رام سروپ انکھی

رام سروپ انکھی
جم	28 اگست 1932(1932-08-28) دھولا (ضلع برنالہ، پنجاب)
موت	۱۴ فروری ۲,۰۱۰(2010-02-14) (عمر 77 سال) دھولا
کم کِتہ	ناول نگار
قومیت	بھارتی
وڈے کم	کوٹھے کھڑک سنگھ
رشتے دار	شوبھا انکھی (زنانی)

رام سروپ انکھی (28 اگست 1932 - 14 فروری 2010) ساہت اکیڈیمی ایوارڈ جیتو پنجابی ساہتکار سن۔ اوہ کوی(شاعر)، کہانی کار اتے مکھ طور تے ناول نگار سن۔ 2009 وچّ اوہناں نوں بہترین ساہتکار انعام نال سنمانیا گیا سی۔ ناول کار رام سروپ انکھی نے اپنے ناولاں وچ مالوے دی ٹھیٹھ بولی اتے سبھیاچار دا چترن کیتا اے۔

جیون

رام سروپ دا جم اپنے جدی پنڈ دھولا ضلع برنالہ پنجاب وکھے پیؤ اندر رام اتے ماں سودھاں دے گھر 28 اگست 1932 نوں ہویا۔اس دا بچپن دا ناں سروپ لال سی۔ چوتھی جماعت تکّ اوہ اپنے پنڈ ہی پڑھے اتے پنجویں ہنڈیایا توں، کیتی اتے دسویں برنالے توں۔ "نوویں وچّ پڑھدیاں ہی اس نے اپنے متراں دوستاں نال مل کے 'انکھی' ناں دا اک ساہتک رسالہ کڈھن دی سکیم بنائی سی۔ ایہہ رسالہ تاں کدے وی نہ چھپ سکیا، پر 'انکھی' اپنام رام سروپ دے ناں نال ہمیشہ واسطے جڑ گیا۔" مالوے دا اک اجیہا ڈھگا کہنا جس نے پنجابی ساہت دا دھرا اپنی سرجنا دے بل، اپنے سنگ ’تے سرکا لیا تاں کوئی اتکتھنی نہیں ہوویگی۔ دسویں توں پچھوں اوہنے مہندرا کالج پٹیالے داخلہ لے لیا ۔انکھی دی پہلی شادی پنجویں وچّ پڑھدیاں احمدپور دی سوما نال ہوئی سی جو 1952 وچ چلانا کر گئی۔دسمبر 1954 وچ اوہدا دوجا ویاہ بھاگونتی نال ہویا، جس نے اس نال نومبر 1976 تکّ ساتھ نبھایا پر برین ٹیومر نال موت ہو گئی۔1977 وچّ اوہنے اپنی اک مراٹھی پاٹھک شوبھا پاٹل نال اجمیر، راجستھان وکھے شادی کر لئی اتے دھولے توں برنالے آ کے رہنا شروع کر دتا ۔1971 وچ اوہدا پیؤ اتے 1977 وچ ماں اوہنوں وچھوڑا دے گئے۔ 31 اگست 1990 نوں اوہ قریب 26 سال دی نوکری کرن پچھوں سیوا مکت ہو گیا ۔اوہنے ساری عمر انگریزی اتے سماجی سکھیا دا وشا پڑھایا، پر ساہت-سیوات اوہنے پنجابی دی کیتی ۔

ساہتی سفر

انکھی جی نے اپنا ساہتک سفر کویتا(شاعری) نال شروع کیتا سی۔پہلاں -پہلاں اوہنے 'بمل' اتے 'مارکنڈا' تخلص (اوپناں) ہیٹھ وی شاعری کیتی ۔دسویں توں پچھوں اوہنے مہندرا کالج پٹیالے داخلہ لے لیا ۔'"للکار '" وچ اسدیاں کئی کویتاواں چھپیاں ۔ ‘مٹک چاننا’ اتے ‘کنک دی کہانی’ نظمی مجموعے 1957-58 وچ پرکاشت (شائع) ہوئے۔1966 وچ اوہنے کویتا لکھنی چھڈّ دتی اتے پہلا کہانی مجموعہ 'ستا ناگ' اسے سال پرکاشت ہویا ۔1970 وچ اوہدا ناول 'پردہ تے روشنی' چھپیا ۔ اس طرحاں کلّ پنج شعری مجموعے اتے اس توں بعد 250 توں ودھ کہانیاں لکھیاں۔ جنہاں وچوں لگپگ سو کہانیاں ہندی وچ انوواد(ترجمہ) ہو کے ‘سارکا’ اتے ‘دھرمیگّ’ ورگیاں اس ویلے دیاں ہندی پترکاواں(رسالےآں) وچ چھپیاں۔ دس پنجابی اتے پنج ہندی وچ کہانی-مجموعے پرکاشت ہوئے۔ پر خاص پچھان ایہناں دی ناول کار دے طور ’تے بنی۔ پہلا ناول 1970 وچ چھپیا۔ ناول ‘کوٹھے کھڑک سنگھ’ لئی 1987 وچ ساہت اکادمی پرسکار ملیا۔ اس توں بعد ناول ‘پرتاپی’ وی خوب چرچت رہا۔ اوہناں دے کئی ناول ہندی، انگریزی، گجراتی، مراٹھی، اردو وغیرہ بولیاں چ ترجمہ ہوکے شائع ہوئے۔ 1993 توں تریماسک پترکا ‘کہانی پنجاب’ دا سمپادن وی کر رہے سن۔ انکھی جی وگیانی (سائنسی) سوچ دے دھارنی اک پرتیبدھ اتے اپنے لوکاں، اپنی مٹی نال جڑے ساہتکار سن۔ ‘اپنی مٹی دے رکھ’ پستک(کتاب) وچ درج اپنی انتم اچھا(وصیت) اوہناں دی وگیانی سوچ دی دھارنی ہے جو کہ ایہہ اے۔

"‘ساری زندگی کسے پراسریرک شکتی وچ میرا کدے کوئی وشواس نہیں رہا۔ میرے لئی سبھ توں وڈی شکتی منکھ ہے…میں دھارمک نہیں ہاں۔ میری موت توں بعد کوئی دھارمک رسم نہ کیتی جاوے۔ تیجے جاں ستویں دن میرے رشتے دار، دوست، میرے پاٹھک اکٹھے ہون اتے میریاں گلاں کرن۔ ایہی میرے لئی وڈی شردھانجلی ہوویگی۔’’"

— مٹی دے رکھ وچوں

بہو-بھاشی گوشٹھیاں

انکھی جی نے ‘کہانی پنجاب’ ولوں بہو-بھاشی کہانی گوشٹھیاں دا اک نرنتر سلسلہ چلایا ہویا سی۔ تاں کہ پنجابی دے نویں کہانی کار ہور بھارتی بھاشاواں دے لیکھکاں دے سمپرک وچ آ کے کجھ سکھ سکن۔ پنجابی ساہتکاراں توں علاوہ ہندی، اردو، راجستھانی دے بہت سارے لیکھکاں نے سمیں-سمیں ایہناں گوشٹھیاں وچ اپنی حاضری درج کروائی ہے۔ اکتوبر 2009 وچ ہوئی ستارھویں تریبھاشی کہانی گوشٹھی وچ ہندی، پنجابی اتے راجستھانی کہانی کاراں/آلوچکاں نے بھاگ لیا سی۔ پنجابی وچ اکلے ساہتکار ولوں کیتا جان والا گوشٹھیاں دا ایہہ اکو-اک وڈا تے انوکھا آیوجن ہے۔ اوہناں دے بیٹے، علیگڑھ مسلم یونیورسٹی وچ ادھیاپک، کوی، آلوچک اتے ‘کہانی پنجاب’ دے سمپادک ڈاکٹر. کرانتی پال نے اس پرمپرا نوں جاری رکھن دا نشچا وئکت کیتا ہے۔

پاتر

انکھی جی براہمن پر کسان پریوار نال سبندھت، سکھ ویشبھوشا پر سبھاء توں اوہناں نوں مالوے دا جٹ براہمن کیہا جا سکدے۔ اصل گلّ تاں ایہہ کہ اوہ اپنی مٹی نال جڑے لکھاری سن۔ اسے کارن اوہناں دے ناولاں دے تھیم، پاتر اتے تمام تانا-بانا مالوا انچل دے کجھ کو پنڈاں دوآلے ہی گھمدا اے۔ اس وچ مکھ طور ’تے پونجیواد دی مار ہیٹھ آئی ہری کرانتی توں بعد دی کسانی، پینڈو سماج دی ٹٹ-بھجّ اتے رشتیاں وچ آئے نگھار نوں بڑی شدت نال چتریا گیا ہے۔ 1968 وچ رچے اپنے پہلے ناول ‘سلگدی رات’ وچ اوہ درج کردے ہن۔ انکھی جی اپنیاں رچناواں راہیں کساناں، مزدوراں دے حقاں لئی جوجھدے رہے، بھاویں اوہ ‘زمیناں والے’، ‘سلپھاس’ ناول ہون جاں ‘کنکاں دا قتلام’۔ اوہناں دے ناول ‘زمیناں والے’ وچ زمین دی ہینکڑ ہی موجودہ سمیں وچ جٹّ نوں لے ڈبی کیونکہ ایہہ یگ ہتھاں دی کرت کرن والیاں دا ہے۔ ‘بس ہور نہیں’ وچ مرد-عورت دی پچھان اتے رشتے دا مصلیٰ اٹھایا گیا ہے۔

"اک دن دھرتی وچوں اجیہا کجھ نواں پھٹیگا، جس نال سارا واتاورن مہک اٹھیگا…دیش دی ساری جائداد لوکاں دی سانجھی ملکیت بن جاوے گی۔"

— سلگدی رات وچوں

انکھی جی اپنیاں رچناواں راہیں کساناں، مزدوراں دے حقاں لئی جوجھدے رہے۔ ‘بس ہور نہیں’ وچ مرد-عورت دی پچھان اتے رشتے دا مسئلہ اٹھایا گیا اے۔ ‘گیلو’ ناول ٹٹّ رہی کسانی تے ‘کنکاں دا قتل عام’ پنجاب دے بھکھدے زمینی مسئلے بارے ہے۔ ناول ‘بھیما’ وچ بہاری کھیت-مزدور دی رچنا دا کیندر بندو بنایا گیا اے۔ اوہناں دا آخری ناول ‘پنڈ دی مٹی’ وی لوک-ارپن ہونا اے۔

رچناواں

شاعری

• مٹک چاننا (1957)
• میرے کمرے دا سورج (1966)

ناول

• پردہ تے روشنی (1970)
• سلگھدی رات (1978)
• پرتاپی
• دلے دی ڈھاب
• کوٹھے کھڑک سنگھ
• زمیناں والے
• ڈھڈّ دی آندر
• سردارو
• ہمیرگڑھ
• جسی سرپنچ
• اچھرا داندو
• سلپھاس
• زخمی اتیت
• ککھاں کانیاں دے پل
• جنی سرِ سوہنِ پٹیاں
• کنکاں دا قتلام
• بس ہور نہیں
• گیلو

کہانی مجموعے

• ستا ناگ (1966)
• کچا دھاگہ (1967)
• منکھ دی موت (1968)
• ٹیسی دا بیر (1970)
• کھارا دودھ (1973)
• "قیدن"
• ادھا آدمی (1977)
• کدوں پھرنگے دن (1985)
• کدھر جاواں (1992)
• چھڈّ کے نہ جا (1994)
• مٹی دی جات (1989)
• ہڈیاں (1991)
• سوال در سوال (چونویاں کہانیاں)
• چٹی کبوتری (چونویاں اکونجا کہانیاں)

سفرنامہ

• کویں لگیا انگلینڈ (سفرنامہ)

آپ بیتی (سوے جیونی)

• ملھے جھاڑیاں ( سوے جیونی)
• اپنی مٹی دے رکھ (سوے جیونی )

سنمان

• ساہت اکیڈیمی ایوارڈ (1987 وچّ تہانوں ‘کوٹھے کھڑک سنگھ’ ناول لئی)
• بھاشا وبھاگ سنمان ولوں 79-89-93 دے انعام
• بلراج ساہنی ایوارڈ (1983)
• بھارتی بھاشا پریشد (1990)
• کرتار سنگھ دھالیوال ایوارڈ(1992)
• بابا فرید ایوارڈ (1993)
• سرب سریشٹ ساہتکار اوارڈ (2009)

حوالے

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد