پورن سنگھ
| پورن سنگھ | |
|---|---|
 |
|
| جم | سنہ 1881
|
| وفات | 31 مارچ 1931 (49–50 سال) |
| شہریت |  برطانوی ہندستان
|
| عملی زندگی | |
| پیشہ | لکھاری ، شاعر |
| پیشہ ورانہ زبان | پنجابی |
ترمیم  | |
پروفیسر پورن سنگھ (1881–1931)، شاعر تے سائنسدان، کیمیا انجنیئر سن۔ اوہناں نوں روح دے شاعر وجوں مکمل مانتا حاصل اے۔[۱]
جیون
[سودھو]پرو پورن سنگھ 17 فروری 1881 نوں سلہڈ (ایبٹ آباد) وچ اک آہلووالیا پروار (پیؤ کرتار سنگھ، ماں پرما دیوی) وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دے پیؤ سلہٹّ وچ آبکاری ڈیپارٹمنٹ وچ کم کردے سن۔ پورن سنگھ نے ہائی سکول 1897 وچ راولپنڈی توں پاس کیتا تے انٹر ڈی۔اے۔وی کالج لہور توں 1899 وچ کیتی۔ 28 ستمبر 1900 وچ ٹوکیؤ یونیورسٹی وچ داخلہ لین توں پہلاں اوہناں جرمن تے جاپانی بولی سکھی۔ بھارت وچ انگریزی حکومت خلاف موضوعاں اُتے بھاشن دینا انھاں دا شغل سی۔ کجھ دیر لئی اوہناں انگریزی پترکا دی تھنڈرنگ ڈان وی شائع کیتی جو مکھ طور اُتے انگریزی دبدبے والے راج دے خلاف آواز اٹھاؤندی سی۔ جاپان وچ اوہناں دی ملاقات مالک رام تیرتھ نال ہوئی جنہاں دے اثر ہیٹھ اوہناں کیس کٹوا لئے تے سنیاس دھارن کر لیا۔ بڑی مشکل نال اوہناں نوں اپنی بیمار بھین نوں ملان لئی ہندوستان گھر واپس آن تے راضی کیتا گیا۔ 4 مارچ 1904 نوں سری متی مایہ دیوی نال نھاں دا ویاہ کر دتا گیا۔
رچناواں
[سودھو]انگریزی
[سودھو]- د سسٹرز آف سپننگ ویل(1921)(The sisters of spinning wheel)
- انسٹرنگ بیڈز (1923) (Unstrung beeds)
- د سپرٹ آف اوریئینٹل پوئٹری (1926) (the spirit of oriental poetry)
- د بک آف ٹینّ ماسٹرز (The Book Of Ten Masters)
- د لائیف آف مالک رامتیرتھ (The Life Of Swami Ramtirath)
- د وائس آف ونڈز اینڈ واٹرز (The Voice Of Winds and Waters)
- گرو نانک’ز رواب (Guru Nanak's Rawab)
- مائی بابا (My Baba)
- گرو گوبند سنگھ (Guru Gobind SIngh)
- آن پاتھ آف لائیف اینڈ جپجی (On Path Of Life and Japji)
پنجابی
[سودھو]شعری مجموعہ
[سودھو]- کھلے میدان
- کھلے گھنڈ (1923)
- کھلے اسمانی رنگ (1927)
ناول
[سودھو]ہور
[سودھو]- کھلے لیکھ (نبندھ-مجموعہ)
اناختلاف
[سودھو]پروفیسر پورن سنگھ نے پنجابی ادب نوں بہت کچھ نواں اتے ولکھن حاصل کیتا۔ اوہ تیکھن سنویدنا نال وروسایا سی جس وچ مغربی ساہتی فکر اؤریئنٹل صوفی مت اتے مذہبی جوش نال عجب طرحاں نال اکمکّ ملدا اے ۔ [۲] پورن سنگھ دے اندازے بیان دی ولکھنتا اسدے ہر مضمون اتے شاعری دے ہریک شبد، واک اتے پیرے وچوں جھلکارے ماردی اے ۔پنجابی،ہندی توں علاوہ اسنے اپنی کافی رچنا انگریزی وچ کیتی اے ۔ پنجابی وچ اسدے دو شعری مجموعہ ‘کھلھے-میدان’ اتے ‘کھلھے-گھنڈ’ ملدے ہن ۔ اس توں علاوہ اسدیاں کویتاواں دا اڈیٹنگ ڈاکٹر۔ مہیندر سنگھ رندھاوا ولوں ‘پورن سنگھ: جیون اتے کویتا’ ناں ہیٹھ وی کیتا گیا اے ۔ اس وچ ڈاکٹر۔ رندھاوا نے پورن سنگھ دی شاعری نوں ‘کھلھے رنگ اسمانی بھاگ-۔۔’، ‘بار دے رنگ’ اتے ‘بلدے دیوے’ سرلیکھ دے کے چھاپیا اے۔ سدی مضموناں دی کتاب ‘کھلھے لیکھ’ پورن سنگھ دی آزاد لیکھنی تے آزاد سٹائل دی پرتیک کہی جا سکدی اے۔
پنجابی کھلھی شاعری دا آغاز پرو۔ پورن سنگھ ولوں والٹ وٹمین دی شاعری دی کتاب گھاہ دیاں پتیاں توں متاثر ہو کے کیتا جاندا اے۔ 1923 وچ شائع ہوئی اوہناں دی کتاب 'کھلھے میدان' پنجابی کھلھی شاعری دی پہلی کتاب اے۔ 'پورن ناتھ جوگی' اوہناں ولوں لکھی پہلی پنجابی کھلھی شاعری اے۔
چار مکھ واقعے
[سودھو]جاپان وچ رہنا
[سودھو]امریکی شاعر والٹ وٹمین دا اثر
[سودھو]پرو۔ پورن سنگھ اپنی کتاب والٹ وٹمین ایڈ سکھ انسپیریشن وچ لکھدا اے : والٹ وٹمین ووز اے سکھ بورن ان امیرکا۔ اوہ والٹ وٹمین دے نال نال ہور بدیشی شاعراں وچ وچ وی سکھ-سرتاں دیاں چمکاں دیکھدے نیں ۔
گوئٹے جرمنی دا گاؤدا، مٹھا اوہ شاعر گرو سرتِی دا
فرانس دا تھورو پیدا رس گیتا ،اپنکھد کاوی دا
ایمرسن تے وٹمین اسے کاوی رس تے مواے پئے
ایہناں شاعراں وچ ہن سکھ-سرتاں دیاں چمکاں ،دور کدی کدی
ویکھدیاں گورو-سرتِ دے لشکارے کرارے (گرو اوتار سرتِی)
والٹ وٹمین اتے گیٹے دے علاوہ اوہناں نوں متاثر کرن والے مغربی چنتکاں وچ تالستائے، کارلائل، ایمرسن، شیلے، رسکن اتے تھورو آدی دے ناں خاص طور تے لئے جا سکدے ہن
مالک رام تیرتھ دی مریدی
[سودھو]روحانیت اتے جیون سوچ وچار دی نظر توں اوہ مہاتما بدھ، سکھ گرو صاحبان اتے مالک رام تیرتھ دے درسائے جیون آدرشاں توں وکھ وکھ ویلے سیدھ لیندے رہے ۔
بھائی ویر سنگھ نال ملاپ
[سودھو]اوہناں دے من تے ڈونگھا اثر پایا۔ سیال کوٹ وچ 1912 وچ بھائی ویر سنگھ نال ہوئی ملاقات اوہناں دی تیزی نال گھم رہی روح نوں اک مرکز تے ٹھہران وچ اک آخری موڑ ثابت ہوئی۔ نتیجتاً اوہ مڑ سکھی گھر وچ آ گئے۔ اوہناں دیاں اسارو طاقتاں نوں ودھیرے اتشاہ تے اک مرکز نقطہ مل گیا سی۔
پورن سنگھ سائنس تے ساہت وچ سہج نال ہی اک میل پیدا کر لیندا سی۔ دوواں کھیتراں وچ اس دیاں پراپتیاں لامسال ہن۔ اوہ سائنسی تجربیاں تے کافی سماں لگانؤدے سن تے اوہناں ہی سماں اپنے مہماناں،سادھوآں تے اگانھ ودھو لوکاں نوں دیندا سی۔اوہ قدرت تے خوبصورتی دا متوالہ سی تے اس نے انگریزی تے پنجابی دوواں وچ سندر تے کومل شاعری رچی۔
ترجمے
[سودھو]مغربی ساہت دے مشہور گرنتھاں نوں اناختلاف کرن دا کم وی پورن سنگھ ولوں بخوبی کیتا گیا اے۔ تالستائے دے دنیا مشہور ناول ‘ریزارکشن’ نوں مویاں دی جاگ ، ایمرسن دی رچنا ایسے آف دی پوئٹ نوں ‘ابچلی جوت’ تے کارلائیل دی کتاب ‘ہیرو اینڈ ہیرو ورشپ ’ نوں ‘کلادھاری تے کلادھاری پوجا’ ناں ہیٹھ اناختلاف کرکے چھپوایا ۔ اوہناں دیاں بہت ساریاں انگریزی کہانیاں، کویتاواں، دارشنکتا اتے عامَ واقفیت نال متعلق لیکھ آدی فٹکل رچناواں دے روپ وچ موجود ہن ۔
ہندی
[سودھو]ہندی وچ وی پرو۔ پورن سنگھ دے کجھ مضمون وکھ وکھ ہندی پتر/پترکاواں وچ شائع ہندے راے ہن ۔ ایہناں مضموناں وچوں ‘مزدوری اور پریم’، ‘والٹ وٹمین’، ‘کنیادان’، ‘نینوں کی گنگا’، ‘پوترتا’، ‘سچی ویرتا’ اتے ‘آچرن کی سبھیتا’ خاص زکریوگ ہن ۔
ہور کم
[سودھو]ایشر داس تے رائے بہادر شو ناتھ نال مل کے لاہور وکھے اس نے ضروری تیلاں دی آبکاری بھٹھی لگائی اتے تھائیمول،پھینل تے لیمن آئل پیدا کرن دا کم سورو کیتا۔ اس دے بھائیوالاں دی دھوکھابازی کارن اس ایہہ کاروبار چھڈّ دتا، بھٹھیاں ڈھاہ کے مالک رام تیرتھ دے چیلے جیوتی سروپ کول ڈیہرادون آ ٹکیا۔ دسمبر 1904 وچ وکٹوریا ڈائمنڈ جبلی ہندو ٹیکنیکل انسٹیچؤٹ دا پرنسپل بن کے اوہ لاہور پرط آیا۔ اتھے' تھنڈرنگ دان ' پترکا دی مڑ شروعات کیتی تے لالا ہردیال تے کھداداد ورگے اگانھ ودھو وچاردھارا والے لوکاں نال اس دے تعلقات پیدا ہوئے۔ نومبر 1906 وچ پرنسپلی تیاگ کے اس نے ڈوئیوالا (ڈیہرادون) وکھے صابن دا کارخانہ لگایا مگر چھیتی ہی اس نوں اک دھناڈھ نوں ویچ کے پھوریسٹ ریسرچ انسٹیچؤٹ ڈیہرادون وکھے کیمسٹ دی نوکری کر لئی جتھوں 1918 وچ اس نے ریٹائرمینٹ لے لئی۔ 1919 توں 1923 دوران پٹیالہ تے گوالیئر دیاں ریاستی سرکاراں وچ وی کجھ دیر نوکری کیتی تے اپنا اہمیت پورن یوگدان پایا۔ 1923–24 وچ سندر سنگھ مجیٹھیا دی کھنڈ مل وچ تے پھر 1928 وچ اپنے سرکار توں لیز تے لیتے پلاٹ تے رموضوع گھاہ دی کھیتی کیتی۔ ہڑھاں کارن اس نوں کافی گھاٹے دا ساہمنا کرنا پیا پر اس نے اس نقصان نوں محسوس نہیں کیتا اتے آپنیا رچناواں دے کھرڑیاں نوں ہڑھاں توں بچا لین وچ ہی اپنی سفلتا سمجھی۔
موت
[سودھو]1930 وچ تپ دق توں بیمار ہوݨ کارن 31 مارچ 1931 نوں دیہرادون وچ اوہناں دا سورگواس ہو گیا ۔
باہرلے جوڑ
[سودھو]- پرو۔ پورن سنگھ دِ جوہن سائیمن دے ناں 1928 وچ کھلھی چٹھی Archived 2007-10-15 at the وے بیک مشین
- پرو پورن سنگھ دی شعری صلاحیت لیکھ- پنجابی جاگرن اخبار 16 02 2014 نوں نشر ہوا