گیانی دتّ سنگھ

گیانی دتّ سنگھ
جم	21 اپریل 1850 پنڈ نندپر کلوڑ، ضلع فتح گڑھ صاحب
موت	6 ستمبر 1901 امرتسر
کم کِتہ	سکھ پرچارک، سماج سدھارک
سواݨی	بشن کور
نیاݨے	بلدیو سنگھ اتے ودیاونتی کور

گیانی دتّ سنگھ (21 اپریل 1850-6 ستمبر 1901) جو پنجابی دے پہلا پروفیسر سکھ دھرم/ اتہاس دا مہان ودوان، اچّ-کوٹی دا شاعر(کوی)، مشہور(پرسدھ) لکھاری، نمایاں(اگھا) پنجابی مضمون نگار(پترکار) ، خالصہ اخبار، لاہور دا بانی ایڈیٹر 1886 توں، سری گورو سنگھ سبھا، امرتسر اتے لاہور دے بانی، خالصہ دیوان لاہور اتے خالصہ کالج، امرتسر دا موڈھی سی۔

مڈھلا جیون

سنّ 21 اپریل 1850 نوں پنڈ نندپور کلوڑ، ضلع فتح گڑھ صاحب وکھے پیؤ بابا دیوان اتے ماں رام کور دے گھر اک بچے(بالک) دا جنم ہویا جسدا ناں دتا رام رکھیا گیا۔ ایہی بالک وڈا ہو کے گیانی دتّ سنگھ دے نام نال پوری دنیاں وچّ مشہور ہویا۔ اس نے سری متی بشن کور نال شادی کیتی جو 1880 وچّ سکھ ریتی نال کیتی گئی جس جوں اک پتر بلدیو سنگھ اتے اک دھی بیبا ودیاونتی کور نے جنم لیا۔ بھاویں گیانی دتّ سنگھ اک وی دن سکول نہیں گئیا سی پر ایہہ دنیا دے پنجابی دے پہلا پروفیسر بنیا۔ سنگھ سبھا لاہور اتے خالصہ کالج امرتسر دا موڈھی بنن دے نال-نال اس اپنی ودوتا دے بل بوتے آریہ سماج دے مکھی سوامی دیانند نوں لگاتار تنّ مذہبی(دھارمک) بحثاں وچّ مات دتی سی۔ سکھیدی ڈگّ رہی ساکھ نوں مڑ اچا چکن دا یتن کرن دے نال ہی گیانی دتّ سنگھ نے سماج وچّ پھیلیاں انیکاں برائییاں نوں جڑھوں ختم کرن لئی سرتوڑ یتن کیتے۔

اندھ-وشواساں دی مخالفت

اس نے اپنے ہفتہ واری خالصہ اخبار لاہور، لکھتاں اتے تقریراں(بھاشناں) راہیں وہماں-بھرمانں،پھوکے کرمکانڈاں، ٹونے-ٹامناں، مڑی-مساناں، نڑیماراں، کڑی ماراں، جھاڑ-پھوک، پکھنڈ تے اندھ-وشواساں دا زوردار ورودھ(مخالفت) کیتا تے لوکاں نوں سری گورو گرنتھ صاحب جی ’تے پورن بھروسہ رکھن لئی راغب(پریرت) کیتا۔

جات پات دا ورودھ(مخالفت)

اس دا وچار سی کہ جس سماج وچّ رنگ، نسل، جات-پات، پکھنڈواد، وہم-بھرمم اتے انھے یعقین(اندھ-وشواس) ہون، اوہ کدے ترقی نہیں کر سکدا۔ گیانی دتّ سنگھ نے سماج وچّ پھیلے اجیہے اڈمبراں نوں بڑی گمبھیرتا نال لیا اتے کئی ویلے دیاں جتھیبندیاں نال ٹکر لئی۔

دربار صاحب وچّ مورتیاں ہٹاؤنا

اتھوں تک کہ سری دربار صاحب، امرتسر وکھے سری گرو گرنتھ صاحب دے برابر گدی لا کے بیٹھدے بابا کھیم سنگھ بیدی دی گدی کھچّ کے سڑک اتے سٹّ دتی سی۔ آپ نے دربار صاحب کمپلیکس وچّ رکھیاں مورتیاں ہٹاؤن دی پہل قدمی پروفیسر گرمکھ سنگھ نال مل کے کیتی سی۔

کتاباں دا لکھاری

گیانی دتّ سنگھ جسنے نے اپنے چھوٹے جہے جیون ویلے 1850-1901 دوران پنجابی ماں بولی دی جھولی 72 کتابان نال بھر کے اس دی گودی نوں ہرا-بھرا کرکے اپنے خون نال سکھی دے بوٹے نوں سنجیا اتے خالصہ پنتھ دی سیوا اتے سماج اتے سکھ قوم نوں صحیح رستے اتے تورن دی کوشش کیتی۔ اوہناں نوں ‘پنجابی پترکاری دا پتاما’ وی کیہا جاندا اے۔

کتاباں

• گورو نانک پربودھ
• گورو ارجن جی
• دمبھ بدارن
• درگا پربودھ
• پنتھ پربودھ
• راج پربودھ
• میرے اتے سادھو دیانند دے سمباد
• پنتھ سدھار بنائی پتر
• ابلا ناری
• نقلی سکھ پربودھ
• گگا گپوڑا تے سلطان پواڑا
• تارہ سنگھ
• سبیگ سنگھ
• مہتاب سنگھ میرانکوٹیا
• بھائی تارو سنگھ
• بھائی بوتا سنگھ
• سوپن ناٹک
• راجنیتی پربودھ ناٹک

سماج سدھارک

گیانی دت سنگھ نے سماج سدھار وچّ بہت وڈی بھومکا(کردار) نبھائی سی۔ آپ اپنی گلّ نوں کہن دی دلیری رکھدے سی اتے ترک تے دلیلاں سہت اپنی ہر گلّ دی وضاحت(پشٹی) کردے سی۔ اس نے اپنی ساری عمر سماج سدھار اتے سکھی دے لیکھے لا دتی سی۔ آپ نے اپنی قلم راہیں سماجی برائیاندا ڈٹّ کے ورودھ(مخالفت) کیتا اتے سماج نوں ایہناں توں نجات حاصل(مکتی پراپت) کرن لئی زوردار پرچار کیتا۔ 6 ستمبر 1901 نوں اوہناں دی موت توں بعد کسے نے اوہناں دے مشن نوں اگے نہیں توریا۔

یادگار اتے سنمان

• پنتھ رتن
• گیانی دتّ سنگھ دی موت توں بعد بھائی ویر سنگھ نے اوہناں دے سنمان وچّ اک کویتا لکھی جو خالصہ سماچار وچّ چھپی۔ گیانی دتّ سنگھ یادگاری قومانتری سمتی اوہناں دی یاد وچّ ہر سال پروگرام کرواؤدی اے۔

ہور پڑھو

• سری پریتم سنگھ دوال لکھی گئی "گیانی دتّ سنگھ"
• سنگھ، سردا ہربنس سنگھ انسائیکلوپیڈیا آپ سکھجم
• امر سنگھ دوار "گئانی، سنگھ سبھا لاہور دے اگھے سنچالک گیانی
• دتّ سینگھ جی، امرتسر ، 1902
• سنگھ، دلت سنگھ سبھا دے موڈھی گیانی دتّ سنگھ جی، امرتسر، 1951
• سنگھ جگجیت سنگھ سبھا لاہور لدھیانہ، 1974

حوالے

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد