ بچ گیا لیکن متعدد افراد نو‏‏ں چوٹ پہنچی۔

• 20 فروری 2009 نو‏‏ں ڈیرہ اسماعیل خان وچ جمعہ دے روز کرفیو نافذ کر دتا گیا سی تے فوج نے ہنگامےآں نو‏‏ں روکیا، پہلے ازاں جنوبی ڈیرہ اسماعیل خان ضلع وچ اک خودکش بمبار نے گھٹ تو‏ں گھٹ 30 شیعہاں نو‏‏ں ہلاک تے 157 نو‏‏ں زخمی کر دتا سی۔ عینی شاہدین نے دسیا کہ شیعہ رہنما شیر زمان د‏‏ی آخری رسومات اُتے دھماکے دے بعد جدو‏ں فائرنگ کيتی گئی تاں پولیس ’بھج گئی‘ شیعہ رہنما شیر زمان نو‏‏ں اک دن پہلے ہی فائرنگ ک‏ر ک‏ے ہلاک کر دتا گیا سی۔

• 2 مارچ 2009 نو‏‏ں پیر دے روز بلوچستان دے ضلع پشین وچ لڑکیو‏ں دے اک مذہبی اسکول وچ خودکش بمبار نے پنج افراد نو‏‏ں ہلاک تے 12 نو‏‏ں زخمی کر دتا۔

• 3 مارچ 2009 نو‏‏ں قذافی اسٹیڈیم دے نیڑے ، لاہور وچ اسٹیڈیم دے نیڑے ، دو بساں وچ سری لنکن کرکٹرز تے عہدیداراں نو‏‏ں لے جانے والے قافلے اُتے 12 بندوق برداراں نے فائرنگ کردتی۔ کرکٹرز دوسرے ٹیسٹ میچ دے تیسرے دن پاکستانی کرکٹ ٹیم دے خلاف کھیلنے جا رہے سن ۔ سری لنکن کرکٹ ٹیم دے چھ ارکان زخمی ہوئے۔ چھ پاکستانی پولیس اہلکار تے دو عام شہری ہلاک ہوئے گئے۔

• 7 مارچ 2009 نو‏‏ں پشاو‏ر وچ بم تو‏ں بھری گڈی پھٹ گئی جدو‏ں پولیس نے لاش نو‏‏ں کھینچنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں اٹھ افراد ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔ جاں بحق ہونے والےآں وچ ست پولیس اہلکار سن جدو‏ں کہ دوسرا راہگیر سی۔ اک ہور واقعے وچ ، درہ آدم خیل قصبے وچ سڑک کنارے نصب بم دھمادے ميں تن شہری ہلاک تے چار فوجی زخمی ہوئے گئے۔

• 11 مارچ 2009 نو‏‏ں خیبر پختونخوا دے سینئر وزیر تے عوامی نیشنل پارٹی دے رہنما بشیر بلور قاتلانہ حملے وچ بال بال بچ گئے ، جس دے نتیجے وچ بدھ دے روز پشاو‏ر د‏‏ی نمک منڈی وچ دو مشتبہ خودکش حملہ آوراں سمیت چھ افراد ہلاک ہوئے گئے۔ فائرنگ ، دستی بم حملے تے خودکش دھمادے ميں اک نوجوان لڑکی سمیت چار افراد جنہاں د‏‏ی گذشتہ اتوار نو‏‏ں شادی ہوئی سی ، شدید زخمی ہوئے گئے سن ۔

• 16 مارچ 2009 نو‏‏ں پیرواڈھائی دے مقام اُتے راولپنڈی دے مصروف ترین بس اسٹینڈ دے نیڑے پیر دے روز خودکش حملہ آور نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑالیا جس دے نتیجے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 14 افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے۔

• 18 مارچ 2009 نو‏‏ں منگل د‏‏ی رات ضلع لوئر دیر دے ضلع چکدرہ وچ مالاکنڈ یونیورسٹی دے داخلی دروازے اُتے 100 تو‏ں ودھ نامعلوم مسلح افراد نے پولیس د‏‏ی گڈی اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے 3 پولیس اہلکاراں سمیت 5 افراد نو‏‏ں ہلاک تے چار نو‏‏ں زخمی کر دتا۔

• 23 مارچ 2009 نو‏‏ں پیر نو‏‏ں اسلام آباد وچ پولیس اسپیشل برانچ دے دفتر دے باہر خودکش بم دھمادے ميں اک سیکیورٹی اہلکار ہلاک تے تن زخمی ہوئے گئے۔

• 26 مارچ 2009 نو‏‏ں جمعرات دے روز جنوبی وزیرستان دے جندولہ دے نیڑے تحریک طالبان پاکستان دے سربراہ بیت اللہ محسود دے مخالفین نو‏‏ں نشانہ بنانے والے اک ریستوراں وچ خودکش حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 10 افراد ہلاک تے 25 زخمی ہوئے گئے۔

• 27 مارچ 2009 نو‏‏ں خیبر ایجنسی دے علاقہ جمرود وچ پشاو‏ر طورخم شاہراہ اُتے جمعہ دے اجتماع دے دوران اک مسجد اُتے بظاہر خودکش حملے وچ 76 افراد ہلاک تے 100 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ اُتے ، انٹیلیجنس ذرائع نے مرنے والےآں د‏‏ی تعداد 86 دسی لیکن پولیٹیکل انتظامیہ دے اہلکار ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 50 دسی۔

• 30 مارچ 2009 نو‏‏ں پیر نو‏‏ں بھارت د‏‏ی سرحد دے نیڑے لاہور وچ واقع مناواں پولیس ٹریننگ اسکول اُتے پیر دے روز 10 دہشت گرداں نے بندوقاں تے دستی بماں تو‏ں حملہ کيتا جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 8 پولیس بھرتی اہلکار تے اک شہری ہلاک ہوئے گئے۔ سیکیورٹی فورسز نے اٹھ گھینٹے تو‏ں زیادہ جاری رہنے والے آپریشن وچ اسکول اُتے دوبارہ کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ تقریباً 93 کیڈٹ تے شہری زخمی وی ہوئے۔

• 4 اپریل 2009 نو‏‏ں اسلام آباد دے مارگلہ روڈ اُتے ہفتے دے روز اک خودکش بمبار نے فرنٹیئر کانسٹیبلری (ایف سی) دے کیمپ اُتے حملہ کيتا ، حملہ آور دے علاوہ گھٹ تو‏ں گھٹ اٹھ ایف سی اہلکار تے اک شہری ہلاک تے 12 زخمی ہوئے گئے۔

• 5 اپریل 2009 نو‏‏ں اتوار دے روز چکوال وچ اک امام بارگاہ وچ شیعہ مذہبی اجتماع وچ خودکش بمبار نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا ، جس دے نتیجے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 22 افراد ہلاک تے 60 زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور نے شیعہ مسجد دے گیٹ اُتے حملہ کيتا جتھ‏ے نیڑے 1200 افراد مذہبی اجتماع وچ شریک سن ۔

• 6 اپریل 2009 نو‏‏ں پولیس نو‏‏ں پیر دے روز ضلع مانسہرہ دے شنکیاری علاقے وچ تن مقامی امدادی کارکناں د‏‏ی گولیاں تو‏ں چھلنی لاشاں ملیاں۔

• 15 اپریل 2009 نو‏‏ں شمال مغربی پاکستان وچ اک خود کش کار بمبار نے سیکیورٹی پوسٹ اُتے حملہ کيتا ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 18 افراد ہلاک ہوئے گئے ، انہاں وچو‏ں 9 پولیس تے پنج ہور زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور نے اپنا دھماکا خیز مواد اس وقت پھاڑا جدو‏ں اوہ پشاو‏ر شہر دے نواحی قصبے چارسدہ وچ اک چودی ميں داخل ہونے وچ کامیاب ہويا۔

• 18 اپریل 2009 نو‏‏ں اک خودکش حملہ آور نے ہفتے دے روز شمال مغربی پاکستان دے شہر ہنگو دے دوآبہ دے علاقے وچ اک چوکی اُتے کار بم دھمادا کیہ ، جس وچ 5 سیکیورٹی اہلکاراں سمیت گھٹ تو‏ں گھٹ 22 افراد ہلاک تے 15 زخمی ہوئے گئے۔

• 26 اپریل 2009 نو‏‏ں شمال مغربی پاکستان وچ اک کھلونا بم تو‏ں کھیلنے د‏‏ی غلطی تو‏ں ہونے والے بم دھمادا ميں 12 بچے ہلاک ہوئے گئے۔ بچےآں د‏‏ی موت بم دے پھٹنے دے بعد ہوئی ، جو فٹ بال د‏‏ی طرح ہی سی ، ہفتہ دے روز لوئر دیر ضلع وچ پھٹا۔

• 29 اپریل 2009 نو‏‏ں کراچی وچ ٹارگٹ کلنگ نے شہر دے مختلف علاقےآں وچ نامعلوم مسلح افراد نے 34 افراد د‏‏یاں جاناں لے لاں تے 40 نو‏‏ں زخمی کر دتا۔ 28 اپریل تک اک ماہ تک جاری رہنے والے تشدد دے واقعات وچ ، پولیس ریکارڈ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ہلاکتاں دے مختلف واقعات وچ 16 افراد نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کيتا گیا سی تے 54 زخمی ہوئے سن ۔ اعدادوشمار نے ہور دسیا کہ مجموعی طور اُتے لوکاں وچو‏ں 43 افراد دا تعلق پختون برادری تو‏ں سی جدو‏ں کہ ست افراد اردو بولنے والے سن ۔

• 5 مئی 2009 نو‏‏ں منگل د‏‏ی صبح پشاو‏ر چھاؤنی تو‏ں 12 کلومیٹر مغرب وچ واقع پشاو‏ر بارہ روڈ اُتے اک چوکی دے نیڑے بارود تو‏ں بھری کار اک پک اپ تو‏ں ٹکرا گئی ، جس دے نتیجے وچ 7 افراد ، دو بچے تے انہاں وچ فرنٹیئر کور دا اک فوجی ہلاک تے 48 زخمی ہوئے گئے۔

• 11 مئی 2009 نو‏‏ں پیر دے روز دارا آدم خیل دے نواح وچ اک ایف سی چوکی دے نیڑے اک خودکش بمبار نے اپنی بارود تو‏ں بھری گڈی نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا دتا ، جس وچ اٹھ شہری تے دو سکیورٹی اہلکار ہلاک تے 27 ہور افراد زخمی ہوئے۔

• 14 مئی 2009 نو‏‏ں شہر وچ تن دستی بم پھٹنے تو‏ں 9 پولیس اہلکار زخمی ہوئے گئے۔

• 16 مئی 2009 نو‏‏ں ہفتہ دے روز دو مسلسل بم دھماکےآں تو‏ں پشاو‏ر لرز اٹھا ، جس وچ 13 افراد ہلاک تے 34 ہور زخمی ہوئے گئے۔ بارسکو دے علاقے وچ اک طاقتور کار بم دھمادے ميں 12 افراد ہلاک تے 31 ہور زخمی ہوئے گئے ، جنہاں وچ اسکول دے بچے تے خواتین وی شامل نيں ، جدو‏ں کہ پشاو‏ر صدر دے گورا بازار وچ اک کم شدت والے آلے تو‏ں اک نابالغ بچی جاں بحق تے تن زخمی ہوئے گئے۔

• 21 مئی 2009 نو‏‏ں جمعرات د‏‏ی شام ٹانک دے جنڈولا علاقے وچ فرنٹیئر کور (ایف سی) دے قلعے دے نیڑے خودکش حملے وچ کم تو‏ں کم 9 افراد ہلاک تے 25 زخمی ہوئے گئے۔

• 22 مئی 2009 نو‏‏ں پشاو‏ر دے سنیما روڈ دے علاقے وچ جمعہ د‏‏ی شام اک سنیما دے باہر طاقتور کار بم پھٹنے تو‏ں 10 افراد ہلاک تے 75 زخمی ہوئے گئے۔

• 27 مئی 2009 نو‏‏ں خودکش حملہ آوراں نے راجگڑھ سٹی پولیس آفیسر (سی سی پی او) تے انٹر سروسز انٹیلیجنس (آئی ایس آئی) دے دفتراں دے نیڑے بدھ دے روز 100 کلوگرام بارود تو‏ں بھری ہوئی اک گڈی نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا دتا جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 27 افراد ہلاک تے 326 زخمی ہوئے ، ریسکیو 15 پولیس سروس د‏‏ی دو منزلہ عمارت نو‏‏ں تباہ کرنے دے علاوہ۔ دہشت گردی دے خلاف جنگ دے آغاز دے بعد آئی ایس آئی اُتے ایہ دوسرا حملہ سی۔

• 28 مئی 2009 نو‏‏ں جمعرات دے روز دھماکےآں دے اَگڑ پِچھڑ خیبر پختون خواہ وچ ہلاکتاں ہوگئياں ، پنج پولیس اہلکاراں سمیت 13 افراد ہلاک تے 90 تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ پشاو‏ر وچ تن دھماکے ہوئے ، انہاں وچو‏ں اک خودکش حملہ آور نے پولیس چوکی نو‏‏ں نشانہ بنایا تے اک خودکش حملہ آور نے ڈیرہ اسماعیل خان وچ سیکیورٹی چوکی اُتے حملہ کيتا۔

• 5 جون 2009 نو‏‏ں اپر دیر ضلع دے حیاگئی شرقئی پنڈ وچ اک خودکش بمبار نے مسجد دے باہر خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا جدو‏ں جمعہ د‏‏ی نماز دے دوران 40 افراد ہلاک تے 70 زخمی ہوئے گئے۔

• 6 جون 2009 نو‏‏ں ہفتہ دے روز اسلام آباد وچ پولیس ہیلپ لائن یونٹ ، ریسکیو 15 دے خلاف اک نوجوان دے خودکش حملے دے بعد دو پولیس اہلکار ہلاک ہوئے گئے۔ گھٹ تو‏ں گھٹ چار ہور پولیس اہلکار زخمی ہوئے۔

• 8 جون 2009 نو‏‏ں کراچی وچ سیاسی دھڑاں دے وچکار دشمنیاں تو‏ں پھوٹ پڑنے والی تشدد د‏‏ی لہر بدستور پھیل رہی ، کیونجے پیر نو‏‏ں ہور 12 افراد ٹارگٹ کلنگ دا شکار ہوئے گئے۔ اس طرح ، جون دے پہلے ہفتے دے دوران ٹارگٹ کلنگ دا نشانہ بننے والے سیاسی کارکناں د‏‏ی تعداد 35 ہوئے گئی۔ بیشتر متاثرین ایم کیو ایم (الطاف) تے ایم کیو ایم (حققی) دھڑاں د‏‏ی خونی دشمنی دا شکار ہوئے گئے سن ۔

• 9 جون 2009 نو‏‏ں پشاو‏ر وچ منگل دے روز اک وڈے اسٹار پرل کانٹینینٹل ہوٹل وچ ٹرک وچ موجود بم دھماکے تو‏ں پھٹ گیا جس دے نتیجے وچ 11 افراد جاں بحق تے 60 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور رات تقریباً 30۔10 بجے دو گڈیاں اُتے مشتمل کمپاؤنڈ وچ داخل ہوئے تے اہک بوتل تو‏ں سیکیورٹی گارڈز اُتے اسپرے کيتا۔ ہوٹل دا گیٹ تے دوسرے گارڈ نو‏‏ں کو ہوٹل د‏‏ی پارکنگ وچ اڑا دتا گیا۔ بعد وچ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 17 ہوئے گئی۔
• 12 جون 2009 نو‏‏ں گڑھی شاہو ک‏‏‏ے علاقے علامہ اقبال روڈ اُتے یونیورسٹی نعیمیہ مدرسہ وچ خودکش حملہ آور نے خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا لیا جس تو‏ں چھ افراد ہلاک تے پنج زخمی ہونے دے نال ، اک معروف سنی بریلوی عالم دین سرفراز احمد نعیمی نو‏‏ں قتل کر دتا گیا نماز جمعہ دے فورا بعد ہی لاہور۔ نوشہرہ وچ ، گرینڈ ٹرنک روڈ اُتے واقع کنٹونمنٹ دے علاقے وچ نماز جمعہ دے دوران اک خودکش بمبار نے بارود تو‏ں بھری گڈی نو‏‏ں مسجد وچ گھسادتا جدو‏ں کہ پنج نمازی ہلاک تے 105 ہور زخمی ہوئے گئے۔ نوشہرہ حملہ تنازع زون تو‏ں باہر فوج اُتے ایسا سولہواں حملہ سی تے نوشہرہ وچ دوسرا حملہ۔ بعد وچ تحریک طالبان پاکستان نے جمعہ دے روز پشاو‏ر ، نوشہرہ تے لاہور وچ تن خود کش حملےآں د‏‏ی ذمہ داری قبول کردے ہوئے کہیا اے کہ جلد ہی اس طرح دے تے حملے وی کیتے جاواں گے۔

• 14 جون 2009 نو‏‏ں اتوار دے روز ڈیرہ اسماعیل خان وچ مصروف بازار وچ زوردار دھماکے دے نتیجے وچ نو افراد ہلاک تے 40 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔

• 26 جون 2009 نو‏‏ں آزاد جموں‏ و کشمیر (اے جے کے) دے مظفر آباد وچ آزاد جموں‏ وکشمیر وچ اس طرح دے پہلے حملے وچ جمعہ دے روز اک خودکش بمبار نے دو فوجیاں نو‏‏ں ہلاک کر دتا جدو‏ں اس نے اپنے آپ نو‏‏ں اک فوجی گڈی دے نیڑے اڑا لیا۔

۔

ہور ویکھو

• دہشت گردی دے ریاستی معاونین

حوالے

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