شِو کمار بٹالوی

شِو کمار بٹالوی
جم	23 جولائی 1936  بڑا پنڈ
وفات	7 مئی 1973 (37 سال)  پٹھان کوٹ
وجہ وفات	تشمع
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) انونڈئیا ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
عملی زندگی
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی، چنڈی گڑھ
پیشہ	شاعر،  غنائی شاعر،  نغمہ نگار،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	پنجابی
اعزازات
پدم بھوشن (۲۰۰۱) ساہتیہ اکیڈیمی ایوارڈ (برائے:Loona) (۱۹۶۷)
دستخط
باب ادب

شۆ کمار بٹالوی (23 جولائی 1936 - 6 مئی 1973) پنجابی دا اکّ شاعر سی۔ اس نوں پنجابی دا 'شیلے' کیہا جاندا اے۔ اس دی وشیستا سی کہ اوہ لفظاں نوں روزانا زندگی وچوں چݨدا تے اوہناں نال دل چیر کویتاواں، غزلاں لکھدا سی۔ شۆ دی شاعری دکھ، نجی درد اتے وچھوڑے اُتے مرتکز اے۔ شو کمار بٹالوی نوں 'برہا دا شاعر' وی کیہا جاندا اے۔

اوہ 1967 وچ ساہت اکادمی ولوں دتے گئے ساہت اکادمی انعام دا سبھ توں گھٹ عمر دا حاصل کنندا بݨ گیا، جو کہ پورن بھگت، 'لونا(1965) دی پراݨی کہاݨی اُتے مشتمل اس دے مہانکاوِ ناٹک لئی مِݪیا سی ۔ جدید پنجابی ادب وچ اکّ مہاݨ رچنا تے جس نے جدید پنجابی قصے دی اکّ نویں ودھا وی بنائی اے۔ اج، اس دی شاعری موہن سنگھ (شاعری) تے امرتا پریتم ورگے جدید پنجابی شاعری دے دگجاں،دے نال برابری اُتے کھڑی اے، جو سارے پاکستان بھارت سرحد دے دوویں پاسے مشہور نیں۔

شو کمار بٹالوی نو‏‏ں پنجابی دا شیلے کہیا جاندا ا‏‏ے۔ شو د‏‏ی خاصیت ایہ سی کہ اوہ اپنے لفظاں دا انتخاب روز مرہ زندگی تو‏ں کردے سن ۔ تے انہاں تو‏ں دل گداز نظماں تے غزلاں کہندے سن۔ اوہناں د‏‏ی شاعری دکھ، اندر د‏‏ی اداسی تے ہجر دے گرد گھمدی اے۔

اوہ ۱۹۶۷ وچ ادبی اکادمی ایوارڈ حاصل کرن والے سب تو‏ں کم عمر ادیب بنے۔ ساہتیہ اکادمی (لٹریچر اکیڈمی آف انڈیا) نے ایہ اعزاز پران بھگت دے مہاکاوی ڈرامے لونا (۱۹۶۵) نو‏‏ں دتا اک قدیم افسانہ اُتے مبنی، جس نو‏ں جدید پنجابی ادب دا شاہکار سمجھیا جاندا اے تے جس نے جدید پنجابی د‏‏ی تشکیل کيتی۔ بولی نے کہانی سنانے دا اک نواں انداز قائم کيتا۔ اج اوہناں د‏‏ی شاعری جدید پنجابی شاعری جداں امردا پریتم تے موہن سنگھ دے سٹالورٹس دے برابر کھڑی اے، ایہ سبھی ہندوستان-پاکستان سرحد دے دونے طرف مقبول نيں۔

جیوݨ

شݩ کمار دے والد پنڈت کرشن گوپال، محکما مال وچّ پہلاں پٹواری رہے بعد وچ قانونگو تے سیوا مکتی ویلے پٹوار سکول بٹالا دے پرنسپل سن ۔ اوہناں دی ماں شانتی دیوی دی آواز بہت سریلی سی ۔ اوہی سریلا پن شۆ کمار دی آواز وچ وی سی ۔ شۆ کمار نے مڈھلی پڑھائی بڑا پنڈ دے پرائمری سکول توں حاصل کیتی۔

شۆ کمار د‏‏ی پیدائش 23 جولائ‏ی ۱۹۳۶ نو‏‏ں پنڈ بڈا پنڈ لوہاٹیا، تحصیل شکرگڑھ (پنجاب، پاکستان) وچ پنڈ دے تحصیلدار پنڈت کرشنا گوپال تے شانت‏ی دیوی دے ہاں ہوئی۔ تقسیم ہند دے بعد انہاں دا خاندان گورداسپور ضلع دے بٹالہ منتقل ہو گیا جتھے انہاں دے والد نے بطور پٹواری اپنا کم جاری رکھیا تے بال شیوا نے مڈھلی سِکھیا حاصل کيتی۔

1953 وچ اوہناں نے پنجاب یونیورسٹی تو‏ں میٹرک کيتا تے بیرنگ یونین کرسچن کالج بٹالا وچ ایف ایس سی پروگرام وچ داخلہ لیا۔ ڈگری مکمل کرنے تو‏ں پہلے انہاں نے ایس این کالج قادیان دے شعبہ آرٹس وچ داخلہ لے لیا جو انہاں د‏‏ی شخصیت تو‏ں ودھ میݪ کھاندا سی، حالانکہ اوہ وی دوسرے سال وچ ہی چھڈ دتا سی۔ اس دے بعد اس نے سول انجینئرنگ وچ ڈپلومہ کرنے دے لئی ہماچل پردیش دے بیجناتھ دے اک اسکول وچ داخلہ لیا ، لیکن فیر اسنو‏ں درمیان وچ ہی چھڈ دتا۔ اس توں بعد اس نے گورنمنٹ رپودمن کالج وچ تعلیم حاصل کيتی۔ انہاں نو‏ں پنجابی دے نامور مصنف گربخش سنگھ پریتلدی د‏‏ی دھی نال پیار ہو گیا جس نے دونے دے درمیان ذات پات دے فرق د‏‏ی وجہ تو‏ں اک برطانوی شہری نال شادی کيتی۔ اوہ محبت وچ بدقسمت سی تے محبت د‏‏ی ایہ اذیت انہاں د‏‏ی شاعری وچ شدت تو‏ں جھلکدی ا‏‏ے۔

زندگی دے آخر وچ انہاں دے والد نو‏‏ں قادیان وچ پٹواری د‏‏ی نوکری مل گئی تے ايس‏ے دور وچ انہاں نے بہترین ادبی خدمات انجام دتیاں۔ ۱۹۶۰ وچ ، انہاں د‏‏ی نظماں دا پہلا مجموعہ پیڈن دا پراگا شائع ہويا، جو بہت کامیاب رہیا۔ ۱۹۶۵ وچ ، اوہ اپنے تاریخی کم، مہاکاوی ڈرامہ لونا (۱۹۶۵) دے لئی ساہتیہ اکادمی ایوارڈ حاصل کرنے والے سب تو‏ں کم عمر ادیب بن گئے ۔ [۱۰] اوہ تے انہاں دا کم شاعری د‏‏ی تلاوت تے اپنی شاعری گانے د‏‏ی وجہ تو‏ں لوکاں وچ بہت مشہور ہويا۔

۵ فروری ۱۹۶۷ نو‏ں، اس نے گورداسپور ضلع دے کری منگیال د‏‏ی اک برہمن لڑکی ارونا نال شادی کيتی تے بعد وچ اس جوڑے دے دو بچے، مہربان (۱۹۶۸) تے پوجا (۱۹۶۹) ہوئے۔ ۱۹۶۸ وچ چندی گڑھ چلے گئے، جتھے اوہ اسٹیٹ بینک آف انڈیا وچ پبلک ریلیشن آفیسر بن گئے۔ بعد دے سالاں وچ اوہ خراب صحت تو‏ں دوچار ہو گئے، حالانکہ اس نے چنگا لکھنا جاری رکھیا۔

جیوݨ

شۆ کمار دا جم 23 جولائی 1936 نوں 'تحصیل شکرگڑھ' بڑا پنڈ (پنجاب، پاکستان) وچ ہویا سی۔ ملک دی ونڈ توں پہلاں ایہہ گرداس پور ضلعے دا اکّ پنڈ سی۔ اس دا پیؤ پنڈت کرشن گوپال، مال محکمے وچ پہلاں پٹواری اتے بعد وچ قانونگو رہا۔ اس دی ماں سری متی امن دیوی دی آواز بہت سریلی سی، اوہی سریلاپن شو دی آواز وچ وی سی۔ شو کمار نے مڈھلی پڑھائی بڑا پنڈ 'لوہتیاں' دے پرائمری سکول توں حاصل کیتی۔

