لال داس خیالی
لال داس خیالی' اک پنجابی بولی دا شاعر سی ۔ایہہ الونڈی سادھو سن، جو گرو گوبند سنگھ دے لکھی جنگل دے شاعر دربار وچ شامل ہوئے ۔ اس توں بعد ایہہ گرو دے نال ہی رہے ۔ 'خیالی' اتے 'دریائی' خطاب ایہناں دے ناں نال لگیا ملدا ۔ کیہا جاندا اے کہ اوہ لدھیانہ ضلعے دے پنڈ خیالی دے سنیارے سن ۔
شعری نمونے[سودھو]
ماجھاں لال داس خیالی
محبوباں دے درشن کارن، ککھّ گلی دا تھیواں
وگے واؤ پرے دی جیوں جیوں، در تے جائ سٹیواں
آندے جاندے دا درشن پاواں، چرنیں کدی چھہیواں
چرن دھوڑِ بن ستگور والی، مر مر کے میں جیواں ۔1۔
محبوباں دے ویکھنِ کارنِ، سرمہ آپ پہایا
دے دے دھمکا نکا کیتا، پتھر زورِ سہایا
جیوں جیوں گھسے تؤں تؤں رسے، چڑھدا روپ سوایا
لال کھیالِ موآ پھر جیوے، پر چشماں داخل آیا ۔2۔
بن مہبتِ کوئی پار نہ پؤسی، کیا شیخ مسائق ہازی
تیہے رکھن تے پنج گزارن، اٹھے پہر نمازی
جے سؤ واری مکے جاندے، حج گزارن حاجی
لال کھیالِ سا بات نرالی، جت شہہ تھیوہِ راضی ۔3۔
دائم عشقَ ن تھیوے میلا، سول کدے ن ہون پرانے
نیناں ناگاں دی وہدتِ مندی، کدے ن ہون سیانے
ڈنگ مریندے زہر گھلیندے، کیں دے صبر رننجانے
بھاویں جان ن جان سیاما، اسیں تینڈے دست وکانے ۔4۔
بھاویں جان ن جان پیاریا، اسیں تساڈے آہے
لکھ لکھ بدیاں تے لکھ لکھ خدیاں، سر پر کھڑے جھلانہے
ندرِ تساڈی کیتی جیواں، بن ڈٹھے مر جانہے
خیالی کئی کویں کہہ آکھہُ، اسیں ویکھن ن چھڈسانہے ۔5۔
مائل کرکے گھائل کیتی، واہُ مہبتِ تیری
مٹی چاٹ چٹائ کرکے، خبرِ ن لدھی میری
جت ول وننجاں تت ولِ تونہیں، جھلی پریم اندھیری
لوہے دیاں زنجیراں کولہں، نیناں دی بندِ ڈڈھیری ۔6۔
جت دن آوے عشقَ دی چؤکی، پہلاں عقل رننجانے
گنگے دے گڑ کھادھے وانگو، کیا کوئی آکھِ وکھانے
لکھ چترائیاں ایویں جاسن، اڈنُ وانگُ ٹنانے
لال کھیالِ، پریم دیاں جھوکاں، کئل ہوئِ سو جانے ۔7۔
مشکل ملن ماہی نوں ہیرے، لکھ اوجھڑ جھنگ بلائیں
کرِ کرِ شیر جماتیں بیٹھے، ناگ کنڈل ول پائیں
پندھ محال ن دیندے جاون، ملّ ڈاکے بہن سرائیں
اگے بیپرواہُ رنجھیٹا، بھاوے ملن رجائیں ۔8۔
گھلِ کے قاضی متا پکایا، ہیر پیر پیاندی آندی
سچ نسیہتِ دیون لگے، 'توں کھیڑیاں دی باندی'
اساں تے کھیڑیاں دے دل اندرِ، سے کوہاں دی کانجی
متُ رانجھن دے بھلاوے بھلی، نہیں آوے کیں دی آندی ۔9۔
رہُ وے قاضی ! مینڈی جان ن راضی، میں جیہیاں تدھ دھیاں
متُ رانجھن پوستُ مینڈی ہڈیں رویا، پیتے باجھ ن جیواں
اکے ت رانجھن آنِ ملاوہُ، اکے میں بیراگنِ تھیواں ۔10۔
جاں جاں عشقَ الٰہی اندرِ، غفلتِ چھوڈِ سیالی
دوجی چھوڈِ سبھا دل پکڑے، تھیوہِ رانجھن والی
دم دم نالِ سمالے شہہ نوں، کو دم جائ ن خالی
آکھ دکھا رت-رنیاں باجھہُ، کیہڑی کنت سمالی ۔11۔
زوریں دست بدھو نے گانا، کرِ رانجھن دا حیلہ
جیوں جیوں جنج کھیڑیاں دی آوے، رنگ ہیر دا پیلا
دل دا محرم کوئی ن ملیا، گھتاں وچ وسیلہ
لال کھیالِ اک رانجھے باجھہں، مینڈا دشمن سبھ قبیلہ ۔12۔
ماہیئڑا کوکیندی وتاں، رانجھن سندا نہ ہی
ہٹ پٹن دروازے چاڑھے، دارو لگدا ناہی
چوڑا بھناں پتھر سیتی، سرہُ پراندا لاہیں
ویکھہُ لوکا ! بھائِ تتی دے، رات پئی دن ماہیں ۔13۔
وکھت پئے رنجھیٹا ٹریا، ربّ دیس اساڈے آندا
سائی کائی جاہُ مناون، آوہِ جیں دا آندا
جو دن رانجھے باجھہُ گزرے، پچھوتاؤ تنھاں دا ۔14۔
سپنے اندرِ بھیو سداگر، سپنے لیتے ریزے
سپنے اندر کھیپ چلا ئے، سپنے ہنڈی بھیجے
سپنے اندرِ نارِ اپائیو، سپنے ستے سیجے
لال کھیالِ سبھ سپنو سپنا، ڈھاہِ چلی سبھ نیزے ۔15۔
سبھ کٹنب پروجن دا پریتم، کسےَ ہرِ کی بھگتِ ن بھاندی
بھائی باپُ کٹنب قبیلہ، سبھ منگتِ اپنے سکھاں دی
جاں سکھ ویکھن تاں سبھ مل بیٹھن، دکھ دیکھِ سبھا بھج جاندی
لال کھیالِ ایہہ ٹھگّ بازاری، لے جاسن مال سرھاندی ۔16۔
کر پرکھارتھ سمر نرائن، ویندی اؤدھ وہاندی
ایہہ جنمُ امولک دتا ٹھاکر، ملّ ن لکھ من چاندی
سمرن کرکے پرگٹ ہووہِ، مت ن کچھ سکھاندی
لال کھیالِ گل سمرن والی، آپِ پربھو کؤ بھاندی ۔17۔
اک دم کوچ مقام ہوؤُ کل، عالم عامَ ڈسیندا
لڈِ لڈے ساتھ ستھوئی ویندے، تینوں ناہں تدہں سنیندا
سنِ سنِ گلاں کجھ ن کیتا، اؤسر بنی کہ تھیندا ؟
پربھ کا سمرن کرہُ خیالی، متاں اج کلّ ساتھ لڈیندا ۔18۔
چت چاہے پربھ کرپا تمھاری، رہندا سدا سوالی
نس دن تک تھکاں چاترک جیوں، منگاں میگھ وصالی
سوئی کرائے جیوں کر تؤ بھاواں، چلاں سادھاں کی چالی
سبھسے دے من دیاں مندا، اک مینڈی بھ منّ خیالی ۔19۔
کافیاں
1
سانوں ماہوماہی دیہہ، دلاں دیا بھاگی بھریا وے ۔1۔رہاؤ۔
خالی چھڈن مناسب ناہی، اساں تیرا لڑ پھڑیا وے ۔1۔
پار بھوجل دے سوئی لنگھدے، نام تیرا جنہاں پڑھیا وے ۔2۔
ساری خلکتِ منگنہاری، سبھ جگ لے لے تیتھوں تریا وے ۔3۔
جو توں دیئ سو لئے خیالی، ڈاڈھے نالِ ن جاندا اڑیا وے ۔4۔
(راگ ہنڈول)
2
بابا ہمری جات سنار رے ! ہمرا چوری سیوں بیوہار رے ۔
ہرِ رس لوٹ سرب سکھ پایا، ستگور دیا قرار رے ۔1۔رہاؤ۔
سنھی شانتِ دھری رد انتر، گر کا سبدُ ہتھؤڑا رے ۔
پنچ دوت بھوت متوارے، بھانت بھانت کرِ توڑا رے ۔1۔
نالِ نام ہرِ نس دن جپیئ، دبدھا پھوک اڈائی رے ۔
ستگور دیال بھئے ہم اوپرِ، سمع کر صفعہ وچھائی رے ۔2۔
لیت چراوہِ دیت چراوہِ، چراوہِ تول تلارا رے ۔
پورا کر خسمے پہنچاوہِ، تؤ بھیٹہِ کرتارا رے ۔3۔
گگن منڈل مہہ واس ہمارا، تہاں جن کیا پہارا رے ۔
گیان دھیان دئِ گہنے پہرے، لال کھیالِ سنیارا رے ۔4۔
(راگ رامکلی)
شلوک
اکھیں تھیونِ انھیاں، جو دوجی درشٹِ پکھنِ
جت ولِ دیکھاں کھیالیا، تت ولِ پری دسنِ ۔