سید کرم علی شاہ
سید کرم علی شاہ پنجابی بولی دے اک شاعر سن ۔
جم تے جیون
[سودھو]سید کرم علی شاہ دا جم انیویں صدی دے شروع وچ اتے انتقال 1870 ء توں بعد دا خیال کیتا جاندا اے۔ ایہہ صوفیاں دے قادری سلسلے وچوں سی اتے بٹالے (ضلع گرداس پور) والے پیر حسین دا مرید سی۔ پیر حسین نال کرم علی شاہ دا میل بٹالے نہیں، سگوں مالیرکوٹلے وکھے ہویا :
پیر حسین دا سر پور سایہ۔
کرم علی دا دکھ گوایا۔
ملیرکوٹلے کرم علی نوں،
دتا پیر حسین جمال۔
پیری مریدی صوفیاں دی خاص روایت رہی اے۔ کرم علی نے لگپگ ہر کافی جاں خیال وچ اپنے مرشد دا ذکر کیتا اے۔ اوہ کہندا اے کہ اعلم دا گہرا پردہ مرشد پیر حسین ولوں بخشی علم دی تکھی روشنی نال تار-تار ہو سکدا اے۔ بے شکّ اس دی شاعری وچ ہورناں دھرماں اتے دھرم آگوآں دے حوالے وی مل جاندے ہن، جو اس دی صلح کل برتی نوں اجاگر کردے ہن پر اوہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نوں سبھ توں اعلیٰ اتے دنیا دا سرجک کہہ کے وڈیاؤندا اے۔
شاعری
[سودھو]سید کرم علی شاہ دا کلام لپیبدھ ہون توں چوکھا چر پہلاں قوالاں اتے رمتے فقیراں دے بلھاں اتے کھیڈدا رہا اتے 1938 دے نیڑے-تیڑے کسے دی نجی لائبریری وچوں اس دا نسخہ مل گیا، جتھوں اس نوں شائع کروایا گیا۔ نسخے دے کاتب نے کرم علی شاہ دیاں شعری رچناواں نوں خیال دا ناں دتا اے۔ ایہہ خیال جاں مجموعہ وچ چار قسم دی شاعری اے۔
خیال
[سودھو](آ) خیال : خیال دا مطلب سوچ جاں وچار اے، ایسے لئی وکھ-وکھ سمیاں اُتے لکھے گئے وکھ-وکھ وچاراں نوں پرگٹاؤن والیاں کافیاں نوں اکٹھے کرکے خیال کہہ لیا گیا اے۔ ایہہ اصل وچ کافیاں ہی ہن، جنہاں دی کل گنتی 80 اے، جو وکھ-وکھ راگاں وچ ہن۔ انج خیال اک گائن سٹائل وی اے۔
لوی
[سودھو](ا) لوریاں : ایہہ گنتی وچ 12 ہن اتے ممکن اے کہ ایہہ کرم علی نے پتر سید جلال دے جم ویلے لکھیاں ہون :
لوری لے وے سید جلالا۔
خوش ہووے ویکھن والا۔
تیرا مولٰی علی رکھوالا۔
گھر کرم علی دے اجالا۔
دوہڑے
[سودھو](ب) دوہڑے : دوہڑا شعری روپ وی صوفی کویاں دا حرمن پیارا شعری روپ رہا اے۔ اس سنکلن وچ دو اٹھ تکیئے اتے اک دوہا شامل اے۔ موت نوں چتاردیاں کرم علی لکھدا اے :
وقت اخیری آ گیا،
تھلے موت پیغام۔
چل کرم شاہ چلیئے،
جھگڑے مٹن تمام۔
غزلاں
[سودھو](ج) غزلاں : چرچماتحت خیال وچ 17 غزلاں وی شامل ہن، جو عربی فارسی دے شبداں نال اوتپوت ہن۔ انج کہن نوں ایہہ اردو غزلاں ہن پر شاعر دا اردو دا علم محدود اتے ڈنگ-ٹپاؤُ جیہا ہی اے۔
سید کرم علی دے کلام وچ سبھ نالوں ودھیرے پیر جاں مرشد دی حثیت اے۔
ہورناں صوفی کویاں دی طرحاں اوہ مرشد اتے محبوب وچ کوئی فرق نہیں کردا۔ ربّ نال ملاپ نوں اس نے پوری طرحاں مرشد اپر چھڈّ دتا اے :
روندی نوں مینوں مدتاں ہوئیاں،
کدے دیوے آن جمال۔
دل نوں تاب نہی۔
آ پیر حسین دکھائے دتا،
ہویا کرم علی مے نہال۔
دل نوں تاب نہیں۔
کرم علی ربّ نوں سرب مکمل مندا اے اتے ایہہ تتھّ اوہ اسلام وچ ہی نہیں، دوجے دھرماں وچ وی ویکھدا اے۔ ایسے لئی اس نے تلکدھاریاں، جنیؤُ پہنن والیاں اتے عیسائیاں نوں اک ہی لسٹ وچ رکھیا اے :
تلک لگا کے متھے بسدا۔
گل وچ پہن جنیؤُ دسدا۔
کتے عیسائی بنیا فرنگی۔
کرے لڑائی بن بن جنگی۔
ہتھ تیرے اے مندی چنگی۔
دھر ٹوپی شملہ اتریا اے۔
عشقَ اتے برہا پنجابی صوفی کویاں دیاں دو ہور پرمکھ تھیمک اکائیاں ہن۔ ایہہ دوویں اک-دوجے دیاں پورک ہن۔ برہا دی کسک، عشقَ دی شدت وچ وادھا کردی اے۔ عشقَ دے ازلی ہون وچ وی صوفیاں دا وشواس اے، ایسے لئی کرم علی شاہ کہندا اے کہ میری ماہی نال پریت ادوں دی اے جدوں کہ اجے دھرتی وی نہیں سی ساجی گئی :
میری پریت ماہی سنگ لگی کڑے۔
اے کون پھیکن کچی کڑے۔
- * *
ہن سانوں سدّ لے جی پیارے اپنے کول۔
دل ساڈے نوں پیارے لگدے، مٹھڑے تیرے بول۔
جے اک واری نظریں آویں زندگی دیواں گھول۔
سینے دے سنگ لا کے تینوں، ہسّ ہسّ کراں کلول۔
کتے-کتے سکھ تہذیبی مانتاواں اتے مذہبی یعقیناں دی جھلک وی ملدی اے۔ ستگور، دردی، بے مکھ، کام، کرودھ، لوبھ، موہ، ہنکار وغیرہ اجیہے ہی شبد ہن، جو ساڈے اپروکت وچاراں دی وضاحت کردے ہن:
ستگوراں دے چرنی لگ۔
بے مکھ ہوئے مول ن ہرگز،
بھاویں طعنے دیوے جگ۔
ایہہ سارا ورتارا اکٹھے سبھیاچار دا پرتپھل وی اے اتے صوفیاں دی صلح کل پالیسی وی۔ شاہ حسین دیاں کافیاں اپر گربانی اتے وچکار ویلے دی بھگتی شعری دا مکمل اثر اے، ایسے ریت وچ سید کرم علی شاہ دا کلام ویکھیا جا سکدا اے۔ دوجے صوفی کویاں وانگ شاعر نے وی بہتے لوک شعری روپ ہی ورتے ہن۔ کافیاں اتے لوریاں اجیاے ہی شعری روپ ہن۔ کرم علی شاہ توں پہلاں ہاشم شاہ اپنی رچنا دریائ-حقیقت وچ دوہڑیاں دی وئنجنا طاقت پرکھ چکا سی، جس دی پیروی وچ ایہہ دوہڑے لکھے گئے۔ بولی، ووکیبولری، روپکاں اتے اپماواں پکھوں کرم علی شاہ پوروکالی صوفی کویاں دیاں پیڑاں اپر چلدا اے۔ تخت ہزارا، جھنگ سیال، ہیر سلیٹی اتے چرخے دے گہج مطلب پوربلی صوفی شاعری والے ہی ہن۔ کڑے، جندے، محرم، مائی، پیارے اتے ماہی آدی سمبودھن وی سید کرم علی شاہ دی شاعری نوں پنجابی صوفی شعری پرمپرا نال پکی طرحاں جوڑدے ہن۔