1947 وچ، جدوں اوہ 11 سال دی عمر دا سی، اسدا پروار بھارت دی ونڈ توں بعد بٹالا، گرداس پور ضلعے وچ آ گیا، جتھے اس دے پیؤ نے اکّ پٹواری وجوں اپنا کم جاری رکھیا اتے نوجوان شو نے مڈھلی سکھیا حاصل کیتی۔ کتھت طور اُتے، اوہ اکّ سپنے والا بچہ سی، جو اکثر دن دے ویلے لئی غائب ہو جاندا سی، پنڈ دے باہر مندر جاں ہندو مندر دے نیڑے درختاں دے ہیٹھاں پیا ہویا پایا جاندا سی۔ اوہ ہندو مہانکاوِ رمائن دے مقامی پیشکاریاں دے نال-نال بھٹکدے ٹکسالی گائکاں، جوگیاں اتے اس طرحاں دے جو کہ اسدی شاعری وچ النکار وجوں خاصیت رکھدے ہن، ولوں آکرشت ہویا جاپدا اے، اس نوں اکّ ولکھن پینڈو سواد دندا اے۔

تعلیم تے ملازمت

سنّ 1953 وچ شۆ کمار نے سالویشن آرمی ہائی سکول بٹالا توں دسویں پاس کیتی۔ اس دا والد اس نوں چنگا پڑھا لکھا کے اعلا تعلیم دوا کے اک کاروباری آدمی بناؤنا چاہندا سی پر اوہناں نوں نراشا ہی ملی کیونکہ دسویں توں بعد اگلے دو سال دوران بغیر کسے ڈگری پراپت کرن دے اس نے تنّ کالج بدلے۔ پہلاں بیرنگ یونین کرسچیئن کالج بٹالا وچّ ایف.ایس.سی. وچّ داخلہ لیا اتے امتحاناں توں پہلاں ہی چھڈّ دتا۔ فیر نابھے جا کے سرکاری رپودمن کالج وچّ داخل ہویا پر کجھ ہی مہینیاں پچھوں مڑ آیا تے آرٹس وشیاں نال سکھ نیشنل کالج قادیان وچّ داخلا لے لیا۔ اتھے وی امتحان نہ دتا تے سال بعد ایہ کالج چھڈّ کے بیجناتھ ضلع کانگڑا دے اک سکول وچّ اوورسیئر دے کورس وچّ داخلا لے لیا۔

فیرر پیؤ کرشن گوپال نے پت شڡ کمار نوں  پٹواری لوا دتا پر ۱۹۶۱ وچ اسنے اس نوکری توں وی استعفا دے دتا اتے ۱۹۶۶ تکّ بے روزگار ہی رہا۔ پتا کولوں اوہ کوئی خرچہ نہیں سی لیندا۔ اس لئی اس سمیں دوران اوہ کدی کدائیں کوی درباراں وچّ اپنیاں کویتاواں پڑھن دے سیوا پھل جاں کجھ چھپ چکیاں کتاباں دی نگونی جہی رائلٹی ’تے ہی گزارا کردا سی۔ کئی-کئی دن اوہ دوستاں-یاراں دے گھریں ہی رہندا۔ آخر ۱۹۶۶ وچّ روجی-روٹی دے اپرالے وجوں اسنے سٹیٹ بینک آف انڈیا دی بٹالا شاکھا وچّ کلرک دی نوکری لے لئی۔

سن 1953 وچ شۆ نے "سالویشن آرمی ہائی سکول" بٹالا توں دسویں پاس کیتی۔ پہلاں بیرنگ یونین کرسچیئن کالج بٹالا وچ داخلہ لیا۔ کجھ ویلے بعد نابھہ آ گیا تے آرٹس وشل سکھ نیشنل کالج قادیاں وچ داخلہ لے لیا۔ بیجناتھ ضلع کانگڑا دے اکّ سکول وچ اوورسیئر دے کورس وچ داخلہ لے لیا۔ اس دے پیؤ کرشن گوپال نے پتّ شو کمار نوں پٹواری لوا دتا پر 1961 وچ اس نے اس نوکری توں وی استعفٰی دے دتا اتے 1966 تک بے روزگار ہی رہا۔ اس لئی اس ویلے دوران اوہ کدی کدائیں شاعر درباراں وچ اپنیاں کویتاواں پڑھن دے سیوا پھل جاں کجھ چھپ چکیاں کتاباں دی نگونی جہی رائلٹی تے ہی گزارا کردا سی۔ 1966 وچ اس نے "سٹیٹ بینک آف انڈیا" دی بٹالا شاخاں وچ کلرک دی نوکری کر لئی۔ 5 فروری 1967 نوں شو دا ویاہ، گرداس پور ضلعے دے ہی اکّ پنڈ 'کیڑی منگیال' دی ارنا نال ہو گیا۔ اس دا ویاہتا جیون خوش اتے ہر پکھوں ٹھیک-ٹھاک سی۔ اوہناں دے گھر دو بچے پتر مہربان بٹالوی اتے دھی پوجا نے جم لیا۔ سن 1968 وچ سٹیٹ بینک آف انڈیا دے ملازم وجوں بدل کے اوہ چنڈی گڑھ آ گیا۔

نجی جیون

بیجناتھ دے اکّ میلے وچ اس دی ملاقات مینا نام دی اکّ کڑی نال ہوئی۔ جدوں اوہ اسنوں اس دے جدی شہر وچ لبھن لئی واپس گیا تاں اسنے اسدی موت دی خبر سنی اتے اتھے ہی اسنے الٰہی مینا دی رچنا لکھی۔ ایہہ ایپیسوڈ کئی ہور حصےآں دی پوروَ-نردھارن کرن لئی سی جو کویتاواں وچ ونڈن لئی سامان وجوں کم کرنگے۔ شاید سبھ توں مشہور اجیہا قصہ گربخش سنگھ پریتلڑی دی دھی لئی اسدا موہ اے جو وینیزویلا لئی روانہ ہو گئی اتے کسے ہور نال ویاہ کر لیا۔ جدوں اسنے اپنے پہلے بچے دے جم بارے سنیا، تاں شو نے 'میں اک شکار یار بنایا'، شاید اسدی سبھ توں مشہور پریم شاعری لکھی۔ کیہا جاندا اے کہ جدوں اسدا دوجا بچہ ہویا، کسے نے شو نوں پچھیا کہ کی اوہ کوئی ہور شاعری لکھیگا؟ شو نے جواب دتا، "کی میں اس لئی ذمہ وار ہو گیا ہاں؟ جدوں وی اوہ بچے نوں جم دیندی اے تاں کی میں اس اُتے شاعری لکھاں؟"

'میں اک شکرا یار بنایا' شاعری پنجابی بولی وچ اے، اس شاعری دا انگریزی ترجمہ وی اناں ہی خوبصورت اے۔ شو کمار بٹالوی دیاں کویتاواں نوں مشہور گائکاں جویں کہ نصرت فتح علی خان، غلام علی، جگجیت سنگھ، ہنس راج ہنس اتے ہور بہت سارے گائکاں نے گایا اے۔

5 فروری 1967 نوں اسنے اپنی جاتی دی اکّ براہمن کڑی ارنا، نال ویاہ کروا لیا۔ اوہ کری منگیال، گرداس پور ضلعے دی رہن والی اے، اتے بعد وچ اس جوڑے دے دو بچے، میہربان (1968) اتے پوجا (1969)

ویاہ

5 فروری ۱۹۶۷ نوں شۆ دا ویاہ، ضلع گرداسپور دے ہی اک پنڈ کیڑی منگیال دی ارنا نال ہو گیا۔ اسدا ویاہتا جیون خوش اتے ہر پکھوں ٹھیک ٹھاک سی۔ اوہناں دے گھر دو بچے پتر مہربان اتے دھی پوجا نے جنم لیا۔ شو اپنے بچیاں نوں بے حدّ پیار کردا سی۔ سنّ ۱۹۶۸ وچّ سٹیٹ بینک آف انڈیا دے ملازم وجوں بدل کے اوہ چنڈی گڑھ آ گیا۔

چنڈی گڑھ آ کے وی شیۋ نے بینک دی نوکری وچّ کوئی دلچسپی نہ وکھائی۔ اوہ ۲۱ سیکٹر وچّ اک کرائے دے مکان وچّ رہندا سی تے ہفتے وچّ اک جاں دو دن ہی کم ’تے جاندا سی۔

ساہت اکادمی انعام

اس دے پیؤ نوں قادیاں وچ پٹواری دی نوکری ملی، اس ویلے دوران ہی اسنے اپنا کجھ ودھیا کم تیار کیتا۔ کویتاواں دا اسدا پہلا مجموعہ 1960 وچ شائع ہویا سی، جسدا سرلیکھ سی پیڑاں دا پراگا، جو اکّ تتکال کامیابی بن گیا۔ بٹالوی جی دے کجھ سینئر لکھاریاں، جیہناں وچ جسونت سنگھ راہی، کرتار سنگھ بلگن اتے برکت رام یمن شامل ہن، جویں کہ کہاوت اے، نے اسنوں اپنے کھنبھاں ہیٹھ لے لیا۔ اوہ 1967 وچ اس دی شاندار رچنا، اکّ شاعری ناٹک لونا (1965) لئی ساہت اکادمی انعام دا سبھ توں گھٹ عمر دا حاصل کرتا بن گیا، اس دے شعری پاٹھ، اتے اپنی شاعری گاؤن نے اس نوں اتے اس دے کم نوں لوکاں وچ ہور وی مشہور بنایا۔

اپنے ویاہ توں ترنت بعد، 1968 وچ، اوہ چنڈی گڑھ چلے گئے، جتھے اوہ اکّ پیشہ ور وجوں سٹیٹ بینک آف انڈیا وچ شامل ہو گیا۔ اگلے سالاں وچ ماڑی صحت نے اس نوں پریشان کیتا، حالانکہ اس نے لکھنا جاری رکھیا۔

انگلینڈ دا دورا

مئی 1972 وچ، شو نے ڈاکٹر:گوپال پوری اتے سری متی کیلاش پوری دے سدے اُتے انگلینڈ دا دورہ کیتا۔ اوہ چنڈی گڑھ وچ اپنی زندگی دی اوکڑ توں راحت وجوں اپنی پہلی ودیش سفر دی اڈیک کر رہا سی۔ جدوں اوہ انگلینڈ پہنچیا تاں پنجابی بھائیچارے وچ اس دی مشہوری پہلاں ہی اچے مقام اُتے پہنچ چکی سی۔ مقامی بھارتی اخباراں وچ سرخیاں اتے تصویراں نال اس دے آؤن دا اعلان کیتا گیا سی۔ اسنے انگلینڈ وچ کافی رجھیا رہا۔ اوہناں دے اعزاز وچ کئی عوامی سماگماں اتے نجی پارٹیاں دا پربندھ کیتا گیا سی جتھے اوہناں نے اپنی شاعری سنائی۔ ڈاکٹر: گوپال پوری نے شو دا سوآگت کرن لئی لنڈن دے نیڑے کووینٹری وچ پہلے وڈے تقریب دا پربندھ کیتا۔ اس تقریب وچ سنتوکھ سنگھ دھیر، کلدیپ تکھر اتے ترسیم پریوال سمیت وڈی گنتی وچ اوہناں دے پرشنسکاں اتے پنجابی شاعراں نے شرکت کیتی۔ اوہناں دے اعزاز وچ روچیسٹر (کینٹ) وکھے اکّ ہور وڈا اکٹھ کیتا گیا۔ اگھے کلاکار س: سوبھا سنگھ وی موجود سن جو اپنے خرچے اُتے شو دے درشناں لئی گئے سن۔ انگلینڈ وچ اس دے رجھیویاں بارے مقامی بھارتی میڈیا وچ نیمت طور اُتے رپورٹ کیتی گئی سی اتے بیبیسی ٹیلیویژن نے اکّ وار اسدی انٹرویو لئی سی۔ جتھے پنجابی بھائیچارے نوں وکھ-وکھ موقعیاں اُتے شو نوں سنن دا موقع ملیا، اتھے لنڈن وچ اوہناں دا ٹھہرنا اوہناں دی خراب صحت لئی آخری کڑی ثابت ہویا۔ اوہ دیر نال رکدا سی اتے سویرے 2:00 جاں 2:30 وجے تک پارٹیاں جاں گھر وچ اپنے میزباناں اتے ہور لوکاں نال وچار وٹاندرے وچ رجھیا ہویا سی جو اسنوں ملن آؤندے سن۔ اوہ سویرے 4:00 وجے دے قریب تھوڑی جہی نیند توں بعد جاگ جاندا اتے سکاچ دے دو چسکیاں لے کے اپنے دن دی شروعات کردا۔

آخری کچھ دن

ستمبر 1972 وچ جدوں شۆ انگلینڈ توں پرتیا تاں اس دی صحت وچ کافی گراوٹ آ گئی سی۔ اوہ ہن اگانھ ودھو اتے کھبیپکھی لکھاریاں ولوں اپنی شاعری دی بے لوڑی تنقید بارے کوڑی شکایت کر رہا سی۔ اس نے اپنی شاعری دی بے لوڑی نندا اُتے اپنی نراشا بارے کھل کے گل کرنی شروع کر دتی۔ انگلینڈ توں واپس آؤن توں کجھ مہینیاں بعد، اس دی صحت ڈبن لگی۔ اوہناں دناں دوران اوہ اکّ گمبھیر مالی سنکٹ وچ سی اتے محسوس کردا سی کہ لوڑ دے ویلے اس دے بہتے دوستاں نے اسنوں چھڈّ دتا سی۔ اس دی بیوی ارن نے کسے طرحاں اس نوں چنڈی گڑھ دے سیکٹر 16 دے اک ہسپتال وچ داخل کروایا جتھے اوہ کجھ دن زیرے علاج رہا۔ کجھ مہینیاں بعد، اس نوں امرتسر دے اکّ ہسپتال وچ داخل کروایا گیا، پر ڈاکٹراں دی صلاح دے خلاف اسنوں اپنے آپ چھڈّ دتا۔ اوہ ہسپتال وچ مرنا نہیں چاؤہندا سی تے بس ہسپتال توں باہر نکل کے بٹالا وچ اپنے خاندانی گھر چلا گیا۔ بعد وچ اسنوں اس دے سوہرے پنڈ کری منگیال، پاکستان دی سرحد دے نیڑے اکّ چھوٹے جہے پنڈ وچ لے کے جایا گیا۔ شو کمار بٹالوی دی 6 مئی 1973 دی سویر دے ویلے کری منگیال وچ موت ہو گئی۔

موت

شۆ کمار جس نوں جون کیٹس نال ملایا جاندا سی، اس وانگ ای بھری جوانی وچ دنیا توں وداع ہو گیا۔

اس د‏‏ی مشہور موت د‏‏ی خواہش انہاں د‏‏یاں تحریراں وچ ہمیشہ واضح رہی ا‏‏ے۔ [۱۲] تے انہاں دا انتقال ۷ مئی ۱۹۷۳ نو‏‏ں ۳۶ سال د‏‏ی عمر وچ کری منگیال، پٹھانکوٹ وچ اپنے سسر دے گھر تے ہويا، جو کہ دائمی شراب نوشی د‏‏ی وجہ تو‏ں جگر دے سیروسس دے نتیجے وچ ہويا۔

شۆ کمار دیاں پرسدھ رچناواں

انداز

محبت وچ ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں جدائی تے درد دا احساس شیو د‏‏ی تخلیقات وچ بہت مضبوط ا‏‏ے۔ امرتا پریتم نے انہاں نو‏ں "برہیا دا سلطان" کہیا۔ مشہور غزل گائیک جگجیت سنگھ چترا سنگھ نے وی ايس‏ے ناں تو‏ں اک البم کڈیا۔ مایوسی تے موت د‏‏ی خواہش شیو د‏‏ی تخلیقات وچ شدت تو‏ں نظر آندی ا‏‏ے۔

• پیڑاں دا پراگا (۱۹۶۰)
• مینوں وداع کرو (۱۹۶۳)
• غزلاں تے گیت 
• آرتی (۱۹۷۱)
• لاجونتی (۱۹۶۱)
• آٹے دیاں چڑیاں (۱۹۶۲) 
• لونا (۱۹۶۵)
• دردمنداں دیاں آہیں 
• میں اتے میں (۱۹۷۰)
• الوداع (۱۹۷۴)
• شیۋ کمار: سمپورن کاوَ سنگریہہ
• برہا توں سلطان 
• برہا دا سلطان (شیۋ دیاں چونویاں کویتاواں)، چونکار:امرتا پریتم، ساہت اکادمی، 1993. ISBN 81-7201-417-1.
• لونا انگریزی ترجمہ (Luna (English)، انوواد بی ایم بتا، ساہت اکادمی، ۲۰۰۵، ISBN 81-260-1873-9.

موت مگروں شائع رچناواں

• برہڑا (سمپا) (1974)
• الوداع (سمپا) (1974)
• اساں تے جوبن رتے مرنا (سمپا) (1976)
• ساگر تے کنیاں (سمپا) (1982)
• شو کمار - مکمل شعری مجموعہ (1983)

لونا (ڈراما)

شیۋ کمار نے اک نظمیا ڈراما لونا (۱۹۶۱) لکھیا، جیہدے وچ اس نے سنسار وچ بھنڈی رانی لونا دے چرتر اتے لائے داغ لئی سماج نوں دوشی دسیا۔ ایہہ اس دی شاہکار رچنا سی، جس لئی اس نوں ساہت اکادمی انعام (۱۹۶۷) ملیا۔

نمونا کلام

گیت

مائے نی مائے!
میرے گیتاں دے نیناں وچ
برہوں دی رڑک پوے
ادھی ادھی راتیں
اٹھ رون موئے متراں نوں
مائے سانوں نیند نہ پوے

بھیں بھیں ، سگندھیاں وچ
بنھاں پھہے چاننی دے
تاں وی ساڈی پیڑ نہ سہوے
کوسے کوسے ساہاں دی
میں کراں جے ٹکورمائے
سگوں سانوں کھان نوں پوے

آپے نی میں بالڑی
میں حالے آپ متاں جوگی
مت کہڑا ایس نوں دوے؟
آکھ سونی مائے ایہنوں
رووے بلھ چتھ کے نی
جگ کتے سن نہ لوے

آکھ سونی کھالئے ٹک
ہجراں دا پکیا
لیکھاں دے نی پٹھڑے توے
چٹ لئے تریل لونی
غماں دے گلاب توں نی
کالجے نوں حوصلا رہوے

کہڑیاں سپیریاں توں
منگاں کنج میل دی میں
میل دی کوئی کنج دوے
کہڑا ایہناں دماں دیاں
لوبھیاں دے دراں اتے
وانگ کھڑا جوگیاں رہوے

پیڑے نی پیڑے
ایہ پیار ایسی تتلی اے
جہڑی سدا سول تے بہوے
پیار ایسا بھورہے نی
جہدے کولوں واشنا وی
لکھاں کوہاں دور ہی رہوے

پیار اوہ محل ہے نی
جہدے چ پکھیروواں دے
باجھ کجھ ہور نہ رہوے
پیار ایسا آلھنا ہے
جہدے چ نی وصلاں دا
رتڑا نہ پلنگ ڈہوے

آکھ مائے ، ادھی ادھی راتیں
موئے متراں دے
اُچی اُچی ناں نہ لوے
متے ساڈے مویاں پچھوں
جگ ایہ شریکڑانی
گیتاں نوں وی چندرا کہوے

مائے نی مائے
میرے گیتاں دے نیناں وچ
برہوں دی رڑک پوے
ادھی ادھی راتیں
اٹھ رون موئے متراں نوں
مائے سانوں نیند نہ پوے

میڈیا وچ

اوہناں د‏‏یاں کئی نظماں دیدار سنگھ پردیسی نے گائی نيں ۔ جگجیت سنگھ، چترا سنگھ تے سریندر کور نے وی انہاں د‏‏ی کئی نظماں گائی نيں۔ نصرت فتح علی خان نے اپنی نظم "مائی نی مائی" نو‏‏ں اک گیت وچ ڈھال لیا، جو اپنی روح پرور کشش تے منظر کشی دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ ربی شیر گل د‏‏ی اک حالیہ البم ، ربی (۲۰۰۴) وچ انہاں د‏‏ی نظم اشتہار وی شام‏ل ا‏‏ے۔ پنجابی لوک گلوکار ہنس راج ہنس نے وی شیو کمار د‏‏ی شاعری اُتے 'گم' دے ناں تو‏ں اک مقبول البم بنایا۔ اک تالیف البم جس دا عنوان سی اک کُڑی جیدا نہ محبت …'شیو کمار بٹالوی' 2005 وچ ریلیز ہويا، جس وچ مہندر کپور ، جگجیت سنگھ تے گانے شام‏ل سن ۔آسا سنگھ مستانہ نے گایا ۔

۲۰۰۴ وچ ، شیو کمار د‏‏ی زندگی اُتے مبنی اک پنجابی ڈرامہ درد دا دریا، پنجاب کلا بھون، چندی گڑھ وچ پیش کيتا گیا۔

شۆ کمار بٹالوی دے کئی اشعار ہندی فلماں وچ استعمال ہوئے نيں۔ موسیقار پریتم نے بٹالوی د‏‏ی نظم "اج دن چڈھیا تیرے رنگ ورگا" اُتے 2009 د‏‏ی فلم لو اج کل لئی اک گانا تیار کيتا۔ ۲۰۱۶ وچ ، موسیقار امیت ترویدی نے فلم اڑدا پنجاب لئی اپنی نظم "اک کڑی" اُتے مبنی اک گانا ترتیب دتا۔ اس گانے دے تن ورژن سن، جسنو‏ں دلجیت دوسانج ، شاہد مالیا تے عالیہ بھٹ نے گایا سی ۔

ورثا

اس دا اک مجموعا الوداع ۱۹۷۴ وچ گرو نانک دیو یونیورسٹی ، امبرسر نے مرن مگرو‏ں شائع کيتا سی ۔ ہر سال 'شیو کمار بٹالوی ایوارڈ' بہترین مصنف نو‏‏ں دتا جاندا اے۔

شݩ کمار بٹالوی آڈیٹوریم بٹالا وچ پنجاب دے اگھے شاعر دی 75ویں جم ورھےگنڈھ مناؤن لئی بنایا گیا اے۔ ایہہ جالندھر روڈ، بٹالا وکھے واقع اے۔ پنجاب وچ آؤن والیاں پیڑھیاں نوں ایہہ عالمی پدھری آڈیٹوریم متاثر کردا رہیگا ۔

اوہناں دیاں بہت ساریاں کویتاواں دیدار سنگھ پردیسی نے گائیاں۔ جگجیت سنگھ-چترا سنگھ اتے سریندر کور نے وی اس دیاں کئی کویتاواں نوں گایا اے۔ نصرت فتح علی خان دی اپنی اکّ شاعری "مائی نی مائی" دی پیشکاری اسدی روہانیتا اتے روپک لئی جانی جاندی اے۔پنجابی گلوکار ببو مان نے اپنی ایلبم 'اوہی چن اوہی راتاں (2004) وچ اپنی شاعری 'شباب' پیش کیتی۔ ربی شیرگل دی پہلی ایلبم ربی (2004) وچ اسدی شاعری "اشتہار" پیش کیتی گئی اے۔ پنجابی لوک گلوکار ہنس راج ہنس نے وی شو کمار دی شاعری اُتے مشہور ایلبم 'غم' کیتی۔ 2005 وچ، اکّ سنکلن ایلبم جاری کیتی گئی سی، جسدا سرلیکھ سی، 'اکّ کڑی جہدا نام محبت۔.۔' شو کمار بٹالوی جس وچ مہیندر کپور، جگجیت سنگھ اتے آسا سنگھ مستانہ نے گانے گائے۔

2004 وچ، شۆ کمار دے جیون اُتے مشتمل پنجابی ناٹک درداں دا دریا 'پنجاب کلا بھون'، چنڈی گڑھ وکھے پیش کیتا گیا۔

اس دیاں کئی کویتاواں نوں فلماں لئی روپانترت کیتا گیا اے، جویں کہ "اج دن چڑھیا تیرے رنگ ورگا،" 2009 دی ہندی فلم لوَ آج کلھ وچ روپانترت کیتی گئی سی جو اکّ ترنت ہٹ ہو گئی سی۔

2012 وچ، شو کمار بٹالوی ولوں لکھی اکّ ہی سرلیکھ والی شاعری اُتے بیسڈ ایلبم "پنچھی ہو جاواں" جسلین رائل ولوں گائی گئی سی اتے ایلبم وچ "مئے نی مائی" شاعری اُتے بیسڈ اکّ ہور گیت "مائی نی مائی" وی شامل اے۔

2014 وچ، ریپ جوڑی "سویٹ شاپ بوائیز"، جس وچ انڈو-امریکن ہمانشو سوری، اتے بریٹیش پاکستانی رض احمد شامل سن، نے "بٹالوی" نام دا اکّ گیت رلیز کیتا جس وچ شو کمار بٹالوی دے "اک کڑی جہدا نام محبت " نوں گایا سی۔

اس دی شاعری "اک کڑی جہدا نام محبت غم اے" نوں اڑتا پنجاب وچ نمائش کیتا گیا اکّ گیت بنایا گیا سی۔ عالیہ بھٹّ نوں نمائش کردا ایہہ گیت شاہد مالیا ولوں گایا گیا سی اتے بعد وچ دلجیت دوسانجھ ولوں دہرایا گیا سی۔

2022 وچ، اسدی شاعری "تھبہ کُو زلفاں والیا" دا اکّ گیت بنایا گیا جسنوں ارجن ڈھلوں نے گایا۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• New Classical Poets: Shiv Kumar Batalvi
• شو دی کتاب مینوں وداع کرو پڑھو
• More about Shiv
• Webpage of a friend of Shiv's
• [۱] گل بات
• [۲] انٹرویو
• جیون
• شیو کمار بٹالوی دیاں نظماں
• شیو کمار بٹالوی د‏‏ی سوانح عمری۔
• شیو کمار بٹالوی - زندگی تے شاعری - پنجاب اسٹڈیز دا بین الاقوامی جریدہ
• شیو - تنہائی دا بادشاہ آرکائیو شدہ Archived 1 ستمبر 2010 at the وے بیک مشین
• شیو کمار بٹالوی دا پنڈ بڑاپنڈ جتھے اوہ پیدا ہويا سی - باراپنڈ د‏‏ی ویب سائٹ سانچہ:Dead link
• جنوری Archived 9 فروری 2010 at the وے بیک مشین
• شیو کمار بٹالوی دیاں نظماں /غزلاں Archived 27 اکتوبر 2020 at the وے بیک مشین
• New Classical Poets: Shiv Kumar Batalvi
• More about Shiv
• Webpage of a friend of Shiv's

ویڈیو لنک

• شیو کمار بٹالوی اپنا کلام پڑھ رہے نيں سانچہ:Dead link
• شیو کمار بٹالوی دا لائیو انٹرویو

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • سنت رام اداسی  • شو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج (شاعر) • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد