ویر سنگھ

ویر سنگھ
جم	5 دسمبر 1872   امبرسر
وفات	10 جون 1957 (85 سال)  امبرسر
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
عملی زندگی
پیشہ	شاعر ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	پنجابی
اعزازات
ساہتیہ اکیڈمی انعام برائے پنجابی ادب (برائے:Mere Sainya Jio ) (۱۹۵۵)  پدم بھوشن
باب ادب

بھائی ویر سنگھ (1872–1957) اک پنجابی شاعر تے ودوان سن جیہناں نوں اجوکے پنجابی ادب دا موڈھی وی کہیا جان٘دا اے۔ اوہناں نے اپݨی کویتا نوں سکھ دھرم تے گرمتِ فلاسفی نال جوڑیا، جس کرکے ایہناں نوں بھائی جی کہیا جاݨ لگیا۔ ایہناں نے چھوٹی کویتا، طویل نظم توں علاوہ وارتک وچّ ناول، ناٹک تاریخ، جیونیاں، لیکھاں تے ساکھیاں اتیاد دی رچنا کرن دی پہل کیتی۔ اوہناں دا پہلا ناول سندری سی، جس وچ سندر کور نوں دکھایا گیا سی، جیہنے ہندو مذہب توں سکھ مذہب اختیار کیتا تے فیر سکھ جنگجوآں دے اک گروہ دے ناݪ جنگݪاں وچ مہم جوئی دی زِندگی گزارن لئی اگے ودھی۔ ایہ پنجابی وچ لکھیا گیا پہلا ناول سمجھیا جان٘دا اے۔ بھائی ویر سنگھ پنجاب اینڈ سندھ بینک دے بانّیاں وِچوں اک سن۔

خاندان تے نِجی جیون

بھائی ویر سنگھ دا جم 5 دسمبر 1872ء نوں امبرسر، پنجاب وچ ڈاکٹر چرن سنگھ دے گھر ہویا۔ اس گھرانے دا تعلق پنجاب دی تاریخ دے ملتان دے دیوان کوڑا ملّ ناݪ سی۔ اوہناں نے 1891 وچّ امبرسر دے چرن مشن سکول توں دسویں دا امتحان ضلع بَھر وچوں اول رہ کے پاس کیتا۔ اوہناں نے اک لکھاری دے طور تے کم کرنا شروع کیتا تے شروع وچّ سکولاں لئی درسی کتاباں لکھیاں۔ 1899ء وچ اوہناں نے ستوارا وار خالصہ سماچار اخبار شروع کیتا تے اک سال بعد نرگنیارا جاری کیتا۔ ویر سنگھ نے بھاویں یونیورسٹی دی تعلیم حاصل نئیں کیتی پر سنسکرت، فارسی، اردو، گربانی، سکھ تاریخ تے ہندو تاریخ دے فلسفے دا ادھین کیتا۔ اوہناں دی بوہتی رچنا سکھی پرچار ناݪ تعلق رکھدی اے۔ ویر سنگھ نے چتر کور ناݪ ویاہ کیتا تے اوہناں دیاں دو بیٹیاں سن۔ ویر سنگھ دا انتقال 10 جون 1957ء نوں امبرسر وچ ہویا۔

راجسی سرگرمیاں

بھائی ویر سنگھ دا کم کار والا ڈیسک

اس ویلے مسیحی مشنریاں دے پرچار دے پرتکرم وجوں آریا سماجی لہراں اردو تے ہندی راہیں پرچار کر رہیاں سن۔ سنگھ سبھا لہر وی پنجابی زبان تے سکھ دھرم دی رکھیا لئی میدان وچّ پرویش کر چکی سی۔ پر اس لہر وچّ سبھ توں ودھیرا حصہ بھائی ویر سنگھ نے پایا۔

رچناواں

فِکشن

1. سندری (1898)
2. بجے سنگھ(1899)
3. ستونت کور- دوجا حصہ(1890 تے 1927)
4. ستّ اوکھیاں راتاں (1919)
5. بابا نودھ سنگھ (1921)
6. ستونت کور -دوجا حصہ (1927)
7. رانا بھبور

غیر فکشن

جیونیاں

• سری کلغیدھر چمتکار (1925)
• پراتن جنم ساکھی، (1926)
• سری گرو نانک چمتکار (1928)
• بھائی جھنڈا جیو (1933)
• بھائی بھومیاں اتے کلجگ دی ساکھی (1936)
• سنت گاتھا (1938)
• سری اشٹ گر چمتکار بھاگ - 1 تے 2 (1952)
• گرسکھ واڑی، (1951)
• سری گرو نانک دیوَ جی دیاں گر بالم ساکھیاں (1955)
• سری گرو گوبند سنگھ جی دیاں گر بالم ساکھیاں (1955)

ٹیکے تے ہور

• سکھاں دی بھگت مالا (1912)
• پراچین پنتھ پرکاش (1914)
• گنج نامہ سٹیک (1914)
• سری گرو گرنتھ کوش (1927)
• سری گرپرتاپ سورج گرنتھ سٹپن (1927-1935)-ٹپنیاں سہت 14 جلداں وچ اس گرنتھ نوں پرکاشت کیتا
• دیوی پوجن پڑتال (1932)
• پنج گرنتھی سٹیک (1940)
• کبتّ بھائی گرداس (1940)
• واراں بھائی گرداس
• بن جدھّ
• ساکھی پوتھی (1950)

شاعری

1. دل ترنگ(1920)
2. تریل تپکے(1921)
3. لہراں دے ہار(1921)
4. مٹک ہلارے(1922)
5. بجلیاں دے ہار(1927)
6. پریت ویناں
7. میرے سانئینیاں جیؤ(1953)

انعام

اوہناں دیاں ادبی خِدمتاں نوں مکھ رکھ کے پنجاب یونیورسٹی نے آپ نوں 1949 وچّ ڈاکٹر آف اوریئینٹل لرننگ دی ڈگری بھینٹ کیتی۔ 1952 وچّ آپ نوں پنجاب ودھان سبھا کونسل دا میمبر نامزد کیتا گیا۔ 1950 وچّ آپ نوں ودیک کانفرنس وچّ ابھنندن گرنتھ بھینٹ کیتا گیا۔ 1955 وچّ اوہناں دی کتاب ‘میرے سانئینیاں جیؤ’ نوں ساہتک اکادمی ولوں پنج ہزار دا انعام ملیا۔ 1956 وچّ آپ نوں پدم بھوشن ایوارڈ ناݪ نوازیا کیتا گیا۔

ہور

بھائی ویر نے نویں ویلے دا شاعر ہوݨ اتے وی روایت دا پورا تیاگ نئیں کیتا سی۔ اوہنان دیاں کچھ اِبتدائی رچناواں جویں ننان بھرجائی سکھیادائک وارتالاپ تے بھرتھری ہری دا ‘نیتی شتک’ (ترجمہ) نرول پرمپراگت روپ تے سٹائل دی گواہی بھردے نیں۔ ایہناں وچّ سدھاروادی تے اپدیشاتمک رچی پردان اے۔ دوہاں وچّ بینت چھند دی ورتوں اے۔

بھائی ویر سنگھ دا گھر

طویل نظم ‘رانا صورت سنگھ’

بھائی صاحب ادھنک کویتا تے تاریخ وچّ 1905 وچّ رچی اپنی طویل نظم ‘رانا سرت سنگھ’ نال پرویش کردے ہن۔ اس وچّ پہلی وار کتھا وستو لئی قصہ نظم دی روایت دا تیاگ کر کے اس مہاں نطم دی پرمپرا (روایت)نال جوڑیا گیا اے۔ اس وچّ سانت رس لئی سرکھنڈی چھند دی ورتوں کیتی گئی اے درشنی آدرس نوں پوری طرحاں واصع کیتا گیا اے۔ اوہناں دا ادھار گرمتِ سرشن اے۔ رانا سرت سنگھ دی قومی یدھ (لڑائی) وچّ شہیدی پچھوں اس دی سواݨی راݨی راج کور اسدے وچھوڑے وچّ ویاکل ہوئی تڑفدی اے۔ اس درد نوں مٹاؤن لئی جتن کیتے جاندے ہن پر انت گرمتِ دا ہی سہارا اس نوں روحانی سکھ دیندا اے۔ اس وچّ قدرت دا ذِکر کافی اہم اے۔ ایہ سانتی تے گیان دا وَگدا دریا اے۔

بدل رہے براج پربت اپرے کالے روپ وشال بیٹھے ایکراں ذکر ہاتھی ہون بیٹھے تھانؤ تھاں ایہناں بدلاں کیرے کنگرے اگڑے نال سنہری جھال چمکے لال ہو…… بھائی ویر سنگھ جی دیاں چھوٹیاں کویتاواں وچّ وشے دے روپ دی کافی ونگی ملدی اے۔ اوہناں نوں قدرت وچّ ربّ دا جھلکارا دسدا اے۔ ‘مٹک ہلارے’ وچّ کشمیر دی سندرتا دا رمانٹک، رسمئی تے رہسمئی(پراسرار) ورنن(ذکر) اے۔

پرگیتی شاعری

بھائی ویر پنجابی وچّ پرگیتی شاعریدے موڈھی ہن تے اوہناں دی کویتا دا سہجاتمی پدھر بڑا اچا اے . نمونے وجوں :-

کمبدی کلائی

سپنے وچّ تسیں ملے سانوں
اساں دھا گلوکڑی پائی،
نرا نور تسیں ہتھ نہ آئے
ساڈی کمبدی رہی کلائی،

دھا چرناں تے سیس نوایا
ساڈے متھے چھوہ نہ پائی،
تسیں اچے اسیں نیویں ساں
ساڈی پیش ن گئیا کائی،

فیر لڑ پھڑنے نوں اٹھ دوڑے
پر لڑ او ‘بجلی لہرا’،
اڈدا جاندا پر اوہ اپنی
چھوہ سانوں گیا لائی،

مٹی چمک پئی ایہہ موئی
تے تسیں لوآں وچّ لشکے
بجلی کوند گئی تھرراندی،
ہن چکاچوند ہے چھائی!

حوالے

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد